World Bank Document

Bản ghi

1 Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized NGÊN HAÂNG THÏË GIÚÁI Keith Mackay Xêy dûång hïå thöëng Giaám saát vaâ Àaánh giaá thïë naâo àïí hoaân thiïån cöng taác quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác? (Saách tham khaão) NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI

2 Xêy dûång hïå thöëng Giaám saát vaâ Àaánh giaá thïë naâo àïí hoaân thiïån cöng taác quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác? How to build M&E System to Support Better Government? 2007 The International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank 1818 H Street, NW Washington, DC Telephone Internet: feedback@worldbank.org Giûä moåi baãn quyïìn Têåp saách naây laâ saãn phêím cuãa caác caán böå cuãa Ngên haâng Taái Thiïët vaâ Phaát triïín Quöëc tïë/ngên haâng Thïë giúái. Nhûäng phaát hiïån, kiïën giaãi vaâ kïët luêån àûúåc thïí hiïån trong cuöën saách naây laâ cuãa caác taác giaã vaâ khöng nhêët thiïët phaãn aánh nhûäng quan àiïím cuãa Höåi àöìng Giaám àöëc àiïìu haânh cuãa Ngên haâng Thïë giúái hay caác chñnh phuã maâ hoå àaåi diïån. Ngên haâng thïë giúái khöng àaãm baão tñnh chñnh xaác cuãa nhûäng dûä liïåu àûúåc sûã duång trong cuöën saách naây. Àûúâng biïn giúái, maâu sùæc, viïåc goåi tïn vaâ nhûäng thöng tin khaác àûúåc thïí hiïån trïn bêët cûá baãn àöì naâo trong cuöën saách naây khöng haâm yá möåt sûå xaác nhêån hay thûâa nhêån naâo àöëi vúái caác àûúâng biïn giúái, hoùåc võ thïë phaáp lyá cuãa bêët cûá laänh thöí naâo tûâ phña Ngên haâng Thïë giúái. Quyïìn vaâ Giêëy pheáp Têët caã caác tû liïåu trong baãn phêím naây àïìu coá baãn quyïìn. Viïåc sao cheáp hoùåc chuyïín taãi tûâng phêìn hoùåc toaân böå êën phêím maâ khöng àûúåc pheáp laâ vi phaåm phaáp luêåt hiïån haânh. Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín Quöëc tïë/ngên haâng Thïë giúái khuyïën khñch viïåc truyïìn baá vaâ cho pheáp taái baãn êën phêím cuãa Ngên haâng. Quyïìn taái baãn êën phêím seä àûúåc cêëp pheáp möåt caách nhanh choáng. Àïí àûúåc pheáp sao cheáp vaâ in laåi bêët cûá phêìn naâo cuãa cuöën saách naây haäy gûãi àïì nghõ vúái thöng tin àêìy àuã àïën: Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone , fax , Moåi cêu hoãi khaác vïì quyïìn vaâ giêëy pheáp keã caã quyïìn àûúåc múã chi nhaánh phaãi gûãi vïì: Office of the Publisher, World Bank, 1818 H Street, NW, Washington, DC 20433, USA, fax , pubrights@worldbank.org. ISBN: e-isbn: DOI: / iv

3 Lúâi Nhaâ xuêët baãn Hiïån nay trïn thïë giúái ngaây caâng nhiïìu nhaâ nûúác tòm caách caãi thiïån tñnh hiïåu quaã bùçng caách xêy dûång hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá (M&E) àïí ào lûúâng, àaánh giaá hoaåt àöång cuãa mònh, nhùçm tòm hiïíu nguyïn nhên àem laåi tñnh hiïåu quaã cao hay thêëp cuãa böå maáy nhaâ nûúác, àïí tûâ àoá coá chñnh saách àiïìu chónh cho phuâ húåp. Hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá úã möîi quöëc gia tuy khaác nhau, song kïët quaã maâ hïå thöëng naây àem laåi giuáp cho Chñnh phuã caác nûúác coá cú súã àïí xêy dûång, cuãng cöë vaâ thïí chïë hoaá böå maáy cuãa mònh nhùçm àaåt muåc tiïu cuöëi cuâng laâ höî trúå vaâ caãi thiïån böå maáy nhaâ nûúác. Xuêët baãn cuöën saách: Xêy dûång hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá thïë naâo àïí hoaân thiïån cöng taác quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác? Cöng trònh nghiïn cûáu cuãa taác giaã Keith Mackay, àûúåc Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín quöëc tïë/ngên haâng Thïë giúái xuêët baãn nùm 2007, chuáng töi mong muöën àem laåi cho baån àoåc Viïåt Nam - nhûäng nhaâ nghiïn cûáu, nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách - möåt taâi liïåu tham khaão böí ñch. Kïët cêëu cuãa cuöën saách ngoaâi Phêìn múã àêìu, Lúâi giúái thiïåu, Phuå luåc... phêìn nöåi dung chñnh göìm 4 phêìn vúái 15 chûúng. Cuöën saách àaä phên tñch nhûäng àoáng goáp cuãa cöng taác giaám saát vaâ àaánh giaá cho hoaåt àöång quaãn lyá cuãa Nhaâ nûúác; laâm roä nöåi dung nhûäng khaái niïåm vïì giaám saát vaâ àaánh giaá; ài sêu tòm hiïíu nhûäng caách thûác cuå thïí àem laåi kïët quaã thöng qua kinh nghiïåm cuãa möåt söë nûúác àaä xêy dûång thaânh cöng hïå thöëng naây. Cuöëi cuâng, phêìn VI, cuöën saách giaãi àaáp möåt loaåt caác cêu hoãi thûúâng gùåp vïì hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá, giuáp cho baån àoåc dïî daâng hún trong quaá trònh nghiïn cûáu, tòm hiïíu. Àêy laâ cuöën saách coá giaá trõ nghiïn cûáu, tham khaão töët, nhêët laâ àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín àang thûåc hiïån cöng nghiïåp hoaá, xêy dûång Muåc tiïu Phaát triïín Thiïn niïn kyã nhû Viïåt Nam. Cuöën saách àûúåc dõch àuáng theo nguyïn baãn tiïëng Anh, xuêët baãn nùm Tuy àaä coá nhiïìu cöë gùæng, baám saát tûâ ngûä trong dõch thuêåt, nhûng àêy laâ vêën àïì múái, chùæc rùçng khöng traánh khoãi nhûäng thiïëu soát, chuáng töi mong nhêån àûúåc yá kiïën àoáng goáp cuãa baån àoåc, àïí lêìn xuêët baãn sau àûúåc hoaân thiïån hún. Xin giúái thiïåu cuöën saách vúái àöng àaão baån àoåc. Thaáng 6 nùm 2008 NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA v

4 Muåc luåc ix xiii xv. Lúâi múã àêìu Lúâi caãm ún Caác tûâ viïët tùæt 1 1 Lúâi giúái thiïåu 7 PHÊÌN I - GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ COÁ THÏÍ MANG LAÅI CAÁC LÚÅI ÑCH GÒ CHO NHAÂ NÛÚÁC? 9 2 M&E laâ gò? Khaái niïåm cú baãn cêìn biïët 13 3 M&E àoáng goáp xêy dûång möåt nhaâ nûúác vûäng maånh thïë naâo? 23 4 Caác xu hûúáng chñnh aãnh hûúãng àïën caác quöëc gia Taåi sao caác nûúác àang xêy dûång hïå thöëng M&E? 27 PHÊÌN II - KINH NGHIÏÅM MÖÅT SÖË NÛÚÁC 29 5 Caác trûúâng húåp thaânh cöng - Thaânh cöng coá diïån maåo thïë naâo? 31 6 Chilï 39 7 Cölömbia 47 8 UÁc 57 9 Trûúâng húåp caá biïåt cuãa chêu Phi 65 PHÊÌN III - NHÛÄNG BAÂI HOÅC KINH NGHIÏåM Xêy dûång caác hïå thöëng M&E cuãa quöëcv gia nhûäng baâi hoåc kinh nghiïåm Àöång cú M&E Laâm caách naâo àïí taåo ra nhu cêìu M&E 85 PHÊÌN IV - LAÂM THÏË NAÂO ÀÏÍ TÙNG CÛÚÂNG HÏÅ HÏå THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ NHAÂ NÛÚÁC Têìm quan troång cuãa phên tñch quöëc gia Lêåp kïë hoaåch haânh àöång vii

5 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? 105 PHÊÌN V - CAÁC VÊËN ÀÏÌ COÂN TÖÌN ÀOÅNG Caác vêën àïì nöíi tröåi Caác nhêån xeát kïët luêån 115 PHÊÌN VI - HOÃI VAÂ ÀAÁP: NHÛÄNG CÊU HOÃI THÛÚÂNG GÙÅP 103 Phuå luåc 105 A: Nhûäng baâi hoåc kinh nghiïåm vïì caách baão àaãm tñnh hûäu hiïåu cuãa cöng taác Àaánh giaá 109 B: Phên tñch tònh hònh quöëc gia Vñ duå vïì Cölömbia 129 C: Nhûäng àiïìu kiïån cêìn àïí baão àaãm tñnh sêu saát khi phên tñch tònh hònh Hïå thöëng M&E cuãa Cölömbia 133 D: Àaánh giaá sûå höî trúå cuãa IEG trong cöng taác thïí chïë hoáa Hïå thöëng M&E. 137 E: Chuá giaãi caác thuêåt ngûä chñnh trong M&E 145 Lúâi kïët 151 Tiïíu sûã taác giaã Vaâo nùm 1998, IEG àaä khúãi xûúáng möåt loaåt cöng trònh nghiïn cûáu vaâ caác êën phêím khaác vïì chuã viii

6 Lúâi múã àêìu Tûâ ngaây thaânh lêåp vaâo nùm 1973 àïën nay, Cú quan Àaánh giaá Àöåc lêåp (Independent Evaluation Group IEG) trûåc thuöåc Ngên haâng Thïë giúái trûúác àêy vöën àûúåc biïët àïën vúái caái tïn Böå phêån Àaánh giaá àiïìu haânh àaä höî trúå chñnh phuã cuãa caác nûúác àang phaát triïín, cuãng cöë hïå thöëng Giaám saát vaâ Àaánh giaá (M&E) cuäng nhû tùng cûúâng nùng lûåc quaãn lyá nhaâ nûúác. Tûâ àoá àïën nay, IEG àaä tñch luäy àûúåc nhiïìu kinh nghiïåm vïì lônh vûåc naây úã nhiïìu quöëc gia vaâ nhûäng möi trûúâng khaác nhau trong lônh vûåc dõch vuå cöng. àïì naây vúái muåc àñch cung cêëp tû liïåu vaâ giuáp phöí biïën nhûäng baâi hoåc kinh nghiïåm thûåc tïë. Caác êën phêím naây hiïån coá thïí truy cêåp taåi website cuãa IEG: ieg/ecd. Söë ngûúâi sûã duång caác êën phêím naây rêët cao, chûáng toã àêy laâ möåt chuã àïì àûúåc nhiïìu ngûúâi quan têm. Chó riïng trang web trïn àaä thu huát hún ngûúâi truy cêåp möîi nùm; con söë naây chó phaãn aánh möåt phêìn töíng söë ngûúâi theo doäi caác êën phêím cuãa IEG. Vïì chuã àïì naây, caác êën phêím cuãa IEG ghi laåi nhûäng trûúâng húåp thaânh cöng vaâ àûa ra vñ duå vïì caác mö hònh hïå thöëng M&E nhaâ nûúác khaã thi vaâ àêìy hûáa heån. Àöìng thúâi, chuáng cuäng àûa ra nhûäng hûúáng dêîn phên tñch tònh hònh thûåc hiïån M&E úã möîi quöëc gia, giúái thiïåu caác baãn phên tñch thûåc traång tònh hònh, àûa ra caác vñ duå vïì nhûäng nghiïn cûáu trûúâng húåp àaánh giaá coá hiïåu lûåc, bïn caånh àoá coân giúái thiïåu caác taâi liïåu mö phaåm baân vïì caác cöng cuå M&E vaâ cöng cuå àaánh giaá tñnh hiïåu lûåc cuãa hïå thöëng cuâng vúái möåt söë kiïën thûác liïn quan khaác. Dûåa trïn caác êën phêím cuãa IEG, taâi liïåu naây ra àúâi nhùçm töíng húåp, phên loaåi vaâ toám tùæt kinh nghiïåm trong lônh vûåc naây cho àöåc giaã. Múã àêìu phêìn I taác giaã ài ngay vaâo phên tñch nhûäng àoáng goáp cuãa cöng taác giaám saát vaâ àaánh giaá cho hoaåt àöång quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác vaâ cöë gùæng laâm roä nöåi dung chñnh êín dûúái ngön tûâ àao to buáa lúán vïì lônh vûåc naây. Chûúng 2 giúái thiïåu khaái niïåm cùn baãn vïì M&E vaâ ài sêu tòm hiïíu nhûäng caách thûác cuå thïí mang laåi kïët quaã giaám saát vaâ àaánh giaá - vaâ trïn thûåc tïë àaä àûúåc sûã duång àïí hoaân thiïån hoaåt àöång quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác. Ñch lúåi cuãa ix

7 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? nhûäng kïët quaã naây àöëi vúái caác quyïët àõnh ngên saách laâ möåt vñ duå (chûúng 3). Taác giaã cho rùçng sûã duång caác kïët quaã M&E laâ àiïìu kiïån cêìn thiïët àïí quaãn lyá chi phñ cöng vuå cho cöng taác xoáa àoái giaãm ngheâo. Noái caách khaác, M&E laâ möåt viïåc cêìn thiïët trong xêy dûång chñnh saách, thûåc hiïån cöng taác quaãn lyá thûåc hiïån traách nhiïåm giaãi trònh xaä höåi dûåa trïn caác bùçng chûáng khoa hoåc. Àoá laâ lyá do taåi sao àa söë caác quöëc gia thaânh viïn cuãa Töí chûác Húåp taác Kinh tïë vaâ Phaát triïín - vöën laâ nhûäng quöëc gia giaâu nhêët thïë giúái laåi chuá troång àïën viïåc sûã duång caác thöng tin M&E laâm nïìn taãng xêy dûång böå maáy quaãn lyá vûäng maånh. Chûúng 4 seä baân vïì möåt söë xu hûúáng chñnh aãnh hûúãng àïën caác quöëc gia khiïën hoå phaãi àùåt M&E vaâo thûá tûå cao nhêët trong nhûäng cöng viïåc ûu tiïn haâng àêìu. Phêìn II cuãa cuöën saách seä têåp trung baân àïën kinh nghiïåm cuãa möåt söë quöëc gia àaä xêy dûång thaânh cöng hïå thöëng Giaám saát vaâ Àaánh giaá cuãa chñnh phuã. Chûúng 5 ài sêu tòm hiïíu möåt hïå thöëng M&E thaânh cöng coá diïån maåo ra sao. Möåt söë trûúâng húåp nhû Chilï (chûúng 6), Cölömbia (chûúng 7) vaâ UÁc (chûúng 8) seä minh hoåa cho mö hònh hïå thöëng. Tuy vêåy, xin lûu yá: möåt yá àùåc biïåt quan troång trong toaân böå cuöën saách naây laâ khöng coá möåt mö hònh hïå thöëng M&E naâo laâ hoaân haão cho böå maáy quaãn lyá úã caã trung ûúng hay àõa phûúng. Khi möåt nûúác úã vaâo võ thïë khöng mêëy öín àõnh thò coá thïí aáp duång caách thûåc hiïån cêín troång hún laâ thay àöíi tûâng phêìn nïëu nhû caách naây toã ra hiïåu quaã hún vïì mùåt kinh tïë. Chêu Phi, núi bõ giúái haån nghiïm troång vïì nhiïìu mùåt, seä àûúåc nghiïn cûáu úã chûúng 9 àïí chûáng minh cho luêån àiïím naây. Phêìn III phên tñch caác baâi hoåc coá thïí ruát ra tûâ nhûäng hïå thöëng M&E àûúåc xêy dûång trong caác trûúâng húåp kïí trïn vaâ úã nhiïìu quöëc gia khaác, caã caác nûúác àaä vaâ àang phaát triïín. Mûúâi ba baâi hoåc chñnh àûúåc liïåt kï úã chûúng 10, àïìu phuâ húåp vúái kinh nghiïåm cuãa caác quöëc gia trong caác loaåi hònh xêy dûång, phaát triïín nùng lûåc haânh chñnh cöng khaác. Chùèng haån, möåt trong söë caác baâi hoåc kinh nghiïåm ruát ra laâ: àiïìu kiïån tiïn quyïët trûúác hïët chñnh laâ nhu cêìu cuãa baãn thên möåt nhaâ nûúác muöën coá caác thöng tin giaám saát vaâ caác kïët quaã àaánh giaá. Möåt vñ duå khaác laâ baâi hoåc vïì vai troâ trung têm cuãa àöång lûåc. Möåt baâi hoåc àaáng ghi nhúá khaác laâ giaá trõ cuãa viïåc phên tñch, chêín àoaán tònh hònh M&E cuãa möåt nûúác vaâ têìm quan troång cuãa viïåc coá möåt nhên vêåt chuã chöët àuã quyïìn lûåc àïí thûåc hiïån M&E. Àa söë caác quöëc gia khöng nhêån ra coá nhu cêìu M&E, àoá laâ möåt raâo caãn rêët khoá khùæc phuåc trong viïåc xêy dûång hïå thöëng M&E. Tuy nhiïn, vêîn coá möåt söë caách àïí khúi dêåy nhu cêìu xêy dûång vaâ sûã duång hïå thöëng M&E bùçng caách cuâng luác aáp duång caác phûúng caách caâ röët, cêy gêåy vaâ tuyïn truyïìn. Chûúng 11 seä noái roä vïì àiïìu naây. Phêìn IV trònh baây caác caách cuãng cöë hïå thöëng M&E. Chûúng 12 nùçm trong phêìn naây àùåc biïåt lûu têm àïën caác lúåi ñch mang laåi tûâ cöng taác phên tñch, chêín àoaán tònh hònh nhaâ nûúác súã taåi. Sûå phên tñch naây seä giuáp hiïíu thêëu àaáo nhûäng hoaåt àöång M&E àang diïîn ra trong nûúác, tònh hònh lônh vûåc dõch vuå cöng vaâ caác cú höåi sûã duång thöng tin M&E trong caác chûác nùng cöët yïëu cuãa nhaâ nûúác nhû quyïët àõnh ngên saách vaâ quaãn lyá dûå aán - chûúng trònh. Phên tñch, chêín àoaán seä tûác khùæc dêîn àïën kïë hoaåch haânh àöång àïí xaác àõnh nhûäng lûåa choån khaã dô chñnh àïí cuãng cöë hïå thöëng M&E (chûúng 13). Phêìn V chó ra nhûäng vêën àïì maâ caác nûúác x

8 LÚÂI MÚÃ ÀÊÌU trïn thïë giúái àaä traãi nghiïåm trong quaá trònh xêy dûång, phaát triïín vaâ sûã duång hïå thöëng M&E nhûng chûa àûúåc hiïíu vaâ ghi laåi xaác àaáng. Àêy laâ nhûäng vêën àïì rêët noáng vaâ thûác thúâi, chùèng haån nhû tñnh hiïåu quaã so vúái chi phñ khi aáp duång caác caách tiïëp cêån khaác nhau trong cöng taác cuãng cöë böå maáy quaãn lyá nhaâ nûúác (chûúng 14). Chûúng naây cuäng àöìng thúâi àûa ra caác mö hònh M&E trûúác àêy àaä thaânh cöng úã cêëp àöå dûúái quöëc gia vaâ ngaânh, lônh vûåc. Chûúng 15 giaãi àaáp möåt söë thùæc mùæc thûúâng thêëy vïì hïå thöëng M&E, àöìng thúâi liïåt kï danh saách nhûäng nguy cú vaâ caåm bêîy chñnh cêìn traánh trong khi tòm caách cuãng cöë hïå thöëng M&E nhaâ nûúác, vñ duå nhû möåt söë nûúác ngöå nhêån cho rùçng M&E coá giaá trõ tûå taåi bêët biïën, hay viïåc aáp duång hïå thöëng möåt caách quaá maáy moác trong khi cöë gùæng caãi thiïån nùng lûåc böå maáy nhaâ nûúác. Cuöëi cuâng, phêìn VI giaãi àaáp möåt loaåt nhûäng cêu hoãi thûúâng gùåp vïì M&E. xi

9 Lúâi caãm ún Taác giaã cöng trònh nghiïn cûáu naây laâ Keith Mackay. Öng bùæt àêìu viïët taâi liïåu nghiïn cûáu vaâ caác êën phêím khaác vïì chuã àïì naây vaâo nùm Riïng cuöën saách naây ra àúâi laâ nhúâ vaâo nhûäng yá kiïën àoáng goáp àêìy khñch lïå cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu khaác laâ Harry Hatry vaâ David Shand. Heather Dittbrenner laâ ngûúâi hiïåu àñnh. Tuy nhiïn, caác quan àiïím trònh baây trong taâi liïåu naây nïn àûúåc nhòn nhêån laâ quan àiïím cuãa riïng taác giaã vaâ khöng nhêët thiïët àaåi diïån cho quan àiïím cuãa Ngên haâng Thïë giúái hay IEG. Taác giaã xin chên thaânh caãm ún sûå höî trúå vïì taâi chñnh rêët mûåc röång lûúång cuãa Cú Quan Húåp Taác Phaát Triïín Na Uy (Norad). xiii

10 CAÁC TÛÂ VIÏËT TÙÆT AfrEA ANAO COINFO CONPES CRC DAC DANE DDTS DEPP DFID DIFP DNP DoF ECD GAO HMN IADB ICBF IDEAS IEG M&E MEN MDGs African Evaluation Association: Hiïåp höåi Àaánh giaá Phi Chêu Öxtrêylia National Audit Office: Cú quan Kiïím toaán Quöëc gia UÁc Data Coordination Committee (Cölömbia): UÃy ban Phöëi húåp Thöng tin dûä liïåu Cölömbia National Council for Economic and Social Policy (Cölömbia): Höåi àöìng Chñnh saách Kinh tïë vaâ Xaä höåi Quöëc gia Cölömbia Citizen report card: Phiïëu thùm doâ yá kiïën cöng dên Development Assistance Committee (OECD): UÃy ban Höî trúå Phaát triïín National Statistical Office (Cölömbia): Cú quan Dûä liïåu thöëng kï Quöëc gia Cölömbia Directorate for Sustainable Territorial Development (Cölömbia): Ban àiïìu haânh Cöng taác Phaát triïín Laänh thöí Bïìn vûäng Cölömbia Directorate for Evaluation of Public Policy (Cölömbia): Ban àiïìu haânh Cöng taác Àaánh giaá Chñnh saách cöng Cölömbia Department for International Development (United Kingdom): Böå phaát triïín Quöëc tïë Vûúng quöëc Anh Directorate for Investment and Public Finance (part of DNP): Ban quaãn lyá Àêìu tû vaâ Taâi chñnh Cöng (thuöåc DNP) Department of National Planning (Cölömbia): Böå Kïë hoaåch Quöëc gia Cölömbia Department of Finance (UÁc): Súã Taâi chñnh UÁc Evaluation capacity development: phaát triïín nùng lûåc àaánh giaá Government Accountability Office (United States): Cú quan Thêím toaán Nhaâ nûúác (Liïn bang Myä) Health Metrics Network: Maång lûúái Thöng tin Sûác khoãe Inter-American Development Bank: Ngên haâng Phaát triïín Liïn Chêu Myä Colombian Institute for Family Welfare: Viïån Nghiïn cûáu Phuác lúåi Gia àònh Cölömbia International Development Evaluation Association: Hiïåp höåi Àaánh giaá Phaát triïín Quöëc tïë Independent Evaluation Group: Nhoám Àaánh giaá àöåc lêåp Monitoring and evaluation: Cú quan Giaám saát vaâ Àaánh giaá Ministry of Education (Cölömbia): Böå Giaáo duåc Cölömbia Millennium Development Goals: Caác muåc tiïu Phaát triïín Thiïn niïn kyã xv

11 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? MoF Ministry of Finance (Chilï): Böå Taâi chñnh Chilï NGO Nongovernmental organization: Töí chûác phi chñnh phuã NIMES National Integrated Monitoring and Evaluation System (Uganda): Hïå thöëng Giaám saát vaâ Àaánh giaá húåp nhêët Quöëc gia Uganda OECD Organisation for Economic Co-operation and Development: Töí chûác Húåp taác Kinh tïë vaâ Phaát triïín OMB Office of Management and Budget (United States): Cú quan Quaãn lyá vaâ dûå thaão Ngên saách Liïn bang Myä PART Program Assessment Rating Tool (United States): Cöng cuå Xïëp loaåi àaánh giaá Chûúng trònh Liïn bang Myä PBB Performance-based budgeting: Phên böí ngên saách dûåa theo tñnh hiïåu quaã PEAP Poverty Eradication Action Plan (Uganda): Chûúng trònh Haânh àöång Xoáa àoái giaãm ngheâo Uganda PEP Portfolio Evaluation Plan (UÁc): Chûúng trònh Àaánh giaá höì sú taâi trúå PETS Public Expenditure Tracking Survey (Uganda): Khaão saát theo doäi chi tiïu cöng vuå Uganda PRSP Poverty reduction strategy paper: Taâi liïåu chiïën lûúåc cho chûúng trònh xoáa àoái giaãm ngheâo SEDESOL Secretariat for Social Development (Mïhicö): Ban thû kyá Phaát triïín Xaä höåi Mïhicö SENA Vocational Training Institute (Cölömbia): Viïån Nghiïn Cûáu Àaâo taåo nghïì Cölömbia SIGOB Sistema de Programacioán y Gestioán por Objetivos y Resultados (System of Programming and Management by Objectives and Results, Cölömbia): Hïå thöëng Hoaåch àõnh vaâ Quaãn lyá theo Chó tiïu vaâ Kïët quaã (Cölömbia) SINERGIA Sistema Nacional de Evaluacioán de Resultados de la Gestioán Puáblica (National System for Evaluation of Public Sector Performance, Cölömbia): Hïå thöëng Àaánh giaá Nùng lûåc Cú quan Nhaâ nûúác Quöëc gia Cölömbia SIIF Financial management information system (Cölömbia): Hïå thöëng dûä liïåu quaãn lyá taâi chñnh Cölömbia ToRs Terms of reference: Àiïìu khoaãn tham chiïëu xvi

12 1 Lúâi giúái thiïåu Ngaây caâng nhiïìu nhaâ nûúác tòm caách caãi thiïån tñnh hiïåu quaã thöng qua caách xêy dûång caác hïå thöëng ào lûúâng, àaánh giaá àïí giuáp hoå hiïíu hún vïì tònh hònh hoaåt àöång cuãa mònh. Caác hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá naây (M&E) duâng àïí ào lûúâng vaâ àaánh giaá söë lûúång vaâ chêët lûúång cuäng nhû muåc tiïu cuãa hoaåt àöång saãn xuêët haâng hoáa vaâ cung cêëp dõch vuå cuãa nhaâ nûúác tûác saãn phêím cuãa böå maáy nhaâ nûúác vaâ àïí àaánh giaá caác kïët quaã vaâ nhûäng aãnh hûúãng, taác àöång maâ saãn phêím nhaâ nûúác mang laåi. Caác hïå thöëng naây cuäng laâ phûúng tiïån àïí giuáp tòm hiïíu nguyïn nhên dêîn àïën tñnh hiïåu quaã cao hay thêëp cuãa böå maáy nhaâ nûúác. Coá nhiïìu nguyïn nhên khiïën caác quöëc gia ngaây caâng nöî lûåc hún àïí cuãng cöë hïå thöëng M&E. Caác aáp lûåc taâi khoáa ngaây caâng nùång nïì, kyâ voång cuãa nhên dên àöëi vúái Chñnh phuã caâng luác caâng cao, àoá chñnh laâ àöång lûåc khöng ngûâng thöi thuác caác chñnh phuã ngaây caâng phaãi cung cêëp nhiïìu dõch vuå cöng ñch vúái chêët lûúång cao hún cho ngûúâi dên. Nhûäng aáp lûåc kïí trïn cuäng chñnh laâ lyá do giaãi thñch cho nhu cêìu tòm kiïëm caác caách thûác hiïåu quaã hún vïì mùåt kinh tïë àïí nhaâ nûúác coá thïí laâm àûúåc nhiïìu viïåc hún trong khi vêîn giaãm thiïíu chi phñ. Thûúâng thò caác nûúác àang phaát triïín nhòn vaâo caác nûúác giaâu nhêët - tûác caác thaânh viïn cuãa Töí chûác Húåp taác Kinh tïë vaâ Phaát triïín (OECD) vaâ aáp duång nhûäng cöng cuå quaãn lyá cöng vuå maâ caác nûúác naây àaä sûã duång trûúác, chùèng haån nhû cöng cuå Giaám saát vaâ Àaánh giaá vaâ phên böí ngên saách dûåa trïn tñnh hiïåu quaã. Caác töí chûác xaä höåi vaâ caác nghõ viïån, cú quan ban ngaânh àaåi diïån cho dên biïíu cuäng àöìng thúâi àùåt aáp lûåc lïn caác chñnh phuã buöåc hoå phaãi thöng qua caác baãn tûúâng thuêåt baáo caáo vúái cöng chuáng vaâ giaãi trònh caác hoaåt àöång cuãa mònh. Caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë chõu aáp lûåc traách nhiïåm phaãi àûa ra àûúåc kïët quaã tûâ nhûäng nguöìn taâi trúå lúán maâ hoå àaãm nhiïåm nïn hoå phaãi thuyïët phuåc vaâ höî trúå caác nûúác àang phaát triïín cuãng cöë, caãi thiïån hïå thöëng M&E. 1

13 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Trong nhûäng nùm gêìn àêy, caác nguöìn taâi trúå àùåc biïåt döìn vaâo caác nûúác ngheâo. Àoá laâ nhûäng nûúác àaä lêåp sùén caác chiïën lûúåc xoáa àoái giaãm ngheâo trong söë caác saáng kiïën xoáa núå cuãa hoå. Caác nûúác naây hiïån àang cöë gùæng àaåt àûúåc caác Muåc tiïu Phaát triïín Thiïn niïn kyã (MDGs). Caác nhaâ taâi trúå cuäng àöìng thúâi bùæt àêìu àaánh giaá cao caác hïå thöëng M&E coá thïí goáp phêìn chöëng naån tham nhuäng. Hïå thöëng naây giuáp phaát hiïån ra caác löî höíng trong caác nguöìn ngên saách vaâ àöìng thúâi giuáp tòm ra möåt söë nguyïn nhên gêy ra naån tham nhuäng trong nûúác chùèng haån nhû khi chêët lûúång cú súã haå têìng hay söë lûúång vaâ chêët lûúång dõch vuå nhaâ nûúác khöng thïí hiïån àûúåc mûác chi tiïu cuãa nhaâ nûúác àoá. M&E vaâ caác hïå thöëng M&E thûúâng àûúåc nhòn nhêån möåt caách maáy moác vaâ àûúåc xem nhû khöng khaác mêëy vúái hïå thöëng quaãn lyá taâi chñnh hay hïå thöëng thu mua. Chñnh xaác ra, coá nhûäng khña caånh chuyïn mön trong cöng taác M&E vaâ trong hïå thöëng M&E cêìn phaãi àûúåc quaãn lyá, giaám saát saát sao. Nhûng quaá nhêën maånh vaâo khña caånh chuyïn mön laâ möåt thiïëu soát lúán nïëu boã qua caác yïëu töë quyïët àõnh nïn sûã duång caác thöng tin M&E úã mûác àöå naâo. Khi thöng tin M&E khöng àûúåc sûã duång húåp lyá thò àoá khöng chó laâ möåt thêët thoaát, uöíng phñ vïì thúâi gian vaâ cöng sûác maâ coân aãnh hûúãng àïën chêët lûúång cuãa chñnh caác thöng tin thu àûúåc tûâ hïå thöëng. Ngoaâi ra, tñnh bïìn vûäng cuãa hïå thöëng luác àoá cuäng trúã thaânh möåt vêën àïì àaáng nghi ngaåi. Caác chuyïn gia giaám saát, àaánh giaá thûúâng cho rùçng cöng taác M&E vaâ hïå thöëng M&E laâ möåt àiïìu tñch cûåc vaâ chuáng coá nhûäng giaá trõ nöåi taåi khöng biïën àöíi. Caác chuyïn gia caãi thiïån caác hïå thöëng quaãn trõ laåi thûúâng cho rùçng caách quaãn lyá dûåa trïn hiïåu quaã hay caác caách sûã duång thöng tin M&E khaác laâ thêìn dûúåc àïí hoaân thiïån khaã nùng quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác. Caác luêån àiïím thiïëu cùn cûá nhû vêåy thûúâng khöng thûåc sûå thuyïët phuåc vaâ khiïën caác nûúác àang phaát triïín caãm thêëy hoang mang nghi hoùåc. Tuy nhiïn, vêîn coá caác minh chûáng àêìy tñnh thuyïët phuåc khaác vïì möåt söë chñnh phuã àaä coá nöî lûåc àuáng mûác vaâ xêy dûång hïå thöëng M&E húåp lyá. Caác chñnh phuã naây thûúâng têån duång hïët mûác caác thöng tin M&E cuãa hïå thöëng àïí caãi thiïån caác chñnh saách, chûúng trònh hoaåch àõnh vaâ caác dûå aán cuãa mònh. Cöng trònh nghiïn cûáu naây ra àúâi vúái muåc àñch giuáp caác chñnh phuã xêy dûång, cuãng cöë vaâ töí chûác thïí chïë hoáa caác hïå thöëng M&E, vaâ khöng dûâng laåi úã àoá maâ tiïën àïën muåc tiïu cuöëi cuâng laâ höî trúå vaâ caãi thiïån böå maáy nhaâ nûúác. Cuöën saách naây töíng húåp nhûäng kinh nghiïåm maâ Nhoám Àaánh giaá Àöåc lêåp (IEG) thuöåc Ngên haâng Thïë giúái àaä thu thêåp tûâ caác chûúng trònh höî trúå böå maáy nhaâ nûúác daâi haån vaâ nhûäng kinh nghiïåm cuãa toaân thïí nhên viïn, chuyïn viïn thuöåc Ngên haâng Thïë giúái trong quaá trònh nöî lûåc xêy dûång hïå thöëng M&E úã caác nûúác. Àöìng thúâi, cuöën saách cuäng àaä khai thaác nhûäng nguöìn thöng tin, kiïën thûác ngaây caâng phong phuá khaác vïì cuâng chuã àïì naây. Gêìn àêy, ngûúâi ta chuá troång nhiïìu àïën kïët quaã vaâ khaã nùng thïí hiïån nùng lûåc. Phêìn I cuãa cuöën saách têåp trung baân vïì nhûäng ñch lúåi cuå thïí maâ cöng cuå M&E mang laåi cho nhaâ nûúác vaâ cöë gùæng mang laåi bûác tranh roä raâng, trung thûåc vïì caác vêën àïì mêëu chöët, cùn baãn nhêët êín trong caác thuêåt ngûä àao to buáa lúán. Chûúng 2 cuãa phêìn I seä cung cêëp khaái niïåm cùn baãn vïì giaám saát vaâ àaánh giaá. Bïn caånh àoá, Phuå luåc E seä tiïëp nöëi vaâ múã röång caác àiïím naây bùçng caách giúái thiïåu caác thuêåt ngûä chñnh trong cöng taác àaánh giaá vaâ caách quaãn 2

14 LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU lyá dûåa trïn kïët quaã do UÃy ban Höî trúå Phaát triïín (DAC) xêy dûång. Àöëi vúái möåt söë caác viïn chûác cêëp cao vaâ nhên viïn laâm viïåc trong caác quyä höî trúå phaát triïín, Giaám saát vaâ Àaánh giaá coá thïí laâ möåt chuã àïì quaá chuyïn sêu vaâo möåt lônh vûåc nhêët àõnh vaâ vò thïë thaânh ra khoá hiïíu cho nhûäng ngûúâi vöën khöng phaãi laâ chuyïn gia trong ngaânh. Chûúng naây seä giúái thiïåu khaái quaát caác loaåi hònh vaâ caách thûác M&E khaác nhau vaâ qua àoá seä hoáa giaãi caác ngöå nhêån vïì M&E. Tiïëp theo chûúng 2, chûúng 3 seä ài sêu phên tñch cuå thïí caác caách sûã duång M&E àïí caãi thiïån nùng lûåc nhaâ nûúác. Troång têm cuãa chûúng naây laâ caách thûác sûã duång M&E cuãa möåt söë nhaâ nûúác nhû thïë naâo. Möåt trong söë àoá laâ sûã duång caác thöng tin naây trong caác quyïët àõnh phên böí ngên saách. Cuäng trong chûúng naây, ta coá thïí tòm thêëy caác vñ duå vïì sûã duång M&E cuãa caác töí chûác dên sûå àïí ào lûúâng, àaánh giaá vaâ khuyïën khñch chñnh phuã phaãi tûå hoaân thiïån thïë naâo. Trong àoá coá möåt söë dêîn chûáng vïì nhûäng àaánh giaá àaä thûåc sûå taåo ra caác thay àöíi tñch cûåc. Caác dêîn chûáng naây khùèng àõnh tñnh hiïåu quaã so vúái chi phñ cuãa M&E. Caác xu hûúáng chuã yïëu àang taác àöång khiïën caác nûúác cêëp töëc xêy dûång hïå thöëng M&E àûúåc trònh baây ngùæn goån úã chûúng 4. Phêìn II chuã yïëu baân vïì kinh nghiïåm cuãa möåt söë chñnh phuã àaä thaânh cöng trong viïåc taåo ra möåt hïå thöëng M&E hoaåt àöång hiïåu quaã. Chûúng 5 phaác thaão hònh aãnh diïån maåo khaái quaát cuãa möåt hïå thöëng M&E thaânh cöng. Keâm theo àoá laâ möåt söë yá kiïën trònh baây vïì ba chiïìu cuãa thaânh cöng. Möåt quan ngaåi thûúâng thêëy laâ trïn thûåc tïë, àaä coá nûúác naâo xêy dûång thaânh cöng hïå thöëng M&E quöëc gia chûa. Àaáp laåi bùn khoùn naây laâ cêu traã lúâi coá rêët mú höì. Khöng ñt chñnh phuã àaä phaát triïín hïå thöëng cho mònh nhûng chó coá möåt söë ñt duâ vêåy, con söë naây àang tùng dêìn caác nûúác àang phaát triïín àaä xêy dûång thaânh cöng hïå thöëng M&E hoaåt àöång hiïåu quaã bao quaát khùæp moåi ban ngaânh trong böå maáy nhaâ nûúác. Chûúng 6, 7 vaâ 8 seä àûa ra ba trûúâng húåp dêîn chûáng Chilï, Cölömbia vaâ UÁc. Chûúng 9 ài vaâo phên tñch trûúâng húåp caá biïåt cuãa chêu Phi. Chêu Phi hiïín nhiïn laâ möåt trong nhûäng möëi quan têm haâng àêìu cuãa thïë giúái vaâ cho túái nay àaä laâ àiïím thu huát möåt lûúång àaáng kïí caác nguöìn vöën höî trúå phaát triïín, kïí caã caác nguöìn höî trúå giuáp xêy dûång nùng lûåc nhên sûå. Chñnh trong quaá trònh lêåp chiïën lûúåc xoáa àoái giaãm ngheâo, caác chñnh phuã bùæt àêìu vaåch ra caác kïë hoaåch tùng cûúâng M&E. Chûúng naây giúái thiïåu möåt söë cú höåi vaâ khoá khùn thaách thûác caác nûúác ngheâo gùåp phaãi khi cöë gùæng tùng cûúâng, cuãng cöë M&E. Nhiïìu nûúác àaä vaâ àang phaát triïín àaä coáp nhùåt nhiïìu kinh nghiïåm troång yïëu trong xêy dûång hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá böå maáy quaãn lyá. Riïng trong lônh vûåc caãi thiïån nùng lûåc quaãn lyá, coá möåt söë baâi hoåc giaá trõ vïì nhûäng gò hiïåu quaã nhêët vaâ ngûúåc laåi. Phêìn III baân vïì nhûäng vêën àïì naây. Tñnh thöëng nhêët trong baâi hoåc kinh nghiïåm vïì M&E cuãa caác quöëc gia vöën nùçm úã nhûäng khu vûåc àõa lyá khaác nhau naây khöng coá gò laâ bêët thûúâng. Chuáng khöng ài ngûúåc laåi nhûäng gò nhiïìu chñnh phuã trïn thïë giúái àaä traãi qua trong khi tòm caách xêy dûång vaâ phaát triïín nùng lûåc quaãn lyá trong lônh vûåc dõch vuå cöng bùçng nhûäng con àûúâng khaác, chùèng haån nhû qua con àûúâng xêy dûång cú cêëu töí chûác ngên saách hay caãi caách böå maáy haânh chñnh (chûúng 10). Nhû àaä àïì cêåp úã caác chûúng trûúác, trong cuöën saách naây, viïåc sûã duång thöng tin M&E coá vai troâ trung 3

15 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? têm àöëi vúái tñnh hiïåu quaã vaâ bïìn vûäng cuãa hïå thöëng M&E. Viïåc sûã duång M&E tuây thuöåc vaâo baãn chêët vaâ nhu cêìu coá caác thöng tin naây hai yïëu töë naây laåi phuå thuöåc vaâo àöång cú aáp duång M&E. Nhu cêìu khöng cao laâ möåt trúã ngaåi rêët lúán cuãa nhiïìu nûúác àïí coá thïí xêy dûång àûúåc hïå thöëng M&E. Nhûng nhòn nhêån nhû vêåy laâ quaá bi quan. Vêîn coá thïí kñch cêìu bùçng caách cuãng cöë caác àöång cú. Chûúng 11 seä ài sêu vaâo vêën àïì naây vaâ têåp trung vaâo phûúng caách töíng húåp caâ röët, cêy gêåy vaâ tuyïn truyïìn duâng àïí baão àaãm viïåc sûã duång thöng tin M&E hiïåu quaã. Phêìn IV trònh baây caác caách cuãng cöë hïå thöëng M&E. Möåt trong caác baâi hoåc àûúåc nhêën maånh vïì cöng taác xêy dûång hïå thöëng M&E laâ khöng nïn xem nheå têìm quan troång cuãa bûúác phên tñch, xaác àõnh tònh hònh M&E hiïån thúâi cuãa möåt nûúác (chûúng 12). Bûúác naây mang laåi kiïën thûác nhêån biïët cêìn thiïët vïì cöng taác M&E hiïån taåi, vïì möi trûúâng, tònh hònh diïîn biïën trong khu vûåc dõch vuå cöng vaâ caác tiïìm nùng, cú höåi àïí cuãng cöë hïå thöëng M&E vaâ sûã duång thöng tin lêëy tûâ hïå thöëng naây. Caác thöng tin naây coá thïí àûúåc sûã duång cho caác chûác nùng cùn baãn cuãa chñnh phuã nhû töí chûác ngên saách nhaâ nûúác hay quaãn lyá dûå aán-chûúng trònh vöën khöng bao giúâ ngûâng. Möåt àiïím khaác khöng keám phêìn quan troång laâ xaác àõnh àûúåc tònh hònh M&E hiïån taåi seä giuáp nhûäng nhên vêåt chuã chöët quan troång trong böå maáy nhaâ nûúác vaâ trong nhoám caác nhaâ taâi trúå coá thïí têåp trung vaâo nhûäng àiïím maånh, yïëu cuãa caác hoaåt àöång M&E hiïån taåi. Nhû vêåy, coá thïí baão àaãm caác nhên vêåt chuã chöët naây cuâng nhêån àûúåc caác thöng tin cêåp nhêåt nhû nhau. Möåt khi àaä phên tñch vaâ xaác àõnh àûúåc tònh hònh hiïån taåi thò tûác khùæc seä dêîn àïën kïë hoaåch, chûúng trònh haânh àöång àïí xaác àõnh caác giaãi phaáp khaã thi àïí cuãng cöë hïå thöëng Giaám saát vaâ Àaánh giaá chñnh phuã (chûúng 13). Cuöën saách naây khöng cöë gùæng àïì cêåp àïën têët caã moåi vêën àïì vïì xêy dûång hay caãi thiïån, cuãng cöë hïå thöëng M&E chñnh phuã. Phêìn V àiïím qua möåt söë vêën àïì khöng àûúåc dêîn chûáng taâi liïåu vaâ khöng àûúåc hiïíu àuáng mûác trong kinh nghiïåm cuãa caác nûúác. Caác vêën àïì noáng boãng naây rêët quan troång khi töí chûác vaâ thïí chïë hoáa cöng taác M&E nhûng cuäng chñnh laâ nhûäng chuã àïì khöng àûúåc hiïíu biïët cùån keä (chûúng 14). Àoá laâ nhûäng mö hònh ûáng duång M&E hûäu hiïåu úã cêëp dûúái quöëc gia vaâ cêëp ngaânh, lônh vûåc, laâ caác caách maâ caác chñnh phuã coá thïí kheáo leáo aáp duång àïí giuáp àúä, höî trúå töí chûác xaä höåi dên sûå trong caác vêën àïì liïn quan àïën nùng lûåc chñnh phuã, vaâ laâ caác mö hònh taâi trúå hiïåu quaã so vúái chi phñ hoùåc caác mö hònh taâi trúå thay thïë khaác àïí hêåu thuêîn cöng taác thïí chïë hoáa M&E. Chûúng 15 àûa ra möåt söë nhêån xeát töíng kïët. Phêìn VI giaãi àaáp möåt söë thùæc mùæc thûúâng àûúåc nïu ra trong caác Höåi nghõ quöëc gia vaâ quöëc tïë vïì chuã àïì naây. Têìn suêët xuêët hiïån caác cêu hoãi naây giuáp ta xaác àõnh àûúåc caác vêën àïì cêìn àïì cêåp khi tòm caách thïí chïë hoáa hïå thöëng M&E. Caác cú quan àaánh giaá cuãa chñnh phuã vaâ cuãa cú quan taâi trúå cuâng gùåp möåt thaách thûác chung: hoå cêìn àûúåc baão àaãm laâ caác kïët quaã àaánh giaá cuãa mònh seä àûúåc chñnh phuã sûã duång thñch àaáng. Roä raâng laâ, chó hoaân thaânh vaâ cöng böë baáo caáo àaánh giaá vaâ sau àoá àïí mùåc phêìn viïåc coân laåi tûác cöng àoaån caác kïët quaã baáo caáo àûúåc ûáng duång vaâo thûåc tïë -tuây cú tuây biïën laâ khöng àuã. Thay vaâo àoá, caác chuyïn viïn àaánh giaá àöåc lêåp hay caác cú quan àaánh giaá thêím tra cêìn 4

16 LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU phaãi thêåt nùng nöí thi haânh chiïën lûúåc ûáng duång möåt caách chi tiïët cuå thïí, khöng chó mang baãn baáo caáo àaánh giaá vaâo thûåc tïë maâ coân sûã duång triïåt àïí caác phaát hiïån trong baãn baáo caáo naây. Caác baâi hoåc kinh nghiïåm vaâ lúâi khuyïn hûäu ñch àïí baão àaãm sûã duång thiïët thûåc caác kïët quaã àaánh giaá àûúåc trònh baây trong Phuå luåc A. Phuå luåc B àûa ra vñ duå vïì cöng taác phên tñch, xaác minh tònh hònh thûåc tiïîn úã Cölömbia. Phêìn Phuå luåc C trònh baây caác àiïìu khoaãn tham chiïëu (ToRs) minh hoåa höî trúå cho cöng taác phên tñch, àaánh giaá tònh hònh chi tiïët úã Cölömbia. Phuå luåc D giúái thiïåu caác nhêån àõnh, töíng kïët trong baãn tûå àaánh giaá cuãa IEG trong caác hoaåt àöång höî trúå nhaâ nûúác thïí chïë hoáa hïå thöëng M&E. Baãn àaánh giaá naây laâ möåt mö hònh khaác àïí caác nhaâ taâi trúå vaâ caác chñnh phuã coá thïí theo àoá tûå àaánh giaá caác nöî lûåc xêy dûång hïå thöëng M&E cuãa chñnh mònh. Cuöëi cuâng, Phuå luåc E seä chuá giaãi caác thuêåt ngûä quan troång. 5

17 PHÊÌN I: GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ COÁ THÏÍ MANG LAÅI CAÁC LÚÅI ÑCH GÒ CHO CHÑNH PHUÃ? Phêìn I cuãa cuöën saách têåp trung vaâo nhûäng lúåi ñch cuå thïí maâ cöng taác M&E coá thïí mang laåi cho chñnh phuã, cöë gùæng mö taã möåt bûác tranh trung thûåc. Phêìn 1 múã àêìu ài ngay vaâo phên tñch nhûäng àoáng goáp cuãa cöng taác giaám saát vaâ àaánh giaá cho hoaåt àöång quaãn lyá cuãa chñnh phuã vaâ cöë gùæng laâm roä nöåi dung chñnh êín dûúái ngön tûâ àao to buáa lúán vïì lônh vûåc naây. Chûúng 2 seä giúái thiïåu khaái niïåm cùn baãn vïì M&E, traã lúâi thùèng vaâo cêu hoãi M&E laâ gò vaâ àöìng thúâi baân vïì möåt söë cöng cuå, phûúng thûác vaâ caách tiïëp cêån chñnh maâ nhiïìu chñnh phuã vaâ nhaâ taâi trúå thûúâng sûã duång. Tiïëp theo àoá, chûúng 3 möí xeã caác phûúng caách M&E coá thïí vaâ trïn thûåc tïë àaä àûúåc sûã duång àïí caãi thiïån nùng lûåc chñnh phuã. Möåt söë xu hûúáng chñnh aãnh hûúãng àïën cöng taác xêy dûång hïå thöëng M&E cuãa caác nûúác seä àûúåc lûúåc baân úã chûúng 4. 7

18 2 M&E laâ gò? Khaái niïåm cú baãn cêìn biïët Baân vïì M&E, coá rêët nhiïìu thuêåt ngûä vaâ khaái niïåm liïn quan cêìn biïët do vêåy coá thïí gêy hoang mang, khoá hiïíu. Hún nûäa, caác nûúác khaác nhau, caác töí chûác phaát triïín khaác nhau laåi thûúâng sûã duång nhiïìu àõnh nghôa khaác nhau cho cuâng möåt khaái niïåm. DAC àaä phaát triïín möåt tûâ àiïín thuêåt ngûä giaãi thñch nhûäng tûâ ngûä vaâ khaái niïåm thûúâng duâng nhùçm giaãm búát sûå röëi rùæm vaâ giuáp thöëng nhêët hoáa caác àõnh nghôa (DAC 2002). Phuå luåc E seä àûa ra chi tiïët. Trong chûúng naây seä chó laâ nhûäng luêån àiïím nhòn tûâ goác àöå bao quaát. Caác chó söë hiïåu quaã: laâ caác thûúác ào àêìu vaâo, caác hoaåt àöång, àêìu ra, kïët quaã vaâ caác taác àöång, aãnh hûúãng cuãa caác hoaåt àöång chñnh phuã. Àoá coá thïí laâ chó söë cêëp cao khi so saánh tñnh hiïåu quaã cuãa böå maáy nhaâ nûúác vúái caác MDGs hoùåc vúái kïë hoaåch phaát triïín quöëc gia, hay chó söë ào hoaåt àöång vaâ kïët quaã àêìu ra cuãa caác böå, ngaânh hay cú quan, töí chûác. Chuáng rêët hûäu duång khi àùåt ra caác chó tiïu hoaåt àöång hay àaánh giaá tiïën böå hûúáng túái àaåt àûúåc caác chó tiïu naây, hay khi so saánh tñnh hiïåu quaã cuãa caác töí chûác khaác nhau. Coá nhûäng caách khöng töën keám àïí thûúâng xuyïn ào tñnh hiïåu quaã cuãa böå maáy quaãn lyá nhaâ nûúác. Mùåc dêìu chó söë hiïåu quaã coá thïí àûúåc duâng àïí xaác àõnh vêën àïì cêìn giaãi quyïët röìi sau àoá coá thïí coá caác giaãi phaáp thñch ûáng, nhûng àiïím giúái haån laâ caác chó söë naây khöng cho biïët liïåu caác haânh àöång hiïåu chónh cuãa chñnh phuã coá thûåc sûå caãi thiïån àûúåc tñnh hiïåu quaã cuãa böå maáy quaãn lyá khöng. Tuy vêåy, chuáng coá thïí laâ dêëu hiïåu nhêån biïët cêìn phaãi xem laåi hoùåc àaánh giaá möåt vêën àïì. Möåt nguy cú thûúâng gùåp trong hïå thöëng caác chó söë hiïåu quaã laâ cú chïë hoáa hïå thöëng quaá mûác cêìn thiïët bùçng caách göåp quaá nhiïìu caác chó söë khöng àûúåc têån duång nhiïìu dêîn àïën caác dûä liïåu chêët lûúång keám. 9

19 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Thêím àõnh nhanh: laâ nhûäng caách tiïët kiïåm caã thúâi gian lêîn tiïìn baåc àïí thu thêåp caác quan àiïím vaâ nhêån xeát àaánh giaá tûâ caác nhaâ taâi trúå, nhûäng ngûúâi hûúãng lúåi hay caác thaânh phêìn tham dûå khaác. Caác nhêån xeát naây mang laåi thöng tin nhanh choáng giuáp cho caác nhaâ quaãn lyá coá thïí ra caác quyïët àõnh, àùåc biïåt laâ trong caác hoaåt àöång, chûúng trònh vöën laâ caác quyïët àõnh chõu sûác eáp thúâi gian. Phï bònh nhanh coá caác caách thûác thûåc hiïån cuå thïí nhû phoãng vêën, thaão luêån nhoám, quan saát trûåc tiïëp vaâ khaão saát thùm doâ phaåm vi nhoã. Thu thêåp caác dûä liïåu tûâ caác phûúng caách khaão saát àõnh tñnh khöng dïî daâng. Àöìng thúâi, chuáng coá thïí ñt chñnh xaác vaâ ñt àaáng tin cêåy hún caác hònh thûác thùm doâ khaão saát àuáng nguyïn tùæc khaác. Àaánh giaá nhanh laâ baãn baáo caáo nhêån xeát töíng quan möåt hoaåt àöång hay chûúng trònh cuãa chñnh phuã àûúåc trònh baây theo àuáng thïí thûác. Chùèng haån, trong trûúâng húåp cuãa Chilï, àaánh giaá nhanh bao göìm baáo caáo nhêån xeát chuyïn sêu cuãa caác chuyïn gia cöë vêën vïì caác chó tiïu kïë hoaåch vaâ caác taâi liïåu phên tñch khung (chó roä möëi liïn hïå nguyïn nhên- kïët quaã giûäa caác hoaåt àöång cuãa nhaâ nûúác vaâ caác kïët quaã, taác àöång mong muöën). Bêët kyâ dûä liïåu naâo coá sùén, kïí caã caác chó söë hiïåu quaã, àïìu àûúåc phên tñch àïí àaánh giaá hiïåu lûåc vaâ hiïåu quaã cuãa chûúng trònh. Ngên haâng Thïë giúái duâng caách naây trong nhiïìu baãn àaánh giaá trûúác vaâ sau dûå aán trûúác àêy cuãa mònh. Àöìng thúâi, hoå cuäng sûã duång möåt loaåt caác thöng tin böí sung khaác trong caác baãn àaánh giaá sau dûå aán, trong àoá bao göìm caác kïët quaã thu àûúåc tûâ cöng taác giaám saát, caác cuöåc troâ chuyïån vúái nhûäng ngûúâi cung cêëp tin tûác chñnh, vaâ caác thöng tin sú cêëp trong caác chuyïën cöng taác giaám saát, trong caác cuöåc troâ chuyïån vúái nhûäng ngûúâi cung cêëp thöng tin chñnh yïëu vaâ bêët kyâ moåi dûä liïåu àaä trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp thu thêåp àûúåc. Ûu àiïím chñnh cuãa àaánh giaá nhanh laâ tñnh nhanh choáng vaâ chi phñ thêëp. Caác yïëu àiïím chñnh so vúái caác caách tiïëp cêån chuyïn sêu hún laâ caác chûáng cûá thûåc tiïîn thiïëu tñnh thuyïët phuåc hún vaâ caác kyä nùng phên tñch dûä liïåu cuäng yïëu hún rêët nhiïìu. Àaánh giaá nhanh cuäng gùåp khoá khùn trong viïåc xaác àõnh möëi quan hïå nhên quaã giûäa caác haânh àöång cuãa nhaâ nûúác vaâ caác caãi thiïån hiïåu quaã hoaåt àöång xaãy ra sau àoá. Àaánh giaá taác àöång: têåp trung vaâo caác kïët quaã vaâ taác àöång cuãa caác hoaåt àöång chñnh phuã. Phûúng phaáp àaánh giaá nhanh coá thïí duâng àïí ûúác àoaán taác àöång nhûng caác phûúng thûác àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu, chi tiïët hún coá thïí cho caác kïët quaã nghiïn cûáu àaáng tin cêåy vaâ thuyïët phuåc hún. Caác phûúng thûác àaánh giaá naây keáo theo pheáp so saánh giûäa nhoám hûúãng lúåi tûâ chûúng trònh vúái nhoám àöëi tûúång têåp trung taåi cuâng thúâi àiïím hoùåc taåi hai thúâi àiïím khaác nhau. Caác kyä nùng thöëng kï cao cêëp àûúåc têån duång àïí xaác àõnh chñnh xaác caác taác àöång cuå thïí cuãa chûúng trònh lïn caác àöëi tûúång hûúãng lúåi. Loaåi hònh àaánh giaá naây rêët àoâi hoãi vïì mùåt thöng tin dûä liïåu vaâ coá thïí rêët töën keám. Tuy nhiïn, vêîn coá caách giaãm thiïíu chi phñ àaáng kïí. Cêìn phaãi lïn kïë hoaåch kyä cöng taác àaánh giaá: luác naâo laâ haån cêìn caác kïët quaã àaánh giaá vò thûúâng khöng thïí thûåc hiïån viïåc naây nhanh choáng àûúåc. Mùåc duâ caác àaánh giaá chuyïn sêu thûúâng töën keám, chuáng coá thïí coá tñnh hiïåu quaã cao so vúái chi phñ möåt khi chuáng coân dêîn àïën caác kïët quaã phuå khaác trong caãi thiïån hiïåu quaã chûúng trònh. Tûúâng trònh chi tiïu toaân diïån laâ möåt loaåi àaánh giaá chñnh saách. Böå taâi chñnh Chilï duâng 10

20 M&E LAÂ GÒ? KHAÁI NIÏÅM CÚ BAÃN CÊÌN BIÏËT caác baãn tûúâng trònh naây àïí xem xeát laåi têët caã caác chûúng trònh thuöåc möåt khu vûåc chûác nùng nhêët àõnh, chùèng haån caác trûúâng hoåc. Àiïìu naây keáo theo caác baãn nghiïn cûáu phï bònh chuyïn sêu caác vêën àïì liïn quan àïën tñnh keám hiïåu quaã vaâ lùåp laåi chûúng trònh. Tûúâng trònh chi tiïu cûá hai nùm àûúåc thûåc hiïån möåt lêìn úã Vûúng quöëc Anh nghiïn cûáu àiïìu tra caác vêën àïì naây vaâ àöìng thúâi laâ caác kïët quaã chûúng trònh vaâ caác ûu tiïn cuãa nhaâ nûúác. Caác ûu, khuyïët àiïím, caác chi phñ, kyä nùng vaâ thúâi gian cêìn coá àïí sûã duång caác cöng cuå M&E naây àûúåc phên tñch trong baâi nghiïn cûáu Giaám saát vaâ Àaánh giaá: Möåt vaâi Cöng cuå, Phûúng thûác vaâ Caách tiïëp cêån (IEG 2004b). Àöìng thúâi coá thïí tham khaão thïm tûâ àiïín thuêåt ngûä chuyïn mön àaánh giaá cuãa DAC (2002) vaâ phêìn phuå luåc E cuãa cuöën saách naây. 11

21 3 Àoáng goáp cuãa M&E àïí xêy dûång möåt nïìn quaãn trõ vûäng maånh? M&E coá thïí mang laåi nhûäng thöng tin àöåc àaáo vïì tònh hònh thûåc thi caác chñnh saách, kïë hoaåch, chûúng trònh vaâ coá thïí chó ra nhûäng gò àang coá hiïåu quaã, nhûäng gò khöng, vaâ lyá do taåi sao. M&E cuäng coá thïí cho biïët thöng tin vïì tònh hònh hoaåt àöång cuãa möåt chñnh phuã, cuãa caá nhên caác böå, ngaânh vaâ cuãa caác nhaâ quaãn lyá cuäng nhû nhên viïn cêëp dûúái. Noá coân cho biïët tònh hònh hoaåt àöång cuãa caác nhaâ taâi trúå àang hêåu thuêîn caác cöng taác cuãa chñnh phuã. Rêët dïî nhêìm tûúãng M&E coá giaá trõ nöåi taåi bêët biïën. Giaá trõ cuãa M&E khöng àún giaãn chó àïën tûâ viïåc thûåc thi M&E hay tûâ viïåc coá thöng tin maâ giaá trõ cuãa M&E chñnh laâ khi caác thöng tin thu àûúåc tûâ hïå thöëng àûúåc sûã duång àïí caãi thiïån tñnh hiïåu quaã cuãa böå maáy chñnh phuã. Chuáng ta seä thêëy nhiïìu chñnh phuã àaä sûã duång thöng tin M&E möåt caách coá hïå thöëng àïí caãi thiïån tñnh hiïåu quaã böå maáy cuãa mònh. Sau àêy laâ caác caách àïí M&E coá thïí trúã nïn rêët hûäu ñch àöëi vúái caác chñnh phuã vaâ caác cú quan khaác: Höî trúå hoaåch àõnh chñnh saách àùåc biïåt laâ trong caác quyïët àõnh sûã duång ngên saách nhaâ nûúác phên böí ngên saách dûåa theo hiïåu quaã, vaâ hoaåch àõnh kïë hoaåch quöëc gia. Caác quaá trònh naây têåp trung vaâo caác ûu tiïn haâng àêìu cuãa nhaâ nûúác so vúái caác yïu cêìu khaác cuãa cöng dên vaâ caác nhoám xaä höåi. Thöng tin M&E coá thïí höî trúå cho quaá trònh cên nhùæc cuãa chñnh phuã bùçng caách cung cêëp chûáng cûá cho nhûäng loaåi hònh hoaåt àöång hiïåu quaã so vúái chi phñ cao nhêët cuãa chñnh phuã, chùèng haån nhû caác loaåi hònh chûúng trònh viïåc laâm, can thiïåp sûác khoãe hay traã tiïìn bùçng chuyïín khoaãn coá àiïìu kiïån. Caác thuêåt ngûä miïu taã viïåc sûã duång thöng tin M&E theo caách naây: quyïët àõnh chñnh saách dûåa trïn 13

22 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? chûáng cûá thûåc tiïîn, phên böí ngên saách dûåa trïn kïët quaã vaâ phên böí ngên saách dûåa theo tñnh hiïåu quaã (Höåp 3.1). Giuáp caác böå, ban, ngaânh chñnh phuã phaát triïín chñnh saách, phên tñch chñnh saách vaâ phaát triïín kïë hoaåch, chûúng trònh. Giuáp caác böå, ban, ngaânh nhaâ nûúác vaâ caác töí chûác quaãn lyá hoaåt àöång úã caác cêëp khu vûåc, chûúng trònh, dûå aán. Trong naây bao göìm caã phêìn hoaân thaânh nhiïåm vuå cung cêëp dõch vuå cöng àïën tay ngûúâi dên vaâ cöng taác quaãn lyá nhên sûå. M&E giuáp xaác àõnh caách sûã duång nguöìn lûåc töëi ûu nhêët. Chùèng haån nhû, noá coá thïí àûúåc sûã duång àïí xaác minh caác thaách thûác trong khi thûåc thi. Caác chó söë hiïåu quaã coá thïí àûúåc duâng so saánh chi phñ vaâ kïët quaã - thûúác ào tñnh hiïåu quaã - cuãa caác àún võ, vuâng miïìn, tónh, thaânh phöë khaác nhau. Pheáp so saánh coá thïí àûúåc aáp duång vúái nhiïìu thúâi àiïím khaác nhau vaâ coá thïí giuáp xaác àõnh caác caách thûác thûåc thi naâo laâ töët, xêëu, hay khaã thi. Noá coá Höåp 3.1: Lêåp kïë hoaåch ngên saách theo kïët quaã hoaåt àöång laâ gò? Àaåi àa söë caác nûúác trong OECD àïìu aáp duång phûúng caách quyïët àõnh ngên saách dûåa vaâo tñnh hiïåu quaã (Curristine 2005). Möåt söë nûúác khaác, vñ duå nhû Chilï, àaä taåo ra möåt hïå thöëng M&E àïí höî trúå cöng taác quyïët àõnh ngên saách dûåa vaâo tñnh hiïåu quaã vaâ caâng ngaây caâng nhiïìu nûúác àang phaát triïín àang ài theo con àûúâng naây. M&E thûúâng xuyïn àûúåc xem laâ möåt cöng cuå hûäu ñch àïí giuáp caác chñnh phuã àang bõ aáp lûåc vïì mùåt taâi chñnh coá thïí giaãm búát töíng chi tiïu bùçng caách nhêån diïån caác dûå aán, chûúng trònh vaâ hoaåt àöång khöng hiïåu quaã so vúái chi phñ. Quyïët àõnh ngên saách dûåa vaâo tñnh hiïåu quaã àöìng thúâi cuäng giuáp caác chñnh phuã coá thïí phên böí ûu tiïn cho caác àïì xuêët chi tiïu. Do vêåy, àêy laâ möåt phûúng tiïån giuáp nhaâ nûúác coá thïí thu àûúåc giaá trõ töëi ûu cho söë chi phñ boã ra. Quyïët àõnh ngên saách dûåa vaâo tñnh hiïåu quaã sûã duång caác thöng tin giaám saát vaâ caác kïët quaã àaánh giaá. Coá ba caách tiïëp cêån cöng taác quyïët àõnh ngên saách dûåa vaâo tñnh hiïåu quaã. Caách àêìu tiïn àûúåc biïët dûúái thuêåt ngûä quyïët àõnh ngên saách trûåc tiïëp dûåa theo hiïåu quaã. Caách tiïëp cêån naây ài keâm vúái möåt möëi liïn hïå trûåc tiïëp vaâ thûúâng theo cöng thûác vaâ vò vêåy viïåc phên böí ngên saách cho möåt dûå aán, chûúng trònh àûúåc dûåa vaâo tñnh hiïåu quaã thïí hiïån qua kïët quaã chûúng trònh (saãn lûúång hoùåc kïët quaã). Quyïët àõnh ngên saách cho trûúâng àaåi hoåc dûåa trïn söë sinh viïn töët nghiïåp möîi nùm úã möîi khoa laâ möåt vñ duå. Caách tiïëp cêån thûá hai laâ quyïët àõnh ngên saách giaán tiïëp dûåa theo hiïåu quaã. Àêy laâ daång phöí biïën cuãa cöng taác quyïët àõnh ngên saách dûåa theo hiïåu quaã. Thöng tin M&E vïì kïët quaã chûúng trònh dûå aán laâ möåt yïëu töë àïí cên nhùæc, nhûng chó laâ möåt yïëu töë riïng, cho caác quyïët àõnh phên böí ngên saách chûúng trònh. Caác thöng tin khaác cuäng nhû caác ûu tiïn chñnh saách cuãa chñnh phuã (bao göìm caác nhêån àõnh, cên nhùæc vïì tñnh húåp lyá) àöìng thúâi cuäng aãnh hûúãng àïën sûå phên böí ngên saách. Caách tiïëp cêån thûá ba laâ quyïët àõnh ngên saách dûåa theo hiïåu quaã trònh baây. Chñnh phuã sûã duång caác thöng tin M&E àïí tûúâng trònh vïì tònh hònh hiïåu quaã thûåc tïë (àaä xaãy ra) hoùåc tònh hònh hiïåu quaã hoaåt àöång theo dûå tñnh (seä xaãy ra) trong taâi liïåu dûå thaão ngên saách gûãi cho Nghõ viïån hoùåc Quöëc höåi. Thöng tin naây coá thïí khöng gêy taác àöång gò àïën quaá trònh quyïët àõnh ngên saách. Àêy laâ daång quyïët àõnh ngên saách theo hiïåu quaã keám nhêët. Möåt quan niïåm sai lêìm thûúâng thêëy laâ sau khi coá caác chûáng cûá àïí kïët luêån vïì tñnh hiïåu quaã keám, thò chûúng trònh àoá coá thïí bõ cùæt giaãm hoùåc thêåm chñ bõ huyã boã hoaân toaân. Mùåc duâ trûúâng húåp naây coá leä chó xaãy ra vúái möåt söë hoaåt àöång khöng àûúåc nhaâ nûúác ûu tiïn lùæm nhûng thûúâng seä phaãi töën chi phñ àïí sûãa àöíi hoaåt àöång, ñt nhêët laâ trong thúâi gian ngùæn. Vñ duå: möåt baãn baáo caáo àaánh giaá möåt khi ài àïën kïët luêån rùçng chi tiïu cho giaáo duåc cêëp tiïíu hoåc hay bïånh viïån nhaâ nûúác laâ hïët sûác keám hiïåu quaã thò seä khöng dêîn àïën viïåc huãy boã caác chûúng trònh naây vò chuáng quaá quan troång. Thay vaâo àoá, seä cêìn phaãi xaác àõnh caác nguyïn nhên dêîn àïën tñnh keám hiïåu quaã vaâ nhêån diïån chuáng khöng gò khaác ngoaâi cöng taác àaánh giaá laâm nhiïåm vuå naây. 14

23 M&E ÀOÁNG GOÁP XÊY DÛÅNG MÖÅT NHAÂ NÛÚÁC VÛÄNG MAÅNH THÏË NAÂO? thïí múã ra khaã nùng khaám phaá caác nguyïn nhên gêy nïn tònh hònh hoaåt àöång hiïån thúâi cuãa böå maáy hiïåu quaã àïën àêu. Caác baãn àaánh giaá hay tûúâng thuêåt töíng quan àûúåc duâng àïí xaác àõnh caác nguyïn nhên naây (xem Wholey, Hatry, vaâ Newcomer 2004). Àêy laâ chûác nùng àuác kïët caác baâi hoåc kinh nghiïåm cuãa M&E vaâ thûúâng àûúåc goåi laâ caách quaãn lyá dûåa trïn kïët quaã hoùåc chuá troång vaâo kïët quaã. Tùng tñnh roä raâng, minh baåch vaâ höî trúå möëi quan hïå tñn nhiïåm cuãa chñnh phuã vúái dên vò noá chó ra àûúåc giúái haån thaânh cöng cuãa nhaâ nûúác trong nöî lûåc vûún túái caác muåc tiïu mong muöën. M&E mang laåi caác chûáng cûá thiïët yïëu àïí thùæt chùåt möëi quan hïå tñn nhiïåm nhû cuãa chñnh phuã vúái Höåi àöìng nhên dên hay Nghõ viïån, vúái xaä höåi dên sûå vaâ vúái caác nhaâ taâi trúå. M&E àöìng thúâi cuäng giuáp tùng cûúâng möëi quan hïå tñn nhiïåm ngay trong nöåi chñnh phuã, chùèng haån nhû giûäa caác böå vúái nhau, giûäa caác böå trûúãng, caác viïn chûác quaãn lyá vaâ nhên viïn. Àïën lûúåt mònh, tñnh tñn nhiïåm, khi àûúåc tùng cûúâng maånh meä seä dêîn àïën caác àöång cú khuyïën khñch caãi thiïån nùng lûåc, hiïåu quaã. Caác caách sûã duång M&E àûa ra úã àêy àùåt hïå thöëng vaâo võ trñ trung têm cuãa möåt böå maáy quaãn lyá bïìn vûäng, öín àõnh, laâ àiïìu kiïån thiïët yïëu àïí coá thïí thûåc hiïån hiïåu quaã chûác nùng quaãn lyá chi phñ cöng vuå cho cöng taác xoáa àoái giaãm ngheâo. Do vêåy, M&E laâ hïå thöëng cêìn coá àïí quyïët àõnh chñnh saách coá cùn cûá, thûåc hiïån quaãn lyá coá cùn cûá vaâ àaåt àûúåc tñn nhiïåm coá cùn cûá. Chuá troång vaâo M&E laâ möåt phûúng tiïån àïí xêy dûång àûúåc möåt khu vûåc cöng àaáng tñn nhiïåm vaâ hûúáng vaâo kïët quaã, trong àoá àaä bao göìm viïåc xêy dûång àûúåc möåt nïìn vùn hoáa chuá troång vaâo tñnh hiïåu quaã trong lônh vûåc dõch vuå nhaâ nûúác. Vò lyá do àoá, khöng nïn xem M&E laâ möåt hoaåt àöång haån heåp vaâ maáy moác. Trong böën loaåi hònh sûã duång thöng tin M&E töíng quaát, coá nhiïìu hoaåt àöång cuå thïí cuäng cêìn phaãi sûã duång trûåc tiïëp caác thöng tin naây. Àöìng thúâi, M&E cuäng liïn quan mêåt thiïët vúái caác khña caånh khaác trong cöng taác quaãn lyá khu vûåc nhaâ nûúác. Hïå thöëng giaám saát ngên saách vaâ baáo caáo taâi chñnh Quan hïå taâi khoáa giûäa caác chñnh phuã, kïí caã trong cöng taác phên cêëp quyïìn lûåc, vaâ giúái haån hoaân thaânh möåt muåc tiïu troång àiïím vïì hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa nhaâ nûúác. 1 Caác töí chûác thiïët chïë liïn quan àïën tñnh tñn nhiïåm nhû caác cú quan kiïím toaán quöëc gia. Thûúng maåi hoáa vaâ khu vûåc tû nhên (coá lúåi nhuêån hoùåc phi lúåi nhuêån) mang àïën caác dõch vuå cöng, chùèng haån bùçng caách àöëi nghõch vúái caác chûác nùng cuãa nhaâ nûúác. 2 Àïí thaânh cöng trong caác caác hoaåt àöång naây cêìn phaãi hiïíu roä caác muåc tiïu vaâ tñnh hiïåu quaã thûåc tïë. Giaãi trònh minh baåch vaâ baáo caáo cöng khai caác muåc tiïu, chó tiïu cuãa chûúng trònh, dûå aán vaâ caác chiïën lûúåc cêìn thiïët àïí àaåt àûúåc caác muåc tiïu àïì ra. Caác cú quan cung cêëp dõch vuå àùåt ra tiïu chuêín dõch vuå khaách haâng cuå thïí, raânh maåch vaâ giaám saát, cöng khai mûác àöå thaânh cöng cuãa dõch vuå. Caãi caách caác dõch vuå cöng ñch têåp trung vaâo hiïåu quaã nhên sûå, cöng taác quaãn lyá vaâ tuyïn dûúng, khen thûúãng, trong àoá bao göìm caã viïåc tuyïín duång theo taâi nùng, àïì baåt vaâ sa thaãi nhêån ra möëi liïn hïå giûäa tñnh hiïåu quaã - nùng lûåc cuãa möîi caá nhên 15

24 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? vúái tñnh hiïåu quaã cuãa chûúng trònh, dûå aán. Chêët lûúång cuãa nhûäng yá kiïën tû vêën chñnh saách dõch vuå cöng vaâ mûác àöå coá-cùn-cûáthûåc-tiïîn cuãa caác yá kiïën tû vêën (coá sûã duång M&E) Caác nöî lûåc chöëng tham nhuäng M&E coá thïí àûúåc sûã duång àïí phaát hiïån löî höíng trong ngên saách nhaâ nûúác thöng qua caác cuöåc Khaão saát theo doäi chi tiïu cöng vuå (PETS) chùèng haån. Caác dûå aán dên giaám saát nhaâ taâi trúå (hoùåc giaám saát chñnh phuã) cuäng coá thïí laâ möåt caách hûäu ñch àïí giuáp haån chïë tham nhuäng trong quaá trònh thûåc thi dûå aán. Sûå tham gia cuãa Töí chûác xaä höåi dên sûå M&E mang laåi phûúng tiïån giuáp khuïëch êm tiïëng noái cuãa quêìn chuáng vaâ gêy aáp lûåc cho chñnh phuã àïí hoå cöë gùæng àaåt àûúåc hiïåu quaã cao hún. Kinh nghiïåm caác nûúác Chñnh phuã cuãa àa söë caác nûúác OECD khaá chuá troång àïën böën caách sûã duång thöng tin M&E àïí höî trúå thiïët kïë chñnh saách coá-cùncûá (àùåc biïåt laâ trong viïåc quyïët àõnh ngên saách dûåa theo tñnh hiïåu quaã), àïí höî trúå phaát triïín chñnh saách, höî trúå cöng taác quaãn lyá vaâ cuãng cöë, giûä vûäng tñnh tñn nhiïåm cuãa chñnh phuã. Chñnh phuã caác nûúác OECD töíng húåp àûúåc rêët nhiïìu kinh nghiïåm phong phuá vïì vêën àïì naây: caác nûúác noái chung àïìu hiïíu rùçng möåt nhaâ nûúác nïëu muöën caãi thiïån nùng lûåc, hiïåu quaã cuãa mònh thò phaãi daânh nhiïìu nöî lûåc bïìn bó, lêu daâi àïí ào lûúâng, àaánh giaá tñnh hiïåu quaã cuãa mònh thûúâng xuyïn. Ban thû kyá OECD vaâ caác cú quan khaác àaä xuêët baãn rêët nhiïìu cöng trònh khaão saát vaâ phên tñch tònh hònh hoaåt àöång cuãa caác nûúác thaânh viïn khöëi naây àïí cuãng cöë, hoaân thiïån àõnh hûúáng hoaåt àöång cuãa hoå (vñ duå, OECD 1995, 1997a, 2005; Curristine 2005; Shand 2006). Trong söë naây coá möåt baãn baáo caáo töíng quan vïì àaánh giaá hoaåt àöång cuãa nhaâ nûúác vaâ caác baâi hoåc xêy dûång nùng lûåc vaâ têån duång cöng cuå àaánh giaá (OECD 1997a) àöìng thúâi laâ möåt baãn baáo caáo hoaåt àöång phên böí ngên saách dûåa theo tñnh hiïåu quaã vaâ caác baâi hoåc nhû: Àõnh hûúáng hoaåt àöång quaãn lyá khu vûåc cöng laâ möåt cöng taác thiïët yïëu vaâ khöng thïí thiïëu nïëu chñnh phuã muöën thaânh cöng. Caác xaä höåi hiïån nay àaä trúã nïn rêët phûác taåp nïn chó quaãn lyá xaä höåi bùçng caác quy tùæc vïì caác yïëu töë àêìu vaâo, quaá trònh, vaâ nïìn vùn hoáa laâm viïåc nhiïåt tònh vò dên laâ khöng àuã. Bûúác biïën chuyïín àùåt hiïåu quaã laâm chó tiïu haâng àêìu àaä thuác àêíy cöng taác hoaåch àõnh, baáo caáo vaâ kiïím soaát liïn chñnh phuã theo àuáng thïí thûác thöëng nhêët. Àiïìu naây àaä giuáp caãi thiïån nguöìn thöng tin cung cêëp cho caác nhaâ quaãn lyá vaâ hoaåch àõnh chñnh saách. (OECD 2005, p. 81). Trong suöët 15 nùm vûâa qua, àa söë chñnh phuã caác nûúác OECD àaä tòm caách chuyïín cöng taác phên böí ngên saách vaâ quaãn lyá tûâ têåp trung úã caác nguöìn àêìu vaâo sang chuá troång vaâo kïët quaã àûúåc ào bùçng àêìu ra vaâ kïët quaã. Tuy nöåi dung, töëc àöå, vaâ caách thûác thûåc thi caác cuöåc caãi töí naây úã möîi nûúác möåt khaác vaâ möîi thúâi àiïím möîi khaác nhûng coá cuâng àiïím chung laâ troång têm chuá yá giúâ àêy chuyïín sang caác kïët quaã coá thïí ào àïëm àûúåc ÚÃ àa söë caác nûúác OECD, ûúác àõnh, àaánh giaá hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa caác chûúng trònh, dûå aán vaâ caác böå àïën thúâi àiïím naây àaä àûúåc xem nhû möåt phêìn têët yïëu trong cöng taác quaãn lyá cuãa chñnh phuã. Caác nûúác theo àuöíi nhiïìu caách thûác khaác nhau àïí ûúác àõnh hiïåu quaã hoaåt àöång, trong àoá coá caác pheáp ào lûúâng, àaánh giaá vaâ àaánh dêëu hiïåu quaã hoaåt àöång (Curristine 2005, tr ). Caác caách tiïëp cêån M&E vaâ àùåc biïåt laâ caác 16

25 M&E ÀOÁNG GOÁP XÊY DÛÅNG MÖÅT NHAÂ NÛÚÁC VÛÄNG MAÅNH THÏË NAÂO? caách sûã duång thöng tin M&E àa daång, phong phuá àïën mûác ngaåc nhiïn. Trong Höåp 3.2 laâ dêîn chûáng nùm quöëc gia coá hïå thöëng M&E àûúåc tû liïåu hoáa vaâ phên tñch xaác àaáng. Vñ duå vïì nùm quöëc gia naây chó ra möåt söë tñnh chêët chung cuãa caác trûúâng húåp àûúåc dêîn chûáng. Chùèng haån nhû trong têët caã moåi trûúâng húåp, caã nùm quöëc gia àïìu vêån àöång toaân böå böå maáy nhaâ nûúác cuâng thûåc hiïån Höåp 3.2: Möåt söë chñnh phuã vúái viïåc sûã duång triïåt àïí caác thöng tin M&E UÁc Nhûäng nùm cuöëi thêåp niïn 80, Chñnh phuã UÁc saáng lêåp ra hïå thöëng àaánh giaá toaân-böå-böå-maáy-nhaâ-nûúác vaâ àùåt dûúái quyïìn kiïím soaát cuãa Súã Taâi chñnh (DoF). Têët caã caác böå àûúåc yïu cêìu cûá ba àïën nùm nùm phaãi àaánh giaá tûâng chûúng trònh, dûå aán möåt. Hoå cuäng àöìng thúâi àûúåc yïu cêìu phaãi chuêín bõ baãn kïë hoaåch àaánh giaá töíng húåp caác nguöìn àêìu tû. Caác baãn kïë hoaåch naây seä giuáp chi tiïët hoáa cöng taác àaánh giaá dûå tñnh cho ba nùm tiïëp theo vaâ chó àõnh caác chûúng trònh, dûå aán naâo seä àûúåc xem xeát, àaánh giaá, caác vêën àïì naâo seä àûúåc nhùæm àïën, caác phûúng thûác àaánh giaá naâo seä àûúåc sûã duång. Chñnh caác böå thûåc hiïån cöng taác àaánh giaá nhûng laâ dûúái sûå giaám saát cuãa DoF vaâ caác súã, ban, ngaânh trung ûúng khaác. Kïët quaã laâ söë cöng trònh àaánh giaá àûúåc thûåc hiïån tùng rêët nhanh vaâ àïën giûäa thêåp niïn 90 thò àaä coá khoaãng 160 chûúng trònh àaánh giaá àang àûúåc thûåc hiïån. Möåt trong nhûäng caách chñnh àïí sûã duång caác baãn baáo caáo naây laâ trong quaá trònh phên böí, quaãn lyá ngên saách thûúâng niïn möîi àïì xuêët cho caác böå trûúãng àûa lïn àïìu phaãi vaåch roä caác muåc tiïu cuãa àïì xuêët vaâ trònh baây bêët kyâ kïët quaã àaánh giaá naâo àaä coá vïì hiïåu quaã hoaåt àöång quaãn lyá. Tûúng tûå nhû vêåy, caác àïì xuêët tiïët kiïåm àïì nghõ cùæt giaãm chi tiïu quaãn lyá àûúåc DoF hoùåc caác böå soaån thaão cuäng àûúåc yïu cêìu phaãi tûúâng thuêåt laåi moåi kïët quaã àaánh giaá àaä thu àûúåc. DoF ûúác tñnh àïën nùm 1994, gêìn 80 phêìn trùm caác àïì xuêët chi tiïu múái àïìu cùn cûá vaâo caác kïët quaã àaánh giaá vaâ thûúâng dûåa khaá nhiïìu vaâo chuáng. Khoaãng chûâng hai phêìn ba caác àïì xuêët giaãi phaáp tiïët kiïåm cuäng dûåa vaâo caác kïët quaã àaánh giaá. Caác viïn chûác cuãa DoF, nhûäng ngûúâi tham dûå trong caác buöíi hoåp nöåi caác baân vïì caác àïì xuêët phên böí ngên saách, cho rùçng thöng tin naây coá aãnh hûúãng rêët lúán àïën caác quyïët àõnh giaãi ngên cuãa Chñnh phuã. Cú quan Kiïím toaán quöëc gia UÁc phaát hiïån ra rùçng caác súã, ban, ngaânh cuäng thûúâng xuyïn sûã duång caác thöng tin naây, àùåc biïåt laâ àïí tûå caãi thiïån hiïåu quaã vêån haânh cuãa cú quan mònh (xem chûúng 8 àïí biïët thïm chi tiïët vïì trûúâng húåp cuãa UÁc). Chilï Bùæt àêìu tûâ nùm 1994, Böå Taâi chñnh (MoF) Chilï àaä khöng ngûâng phaát triïín hïå thöëng M&E cho toaân böå böå maáy chñnh phuã. Hïå thöëng àoá bao göìm khoaãng chó söë hiïåu quaã, caác mêíu àaánh giaá nhanh (10-12 mêíu àûúåc hoaân thaânh möîi nùm) vaâ caác baãn àaánh giaá taác àöång àûúåc tiïën haânh rêët chùåt cheä (möîi nùm khoaãng böën baãn). MoF uyã thaác cöng taác àaánh giaá cho nhûäng töí chûác nùçm ngoaâi Böå: caác hoåc viïån vaâ caác haäng tû vêën. Möîi loaåi àaánh giaá, MoF duâng Àiïìu khoaãn Tham chiïëu (ToRs) chuêín hoáa vaâ phûúng phaáp hïå khaác nhau. Caác viïn chûác MoF sûã duång rêët nhiïìu caác thöng tin giaám saát vaâ caác kïët quaã àaánh giaá khi phên tñch yïëu töë ngên saách trong hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa tûâng böå, tûâng cú quan. Caác thöng tin vaâ kïët quaã naây àûúåc xem nhû möåt yïëu töë àêìu vaâo àïí chñnh phuã cên nhùæc vaâ quyïët àõnh ngên saách. Böå cuäng sûã duång caác thöng tin naây àïí àùåt ra caác chó tiïu hoaåt àöång cho tûâng cú quan möåt vaâ àöìng thúâi àïí thuác àêíy caã caác böå vaâ caác cú quan phaãi caãi thiïån cöng taác quaãn lyá. MoF giaám saát chùåt cheä quaá trònh möîi böå thûåc hiïån caãi thiïån quaãn lyá àïën mûác àöå naâo. (xem chûúng 6 àïí biïët thïm chi tiïët vïì trûúâng húåp cuãa Chilï). Cölömbia Hïå thöëng M&E cuãa nhaâ nûúác Cölömbia- goåi tùæt laâ SINERGIA nùçm dûúái sûå quaãn lyá cuãa Súã Kïë hoaåch quöëc gia (DNP). Möåt trong caác nhên töë chñnh cuãa hïå thöëng laâ hïå thöëng cú súã dûä liïåu thöng tin bao göìm 500 chó söë hiïåu quaã àïí theo doäi tònh hònh hoaåt àöång cuãa chñnh phuã dûåa trïn 320 muåc tiïu do cú quan töíng thöëng àùåt ra. Vúái möîi chó söë hiïåu quaã, cú súã dûä liïåu cöng khai ghi laåi muåc 17

26 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Höåp 3.2: Möåt söë chñnh phuã vúái viïåc sûã duång triïåt àïí caác thöng tin M&E (tiïëp) tiïu, chuêín hiïåu quaã, chó tiïu haâng nùm laâ töíng chi tiïu cuãa chñnh phuã. Khi caác chó tiïu khöng àûúåc àaáp ûáng, viïn chûác quaãn lyá chõu traách nhiïåm vïì viïåc naây àûúåc yïu cêìu phaãi soaån möåt baãn tûúâng trònh trònh baây nguyïn nhên. Töíng thöëng duâng thöng tin naây trong caác buöíi hoåp giaám saát quaãn lyá haâng thaáng vúái möîi böå trûúãng, trong caác cuöåc hoåp àõa phûúng vaâ trong caác cuöåc gùåp gúä dên chuáng haâng tuêìn taåi caác àõa phûúng khùæp àêët nûúác (àïí biïët thïm chi tiïët vïì Cölömbia, xem chûúng 7) Vûúng quöëc Anh Vaâo nùm 1998, chñnh phuã nûúác naây saáng lêåp ra hïå thöëng caác chó tiïu hoaåt àöång thuöåc Hiïåp àõnh Khu vûåc cöng giûäa Böå Taâi chñnh vaâ tûâng cú quan trong söë 18 súã chñnh yïëu taåi Vûúng quöëc Anh. Hiïåp àõnh Khu vûåc Cöng trònh baây roä muåc tiïu töíng quaát, caác chó tiïu nùçm àêìu danh muåc ûu tiïn nhêët vaâ caác chó tiïu hoaåt àöång chñnh yïëu nhêët. Hiïån taåi, nhòn chung coá khoaãng 110 chó tiïu cho chñnh phuã vaâ chuáng chuã yïëu têåp trung vaâo caác lônh vûåc giaáo duåc, sûác khoãe, giao thöng vêån taãi, toâa aán hònh sûå vöën laâ caác lônh vûåc troång àiïím. Caác chó tiïu àaåt àûúåc chuã yïëu thïí hiïån thöng qua caác kïët quaã thûåc tïë (thay vò chó laâ söë lûúång thaânh phêím). Cûá möîi nùm hai lêìn, caác cú quan, súã, ban, ngaânh laåi cöng böë söë baãn baáo caáo àaánh giaá àoáng goáp cho quaá trònh quyïët àõnh chñnh saách. Caác khoaãn chi ûu tiïn, mûác haån chi tiïu töëi àa vaâ caác chó tiïu hiïåu quaã liïn quan khaác àûúåc thiïët lêåp trong hïå thöëng baáo caáo chi tiïu trong thúâi haån ba nùm thûúâng kyâ. Phoâng Kiïím toaán Vûúng quöëc Anh baáo caáo rùçng caác súã, ban, ngaânh cuäng sûã duång thöng tin vïì hiïåu quaã hoaåt àöång lêëy tûâ Hiïåp àõnh Khu vûåc Cöng àïí duâng trong cöng taác hoaåch àõnh vaâ xêy dûång tñnh khaã tñn nöåi böå. Tuy nhiïn, trong caác cöng taác quaãn lyá hiïån taåi, hoå ñt sûã duång caác thöng tin naây hún. Liïn bang Myä Trong nùm 2002, chñnh phuã nûúác naây àaä thiïët kïë Cöng cuå xïëp loaåi àaánh giaá Chûúng trònh Liïn bang Myä (PART), böí sung vaâo caác hoaåt àöång ào hiïåu quaã hoaåt àöång quaãn lyá coá sùén trûúác àoá. Toaân böå 1000 chûúng trònh quöëc gia cuãa nûúác naây àang àûúåc xïëp loaåi bùçng phûúng phaáp hïå PART vöën chuá troång vaâo böën khña caånh chñnh trong mûác àöå hiïåu quaã cuãa chûúng trònh: (1) tñnh cuå thïí, minh baåch trong caác muåc tiïu àïì ra vaâ trong cú cêëu chûúng trònh; (2) chêët lûúång cuãa kïë hoaåch chiïën lûúåc vaâ tñnh têåp trung troång àiïím trong caác chó tiïu chûúng trònh hoaåt àöång; (3) tñnh hiïåu quaã cuãa cöng taác quaãn lyá dûå aán, chûúng trònh; vaâ (4) caác kïët quaã àaåt àûúåc trïn thûåc tiïîn. Tiïu chuêín cuöëi cuâng naây chiïëm àïën 50 phêìn trùm trong cú chïë xïëp loaåi PART cho möîi chûúng trònh. Têët caã böën tiïu chñ naây chuá troång nhiïìu vaâo viïåc coá àûúåc nhûäng chûáng cûá cuå thïí, àaáng tin cêåy vïì hiïåu quaã cuãa chûúng trònh, dûå aán dûåa vaâo thöng tin giaám saát vaâ caác kïët quaã àaánh giaá. Caác võ trñ xïëp haång do Cú quan Quaãn lyá vaâ Dûå thaão Ngên saách (OMB) noái caách khaác, chñnh laâ böå Taâi chñnh cuãa Liïn bang Myä - cuâng vúái caác cú quan, ban, ngaânh vaâ töí chûác xaác àõnh. Tuy nhiïn, quyïët àõnh xïëp haång, phên loaåi cuöëi cuâng thuöåc vïì OMB. Trong nùm taâi chñnh 2005, 44 phêìn trùm caác dûå aán, chûúng trònh àûúåc xïëp loaåi hiïåu quaã hoùåc tûúng àöëi hiïåu quaã; 24 phêìn trùm rúi vaâo loaåi khöng thïí giaám àõnh kïët quaã vò thiïëu thöng tin M&E (möåt khaác biïåt àaáng chuá yá so vúái nùm taâi chñnh 2002 khi maâ tyã lïå chûúng trònh, dûå aán thuöåc loaåi khöng thïí giaám àõnh kïët quaã lïn àïën 50 phêìn trùm). Caác súã, ban, ngaânh khi gûãi yïu cêìu höî trúå ngên saách haâng nùm àïën OMB àïìu phaãi sûã duång cú chïë phên loaåi PART. Caác baãn yïu cêìu naây phaãi nhêën maånh vaâo caác muåc loaåi PART, caác yá kiïën àïì xuêët caách caãi thiïån hiïåu quaã quaãn lyá vaâ caác chó tiïu hoaåt àöång. Vïì phña mònh, OMB cuäng sûã duång caác haång muåc phên loaåi PART laâm yïëu töë cên nhùæc khi soaån thaão yïu cêìu höî trúå ngên saách haânh chñnh àïå trònh lïn Quöëc höåi. OMB coân sûã duång caác haång muåc phên loaåi PART àïí taán thaânh hoùåc yïu cêìu caãi thiïån hiïåu quaã cuãa caác cú quan ban ngaânh. Cú quan Thêím toaán Nhaâ nûúác Myä àaä ài àïën kïët luêån rùçng PART àaä giuáp OMB phên tñch thöng tin M&E vïì tñnh hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa caác dûå aán, vöën laâ möåt phêìn quan troång trong cöng taác phên tñch ngên saách. Vaâ àöìng thúâi PART cuäng àaä giuáp khúi dêåy möëi quan têm tûâ phña caác cú quan ban ngaânh àïën caác thöng tin vïì tñnh hiïåu quaã cuãa ngên saách. Tuy nhiïn, GAO laåi kïët luêån rùçng Quöëc höåi vêîn àang cên nhùæc giaãi quyïët vêën àïì ngên saách theo möåt caách quaá truyïìn thöëng, laåc hêåu maâ khöng chuá troång àuã àïën thöng tin M&E. Nguöìn: UÁc Mackay 1998a, 2004; Chilï Rojas vaâ cöång sûå 2005; Guzmaán 2003, 2005, 2006; Cölömbia Castro 2006a, 2006b; May vaâ cöång sûå 2006; Vûúng quöëc Anh Böå Taâi chñnh Vûúng quöëc Anh (khöng roä thúâi gian); Cú quan Kiïím toaán quöëc gia Vûúng quöëc Anh Office 2006; Böå Taâi chñnh Liïn bang Myä 2003; GAO 2004; Sandoli

27 M&E ÀOÁNG GOÁP XÊY DÛÅNG MÖÅT NHAÂ NÛÚÁC VÛÄNG MAÅNH THÏË NAÂO? ào lûúâng, ûúác àõnh hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa têët caã caác cú quan ban ngaânh. Àiïím tûúng àöìng thûá hai laâ vai troâ tiïn phong chó àaåo cuãa möåt böå trung ûúng coá uy thïë (chùèng haån nhû böå taâi chñnh hay böå kïë hoaåch). Tiïëp theo laâ sûå chuá troång vaâo cöng taác sûã duång thöng tin M&E àïí hêåu thuêîn quaá trònh phên böí, quaãn lyá ngên saách. Nhûng nhiïìu chûáng cûá minh chûáng tñnh coi troång trong caách tiïëp cêån. Möåt söë quöëc gia têåp trung nhiïìu vaâo quaá trònh phên böí, quaãn lyá ngên saách trong khi möåt söë nûúác khaác laåi nhêën maånh vaâo cöng taác kïë hoaåch. Möåt söë coi troång xêy dûång, giûä vûäng tñnh khaã tñn cuãa nhaâ nûúác trong khi möåt söë khaác chuá troång vaâo viïåc hoåc caách caãi thiïån quaãn lyá caác dûå aán àang xaãy ra. Möåt söë nûúác nhêën maånh vaâo caã giaám saát vaâ àaánh giaá trong khi caác nûúác khaác chó chuá troång möåt trong hai. Rêët dïî àïí cho rùçng caác nûúác coá nhiïìu àiïím khaác biïåt hún caác àiïím tûúng àöìng. Nhûng möåt àiïím giöëng nhau àùåc biïåt giûäa nhoám caác quöëc gia caâng ngaây caâng nhên lïn vïì söë lûúång naây chñnh laâ caách tiïëp cêån M&E coá hïå thöëng, thûúâng laâ möåt hïå thöëng àûúåc sûå tham gia cuãa toaân thïí böå maáy nhaâ nûúác tûâ trïn xuöëng dûúái mùåc duâ thónh thoaãng vêîn coá möåt vaâi trûúâng húåp nhû Mïhicö chùèng haån chó coá möåt cú quan àùåc traách (vúái Mïhicö laâ Ban quaãn lyá xaä höåi SEDESOL), vöën chó taåo thaânh möåt öëc àaão vêån haânh hiïåu quaã. Möåt àùåc àiïím riïng biïåt cuãa hïå thöëng Mïhicö laâ taåi nûúác naây hiïån nay, möåt hïå thöëng M&E thiïët kïë cho toaân böå böå maáy nhaâ nûúác àang àûúåc thiïët kïë theo sau sûå thaânh cöng trong cöng taác M&E cuãa SEDESOL, vúái sûå höî trúå cuãa böå taâi chñnh, vùn phoâng kiïím soaát, vaâ höåi àöìng àaánh giaá quöëc gia vûâa múái ra àúâi gêìn àêy (Hernandez 2007). Nhiïìu nûúác àang phaát triïín nhòn vaâo caác nûúác coá thu nhêåp cao caác thaânh viïn OECD àïí choån lûåa mö hònh thûåc thi quaãn lyá nhaâ nûúác töët nhêët, bao göìm mö hònh thûåc thi M&E. Nhûng caách laâm naây coá thïí laâ möåt quan niïåm lïåch laåc vaâ tiïìm êín nhiïìu ruãi ro. Möi trûúâng khu vûåc cöng cuãa möîi nûúác möîi khaác vaâ baãn thên caác nûúác OECD àûa ra nhiïìu caách tiïëp cêån muön hònh muön veã trong khi thûåc hiïån àaánh giaá, ûúác lûúång tñnh hiïåu quaã trong cöng taác quaãn lyá vaâ sûã duång caác thöng tin M&E. Vêåy nïn, mùåc duâ coá nhiïìu xu hûúáng chung aãnh hûúãng àïën caách thûác caác nûúác thiïët lêåp hïå thöëng M&E cho mònh vaâ mùåc duâ coá rêët nhiïìu cöng cuå M&E àûúåc caác nûúác sûã duång röång raäi, nhûng vêîn coá caác àiïím khaác biïåt lúán trong mûác àöå chuá troång vaâo cöng cuå naây hay cöng cuå khaác vaâ chuá troång vaâo caác loaåi hònh sûã duång caác cöng cuå naây. Töí chûác xaä höåi dên sûå Trong viïåc xêy dûång hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá quaãn lyá, caác chñnh phuã rêët dïî bõ huát vaâo sûå chuá troång quaá mûác túái nhûäng töí chûác, lûåc lûúång tham gia quaãn lyá nhû caác böå thuöåc trung ûúng, caác böå, ban, ngaânh trong tûâng lônh vûåc, caác cú quan quaãn lyá dûúái cêëp quöëc gia vaâ Nghõ viïån hay Quöëc höåi. Nhûng coá thïí caách naây seä boã qua vai troâ quan troång cuãa Töí chûác xaä höåi dên sûå trong cöng taác giaám saát vaâ àaánh giaá nùng lûåc quaãn lyá cuãa böå maáy nhaâ nûúác. Töí chûác xaä höåi dên sûå bao göìm caác töí chûác phi chñnh phuã (NGOs), caác trûúâng àaåi hoåc, caác viïån nghiïn cûáu, caác töí chûác giaáo duåc-àaâo taåo-nghiïn cûáu vaâ caác kïnh truyïìn thöng àaåi chuáng. Lûåc lûúång naây coá thïí àoáng vai troâ àaáng kïí trong M&E bùçng nhiïìu caách, trong àoá coá thïí laâ vai troâ cuãa ngûúâi sûã duång hay vai troâ taåo ra caác thöng tin M&E. 3 Möåt trong caác vñ duå thuyïët phuåc nhêët vïì caã 19

28 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Höåp 3.3: Phiïëu thùm doâ yá kiïën cöng dên Möåt cöng cuå àùæc duång cho töí chûác xaä höåi dên sûå Töí chûác NGO àöåc lêåp Trung têm Cöng vuå laâ töí chûác àêìu tiïn saáng kiïën ra Phiïëu thùm doâ yá kiïën cöng dên (CRC) Bangalore vaâo nùm Phiïëu thùm doâ laâ möåt phêìn trong caác cuöåc khaão saát caác mêîu höå gia àònh àûúåc lûåa choån ngêîu nhiïn úã Bangalore àïí kiïím chûáng mûác àöå haâi loâng cuãa dên chuáng theo nhiïìu khña caånh khaác nhau vïì chêët lûúång dõch vuå do böå maáy quaãn lyá taåi àõa phûúng hoùåc caác töí chûác dõch vuå cöng ñch khaác cung cêëp. Caác khña caånh àûúåc àïì cêåp trong caác cuöåc khaão saát chêët lûúång dõch vuå naây laâ thaái àöå cuãa viïn chûác nhaâ nûúác, chêët lûúång dõch vuå, thöng tin do caán böå nhaâ nûúác phuåc vuå cung cêëp vaâ mûác àöå tham nhuäng (höëi löå) töìn taåi. Caác cú quan dõch vuå nhaâ nûúác maâ caác höå gia àònh phaãi àaánh giaá xïëp loaåi laâ caác cöng ty àiïån, nûúác, caác dõch vuå àõa phûúng khaác, giao thöng vêån taãi, cung cêëp nhaâ úã, àiïån thoaåi, ngên haâng vaâ bïånh viïån. Lêìn khaão saát thûá nhêët àaä khaám phaá ra möåt söë vêën àïì: mûác àöå haâi loâng cuãa cöng chuáng thêëp; caác cú quan nhaâ nûúác khöng thên thiïån vúái ngûúâi dên; caác dõch vuå thiïëu chuá troång àïën ngûúâi tiïu duâng; tïå tham nhuäng; chi phñ cao trong khi hiïåu quaã thêëp trong khu vûåc dõch cuå cöng. Cuöåc thùm doâ yá kiïën cöng dên lêìn hai vaâo nùm 1999 cho thêëy mûác àöå haâi loâng cuãa cöng chuáng coá caãi thiïån ñt nhiïìu nhûng tyã lïå höå gia àònh höëi löå viïn chûác nhaâ nûúác khöng giaãm ài. Trung têm Cöng vuå truyïìn baá röång raäi caác kïët quaã khaão saát trïn caác phûúng tiïån truyïìn thöng àaåi chuáng caác kïët quaã khaão saát àûúåc àùåt ngay úã trang bòa úã caác buöíi gùåp mùåt cöng chuáng, trong caác baâi phaát biïíu, thuyïët trònh vúái caác cú quan cung cêëp dõch vuå cöng cöång. Töí chûác IEG àaä tiïën haânh àaánh giaá taác àöång cuãa hai àúåt thùm doâ yá kiïën àêìu tiïn (vaâo nùm 1994 vaâ 1999) dûåa trïn caác cuöåc phoãng vêën vúái caác nhên vêåt àûáng àêìu caác cú quan nhaâ nûúác, caác viïn chûác nhaâ nûúác cêëp cao, caác nhoám hoaåt àöång quêìn chuáng, vaâ caác kïnh truyïìn thöng àaåi chuáng úã Bangalore. Nhûäng ngûúâi àûúåc phoãng vêën cho biïët noái chung, hoå àaánh giaá rêët cao caác àúåt thùm doâ yá kiïën quêìn chuáng vaâ xem àoá laâ möåt cöng cuå àïí thu höìi caác phaãn aãnh vïì caác dõch vuå nhaâ nûúác. Tiïëp theo caác kïët quaã phaát hiïån àûúåc cuãa CRC, nhiïìu cú quan nhaâ nûúác chuã àöång triïín khai caác phûúng phaáp caãi caách. Caác àúåt thùm doâ yá kiïën giuáp nêng cao nhêån thûác cöng chuáng vïì chêët lûúång caác dõch vuå cöng vaâ khñch lïå caác nhoám cöng dên àoâi hoãi coá àûúåc dõch vuå töët hún tûâ caác cú quan nhaâ nûúác. Chuáng taác àöång àïën caác quan chûác troång yïëu, giuáp hoå hiïíu àûúåc quan àiïím cuãa caác cöng dên bònh thûúâng vaâ hiïíu àûúåc vai troâ cuãa xaä höåi dên sûå trong cöng taác quaãn lyá àõa phûúng. Bangalore àaä nhòn thêëy möåt vaâi chuyïín biïën tñch cûåc, àùåc biïåt laâ sau àúåt thùm doâ yá kiïën lêìn hai. Böå maáy quaãn lyá trung ûúng vaâ caác cú quan cung cêëp dõch vuå nhaâ nûúác úã àõa phûúng àaä phaát àöång möåt söë cuöåc caãi töí àïí caãi thiïån cú súã haå têìng vaâ caác dõch vuå cöng caãi caách thuïë àêët, thaânh lêåp Bangalore Agenda Task Force (Lûåc lûúång àùåc nhiïåm vïì Chûúng trònh nghõ sûå bang Bangalore), húåp lyá hoáa hïå thöëng vaâ chu trònh nöåi böå cuãa caác cú quan nhaâ nûúác. Àïën thúâi àiïím hiïån taåi, caác hoaåt àöång cuãa caác cú quan nhaâ nûúác àaä minh baåch hún vaâ hoå cuäng àaáp ûáng nhu cêìu cuãa ngûúâi dên töët hún. Mùåc duâ coá möåt söë caác yïëu töë khaác cuäng àaä àöìng thúâi àoáng goáp vaâo sûå biïën chuyïín naây úã Bangalore, phiïëu thùm doâ yá kiïën ngûúâi dên laâ möåt chêët xuác taác khöng thïí phuã nhêån trong toaân böå quaá trònh. Caác lúåi ñch ruát ra tûâ caác phiïëu thùm doâ coá veã tuây thuöåc nhiïìu vaâo möåt söë caác yïëu töë khaác. Trûúác hïët laâ caách caác phûúng tiïån truyïìn thöng àaåi chuáng vaâ xaä höåi dên sûå sûã duång caác thöng tin naây thïë naâo. Roä raâng caác phûúng tiïån truyïìn thöng àoáng vai troâ rêët quan troång trong viïåc cöng böë tñnh keám hiïåu quaã cuãa caác cú quan nhaâ nûúác vaâ àiïìu naây àïën lûúåt mònh laåi coá thïí taåo ra sûác kñch thñch àïën xaä höåi dên sûå, lïn baãn thên caác cú quan nhaâ nûúác vaâ lïn caác nhên vêåt cöët caán trong nöåi böå böå maáy nhaâ nûúác. Möåt Töí chûác xaä höåi dên sûå nùng àöång coá thïí àoáng vai troâ quan troång trong viïåc tiïëp tuåc thuác giuåc caác cú quan nhaâ nûúác tiïën haânh caác cuöåc caãi caách cêìn thiïët vaâ trong caã cöng àoaån giaám saát caác cuöåc caãi caách möåt khi chuáng xaãy àïën. Theo caách naây, phiïëu thùm doâ yá kiïën cöng dên cuäng àöìng thúâi coá chûác nùng chñnh trõ. (Ngên haâng Thïë giúái 2003). Caác cú quan nhaâ nûúác, àùåc biïåt laâ nhûäng ngûúâi àûáng àêìu, cêìn nhanh nhaåy àaáp ûáng caác nhu cêìu cuãa ngûúâi dên. Àoá laâ möåt phêím chêët rêët quan troång. Chó khi caác quan chûác laänh àaåo quan têm àïën hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa cú quan mònh vaâ quan têm àïën viïåc mang àïën cho cöng chuáng dõch vuå töët nhêët trong khaã nùng cuãa mònh thò luác àoá múái coá thïí coá möåt nïìn taãng thuêån lúåi àïí haânh àöång dûåa trïn caác kïët quaã CRC. Dô nhiïn, ngay caã khi caác quan chûác laänh àaåo quyïët têm caãi caách nhûng vùn hoáa dõch vuå cöng trong nûúác vöën àaä khöng chuá troång àïën ngûúâi tiïu duâng hay thúâ ú vúái viïåc phaãi caãi thiïån hiïåu quaã hoaåt àöång töët hún, seä coá rêët nhiïìu trúã ngaåi hïå troång aãnh hûúãng àïën kïët quaã coá thïí àaåt àûúåc. Kinh nghiïåm cuãa Bangalore minh hoåa cho nhûäng thaânh tûåu gò coá thïí àaåt àûúåc khi möåt töí chûác nùng àöång Trung têm Cöng vuå - coá khaã nùng (1) tiïën haânh caác cuöåc khaão saát sêu röång vïì mûác àöå haâi loâng cuãa ngûúâi dên vúái hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa caác cú quan nhaâ nûúác, (2) baão àaãm mêåt àöå xuêët hiïån thñch àaáng cuãa caác kïët quaã thùm doâ trïn caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng, (3) vûâa thuyïët phuå vûâa höî trúå caác cú quan nhaâ nûúác caãi thiïån hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa mònh. Nguöìn: Ravindra 2004; Bamberger, Mackay, vaâ Ooi Xem 20

29 M&E ÀOÁNG GOÁP XÊY DÛÅNG MÖÅT NHAÂ NÛÚÁC VÛÄNG MAÅNH THÏË NAÂO? hai vai troâ troång yïëu cuãa phiïëu thùm doâ yá kiïën laâ trûúâng húåp cuãa möåt NGO úã Bangalore, ÊËn Àöå vaâo nùm Mö hònh naây àaä àûúåc nhên röång ra caác tónh thaânh khaác úã ÊËn Àöå vaâ úã möåt söë nûúác khaác nhû Bùnglaàeát, Philñppin, Uganàa, Ucraina vaâ Viïåt Nam. NGO úã Bangalor àaä duâng phiïëu thùm doâ àïí laâm roä tònh hònh hoaåt àöång hiïåu quaã hoùåc keám hiïåu quaã cuãa nhiïìu cú quan, ban, ngaânh khaác nhau úã böå maáy quaãn lyá cêëp àõa phûúng vaâ àöìng thúâi àïí thuác giuåc thaânh cöng böå maáy nhaâ nûúác caãi thiïån hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa mònh (xem khung 3.3). Möåt vñ duå tûúng tûå laâ úã Bogotaá, Cölömbia: nùm 1997, möåt saáng kiïën àaä àûúåc àûa ra tûâ nöåi böå xaä höåi dên sûå vaâ phaát triïín àöåc lêåp, khöng liïn quan àïën böå maáy nhaâ nûúác úã trung ûúng lêîn àõa phûúng. Àûúåc biïët àïën dûúái caái tïn Bogotaá Coámo Vamos (Bogota, Chuáng ta coá öín khöng?), saáng kiïën naây do möåt nhoám ngûúâi trong möåt töí chûác tû nhên khúãi xûúáng toâa nhêåt baáo chñnh úã Bogotaá cuâng vúái sûå tham gia cuãa Phoâng Thûúng maåi. Hiïån nay, saáng kiïën naây àaä trúã thaânh möåt àùåc àiïím nöíi bêåt cuãa töíng quan tònh hònh xaä höåi. 4 Bogotaá Coámo Vamos laâ caác baãn phên tñch àaánh giaá chuyïn sêu vaâ caác êën phêím àûúåc phaát haânh röång raäi vïì hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa böå maáy quaãn lyá àõa phûúng, keâm theo caác thöng söë dûä liïåu lêëy tûâ caác cuöåc khaão saát yá kiïën dên chuáng vïì söë lûúång vaâ chêët lûúång caác dõch vuå cöng úã àõa phûúng. Saáng kiïën naây àaä thaânh cöng trong viïåc gêy aáp lûåc lïn chñnh quyïìn àõa phûúng, buöåc hoå phaãi caãi thiïån hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa mònh. Àöìng thúâi, noá cuäng àaä thuác àêíy böå maáy quaãn lyá thu thêåp vaâ cöng böë nhiïìu loaåi thöng tin àaáng tin cêåy hún vïì hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa chñnh baãn thên böå maáy quaãn lyá. Möåt vai troâ khaác cuãa töí chûác xaä höåi dên sûå laâ trong cöng taác àaánh giaá. Möåt söë nhaâ nûúác nhû Chilï vaâ Cölömbia kyá kïët nhúâ caác viïån haân lêm hoùåc caác haäng tû vêën bïn ngoaâi thûåc thi phêìn viïåc àaánh giaá trong hïå thöëng M&E cuãa nhaâ nûúác. 5 Möåt lyá do àïí húåp àöìng vúái töí chûác bïn ngoaâi àïí hoå tiïën haânh viïåc naây thay vò àïí cho caác caán böå viïn chûác laâm laâ àïí caác kïët quaã àaánh giaá coá thïí àöåc lêåp, khaách quan vaâ khaã tñn hún vaâ àïí traánh khaã nùng gêy ra mêu thuêîn vïì quyïìn lúåi khi caác cú quan phaãi tiïën haânh tûå àaánh giaá. Möåt lyá do khaác coá thïí chñnh laâ viïåc ngay trong nöåi böå cú quan nhaâ nûúác, söë chuyïn gia àaánh giaá thûúâng khaá giúái haån. Húåp àöìng vúái töí chûác bïn ngoaâi cuäng coá thïí giuáp múã röång àöåi nguä caác nhaâ àaánh giaá trong nûúác kïí caã caác nhaâ àaánh giaá àûúåc thuï hay nhûäng ngûúâi àaãm nhiïåm àaánh giaá trong nöåi böå trong caác böå vaâ cú quan dõch vuå nhaâ nûúác àiïìu naây giuáp chêët lûúång cöng taác àaánh giaá coá thïí àûúåc caác nhêån àõnh bïn ngoaâi böí sung, hoaân chónh. Àïën lûúåt mònh, àiïìu naây seä khiïën caác nhaâ nûúác hêìu nhû khöng coá àöång lûåc àïí àûa ra caác baãn àaánh giaá dïî daäi, qua loa, võ kyã vaâ khöng trung thûåc. Kïët luêån Thöng tin giaám saát vaâ kïët quaã àaánh giaá coá thïí àoáng goáp xêy dûång böå maáy quaãn lyá vûäng maånh theo möåt söë con àûúâng: thiïët kïë chñnh saách coá-cùn-cûá (kïí caã caác quyïët àõnh ngên saách), phaát triïín chñnh saách, quaãn lyá vaâ giûä vûäng uy tñn nhaâ nûúác. Nhiïìu chñnh phuã trïn thïë giúái coá thïí àaä nhêån roä tiïìm nùng naây, trong söë àoá coá caã caác nûúác OECD vaâ möåt söë ñt nhûng ngaây caâng nhiïìu hún caác nûúác àang phaát triïín. Dêîn chûáng cho viïåc naây laâ trûúâng húåp cuãa nùm quöëc gia àaä 21

30 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? têån duång triïåt àïí caác thöng tin M&E. Chûúng naây àaä lûúåc taã caác trûúâng húåp naây. Caác nûúác naây àaä tûâng bûúác têåp trung thiïët lêåp vaâ khöng ngûâng maâi giuäa, hoaân thiïån hïå thöëng M&E àïí höî trúå caác chûác nùng chñnh yïëu cuãa chñnh phuã. Chûúng 4 vaâ chûúng 5 seä ài sêu hún vaâo caác xu hûúáng àa daång taác àöång àïën caác chñnh phuã vaâ baâi hoåc kinh nghiïåm tûâ caác nûúác trïn thïë giúái trong quaá trònh xêy dûång hïå thöëng M&E chñnh phuã. Cuäng nïn nhêën maånh àïën vai troâ quan troång cuãa xaä höåi dên sûå trong caã vai ngûúâi cung cêëp lêîn vai ngûúâi sûã duång thöng tin M&E vïì hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa chñnh phuã. Phiïëu thùm doâ yá kiïën cöng dên úã Bangalore àaä gêy taác àöång lúán àïën chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ trung ûúng úã nûúác naây laâ möåt vñ duå minh hoåa. Caách sûã duång phiïëu thùm doâ yá kiïën naây àaä àûúåc lùåp laåi úã nhiïìu nûúác khaác. 22

31 4 Caác xu hûúáng chñnh aãnh hûúãng àïën caác quöëc gia - Taåi sao caác nûúác àang xêy dûång hïå thöëng M&E? Cöng trònh nghiïn cûáu cuãa OECD àûa ra giaã thuyïët rùçng trong caác loaåi hònh caãi caách khu vûåc dõch vuå cöng maâ caác nûúác aáp duång, töìn taåi caác chu trònh xu hûúáng (vñ duå cöng trònh nghiïn cûáu OECD 1995, 1997a, 1997b, 1998b, 2004, 2005). Caác ûu tiïn caãi caách maâ caác nûúác phaát triïín nhêën maånh vaâo trong suöët thêåp niïn 90 laâ tû nhên hoáa, hïå thöëng tiïu chuêín cho dõch vuå khaách haâng, caách quaãn lyá chuá troång vaâo kïët quaã, húåp àöìng vúái caác nguöìn lûåc bïn ngoaâi, traã lûúng theo hiïåu quaã hoaåt àöång, phên taán quyïìn lûåc, vaâ phên böí ngên saách dûåa vaâo hiïåu quaã hoaåt àöång. Caác xu hûúáng tûúng tûå aãnh hûúãng àïën caác nûúác àang phaát triïín vöën àa söë tòm kiïëm àïí aáp duång nhûäng phûúng caách quaãn lyá töët nhêët thïë giúái. Nhû àaä nïu trïn àêy, vò nhu cêìu cêìn phaãi hiïåu chónh hïå thöëng M&E sao cho phuâ húåp vúái tònh hònh thûåc tiïîn vaâ caác möëi quan têm ûu tiïn cuãa möîi quöëc gia nïn quan niïåm vïì hïå thöëng M&E khaá laâ nguy hiïím. Xu hûúáng úã caác nûúác OECD phaát huy aãnh hûúãng lïn caác nûúác àang phaát triïín chó xaãy ra sau möåt vaâi nùm. Ñch lúåi nöíi bêåt cuãa viïåc naây laâ caác nûúác àang phaát triïín coá thïí ruát ra baâi hoåc vïì nhûäng thaânh cöng vaâ thêët baåi tûâ caác nûúác khaác. Vò vêåy maâ úã Myä Latin chùèng haån, coá nhiïìu chûáng cûá cho thêëy roä caâng luác caâng nhiïìu nûúác khoaãng chûâng 20 nûúác hiïån àang tòm caách cuãng cöë hïå thöëng M&E nhaâ nûúác (May vaâ caác cöång sûå, 2006). Caách giaãi thñch thûá hai cho xu hûúáng naây laâ hiïåu quaã minh chûáng cuãa caác nûúác ài àêìu, trong àoá coá Chilï, Cölömbia, Mïhicö vaâ Braxin. Thûá ba, têåp húåp caác aáp lûåc kinh tïë vaâ aáp lûåc xaä höåi thûúâng thêëy coá leä quan troång hún úã Myä 23

32 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Latin: caác giúái haån kinh tïë vô mö vaâ giúái haån ngên saách; sûå bêët maän liïn tuåc khi chi tiïu chñnh phuã caâng luác caâng tùng trong caác lônh vûåc xaä höåi khöng ài àöi vúái caác caãi thiïån trong söë lûúång vaâ chêët lûúång caác dõch vuå cöng; aáp lûåc liïn tiïëp buöåc phaãi caãi tiïën vaâ múã röång phaåm vi cung cêëp dõch vuå vaâ cên bùçng thu nhêåp; sûác eáp ngaây caâng lúán vïì traách nhiïåm giaãi trònh cuãa chñnh phuã vaâ sûå kiïím soaát cuãa xaä höåi tûác vêën àïì uy tñn cuãa chñnh phuã trúã nïn minh baåch, cuå thïí hún àöëi vúái dên chuáng vaâ vúái quöëc höåi. Àöng Êu chûáng kiïën möåt sûå aãnh hûúãng khaác. Caác nûúác àaä hoùåc àang laâ ûáng cûã viïn gia nhêåp Liïn minh Chêu Êu àûúåc yïu cêìu phaãi cuãng cöë hïå thöëng M&E, vaâ àiïìu naây caâng taåo thïm àöång lûåc cho xu hûúáng thiïët lêåp hïå thöëng M&E (Boyle 2005). Caác saáng kiïën cuãa caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë nhû Ngên haâng Thïë giúái cuäng àöìng thúâi aãnh hûúãng maånh meä àïën caác nûúác vay tiïìn, àùåc biïåt laâ caác nûúác phuå thuöåc nhiïìu vaâo nguöìn höî trúå taâi chñnh quöëc tïë. Saáng kiïën giaãi núå cuãa Ngên haâng daânh cho caác nûúác ngheâo mùæc núå keâm theo àiïìu kiïån caác nûúác vay núå phaãi soaån thaão Taâi liïåu Chiïën lûúåc Xoáa àoái giaãm ngheâo (PRSPs), trong àoá àûa ra caác ûúác àõnh vïì khaã nùng thaânh cöng trong cöng taác xoáa àoái giaãm ngheâo cuãa nûúác àoá (IEG 2002). Caác nhaâ taâi trúå nhêën maånh vaâo caác nöî lûåc thûåc hiïån MDGs àaä taåo àiïìu kiïån cho caác nûúác têåp trung vaâo möåt vêën àïì troång àiïím tûúng tûå. PRSPs àaä yïu cêìu phaãi coá baãn phên tñch tònh hònh M&E úã möîi nûúác, àùåc biïåt laâ vïì vêën àïì àaä coá àuã caác chó söë hiïåu quaã hay chûa. Tuy nhiïn, àa söë caác nûúác ngheâo caãm thêëy nhiïåm vuå cuãng cöë hïå thöëng giaám saát khoá khùn vïì mùåt taåo ra dûä liïåu thöng tin vaâ àùåc biïåt laâ vïì mùåt sûã duång caác thöng tin dûä liïåu naây (Ngên haâng Thïë giúái vaâ Quyä Tiïìn tïå Thïë giúái 2004; Bedi vaâ caác cöång sûå 2006). Cuâng luác, töìn taåi möåt sûác eáp khaá lúán vïì uy tñn àùåt lïn vai chñnh baãn thên caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë yïu cêìu hoå phaãi cho thêëy àûúåc caác kïët quaã sinh ra tûâ haâng tyã àö la àûúåc chi möîi nùm cho cöng taác höî trúå phaát triïín vaâ phaãi nhêën maånh hún vaâo M&E. Àöëi vúái Ngên haâng Thïë giúái, caác aáp lûåc naây àaä dêîn àïën lõch trònh nghiïåm thu kïët quaã, keáo theo möåt loaåt caác vêën àïì maâ möåt trong söë àoá laâ yïu cêìu bùæt buöåc caác chiïën lûúåc höî trúå quöëc gia cuãa Ngên haâng Thïë giúái phaãi àùåt troång têm vûäng chùæc vaâo mûác àöå thaânh cöng cuãa chiïën lûúåc vaâ phêìn cöng sûác àoáng goáp cuãa Ngên haâng trong caác thaânh cöng àoá (Ngên haâng Thïë giúái 2004a, IEG 2006). Bûúác thay àöíi naây àang keáo theo sûå têåp trung chuá yá nhiïìu hún àïën lûúång thöng tin M&E coá sùén vïì hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa caác dûå aán cuãa Ngên haâng Thïë giúái taåi caác nûúác cuäng nhû àïën caác vêën àïì lúán hún vïì nùng lûåc cuãa quöëc gia trong möëi tûúng quan vúái caác muåc tiïu phaát triïín. Àïën phiïn mònh, hiïån tûúång naây laåi khiïën Ngên haâng Thïë giúái phaãi dûåa nhiïìu hún vaâo caác hïå thöëng giaám saát quöëc gia vaâ caác thöng tin thu àûúåc tûâ caác hïå thöëng naây 1. Nhûäng àiïím yïëu trong caác hïå thöëng naây àang thuác àêíy Ngên haâng Thïë giúái phaãi àêìu tû nhiïìu cöng sûác hún àïí höî trúå caác nûúác cuãng cöë caác hïå thöëng naây thöng qua caác caách thûác nhû vöën vay, taâi trúå khöng hoaân laåi, vaâ caác höî trúå chuyïn mön. Cuâng luác àoá, cöng taác cho vay vöën cuãa Ngên haâng Thïë giúái vaâ caác nhaâ taâi trúå khaác cuäng coá thay àöíi chuát ñt. Caác nguöìn vöën chuyïín dêìn tûâ caác dûå aán giúái haån trong möåt söë phaåm vi cuå thïí sang caác khoaãn vay cho caác chûúng trònh quy mö hún. Àiïìu naây keáo theo caác khoaãn phên cêëp vöën theo khöëi (tûác vïì thûåc tiïîn laâ höî trúå ngên saách diïån röång). Khöng coá caác hoaåt àöång dûå aán vaâ con söë kïët quaã cuå thïí tûâ caác khoaãn vay 24

33 CAÁC XU HÛÚÁNG CHÑNH AÃNH HÛÚÃNG ÀÏËN CAÁC QUÖËC GIA naây nïn àoâi hoãi phaãi têåp trung vaâo caác kïët quaã toaân- caãnh tûâ caác hoaåt àöång höî trúå phaát triïín. Nhu cêìu naây àïën lûúåt mònh laåi àoâi hoãi phaãi dûåa nhiïìu hún vaâ hïå thöëng dûä liïåu thöëng kï quöëc gia cuãa caác nûúác vaâ hïå thöëng M&E caác chûúng trònh hoaåt àöång cuãa chñnh phuã. Caác aáp lûåc tûúng tûå vïì tñnh khaã tñnh àùåt lïn vai caác nhaâ taâi trúå khaác dêîn àïën kïët quaã laâ hoå phaãi tham gia sêu hún vaâo caác vêën àïì naây vaâ cöång taác chùåt cheä hún vúái chñnh phuã súã taåi. Möåt phûúng tiïån cho pheáp caác nhaâ taâi trúå chia seã kinh nghiïåm vïì chuã àïì naây laâ Saáng kiïën Quaãn lyá vò caác Kïët quaã Phaát triïín, möåt saáng kiïën khuyïën nghõ caác nhaâ taâi trúå vaâ caác chñnh phuã ào lûúâng, giaám saát vaâ quaãn lyá töët hún àïí nhùæm àïën caác kïët quaã cao hún. Saáng kiïën naây ra àúâi trong möåt buöíi hoåp cuãa caác ngên haâng phaát triïín àa phûúng úã Monterrey, Mïhicö vaâo nùm 2002 vaâ àaä dêîn àïën möåt chûúng trònh haânh àöång khaá tham voång göìm coá caác cuöåc höåi nghõ thûúång àónh taåi Marrakech (2004), Paris (2005), vaâ Haâ Nöåi (2007). Saáng kiïën naây cuäng àaä tñnh àïën viïåc chuêín bõ möåt böå sûu têåp caác nguöìn tû liïåu vaâ caác vñ duå thûåc tïë úã caác nûúác phaát triïín vïì viïåc aáp duång M&E vaâ quaãn lyá hiïåu quaã cöng taác taåi caác cêëp quöëc gia, khu vûåc, chûúng trònh vaâ dûå aán 2. Caác yïëu töë naây àaä kïët húåp vúái nhau laâm tùng mûác àöå tham gia cuãa nhaâ taâi trúå vaâo cöng viïåc tùng cûúâng vaâ phaát triïín hïå thöëng M&E cuãa caác nûúác. Möåt phêìn trong nöî lûåc naây têåp trung vaâo caác hïå thöëng söë liïåu thöëng kï quöëc gia ào mûác tiïën böå cuãa quöëc gia àoá so vúái MDGs. Möåt phêìn khaác laåi têåp trung vaâo hïå thöëng quaãn lyá giaám saát vaâ àaánh giaá hiïåu quaã cöng viïåc cuãa chñnh phuã. (Chûúng 9 seä baân vïì têìm quan troång cuãa àùåc àiïím naây). IEG àaä ûúác tñnh rùçng àïën nùm 2002, Ngên haâng Thïë giúái àaä phöëi húåp vúái trïn 30 quöëc gia àïí xêy dûång hïå thöëng quaãn lyá M&E kïí trïn (IEG 2002); kïí tûâ thúâi àiïím àoá con söë àaä tùng lïn àaáng kïí. Ngên haâng Thïë giúái coá chûúng trònh Khu vûåc àïí höî trúå xêy dûång hïå thöëng M&E taåi Myä Latin. Trong chûúng trònh naây, Ngên haâng àaä taåo ra möåt Höåi àöìng cêëp cao quy tuå caác nhaâ quaãn lyá hïå thöëng M&E vaâ möåt söë chuyïn gia, viïn chûác liïn quan khaác. Ngên haâng Phaát triïín Chêu AÁ cuäng taåo ra möåt Höåi àöìng tûúng tûå3 vaâ Ngên haâng Phaát triïín Chêu Phi cuäng àaä cöng böë möåt Höåi àöìng tûúng tûå cho Chêu Phi. Ngên haâng Phaát triïín Liïn Chêu Myä vaâo nùm 2005 àaä khúãi xûúáng möåt chûúng trònh höî trúå giuáp caác nûúác úã Chêu Myä Latin vaâ Khu vûåc Caribbe xêy dûång hïå thöëng M&E. Khoaãng 20 nûúác àaä nhêån àûúåc caác khoaãn trúå cêëp thöng qua chûúng trònh naây. Caác nhaâ taâi trúå khaác, chùèng haån nhû Phaát triïín Quöëc tïë (DFID) cuãa Vûúng quöëc Anh cuäng ngaây caâng toã ra nùng nöí trong lônh vûåc naây. Vñ duå nhû DFID àaä chuá troång àùåc biïåt àïën hïå thöëng giaám saát tònh hònh ngheâo àoái vaâ àïën viïåc sûã duång caác thöng tin hiïåu quaã hoaåt àöång àïí höî trúå quaá trònh giaãi ngên (taâi liïåu tham khaão: Booth vaâ Lucas 2001a, 2001b; Roberts 2003). Xu hûúáng cuöëi cuâng aãnh hûúãng àïën caác vêën àïì troång àiïím trong M&E laâ hiïån tûúång ngaây caâng nhiïìu söë caác hiïåp höåi àaánh giaá quöëc tïë, quöëc gia vaâ khu vûåc vaâ ngaây caâng nhiïìu ngûúâi tham gia vaâo caác hiïåp höåi naây. Lêëy vñ duå úã Chêu Phi, giúâ àêy àaä coá 16 hiïåp höåi quöëc gia vaâ möåt trong söë naây (chùèng haån nhû úã Niger, Rwanda, Kenya vaâ Nam Phi) trong nhûäng nùm gêìn àêy àaä rêët nùng nöí hoaåt àöång. Duy trò mûác àöå hoaåt àöång laâ möåt thaách thûác tiïëp diïîn khöng ngûâng, tuy vêåy laåi phuå thuöåc vaâo sûå tham gia vaâ nùng lûåc cuãa caác nhaâ laänh àaåo trûåc thuöåc. 25

34 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Ngoaâi ra, coân möåt söë caác hiïåp höåi khu vûåc khaác nhû Hiïåp höåi Àaánh giaá Chêu Phi (AfrEA) vaâ úã Myä Latin laâ Preval vaâ hiïåp höåi khu vûåc coân khaá múái meã ReLAC (Red de Seguimiento, Evaluacioán y Sistematizacioán en Ameárica Latina y el Caribe Maång lûúái Àaánh giaá Caribbe vaâ Myä Latin). ÚÃ cêëp quöëc tïë, coá Hiïåp höåi Àaánh giaá Phaát triïín Quöëc tïë (IDEAS) vaâ Töí chûác Húåp taác vaâ Àaánh giaá Quöëc tïë. Töí chûác thûá hai naây bao göìm thaânh viïn laâ nhûäng ngûúâi àûáng àêìu caác hiïåp höåi àaánh giaá quöëc gia vaâ khu vûåc. 4 Caác nhaâ taâi trúå song phûúng vaâ àa phûúng, kïí caã Ngên haâng Thïë giúái àaä cung cêëp nguöìn vöën vaâ caác loaåi hònh höî trúå khaác cho möåt vaâi hiïåp höåi àaánh giaá trong söë naây. Caác hiïåp höåi naây möåt phêìn phaãn aánh möëi quan têm ngaây caâng nhiïìu vïì cöng taác M&E vaâ söë ngûúâi laâm viïåc trong lônh vûåc naây cuäng ngaây caâng àöng àaão. Caác cöång àöìng thûåc haânh nhû vêåy coá khaã nùng aãnh hûúãng àïën chêët lûúång cuãa cöng taác M&E vaâ do vêåy coá khaã nùng taåo àiïìu kiïån cho caác hoaåt àöång cuãng cöë hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã. Möåt söë hiïåp höåi quöëc gia, chùèng haån hiïåp höåi úã Niger (RenSE) àaä löi keáo sûå húåp taác chùåt cheä giûäa caác viïån haân lêm, caác nhaâ tû vêën, caác viïn chûác chñnh phuã, vaâ viïn chûác thuöåc caác töí chûác taâi trúå. Caác höåi nghõ àaánh giaá khu vûåc vaâ quöëc tïë quan troång nhû AfrEA vaâ IDEAS cuäng keáo caác töí chûác, thïí chïë naây laåi vúái nhau. Theo caách àoá, nhêån thûác vaâ kiïën thûác vïì M&E lan truyïìn giûäa caác viïn chûác nhaâ nûúác vaâ nhúâ àoá, kñch thñch nhu cêìu M&E. 26

35 PHÊÌN II KINH NGHIÏÅM CUÃA MÖÅT QUÖËC GIA Phêìn II têåp trung vaâo kinh nghiïåm möåt söë nûúác àaä xêy dûång thaânh cöng hïå thöëng M&E hoaåt àöång hiïåu quaã vaâ àöìng thúâi têåp trung baân vïì trûúâng húåp cuãa Chêu Phi. Möåt cêu hoãi maâ caác böå trûúãng vaâ viïn chûác nhaâ nûúác nhiïìu nghi ngaåi thûúâng àùåt ra: àaä coá quöëc gia naâo trïn thûåc tïë àaä xêy dûång thaânh cöng hïå thöëng M&E. Traã lúâi cho cêu hoãi naây laâ möåt cêu coá rêët mú höì. Nhiïìu nûúác phaát triïín vaâ ngaây möåt nhiïìu caác nûúác àang phaát triïín àaä xêy dûång thaânh cöng hïå thöëng M&E vêån haânh trún tru vaâ aáp duång töët cho caã böå maáy nhaâ nûúác. Chûúng 5 seä phaác thaão sú qua diïån maåo cuãa möåt hïå thöëng M&E thaânh cöng vaâ àïì xuêët ba chiïìu hûúáng cuãa thaânh cöng. Chûúng 6, 7 vaâ 8 giúái thiïåu ba trûúâng húåp nhû vêåy Chilï, Cölömbia vaâ UÁc. Chûúng 9 phên tñch vïì trûúâng húåp caá biïåt cuãa chêu Phi vúái rêët nhiïìu giúái haån quan troång vïì nùng lûåc. 27

36 5 Caác trûúâng húåp thaânh cöng Thaânh cöng coá diïån maåo thïë naâo? Viïn chûác úã nhiïìu nûúác àang phaát triïín rêët muöën biïët kinh nghiïåm cuãa caác chñnh phuã coá hïå thöëng M&E vêån haânh hiïåu quaã. Chñnh phuã úã caác nûúác naây àaä thu thêåp nhiïìu baâi hoåc giaá trõ vïì caách thaânh lêåp vaâ quaãn lyá hïå thöëng M&E thaânh cöng laâm gò, laâm thïë naâo, vaâ nhûäng caåm bêîy cêìn traánh. Àêy cuäng chñnh laâ nhûäng trûúâng húåp nhaâ nûúác minh chûáng cho tñnh hiïåu quaã so vúái chi phñ cuãa M&E. Nhû àaä nïu trong chûúng 3, viïåc cöë gùæng sao cheáp rêåp khuön mö hònh hïå thöëng cuãa möåt nûúác khaác ài àöi vúái rêët nhiïìu ruãi ro. Vñ duå úã Myä Latin, nhiïìu nûúác nhòn vaâo trûúâng húåp cuãa Chilï, nûúác coá hïå thöëng M&E rêët quy cuã vaâ manh nha muöën aáp duång mö hònh naây vaâo nûúác cuãa hoå. Tuy nhiïn, Chilï laâ nûúác coá caác àùåc àiïím khaác nhau kïët húåp thaânh möåt baãn thïí rêët àöåc àaáo vaâ hiïëm thêëy: cú cêëu töí chûác ngên saách têåp trung hïët mûác, böå taâi chñnh coá thïë lûåc rêët lúán vaâ cûåc kyâ coá nùng lûåc, caác böå vaâ cú quan trong khu vûåc nghiïm ngùåt tuên thuã quy tùæc vaâ tiïën trònh do böå taâi chñnh àùåt ra, khu vûåc dõch vuå cöng rêët quy cuã vaâ cöång àöìng caác nhaâ nghiïn cûáu, hoåc giaã rêët coá khaã nùng. Têët caã nhûäng àùåc àiïím naây laâ caác yïëu töë thaânh cöng cho hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã Chilï. Nhûng chó coá möåt Chilï nhû vêåy. Noái nhû vêåy khöng coá nghôa laâ kinh nghiïåm cuãa Chilï hay cuãa caác nûúác coá hïå thöëng M&E thaânh cöng khaác khöng thñch húåp vúái caác nûúác coân laåi, kïí caã nhûäng nûúác coá hïå haânh chñnh cöng khöng àûúåc vûäng maånh. So saánh tûâng nûúác möåt, bêët kïí laâ nûúác naâo vúái möåt nûúác coá thïå thöëng M&E thaânh cöng seä giuáp saáng toã nhiïìu vêën àïì. Noá giuáp laâm roä caác nguyïn nhên taåo nïn thaânh cöng vaâ traã lúâi cuå thïí cho cêu hoãi vïì tñnh khaã thi khi lùåp laåi mö hònh thaânh cöng àoá. Khaái niïåm vïì möåt hïå thöëng M&E thaânh cöng cuäng àoâi hoãi phaãi kiïím nghiïåm àöi chuát. Àõnh nghôa àûúåc aáp duång trong cuöën saách 29

37 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? naây laâ: Thïí chïë hoáa M&E thaânh cöng tûác laâ xêy dûång möåt hïå thöëng vêån haânh hiïåu quaã vaâ coá giaá trõ bïìn vûäng lêu daâi nùçm trong böå maáy nhaâ nûúác, núi caác thöng tin M&E chêët lûúång seä àûúåc têån duång triïåt àïí. Ba khña caånh cuãa thaânh cöng laâ: 1. Viïåc sûã duång thöng tin M&E. Thöng tin àûúåc sûã duång bùçng möåt hoùåc nhiïìu hún trong söë böën caách chñnh àûúåc khaái quaát trong chûúng 3: höî trúå cöng taác hoaåch àõnh chñnh saách cuãa chñnh phuã, bao göìm caã viïåc phên böí ngên saách theo hiïåu quaã hoaåt àöång hoùåc lïn kïë hoaåch quöëc gia; phaát triïín vaâ phên tñch chñnh saách vaâ triïín khai dûå aán; quaãn lyá chûúng trònh, dûå aán; hoùåc cho caác muåc àñch liïn quan àïën traách nhiïåm giaãi trònh cuãa chñnh phuã. Viïåc sûã duång thöng tin M&E dô nhiïn coá thïí dao àöång tûâ söë khöng hoùåc khöng àaáng kïí àïën nhiïìu (hay triïåt àïí). Viïåc sûã duång triïåt àïí coá thïí xem laâ xu hûúáng chûác nùng chuã àaåo cuãa M&E trong böå maáy nhaâ nûúác. Àa söë caác chuyïn gia àaánh giaá vaâ caác cú quan àaánh giaá thuöåc chñnh phuã vaâ caác töí chûác taâi trúå hiïíu rêët ñt vïì mûác àöå töëi àa vaâ töëi thiïíu maâ caác kïët quaã àaánh giaá cuãa hoå àûúåc nhûäng cú quan khaác duâng hoùåc khöng duâng. 2. Thöng tin M&E coá chêët lûúång töët. Coá sûå khaác nhau roä rïåt trong caách tiïën haânh M&E giûäa caác chñnh phuã. Möåt söë chñnh phuã nhêën maånh vaâo hïå thöëng caác chó söë hiïåu quaã - têåp trung vaâo caác muåc tiïu phaát triïín quöëc gia; muåc tiïu cuãa caác böå; caác lûúång thaânh phêím cuãa caác cú quan dûúái böå, caác dõch vuå àïën tay ngûúâi dên, vaâ caác tiïën triïín. Caác chñnh phuã khaác chuá troång àïën viïåc thûåc hiïån caác loaåi hònh àaánh giaá àa daång khaác nhû àaánh giaá sú böå nhanh, àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu hoùåc caác loaåi hònh vaâ phûúng caách àaánh giaá khaác. M&E coá thïí àûúåc mang ra so saánh vúái möåt söë tiïu chuêín nhêët àõnh àïí coá thïí ài àïën kïët luêån vïì chêët lûúång. 1 Àa söë caác cú quan àaánh giaá coá cú chïë quaãn lyá chêët lûúång chuêín bõ sùén. Tuy nhiïn, àa söë hoå laåi khöng thûåc hiïån hay uãy nhiïåm thûåc hiïån caác mêîu àaánh giaá chêët lûúång cöng taác M&E theo àuáng nghi thûác. 3. Tñnh bïìn vûäng. Chiïìu thaânh cöng thûá ba liïn quan àïën khaã nùng cuãa hïå thöëng M&E coá thïí truå laåi khi coá thay àöíi trong böå maáy quaãn lyá hay trong àöåi nguä böå trûúãng quaãn lyá hoùåc caác nhên viïn cêëp cao khaác. Möåt khi viïåc sûã duång thöng tin M&E àaä àûúåc gùæn chùæc tûác àaä trúã thaânh möåt trong nhûäng thaânh phêìn cöët caán vaâo caác quaá trònh hoaåt àöång cuãa nhaâ nûúác nhû voâng tuêìn hoaân vöën chùèng haån, luác àoá, coá thïí noái M&E àaä àûúåc thïí chïë hoáa vaâ coá khaã nùng töìn taåi bïìn vûäng theo thúâi gian. Ngûúåc laåi, khi M&E chó àûúåc möåt söë ñt ngûúâi uãng höå hoùåc khöng àûúåc sûã duång nhiïìu, hoùåc nïëu ngên saách M&E phêìn lúán laâ tûâ caác nhaâ taâi trúå hún laâ do baãn thên chñnh phuã chi ra thò tñnh bïìn vûäng seä khoá àaåt àûúåc. Ba trûúâng húåp vñ duå vïì caác nûúác àaä ûáng duång töët hïå thöëng M&E àûúåc trònh baây trong caác chûúng tiïëp theo. Àoá laâ Chilï, Cölömbia vaâ UÁc. Àaä coá caác baâi tûúâng thuêåt àaánh giaá chuyïn sêu vïì hïå thöëng M&E cuãa caác nûúác naây (Rojas vaâ cöång sûå 2005; Mackay vaâ cöång sûå 2007; Mackay 2004). Khöng coá nûúác naâo trong böå ba naây coá thïí àûúåc xem laâ àaä thiïët lêåp möåt hïå thöëng M&E hoaân haão nïëu cùn cûá theo ba chiïìu thaânh cöng kïí trïn. Hïå thöëng cuãa möîi nûúác àïìu coá caác mùåt maånh yïëu. Phêìn phên tñch dûúái àêy seä àûa ra cùn cûá. 30

38 6 Chilï Chñnh phuã Chilï àaä khöng ngûâng nöî lûåc xêy dûång hïå thöëng M&E cuãa mònh suöët mêëy nùm nay. Àa söë caác hoaåt àöång phaát triïín àaä bùæt àêìu tûâ nùm Phêìn lúán hïå thöëng àûúåc thiïët kïë, thûåc thi vaâ àiïìu haânh quaãn lyá búãi Böå Taâi chñnh (MoF) vöën rêët coá uy thïë úã nûúác naây vaâ têët caã hûúáng túái muåc tiïu töíng quaát laâ caãi thiïån chêët lûúång cuãa cöng taác chi tiïu cöng vuå. Quaá trònh phaát triïín hïå thöëng cuäng àaä àöìng thúâi chõu taác àöång cuãa caác aáp lûåc taâi khoáa vaâ àoâi hoãi phaãi àûa töíng chi tiïu quaãn lyá cuãa chñnh phuã vaâo khuön pheáp. Möåt taác àöång khaác laâ tñnh liïn tuåc biïën àöíi trong caác cuöåc caãi caách khu vûåc cöng. Trong böëi caãnh nhû vêåy, hïå thöëng cuãa nûúác naây àaä àûúåc phaát triïín möåt caách húåp lyá - thaânh möåt hïå thöëng coá tñnh cú höåi cao. Caác thaânh phêìn trong hïå thöëng M&E Hïå thöëng coá böën thaânh phêìn chñnh. Àêìu tiïn vaâ laâ möåt thaânh phêìn quan troång vïì lêu daâi chñnh laâ bûúác phên tñch hiïåu quaã - chi phñ cuãa têët caã caác dûå aán àêìu tû. Cöng taác naây àûúåc giúái thiïåu àêìu tiïn vaâo nùm Böå Kïë hoaåch laâ cú quan àaãm nhiïåm viïåc naây. Têët caã caác böå phêån khaác trong hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã àïìu dûåa vaâo Böå Taâi chñnh (MoF). Nhû chûúng 5 àaä àïì cêåp, Chilï coá möåt MoF maånh vaâ coá nùng lûåc. Cú quan naây àaä àoáng vai troâ chi phöëi trong quaá trònh phên böí ngên saách haâng nùm. Trong hïå thöëng M&E thò MoF coân àùåc biïåt coá thïë lûåc hún nhiïìu so vúái caác böå vaâ cú quan úã caác lônh vûåc khaác. Thaânh phêìn thûá hai trong hïå thöëng M&E cuãa Chilï laâ caác chó söë hiïåu quaã vöën àûúåc thûã nghiïåm àêìu tiïn vaâo nùm 1994 (xem khung 6.1). Gêìn àêy MoF thu thêåp àûúåc 1550 chó söë hiïåu quaã cho têët caã moåi ngaânh. Thaânh phêìn thûá ba baáo caáo quaãn lyá toaân diïån àûúåc ra mùæt vaâo nùm Caác baãn baáo caáo naây àûúåc caác böå vaâ cú quan thûåc hiïån haâng nùm àïí baáo caáo caác muåc tiïu, chi tiïu, vaâ hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa mònh. 31

39 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Thaânh phêìn thûá tû laâ caác baãn àaánh giaá vïì caác chûúng trònh cuãa chñnh phuã, àûúåc khúãi xûúáng vaâo nùm Caác baãn àaánh giaá naây àûa ra möåt mêîu tiïu chuêín vaâ bao göìm caác baãn àaánh giaá nhanh trong àoá coá caã möåt baãn khung phên tñch vïì möåt chûúng trònh cuå thïí - vaâ möåt baãn tûúâng thuêåt baáo caáo chuyïn mön, cuöëi cuâng laâ möåt baãn phên tñch caác dûä liïåu hiïån coá. Caác baãn àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu laâ thaânh phêìn thûá nùm. Chuáng xuêët hiïån àêìu tiïn vaâo nùm 2001 keâm vúái têåp húåp caác dûä liïåu vaâ phên tñch chñnh yïëu thûúâng dûåa vaâo caác kyä nùng thöëng kï phûác taåp. Thaânh phêìn thûá saáu vaâ cuäng laâ thaânh phêìn múái àûúåc bùæt àêìu ûáng duång gêìn àêy laâ caác baãn tûúâng trònh chi tiïu toaân diïån (2002). Caác baãn tûúâng trònh naây phên tñch moåi chûúng trònh trong möåt lônh vûåc chûác nùng cuå thïí vaâ àöång àïën caác vêën àïì nhû tñnh keám hiïåu quaã hay sûå chöìng cheáo, lùåp laåi cuãa caác chûúng trònh. Möåt àiïím àaáng tuyïn dûúng cuãa hïå thöëng úã Chilï laâ caách tiïëp cêån chñn chùæn àïën M&E. Hïå thöëng naây thûúâng xuyïn thu thêåp thöng tin vïì hiïåu quaã hoaåt àöång cho moåi chûúng trònh, moåi hoaåt àöång. Caác thöng tin naây cuäng àûúåc duâng trong caác baãn àaánh giaá cuãa hïå thöëng. Caác baãn àaánh giaá caác chûúng trònh chñnh phuã thûúâng àûúåc tiïën haânh möåt caách coá choån loåc, àùåc biïåt laâ vúái caác chûúng trònh múái. Caác baãn àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu hún thò àûúåc thûåc hiïån úã giai àoaån sau cuãa möåt chûúng trònh, àùåc biïåt laâ khi vêîn chûa xaác àõnh àûúåc taác àöång cuãa chûúng trònh hay khi chûúng trònh àoá laâ möåt dûå aán ûu tiïn cuãa chñnh phuã. Phên böí ngên saách theo hiïåu quaã Möåt söë àùåc àiïím cuãa hïå thöëng M&E úã Chilï coá vai troâ rêët troång yïëu àöëi vúái hoaåt àöång cuãa hïå thöëng. Chuáng quyïët àõnh àïën lûúång thöng tin M&E seä àûúåc sûã duång. Möåt àùåc àiïím trong söë naây laâ möëi liïn hïå chùåt cheä giûäa hïå thöëng vaâ chu kyâ tuêìn hoaân ngên saách haâng nùm. Bêët kyâ hïå thöëng M&E naâo cho duâ laâ hïå thöëng M&E cho toaân böå böå maáy nhaâ nûúác hay hïå thöëng cho tûâng ngaânh, khu vûåc - àïìu phaãi àöëi mùåt vúái nguy cú nùçm dûúái sûå kiïím soaát cuãa möåt àún võ chuyïn mön taách biïåt vêån haânh riïng reä, khöng dñnh lñu àïën caác hoaåt àöång chñnh cuãa böå trûåc thuöåc. ÚÃ Chilï, nùm thaânh phêìn cêëu taåo hïå thöëng M&E thuöåc traách nhiïåm cuãa MoF àûúåc quaãn lyá búãi ban kiïím tra quaãn lyá thuöåc MoF. Ban naây phöëi húåp chùåt cheä vaâ baáo caáo vúái giaám àöëc quaãn lyá ngên saách ngûúâi naây phaãi coá thûá haâm ngang böå trûúãng vaâ laâ thaânh viïn cuãa Nöåi caác- vaâ cuäng phaãi phöëi húåp chùåt cheä vúái böå phêån ngên saách chõu traách nhiïåm giaám saát tònh hònh taâi chñnh vaâ hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa moåi böå vaâ cú quan ban ngaânh. ÚÃ Chilï, caác dêëu hiïåu cho thêëy tñnh hiïåu quaã keám seä laâ nguyïn nhên dêîn àïën möåt cuöåc nghiïn cûáu khaão saát khaác àïí tòm ra nguyïn nhên thöng qua quaá trònh àaánh giaá nghiïm ngùåt: hoùåc àoá laâ möåt baãn àaánh giaá nhanh hoùåc laâ möåt baãn àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu. Ban giaám àöëc quaãn lyá ngên saách cuãa MoF àoáng vai troâ chñnh trong viïåc quyïët àõnh vaâ chó àõnh caác chûúng trònh chñnh phuã naâo nïn àûúåc àaánh giaá. Trong khi chuêín bõ lõch trònh àaánh giaá, MoF cöë gùæng dûå àoaán nhu cêìu thöng tin cho ngên saách sùæp àïën. Lõch trònh àaánh giaá cuäng phaãi àûúåc thaão luêån vúái cú quan tû vêën töíng thöëng vaâ böå kïë hoaåch thûåc tïë laâ ba cú quan àêìu naäo naây taåo ra möåt uãy ban liïn böå giaám saát moåi cöng taác àaánh giaá cuâng vúái Quöëc höåi, nhûng roä raâng, MoF vêîn àoáng vai troâ truå cöåt. Caác viïn 32

40 CHILÏ Höåp 6.1: Hïå thöëng M&E Nhaâ nûúác cuãa Chilï Saáu thaânh phêìn chñnh cêëu taåo nïn hïå thöëng M&E cuãa Chilï: Phên tñch chi phñ lúåi ñch trûúác khi thûåc thi chûúng trònh: laâ möåt phêìn khöng thïí thiïëu àöëi vúái moåi dûå aán chñnh phuã (kïí tûâ nùm 1974). Thaânh phêìn naây nùçm dûúái sûå quaãn lyá cuãa böå Kïë hoaåch vaâ laâ thaânh phêìn duy nhêët khöng chõu sûå quaãn lyá cuãa MoF. Caác chó söë hiïåu quaã àûúåc thu thêåp cho moåi chûúng trònh cuãa chñnh phuã. Nùm 1994 laâ nùm caác chó söë hiïåu quaã àûúåc giúái thiïåu lêìn àêìu tiïn trong möåt cuöåc thûã nghiïåm. Söë lûúång caác chó söë hiïåu quaã àaä tùng rêët nhanh trong nhûäng nùm gêìn àêy, tûâ 275 trong nùm 2001 àïën gêìn àêy laâ 1550.Trong söë naây, 25 phêìn trùm liïn quan àïën caác vêën àïì vïì tiïën trònh, 57 phêìn trùm laâ vïì caác saãn phêím thu àûúåc (caác dõch vuå vaâ haâng hoáa töët) vaâ 18 phêìn trùm laâ liïn quan àïën kïët quaã. Têët caã caác böå, caác cú quan àïìu cung cêëp thöng tin cho MoF. Möîi àún võ coá khoaãng 11 chó söë hiïåu quaã. Caác àún võ phaãi coá hïå thöëng thöng tin quaãn lyá àïí cung cêëp caác thöng tin naây. MoF tiïën haânh kiïím tra vaâ kiïím toaán dûä liïåu, bao göìm caã thöng tin vïì hiïåu quaã hoaåt àöång trong caác hoáa àún thanh toaán böå chuêín bõ haâng nùm. Baáo caáo quaãn lyá toaân diïån (1996). Möîi böå vaâ cú quan, ban, ngaânh haâng nùm phaãi chuêín bõ möåt trong caác baãn baáo caáo naây dûåa trïn taâi liïåu hûúáng dêîn cuãa MoF. Caác baãn baáo caáo naây àûúåc àõnh laâm taâi liïåu cöng böë vúái cöng chuáng. Chuáng baáo caáo caác khoaãn chi tiïu, caác caách sûã duång caác nguöìn vöën vaâ hiïåu quaã hoaåt àöång. Vò vêåy dûåa nhiïìu vaâo caác thöng tin vïì hiïåu quaã hoaåt àöång maâ caác töí chûác kïí trïn àûúåc yïu cêìu phaãi cung cêëp vaâ coân dûåa vaâo caác baãn àaánh giaá MoF uãy nhiïåm cho caác cú quan khaác thûåc hiïån. Caác baãn baáo caáo àöìng thúâi cuäng miïu taã caác bûúác tiïën triïín úã töí chûác trong nöî lûåc cöë gùæng thûåc hiïån caác cam kïët vúái MoF, bao göìm caác haânh àöång chi tiïët maâ töí chûác, àún võ, cú quan naây àaä cam àoan thûåc hiïån àïí caãi thiïån hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa noá (nhû àaä baân trong phêìn vùn baãn ngoaâi khung). Caác baãn baáo caáo sú böå àûúåc MoF vaâ vùn phoâng töíng thöëng xem xeát. Sau àoá, caác cú quan, ban ngaânh chónh sûãa nhûäng chöî cêìn thiïët. Baãn cuöëi cuâng àûúåc gûãi cho Quöëc höåi. Àaánh giaá caác chûúng trònh nhaâ nûúác (1996). Cho àïën nay (tûác àïën cuöëi nùm 2006) àaä coá khoaãng 185 baãn àaánh giaá nhanh àûúåc tiïën haânh keâm theo giaãi trònh vaâ thoãa thuêån (giûäa MoF vaâ böå hoùåc cú quan, ban, ngaânh coá chûúng trònh àang àûúåc àaánh giaá) vïì caác muåc tiïu cuå thïí cuãa chûúng trònh. Sau àoá laâ möåt baãn khung phên tñch vaâ möåt baâi tûúâng trònh chuyïn sêu vïì tñnh hiïåu quaã cuãa chûúng trònh dûåa vaâo caác thöng tin hiïån coá. Chi phñ trung bònh cuãa têët caã viïåc naây laâ vaâo khoaãng àö laâ Myä vaâ thûúâng thúâi gian àïí hoaân têët laâ tûâ böën àïën saáu thaáng. Àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu (2001). Caác àaánh giaá naây bao göìm têåp húåp caác dûä liïåu chñnh yïëu, phên tñch dûä liïåu chuyïn sêu vaâ thûúâng laâ sûã duång caác nhoám àöëi tûúång choån loåc. Cho àïën nay àaä coá 18 baãn baáo caáo àûúåc hoaân thaânh vúái chi phñ trung bònh khoaãng àö la Myä vaâ mêët 18 thaáng àïí hoaân têët. Ngoaåi trûâ caác khoaãn chi tiïu quöëc phoâng vaâ caác chi phñ chuyïín giao thu nhêåp, hún 60 phêìn trùm chi tiïu quaãn lyá àaä àûúåc àaánh giaá. Tûúâng trònh chi tiïu phöí quaát (2002). Caác baãn tûúâng trònh naây àaánh giaá têët caã caác chûúng trònh trong möåt lônh vûåc hoùåc böå thuöåc möåt chûác nùng nhêët àõnh. Chuáng ài sêu vaâo xem xeát caác vêën àïì liïn quan àïën tñnh keám hiïåu quaã hoùåc sûå chöìng cheáo, lùåp laåi, sao cheáp caác chûúng trònh. Cho àïën nay taám baâi tûúâng trònh kiïíu naây àaä àûúåc hoaân têët vúái chi phñ trung bònh laâ àö la Myä. chûác àûáng àêìu quaãn lyá tûâng khoaãn ngên saách thuöåc MoF cuäng phaãi nhêån xeát, bònh luêån chi tiïët vïì caác baãn baáo caáo àaánh giaá liïn quan àïën töí chûác hoå coá traách nhiïåm giaám saát. Caác baãn àaánh giaá sau àoá àûúåc mang ra thaão luêån vúái giaám àöëc àiïìu haânh ngên saách. Àïën giai àoaån naây thò caác quyïët àõnh phên böí ngên saách múái àûúåc thûåc hiïån. 33

41 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Trong suöët quaá trònh quyïët àõnh ngên saách, giaám àöëc àiïìu haânh ngên saách gùåp caác viïn chûác laâm viïåc trong ban giaám saát quaãn lyá vaâ caác viïn chûác trong caác böå phêån quaãn lyá caác khoaãn thuöåc ngên saách àïí thaão luêån vïì haång muåc ngên saách cuãa tûâng töí chûác, àún võ vaâ vïì töíng quan hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa töí chûác àoá. Caác cuöåc hoåp naây thaão luêån vïì caác baãn baáo caáo quaãn lyá toaân diïån maâ möîi cú quan àïìu phaãi nöåp 1 - trong àoá göåp caã caác muåc tiïu cuãa tûâng cú quan, caác thöng tin taâi chñnh vaâ thöng tin vïì hiïåu quaã hoaåt àöång, caác kïët quaã àaánh giaá vaâ tònh hònh tiïën triïín hiïån taåi so vúái caác chó tiïu hoaåt àöång 2 àûúåc lêåp sùén trong caác cöng àoaån trûúác. Thöng tin M&E laâ möåt yïëu töë quan troång khi cên nhùæc quyïët àõnh ngên saách nhûng khöng phaãi laâ yïëu töë quyïët àõnh duy nhêët. Nhû chûúng 3 àaä noái, hêìu nhû khöng coá möëi quan hïå cöng thûác trûåc tiïëp naâo giûäa hiïåu quaã hoaåt àöång cao hay thêëp cuãa möåt töí chûác vaâ quyïët àõnh phên böí ngên saách. Vò vêåy, trong möåt vaâi trûúâng húåp, khi caác hoaåt àöång cuãa möåt àún võ (coá thïí laâ cú quan hoùåc chûúng trònh, dûå aán) khöng hiïåu quaã, kïët quaã coá thïí laâ ngên saách seä bõ cùæt giaãm hoùåc thêåm chñ chûúng trònh àoá phaãi dûâng laåi. Nhûng trong möåt söë trûúâng húåp khaác, möåt chûúng trònh coá tñnh hiïåu quaã keám nhûng vöën laâ möåt dûå aán àûúåc nhaâ nûúác ûu tiïn thò ngên saách phên cho chûúng trònh laåi coá thïí àûúåc tùng lïn trong möåt thúâi gian ngùæn àïí giuáp giaãi quyïët caác vêën àïì múái àûúåc xaác minh. Caãi thiïån quaãn lyá Möåt àùåc àiïím àaáng chuá yá cuãa Chilï laâ caách MoF sûã duång thöng tin M&E àïí caãi thiïån hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa caác böå vaâ cú quan, ban, ngaânh. MoF cuãa Chilï aáp duång hai caách nhû sau: Thûá nhêët, caác chó söë hiïåu quaã taåo ra cú súã giúái haån mûác àöå hiïåu quaã hoaåt àöång vaâ MoF thöng qua caác chó tiïu hoaåt àöång cho nùm ngên saách sùæp àïën vúái riïng tûâng töí chûác. MoF giaám saát caác mûác àöå chó tiïu àaåt àûúåc. Vñ duå nhû trong nùm 2003, àaä coá khoaãng ba phêìn tû caác chó tiïu àaä àûúåc hoaân thaânh. 3 Thûá hai laâ khi MoF nhêån àûúåc caác baãn àaánh giaá àaä uãy thaác vaâ cên nhùæc caác gúåi yá àûa ra trong caác taâi liïåu naây, böå thaão luêån caác gúåi yá naây vúái caác töí chûác àûúåc àaánh giaá vaâ theo àuáng thuã tuåc maâ hai bïn thöëng nhêët vúái nhau vïì caác àiïìu chónh cêìn thûåc hiïån. Trïn thûåc tïë, MoF chi phöëi caác thoãa thuêån, thöëng nhêët vöën àûúåc biïët dûúái danh nghôa laâ caác cam kïët theo àuáng nguyïn tùæc naây vaâ caác töí chûác àûúåc àaánh giaá àoáng vai troâ thûá yïëu. Àoá laâ möåt àùåc àiïím khaá àöåc àaáo khi möåt MoF laåi aáp àùåt möåt caách coá hïå thöëng caác chónh àöíi vïì quaãn lyá lïn caác böå vaâ cú quan, ban, ngaânh nhû vêåy. MoF cuãa Chilï coá khaã nùng laâm àûúåc àiïìu naây laâ do nùæm võ trñ rêët nhiïìu thïë lûåc trong böå maáy nhaâ nûúác. Baãng 6.1 cho thêëy caách MoF sûã duång caác baãn àaánh giaá àûúåc uãy nhiïåm. Caác caách sûã duång naây àaä bao göìm nhûäng thay àöíi thûá yïëu àïën cöng taác quaãn lyá dûå aán (24 phêìn trùm caác chûúng trònh àûúåc àaánh giaá), caác thay àöíi troång yïëu (38 phêìn trùm), chûúng trònh lêu daâi hoùåc cöng taác taái thiïët kïë cú cêëu töí chûác (25 phêìn trùm), taái àõnh võ chûúng trònh trong cú cêëu (5 phêìn trùm) vaâ huãy boã, chêëm dûát chûúng tònh (8 phêìn trùm). Ûu vaâ nhûúåc àiïím cuãa hïå thöëng M&E Chilï Hïå thöëng cuãa Chilï coá thïí àûúåc àaánh giaá laåi dûåa theo ba tiïu chuêín cuãa möåt hïå thöëng M&E thaânh cöng: mûác àöå sûã duång, chêët lûúång M&E cao vaâ tñnh bïìn vûäng, lêu daâi. Nhû àaä àïì cêåp trïn àêy, thöng tin M&E 34

42 CHILÏ thûúâng àûúåc sûã duång nhiïìu trong phên tñch vaâ quyïët àõnh ngên saách. Noá cuäng àöìng thúâi àûúåc têån duång àïí aáp àùåt caác chi tiïët caãi tiïën chûúng trònh lïn caác böå vaâ cú quan, ban, ngaânh. Vaâ cuöëi cuâng, thöng tin naây àûúåc duâng àïí baáo caáo tònh hònh hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa nhaâ nûúác cho Quöëc höåi vaâ xaä höåi dên sûå. Tuy vêåy, trong danh daách naây chûa àïì cêåp àïën phêìn baãn thên caác böå vaâ cú quan, ban, ngaânh sûã duång thöng tin M&E (thay vò thûåc hiïån caác chónh àöíi maâ MoF bùæt buöåc). Möåt baãn àaánh giaá gêìn àêy cuãa Ngên haâng Thïë giúái vïì hïå thöëng M&E cuãa Chilï àaä phaát hiïån ra mûác àöå sûã duång thöng tin úã nûúác naây thuöåc loaåi thêëp (Rojas vaâ caác cöång sûå 2005) 4. Nguyïn nhên chñnh laâ mûác àöå súã hûäu hay chêëp nhêån caác kïët quaã àaánh giaá chûa cao. Yïëu àiïím naây cuãa hïå thöëng M&E cuãa Chilï xuêët phaát tûâ baãn chêët bõ cûúäng chïë vaâ chó àaåo chùåt cheä tûâ trung têm cuãa hïå thöëng. Möåt haån chïë khaác cuãa hïå thöëng M&E nûúác naây laâ caác böå vaâ cú quan, ban, ngaânh roä raâng laâ thiïëu àöång cú khuyïën khñch àïí tûå tiïën haânh àaánh giaá. Caác chûáng cûá cho thêëy thöng tin giaám saát vaâ caác baãn àaánh giaá do hïå thöëng M&E cung cêëp baão àaãm àuã chêët lûúång vaâ vò vêåy chûáng minh thöng tin M&E coá tñnh tin cêåy àûúåc nhûng ngoaâi àiïím àoá ra, caác chûáng cûá coá sùén khöng thïí hiïån àûúåc àiïìu gò khaác. Mùåc dêìu caác dûä liïåu àaä àûúåc thêím tra vaâ kiïím toaán, vêîn khöng coá caách tiïëp cêån naâo mang tñnh hïå thöëng hún àïí kiïím toaán thöng tin dûä liïåu vïì hiïåu quaã hoaåt àöång. MoF kyá kïët vúái giúái nghiïn cûáu vaâ caác nhaâ tû vêën giuáp baão àaãm caác cöng taác àaánh giaá àûúåc tiïën haânh àöåc lêåp. Nhoám naây aáp duång àiïìu kiïån tham chiïëu chuêín hoáa cho caác baãn àaánh giaá vaâ nhúâ vêåy giuáp cho caác vêën àïì àûúåc àaánh giaá vaâ caác phûúng thûác àaánh giaá coá thïí thöëng nhêët úã möåt vaâi àiïím quan troång. Tuy nhiïn, dûä liïåu khöng àuã àöi khi coá thïí haån chïë chêët lûúång caác baãn àaánh giaá vaâ caách thûác àaánh giaá. Caác baãn àaánh giaá àûúåc tiïën haânh trong möåt khoaãng thúâi gian giúái haån chùåt cheä àïí baão àaãm phuâ húåp vaâ hûäu ñch vúái cöng taác phên tñch vaâ quyïët àõnh ngên saách cuãa MoF. MoF cuäng baão àaãm chi phñ àaánh giaá àûúåc giûä úã mûác thêëp nhêët coá thïí. Giúái haån vïì thúâi gian vaâ chi phñ àöi khi àûa àïën kïët quaã laâ khöng thïí thu thêåp caác dûä liïåu chñnh yïëu cêìn thiïët, vñ duå nhû àïí tiïën haânh àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu 5. Hïå thöëng M&E cuãa Chilï nhòn bïì ngoaâi coá khaã nùng töìn taåi vaâ giûä àûúåc giaá trõ lêu daâi. Möåt loaåt caác giaám àöëc àiïìu haânh ngên saách trûåc thuöåc MoF àaä ra sûác phaát triïín khöng ngûâng hïå thöëng M&E, biïën noá trúã thaânh möåt phêìn trong quaá trònh quyïët àõnh ngên saách vaâ M&E cho àïën nay àaä trúã thaânh möåt chûác nùng chñnh yïëu cuãa MoF. Möåt khi vai troâ, võ trñ cuãa MoF vûúåt tröåi nhû vêåy, dûúâng nhû khöng coá xu hûúáng hay aáp lûåc naâo coá thïí khiïën MoF búát ûu tiïn cöng taác M&E ài. Möåt yïëu àiïím cuãa hïå thöëng Chilï nhû àaä lûu yá trûúác laâ caác böå vaâ cú quan, ban, ngaânh khöng coá nhiïìu quyïìn súã hûäu M&E. Àiïìu naây, laåi thaânh ra möåt cú höåi maâ chñnh phuã noái chung àaä boã lúä vaâ khöng têån duång M&E àuáng mûác. Àiïìu naây cuäng taåo ra möåt cú höåi àïí coá thïí coá àûúåc möåt nïìn vùn hoáa laâm viïåc chuá troång vaâo hiïåu quaã maånh hún trong baãn thên möîi töí chûác. Tñnh bïìn vûäng cuãa hïå thöëng M&E vò thïë dûåa vaâo sûå nhiïåt tònh, quyïët têm lêu daâi cuãa MoF vaâ khaã nùng àiïìu khiïín hïå thöëng coá kiïím 35

43 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? soaát. Nïëu trong trûúâng húåp naâo àoá, chñnh phuã buöåc phaãi giaãm búát quyïìn lûåc têåp trung trong tay MoF, thò sûác maånh vaâ mûác sûã duång thöng tin hïå thöëng M&E cuãa MoF cêìn phaãi àûúåc àem ra xem xeát laåi. Baãng 6.2 àûa ra danh saách caác mùåt maånh, yïëu cuå thïí hún cuãa hïå thöëng Chilï. Kïët luêån Chñnh phuã Chilï àaä xêy dûång thaânh cöng hïå thöëng coá khaã nùng cung cêëp caác thöng tin giaám saát vaâ caác kïët quaã àaánh giaá àûúåc sûã duång chuyïn sêu, àùåc biïåt laâ trong quaá trònh quyïët àõnh ngên saách. Hoå cuäng àaä thaânh cöng trong viïåc thuác àêíy caác caãi tiïën quaãn lyá trong caác böå, ban, ngaânh. Hïå thöëng M&E trïn thûåc tiïîn àaä mang laåi möåt nhaâ maáy àaánh giaá cung cêëp caác saãn phêím àûúåc sûã duång trong cöng taác hoaåch àõnh, uãy nhiïåm, àiïìu haânh, baáo caáo vaâ sûã duång caác àaánh giaá. Caách tiïën haânh cuãa Chilï giuáp haån chïë chi phñ àaánh giaá vaâ do vêåy giuáp haån chïë töíng chi phñ cho hïå thöëng àaánh giaá: böå taâi chñnh nûúác naây haâng nùm chi töíng cöång khoaãng 0,75 triïåu àö la Myä cho hïå thöëng M&E 6, möåt con söë rêët khiïm töën so vúái töíng chi ngên saách cuãa chñnh phuã laâ 20 tó àöla. Têån duång triïåt àïí caác thöng tin M&E nhû Chilï laâ möåt nöî lûåc rêët êën tûúång vaâ chó riïng àiïìu àoá àaä khiïën hïå thöëng M&E cuãa Chilï trúã thaânh hïå thöëng maånh nhêët úã Myä Latinh vaâ laâ möåt trong nhûäng hïå thöëng maånh nhêët trïn thïë giúái. Chilï laâ möåt minh chûáng cho thêëy coá thïí xêy dûång hïå thöëng M&E daânh cho toaân böå böå maáy chñnh phuã vaâ coá thïí vêån haânh noá vúái chi phñ tûúng àöëi thêëp. Nhiïìu nûúác trong khu vûåc àang tòm caách tñch cûåc noi theo hïå thöëng M&E cuãa Chilï cho duâ möåt söë nhên töë taåo nïn thaânh cöng cuãa Chilï vöën àöåc àaáo vaâ hiïëm coá chùèng haån nhû vai troâ rêët coá uy thïë cuãa MoF vaâ tñnh sùén saâng tuên thuã cuãa caác böå, cú quan, ban, ngaânh khaác. Hïå thöëng cuãa Chilï coá thïí noái laâ rêët hiïåu quaã so vúái kinh phñ boã ra: MoF khai thaác, sûã duång caác thöng tin úã cûúâng àöå cao, trong khi chi phñ laåi tûúng àöëi thêëp. Möåt vêën àïì maâ chñnh phuã nûúác naây cêìn cên nhùæc laâ liïåu hoå àaä chi àuã kinh phñ vaâo hïå thöëng M&E hay chûa. Caác baãn àaánh giaá quy mö lúán vaâ chi tiïët, sùæc saão coá thïí töën keám nhiïìu hún söë chi phñ Chilï àaä chi cho bêët kyâ baãn àaánh giaá naâo cuãa mònh trong quaá khûá. Chùèng haån nhû úã Mïhicö, möåt loaåt caác baãn àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu vïì chûúng trònh chuyïín giao tiïìn mùåt coá àiïìu kiïån coá tïn laâ Progresa àûúåc thûåc hiïån vaâo thêåp kyã 90- töíng chi phñ cho caác baãn àaánh giaá naây laâ vaâi triïåu àö la trong khi töíng chi tiïu cuãa chñnh phuã cho chûúng trònh naây laâ 780 triïåu àö la vaâo nùm Nhû vêåy, caác baãn àaánh giaá naây chó chiïëm möåt phêìn nhoã trong töíng chi phñ cho chûúng trònh naây. Trong khi àoá, caác baãn àaánh giaá laåi toã ra coá hiïåu quaã thuyïët phuåc caác chñnh phuã kïë nhiïåm khöng chó duy trò chûúng trònh maâ coân múã röång quy mö cuãa noá möåt caách àaáng kïí. Àïën nùm 2005 thò chñnh phuã nûúác naây àaä chi khoaãng 6 tó möîi nùm trïn chûúng trònh naây (sau àûúåc àöíi tïn thaânh Oportunidades) mang laåi ñch lúåi cho 21 triïåu ngûúâi, tûác khoaãng möåt phêìn nùm töíng dên söë cuãa Mïhicö. Möåt cêu hoãi chñnh phuã Chilï cêìn phaãi cên nhùæc laâ liïåu hoå coá nïn chi nhiïìu hún cho cöng taác àaánh giaá möåt trong nhûäng chûúng trònh cuãa chñnh phuã, kïí caã àoá laâ möåt trong nhûäng chûúng trònh ûu tiïn troång àiïím nhêët. Khöng chi àuã mûác kinh phñ cêìn thiïët 36

44 CHILÏ vaâo caác baãn àaánh giaá seä khiïën chiïìu sêu vaâ àöå tin cêåy cuãa caác kïët quaã àaánh giaá coá thïí bõ haån chïë vaâ àoá coá leä laâ nguyïn nhên gêy ra caác vêën àïì vïì chêët lûúång cuãa möåt vaâi baãn àaánh giaá maâ MoF Chilï àaä uãy nhiïåm cho caác chuyïn gia bïn ngoaâi. Baãng 6.1: Mûác àöå sûã duång caác àaánh giaá quaãn lyá nhaâ nûúác a Taác àöång lïn chûúng trònh àûúåc àaánh giaá Chónh sûãa khöng àaáng kïí, vñ duå nhû caãi tiïën caác quaá trònh hoùåc caác hïå thöëng thöng tin Caác chónh sûãa quan troång vïì quaá trònh quaãn lyá, vñ duå nhû thay àöíi tiïu chuêín chó tiïu hay xêy dûång caác hïå thöëng thöng tin múái Taái thiïët kïë chûúng trònh hoùåc cú cêëu töí chûác Xaác àõnh laåi võ trñ cuãa chûúng trònh trong thïí chïë Huãy boã, chêëm dûát chûúng trònh Tyã lïå phêìn trùm söë chûúng trònh bõ taác àöång Nguöìn: Guozman a. Tyã lïå phêìn trùm àûúåc tñnh trïn töíng söë chûúng trònh àûúåc xem xeát àaánh giaá. Baãng 6.2: Caác mùåt maånh, yïëu cuãa hïå thöëng M&E cuãa Chilï Maånh Yïëu Caách tiïëp cêån M&E "chñn chùæn". Caác àaánh giaá àûúåc caác töí chûác bïn ngoaâi àaánh giaá theo möåt quaá trònh hoaân toaân minh baåch vaâ àûúåc caác böå khaác cuäng nhû Quöëc höåi nhòn nhêån vaâ àaáng tin cêåy. Têët caã caác thöng tin M&E àûúåc baáo caáo cöng khai vaâ gûãi àïën Quöëc höåi Hïå thöëng M&E gùæn kïët chùåt cheä vúái caác nhu cêìu thöng tin cuãa MoF, àùåc biïåt laâ cho quaá trònh quyïët àõnh ngên saách. Thöng tin M&E àûúåc sûã duång triïåt àïí trong caác quyïët àõnh giaãi ngên. Thöng tin hiïåu quaã àûúåc sûã duång àïí àùåt ra caác chó tiïu hoaåt àöång cho caác böå, ban, ngaânh, vaâ thûúâng àûúåc àaáp ûáng. MoF sûã duång caác kïët quaã àaánh giaá àïí eáp buöåc caác böå, ban, ngaânh phaãi thay àöíi, caãi thiïån cöng taác quaãn lyá MoF theo doäi saát sao mûác àöå sûã duång caác kïët quaã àaánh giaá Chêët lûúång àaánh giaá àöi khi khöng àöìng àïìu Coá thïí Chilï chûa chi àuã kinh phñ cêìn thiïët cho hoaåt àöång naây Caác böå khöng vêån duång caác kïët quaã àaánh giaá nhiïìu búãi hoå khöng coá nhiïìu quyïìn súã hûäu àöëi vúái caác thöng tin naây Thiïëu roä rïåt caác àöång cú khuyïën khñch caác böå, ban, ngaânh tûå tiïën haânh cöng taác àaánh giaá. 37

45 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Àiïím cuöëi cuâng laâ: khi caác böå vaâ cú quan, ban, ngaânh ñt sûã duång caác kïët quaã àaánh giaá cuãa hïå thöëng, àoá seä laâ möåt cú höåi bõ laäng phñ cho nhaâ nûúác. Möåt caách àïí MoF coá thïí thûåc sûå súã hûäu caác kïët quaã àaánh giaá vaâ àïí khuyïën khñch phaát triïín vùn hoáa laâm viïåc chuá troång vaâo kïët quaã trong khu vûåc dõch vuå cöng ty noái chung laâ theo àuöíi caách thûåc hiïån ñt têåp trung hún, quyïìn lûåc vaâ traách nhiïåm phên böë bònh àùèng hún trong khi hoaåch àõnh vaâ giaám saát caác chûúng trònh àaánh giaá. Möåt sûå hêåu thuêîn quy mö lúán hún trong böå maáy nhaâ nûúác cuäng seä giuáp hïå thöëng M&E cuãa Chilï vûäng maånh lêu daâi hún. 38

46 7 Cölömbia Nùm 1991, chñnh phuã Cölömbia quyïët àõnh xêy dûång hïå thöëng M&E. Theo dûå tñnh, hïå thöëng naây ban àêìu seä àûúåc xêy dûång dûåa theo phûúng phaáp cuãa chñnh Ngên haâng Thïë giúái àïí thûåc hiïån àaánh giaá. Cuäng cuöëi nùm àoá, Hiïën phaáp nûúác naây àûa ra möåt àiïìu kiïån bùæt buöåc cho cöng taác àaánh giaá. Ngên haâng Thïë giúái cuâng caác nhaâ taâi trúå àaä nhanh choáng thñch nghi vaâ höî trúå vïì mùåt taâi chñnh, kyä thuêåt cho Cölömbia. Chñnh phuã cuäng àûa ra möåt loaåt caác àiïìu luêåt, chó thõ vaâ quy àõnh àïí cuãng cöë hïå thöëng M&E. Trong nhûäng nùm àêìu tiïn, troång têm chñnh cuãa hïå thöëng laâ caác thöng tin giaám saát chûá khöng phaãi cöng taác àaánh giaá. Tuy vêåy, hïå thöëng naây luác thùng luác trêìm, ba chòm baãy nöíi àïën mûác àïën nùm 2000, Cölömbia thêåm chñ àaä nghô àïën viïåc xoáa boã ài. Nguyïn nhên nùçm trong caách nhòn nhêån caác khoá khùn thaách thûác trong cöng taác quaãn lyá hïå thöëng vaâ cuäng vò chñnh phuã Cölömbia nghi ngaåi rùçng hïå thöëng seä khöng thñch húåp vúái lõch trònh caãi caách khu vûåc cöng cuãa chñnh phuã. May mùæn laâ vaâo nùm 2002, cuâng vúái sûå àùæc cûã cuãa möåt võ töíng thöëng nhaâ caãi caách, möåt sûå thay àöíi quan troång àaä xaãy ra. Võ tên töíng thöëng àaä nhêån thêëy töíng chi tiïu cuãa chñnh phuã àaä tùng möåt caách àaáng kïí trong caác lônh vûåc nhû trûúâng hoåc, y tïë sûác khoeã cöång àöìng trong khi tònh hònh kïët quaã hoaåt àöång úã caác lônh vûåc naây khöng àûúåc caãi thiïån laâ mêëy. Àöìng thúâi, võ töíng thöëng naây cuäng hïët mûåc quyïët têm xêy dûång nïìn vùn hoáa haânh chñnh cöng múái dûåa trïn nïìn taãng laâ traách nhiïåm giaãi trònh xaä höåi, hay kiïím soaát xaä höåi. Töíng thöëng huy àöång caã böå maáy nhaâ nûúác caách tên hïå thöëng M&E. Sau àöång thaái àoá, nguöìn taâi trúå àöí vaâo Cölömbia cuäng trúã nïn döìi daâo vaâ múái meã hún. Caác bûúác naây nhanh choáng cuãng cöë hïå thöëng M&E cuãa Cölömbia. 39

47 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Caác thaânh phêìn chñnh trong hïå thöëng M&E Hïå thöëng Cölömbia àûúåc biïët dûúái tïn tiïëng Têy Ban Nha viïët tùæt laâ SINERGIA (Sistema Nacional de Evaluacioán de Resultados de la Gestioán Puáblica Hïå thöëng Àaánh giaá Hiïåu quaã Hoaåt àöång Lônh vûåc Cöng Quöëc gia) coá hai thaânh phêìn chñnh vaâ möåt vaâi caác thaânh phêìn phuå khaác àaä vaâ àang àûúåc mang ra thûã nghiïåm. Thaânh phêìn dïî nhêån thêëy vaâ àûúåc sûã duång nhiïìu nhêët laâ tiïíu hïå thöëng duâng giaám saát tiïën triïín trong cöng taác thûåc thi 320 muåc tiïu cuãa vùn phoâng töíng thöëng vaâ caác muåc tiïu phaát triïín cuãa àêët nûúác (nhû thïí hiïån trong kïë hoaåch phaát triïín quöëc gia). Tiïíu hïå thöëng naây (Sistema de Programacioán y Gestioán por Objectivos y Resultados [SIGOB], hay Hïå thöëng Hoaåch àõnh vaâ Quaãn lyá theo Muåc tiïu vaâ Kïët quaã) ghi laåi caác muåc tiïu, chiïën lûúåc, àûúâng biïn giúái haån, hiïåu quaã chó tiïu vaâ töíng kinh phñ chñnh phuã chi cho caác vêën àïì naây. Caác nhaâ quaãn lyá muåc tiïu àöìng thúâi cuäng phaãi àûa ra caác baãn tûúâng trònh cuå thïí giaãi thñch nguyïn nhên khi khöng thïí àaåt àûúåc caác muåc tiïu àïì ra. Têët caã caác thöng tin naây, kïí caã chi tiïët liïn hïå cuãa möîi nhaâ quaãn lyá muåc tiïu, àûúåc cöng böë trïn website cuãa chñnh phuã ( Töíng thöëng dûåa nhiïìu vaâo caác thöng tin SIGOB trong cöng taác kiïím soaát chñnh trõ vaâ xaä höåi 1. Thaânh phêìn chñnh thûá hai cuãa SINERGIA Höåp 7.1: Hïå thöëng M&E toaân quöëc cuãa Cölömbia Caác thaânh phêìn chñnh trong hïå thöëng M&E cuãa Cölömbia: Coá xêëp xó 500 chó söë hiïåu quaã liïn quan àïën 320 muåc tiïu töíng thöëng vaâ vúái möîi chó söë, SIGOB ghi laåi muåc tiïu vaâ chiïën dõch thûåc hiïån, hiïåu quaã kyâ göëc, chó tiïu haâng nùm, tònh hònh hiïåu quaã hoaåt àöång thûåc tiïîn so vúái caác chó tiïu naây vaâ söë kinh phñ ûúác lûúång do nhaâ nûúác chi ra. Do àoá, SIGOB súã hûäu möåt söë lûúång lúán caác chó baáo vïì tñnh hiïåu quaã cuãa chñnh phuã. Caác thöng tin àûúåc chia ra theo tûâng khu vûåc, kïí caã caác thaânh phöë lúán. Thïm vaâo àoá, khi möåt chó tiïu khöng àûúåc àaáp ûáng, nhaâ quaãn lyá muåc tiïu buöåc phaãi chuêín bõ tûúâng trònh àïí giaãi thñch lyá do thêët baåi. Caác baãn baáo caáo tûúâng trònh ngoaåi lïå naây àûúåc xïëp vaâo cú súã dûä liïåu cuãa SIGOB. Cú súã dûä liïåu naây vöën chuã yïëu coá muåc tiïu sûã duång vaâ àûúåc cöng khai cho cöng chuáng, cêåp nhêåt vaâo moåi thúâi àiïím. Website cuãa hïå thöëng àöìng thúâi cuäng khuyïën khñch, thuác àêíy tñnh khaã tñn thöng qua viïåc cöng böë cuå thïí nhaâ quaãn lyá ngûúâi chõu traách nhiïåm vïì caác muåc tiïu, böå, cú quan cöng taác, chûác vuå vaâ àõa chó cuãa hoå. Caác böå, cú quan, ban, ngaânh chõu traách nhiïåm cung cêëp dûä liïåu SIGOB cho cú quan quaãn lyá hïå thöëng tûác Phoâng Kïë hoaåch Quöëc gia (DNP) àïí cú quan naây tiïën haânh kiïím tra dûä liïåu. Tuy nhiïn, Cölömbia chûa coá hïå thöëng kiïím toaán dûä liïåu àûúåc töí chûác àuáng thïí thûác nghiïm ngùåt vaâ trïn thûåc tïë àaä coá nhiïìu quan ngaåi vïì sûå cêu kïët (múâ aám) àûúåc nïu lïn trong caác dûä liïåu do caác böå cung cêëp. Hiïån nay coá trïn dûúái 15 àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu vaâ àaánh giaá quaãn lyá vaâ thïí chïë àang àûúåc thûåc thi vaâ dûå kiïën thûåc hiïån 22 àaánh giaá khaác Chi phñ cuãa chuáng nùçm trong khoaãng tûâ àïën 2 triïåu àö la; àa söë laâ tûâ àïën àö la Myä. Caác àaánh giaá naây àûúåc uãy thaác cho caác nhaâ nghiïn cûáu, hoåc giaã hay caác nhaâ tû vêën trong khi vêîn chõu sûå giaám saát cuãa phoâng kïë hoaåch. Cú quan àûúåc àaánh giaá vaâ caác nhaâ taâi trúå cung cêëp kinh phñ cho cöng taác àaánh giaá phöëi húåp chùåt cheä vúái nhau trong suöët quaá trònh tiïën haânh. Caác àaánh giaá nhanh cuäng àang àûúåc mang ra thûã nghiïåm vúái dûå tñnh seä thu nhêåp cöng taác naây thaânh möåt phêìn trong cöng taác hoaåch àõnh vaâ phên böí ngên saách cuãa böå taâi chñnh vaâ böå kïë hoaåch. Phûúng phaáp àaánh giaá sú böå cuãa Cölömbia dûåa nhiïìu theo caách cuãa Chilï àaä aáp duång vaâ theo caách àaánh giaá xïëp loaåi cuãa hïå thöëng PART cuãa Liïn bang Myä (xem Höåp 6.1 Höåp 3.2). Caác cuöåc thûã nghiïåm gêìn àêy, möîi àúåt ûúác tñnh seä töën khoaãng tûâ àïën àö la Myä. 40

48 CÖLÖMBIA laâ loaåt àaánh giaá hiïån taåi àang àûúåc tiïën haânh (xem khung 7.1). Àïën cuöëi nùm 2006 àaä coá 15 àaánh giaá àang diïîn ra hoùåc múái vûâa hoaân têët, chûa kïí 22 baãn àaánh giaá àûúåc lïn kïë hoaåch cho nùm nùm tiïëp theo. Töíng chi phñ cuãa caác àaánh giaá naây laâ 11,1 tyã àö la. Khaác vúái Chilï, Cölömbia khöng tiïën haânh caác thïí thûác àaánh giaá àaä àûúåc chuêín hoáa: Chilï àaä chuêín hoáa àiïìu kiïån tham chiïëu, caách thûác àaánh giaá vaâ mûác chi phñ giúái haån cho möîi loaåi àaánh giaá MoF uãy thaác ra ngoaâi. Ba thïí thûác àaánh giaá chñnh úã Cölömbia laâ àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu, àaánh giaá thïí chïë, vaâ àaánh giaá quaãn lyá trong söë naây, hai thïí thûác sau têåp trung vaâo caác vêën àïì vïì quaãn lyá vaâ quaá trònh thûåc hiïån. Àúåt àaánh giaá töën keám nhêët (2 triïåu àö la) laâ àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu cuãa möåt chûúng trònh chuyïín giao tiïìn mùåt coá àiïìu kiïån. Caác àaánh giaá naây àûúåc thûåc hiïån dûåa trïn sûå cöång taác giûäa phoâng kïë hoaåch, böå hoùåc cú quan trong ngaânh chõu traách nhiïåm vïì chûúng trònh àang àûúåc àaánh giaá, vaâ caác nhaâ taâi trúå. Hêìu hïët nguöìn quyä cho caác àaánh giaá naây àûúåc cung cêëp qua caác vöën vay taâi trúå. Àa söë caác chûúng trònh àang àûúåc àaánh giaá nùçm dûúái sûå quaãn lyá cuãa böå baão trúå xaä höåi, viïån phuác lúåi gia àònh hoùåc böå giaáo duåc. Loaåi hònh àaánh giaá thûá hai àang àûúåc thûã nghiïåm laâ caác àaánh giaá nhanh cho caác chûúng trònh chñnh phuã naâo hoùåc àûúåc chñnh phuã àùåc biïåt ûu tiïn hoùåc coá möåt vaâi vêën àïì vïì nùng lûåc - hiïåu quaã gêy nghi ngaåi. Böå taâi chñnh vaâ böå kïë hoaåch laâ cú quan tiïën haânh caác thûã nghiïåm naây. 2 Theo dûå tñnh thò seä dêìn dêìn nhêåp àaánh giaá nhanh thaânh möåt phêìn trong cöng taác phên tñch vaâ quyïët àõnh ngên saách vöën laâ chûác nùng chñnh cuãa hai böå naây. (Trong trûúâng húåp cuãa Cölömbia, ngên saách naây àûúåc chia giûäa hai böå. Böå taâi chñnh chõu traách nhiïåm vïì caác chi tiïu taái diïîn àõnh kyâ; böå kïë hoaåch chõu traách nhiïåm vïì phêìn àêìu tû, trong àoá bao göìm caã caác chi tiïu cho giaáo duåc vaâ chuyïín giao tiïìn mùåt.) Hïå thöëng M&E cuãa Cölömbia coân caác thaânh phêìn khaác nhûng caác thaânh phêìn naây yïëu hún, khoá phên biïåt hún vaâ àûúåc töí chûác keám toaân diïån hún nhiïìu so vúái hai thaânh phêìn kïí trïn àêy. Möåt trong söë àoá laâ caác nöî lûåc phöëi húåp, song haânh vúái töí chûác xaä höåi dên sûå àïí phên tñch nùng lûåc, tñnh hiïåu quaã cuãa chñnh phuã nöî lûåc töí chûác hiïåp höåi liïn kïët giûäa caác NGO vaâ caác kïnh truyïìn thöng àaåi chuáng laâ möåt vñ duå. Möåt thaânh phêìn khaác laâ sûå höî trúå cho hai tónh thaânh àang tiïën haânh giaám saát hiïåu quaã hoaåt àöång vaâ phên böí ngên saách theo hiïåu quaã hoaåt àöång. Thaânh phêìn cuöëi cuâng laâ cöng taác chuêín bõ baáo caáo ngên saách phên böí dûåa theo hiïåu quaã cho Quöëc höåi. Caác baãn baáo caáo naây do böå kïë hoaåch soaån laâm phuå luåc böí sung cho caác taâi liïåu ngên saách thöng thûúâng. Baãn baáo caáo tûúâng trònh caác khoaãn chi tiïu cuãa cú quan quaãn lyá theo chûúng trònh vaâ baáo caáo caác thöng tin M&E thu àûúåc vïì tñnh hiïåu quaã cuãa caác chûúng trònh naây. Nhû Höåp 3.1 àaä àïì cêåp, baáo caáo hiïåu quaã nhû vêåy, tuy laâ möåt caách thûác yïëu, keám chuã àöång vaâ khöng thûåc sûå gêy taác àöång nhûng vêîn àûúåc coi laâ möåt daång phên böí ngên saách dûåa theo hiïåu quaã. Àêy laâ möåt àiïím yïëu àùåc thuâ cuãa Cölömbia, Quöëc höåi Cölömbia chó àoáng vai troâ múâ nhaåt. Trong quaá trònh quyïët àõnh ngên saách caác baáo caáo naây khöng giuáp àûúåc nhiïìu vïì mùåt chuyïn mön àïí caác àaåi biïíu Quöëc höåi coá thïí dïî daâng chêëp nhêån caác thöng tin vïì tñnh hiïåu quaã vaâ caác kïët quaã àaánh giaá. Vaâ trong phêìn lúán thúâi gian daânh cho viïåc thaão luêån ngên 41

49 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? saách haâng nùm, Quöëc höåi laåi daânh àïí têåp trung vaâo caác vêën àïì chñnh trõ heåp hún (xem phuå luåc B). Traách nhiïåm giaãi trònh Kiïím soaát chñnh trõ vaâ xaä höåi Möåt àùåc àiïím àöåc àaáo cuãa Cölömbia, àoá chñnh laâ quyïët têm maånh meä cuãa Töíng thöëng Uribe daânh cho viïåc sûã duång thöng tin M&E àïí tùng cûúâng kiïím soaát chñnh trõ lïn caác böå maáy quaãn lyá cêëp cao vaâ àïí höî trúå sûå kiïím soaát cuãa xaä höåi dên sûå. Cú sú dûä liïåu SIGOB nùçm trong maáy tñnh caá nhên cuãa Töíng thöëng vaâ öng sûã duång caác thöng tin naây trong caác cuöåc gùåp haâng thaáng vúái tûâng böå trûúãng vaâ DNP. Trong caác cuöåc hoåp naây, tûâng muåc tiïu cuãa Töíng thöëng àûúåc mang ra xem laåi vaâ caác böå trûúãng phaãi trònh baây caác lyá do cuãa viïåc khöng àaáp ûáng àûúåc nhû mong àúåi. Caác chó söë hiïåu quaã vaâ caác giaãi phaáp cuäng àûúåc thöng qua úã caác cuöåc hoåp naây. Töíng thöëng sûã duång thöng tin SIGOB trong caác cuöåc hoåp taåi toâa thõ chñnh haâng tuêìn úã caác tónh, thaânh toaân quöëc vaâ àöìng thúâi öng cuäng sûã duång chuáng trong caác baâi phaát biïíu trïn truyïìn hònh haâng nùm trûúác dên chuáng. Trong caác baâi phaát biïíu naây, öng cuâng caác böå trûúãng thaão luêån vïì tñnh hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa chñnh phuã vaâ traã lúâi cêu hoãi cuãa dên chuáng vïì caác vêën àïì naây. Nhiïåt tònh vaâ quyïët têm maånh meä muöën sûã duång caác thöng tin M&E àïí giaám saát vaâ baáo caáo tñnh hiïåu quaã cuãa chñnh phuã cuãa Töíng thöëng dûúâng nhû laâ möåt trûúâng húåp àöåc nhêët vö nhõ úã Myä Latinh vaâ coá leä trïn caã thïë giúái. Noá laâ thöng àiïåp maånh meä àïën tûâng böå trûúãng vaâ tûâng viïn chûác nhaâ nûúác. Tuy nhiïn, tònh hònh aáp duång caác phûúng thûác M&E cuãa caác böå vaâ caác böå maáy quaãn lyá bïn dûúái khöng söi nöíi, röång raäi cho lùæm. Chó coá möåt vaâi böå vaâ cú quan ban, ngaânh laâm viïåc trong caác lônh vûåc xaä höåi cuâng vúái hai tónh thaânh laâ àang cöë gùæng tòm caách cuãng cöë hïå thöëng M&E cuãa mònh dûúái sûå giuáp àúä cuãa DNP vaâ caác nhaâ taâi trúå. Sûã duång àaánh giaá àïí höî trúå chñnh phuã trong quaá trònh ra quyïët àõnh Cho àïën àêìu nùm 2007 thò chó múái coá ba cuöåc àaánh giaá àûúåc hoaân têët nïn cú höåi sûã duång caác kïët quaã àaánh giaá àïí höî trúå chñnh phuã ra quyïët àõnh caã trïn ngên saách lêîn caác hoaåch àõnh quöëc gia laâ khaá giúái haån. Nhûng vêîn coá möåt vñ duå àaáng chuá yá vïì möåt baãn àaánh giaá àaä coá aãnh hûúãng vaâ taác àöång lúán. (Xem Höåp 7.2) Caác mùåt maånh, yïëu cuãa hïå thöëng M&E Cölömbia Hïå thöëng cuãa Cölömbia coá thïí àûúåc nhêån àõnh dûåa trïn ba tiïu chuêín cuãa möåt hïå thöëng M&E thaânh cöng, àoá laâ: mûác sûã duång cao, chêët lûúång M&E töët, vaâ tñnh bïìn vûäng, lêu daâi. Luêån chûáng àïí àaánh giaá, nhêån àõnh cho Cölömbia khöng roä raâng, thuyïët phuåc nhû úã trûúâng húåp cuãa Chilï nhûng duâ vêåy, vêîn coá thïí ruát ra möåt vaâi kïët luêån. Töíng thöëng àaä sûã duång thaânh töë giaám saát (SIGOB) cuãa hïå thöëng M&E rêët nhiïìu cho caác muåc àñch kiïím soaát chñnh trõ vaâ xaä höåi tûác cuäng chñnh laâ cho muåc àñch giûä vûäng tñnh tñn nhiïåm giûäa nhaâ nûúác vúái dên. Chêët lûúång thöng tin dûä liïåu giaám saát khöng thûåc roä raâng nhûng möåt söë viïn chûác nhaâ nûúác cêëp cao vaâ möåt söë nhên vêåt coá uy thïë trong xaä höåi dên sûå e ngaåi rùçng caác dûä liïåu khöng hoaân toaân àaáng tin cêåy vaâ coá thïí möåt söë caác thöng tin do caác böå, ban, ngaânh àûa ra coá thïí mang muåc àñch tû lúåi. Tuy vêåy, thaânh phêìn giaám saát naây coá khaã nùng 42

50 CÖLÖMBIA Höåp 7.2: Möåt trûúâng húåp àaánh giaá coá taác àöång aãnh hûúãng lúán úã Cölömbia Familias en Accioán laâ möåt chûúng trònh chuyïín giao tiïìn mùåt coá àiïìu kiïån cuãa chñnh phuã Cölömbia. Chûúng trònh naây cung cêëp caác nguöìn höî trúå cho caác gia àònh coá hoaân caãnh khoá khùn nhûng chõu cam kïët baão àaãm cho con caái àûúåc chùm soác sûác khoãe phoâng bïånh töët, àûúåc àïën trûúâng vaâ ài hoåc. Chûúng trònh naây àûúåc khúãi àêìu vùo nùm 1999 sau möåt cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë nghiïm troång úã nûúác naây. Möåt baãn àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu cuãa chûúng trònh naây àaä àûúåc uãy thaác cho caác nhaâ tû vêën bïn ngoaâi böå maáy nhaâ nûúác thûåc hiïån dûúái sûå giaám saát cuãa phoâng kïë hoaåch. Baãn àaánh giaá kïët luêån chûúng trònh àaä thaânh cöng, taåo ra caác thay àöíi vïì dinh dûúäng, giaáo duåc vaâ sûác khoãe cho treã em. Caác kïët quaã tòm thêëy àaä thuyïët phuåc nöåi caác cuãa Töíng thöëng Uribe ngûúâi àùæc cûã vaâo nùm 2002 khöng chó duy trò chûúng trònh naây maâ coân múã röång gêëp àöi quy mö cuãa chûúng trònh tûâ àïën 1 triïåu gia àònh coá hoaân caãnh khoá khùn. Khöng dûâng taåi àoá, khoaãng cuöëi nùm 2006, chñnh phuã nûúác naây quyïët àõnh múã röång quy mö chûúng trònh ra thïm möåt lêìn nûäa àïí vûún àïën 1,5 triïåu gia àònh. Cöng taác àaánh giaá nghiïåm thu Famillias en Accioán cho àïën nay àaä töën hïët 1,5 triïåu àö la Myä. Mùåc duâ söë kinh phñ nhû vêåy laâ khöng ñt nhûng khi so saánh vúái töíng chi phñ chñnh phuã chi cho chûúng trònh naây (vaâo thúâi àiïím àaánh giaá laâ khoaãng 100 triïåu àö la Myä) thò con söë naây laâ khaá khiïm töën. Vò àaä taåo ra caác aãnh hûúãng, taác àöång quan troång lïn chñnh phuã, chûúng trònh àaánh giaá naây àûúåc kïët luêån laâ rêët hiïåu quaã so vúái chi phñ boã ra. Nguöìn: Mackay vaâ caác cöång sûå 2007 töìn taåi bïìn vûäng vïì lêu daâi, thêåm chñ ngay caã khi thay àöíi nhên sûå trong böå maáy àiïìu haânh vaâ thay àöíi chñnh ngûúâi àaãm nhêån võ trñ töíng thöëng. Àoá laâ búãi vò caác dûä liïåu daânh cho DNP vaâ vùn phoâng chñnh phuã, bao quaát àûúåc tñnh hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa böå maáy nhaâ nûúác nïn luön luön laâ caác thöng tin coá ñch. Möåt thaânh phêìn chñnh khaác trong hïå thöëng M&E cuãa Cölömbia laâ chûúng trònh àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu, àaánh giaá thïí chïë töí chûác vaâ àaánh giaá quaãn lyá khaá tham voång. Chó möåt söë baãn àaánh giaá àûúåc hoaân thaânh hoaân chónh trong àoá nghiïn cûáu àaánh giaá vïì Familias en Accioán - möåt trong nhûäng chûúng trònh quan troång nhêët cuãa Chñnh phuã Cölömbia àaä mang laåi caác kïët quaã gêy aãnh hûúãng lúán vaâ cuöëi cuâng, cöng trònh àaánh giaá àûúåc nhêån àõnh laâ möåt hoaåt àöång rêët hiïåu quaã so vúái chi phñ boã ra. Àêy laâ möåt àiïím àaáng ghi nhêån vò chó cêìn möåt nghiïn cûáu àaánh giaá àún leã nhûng àùæt giaá coá aãnh hûúãng àïën caác quyïët àõnh cuãa chñnh phuã thò thöng qua viïåc thïí hiïån caác giaá trõ cuãa mònh, nghiïn cûáu àaánh giaá cuäng coá thïí gêy taác àöång khiïën M&E àûúåc chêëp nhêån röång raäi hún. Chêët lûúång caác cöng trònh àaánh giaá cuãa Cölömbia cho àïën nay chûa àûúåc nhòn nhêån, xem xeát möåt caách nghiïm tuác vaâ toaân diïån, mùåc dêìu àaä coá möåt söë nhòn nhêån sú khúãi vïì chêët lûúång vaâ mûác àöå àaáng tin cêåy cuãa chuáng: cöng taác àaánh giaá àaä àûúåc giao cho caác hoåc viïån quan troång vaâ coá uy tñn, möåt trong söë àoá laâ möåt vaâi cú quan àaánh giaá coá tiïëng quöëc tïë, vaâ caác baãn àaánh giaá naây àaä coá sûå tham dûå àaáng chuá yá cuãa caác chuyïn gia àaánh giaá hiïåu quaã - nùng lûåc thuöåc Ngên haâng Thïë giúái vaâ caác nhaâ taâi trúå. Tuy vêåy, giaá trõ vïì lêu daâi cuãa chûúng trònh àaánh giaá khöng hoaân toaân àûúåc baão àaãm. Trong thúâi gian ngùæn tûác nùm nùm tiïëp theo 43

51 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? lõch trònh àaánh giaá seä nhêån àûúåc sûå höî trúå qua möåt nguöìn vöën vay múái cuãa Ngên haâng Thïë giúái. Möåt àùåc àiïím cuãa lõch trònh naây laâ mûác höî trúå taâi chñnh cho cöng taác àaánh giaá cuãa caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë àang ngaây möåt giaãm dêìn vò caác töí chûác coá yá mong àúåi chñnh phuã Cölömbia seä dêìn dêìn àoáng vai troâ chuã àöång bùçng caách tûå àiïìu àöång vöën cho caác cöng taác naây. 3 Àiïìu naây laåi chó xaãy ra khi chñnh phuã kïët luêån laâ caác cöng taác àaánh giaá naây xûáng àaáng vúái thúâi gian vaâ cöng sûác boã ra. Viïåc naây, laåi àùåt troång traách lïn phoâng kïë hoaåch buöåc phaãi baão àaãm caác àaánh giaá àûúåc têån duång àuáng mûác. So saánh vúái hïå thöëng M&E cuãa Chilï Noái vïì hïå thöëng Cölömbia, coân nhiïìu vêën àïì àaáng lûu têm, nhêët laâ khi so saánh noá vúái hïå thöëng cuãa Chilï. Möåt trong caác àiïím àaáng chuá yá laâ hïå thöëng cuãa Chilï àùåt trong baân tay quaãn lyá cuãa ban thû kyá àiïìu haânh ngên saách giuáp baão àaãm tñnh thöëng nhêët chùåt cheä giûäa hai cöng taác M&E vaâ cöng taác phên böí, quaãn lyá ngên saách. Nhûng úã Cölömbia thò hïå thöëng M&E vïì cùn baãn àûúåc quaãn lyá, töí chûác riïng reä, taách khoãi caác cöng taác khaác vaâ chó tònh cúâ àûúåc àùåt trong cú cêëu töí chûác cuãa phoâng kïë hoaåch. Cho àïën nay, hïå thöëng M&E chûa bao giúâ àûúåc nhêåp chung cuâng vúái cöng taác hoaåch àõnh hay caác nhiïåm vuå liïn quan àïën ngên saách cuãa phoâng kïë hoaåch, cuäng nhû khöng liïn hïå gò àïën khu vûåc hoaåt àöång vïì ngên saách cuãa böå taâi chñnh. Thûåc traång naây coá thïí sùæp sûãa thay àöíi. Ban àiïìu haânh M&E vaâ ban àiïìu haânh ngên saách trong phoâng kïë hoaåch cuäng nhû khu vûåc ngên saách trong böå taâi chñnh hiïån àang tham gia thûã nghiïåm caác àaánh giaá. Möåt khi caác àúåt thûã nghiïåm àûúåc nhòn nhêån laâ thaânh cöng tûác coá tñnh hiïåu quaã cao so vúái chi phñ boã ra phuåc vuå cho caác muåc àñch phên böí ngên saách theo hiïåu quaã - thò chó luác àoá, M&E múái coá khaã nùng trúã thaânh möåt trong nhûäng hoaåt àöång ngên saách troång àiïím cuãa caã hai böå naây. Möåt söë nhaâ quan saát cho rùçng möåt trúã ngaåi chñnh yïëu cho viïåc sûã duång thöng tin M&E àïí gêy taác àöång lïn cöng taác quyïët àõnh ngên saách úã Cölömbia chñnh laâ tñnh cûáng nhùæc cuãa ngên saách quöëc gia. Trong àoá coá bao göìm möåt lûúång lúán caác khoaãn chi tiïu àùåc biïåt àûúåc êën àõnh vaâ khöng thay àöíi àûúåc. Kïët quaã laâ coá àïën khoaãng tûâ 90 àïën 95 phêìn trùm caác khoaãn chi tiïu cuãa chñnh phuã Cölömbia phaãi úã tònh traång bêët di bêët dõch trong möåt thúâi gian. ÚÃ àiïím naây, coá thïí coá caác luêån àiïím phaãn baác (xem phuå luåc B) nhûng coá leä minh chûáng dïî thêëy nhêët laâ mûác àöå taác àöång cao cuãa baãn àaánh giaá chûúng trònh Familias en Accioán cuãa Cölömbia khiïën chñnh phuã nûúác naây phaãi xem xeát laåi caác ûu tiïn vaâ khoaãn phên böí ngên saách cuãa mònh (Höåp 7.2). Möåt àiïím cuöëi cuâng khi so saánh Cölömbia vaâ Chilï laâ mûác àöå phöëi húåp cao giûäa ban àiïìu haânh M&E cuãa Cölömbia vöën laâ möåt phêìn thuöåc phoâng kïë hoaåch vaâ caác böå, cú quan, ban, ngaânh coá caác chûúng trònh àûúåc àem ra nghiïn cûáu, àaánh giaá. DNP àaä höî trúå caác kiïën thûác, kyä nùng chuyïn mön vaâ möåt vaâi nguöìn vöën cho caác àöëi taác naây. Khöng nhû caác nûúác khaác, böå taâi chñnh Cölömbia àoáng vai troâ chuã àöång vaâ troång têm trong lõch trònh àaánh giaá nhûng giûäa böå naây vaâ caác cú quan khaác khöng coá caác möëi quan hïå hiïìm khñch. Nïëu möåt khi Cölömbia theo àuöíi möåt hònh thûác phên böí ngên saách dûåa theo hiïåu quaã möåt caách chuã àöång hún thò coá 44

52 CÖLÖMBIA leä möëi quan hïå phöëi húåp, tûúng trúå cuãa böå àêìu naäo vaâ caác böå, ban úã caác lônh vûåc cuå thïí seä thay àöíi. Tuy nhiïn, khi Cölömbia coá thïí thûåc hiïån töët cöng taác phên böí ngên saách theo hiïåu quaã thò cuäng seä khöng nhêët thiïët àoâi hoãi phaãi coá sûå phöëi húåp chùåt cheä giûäa ban àiïìu haânh M&E thuöåc phoâng kïë hoaåch, ban àiïìu haânh ngên saách cuãa riïng phoâng kïë hoaåch vaâ ban àiïìu haânh ngên saách cuãa böå taâi chñnh. Àïí àêíy maånh möëi quan hïå húåp taác giûäa caác böå trung ûúng naây vaâ caác cú quan cêëp ngaânh, coá möåt caách laâ göåp têët caã caác cú quan naây vaâo möåt uãy ban cêëp cao coá traách nhiïåm giaám saát SINERGIA. Àêy chñnh laâ hûúáng ài theo dûå tñnh cuãa chñnh phuã Cölömbia. Danh saách toám tùæt caác àiïím maånh, yïëu cuãa hïå thöëng M&E Cölömbia nùçm trong baãng 7.1. Lûúåc àõnh cuãa Ngên haâng Thïë giúái vïì hïå thöëng Cölömbia nùçm trong phuå luåc B cuãa quyïín naây. Kïët luêån Chñnh phuã Cölömbia àaä xêy dûång thaânh cöng tiïíu hïå thöëng giaám saát hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa chñnh phuã liïn quan àïën têët caã 320 muåc tiïu cuãa Töíng thöëng vaâ caác muåc tiïu phaát triïín cuãa quöëc gia. Möåt àiïím àaáng lûu yá laâ Töíng thöëng Cölömbia sûã duång hïå thöëng naây rêët nhiïìu trong cöng taác giaám saát trûåc tiïëp hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa caác böå vaâ caác böå trûúãng vaâ trong cöng taác baáo caáo, tûúâng trònh laåi cho xaä höåi dên sûå. Chñnh phuã Cölömbia àöìng thúâi cuäng àaä dûåa trïn möåt lõch trònh kïë hoaåch àaánh giaá khaá tham voång. Caác kïët quaã àaánh giaá àaä taác àöång lúán àïën caác quyïët àõnh vaâ kïët quaã phên böí ngên saách cuãa chñnh phuã. Baãng 7.1: Caác mùåt maånh vaâ yïëu cuãa hïå thöëng M&E Cölömbia Àiïím maånh Àiïím yïëu Töíng thöëng vaâ vùn phoâng töíng thöëng sûã duång tiïíu hïå thöëng úã cûúâng àöå cao Caác thöng tin hiïåu quaã àûúåc sûã duång àïí lêåp caác chó tiïu hoaåt àöång cho caác böå trûúãng vaâ caác böå, ban, ngaânh. Baáo caáo cöng khai vïì tònh hònh àaåt chó tiïu àïën mûác àöå naâo, caác chó tiïu naâo chûa àaåt. Caác nhaâ quaãn lyá àûúåc yïu cêìu phaãi giaãi thñch, tûúâng trònh vúái cöng chuáng. Caác baãn àaánh giaá àûúåc thûåc hiïån bïn ngoaâi töí chûác theo trònh tûå minh baåch vaâ àûúåc caác böå khaác cuâng Quöëc höåi nhòn nhêån laâ coá thïí tin tûúãng àûúåc. Caác cöng trònh àaánh giaá àûúåc lïn kïë hoaåch vaâ thûåc hiïån vúái sûå phöëi húåp chùåt cheä giûäa phoâng kïë hoaåch vaâ caác böå, ban, ngaânh cuãa caác lônh vûåc khaác nhau Têët caã caác thöng tin M&E àûúåc tûúâng thuêåt cöng khai vaâ gûãi lïn Quöëc höåi Ban àiïìu haânh hoaåch àõnh vaâ phên böí ngên saách thuöåc böå kïë hoaåch vaâ böå taâi chñnh ñt sûã duång thöng tin M&E Caác quan ngaåi vïì àöå àaáng tin cêåy cuãa caác thöng tin giaám saát do caác böå vaâ cú quan, ban, ngaânh cung cêëp Lõch àaánh giaá quaá dûåa vaâo caác nguöìn taâi trúå bïn ngoaâi 45

53 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Möåt àiïím yïëu trong hïå thöëng cuãa Cölömbia laâ thöng tin M&E chûa àûúåc sûã duång möåt caách coá hïå thöëng cho caác cöng viïåc liïn quan àïën phên böí ngên saách vaâ lêåp kïë hoaåch cuãa hai böå chõu traách nhiïåm cöng taác ngên saách quöëc gia. Cuäng coá cú höåi àïí thöng tin M&E àûúåc àûa vaâo caác phên tñch vaâ ra quyïët àõnh ngên saách nhûng cho àïën luác àoá vêîn coân rêët nhiïìu haån chïë àöëi vúái khaã nùng sûã duång thöng tin giaám saát vaâ caác phaát hiïån tûâ cöng taác àaánh giaá. Mûác àöå gia tùng sûã duång thöng tin giaám saát àaánh giaá cuäng laâm tùng khaã nùng bïìn vûäng cuãa hïå thöng M&E trung ûúng. Coá khaá nhiïìu böå ngaânh vaâ caác cú quan thûåc hiïån M&E cho caác muåc àñch nöåi böå cuãa riïng cú quan hoå, àïí höî trúå phên tñch kïë hoaåch vaâ quaãn lyá caác chûúng trònh àang thûåc hiïån. Tuy nhiïn, caác cú quan naây laâ trûúâng húåp ngoaåi lïå. Vúái sûå höî trúå cuãa Ngên haâng Thïë giúái, chñnh phuã hiïån nay àang xem xeát caác khaã nùng aáp àùåt thûåc hiïån M&E möåt caách röång raäi úã têët caác caác böå, caác cú quan thuöåc chñnh phuã. Seä laâ cöng bùçng khi kïët luêån rùçng hïå thöëng M&E cuãa Cölömbia chûa àûúåc phaát triïín vaâ àuã àöå chñn bùçng hïå thöëng cuãa Chilï. Hïå thöëng M&E cuãa Chilï liïn tuåc àûúåc phaát triïín trong hún möåt thêåp kyã. Vaâ mùåc duâ hïå thöëng cuãa Cölömbia àaä töìn taåi úã dûúái möåt daång thûác naâo àoá tûâ nhûäng nùm 1990 thò phaãi àïën nùm 2002 hïå thöëng naây múái thûåc sûå núã röå. Hïå thöëng M&E cuãa Cölömbia hiïån chi tiïu khoaãng 2 triïåu àöla möîi nùm, tûúng àûúng khoaãng 3 lêìn chi phñ cuãa hïå thöëng M&E cuãa Chilï (0,75 triïåu àöla möîi nùm) 4. Sûå khaác biïåt naây laâ möåt sûå nhêën maånh àùåc biïåt àöëi vúái caác àaánh giaá taác àöång cuãa yïëu cuãa hïå thöëng Cölömbia. Hïå thöëng M&E cuãa caã 2 nûúác àïìu coá thïí àûúåc caãi thiïån nhûng hïå thöëng cuãa caã hai nûúác, àùåc biïåt laâ hïå thöëng cuãa Chilï coá thïí àûúåc xem laâ àaåt hiïåu quaã vïì mùåt chi phñ. 46

54 8 UÁc Vaâo nùm 1983, UÁc bêìu ra möåt chñnh phuã caãi caách. Chñnh phuã múái phaãi àöëi mùåt vúái tònh hònh kinh tïë vô mö vö cuâng khoá khùn. Àïí àöëi phoá, chñnh phuã nûúác naây àaä dêìn dêìn cùæt giaãm töíng chi tiïu cho böå maáy nhaâ nûúác tûâ 30 phêìn trùm giaá trõ töíng saãn phêím quöëc nöåi vaâo nùm 1984 xuöëng coân 23 phêìn trùm vaâo nùm 1989 möåt con söë rêët àaáng kïí theo tiïu chuêín thïë giúái. Àöìng thúâi, Chñnh phuã UÁc cuäng hûúáng caác khoaãn chi tiïu cuãa mònh vïì phña nhûäng ngûúâi khöng may mùæn, nhiïìu khoá khùn trong xaä höåi. Hoå mong muöën thu àûúåc giaá trõ lúán hún tûâ söë tiïìn chi ra vaâ vúái muåc tiïu naây, chñnh phuã àaä àûa ra möåt loaåt caác saáng kiïën caãi caách khu vûåc cöng, àùåc biïåt trong lônh vûåc quaãn lyá taâi chñnh vaâ caãi caách ngên saách. Têët caã caác cuöåc caãi caách naây àaä àûa UÁc lïn võ trñ dêîn àêìu caác nûúác OECD vïì lônh vûåc quaãn lyá khu vûåc cöng 1. Caác cuöåc caãi caách cho pheáp caác phoâng, ban àêìu ngaânh coá nhiïìu àöåc lêåp hay quyïìn tûå quyïët hún àïí quaãn lyá caác khoaãn ngên saách cuãa mònh theo nguyïn lyá àïí cho caác nhaâ quaãn lyá thûåc sûå laâm cöng taác quaãn lyá. Mùåc duâ ngay tûâ ban àêìu, chñnh phuã UÁc hy voång caác cuöåc caãi caách seä khuyïën khñch caác phoâng, ban tûå quaãn lyá vaâ àaánh giaá hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa hoå, nhûng àiïìu naây khöng thaânh sûå thêåt. Vò vêåy, àûúåc sûå höî trúå cuãa caác phoâng ban àêìu naäo, Böå Taâi chñnh (DoF) àaä xêy dûång, phaát triïín möåt chiïën lûúåc àaánh giaá toaân böå maáy. Chiïën lûúåc naây àûúåc nöåi caác taán thaânh maånh meä thöng qua möåt quyïët àõnh chñnh thûác cuãa chñnh phuã. Chiïën lûúåc naây ài theo nguyïn lyá àïí caác nhaâ quaãn lyá tûå quaãn lyá. Caác thaânh phêìn chñnh cuãa hïå thöëng M&E 2 Hïå thöëng M&E cuãa UÁc phêìn lúán àûúåc taåo nïn tûâ chiïën lûúåc àaánh giaá chñnh thûác. Chiïën lûúåc naây dûåa trïn möåt baãn phï bònh 47

55 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? chêín àoaán nùm 1988 vïì caác hoaåt àöång àaánh giaá trong caác ban, ngaânh vaâ mûác àöå thûåc hiïån hoaåt àöång àaánh giaá trong böå maáy nhaâ nûúác noái chung. Baãn thên chiïën lûúåc naây àûúåc phaát triïín dêìn dêìn qua möåt vaâi nùm ( ). Chiïën lûúåc coá ba muåc tiïu chñnh: khuyïën khñch caác viïn chûác quaãn lyá àiïìu haânh caãi thiïån tñnh hiïåu quaã cuãa chûúng trònh; höî trúå cho cöng taác quyïët àõnh vaâ sùæp xïëp cöng taác ûu tiïn cuãa chñnh phuã àûúåc thuêån tiïån hún, àùåc biïåt laâ trong quaá trònh giaãi ngên haâng nùm khi caác böå trûúãng thöng qua rêët nhiïìu caác àïì xuêët caånh tranh; tùng tñnh uy tñn cuãa chñnh phuã nhúâ vaâo caác chûáng cûá chñnh thûác vïì hoaåt àöång giaám saát vaâ quaãn lyá caác nguöìn lûåc cuãa chûúng trònh 3. Troång têm chiïën lûúåc laâ cöng taác hoaåch àõnh àaánh giaá àûúåc tiïën haânh qua caác kïë hoaåch àaánh giaá höì sú chñnh thûác (PEPs) caác baãn kïë hoaåch naây haâng nùm phaãi àûúåc àïå trònh lïn böå trûúãng böå taâi chñnh (xem Höåp 8.1). Caác baãn kïë hoaåch PEP àûa ra kïë hoaåch cho ba nùm liïn tiïëp vaâ chó àõnh caác chûúng trònh hoùåc tiïíu chûúng trònh naâo, caác khña caånh naâo seä àûúåc àaánh giaá vaâ seä àûúåc àaánh giaá khi naâo. Möåt yïu cêìu theo nguyïn tùæc laâ möîi chûúng trònh seä àûúåc àaánh giaá trong thúâi khoaãng 3-5 nùm möåt lêìn. Caác baãn àaánh giaá PEP àûúåc xïëp vaâo loaåi caác baãn àaánh giaá troång yïëu nhêët. Caác phoâng ban cuäng àûúåc khuyïën khñch chuã àöång tiïën haânh caác cuöåc àaánh giaá quy mö nhoã hún àïí duâng cho caác muåc àñch quaãn lyá nöåi böå. Àïën giûäa thêåp niïn 90 thò úã bêët kyâ thúâi àiïím naâo cuäng coá khoaãng 160 cöng trònh àaánh giaá PEP àang àûúåc tiïën haânh. Caác vêën àïì chñnh yïëu vïì PEP laâ lûåa choån caác chûúng trònh naâo àïí àaánh giaá vaâ caác vêën àïì cuå thïí möîi cuöåc àaánh giaá hûúáng túái laâ gò. Vò vêåy, trong bêët kyâ cuöåc àaánh giaá naâo, àiïìu kiïån tham chiïëu cuäng àoáng vai troâ mêëu chöët. Caác vêën àïì naây àûúåc quyïët àõnh trong caác cuöåc thûúng thaão giûäa caác phoâng, ban theo ngaânh vaâ caác phoâng, böå phêån laâm viïåc vúái ngên saách trong DoF. Àöëi vúái caác phoâng ban nhoã hún, caác ûu tiïn vïì taâi chñnh thûúâng nùæm ûu thïë. Àöëi vúái caác phoâng ban coá thïë lûåc hún, thò cên bùçng ûu thïë àöìng àïìu hún. Caác cuöåc tranh caäi vïì caác ûu tiïn àaánh giaá möåt khi khöng ngaä nguä seä àûúåc àûa lïn thaão luêån úã cêëp cao hún laâ caác böå trûúãng hay thêåm chñ laâ vùn phoâng chñnh phuã nïëu caác bïn vêîn bêët àöìng quan àiïím. Caác phoâng ban theo ngaânh chõu traách nhiïåm khöng chó vïì viïåc lïn kïë hoaåch àaánh giaá maâ coân vïì cöng taác tiïën haânh àaánh giaá caác chûúng trònh naây. Möåt vaâi phoâng, böå phêån quy mö lúán hún chùèng haån nhû caác phoâng tuyïín duång coá riïng möåt nhaánh, böå phêån àaánh giaá göìm nhên viïn chõu traách nhiïåm àaánh giaá caác kïë hoaåch, tû vêën vïì hïå phûúng phaáp àaánh giaá, tham dûå vaâo caác uãy ban chó àaåo àaánh giaá vaâ thûåc hiïån caác àaánh giaá chñnh quan troång. Caác phoâng, ban khaác chó coá caác àún võ àaánh giaá khiïm töën vöën laâ möåt phêìn nhoã trûåc thuöåc chi nhaánh phöëi húåp/ hoaåch àõnh, vaâ uãy thaác nhiïåm vuå àaánh giaá cho caác khu vûåc böå phêån trong chûúng trònh. Caác böå phêån naây, àïën phiïn mònh, laåi chõu traách nhiïåm vúái caác nhaâ quaãn lyá cêëp trïn cuâng cuãa phoâng, ban vïì chêët lûúång vaâ tñnh chñnh xaác cuãa àaánh giaá (àùåc biïåt laâ vúái caác àaánh giaá quy mö nhoã hún maâ thûúâng mang tñnh chêët giöëng nhû caác àaánh giaá nhanh). Möåt söë caác àaánh giaá àûúåc giao cho caác nhaâ tû vêën àöåc lêåp hoùåc caác cú quan tû vêën. 48

56 UÁC Caác böå phêån laâm vïì ngên saách cuãa DoF àöìng thúâi cuäng tham gia thûåc thi caác àaánh giaá caá nhên möîi khi coá thïí. Àöëi vúái caác àaánh giaá quan troång thò seä dêîn àïën sûå tham gia cuãa caác thaânh viïn uãy ban chó àaåo liïn phoâng. Caác uãy ban naây thûúâng bao göìm caác böå liïn quan khaác vaâ caác phoâng ban àêìu naäo coá nhiïìu quyïìn lûåc cuãa chñnh phuã nhû cú quan ngên khöë nhaâ nûúác, vùn phoâng thuã tûúáng vaâ nöåi caác chñnh phuã. Caác thaânh viïn àa daång nhû vêåy nïn caác viïn chûác laâm viïåc vúái ngên saách coá thïí (1) tòm caách taác àöång àïën cöng taác thûåc hiïån àaánh giaá àïí baão àaãm laâ caác vêën àïì àûúåc nghiïn cûáu, thêím tra toaân diïån vaâ cöng bùçng, (2) nhêån xeát, bònh luêån vïì caác baãn baáo caáo àaánh giaá sú thaão. Hïå thöëng M&E cuãa UÁc coá möåt àùåc àiïím laâ noá sûã duång khaái niïåm àaánh giaá khaá röång. Àaánh giaá àûúåc àõnh nghôa laâ möåt daång thêím tra theo nguyïn tùæc: bao göìm caã caác àaánh giaá nhanh, caác baãn xem xeát chñnh saách chñnh thûác, caác àaánh giaá taác àöång chuyïn sêu vaâ cöng taác kiïím tra söí saách do cú quan kiïím toaán quöëc gia tiïën haânh. Chi phñ caác àaánh giaá naây dao àöång trong möåt khoaãng biïën thiïn lúán: möåt mêîu àaánh giaá àûúåc phoâng taâi chñnh phên tñch cho thêëy coá thïí töën tûâ àïën àö la Myä (tñnh theo mûác giaá nùm 1993) Vaâo nùm 1991, chiïën lûúåc àaánh giaá àûúåc böí sung, cuãng cöë sau khi möåt àúåt kiïím tra söí saách cho thêëy mûác àöå cam kïët thûåc hiïån àaánh giaá giûäa caác phoâng, ban rêët khaác nhau. Baãn baáo caáo cuãa cú quan kiïím toaán lïn aán möåt vaâi phoâng, ban àaä lûåa choån caác chûúng trònh àïí àaánh giaá khöng xaác àaáng vaâ khöng àuã têåp trung vaâo tñnh hiïåu quaã cuãa caác chûúng trònh chñnh phuã. Àaáp laåi, DoF àaä lêåp ra möåt nhoám àaánh giaá chuyïn mön chõu traách nhiïåm tû vêën, höî trúå, àaâo taåo vaâ khuyïën khñch caác phoâng, ban khaác cuäng nhû Höåp 8.1: Hïå thöëng M&E chñnh phuã cuãa UÁc Caác thaânh phêìn chñnh cêëu taåo nïn hïå thöëng M&E cuãa UÁc laâ: Hoaåch àõnh àaánh giaá chñnh thûác thöng qua caác PEPs, liïåt kï ra caác chûúng trònh chñnh phuã maâ böå àõnh àaánh giaá vaâ caác vêën àïì cêìn àïì cêåp trong möîi àaánh giaá. Caác PEP naây àûúåc chuêín bõ haâng nùm cho thúâi àiïím thûåc hiïån laâ ba nùm. Chuáng chó bao göìm caác àaánh giaá chñnh quan troång, hay noái caách khaác laâ caác àaánh giaá vïì nhûäng chûúng trònh àûúåc xem laâ quan troång chiïën lûúåc àöëi vúái nhaâ nûúác: caác chûúng trònh vúái ngên saách lúán, caác chûúng trònh liïn quan àïën têìm quan troång cuãa möåt chñnh saách cuå thïí; caác chûúng trònh coá vûúáng mùæc bêët thûúâng vaâ caác chûúng trònh thûã nghiïåm. Caác àaánh giaá àûúåc böå trûúãng cuãa tûâng ngaânh tûå thûåc hiïån, thûúâng thò coá möåt phêìn tham dûå cuãa böå taâi chñnh. Yïu cêìu àaánh giaá cho möîi chûúng trònh: cöng taác àaánh giaá àûúåc thûåc hiïån ñt nhêët laâ ba àïën nùm nùm möåt lêìn. Trïn thûåc tiïîn, àiïìu naây coá nghôa laâ möåt vaâi khña caånh (chùèng haån nhû caác tiïíu chûúng trònh cuå thïí) cuãa möîi chûúng trònh seä àûúåc mang ra àaánh giaá; àa söë caác àaánh giaá khöng cöë àïì cêåp sêu àïën têët caã moåi khña caånh trong tònh hònh hiïåu quaã cuãa möåt chûúng trònh. Thïm vaâo àoá, möåt yïu cêìu khaác laâ têët caã caác àaánh giaá möåt khi àaä àûúåc hoaân têët phaãi àûúåc cöng khai, trûâ caác àaánh giaá liïn quan àïën an ninh quöëc gia hay coá nhaåy caãm trong caác möëi quan hïå giûäa caác ngaânh. Xem xeát cöng taác baáo caáo caác muåc tiïu vaâ tònh hònh hiïåu quaã cuãa möîi böå. Tûâng böå húåp taác song haânh laâm cuâng phoâng taâi chñnh xem xeát caác baáo caáo naây trïn cú súã thúâi haån laâ ba nùm. 49

57 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? caác böå phêån laâm viïåc vïì ngên saách ngay trong nöåi böå DoF. Nhoám naây àöìng thúâi cuäng chõu traách nhiïåm giaám saát cöng taác lïn kïë hoaåch àaánh giaá cuãa caác phoâng, ban vaâ söë àaánh giaá àûúåc thûåc hiïån. Trûúãng phoâng taâi chñnh sûã duång thöng tin naây àïí gêy sûác eáp khöng chñnh thûác lïn caác phoâng, ban tûâng ngaânh àïí hoå caãi thiïån caác hoaåt àöång àaánh giaá cuãa mònh. Hïå thöëng M&E cuãa UÁc cùn baãn nhêën maånh vaâo àaánh giaá, úã àêy àûúåc hiïíu laâ cung cêëp caác thöng tin chuyïn sêu vaâ àaáng tin cêåy cêìn thiïët vïì tñnh hûäu hiïåu vaâ hiïåu quaã cuãa caác chûúng trònh nhaâ nûúác. Caác thöng tin hiïåu quaã cuäng àûúåc xem laâ quan troång nhûng àûúåc xem laâ möåt vêën àïì maâ caác phoâng, ban caác ngaânh cuå thïí phaãi tòm caách quaãn lyá. Tuy vêåy, àïën giûäa thêåp niïn 90, phoâng taâi chñnh lo ngaåi vïì chêët lûúång cuãa caác thöng tin naây vaâ caác baãn phï bònh, nhêån xeát (nùçm trong taâi liïåu nghõ sûå cuãa Nghõ Viïån) àûúåc caác cú quan nhêån uãy thaác soaån thaão. Caác àiïím khiïëm khuyïët trong caác baãn baáo caáo naây dêîn àïën viïåc nùm 1995, phoâng taâi chñnh phaãi ra chó thõ yïu cêìu thûåc hiïån möåt loaåt caác baãn nhêån xeát phï bònh chi tiïët vïì caác muåc tiïu chûúng trònh vaâ thöng tin hiïåu quaã cuãa tûâng phoâng, ban möåt. Caác baãn phï bònh naây àûúåc phoâng taâi chñnh vaâ phoâng chõu traách nhiïåm ngaânh àöìng thûåc hiïån. Caác kiïën nghõ giaãi phaáp caãi thiïån àûúåc yïu cêìu àûa ra àïí thi haânh. Phên böí ngên saách theo hiïåu quaã Trong khi hïå thöëng M&E cuãa UÁc coá ba muåc tiïu nhû àaä nïu - tûâ caách nhòn nhêån cuãa phoâng taâi chñnh, cú quan àoáng vai troâ thiïët kïë vaâ giaám saát thûåc thi chñnh cuãa hïå thöëng M&E - muåc tiïu àûúåc chuá troång àïën nhêët laâ höî trúå quaá trònh quyïët àõnh cuãa vùn phoâng chñnh phuã trong suöët quaá trònh giaãi ngên. DoF coá sûác aãnh hûúãng rêët lúán trong quaá trònh quyïët àõnh ngên saách úã UÁc. Noá chuêín bõ caác baãn phên tñch chñnh saách cho têët caã caác àïì xuêët chi tiïu múái maâ caác böå thuöåc caác ngaânh khaác nhau chuêín bõ. Caác baãn phên tñch naây àûúåc àñnh keâm vúái caác àïì xuêët chi tiïu gûãi lïn caác böå trûúãng thuöåc nöåi caác àïí hoå cuâng nhau cên nhùæc vaâ àûa ra caác quyïët àõnh ngên saách. Vò vêåy maâ DoF àaä àûa ra möåt baãn phên tñch chñnh saách àöåc lêåp laâ quan àiïím phaãn biïån vúái caách nhòn nhêån cuãa böå sûã duång ngên saách. Traách nhiïåm cuãa böå phêån ngên saách trong DoF àöìng thúâi cuäng bao göìm cöng taác soaån sùén caác lûåa choån tiïët kiïåm : caác àïì xuêët chñnh saách àïí cùæt giaãm hoùåc huãy boã caác chûúng trònh àang thûåc hiïån. 24 Quaá trònh quyïët àõnh ngên saách keáo theo sûå töìn taåi cuãa möåt thõ trûúâng yá tûúãng. Trong tònh huöëng nöåi böå bêët àöìng yá kiïën, viïåc coá àûúåc caác kïët quaã àaánh giaá nhêët àõnh, cuå thïí vïì hiïåu quaã, tònh hònh hoaåt àöång cuãa caác chûúng trònh, dûå aán laâ möåt àiïìu kiïån hïët sûác quan troång àïí coá thïí baão àaãm cùn cûá roä raâng, àaáng tin cêåy cho caác quyïët àõnh ngên saách. Caác àaánh giaá coá khaã nùng mang laåi caác ûu àiïím caånh tranh cho nhûäng ngûúâi sûã duång, dûåa vaâo caác thöng tin àaánh giaá. Vò vêåy, böå phêån ngên saách thuöåc DoF phaãi tham dûå sêu vaâo quaá trònh lïn kïë hoaåch àaánh giaá cuãa caác böå vaâ caã trong quaá trònh thûåc thi caác àaánh giaá àêy laâ möåt yïëu töë cûåc kyâ quan troång, giuáp baão àaãm cho caác viïn chûác ngên saách DoF coá thïí quen vúái chêët lûúång vaâ caác giúái haån nïëu coá cuãa caác àaánh giaá, giuáp hoå coá thïí nùæm bùæt roä caác kïët quaã àaánh giaá vaâ caác àïì xuêët phûúng phaáp giaãi 50

58 UÁC quyïët àïí thûåc hiïån cöng taác phên tñch chñnh saách. Khi caác viïn chûác tham gia vaâo viïåc àaánh giaá, hoå cuäng seä nêng cao hiïíu biïët vïì caác muåc tiïu chûúng trònh vaâ thûåc tiïîn möi trûúâng thûåc thi chûúng trònh. Kiïën thûác naây coá vai troâ àùåc biïåt quan troång cho nhiïåm vuå, cöng viïåc cuãa hoå. Möåt àiïím àaáng lûu yá úã àêy laâ caác böå taâi chñnh coá thïí khöng phaãi luác naâo cuäng uãng höå caác caãi caách àûúåc thiïët kïë àïí nêng cao lûúång thöng tin múã vïì hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa chñnh phuã. Trûúác khi caác cuöåc caãi caách diïîn ra, DoF UÁc àaä tham dûå sêu vaâo cöng taác nghiïn cûáu chi tiïët caác haânh vi chi tiïu cuãa caác cú quan nhaâ nûúác. Nguy hiïím cuãa caách tiïëp cêån truyïìn thöëng naây laâ do quaá chuá troång àïën töíng chi phñ, DoF àaä ñt chuá yá àïën kïët quaã cuãa caác khoaãn chi àoá. Khi àoá, caác böå taâi chñnh caác nûúác caâng coá quyïìn lûåc thò laåi caâng trúã thaânh trúã ngaåi cho sûå nghiïåp caãi caách cuãa nûúác àoá. DoF coá traách nhiïåm giaám saát, theo doäi àaánh giaá àïí àaãm baão DoF coá thïí aãnh hûúãng trûåc tiïëp lïn caác böå phêån, àún võ thuöåc caác phoâng, ban khaác nhau nùçm trong cú cêëu cuãa DoF chõu traách nhiïåm giaám saát caác cú quan, ban, ngaânh khaác ngoaâi DoF. Tuy nhiïn, àïí thûåc hiïån thaânh cöng caác thay àöíi, caãi töí vùn hoáa laâm viïåc cêìn thiïët trong nöåi böå DoF laâ möåt quaá trònh chêåm chaåp, phaãi traãi qua möåt söë nùm vaâ traãi qua möåt vaâi lûúåt thay àöíi nhên sûå. Sau khi DoF tùng cûúâng chuá troång àïën vêën àïì giaá trõ thu àûúåc tûâ lûúång kinh phñ boã ra (thay vò chó têåp trung vaâo töíng chi tiïu), thaái àöå naây xuyïn suöët tñnh chêët cùn baãn vaâ chêët lûúång cuãa nhûäng tû vêën DoF àûa lïn vùn phoâng chñnh phuã. Nhûäng tû vêën cuãa DoF caâng luác caâng dûåa trïn cùn cûá laâ caác kïët quaã àaánh giaá thu àûúåc. Àùåc àiïím quan troång nhêët cuãa hïå thöëng M&E UÁc laâ caác kïët quaã àaánh giaá àaä àûúåc têån duång triïåt àïí àïí höî trúå quaá trònh quyïët àõnh ngên saách cuãa vùn phoâng chñnh phuã. Haâng nùm, DoF tiïën haânh khaão saát caác viïn chûác laâm viïåc vïì ngên saách trong nöåi böå cú quan mònh àïí baão àaãm taác duång cuãa caác àaánh giaá trong tûâng àïì xuêët chñnh saách do caác böå ngaânh cung cêëp vaâ caác giaãi phaáp lûåa choån tiïët kiïåm DoF àûa lïn (hoùåc do caác böå ngaânh kiïën nghõ lïn trong trûúâng húåp caác böå muöën taâi trúå vöën cho caác chñnh saách múái) 25 Àïën nùm , àaä coá khoaãng 1,75 tyã àö la Myä (hoùåc 77 phêìn trùm) caác àïì xuêët chñnh saách múái àûúåc àaánh giaá laâ àaä chõu aãnh hûúãng cuãa caác kïët quaã tûâ möåt cuöåc àaánh giaá vaâ àa söë chõu taác àöång trûåc tiïëp. Töíng söë tiïìn tiïët kiïåm àûúåc trong caác trûúâng húåp naây ûúác tñnh laâ 380 triïåu àö la Myä (65 phêìn trùm töíng söë chi tiïu). Caác kïët quaã àaánh giaá khöng chó aãnh hûúãng àïën caách lûåa choån chñnh saách maâ coân giuáp quaá trònh cên nhùæc, quyïët àõnh cuãa chñnh phuã tiïën triïín nhanh hún, thuêån tiïån hún. DoF àöìng thúâi cuäng khaão saát yá kiïën caác viïn chûác ngên saách cuãa mònh vïì têìm aãnh hûúãng cuãa baãn àaánh giaá àïën caác quyïët àõnh cuãa chñnh phuã vïì ngên saách nùm vaâ Caác chûáng cûá àûúåc göåp lêîn vaâo nhau nhûng chung quy laåi chó roä rùçng baãn àaánh giaá àaä àoáng vai troâ lúán. Trong nùm , baãn àaánh giaá àûúåc kïët luêån laâ àaä aãnh hûúãng àïën quyïët àõnh cuãa nhaâ nûúác àöëi vúái 68 phêìn trùm trong töíng söë 2,846 tyã àö la trong caác baãn àïì xuêët àûúåc àûa vaâo cên nhùæc (bao göìm caã caác àïì xuêët chñnh saách vaâ caác giaãi phaáp lûåa choån tiïët kiïåm). Tuy nhiïn, tyã lïå tûúng ûáng cuãa ngên saách nùm laåi chó laâ 19 phêìn trùm trïn töíng söë caác àïì xuêët. Möåt nguyïn nhên 51

59 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Khung 8.2: Caác àaánh giaá coá taác duång lúán úã UÁc Trong ngên saách nùm , chñnh phuã múái àaä quyïët seä vûâa giaãm chi tiïu vûâa taái xaác àõnh caác khoaãn, muåc chi tiïu ûu tiïn cuãa nhaâ nûúác. Thõ trûúâng lao àöång vaâ caác chûúng trònh liïn quan, vöën chiïëm 2,90 tyã àö la trong töíng chi tiïu möîi nùm, laâ hai möëi quan têm troång àiïím cuãa chñnh phuã. Böå trûúãng chõu traách nhiïåm cung cêëp viïåc laâm àïì ra muåc tiïu chñnh saách töíng quaát cuãa chñnh phuã laâ höî trúå nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp daâi kyâ vaâ nhûäng ngûúâi coá nguy cú rúi vaâo tònh traång thêët nghiïåp daâi kyâ. Viïåc naây vûâa phuåc vuå cho muåc tiïu bònh àùèng xaä höåi vûâa giuáp cho caác muåc tiïu hoaåt àöång, chùèng haån nhû giuáp cung vaâ cêìu trong thõ trûúâng lao àöång coá thïí phuâ húåp vúái nhau hún. Àöìng thúâi böå trûúãng cuäng muöën trong khi kinh phñ haån heåp, vúái kinh phñ boã ra, böå coá thïí thu àûúåc nhiïìu giaá trõ hún tûâ caác chûúng trònh caãi thiïån tònh hònh thõ trûúâng lao àöång. Caác kïët quaã àaánh giaá cuãa UÁc noái riïng vaâ thïë giúái noái chung laâ cú súã cùn cûá chñnh yïëu giuáp àõnh hûúáng cho caác lûåa choån chñnh saách. Böå trûúãng àïì cao tñnh hiïåu quaã so vúái chi phñ cuãa caác chûúng trònh caãi thiïån thõ trûúâng lao àöång khaác nhau. Tñnh chi phñ chûa kïí thuïë cho möîi viïåc laâm àûúåc taåo ra cho ngûúâi dên trong tûâng chûúng trònh àûúåc ào bùçng caách tñnh khaã nùng cuãa möåt ngûúâi sau khi tham dûå vaâo chûúng trònh seä tiïëp tuåc cöng viïåc tòm àûúåc trong suöët saáu thaáng sau laâ phûúng phaáp ào lûúâng hiïåu quaã chñnh yïëu. (Trong tûúng quan vúái giúái haån laâ möåt nhoám ngûúâi khaác khöng tham dûå vaâo chûúng trònh). Caác kïët quaã àaánh giaá cho thêëy chûúng trònh trúå cêëp lûúng JobStart coá chi phñ chûa kïí thuïë laâ àö la Myä cho möîi viïåc laâm taåo àûúåc cho möåt ngûúâi thêët nghiïåp. Trong khi àoá, chûúng trònh JobSkills, möåt chûúng trònh trûåc tiïëp taåo viïåc laâm cho ngûúâi thêët nghiïåp, coá chi phñ tûúng ûáng laâ àö la Myä. Böå trûúãng ghi nhêån: Chñnh phuã seä têåp trung caác nöî lûåc vaâo caác chûúng trònh àaä chûáng toã àûúåc tñnh hiïåu quaã so vúái kinh phñ baão àaãm thu nhêåp tûâ viïåc laâm cho ngûúâi dên. Kïët quaã laâ chûúng trònh JobStart àûúåc giûä laåi trong khi quy mö cuãa JobSkills bõ thu heåp laåi vaâ chó nhùæm àïën nhûäng ngûúâi àùåc biïåt khöng may àang tòm kiïëm viïåc laâm. Trong voâng hai nùm, töíng söë tiïìn tiïët kiïåm àûúåc tûâ hai caách cùæt giaãm chi tiïu vaâ taái sùæp xïëp caác ûu tiïn chi tiïu trïn caác chûúng trònh caãi thiïån thõ trûúâng lao àöång laâ trïn dûúái 1,14 tyã USD. Chñnh phuã cuäng àaä uãy thaác cho cú quan bïn ngoaâi thûåc hiïån möåt loaåt caác àaánh giaá quan troång vïì caác chûúng trònh caãi thiïån thõ trûúâng viïåc laâm vaâ vïì caác hoaåt àöång múái hoaân thiïån tñnh caånh tranh tuyïåt àöëi giûäa caác nhaâ cung cêëp dõch vuå viïåc laâm khu vûåc nhaâ nûúác vaâ tû nhên. Nguöìn: Mackay 1998a. quan troång taåo ra sûå khaác biïåt naây laâ bûúác taái phên tñch, nhòn nhêån thõ trûúâng lao àöång, ngaânh dõch vuå cung cêëp viïåc laâm vaâ caác chñnh saách trong nûúác, khu vûåc vaâ trïn thïë giúái àûúåc thûåc hiïån cho ngên saách trong nùm Àêy chñnh laâ hoaåt àöång àaánh giaá laåi chñnh saách rêët quan troång laâ cùn cûá cho caác quyïët àõnh cuãa chñnh phuã. Hoaåt àöång naây àaä chõu aãnh hûúãng sêu sùæc cuãa möåt söë àaánh giaá àûúåc giao cho cú quan àaánh giaá bïn ngoaâi àïí giuáp àõnh hûúáng cho cöng taác xem xeát laåi chñnh saách. Ñt khi möåt chûúng trònh bõ chêëm dûát vò möåt nghiïn cûáu àaánh giaá naâo àoá. Cêìn phaãi nhêën maånh laâ trong quaá trònh quyïët àõnh ngên saách dûåa vaâo taâi liïåu ngên saách lûu trûä (do cú quan nhaâ nûúác trong ngaânh vaâ caác töí chûác àaánh giaá àûúåc uãy thaác xaác minh), khi bêët kyâ möåt chûúng trònh naâo bõ chêëm dûát thò hêåu quaã luön luön laâ phaãi taái phên böí laåi chi tiïu trong höì sú cuãa chûúng trònh àoá. Möåt vaâi trûúâng húåp minh chûáng quan troång trong àoá, theo nhû möåt phêìn cuãa àúåt taái sùæp xïëp caác ûu tiïn troång àiïím, möåt söë caác chûúng trònh àaä bõ cùæt giaãm möåt caách àaáng 52

60 UÁC kïí, chùèng haån nhû caác chûúng trònh vïì thõ trûúâng lao àöång vaâ khu vûåc an sinh xaä höåi. Caác khoaãn cùæt giaãm naây phaãn aánh nguyïån voång töëi àa hoáa giaá trõ thu àûúåc tûâ caác khoaãn chi phñ boã ra dûåa theo caác ûu tiïn chñnh saách cuãa chñnh phuã (Höåp 8.2) Caác àiïím maånh, yïëu cuãa hïå thöëng M&E cuãa UÁc Àiïím maånh Möåt söë nhaâ bònh luêån àaä quan saát thêëy cöng taác àaánh giaá chûúng trònh (úã UÁc) àaä àûúåc aáp duång triïåt àïí hún vaâ coá hïå thöëng hún bêët kyâ nûúác naâo khaác (Kim vaâ cöång sûå, 2006). Àùåc àiïím nöíi tröåi cuãa hïå thöëng M&E UÁc laâ caác kïët quaã àaánh giaá àûúåc sûã duång nhiïìu trong quaá trònh quyïët àõnh ngên saách nhû laâ möåt yïëu töë àêìu vaâo cho cöng taác tû vêën chñnh saách coá chêët lûúång (Uhr vaâ Mackay, 1996) vaâ àöìng thúâi cho cöng taác quyïët àõnh ngên saách cuãa chñnh phuã (baãng 8.1). Nhû àaä nïu trong chûúng 5 úã phêìn baân vïì phên böí ngên saách dûåa theo hiïåu quaã, taác àöång cuãa caác kïët quaã àaánh giaá àïën caác quyïët àõnh cuãa chñnh phuã thûúâng laâ caác taác àöång giaán tiïëp tûâ taác àöång maånh úã möåt söë trûúâng húåp àïën ñt hoùåc khöng gêy aãnh hûúãng gò úã möåt söë trûúâng húåp khaác. Vïì cùn baãn, àêy laâ mûác àöå töëi àa coá thïí mong chúâ àûúåc vïì mùåt tiïìm nùng khai thaác thöng tin M&E tûâ möåt hïå thöëng M&E toaân quöëc nhû hïå thöëng cuãa UÁc. Töíng kiïím toaán UÁc nhêån xeát: Theo quan àiïím cuãa töi, thaânh cöng trong cöng taác àaánh giaá cuãa cú quan nhaâ nûúác úã cêëp liïn bang phêìn lúán laâ nhúâ tham gia sêu saát vaâo caác quaá trònh liïn quan àïën ngên saách. Núi naâo coá cam kïët vïì nguöìn lûåc thò núi êëy cêìn phaãi coá möåt daång thûác àaánh giaá naâo àoá àïí coá thïí cung cêëp caác luêån àiïím biïån höå cho hêìu nhû têët caã caác cuöåc àêëu thêìu ngên saách. (Barrett 2001). Möåt mùåt maånh khaác cuãa hïå thöëng M&E laâ caác phoâng, ban vaâ cú quan cêëp ngaânh vêån duång nhiïìu thöng tin cuãa hïå thöëng. Möåt àúåt kiïím tra söí saách vaâo nùm 1997 do Cú quan Kiïím toaán Quöëc gia UÁc (ANAO) thi haânh àaä kïët luêån rùçng caác phoâng, ban cêëp ngaânh sûã duång khaá nhiïìu caác kïët quaã àaánh giaá cuãa hoå àïí caãi thiïån hiïåu quaã vêån haânh. ÚÃ möåt mûác àöå thêëp hún, hoå cuäng sûã duång caác kïët quaã naây àïí giuáp àõnh hûúáng cho caác quyïët àõnh phên böí nguöìn lûåc vaâ trong cöng taác thiïët kïë, töí chûác caãi thiïån chêët lûúång dõch vuå (Cú quan Kiïím toaán Quöëc gia UÁc 1997). Cûúâng àöå sûã duång thöng tin cao cuãa caác cú quan cêëp ngaânh phaãn aánh möåt àiïím maånh khaác cuãa hïå thöëng M&E UÁc: cöng taác àaánh giaá nhêån àûúåc sûå phöëi húåp giûäa DoF, caác phoâng ban àêìu naäo khaác, vaâ caác cú quan cêëp ngaânh. Mùåc duâ traách nhiïåm àaánh giaá phêìn lúán àûúåc giao cho caác cú quan cêëp ngaânh, sûå tham gia trong cöng àoaån lïn kïë hoaåch vaâ giaám saát caác àaánh giaá PEP troång yïëu cuãa caác cú quan àêìu naäo giuáp caác àaánh giaá vaâ kïët quaã àaánh giaá coá thïí àûúåc súã hûäu, têån duång nhiïìu hún. Caách tiïëp cêån cuãa UÁc traái ngûúåc vúái Chilï, chùèng haån nhû úã Chilï, caác böå cêëp ngaânh noái chung coá ñt hoùåc khöng hïì coá quyïìn súã hûäu àöëi vúái caác àaánh giaá böå taâi chñnh uãy nhiïåm cho caác cú quan bïn ngoaâi. Caách laâm cuãa UÁc cuäng àöìng thúâi baão àaãm kiïën thûác, hiïíu biïët cuãa cú quan cêëp ngaânh vïì caác chûúng trònh cuãa chñnh hoå coá thïí àûúåc têån duång triïåt àïí trong caác àúåt àaánh giaá. Möåt hïå thöëng dûåa vaâo caác baãn àaánh giaá àûúåc thûåc hiïån àöåc lêåp bïn ngoaâi seä gùåp phaãi nguy cú laâ hïå thöëng naây khöng thïí phuå thuöåc vaâ têån duång caác kiïën thûác chuyïn biïåt nhû àaä àïì cêåp. 53

61 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Àiïím yïëu Tuy vêåy, mùåt giúái haån trong caách thi haânh coá tñnh phöëi húåp cao hún naây cuãa UÁc laâ caác àaánh giaá àûúåc caác cú quan cêëp ngaânh thûåc hiïån khöng àöìng àïìu vïì chêët lûúång. Baãn baáo caáo kiïím toaán hoaåt àöång ANAO àaä phên tñch möåt mêîu baáo caáo àaánh giaá vaâ kïët luêån rùçng möåt phêìn ba baáo caáo àaánh giaá gùåp phaãi caác haån chïë vïì phûúng phaáp luêån, nïëu khöng phaãi loaåi naây thò laâ loaåi khaác. Möåt nguyïn nhên gêy ra àiïìu naây laâ nhiïìu cú quan cêëp ngaânh àaãm traách thûåc thi hoùåc uãy nhiïåm thûåc thi àaánh giaá thiïëu caác kyä nùng cêìn thiïët àïí coá thïí baão àaãm caác àaánh giaá chêët lûúång cao àûúåc thûåc hiïån. DoF àaâo taåo cùn baãn vïì caách thûác àaánh giaá vaâ phaát caác cuöën hûúáng dêîn vïì àaánh giaá chûúng trònh vaâ phên tñch hiïåu quaã so vúái chi phñ. Nhûng baáo caáo kiïím toaán ANAO laåi noái rùçng 20 phêìn trùm caác cú quan cêëp ngaânh àïìu lo ngaåi vò khöng àûúåc àaâo taåo kyä nùng àaánh giaá cao cêëp. Toám laåi, coá möåt caách àïí àöëi mùåt vúái vêën àïì chêët lûúång àaánh giaá naây laâ DoF àaáng leä nïn ra chó thõ yïu cêìu lêåp caác àún võ àaánh giaá trung ûúng úã möîi cú quan. Möåt caách khaác laâ têåp trung têët caã chûác nùng, nhiïåm vuå àaánh giaá vaâo quy mö DoF- viïåc naây yïu cêìu phaãi thaânh lêåp möåt cú quan quy mö rêët lúán vaâ seä ài ngûúåc laåi vúái baãn chêët uãy thaác cuãa àa söë caác cuöåc caãi caách khu vûåc dõch vuå cöng. Hai àiïím yïëu khaác cuãa hïå thöëng M&E UÁc khöng quaá nghiïm troång. Àêìu tiïn àoá laâ cöng taác thu thêåp vaâ sûã duång thöng tin hiïåu quaã thûúâng xuyïn khöng àûúåc chuá troång nhiïìu. DoF kiïn trò tû vêën cho caác cú quan quaãn lyá vïì têìm quan troång cuãa viïåc phaát triïín caác muåc tiïu chûúng trònh öín àõnh vaâ thu thêåp caác thöng tin hiïåu quaã öín àõnh ñt nhêët cuäng phaãi àuã àïí cung cêëp, höî trúå cho cöng taác thûåc hiïån àaánh giaá. Maäi cho àïën nùm 1993, gêìn saáu nùm sau khi chiïën lûúåc àaánh giaá àûúåc khúãi àêìu thò DoF múái uãy thaác caác baãn tûúâng trònh, xem xeát quy mö röång vïì chêët lûúång cuãa caác baãn baáo caáo vaâ taâi liïåu lûu trûä vïì ngên saách haâng nùm cuãa caác cú quan haânh chñnh. Theo sau caác baãn nhêån xeát vöën hay àùåt nghi vêën vïì chêët lûúång caác muåc tiïu chûúng trònh vaâ thöng tin hiïåu quaã naây, DoF ra chó thõ yïu cêìu coá möåt loaåt caác baãn nhêån xeát tiïëp diïîn chuyïn sêu vïì têët caã caác muåc tiïu chûúng trònh cuãa têët caã caác cú quan, ban, ngaânh vaâ caác töí chûác haânh chñnh. Cöng viïåc naây yïu cêìu phaãi thi haânh caác kïë hoaåch haânh Baãng 8.1: Caác mùåt maånh vaâ yïëu cuãa hïå thöëng M&E UÁc Àiïím maånh Àiïím yïëu Caác kïët quaã àaánh giaá àûúåc sûã duång nhiïìu àïí phên tñch ngên saách, tû vêën chñnh saách Caác cú quan quaãn lyá ngaânh vaâ caác töí chûác sûã duång caác kïët quaã àaánh giaá úã cûúâng àöå cao Cöng taác àaánh giaá àûúåc thûåc hiïån vúái sûå phöëi húåp giûäa phoâng taâi chñnh, caác phoâng ban, böå phêån àêìu naäo khaác vaâ caác cú quan cêëp ngaânh Chêët lûúång àaánh giaá khöng àöìng àïìu Khöng àuã àaâo taåo àaánh giaá cêëp cao Khöng chuá yá àuáng mûác àïën caác thöng tin hiïåu quaã thûúâng xuyïn Gaánh nùång haânh chñnh lïn caác phoâng ban 54

62 UÁC àöång àïí àaánh vaâo caác vêën àïì àaä àûúåc xaác àõnh. Möåt baâi hoåc tûâ kinh nghiïåm naây laâ têët caã caác hïå thöëng M&E yïu cêìu phaãi àûúåc xem xeát vaâ àiïìu chónh thûúâng xuyïn. Cuäng nhû bêët kyâ caác loaåi hònh caãi caách naâo khaác trong khu vûåc cöng, hïå thöëng M&E baãn thên noá cuäng cêìn àûúåc giaám saát vaâ àaánh giaá. Àiïím yïëu cuöëi cuâng cuãa hïå thöëng M&E theo chaánh vùn phoâng cuãa möåt söë phoâng ban laâ caác yïu cêìu lïn kïë hoaåch vaâ baáo caáo àaánh giaá theo àuáng nghi thûác quaá nùång nïì. Möåt söë cú quan àaä lêåp ra caác quaá trònh thuã tuåc nöåi böå phûác taåp cho cöng taác lïn kïë hoaåch àaánh giaá vaâ röët cuöåc chuêín bõ caác baãn kïë hoaåch PEP daâi 120 trang. Tuy nhiïn, caác quy àõnh hûúáng dêîn cuãa DoF khöng yïu cêìu nhêët thiïët phaãi phûác taåp nhû vêåy maâ ngûúåc laåi àïì cao caác baãn kïë hoaåch àún giaãn hún. Hïå thöëng àaánh giaá Lúâi chung kïët 26 Chñnh phuã baão thuã nhêåm chûác nùm 1996 dêîn àïën quy mö dõch vuå cöng bõ thu heåp laåi, coá taác àöång laâm suy yïëu quaá trònh tû vêën chñnh saách vaâ vai troâ cuãa DoF vïì lêu daâi, àùåc biïåt laâ trong chu trònh tuêìn hoaân vöën, vaâ thaáo boã rêët nhiïìu caác quyïìn kiïím soaát vaâ caác quy àõnh àoâi hoãi vêîn coân têåp trung úã trung ûúng. Cuâng luác, quyïìn tûå quaãn lyá úã mûác àöå cao hún rêët nhiïìu àûúåc trao vaâo tay nhûäng ngûúâi àûáng àêìu caác cú quan cêëp ngaânh quay trúã laåi nguyïn lyá àïí caác nhaâ quaãn lyá tûå quaãn lyá. Mùåc dêìu caác phoâng, ban cêëp ngaânh vêîn àûúåc yïu cêìu phaãi baáo caáo cöng khai tònh hònh hoaåt àöång cuãa mònh cho Nghõ viïån, khi àoá DoF khöng coân aáp àùåt quyïìn kiïím soaát têåp trung hay caác tiïu chuêín chêët lûúång cho M&E. Möåt phêìn trong caác thay àöíi naây laâ chiïën lûúåc àaánh giaá chñnh thûác àaä töìn taåi àûúåc mûúâi nùm vaâ cuäng tûác laâ hïå thöëng M&E cuãa nhaâ nûúác bõ huãy boã. Töíng kiïím toaán UÁc àaä miïu taã caác caãi töí naây laâ cùæt boã cöng taác àaánh giaá àûúåc thiïët lêåp tûâ trûúác. Trong khi vêîn coân laåi möåt söë phoâng, ban cêëp ngaânh àûúåc xem laâ caác öëc àaão thûåc haânh M&E töët 27, khi baân vïì caách tiïën haânh, chêët lûúång vaâ mûác àöå sûã duång M&E, caác trûúâng húåp coá veã nhû laâ caác trûúâng húåp ngoaåi lïå hún laâ möåt quy luêåt. 28 Caác àúåt kiïím tra söí saách cuãa ANAO àaä nïu bêåt chêët lûúång keám cuãa thöng tin hiïåu quaã maâ àa söë caác phoâng, ban luác bêëy giúâ cung cêëp cho Nghõ viïån. Mùåt duâ DoF vêîn tû vêën cho caác khoaãn ngên saách cuãa caác cú quan quaãn lyá, thûåc tïë vêîn thiïëu thöng tin giaám saát vaâ caác kïët quaã àaánh giaá coá hïå thöëng vaâ coá thïí tin cêåy àûúåc àïí DoF coá thïí dûåa caác lúâi khuyïn, tû vêën cuãa mònh lïn caác chûáng cûá cuå thïí. Theo kïët luêån cuãa OECD. ÚÃ UÁc, viïåc cùæt giaãm giaám saát tûâ trung ûúng lïn caác cú quan dõch vuå cöng vaâ giúái haån caánh tay quyïìn lûåc cuãa caác cú quan trung ûúng àaä cho pheáp hoå tûå quaãn lyá nhûng hiïån nay, caách naây cuäng àûúåc xem laâ àaä tûúác mêët tûâ tay Böå Taâi chñnh caác thöng tin cêìn thiïët àïí Böå coá thïí thûåc hiïån cöng taác cöë vêën. (OECD 2002). 55

63 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? 56

64 9 Trûúâng húåp caá biïåt cuãa chêu Phi Baâi hoåc kinh nghiïåm cuãa caác nûúác Chêu Phi coá tñnh àaåi diïån cho nhûäng quöëc gia ngheâo taåi nhiïìu khu vûåc khaác trïn thïë giúái, àùåc biïåt laâ nhûäng nûúác àang xêy dûång cho mònh chiïën lûúåc giaãm ngheâo. Chêu Phi cuäng cung cêëp nhûäng baâi hoåc vïì caách thûác xêy dûång nùng lûåc M&E, àùåc biïåt laâ khi coá khaã nùng àûúåc tiïëp nhêån nhiïìu nguöìn vöën tûâ caác nhaâ taâi trúå. Nhûäng baâi hoåc naây cuäng àaåi diïån cho caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh laâ nhûäng nûúác chûa cam kïët thûåc hiïån nhûäng caãi caách töíng thïí vaâ toaân diïån hïå thöëng M&E cuãa hoå. Taåi nhûäng quöëc gia naây, viïåc nhûäng thay àöíi thñch húåp àûúåc tiïën haânh vö cuâng thêån troång àaä chó ra rùçng M&E laâ möåt hoaåt àöång tiïët kiïåm chi phñ cuãa chñnh phuã. Têët caã caác quöëc gia àïìu cöng nhêån rùçng tònh traång ngheâo àoái cuâng cûåc maâ phêìn lúán caác nûúác Chêu Phi àang phaãi àöëi àêìu àaä khiïën nhûäng nûúác naây trúã thaânh ûu tiïn haâng àêìu cho caác chûúng trònh höî trúå phaát triïín. Hún 30 nûúác Chêu Phi àang chuêín bõ PRSP taåm thúâi hoùåc PRSP cuöëi cuâng - möåt taâi liïåu cêìn thiïët àïí àûúåc tiïëp cêån vúái caác khoaãn taâi trúå thöng qua xoaá núå theo Saáng kiïën xoaá núå cho caác nûúác ngheâo 1. PRSP xêy dûång nhûäng muåc tiïu phaát triïín vaâ baáo caáo vïì nhûäng thaânh tûåu àaä àaåt àûúåc. Trïn thûåc tïë, tiïën haânh cöng viïåc naây coá nghôa laâ chuáng ta àaä chuá troång àïën viïåc xem möåt quöëc gia àaä àaåt àûúåc caác Muåc tiïu phaát triïín Thiïn niïn kyã àïën mûác àöå naâo. Cöng viïåc naây caâng àïì cao sûå cêìn thiïët phaãi coá cú súã dûä liïåu phuâ húåp cêëp quöëc gia, vaâ dêîn àïën nhûäng khoaãn taâi trúå khöng hïì nhoã daânh cho viïåc xêy dûång nùng lûåc thöëng kï, vñ duå nhû höî trúå àiïìu tra dên söë vaâ caác cuöåc àiïìu tra höå gia àònh. Àùåc biïåt laâ vúái caác cú quan thöëng kï quöëc gia, caác nûúác naây luön toã ra sùén loâng chêëp nhêån nhûäng khoaãn viïån trúå hoùåc caác trúå giuáp kyä thuêåt naây. Caác PRSP thûúâng trònh baây vïì nhûäng hïå thöëng giaám saát quöëc gia (mang tñnh thöëng kï) vaâ coi caác hïå thöëng naây giöëng nhû M&E, vò thïë, nhu cêìu ûu tiïn cho M&E nay àaä trúã thaânh möåt thuêåt ngûä àûúåc chêëp nhêån röång raäi búãi caã chñnh phuã vaâ nhaâ taâi trúå. Tuy nhiïn, trong 57

65 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? nhiïìu trûúâng húåp, mö hònh giaám saát quöëc gia chuã yïëu àûúåc thiïët kïë laâ àïí àaáp ûáng yïu cêìu vïì cú súã dûä liïåu cuãa nhaâ taâi trúå (IEG 2004b). Ngoaâi ra, caác PRSP thûúâng têåp trung vaâo nguöìn lûåc ngên saách vaâ nhûäng nguöìn lûåc khaác àûúåc chi tiïu cho nhûäng ûu tiïn quöëc gia vaâ cho nhûäng tiïën böå quöëc gia trong caác MDG. ÚÃ àêy, coá hai vêën àïì quan troång nhûng vêën àïì khöng àûúåc àïì cêåp àïën trong muåc tiïu quöëc gia chñnh laâ caái maâ Booth vaâ Lucas (2001a, 2001b) àaä goåi laâ phêìn trung têm bõ thiïëu : nùng lûåc thöng tin trong caác bûúác can thiïåp vaâo hoaåt àöång cuãa chñnh phuã, àêìu ra, dõch vuå cung cêëp vaâ àaánh giaá haânh vi chñnh phuã àöëi vúái kïët quaã thûåc tïë. Caác con söë thöëng kï vïì söë tiïìn àaä chi tiïu vaâ vïì mûác àöå ngheâo àoái àïìu àoáng vai troâ quan troång, nhûng àaáng tiïëc laâ chñnh phuã laåi khöng coá àuã nùng lûåc àïí ào lûúâng kïët quaã àêìu ra cuãa nhûäng khoaãn chi naây - saãn lûúång, kïët quaã, têìm aãnh hûúãng cuãa chñnh phuã. Caác MDG vaâ caác thûúác ào khaác vïì mûác àöå ngheâo àoái àïìu cung cêëp möåt thûúác ào cuöëi cuâng vïì hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa quöëc gia, nhûng laåi khöng ào lûúâng àûúåc mûác àöå àoáng goáp cuãa chñnh phuã so vúái nhaâ taâi trúå, khu vûåc tû nhên vaâ caác nhoám xaä höåi dên sûå nhû caác NGO. Hêìu hïët caác quöëc gia Chêu Phi àïìu àún giaãn laâ khöng coá khaã nùng tiïën haânh àaánh giaá vaâ raâ soaát. Thay vaâo àoá, hoå thûúâng chó biïët dûåa vaâo höî trúå tûâ phña caác nhaâ taâi trúå àïí thûåc hiïån cöng viïåc naây. Vêën àïì khoá khùn laâ gaánh nùång quaá lúán maâ caác quöëc gia naây phaãi gaánh vaác àïí àaáp ûáng àûúåc nhûäng yïu cêìu M&E cuãa caác nhaâ taâi trúå trong caác chuyïën cöng taác àiïìu tra cuå thïí, trong viïåc cung cêëp thöng tin vïì nùng lûåc, trong viïåc haâi hoaâ hoaá caác tiïu chñ, phûúng phaáp àaánh giaá vaâ hún thïë nûäa (IEG 2003a). Viïåc thiïëu sûå cên àöëi trong caác nguöìn vöën taâi trúå àaä àùåt ra gaánh nùång cung cêëp thöng tin àöëi vúái caác nûúác lïå thuöåc vaâo viïån trúå phaát triïín. Tuy nhiïn, sûå phöëi húåp giûäa caác nhaâ taâi trúå vaâ sûå cên àöëi trong nguöìn vöën taâi trúå coá thïí diïîn ra dïî daâng hún nhúâ caác caách tiïëp cêån theo ngaânh. Vñ duå nhû, úã Tazania, coá nhoám cöng taác trong lônh vûåc y tïë cuâng phöëi húåp vúái chñnh phuã vaâ caác nhaâ taâi trúå àïí phên tñch nùng lûåc, xêy dûång chñnh saách vaâ thûåc hiïån raâ soaát caác hïå thöëng M&E ngaânh. Nhoám cöng taác ngaânh naây cuäng coá traách nhiïåm àaánh giaá vaâ nghiïn cûáu vïì möåt söë vêën àïì cuå thïí theo ngaânh (Stout 2001). Xu hûúáng sûã duång nhiïìu hún caác chûúng trònh vay vöën chiïën lûúåc daânh cho caác quöëc gia naây cuäng laâ möåt caách thûác hiïåu quaã àïí giaãm thiïíu nhûäng vêën àïì naãy sinh coá liïn quan àïën sûå cên àöëi nguöìn vöën vò phûúng thûác naây laâm giaãm phaåm vi M&E àöëi vúái tûâng dûå aán cuå thïí, vò vêåy, phaåm vi M&E seä àûúåc phên chia cho caác nhaâ taâi trúå. Vñ duå nhû úã Uganàa, Ngên haâng Thïë giúái vaâ caác nhaâ taâi trúå khaác àaä cung cêëp höî trúå ngên saách cho chñnh phuã nûúác naây. Höî trúå naây hiïån àang ngaây caâng àûúåc triïín khai phöí biïën úã Chêu Phi vaâ caác quöëc gia àaä àûúåc xoaá núå khaác. Baâi hoåc tûâ Uganda 2 Möåt vaâi chñnh phuã Chêu Phi nhû Uganàa vaâ Tazania àaä hiïíu roä têìm quan troång cuãa viïåc coá àûúåc nùng lûåc thöng tin toaân diïån vaâ àaáng tin cêåy. Hoå sûã duång thöng tin naây àïí xêy dûång caác kïë hoaåch quöëc gia vaâ àïí xaác àõnh nhûäng ûu tiïn ngên saách (xem, Chñnh phuã Tazania 2001,Ssentongo 2004; Chñnh phuã Uganàa 2004, 2006). Möåt àùåc àiïím chung cho têët caã caác quöëc gia naây laâ úã chöî 58

66 TRÛÚÂNG HÚÅP CAÁ BIÏÅT CUÃA CHÊU PHI Höåp 9.1 Möåt mö hònh àaánh giaá coá hiïåu quaã cao úã Uganàa Vaâo àêìu nhûäng nùm 1990, Uganàa, giöëng nhû nhûäng nûúác àang phaát triïín, àang trong bûúác àêìu xêy dûång caác chó söë àaánh giaá nùng lûåc trong y tïë vaâ giaáo duåc. Nguyïn nhên chuã yïëu laâ coá niïìm tin cho rùçng caác nguöìn quyä àaä bõ thêët thoaát vaâ khöng àïën àûúåc caác cú quan trûåc tiïëp thûåc hiïån. Cuâng vúái sûå höî trúå cuãa Ngên haâng Thïë giúái, phûúng phaáp PET àûúåc xêy dûång vaâ aáp duång trong lônh vûåc giaáo duåc tiïíu hoåc trong nùm Uganàa cuäng dûå àõnh sûã duång phûúng phaáp naây àïí ào lûúâng tyã troång vöën àûúåc cung cêëp búãi chñnh quyïìn trung ûúng daânh cho caác trûúâng tiïíu hoåc vaâ khuyïën nghõ caách thûác sûã duång nguöìn vöën àoá sao cho coá hiïåu quaã. PET àaä phên tñch thúâi haån cuãa caác doâng ngên saách vaâ so saánh sûå phên böí ngên saách àöëi vúái chi tiïu hiïån thúâi taåi caác trûúâng tiïíu hoåc. Vò khöng coá caác taâi khoaãn cöng thñch húåp phaãn aánh chi tiïu naây nïn caác cuöåc àiïìu tra àaä àûúåc tiïën haânh taåi 25 trûúâng tiïíu hoåc cöng lêåp taåi 19 quêån huyïån. Möåt böå dûä liïåu àaä àûúåc xêy dûång vïì kïët quaã àêìu ra vaâ chi tiïu giai àoaån Nghiïn cûáu chó ra rùçng chó 13% lûúång vöën nhaâ nûúác àûúåc cêëp àuáng àõa chó laâ caác trûúâng tiïíu hoåc trong giai àoaån naây. Söë coân laåi 87% àaä biïën mêët hoùåc bõ quan chûác àõa phûúng trûng duång cho muåc àñch cuãa hoå. Khoaãng 20% vöën àûúåc phên böí àïí traã lûúng cho giaáo viïn laâ lûúng khöëng vò àûúåc cêëp cho nhûäng ngûúâi khöng hïì töìn taåi hoùåc khöng phaãi laâ giaáo viïn. Phaát hiïån cuãa nghiïn cûáu àaä thu huát sûå chuá yá cuãa giúái truyïìn thöng vaâ chñnh phuã àaä quyïët àõnh rùçng thöng tin vïì töíng söë vöën àûúåc phên böí vaâ vïì söë vöën maâ caác trûúâng tiïíu hoåc nhêån àûúåc cêìn àûúåc cöng böë röång raäi trïn caác túâ baáo vaâ àaâi phaát thanh àõa phûúng, àöìng thúâi àûúåc niïm yïët cöng khai úã caác trûúâng hoåc. Àiïìu naây giuáp phuå huynh hoåc sinh biïët àûúåc vïì thûåc traång sûã duång vöën maâ trûúâng hoåc cuãa con caái hoå àang phaãi àöëi mùåt; giuáp cung cêëp nhûäng thöng tin hoå cêìn àïí giaáo viïn vaâ laänh àaåo nhaâ trûúâng hiïíu roä taåi sao laåi coá tònh traång thiïëu giaáo viïn hay taåi sao vúã viïët laåi khöng àûúåc cêëp cho hoåc sinh möåt caách àêìy àuã. Nhûäng àöång thaái naây cuäng chó ra rùçng chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ chñnh quyïìn trung ûúng àaä coá traách nhiïåm theo doäi vaâ giaám saát hoaåt àöång naây. Hai PET àûúåc thûåc hiïån sau àoá àaä chó ra rùçng nguöìn vöën cêëp àuáng àõa chó àïën caác trûúâng tiïíu hoåc àaä tùng tûâ 13% giai àoaån lïn khoaãng 80-90% trong giai àoaån Vñ duå naây chó ra rùçng dûä liïåu àõnh lûúång vïì dõch vuå cöng cöång laâ möåt cöng cuå vö cuâng hûäu ñch vaâ maånh meä àïí têåp húåp tiïëng noái cuãa xaä höåi dên sûå. Mùåc duâ trong nhûäng cuöåc àiïìu tra naây vêîn xuêët hiïån lúâi phaân naân cuãa möåt söë caá nhên àún leã song phaãn höìi cuãa dên chuáng nhòn chung laâ rêët töët. PET àêìu tiïn àaä tiïu töën khoaãng àöla Myä vaâ àûúåc ûúác tñnh laâ giuáp tùng lûúång vöën àïën àûúåc vúái caác trûúâng tiïíu hoåc lïn hún 18,5 triïåu àöla Myä möîi nùm. Àiïìu àoá cho thêëy PET laâ möåt cöng cuå àaánh giaá coá tñnh hiïåu quaã vïì chi phñ. Chñnh phuã Uganàa hiïån àang tiïëp tuåc tiïën haânh caác PET cho caác lônh vûåc khaác theo ngaânh. Nguöìn: Bambenger, Hackay vaâ Ooi 2004, caác chûúng trònh quöëc gia cuãa hoå (úã Uganàa laâ Kïë hoaåch haânh àöång xoaá ngheâo àoái (PEAP)) àïìu àûúåc xêy dûång trûúác khi coá caác saáng kiïën PRSP. Kinh nghiïåm naây khiïën caã hai quöëc gia trïn àêy àïìu thûåc hiïån PRSP möåt caách dïî daâng vò hoå chó cêìn àún giaãn laâ toám tùæt laåi caác nöåi dung coá sùén trong kïë hoaåch haânh àöång quöëc gia sao cho àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa PRSP. Uganàa àaä coá möåt vaâi saáng kiïën M&E vaâ möåt vaâi hïå thöëng M&E. Àêy laâ quöëc gia àêìu tiïn thûåc hiïån caác PET (höåp 9.1). Tuy nhiïn, caác hïå thöëng M&E cuãa Uganàa trong nùm 2001 (xem baãng 9.1) vaâ trong nùm 2003 toã ra khöng phaãi laâ nhûäng hïå thöëng giaám saát àûúåc phöëi húåp töët vaâ haâi hoaâ taåi cêëp ngaânh vaâ cêëp tiïíu ngaânh ñt nhêët laâ coá 16 hïå thöëng riïng reä (Hauge 2003). Ngoaâi ra, möåt cuöåc àiïìu tra chi tiïët vïì ba ngaânh (y tïë, giaáo duåc, cêëp nûúác vaâ vïå sinh) àaä chó ra rùçng viïåc thu thêåp dûä liïåu taåi cêëp quêån huyïån vaâ cêëp cú súã laâ vö cuâng khoá khùn. 59

67 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Baãng 9.1 M&E Uganàa Toám tùæt caác vêën àïì chiïën lûúåc, thaách thûác vaâ hoaåt àöång coá thïí triïín khai Caác vêën àïì M&E chiïën lûúåc Caác nhên töë tñch cûåc úã Uganda Möåt vaâi thaách thûác 1. Phöëi húåp vaâ haâi hoaâ hoaá - Dûå thaão chiïën lûúåc giaám saát àoái ngheâo - Caác nhoám cöng taác ngaânh trong tiïën trònh lêåp kïë hoaåch vaâ ngên saách - Nöî lûåc haâi hoaâ hoaá baáo caáo tiïën àöå dûå aán - Daânh 5% quyä haânh àöång giaãm ngheâo cho theo doäi vaâ giaãi trònh - Àõnh daång baáo caáo vaâ lïn kïë hoaåch baáo caáo riïng reä sao cho phuâ húåp vúái nguöìn vöën cêëp - Caác chñnh saách ngaânh vaâ cêëp quêån huyïån, ngên saách, kïë hoaåch laâm viïåc, caác caách tiïëp cêån 2. Muåc tiïu phaát triïín, muåc àñch vaâ caác chó söë hiïåu quaã hoaåt àöång - PEAP/PRSP laâ khuön khöí töíng thïí cuãa caác ûu tiïn giaãm ngheâo - Thñ àiïím àaâo taåo quaãn lyá dûåa trïn kïët quaã - Cên nhùæc caác chó söë trong tiïën trònh ngên saách - Chûúng trònh khöng tûúng thñch vúái caác muåc tiïu cêëp ngaânh - Caác muåc tiïu cuãa PEAP àaáp ûáng àûúåc hoaåt àöång cêëp böå ngaânh hún laâ vúái kïët quaã giaãm ngheâo 3. Nhûäng saáng kiïën coá àoáng goáp cho thaânh cöng - Cöng nhêån tñnh hiïåu quaã trong cung cêëp dõch vuå nhû möåt khêu cuãa quaãn lyá cöng - NSDS Nùng lûåc àûúåc àaánh giaá trong chi tiïu ngên saách vaâ quaãn lyá quan liïu - Liïn kïët yïëu giûäa phên böí nguöìn lûåc vaâ nùng lûåc 4. Chuyïín giao quyïìn tûå chuã trong quaãn lyá - Phên cêëp traách nhiïåm trong cung cêëp dõch vuå - Triïín khai quaá trònh ngên saách dûåa trïn kïët quaã - Caác kïë hoaåch haânh àöång toaân diïån cêëp quêån huyïån - Chñnh quyïìn àõa phûúng xêy dûång kïë hoaåch xêy dûång nùng lûåc - Nùng lûåc quaãn lyá yïëu keám úã cêëp àõa phûúng - Hïå söë chi tiïu cuãa caác chûúng trònh trúå cêëp coá àiïìu kiïån khiïën cho nhaâ quaãn lyá cûáng nhùæc trong viïåc thñch ûáng vúái caác nhu cêìu úã àõa phûúng 5. Vai troâ cuãa xaä höåi dên sûå trong viïåc tùng cûúâng tñnh minh baåch vaâ traách nhiïåm giaãi trònh - Tñnh chêët tham vêën cuãa tiïën trònh PEAP - Tñnh minh baåch cuãa tiïën trònh ngên saách - Thûåc tiïîn quaãn lyá cöng - Nùng lûåc àaáng chuá yá cuãa caác NGO - Àöëi thoaåi giûäa Chñnh phuã vaâ xaä höåi dên sûå úã cêëp trung ûúng - Nhu cêìu tùng cûúâng tham vêën caác bïn liïn quan trong quaá trònh xêy dûång ûu tiïn - Möåt phêìn ba trúå giuáp phaát triïín chñnh thûác laâ trúå giuáp kyä thuêåt bïn ngoaâi nguöìn vöën cuãa chñnh phuã 6. Caác nguyïn tùæc àöëi taác PEAP - Soaån thaão caác nguyïn tùæc àöëi taác CDF - Höî trúå ngên saách coá xu hûúáng àang tùng - Lõch hoåp Nhoám tû vêën trong tiïën trònh ngên saách - Möåt phêìn ba trúå giuáp phaát triïín chñnh thûác laâ trúå giuáp kyä thuêåt bïn ngoaâi nguöìn vöën cuãa chñnh phuã vaâ M&E - Gêìn 300 dûå aán àûúåc thûåc hiïån 7. Àaâo taåo kyä nùng M&E - Nhêån thûác vïì têìm quan troång cuãa M&E - Àiïìu kiïån àaâo taåo, khaã nùng cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu vaâ caác hoåc giaã taåi àõa phûúng - Kyä nùng quaãn lyá yïëu keám úã caác cêëp chñnh quyïìn àõa phûúng 60

68 TRÛÚÂNG HÚÅP CAÁ BIÏÅT CUÃA CHÊU PHI Caác giaãi phaáp coá thïí thûåc hiïån àïí vûúåt qua thaách thûác quaã khaác nhau cuãa caác saáng kiïën quaãn lyá - Möåt phêìn ba trúå giuáp phaát triïín chñnh thûác laâ trúå giuáp kyä thuêåt bïn ngoaâi nguöìn vöën cuãa chñnh phuã - Xaác àõnh möåt böå hoùåc möåt cú quan chuã chöët thûåc hiïån M&E - Thaânh lêåp thoaã thuêån haâi hoaâ hoaá, àõnh daång baáo caáo vaâ tñnh àõnh kyâ cuãa M&E loäi (thöng qua khung M&E chñnh thûác) - Tùng tñnh phöëi húåp giûäa caác cú quan àiïìu tra vaâ kiïím toaán. tiïu àûúåc xaác àõnh vúái khung thúâi gian, nïìn taãng húåp lyá - Liïn kïët yïëu giûäa caác muåc tiïu ngaânh vaâ muåc tiïu cêëp quêån huyïån - Xaác àõnh roä muåc tiïu vaâ tiïu àiïím cuãa PEAP thöng qua lêåp kïë hoaåch, tiïën trònh ngên saách, lïn kïë hoaåch laâm viïåc úã cêëp ngaânh, cêëp quêån huyïån vaâ cêëp cú súã - Khung chi tiïu daâi haån têåp trung vaâo caác muåc tiïu trung haån cuãa PEAP baáo caáo cöng taác thûúâng xuyïn - Cûúäng chïë thiïëu phuâ húåp àöëi vúái caác biïån phaáp trûâng phaåt ngûúâi ngheâo - Tham nhuäng thûúâng khöng bõ trûâng phaåt - AÁp duång caác kïët quaã nghiïn cûáu vaâ raâ soaát nùng lûåc - Sûã duång caác NSDS khaác laâm duång cuå ào lûúâng mûác àöå thoaã maän cuãa khaách haâng - Àïì cêåp àïën nhûäng quan ngaåi vïì giaá trõ cuãa àöìng tiïìn trong luêåt taâi chñnh - AÁp duång quy àõnh vïì dõch vuå khaách haâng cêëp chñnh quyïìn chõu sûå quaãn lyá tûâ trung ûúng. - Cho pheáp chñnh quyïìn àõa phûúng coá quyïìn tûå chuã hún trong quaá trònh tuyïín duång, traã lûúng, vaâ caác khoaãn chi ngoaâi lûúng - Baão àaãm giaám saát chùåt cheä hún úã cêëp àõa phûúng vaâ coi àêy laâ möåt àiïìu kiïån tiïn quyïët àïí àöíi lêëy quyïìn tûå chuã - Triïín khai thûåc tiïîn M&E vúái tû caách laâ chûác nùng quaãn lyá chñnh GOU vaâ NGO úã cêëp trung ûúng khöng àûúåc phaãn aánh úã cêëp àõa phûúng - Múã röång caác thûåc tiïîn minh baåch tûâ phên böí àïën triïín khai - Theã baáo caáo khaách haâng böí sung cho NSDS - Khuyïën khñch caác NGO tham gia tñch cûåc vaâo caác hoaåt àöång giaãm ngheâo, àùåc biïåt laâ tham gia cêëp vöën cho hoaåt àöång giaám saát traách nhiïåm giaãi trònh cuãa quyä haânh àöång vò ngûúâi ngheâo - AÁp duång quy àõnh vïì dõch vuå khaách haâng trònh raâ soaát haâng nùm - Caác nhaâ taâi trúå àõa phûúng khöng xuêët phaát tûâ caác quy tùæc hûúáng dêîn M&E chung - Tùng cûúâng vöën taâi trúå àöëi vúái PEAP vaâ CDF nhùçm tùng hiïåp lûåc trong quaá trònh lêåp kïë hoaåch, baáo caáo vaâ raâ soaát - Sûã duång ma trêån chñnh saách höî trúå giaãm ngheâo nhû möåt cú chïë lêåp kïë hoaåch vaâ raâ soaát chung. theo nhu cêìu quaãn lyá vaâ tiïën haânh M&E trong cung cêëp dõch vuå vaâ kïët quaã àêìu ra cuãa cöng cuöåc giaãm ngheâo - Tùng cûúâng nùng lûåc úã àõa phûúng trong àaâo taåo kyä nùng àaánh giaá, vñ duå nhû thöng qua àaâo taåo caác caán böå àaâo taåo taåi caác thïí chïë cêëp quöëc gia - Phöëi húåp sûã duång vöën daânh cho M&E trong caác quyä haânh àöång vò ngûúâi ngheâo, caác chûúng trònh xêy dûång chñnh quyïìn cêëp àõa phûúng vaâ Chûúng trònh Quaãn lyá Kinh tïë vaâ Taâi chñnh II - Thaânh lêåp hiïåp höåi àaánh giaá quöëc gia. Nguöìn: Hage 2001 Ghi chuá: CDF=khung phaát triïín toaân diïån; GOU=Chñnh phuã Uganàa; NGO=Töí chûác phi chñnh phuã; MSDS=Àiïìu tra cung cêëp dõch vuå quöëc gia; PEAP=kïë hoaåch haânh àöång xoaá àoái ngheâo; PRSP=Baáo caáo chiïën lûúåc giaãm ngheâo. 61

69 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Caác hïå thöëng thöng tin quaãn lyá cuãa ba lônh vûåc naây àaä thu thêåp dûä liïåu cuãa gêìn 1000 chó söë vïì hiïåu quaã hoaåt àöång liïn quan àïën gêìn àêìu vaâo dûä liïåu trïn 110 quêån huyïån úã Uganàa. Caác chó söë naây têåp trung chuã yïëu vaâo chi tiïu, hoaåt àöång vaâ tònh traång cú súã vêåt chêët cuãa caác cêëp cú súã nhû trûúâng hoåc hoùåc bïånh viïån. Tuy nhiïn, vêîn coân thiïëu caác thûúác ào vïì sûå haâi loâng cuãa khaách haâng vaâ caác thûúác ào vïì kïët quaã àêìu ra (vñ duå nhû àiïìu kiïån vïå sinh hay trònh àöå giaáo duåc). Àaáng tiïëc laâ chêët lûúång cuãa dûä liïåu toã ra rêët khöng chùæc chùæn vaâ thûúâng rêët ngheâo naân. Kïët quaã laâ caác böå ngaânh vaâ caác cú quan chñnh phuã dûåa chuã yïëu vaâo caác cuöåc àiïìu tra hún laâ vaâo caác chó söë hiïåu quaã hoaåt àöång do caác cú súã tûå baáo caáo. Hauge vaâ nhûäng taác giaã khaác (2002) àaä ûúác tñnh rùçng caác cuöåc thanh tra taåi cú súã trong lônh vûåc y tïë àaä laâm töën keám möåt khoaãng thúâi gian tûúng àûúng vúái 1400 nhên viïn möîi nùm vaâ thûúâng tiïu phñ thúâi gian cuãa nhûäng nhên sûå coá tay nghïì cao trong ngaânh y tïë. Phaát hiïån liïn quan àïën viïåc triïín khai thûåc hiïån caác hïå thöëng M&E vaâ caác chó söë nùng lûåc vaâ gaánh nùång khuãng khiïëp àùåt ra àöëi vúái caán böå àêìu naäo àaä khiïën chñnh phuã sûãng söët vaâ keáo theo quyïët àõnh thaânh lêåp Hïå thöëng M&E húåp nhêët quöëc gia (NIME) chõu sûå quaãn lyá cuãa Vùn Phoâng Thuã tûúáng. Muåc tiïu cuãa NIME laâ taåo ra hïå thöëng M&E truå cöåt, trong àoá, caác hïå thöëng hiïån haânh seä àûúåc phöëi húåp vaâ haâi hoaâ hoaá vúái nùng lûåc tiïën haânh vaâ sûã duång caác hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã (Chñnh phuã Uganàa 2004, 2006). Nhiïìu nhoám cöng taác àaä àûúåc thaânh lêåp dûúái sûå quaãn lyá cuãa NIME nhùçm giaãi quyïët caác vêën àïì sau: M&E taåi caác cêëp chñnh quyïìn trung ûúng, nghiïn cûáu chñnh saách, àaánh giaá chñnh saách, dûä liïåu quöëc gia, caác hïå thöëng thöng tin quaãn lyá ngaânh, dûä liïåu khöng gian, caác töí chûác xaä höåi dên sûå, M&E vaâ caác thöng tin taâi chñnh. Ñt nhêët 4 nhaâ taâi trúå àaä cêëp vöën taâi trúå cho NIME, vúái töíng söë vöën khoaãng 7,4 triïåu àöla Myä trong voâng 3 nùm. Bïn caånh àoá coân coá nguöìn vöën höî trúå cuãa chñnh phuã Uganàa. NIME hiïån àang giaãm búát söë lûúång quaá lúán caác chó söë àaánh giaá hiïåu quaã hoaåt àöång, àùåc biïåt laâ úã cêëp ngaânh, chuá troång nhiïìu hún vaâo saãn lûúång, àêìu ra vaâ taác àöång cuäng nhû vaâo viïåc thiïët lêåp muåc tiïu. Ngên haâng Thïë giúái vaâ 7 nhaâ taâi trúå khaác hiïån àang chuêín bõ möåt chiïën lûúåc phöëi húåp àïí höî trúå cho Uganda 3, dûåa trïn muåc tiïu vaâ muåc àñch cuãa kïë hoaåch haânh àöång quöëc gia (PEAP), àöìng thúâi cuäng baám saát thöng tin giaám saát cuãa chñnh phuã àïí àaánh giaá nùng lûåc cuãa hoå. Tuy nhiïn, caác nhaâ taâi trúå vêîn tiïën haânh caác àaánh giaá riïng cuãa mònh. Ngoaâi caác NIME, chñnh phuã coân bùæt àêìu àêíy nhanh tiïën trònh nêng cao nùng lûåc vaâ traách nhiïåm giaãi trònh, bao göìm viïåc xêy dûång quaãn lyá nhaâ nûúác dûåa trïn kïët quaã, caác töí chûác dõch vuå vaâ möëi quan hïå vúái quaá trònh ngên saách vaâ àaánh giaá nùng lûåc àöåi nguä. Caác nöî lûåc cuãa chñnh phuã bao göìm nhiïìu àöång thaái nhùçm tùng cûúâng cam kïët chñnh trõ cêëp cao vaâ dõch vuå dên sûå, àöìng thúâi yïu cêìu àõnh hûúáng nùng lûåc töët hún 4. Kïët luêån Uganàa vaâ caác nûúác Chêu Phi khaác àaä coá caác hïå thöëng M&E. Caác nûúác naây cuäng àaä nhêån àûúåc nguöìn vöën taâi trúå àïí xêy dûång nùng lûåc thöëng kï vaâ àaä tiïëp cêån àûúåc vúái àaánh giaá cuãa caác nhaâ taâi trúå. Thaách thûác maâ nhûäng quöëc gia naây àang phaãi àöëi mùåt khöng phaãi 62

70 TRÛÚÂNG HÚÅP CAÁ BIÏÅT CUÃA CHÊU PHI laâ xêy dûång caác hïå thöëng múái, maâ laâ húåp lyá hoaá vaâ hoaân thiïån nhûäng hïå thöëng àang coá. Coá nhûäng khoá khùn liïn quan àïën chêët lûúång dûä liïåu vaâ nhûäng yïu cêìu bêët cên àöëi cuãa caác nhaâ taâi trúå àöëi vúái thûåc traång M&E vúái quaá nhiïìu dûä liïåu vaâ khöng àuã thöng tin. Viïåc pha tröån nhûäng khoá khùn naây bïn phña cung laâ thûåc tïë xuêët hiïån taåi hêìu hïët caác quöëc gia khaác coá mûác àöå yïu cêìu vïì thöng tin M&E cuãa chñnh phuã yïëu keám. Mùåc duâ seä laâ phi thûåc tïë nïëu kyâ voång rùçng hêìu hïët caác nûúác Chêu Phi àïìu coá thïí xêy dûång àûúåc nhûäng hïå thöëng M&E toaân diïån vaâ àaáng tin cêåy, song cuäng coá möåt vaâi yïëu töë quan troång maâ caác nûúác naây coá thïí thûåc hiïån dïî daâng. Caác nûúác Chêu Phi vaâ caác nûúác khaác coá thïí thûåc hiïån nhûäng bûúác sau trong quaá trònh chuêín bõ PRSP cuãa mònh, duâ coá àûúåc thûåc hiïån vúái sûå höî trúå cuãa caác nhaâ taâi trúå hay khöng. Lúåi thïë, chi phñ vaâ haån chïë cuãa möåt söë trong caác cöng cuå M&E naây àûúåc noái àïën trong cuöën Giaám saát vaâ àaánh giaá: Möåt söë cöng cuå, phûúng phaáp vaâ caách tiïëp cêån (IEG 2004b). i Caác hïå thöëng thöng tin taâi chñnh àïí höî trúå cho viïåc thûåc hiïån chi tiïu chñnh phuã töët hún. i i i i i Caác cuöåc àiïìu tra vïì chi tiïu chñnh phuã àïí xaác àõnh nhûäng àiïím chûa phuâ húåp vaâ phaát hiïån tham nhuäng Caác cuöåc àiïìu tra vïì cung cêëp dõch vuå, vïì mûác àöå thoaã maän cuãa khaách haâng, vïì chêët lûúång dõch vuå quaãn lyá nhaâ nûúác Àaánh giaá nhanh, vñ duå nhû vïì caác dûå aán hoùåc caác chûúng trònh coá vêën àïì Thu thêåp thöëng kï quöëc gia vaâ cêëp ngaânh - àùåc biïåt liïn quan túái nhûäng ûu tiïn quöëc gia nhû caác MDG Dûä liïåu haânh chñnh cuãa caác böå ngaânh coá liïn quan Möåt àiïìu nguy hiïím cêìn traánh laâ xu hûúáng hoaåt àöång quaá sûác cuãa hïå thöëng M&E múái àûúåc xêy dûång. Quan troång laâ phaãi biïët theo doäi möåt caách thêån troång phaåm vi trong àoá möîi loaåi thöng tin M&E àûúåc sûã duång. Taåi nhûäng hïå thöëng coá têìn suêët sûã duång thêëp, cêìn xaác àõnh lyá do (vñ duå nhû chûa nhêån thûác àêìy àuã vïì sûå töìn taåi cuãa hïå thöëng, chêët lûúång dûä liïåu ngheâo naân, dûä liïåu khöng àaáng tin cêåy, thiïëu àöåi nguä nhên sûå coá khaã nùng phên tñch thöng tin). Àiïìu naây giuáp xaác àõnh caác bûúác phaãi laâm tiïëp theo àïí tùng nguöìn cung hoùåc tùng nhu cêìu vïì thöng tin M&E. 63

71 PHÊÌN III NHÛÄNG BAÂI HOÅC KINH NGHIÏÅM Nhiïìu nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín àaä tñch luyä àûúåc nhiïìu kinh nghiïåm vïì xêy dûång caác hïå thöëng M&E. Tñnh thöëng nhêët cuãa nhûäng baâi hoåc naây taåi caác quöëc gia khaác nhau vaâ caác khu vûåc khaác nhau laâ khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn, vò chuáng àïìu phaãn aánh kinh nghiïåm quöëc tïë vúái caác loaåi hònh xêy dûång nùng lûåc trong khu vûåc cöng (chûúng 10). Vêën àïì sûã duång thöng tin M&E laâ vêën àïì trung têm àöëi vúái nùng lûåc vaâ tñnh bïìn vûäng cuãa hïå thöëng M&E. Viïåc sûã duång naây tuyâ thuöåc vaâo baãn chêët vaâ sûác maånh cuãa nhu cêìu àöëi vúái thöng tin M&E noái caách khaác, phuå thuöåc vaâo àöång cú sûã duång M&E. Caác nûúác coá nhu cêìu thêëp hoùåc khöng coá nhu cêìu àöëi vúái M&E coá thïí bõ coi nhû àang phaãi àöëi mùåt vúái möåt raâo caãn khöng thïí vûúåt qua trong nöî lûåc xêy dûång caác hïå thöëng M&E, nhûng quan àiïím naây coá veã húi bi quan. Coá nhiïìu caách àïí àêíy maånh nhu cêìu bùçng caách tùng cûúâng caác cöng cuå khuyïën khñch. Nhûäng caách thûác naây àûúåc chuáng töi noái àïën úã chûúng 11 chûúng têåp trung vaâo nhûäng cuã caâ röët, nhûäng cêy gêåy vaâ baâi thuyïët giaáo àïí baão àaãm nhu cêìu sûã duång thöng tin M&E. 65

72 10 Xêy dûång caác hïå thöëng M&E cuãa quöëc gia nhûäng baâi hoåc kinh nghiïåm Caác taâi liïåu nghiïn cûáu ngaây caâng nhiïìu vïì baâi hoåc kinh nghiïåm trong viïåc cuãng cöë caác hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã àaä cho thêëy rùçng coá möåt sûå thöëng nhêët quan àiïím giûäa caác chuyïn gia vïì möåt söë baâi hoåc quan troång (höåp 10.1) (xem Ngên haâng Phaát triïín Chêu Phi vaâ Ngên haâng Thïë giúái nùm 1998, Boyle 2005; Compton, Baizerman, vaâ Stockdill 2002; DAC 2006; Ngên haâng Phaát triïín Nam Phi, Ngên haâng Phaát triïín Chêu Phi, vaâ Ngên haâng Thïë giúái 2000; Mackay 1998d, 2004; May vaâ cöång sûå 2006; OECD 1997a, 1997b, 1998a, 2004; Schiavo-Campo 2005; UNDP 2000). Baâi hoåc àêìu tiïn laâ nhu cêìu maånh meä cuãa chñnh phuã laâ àiïìu kiïån tiïn quyïët àïí thïí chïë hoaá thaânh cöng. Coá nghôa laâ möåt hïå thöëng M&E phaãi taåo ra àûúåc thöng tin theo doäi vaâ caác kïët luêån àaánh giaá àûúåc caác nhaâ cêëp vöën àaánh giaá cao vaâ àûúåc sûã duång àïí tùng cûúâng nùng lûåc cuãa chñnh phuã vaâ àaáp ûáng àûúåc nhûäng yïu cêìu vïì vêån haânh M&E àïí baão àaãm nhêån àûúåc nguöìn taâi trúå vaâ coá tñnh bïìn vûäng trong tûúng lai. Caác nöî lûåc àïí xêy dûång möåt hïå thöëng M&E seä thêët baåi trûâ phi trïn thûåc tïë töìn taåi nhu cêìu thûåc sûå hoùåc nhu cêìu àang àûúåc taåo lêåp àïí baão àaãm cho caác saáng kiïën coá thïí àûúåc thûåc thi nhùçm thûåc hiïån vaâ sûã duång M&E trïn thûåc tïë. Nïëu khöng àuã àïí àûa ra phaán quyïët cho rùçng M&E coá vai troâ quan troång vaâ cêìn phaãi àûúåc thûåc hiïån thò àiïìu naây coá nghôa laâ chuáng ta àaä chó taåo ra möåt dõch vuå àaäi böi vaâ àûúng nhiïn dõch vuå naây khöng thïí cung cêëp àûúåc nhûäng thöng tin vaâ àaánh giaá chêët lûúång töët. Nhûäng nöî lûåc naây phaãi ài keâm vúái caác haânh àöång khaác àïí baão àaãm sûå tuên thuã, ngay caã khi coá sûå phaãn àöëi maånh meä. Tuy nhiïn, àïí coá àûúåc nhu cêìu bïìn vûäng vaâ maånh meä vïì M&E laâ möåt àiïìu khöng dïî daâng gò. Vaâ raâo caãn àöëi vúái viïåc naãy sinh nhu cêìu laâ do thiïëu hiïíu biïët vïì M&E, àùåc biïåt laâ khi nhûäng nhaâ cêëp vöën quan troång 67

73 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Höåp 10.1 Caác yïëu töë dêîn àïën thaânh cöng cuãa caác hïå thöëng M&E quöëc gia i nhu cêìu bïìn vûäng cuãa chñnh phuã i caác cöng cuå khuyïën khñch maånh meä i bûúác àêìu tiïn laâ phên tñch vïì hïå thöëng M&E hiïån haânh i vai troâ quan troång cuãa nhûäng ngûúâi tiïn phong i àûúåc àõnh hûúáng búãi caác böå ngaânh cuãa chñnh phuã i khöng bùæt hïå thöëng hoaåt àöång quaá sûác i caác hïå thöëng dûä liïåu àaáng tin cêåy cuãa caác böå ngaânh i sûã duång M&E nhû möåt biïån phaáp àïí coá thaânh cöng i àaâo taåo vïì M&E vaâ vïì caách sûã duång M&E i haån chïë viïåc dûåa quaá nhiïìu vaâo luêåt quöëc gia, vaâo caác nghõ àõnh vaâ quy àõnh cuãa chñnh phuã i caác thoaã thuêån cêëu truác baão àaãm chêët lûúång vaâ muåc tiïu M&E i nöî lûåc lêu daâi, àoâi hoãi sûå kiïn trò bïìn bó i xêy dûång möåt phûúng phaáp tuyïën tñnh, ñt tñnh dûå baáo i àaánh giaá thûúâng xuyïn chñnh caác hïå thöëng M&E nhû caác böå ngaânh cuãa chñnh phuã vaâ caác böå cêëp vöën cêìn coá nöî lûåc trûúác àïí xêy dûång vaâ vêån haânh M&E. Nhû vêåy, luön naãy sinh nhûäng vêën àïì coá quan hïå nhên - quaã cuãa nhau: thiïëu nhu cêìu cuãa chñnh phuã vïì M&E vò thiïëu hiïíu biïët vïì M&E vaâ vïì nhûäng saãn phêím maâ hïå thöëng naây coá thïí cung cêëp, thiïëu hiïíu biïët vò thiïëu kinh nghiïåm vúái hïå thöëng naây vaâ thiïëu kinh nghiïåm laâ do ñt coá nhu cêìu sûã duång. Caách thûác àïí vûúåt qua thaách thûác naây laâ tùng cûúâng nhêån thûác vïì M&E- vïì nhûäng cöng cuå cuãa noá, vïì caác phûúng phaáp vaâ kyä thuêåt, vïì tiïìm nùng sûã duång cuãa hïå thöëng. Nhu cêìu coá thïí tùng lïn möåt khi caác nhaâ cêëp vöën úã chñnh phuã bùæt àêìu hiïíu vïì noá töët hún, khi hoå àaä àûúåc chûáng kiïën nhûäng vñ duå vïì chi phñ hiïåu quaã maâ caác hïå thöëng giaám saát vaâ caác baáo caáo àaánh giaá coá thïí mang laåi, khi hoå àûúåc nêng cao nhêån thûác búãi caác cú quan chñnh phuã khaác - nhûäng cú quan àaä xêy dûång hïå thöëng M&E vaâ àûúåc àaánh giaá cao. Hoå coá thïí bõ thuyïët phuåc vïì sûå thêåt hiïín nhiïn laâ àêìu tû xêy dûång caác hïå thöëng M&E laâ möåt hoaåt àöång àêìu tû coá tyã lïå lúåi suêët cao (Bamberger, Mackay, vaâ Ooi 2004). Bïn cung cuäng rêët quan troång cung cêëp àaâo taåo M&E, giaáo trònh, quy trònh vaâ caách xaác àõnh nhûäng tû vêën M&E gioãi, vaâ nhûäng yïëu töë khaác nûäa. Caác chuyïn gia M&E laâ vö cuâng cêìn thiïët àïí taåo ra nhûäng thöng tin M&E àaáng tin cêåy. Nhûäng chuyïn gia naây nhòn nhêån vaâ phên tñch M&E theo caác caách chuyïn biïåt vúái tû caách laâ möåt hoaåt àöång kyä thuêåt àöåc lêåp vaâ chó têåp trung giaãi quyïët nhûäng vêën àïì liïn quan àïën kyä thuêåt maâ thöi. Nhûng mùåt cung trong viïåc taåo ra thöng tin M&E khöng àoáng vai troâ quan troång bùçng mùåt cêìu. Nïëu cêìu vïì M&E lúán thò viïåc tùng cûúâng cung àïí àaáp ûáng cêìu laâ möåt viïåc dïî thûåc hiïån. Nhûng nïëu ngûúåc laåi thò khöng thïí àûúåc. Nhu cêìu tûâ chñnh phuã laâ àiïìu kiïån tiïn quyïët vaâ cöët loäi àïí sûã duång thöng tin M&E vaâ tiïën haânh caác hoaåt àöång M&E. Nhû vêåy, cêìn baão àaãm rùçng caác nhaâ cêëp vöën chñnh (caác böå ngaânh thuöåc chñnh phuã hoùåc caác böå cêëp vöën) luön duy trò nöî lûåc àïí xêy dûång, cuãng cöë hoùåc taâi trúå cho caác hïå thöëng M&E. Tuy nhiïn, viïåc tröng àúåi vaâo nguöìn vöën taâi trúå vaâ caác hoaåt àöång taâi trúå M&E laâ khöng bïìn vûäng vaâ thûúâng xuyïn. Caác cöng cuå khuyïën khñch laâ möåt phêìn quan troång trong nhu cêìu. Cêìn coá caác cöng 68

74 XÊY DÛÅNG CAÁC HÏÅ THÖËNG M&E CUÃA QUÖËC GIA NHÛÄNG BAÂI HOÅC KINH NGHIÏÅM Höåp 10.2 Nhûäng baâi hoåc kinh nghiïåm tûâ Ailen Ailen àaä xêy dûång hïå thöëng àaánh giaá cuãa chñnh phuã nhùçm àaáp ûáng nhûäng àoâi hoãi chñnh thûác khi nûúác naây gia nhêåp Liïn minh chêu Êu. Kïí tûâ khi gia nhêåp, hïå thöëng naây úã Ailen àaä àûúåc cuãng cöë vò nhûäng lyá do nöåi taåi liïn quan àïën mong muöën cuãa chñnh phuã trong viïåc tùng giaá trõ àöìng tiïìn taåi têët caã caác lônh vûåc chi tiïu cöng. Àiïìu naây àûúåc phaãn aánh rêët roä trong Saáng kiïën raâ soaát chi tiïu cuãa chñnh phuã. Àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín, Ailen àaä cung cêëp nhiïìu baâi hoåc kinh nghiïåm vïì caác nhên töë thaânh cöng vaâ nhûäng trúã ngaåi gùåp phaãi trong quaá trònh xêy dûång möåt hïå thöëng M&E. Möåt baâi hoåc laâ nhûäng sûác eáp lúán tûâ bïn ngoaâi coá liïn quan túái khaã nùng huy àöång nguöìn lûåc chñnh laâ nhên töë xuác taác quan troång àïí bùæt àêìu xêy dûång hïå thöëng M&E (àöëi vúái caác nûúác ngheâo thò chñnh laâ yïu cêìu xêy dûång chiïën lûúåc giaãm ngheâo cuâng vúái caác hïå thöëng M&E coá liïn quan, trong böëi caãnh àûúåc xoaá núå theo Saáng kiïën xoáa núå cho caác nûúác ngheâo). Sau khi àaä àûúåc xêy dûång, caác hïå thöëng M&E coá thïí àûúåc sûã duång vò nhûäng muåc tiïu quöëc gia khaác. Têët nhiïn nhu cêìu vaâ caác biïån phaáp tûúng höî cuãa baãn thên quöëc gia àoá trong viïåc sûã duång thöng tin M&E laâ möåt nhên töë vö cuâng quan troång àöëi vúái viïåc thïí chïë hoaá vaâ tñnh bïìn vûäng cuãa hïå thöëng naây. Trûúâng húåp cuãa Ailen àaä möåt lêìn nûäa nhêën maånh nhûäng khoá khùn gùåp phaãi trong viïåc baão àaãm möëi quan hïå trûåc tiïëp giûäa thöng tin M&E vúái caác quyïët àõnh chñnh saách vaâ vúái caác quaá trònh phên böí nguöìn lûåc khaác. Thûåc tiïîn vaâ quy trònh chñnh thûác cuäng cêìn phaãi àûúåc xêy dûång vaâ coá möëi quan hïå trûåc tiïëp vúái nhau. Möåt baâi hoåc khaác laâ phaãi thûåc hiïån raâ soaát àõnh kyâ khi xêy dûång vaâ vêån haânh hïå thöëng M&E. Ailen hiïån àang tiïëp tuåc thñ àiïím thûåc hiïån nhûäng caãi caách xa hún àöëi vúái hïå thöëng àaánh giaá cuãa mònh. Tuy nhiïn, Ailen chó coá kyä nùng sûã duång thöng tin àaánh giaá trong phaåm vi heåp mùåc duâ àaä xêy dûång rêët nhanh choáng hïå thöëng M&E cuãa mònh. Kyä nùng àaánh giaá heåp naây nhêën maånh hún nûäa têìm quan troång cuãa viïåc sûã duång nguöìn lûåc möåt caách thêån troång vúái haâm yá liïn quan àïën caã phña cung vaâ phña cêìu. Vïì mùåt cêìu, haâm yá laâ úã chöî viïåc cöë xêy dûång möåt hïå thöëng quaá phûác taåp laâ khöng quan troång. Thay vaâo àoá, töët hún caã laâ haäy têåp trung vaâo caác hoaåt àöång M&E coá tñnh hiïåu suêët chi phñ cao. Vïì phña cung, khöng nhêët thiïët phaãi tòm caách múã röång nùng lûåc haån chïë theo caách thûác kïë hoaåch hoaá vñ duå nhû thöng qua àaâo taåo muåc tiïu, xêy dûång mön hoåc, xêy dûång kyä nùng laâm viïåc, biïåt phaái, höî trúå maång cöng taác, raâ soaát thûúâng xuyïn chêët lûúång M&E hay húåp àöìng coá kyâ haån vúái caác cöng ty tû vêën. Taåi nhûäng núi coân tröng cêåy vaâo caác cöng chûác nhaâ nûúác àïí tiïën haânh àaánh giaá thò àiïìu àùåc biïåt quan troång laâ baão àaãm sao cho hoå àaä àûúåc àaâo taåo àêìy àuã, àûúåc hûúáng dêîn cuå thïí vaâ àûúåc höî trúå thñch húåp àïí thûåc hiïån chûác nùng àaánh giaá naây möåt caách coá hiïåu quaã. cuå khuyïën khñch maånh àïí caác hïå thöëng M&E vêån haânh töët, àùåc biïåt laâ àïí thöng tin giaám saát vaâ caác kïët luêån àaánh giaá àûúåc sûã duång trïn thûåc tïë. Noái caách khaác, caác cöng cuå khuyïën khñch maånh laâ cêìn thiïët nïëu chûác nùng M&E àûúåc thïí chïë hoaá thaânh cöng (xem höåp 10.2 vïì kinh nghiïåm cuãa Ailen). Quan saát naây cuäng phuâ húåp vúái caác nghiïn cûáu múái àêy vïì caách thûác tiïën haânh bêët kyâ loaåi hònh caãi caách thïí chïë naâo, àùåc biïåt trong böëi caãnh quaãn lyá khu vûåc cöng vaâ quaãn lyá nhaâ nûúác (àïí tòm hiïíu vïì caác raâ soaát nghiïn cûáu, coá thïí xem Ngên haâng Thïë giúái 1997a; OECD 2004, 2005). Nïëu chó coá thöng tin M&E thò khöng thïí baão àaãm àûúåc rùçng noá seä àûúåc sûã duång trïn thûåc tïë, thêåm chñ cuäng chûa chùæc àûúåc caác nhaâ quaãn lyá chûúng trònh, caác caán böå ngên saách coá traách nhiïåm tû vêën vïì phûúng aán chi tiïu hoùåc àûúåc Quöëc höåi vaâ Nghõ viïån coá traách nhiïåm giaám saát traách nhiïåm giaãi trònh sûã 69

75 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? duång trong cöng viïåc haâng ngaây cuãa hoå. Àêy laâ möåt nguy cú xeát trïn caã goác àöå kyä thuêåt khi coi M&E laâ cöng cuå, lêîn vïì mùåt nguyå biïån laâ thöng tin M&E tûå noá coá khaã nùng baão àaãm àûúåc sûã duång. Khöng coá chñnh phuã naâo xêy dûång caác hïå thöëng M&E chó vò chuáng coá chêët lûúång töët. Caác chñnh phuã xêy dûång M&E vò: (1) caác hïå thöëng naây trûåc tiïëp höî trúå caác hoaåt àöång chuã chöët cuãa chñnh phuã, vñ duå nhû tiïën trònh ngên saách, lêåp kïë hoaåch quöëc gia, xêy dûång chñnh saách vaâ caác chûúng trònh quöëc gia, quaãn lyá caác böå ngaânh, caác cú quan, caác chûúng trònh vaâ caác hoaåt àöång; hoùåc vò (2) caác hïå thöëng M&E cung cêëp thöng tin höî trúå quan hïå giaãi trònh. Nhû vêåy, caác hïå thöëng M&E thûúâng coá möëi quan hïå chùåt cheä vúái caác caãi caách trong khu vûåc cöng, vñ duå nhû quaá trònh xêy dûång ngên saách dûåa trïn nùng lûåc (PBB), xêy dûång chñnh saách dûåa trïn thûåc tiïîn, quaãn lyá dûåa trïn kïët quaã vaâ nhûäng caãi caách tûúng tûå; caác biïån phaáp tûúng höî naây àïìu coá möåt vaâi yïëu töë chung (xem chûúng 3). Trong khi xêy dûång hoùåc tùng cûúâng hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã, cêìn bùæt àêìu bùçng viïåc chêín àoaán vïì caác hïå thöëng M&E hiïån haânh vaâ nhûäng àiïím maånh àiïím yïëu cuãa chuáng xeát caã trïn phûúng diïån cêìu lêîn phûúng diïån cung. Phaåm vi thûåc tïë (chûá khöng phaãi phaåm vi kyâ voång) cuãa viïåc sûã duång thöng tin M&E cêìn phaãi àûúåc laâm roä, àùåc biïåt laâ laâm roä caách thûác maâ thöng tin àoá àûúåc sûã duång. Nhûäng chêín àoaán naây tûå noá àaä laâ möåt hònh thûác àaánh giaá vaâ coá thïí coá ñch khöng chó àöëi vúái thöng tin vaâ nhûäng dêëu hiïåu noá cung cêëp maâ coân vò noá coá thïí laâ phûúng tiïån àïí tùng cûúâng nhêån thûác cuãa caác cú quan cêëp vöën trong chñnh phuã, trong xaä höåi dên sûå vaâ cöång àöìng taâi trúå vïì têìm quan troång cuãa M&E vaâ nhu cêìu xêy dûång hïå thöëng múái hoùåc cuãng cöë hïå thöëng hiïån thúâi. Möåt khña caånh khaác cuãa cêìu vaâ cuäng laâ möåt trong nhûäng yïëu töë thaânh cöng khaác laâ phaãi coá möåt vaâi nhaâ tiïn phong trong lônh vûåc naây coá thïí laâ böå trûúãng hay quan chûác cao cêëp cuãa caác böå ngaânh trong chñnh phuã, nhûäng ngûúâi laänh àaåo coá khaã nùng thuác àêíy thïí chïë hoaá M&E, thuyïët phuåc ngûúâi khaác vïì nhûäng ûu tiïn cuãa mònh vaâ phên böí nguöìn lûåc nhùçm xêy dûång toaân böå hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã. Nhaâ tiïn phong naây phaãi coá hiïíu biïët vïì M&E, vïì caác cöng cuå vaâ phûúng phaáp cuãa hïå thöëng, phaãi àaánh giaá àûúåc tñnh hûäu duång tiïìm taâng cuãa hïå thöëng àöëi vúái chñnh phuã vaâ vïì möåt hoùåc nhiïìu hún trong söë böën caách thûác sûã duång thöng tin M&E (àaä àûúåc nïu trong chûúng 3). Nhûäng nhaâ tiïn phong naây cuãa chñnh phuã àoáng vai troâ quan troång trong viïåc xêy dûång thaânh cöng caác hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã, vñ duå nhû hïå thöëng M&E cuãa Chilï, Cölömbia, vaâ Öxtrêylia (nhûäng trûúâng húåp naây àaä àûúåc noái àïën trong May vaâ cöång sûå 2006; IEG 2003b [chûúng 11]; Mackay 2004). Tuy nhiïn, mùåc duâ nhûäng nhaâ tiïn phong naây laâ möåt nhên töë dêîn àïën thaânh cöng song baãn thên hoå khöng thïí baão àaãm cho thaânh cöng. Àaä coá caác vñ duå cho thêëy (vñ duå trûúâng húåp cuãa Ai Cêåp) nhoám caác böå trûúãng tiïn phong uãng höå M&E àaä naãn chñ trûúác möëi hoaâi nghi lúán cuãa caác quan chûác têìm trung (IEG 2004a; Schiavo-Campo 2005). Xêy dûång möåt hïå thöëng M&E hoaân toaân cuãa chñnh phuã - chó têåp trung vaâo caác chó söë àaánh giaá nùng lûåc hoùåc caác hònh thûác raâ soaát vaâ àaánh giaá àoâi hoãi möåt nöî lûåc lúán. Àiïìu naây coá liïn quan àïën viïåc tuyïín duång vaâ àaâo taåo 70

76 XÊY DÛÅNG CAÁC HÏÅ THÖËNG M&E CUÃA QUÖËC GIA NHÛÄNG BAÂI HOÅC KINH NGHIÏÅM àöåi nguä nhùçm thûåc hiïån hoùåc quaãn lyá M&E. Thïí chïë, sûã duång caác phaát hiïån M&E; taåo ra cú súã haå têìng àïí quyïët àõnh nhûäng chûúng trònh chñnh phuã naâo cêìn àûúåc àaánh giaá vaâ nhûäng vêën àïì naâo cêìn àûúåc giaãi quyïët trong möîi àaánh giaá àoá; àöìng thúâi taåo ra hïå thöëng cú súã dûä liïåu vaâ quy trònh àïí thu thêåp, chia seã vaâ baáo caáo thöng tin M&E. Caác quan chûác chñnh phuã, àöi khi rêët bêån röån, phaãi giaám saát chùåt cheä hïå thöëng M&E. Giöëng nhû caác hïå thöëng khaác, trong nhûäng lônh vûåc nhû quaãn lyá taâi chñnh vaâ thu mua, cêìn duy trò nöî lûåc liïn tuåc qua nhiïìu nùm àïí möåt hïå thöëng M&E coá thïí vêån haânh möåt caách coá hiïåu quaã. OECD àaä àûa ra kïët luêån: Cêìn coá nhiïìu thúâi gian àïí xêy dûång hïå thöëng ào lûúâng nùng lûåc vaâ húåp nhêët hïå thöëng naây vaâo möåt hïå thöëng quaãn lyá. Khöng coá quöëc gia thaânh viïn OECD naâo laåi coi viïåc xêy dûång möåt hïå thöëng ào lûúâng nùng lûåc laâ cöng viïåc dïî daâng. Ngûúåc laåi, hoå nhêån thûác rêët roä vïì têìm quan troång cuãa nhu cêìu kiïím tra vaâ giaám saát (OECD 1997a, trang 19). Nhû vêåy, möåt nöåi dung khaác trong caác hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã laâ khaã nùng tiïën haânh quaá trònh naây cuãa möåt böå coá nùng lûåc cú quan coá thïí thiïët kïë, xêy dûång vaâ quaãn lyá möåt hïå thöëng M&E. Taåi nhiïìu nûúác phaát triïín vaâ nhûäng nûúác coá thu nhêåp khaá (vñ duå Öxtraylia, Canada, Chilï, Hoa Kyâ) thò àêy chñnh laâ Böå Taâi chñnh. Böå naây coá vai troâ laänh àaåo vïì thïí chïë àöëi vúái hïå thöëng M&E gêìn vúái trung têm chñnh phuã (vñ duå nhû vùn phoâng töíng thöëng) hoùåc tiïën trònh ngên saách (Bedi vaâ cöång sûå 2006). Sûå cêìn thiïët phaãi laâm roä vai troâ vaâ traách nhiïåm cuãa nhûäng nhaâ cêëp vöën quan troång cuäng àûúåc phaãn aánh trong kinh nghiïåm cuãa chêu Myä Latinh (Höåp 10.3). Taåi möåt vaâi quöëc gia, caác böå ngaânh coá nùng lûåc àaä thaânh lêåp caác hïå thöëng M&E. Coá thïí nïu vñ duå àiïín hònh úã Mïhicö, núi maâ Vùn phoâng Thû kyá Phaát triïín xaä höåi (SEDESOL) coá traách nhiïåm quaãn lyá möåt hïå thöëng M&E cung cêëp caã caác àaánh giaá àõnh lûúång vaâ àaánh giaá taác àöång. Böå naây cuäng laâm viïåc àïí cuãng cöë hïå thöëng chó söë ào lûúâng nùng lûåc nhùçm höî trúå töët hún cho nhûäng àaánh giaá maâ noá tiïën haânh (Hernandez 2006). Cùn nguyïn cuãa nöî lûåc naây laâ böå luêåt àûúåc Quöëc höåi thöng qua vïì caác chûúng trònh àaánh giaá xaä höåi; Quöëc höåi àaä lo lùæng vïì viïåc cú quan haânh phaáp cuãa chñnh phuã coá thïí sûã duång caác chûúng trònh xaä höåi àïí mua phiïëu bêìu. Böå luêåt naây àaä chõu aãnh hûúãng ñt nhêët laâ möåt phêìn búãi caác àaánh giaá taác àöång vö cuâng nghiïm tuác cuãa chûúng trònh Progressa. Mùåc duâ àêy laâ nhûäng àaánh giaá taác àöång coá chi phñ lúán nhêët tûâ trûúác túái nay úã nûúác naây lïn túái haâng triïåu àöla Myä, song chêët lûúång cuãa chuáng àaä àûúåc cöng nhêån röång raäi vò aãnh hûúãng cuãa chuáng àöëi vúái chñnh phuã. Chuáng laâ cöng cuå àïí thuyïët phuåc chñnh phuã tiïëp tuåc duy trò chûúng trònh Progressa vaâ àïí múã röång phaåm vi chûúng trònh naây thaânh chûúng trònh Oportunidades nùm 2005, chñnh phuã àaä tiïu khoaãng 6 tyã àöla Myä cho chûúng trònh naây, möåt chûúng trònh mang laåi lúåi ñch cho 21 triïåu ngûúâi hay khoaãng möåt phêìn nùm dên söë Mïhicö. Nhûäng àaánh giaá naây, mùåc duâ phñ töín lúán song vêîn coá thïí àûúåc coi laâ coá tñnh hiïåu quaã vïì chi phñ rêët cao. Chñnh phuã taåi caác nûúác khaác cuäng thêëy rùçng vñ duå vïì caác àaánh giaá coá taác àöång lúán àöëi vúái chñnh phuã naây laâ hoaân toaân coá tñnh thuyïët phuåc vaâ cuäng bùæt tay vaâo xêy dûång möåt hïå thöëng M&E àûúåc töí chûác töët. 71

77 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Höåp 10.3 Kinh nghiïåm cuãa chêu Myä Latinh vïì caác hïå thöëng M&E Höåi nghõ khu vûåc Ngên haâng Thïë giúái Ngên haâng Phaát triïín Liïn Myä (ATDB) töí chûác höìi thaáng Saáu nùm 2005 àaä têåp trung vaâo baâi hoåc kinh nghiïåm cuãa nùm nûúác dêîn àêìu hoùåc coá triïín voång nhêët úã Chêu Myä Latinh: Chilï, Braxin, Cölömbia, Mïhicö vaâ Pïru. Möåt söë trong nhûäng nûúác naây àaä àaåt àûúåc thaânh tûåu trong quaá trònh xêy dûång vaâ thïí chïë hoaá caác hïå thöëng M&E. Thûåc tiïîn àûúåc ruát ra tûâ trûúâng húåp nhûäng nûúác naây laâ khöng coá àõnh nghôa chung àún lêåp naâo vïì möåt hïå thöëng M&E àûúåc coi laâ coá nùng lûåc töët. Möåt söë nûúác nhêën maånh chó söë nùng lûåc vaâ söë khaác thò têåp trung vaâo viïåc thûåc hiïån àaánh giaá (caác raâ soaát chûúng trònh hoùåc àaánh giaá taác àöång). Mùåc duâ hêìu hïët caác quöëc gia àïìu àaä xêy dûång caách tiïëp cêån thöng qua Böå Kïë hoaåch hoùåc Böå Taâi chñnh song möåt söë nûúác vêîn chuá troång nhiïìu hún vaâo caác hïå thöëng M&E ngaânh. Möåt àùåc tñnh quan troång cuãa phêìn lúán caác hïå thöëng M&E trong vuâng laâ chuáng phaãn aánh nöî lûåc cuãa quöëc gia hún laâ àõnh hûúáng cuãa caác nhaâ taâi trúå. Baâi hoåc kinh nghiïåm àûúåc chia seã giûäa nhûäng quöëc gia naây àaä àûa àïën möåt söë kïët luêån vïì caác hïå thöëng M&E bïìn vûäng nhû sau: i i i i cêìn laâm roä vai troâ vaâ traách nhiïåm cuãa caác chuã thïí quan troång caác Böå Kïë hoaåch hoùåc Taâi chñnh, vùn phoâng Töíng thöëng, caác Böå ngaânh liïn quan hoùåc Quöëc höåi. Àiïìu quan troång laâ phaãi taåo ra àöång lûåc thñch húåp àïí caác chuã thïí naây chõu àaãm nhêån vai troâ lúán hún trong M&E. Tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E khöng phaãi chó laâ vêën àïì vïì cung. Àïí möåt hïå thöëng M&E àaåt àûúåc thaânh cöng vaâ coá tñnh bïìn vûäng thò thöng tin vaâ caác phaát hiïån M&E phaãi àûúåc sûã duång triïåt àïí búãi caác nhaâ cêëp vöën, bao göìm caác böå ngaânh coá liïn quan vaâ xaä höåi dên sûå. Caác böå baão thuã coá thïí ngêìn ngaåi thûåc hiïån nöî lûåc triïín khai caác hïå thöëng M&E vaâ sûã duång M&E nhû möåt cöng cuå quaãn lyá vaâ ngên saách. Àiïìu quan troång laâ phaãi coá mûác àöå cam kïët maånh meä vaâ nhûäng höî trúå cêìn thiïët tûâ nhûäng nhaâ tiïn phong úã caác böå hoùåc tûâ caác quan chûác cao cêëp. Vêîn chûa coá quan àiïím thöëng nhêët vïì caách thûác xaác àõnh ûu tiïn àaánh giaá - nhùçm têåp trung vaâo caác chûúng trònh coá vêën àïì, caác dûå aán thñ àiïím, caác chûúng trònh coá mûác chi tiïu cao hoùåc caác nghiïn cûáu hïå thöëng nhùçm giaãi quyïët vêën àïì coá liïn quan àïën tñnh hiïåu quaã cuãa chûúng trònh. Nguöìn: May vaâ caác cöång sûå 2006 Nhû àaä chó ra trong chûúng 3, thaânh cöng cuãa M&E úã SEDESOL àaä giuáp thuyïët phuåc Böå Taâi chñnh vaâ caác cú quan kiïím soaát khaác phöëi húåp vúái höåi àöìng àaánh giaá quöëc gia àïí thaânh lêåp möåt hïå thöëng M&E hoaân toaân thuöåc chñnh phuã. Àiïìu naây àaä coá tñnh thuyïët phuåc cao cuãa möåt vñ duå àiïín hònh vïì sûå thaânh cöng trong viïåc xêy dûång hïå thöëng M&E maâ möåt cú quan chñnh phuã àaä thûåc hiïån àûúåc. Möåt àiïím cêìn ghi nhúá laâ rêët hiïëm khi coá trûúâng húåp böå ngaânh naâo àaä ra quyïët àõnh xêy dûång möåt hïå thöëng M&E lúán maånh laåi phaãi bùæt àêìu tûâ vaåch xuêët phaát. Ngay caã taåi nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët úã Chêu Phi cuäng àaä coá haâng loaåt caác chó söë nùng lûåc àang töìn taåi vaâ cuäng coá haâng loaåt kïët luêån àaánh giaá àûúåc àûa ra búãi caác nhaâ taâi trúå. Vêën àïì àùåt ra úã àêy laâ chêët lûúång ngheâo naân vaâ phaåm vi bao phuã quaá haån heåp cuãa caác chó söë hoùåc caác àaánh giaá nùng lûåc êëy. Möåt sai lêìm phöí biïën laâ sûå quaá taãi cuãa caác hïå thöëng M&E. Coá quaá nhiïìu caác chó söë nùng lûåc vñ duå nhû hïå thöëng M&E cuãa Cölömbia, SINERGIA, coá 940 chó söë nùng lûåc vaâo nùm 2002; àöëi vúái Cölömbia, con söë naây laâ quaá lúán so vúái mûác àöå sûã duång thöng tin. Chñnh vò vêåy, quöëc gia naây àaä giaãm söë 72

78 XÊY DÛÅNG CAÁC HÏÅ THÖËNG M&E CUÃA QUÖËC GIA NHÛÄNG BAÂI HOÅC KINH NGHIÏÅM lûúång caác chó söë nùng lûåc xuöëng coân khoaãng 500 (Castro 2006a, 2006b; Mackay vaâ cöång sûå 2007; phuå luåc B cuãa cuöën saách naây). Ngûúåc laåi, hïå thöëng M&E cuãa Chilï coá 1550 chó söë nùng lûåc. Àêy laâ con söë rêët lúán nhûng Böå Taâi chñnh vúái nùng lûåc töët laåi hoaân toaân coá thïí sûã duång hiïåu quaã nhûäng thöng tin naây. Coá thïí coi Chilï laâ möåt ngoaåi lïå minh chûáng cho möåt quy tùæc phöí quaát hún vúái söë àöng. Söë lûúång caác chó söë nùng lûåc phuâ húåp coân phuå thuöåc vaâo söë caác chûúng trònh chñnh phuã vaâ vaâo loaåi hònh chó söë nùng lûåc. Caác chó söë coá thïí chó têåp trung vaâo caác böå phêån khaác nhau trong chuöîi kïët quaã àöëi vúái möåt chûúng trònh (àûúåc àõnh nghôa trong Phuå luåc E): àêìu vaâo, hoaåt àöång, àêìu ra, kïët quaã vaâ taác àöång. Caác quan chûác cao cêëp cuäng coá xu hûúáng sûã duång caác chó söë chiïën lûúåc cêëp cao nhû caác chó söë àêìu ra vaâ saãn lûúång. Caác nhaâ quaãn lyá vaâ àöåi nguä nhên viïn cuãa hoå, ngûúåc laåi, laåi thûúâng chuá troång àïën söë lûúång lúán caác chó söë vêån haânh trong quaá trònh saãn xuêët vaâ dõch vuå. Viïåc thûúâng xuyïn taåo ra loaåi hònh thöng tin nùng lûåc chi tiïët naây chó laâ bûúác ài àêìu tiïn. Caác quan chûác cao cêëp vaâ caác nhaâ quaãn lyá thûúâng khöng coá thúâi gian àïí nghiïn cûáu caác dûä liïåu thö. Hoå cêìn àûúåc höî trúå búãi caác chuyïn gia phên tñch àïí raâ soaát dûä liïåu vaâ cung cêëp baãn toám tùæt cuâng vúái caác phên tñch ài keâm. Caác hïå thöëng dûä liïåu cuãa Böå thûúâng khöng àûúåc phöëi húåp chùåt cheä, vò vêåy möåt Böå àún leã coá thïí coá nhiïìu hïå thöëng nhû vêåy, möîi hïå thöëng laåi coá caách xaác àõnh dûä liïåu, caác nguöìn dûä liïåu, àõnh kyâ thu thêåp dûä liïåu vaâ caác cú chïë baão àaãm chêët lûúång dûä liïåu riïng. Vñ duå nhû SEDESOL cuãa Mïhicö coá 8 hïå thöëng thöng tin quaãn lyá riïng reä trong nùm 2004 (Ngên haâng thïë giúái 2004c). ÚÃ Uganàa, möåt vêën àïì àùåt ra laâ coá quaá nhiïìu hïå thöëng M&E khöng àûúåc kïët húåp vúái nhau 16 hïå thöëng ngaânh vaâ tiïíu ngaânh riïng reä, trong àoá chñnh phuã hiïån àang laâm viïåc àïí àiïìu phöëi thöng qua möåt chiïën lûúåc M&E quöëc gia thöëng nhêët (Hauge 2003, Chñnh phuã Uganàa 2006). Möåt vêën àïì hiïån àang töìn taåi úã caác nûúác Chêu Phi vaâ coá thïí àang töìn taåi úã caác khu vûåc khaác trïn thïë giúái laâ mùåc duâ caác böå ngaânh àaä thu thêåp thöng tin nùng lûåc song chêët lûúång cuãa dûä liïåu thûúâng rêët ngheâo naân. Àiïìu naây xaãy ra möåt phêìn laâ do gaánh nùång thu thêåp dûä liïåu àang àeâ nùång lïn vai caác caán böå àang phaãi laâm viïåc quaá sûác úã cêëp àõa phûúng, nhûäng ngûúâi vûâa phaãi cung cêëp dûä liïåu cho caác viïn chûác khaác taåi cêëp quêån huyïån vaâ cêëp trung ûúng, vûâa hiïëm khi nhêån àûúåc phaãn höìi naâo tûâ caác cêëp naây vïì chêët lûúång cuäng nhû thûåc traång sûã duång nhûäng dûä liïåu êëy. Àiïìu naây laåi dêîn àïën möåt chuöîi nhên - quaã nûäa: dûä liïåu ngheâo naân möåt phêìn laâ do chuáng khöng àûúåc sûã duång, chuáng khöng àûúåc sûã duång möåt phêìn laâ do chêët lûúång quaá ngheâo naân. Taåi nhûäng quöëc gia naây, coá quaá nhiïìu dûä liïåu nhûng laåi coá quaá ñt thöng tin. Nhû vêåy, möåt baâi hoåc khaác àöëi vúái quaá trònh thïí chïë hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã laâ cêìn xêy dûång caác hïå thöëng cú súã dûä liïåu cêëp böå ngaânh coá àöå tin cêåy cao - nhùçm giuáp cung cêëp dûä liïåu thö maâ caác hïå thöëng phuå thuöåc. 1 Hoaåt àöång kiïím toaán dûä liïåu vaâ chêín àoaán nùng lûåc dûä liïåu coá thïí laâ möåt phûúng thuöëc hûäu hiïåu trong tònh caãnh naây. Noá coá thïí laâ khúãi àêìu cho bêët kyâ quaá trònh húåp lyá hoaá cêìn thiïët naâo àöëi vúái viïåc thu thêåp dûä liïåu hoùåc tùng chêët lûúång dûä liïåu. Noá coá thïí khiïën cho dûä liïåu àaåt àûúåc mûác àöå àaáng tin cêåy àuã àïí àûúåc sûã duång. 73

79 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Viïåc kiïím chûáng dûä liïåu vaâ mûác àöå àaáng tin cêåy cuãa dûä liïåu laâ möåt vêën àïì mang tñnh kyä thuêåt vaâ coá liïn quan àïën tñnh chñnh xaác, quy trònh vaâ kiïím soaát chêët lûúång. Liïn quan àïën vêën àïì vïì chêët lûúång kyä thuêåt naây laâ yïu cêìu vïì sûå hûäu duång tiïìm taâng cuãa dûä liïåu - àïí thöng tin àûúåc cung cêëp kõp thúâi, dïî hiïíu, nhêët quaán theo thúâi gian, Cuäng coá vêën àïì vïì tñnh khaách quan vaâ tñnh trung thûåc cuãa dûä liïåu vò thöng tin nùng lûåc àaä trúã nïn quan troång - àùåc biïåt laâ khi noá àûúåc sûã duång vò muåc àñch giaãi trònh nïn ngaây caâng coá nhiïìu àöång cú xuyïn taåc dûä liïåu 2. Coá thïí quan saát thêëy möëi quan ngaåi vaâ yïu cêìu cêëp baách vïì caác biïån phaáp kiïím chûáng dûä liïåu, vñ duå nhû thöng qua kiïím toaán àöåc lêåp. Viïåc kiïím chûáng dûä liïåu coá thïí coân liïn quan túái quy trònh kiïím toaán. Têët nhiïn, moåi nöî lûåc gian lêån dûä liïåu àïìu coá thïí àûúåc coi laâ dêëu hiïåu thaânh cöng cho thêëy hïå thöëng M&E àang bùæt àêìu coá taác àöång - mùåc duâ àoá laâ taác àöång cay àùæng. Dûä liïåu taâi chñnh vïì chi tiïu cuãa chûúng trònh laâ loaåi hònh thöng tin cùn baãn, vò thïë, chêët lûúång cuãa noá cêìn phaãi àûúåc baão àaãm. Thöng tin naây àûúåc cung cêëp búãi caác hïå thöëng thöng tin quaãn lyá taâi chñnh. Tiïën trònh ngên saách, quaãn lyá chûúng trònh vaâ traách nhiïåm giaãi trònh cuãa chñnh phuã àïìu àoâi hoãi phaãi coá thöng tin vïì chi phñ vaâ thaânh quaã cuãa caác chûúng trònh chñnh phuã phaãi àûúåc liïn kïët vúái nhau. Trúá trïu thay, nhiïìu àaánh giaá àaä khöng nïu lïn àûúåc chi phñ cuãa nhûäng chûúng trònh àang àûúåc àaánh giaá; àiïìu naây gêy khoá khùn cho viïåc xaác àõnh àûúåc mûác àöå hiïåu quaã vïì chi phñ cuãa chûúng trònh. Muåc tiïu cuãa caác hïå thöëng M&E chñnh phuã laâ khöng bao giúâ saãn sinh ra quaá nhiïìu thöng tin nùng lûåc hoùåc caác àaánh giaá chêët lûúång cao. Àiïìu naây phaãn aánh caách tiïëp cêån theo phña cung àöëi vúái möåt hïå thöëng M&E. Ngoaâi ra, muåc tiïu laâ phaãi xêy dûång àûúåc möåt hïå thöëng M&E coá tñnh hiïåu quaã chi phñ cao, sûã duång thöng tin maâ hïå thöëng àoá cung cêëp vaâ têån duång àûúåc nhûäng höî trúå maâ caác cú quan chñnh phuã coá thïí cung cêëp nhû àaä noái úã trïn. Mûác àöå sûå duång thöng tin laâ möåt tiïu chuêín thaânh cöng cuãa möåt hïå thöëng M&E. Coá thïí rêët khoá thuyïët phuåc àûúåc möåt cú quan coá tû tûúãng hoaâi nghi tiïëp tuåc cêëp vöën cho möåt hïå thöëng M&E maâ àêìu ra cuãa hïå thöëng naây khöng àûúåc sûã duång. Nhûäng hïå thöëng nhû vêåy chùæc chùæn seä bõ coi laâ vö duång. Àïí möåt hïå thöëng M&E vêån haânh töët, cêìn phaãi coá àöåi nguä àûúåc àaâo taåo hoùåc coá caác tû vêën àûúåc trang bõ kyä nùng cao vïì M&E. Vò lyá do naây, hêìu hïët caác kïë hoaåch xêy dûång nùng lûåc àïìu nhêën maånh viïåc cung cêëp àaâo taåo vïì caác cöng cuå, caác phûúng phaáp vaâ caác caách tiïëp cêån M&E. Nhûäng chñnh phuã phaãi thuï àaánh giaá tûâ bïn ngoaâi cêìn baão àaãm rùçng àöåi nguä cuãa hoå coá kyä nùng vaâ kinh nghiïåm cêìn thiïët àïí giaám saát vaâ quaãn lyá àaánh giaá - àiïìu naây àoâi hoãi phaãi coá nùng lûåc töët hún laâ viïåc chó àún giaãn laâ tiïën haânh àaánh giaá. Hoå cuäng cêìn phaãi hiïíu ûu nhûúåc àiïím tñnh hiïåu quaã chi phñ - cuãa caác loaåi hònh M&E khaác nhau naây. Àaâo taåo vïì M&E coá thïí laâm tùng nhêån thûác vaâ nhu cêìu sûã duång thöng tin M&E. Àaâo taåo cuäng nïn hûúáng vaâo viïåc tùng cûúâng sûã duång thöng tin M&E. Caác nhaâ phên tñch ngên saách vaâ caác nhaâ quaãn lyá chûúng trònh cêìn coá khaã nùng diïîn giaãi dûä liïåu theo doäi giaám saát àïí hiïíu àûúåc xu hûúáng, àõnh nghôa dûä liïåu, caác phên àoaån dûä liïåu theo thúâi gian vaâ nhûäng yïëu töë khaác. Hoå cuäng cêìn phaãi laâ nhûäng ngûúâi sûã duång dûä liïåu möåt caách saáng suöët; coá nghôa laâ hoå phaãi coá khaã nùng noái lïn 74

80 XÊY DÛÅNG CAÁC HÏÅ THÖËNG M&E CUÃA QUÖËC GIA NHÛÄNG BAÂI HOÅC KINH NGHIÏÅM àûúåc khi naâo thò phûúng phaáp àaánh giaá toã ra khöng chñnh xaác vaâ nhûäng phaát hiïån àaánh giaá toã ra khöng àaáng tin cêåy. Cuöëi cuâng, àaåi biïíu Quöëc höåi vaâ àöåi nguä nhên viïn cuãa hoå cêìn coá khaã nùng hiïíu àûúåc caác thöng tin M&E. Möåt baâi hoåc kinh nghiïåm khaác laâ: coá möåt vaâi haån chïë khi quöëc gia àoá dûåa nhiïìu vaâo luêåt phaáp, nghõ àõnh, quyïët àõnh cuãa chñnh phuã hoùåc caác tuyïn böë cêëp cao khaác nhùçm xêy dûång hïå thöëng M&E. ÚÃ Chêu Myä La tinh vaâ caác nûúác Phaáp ngûä - nhûäng nûúác coá hïå thöëng luêåt Napoleon coá truyïìn thöëng phuå thuöåc nhiïìu vaâo caác cöng cuå phaáp lyá naây àïí xêy dûång vaâ húåp thûác hoaá hïå thöëng M&E 3. Nhû vêåy, caác nûúác nhû Cölömbia coá möåt loaåt caác böå luêåt vaâ nghõ àõnh vïì quy trònh àaánh giaá, thêåm chñ àaä töìn taåi trong Hiïën Phaáp tûâ nùm Trong nhûäng nùm coá chiïën tranh can thiïåp, töìn dû cuãa hïå thöëng àaánh giaá cuãa chñnh phuã àaä bõ suy taân. Chó sau khi chñnh phuã cuä àûúåc thay bùçng chñnh phuã múái nùm 2002 thò hïå thöëng naây múái bùæt àêìu toã ra coá nùng lûåc vûäng maånh thûåc sûå (Castro 2006a, 2006b; Mackay vaâ cöång sûå 2007). Vêën àïì úã àêy khöng phaãi laâ luêåt hoùåc nghõ àõnh vïì M&E laâ khöng thñch àaáng: ngûúåc laåi, chuáng coá thïí laâ phûúng tiïån hûäu duång àïí húåp thûác hoaá M&E, àùåc biïåt laâ khi sûå hiïån diïån cuãa caác cöng cuå phaáp lyá naây àûúåc coi laâ cêìn thiïët àöëi vúái bêët kyâ caãi caách chñnh phuã naâo 4. Nhûng caác böå luêåt vaâ nghõ àõnh baãn thên noá khöng baão àaãm àûúåc rùçng nhûäng nöî lûåc cêìn thiïët àïí xêy dûång möåt hïå thöëng M&E chùæc chùæn seä àûúåc tiïën haânh. Thoaã thuêån cêëu truác cuãa möåt hïå thöëng M&E laâ rêët quan troång tûâ nhiïìu goác àöå. Thûá nhêët laâ sûå cêìn thiïët phaãi baão àaãm muåc tiïu vaâ tñnh àaáng tin cêåy cuãa thöng tin M&E maâ hïå thöëng cung cêëp. Xeát trïn phûúng diïån dûä liïåu, möåt vaâi chñnh phuã (vñ duå nhû Chilï) àaä dûåa vaâo caác Uyã ban kiïím toaán bïn ngoaâi àïí thûåc hiïån chûác nùng naây, trong khi caác chñnh phuã khaác thò laåi dûåa vaâo cú quan kiïím toaán quöëc gia (vñ duå nhû Canada) (Mayne vaâ Wilkins 2005), vaâ söë khaác thò dûåa vaâo caác àún võ kiïím toaán cuãa böå ngaânh coá liïn quan (vñ duå nhû Öxtraylia). Möåt söë chñnh phuã dûåa trïn böå chuã quaãn àïí kiïím tra dûä liïåu do caác böå ngaânh khaác cung cêëp (vñ duå nhû Cölömbia) vaâ söë khaác thò khöng coá chiïën lûúåc kiïím toaán (vñ duå nhû Achentina) (Zaltsman 2006a). Xeát vïì mùåt àaánh giaá, caác vêën àïì liïn quan àïën muåc tiïu vaâ tñnh àaáng tin cêåy laâ nhûäng vêën àïì àùåc biïåt quan troång. Nhû àaä chó ra úã Höåp 3.1, Chilï (vaâ hêìu hïët caác nûúác chêu Myä Latinh khaác) àaä giaãi quyïët vêën àïì naây thöng qua thoaã thuêån húåp àöìng àaánh giaá vúái caác cú quan bïn ngoaâi nhû caác viïån nghiïn cûáu vaâ caác cöng ty tû vêën; ngoaâi ra, viïåc àaánh giaá naây coân àûúåc quaãn lyá búãi böå cêëp vöën, quaá trònh àêëu thêìu vaâ kyá kïët húåp àöìng thûåc hiïån àaánh giaá cuäng àûúåc thûåc hiïån möåt caách cöng khai vaâ minh baåch 5. Mùåt traái cuãa caách tiïëp cêån naây laâ caác böå ngaânh coá liïn quan khöng coá quyïìn súã hûäu àöëi vúái caác kïët luêån àaánh giaá. Tuy nhiïn, àêy coá thïí khöng phaãi laâ vêën àïì nghiïm troång úã Chilï, núi maâ böå cêëp vöën coá khaã nùng sûã duång caác kïët luêån àaánh giaá khöng chó nhùçm höî trúå cho tiïën trònh ra quyïët àõnh ngên saách maâ coân àùåt ra nhûäng thay àöíi vïì chûúng trònh vaâ caách quaãn lyá taåi caác böå ngaânh coá liïn quan (Rojas vaâ cöång sûå 2005). Hêìu hïët caác chñnh phuã thuöåc töí chûác OECD dûåa trïn caác böå ngaânh àïí tûå tiïën haânh àaánh giaá (Curistine 2005) mùåc duâ àiïìu naây laâm naãy sinh cêu hoãi vïì tñnh àaáng tin cêåy cuãa 75

81 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? quy trònh tûå àaánh giaá àoá. ÚÃ Hoa Kyâ, OMB (Böå cêëp vöën) àaánh giaá nùng lûåc cuãa caác chûúng trònh chñnh phuã vaâ lûu têm àïën caác chûúng trònh naây maâ khöng cêìn àïën thöng tin M&E vïì nùng lûåc cuãa chuáng hoùåc nhûäng thöng tin M&E khöng àaáng tin cêåy xem höåp 3.1. Caác nûúác àaä xêy dûång möåt hïå thöëng M&E chñnh phuã thêëy rùçng quaá trònh naây laâ möåt nöî lûåc lêu daâi, àoâi hoãi sûå kiïn trò vaâ bïìn bó (OECD 1997a; Mackay 1998b; Lahey 2005; May vaâ cöång sûå 2006). Cêìn nhiïìu thúâi gian àïí xêy dûång àûúåc caác hïå thöëng dûä liïåu maånh; àïí àaâo taåo hoùåc tuyïín duång àöåi nguä nhên viïn coá chêët lûúång; àïí lïn kïë hoaåch, quaãn lyá vaâ tiïën haânh àaánh giaá; àïí xêy dûång caác hïå thöëng chia seã thöng tin M&E trong caác böå coá liïn quan; vaâ àïí àaâo taåo àöåi nguä sûã duång thöng tin M&E trong cöng viïåc haâng ngaây cuãa hoå, duâ noá coá liïn quan àïën vêån haânh chûúng trònh hay caác phên tñch chñnh saách vaâ tham vêën hay khöng. Öxtraylia vaâ Chilï coá khaã nùng xêy dûång caác hïå thöëng àaánh giaá vêån haânh töët (theo nghôa chêët lûúång vaâ söë lûúång sûã duång àaánh giaá) trong böën hoùåc nùm nùm. Nhûng trong trûúâng húåp Cölömbia thò mêët túái caã hún möåt thêåp kyã. Tuy nhiïn, khöng thïí noái rùçng caách tiïëp cêån chêåm trong xêy dûång hïå thöëng M&E laâ möåt caách tiïëp cêån phuâ húåp. Caác nhaâ tiïn phong trong chñnh phuã àaä khúãi haânh vaâ caánh cûãa cú höåi ûu tiïn cuãa chñnh phuã coá thïí àûúåc daânh cho bêët kyâ loaåi hònh caãi caách khu vûåc cöng naâo coá thïí àoáng laåi nhanh nhû khi chuáng múã ra. Àiïìu naây cho thêëy caách tiïëp cêån laâm viïåc têåp trung, coá muåc àñch vaâ àêíy nhanh tiïën àöå àïí xêy dûång caác thaânh töë khaác nhau trong hïå thöëng M&E laâ àiïìu rêët cêìn thiïët. Vaâ chñnh phuã cêìn thïí chïë hoaá chuáng caâng nhanh caâng töët. Coá veã nhû hêìu hïët caác nûúác coá caác hïå thöëng M&E vêån haânh töët àïìu khöng xêy dûång nhûäng hïå thöëng naây theo caách tiïëp cêån tuyïën tñnh coá nghôa laâ bùæt àêìu vúái viïåc hiïíu roä hïå thöëng àoá laâ gò khi àaä chñn muöìi vaâ sau àoá tûâng bûúác thûåc hiïån têìm nhòn êëy. Thay vaâo àoá, khi xem xeát baâi hoåc kinh nghiïåm cuãa caác nûúác nhû Öxtrêylia (Mackay 2004), Canada (Lahey 2005), Chilï (Zaltsman 2006a; xem chûúng 7), Cölömbia (Mackay vaâ cöång sûå 2007), Ailen (Boyle 2005) vaâ Hoa Kyâ (Joyce 2004; Lahey 2005) thò thêëy rùçng caác hïå thöëng M&E cuãa nhûäng nûúác naây àïìu àûúåc xêy dûång dêìn dêìn vúái möåt vaâi xuêët phaát àiïím sai lêìm vaâ möåt söë trúã ngaåi tûúãng nhû khöng coá löëi thoaát. Àiïìu naây coá thïí xuêët hiïån möåt phêìn do lûúång thúâi gian khaác nhau àïí tiïën haânh xêy dûång möåt vaâi chûác nùng àùåc biïåt cuãa hïå thöëng M&E - möåt hïå thöëng caác chó söë àaánh giaá àïí tiïën haânh raâ soaát caác chûúng trònh hoùåc àïí thûåc hiïån caác àaánh giaá taác àöång nghiïm tuác. Àiïìu naây xuêët hiïån cuäng laâ vò möåt söë àiïìu chónh giûäa kyâ àöëi vúái caác saáng kiïën M&E cuå thïí. Cuäng coá sûå taác àöång àaáng kïí tûâ caác nhên töë bïn ngoaâi, vñ duå nhû sûå thay àöíi chñnh phuã - nhûäng nhên töë khöng thïí thay àöíi àûúåc àõnh hûúáng cuãa hïå thöëng M&E nhûng coá thïí dêîn àïën viïåc hïå thöëng àoá coá thïí àûúåc cuãng cöë - vñ duå nhû trûúâng húåp cuãa Cölömbia sau nùm 2002 vaâ trûúâng húåp Hoa Kyâ sau nùm Sûå thay àöíi chñnh phuã coá thïí dêîn àïën viïåc hïå thöëng M&E bõ suy taân thêåm chñ bõ laäng quïn nhû trûúâng húåp Öxtraylia sau nùm 1997 (chûúng 8) vaâ trûúâng húåp Hoa Kyâ sau nùm 1980 (GAO 1987). Thûåc tïë toã ra àaáng lo ngaåi hún trong trûúâng húåp caác hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã; chuáng àûúåc xêy dûång rêët chêåm nhûng coá thïí 76

82 XÊY DÛÅNG CAÁC HÏÅ THÖËNG M&E CUÃA QUÖËC GIA NHÛÄNG BAÂI HOÅC KINH NGHIÏÅM bõ àöí vúä rêët nhanh. Àöëi vúái nhûäng chñnh phuã àaä boã mùåc hïå thöëng M&E cuãa hoå thò àiïìu naây phaãn aánh hïå tû tûúãng vïì möåt nhaâ nûúác quy mö nhoã hún laâ quyïët àõnh vïì tñnh hiïåu quaã vïì chi phñ cuãa hïå thöëng M&E; caác taác àöång tiïu cûåc cuãa hïå thöëng M&E do àoá coá thïí àûúåc coi nhû taác haåi böí sung maâ thöi. Têìn suêët àiïìu chónh giûäa kyâ maâ caác hïå thöëng M&E àang àûúåc xêy dûång àaä cho thêëy nhûäng baâi hoåc kinh nghiïåm khaác: giaá trõ cuãa viïåc àaánh giaá thûúâng xuyïn möåt hïå thöëng M&E vúái muåc àñch tòm ra nhûäng gò àûúåc vaâ chûa àûúåc trong hïå thöëng, lyá do cuãa nhûäng àiïìu chûa àûúåc êëy. Viïåc xaác àõnh tñnh chêët cuãa khoá khùn vaâ chó ra nhûäng thay àöíi àuáng hûúáng laâ àiïìu vö cuâng quan troång. Nhûäng àaánh giaá naây taåo cú höåi raâ soaát caã mùåt cung vaâ cêìu cuãa phûúng trònh vaâ laâm roä phaåm vi sûã duång thöng tin M&E trïn thûåc tïë cuäng nhû laâ caách thûác maâ thöng tin àoá àûúåc sûã duång. Raâ soaát thêån troång cuãa cú quan taâi trúå chi phñ úã Chilï àaä chó ra rùçng caác hïå thöëng M&E quöëc gia laâ vñ duå cho thêëy sûå uyã thaác cuãa chñnh phuã cho Ngên haâng Thïë giúái àïí tiïën haânh hai giai àoaån àaánh giaá chñnh àöëi vúái hïå thöëng (Rojas vaâ cöång sûå 2005). Chñnh phuã Chilï uyã thaác raâ soaát naây möåt phêìn laâ àïí höî trúå cöng viïåc quaãn lyá vaâ nêng cêëp hïå thöëng M&E, möåt phêìn laâ àïí aáp duång nhûäng chuêín mûåc vïì àaánh giaá vaâ giaãi trònh nùng lûåc àöëi vúái caác böå ngaânh vaâ caác chûúng trònh maâ hoå quaãn lyá - böå cêëp vöën àaä baáo caáo nhûäng kïët quaã àaánh giaá cuãa Ngên haâng thïë giúái trûúác Quöëc höåi Chilï. Coá rêët nhiïìu hûúáng dêîn coá thïí höî trúå cho nhûäng àaánh giaá naây cuãa caác hïå thöëng M&E chñnh phuã (xem chûúng 12) 6. 77

83 11 Àöång cú M&E Laâm thïë naâo àïí taåo ra nhu cêìu Nöî lûåc tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E chñnh phuã thûúâng àûúåc nhòn nhêån nhû möåt khña caånh kyä thuêåt liïn quan àïën hïå thöëng cú súã dûä liïåu, àïën viïåc tiïën haânh àaánh giaá coá chêët lûúång töët vaâ nhûäng nhên töë khaác. Nhûäng vêën àïì liïn quan àïën mûác cung cuãa M&E chùæc chùæn laâ rêët quan troång nhûng chuáng khöng àuã àïí tùng cûúâng sûác maånh cho hïå thöëng. Trong chûúng 10, chuáng töi àaä lûu yá rùçng àïí thïí chïë hoaá thaânh cöng möåt hïå thöëng M&E coá nghôa laâ xêy dûång àûúåc möåt hïå thöëng M&E bïìn vûäng, vêån haânh töët trong chñnh phuã, núi maâ thöng tin M&E coá chêët lûúång töët àûúåc sûã duång liïn tuåc thò mùåt cêìu coá yá nghôa àùåc biïåt quan troång. Nhu cêìu têåp trung vaâo ûu tiïn sûã duång thöng tin kiïím tra giaám saát vaâ caác kïët luêån àaánh giaá nhùçm höî trúå caác hoaåt àöång cöët loäi cuãa chñnh phuã. Viïåc sûã duång naây laâ àïí höî trúå cho caác quyïët àõnh phên böí nguöìn lûåc trong tiïën trònh ngên saách; àïí giuáp caác böå hoaåch àõnh chñnh saách vaâ xêy dûång kïë hoaåch cöng taác; àïí giuáp quaãn lyá vaâ phên phöëi caác dõch vuå cöng vaâ àïí cuãng cöë caác möëi quan hïå giaãi trònh. Tuy nhiïn, coá àûúåc möåt nhu cêìu lúán trong phaåm vi quöëc gia laåi laâ vêën àïì khaác. Nhûäng vñ duå vïì Chilï, Cölömbia vaâ caác nûúác OECD cho thêëy nhûäng quöëc gia naây àaä àêìu tû nöî lûåc cêìn thiïët àïí xêy dûång möåt hïå thöëng vêån haânh töët. Àöìng thúâi chuáng cuäng coá aãnh hûúãng khöng nhoã túái viïåc taåo ra möëi quan têm chuá yá cuãa caác quöëc gia khaác trong viïåc xêy dûång caác hïå thöëng M&E vaâ taåo ra nhu cêìu sûã duång chuáng. Mö taã vïì nhûäng àaánh giaá chi phñ hiïåu quaã àûúåc thûåc hiïån taåi caác quöëc gia khaác cuäng àaä thuyïët phuåc àûúåc caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vïì nhûäng ûu àiïím cuãa hïå thöëng M&E. Möåt vaâi quöëc gia, nhû Ai Cêåp chùèng haån, àaä 79

84 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? taåo dûång àûúåc sûå hiïíu biïët sêu sùæc giûäa caác böå trûúãng chuã chöët trong chñnh phuã vïì nhûäng lúåi ñch tiïìm taâng cuãa M&E. Tuy nhiïn, nöî lûåc thïí chïë hoaá M&E úã Ai Cêåp àaä bõ caãn trúã búãi caác quan chûác têìm trung - nhûäng ngûúâi khöng uãng höå quan àiïím xêy dûång hïå thöëng M&E úã nûúác naây. Àiïìu naây cho thêëy vêën àïì chñnh laâ úã chöî sûå cêìn thiïët cuãa viïåc baão àaãm àöång cú àuã lúán trong chñnh phuã àöëi vúái viïåc tiïën haânh M&E taåi möåt mûác àöå chêët lûúång naâo àoá vaâ àïí sûã duång thöng tin M&E möåt caách thûúâng xuyïn. Noái caách khaác, caác cöng cuå khuyïën khñch laâ cêìn thiïët nïëu hïå thöëng M&E àaä àûúåc thïí chïë hoaá thaânh cöng. Àiïìu naây cuäng nhêën maånh têìm quan troång cuãa viïåc thêëu hiïíu àöång cú maâ caác böå ngaânh hoùåc caác caá nhên coá àïí tiïën haânh hoùåc khöng tiïën haânh M&E. Möåt möi trûúâng khu vûåc cöng trong àoá caác nhaâ quaãn lyá khoá coá thïí àaáp ûáng nhûäng chuêín mûåc cao vaâ vêån haânh möåt caách nhêët quaán chñnh laâ möåt möi trûúâng thuâ àõch khöng coá lúåi àöëi vúái M&E. Caác nhaâ quaãn lyá coá thïí chó têåp trung vaâo nhûäng nhiïåm vuå quaãn lyá haån heåp haâng ngaây. Hoå khöng sùén loâng giaãi trònh nïëu hoå khöng chùæc chùæn vïì nhûäng nguöìn lûåc daânh cho hoå hoùåc nïëu hoå khöng coá quyïìn kiïím soaát àöëi vúái àêìu ra cuãa caác hoaåt àöång àoá. Trong möi trûúâng naây, cuäng hoaân toaân dïî hiïíu khi M&E àûúåc caác nhaâ quaãn lyá nhòn nhêån laâ khöng thñch húåp vò noá toã ra (coá thïí) khöng coá lúåi cho hoå vúái tû caách laâ möåt möëi àe doaå hún laâ möåt sûå trúå giuáp. Tñnh chêët cuãa caác àöång cú xêy dûång M&E phuå thuöåc vaâo caách thûác maâ quöëc gia àoá sûã duång thöng tin M&E. Nïëu lyá do chñnh sûã duång M&E laâ àïí höî trúå caác nhaâ quaãn lyá trong têët caã caác böå ngaânh vaâ caác cú quan chñnh phuã thò vùn hoaá dõch vuå dên sûå àoáng vai troâ quan troång. Nhûng nïëu M&E àûúåc tiïën haânh trûúác hïët vò nhûäng muåc àñch giaãi trònh thò söë lûúång ngûúâi taâi trúå chi phñ - nhûäng ngûúâi coá nhu cêìu sûã duång thöng tin M&E - coá thïí laåi rêët ñt: vùn phoâng töíng thöëng hoùåc thuã tûúáng, Quöëc höåi hoùåc Nghõ viïån, caác Böå Kïë hoaåch hoùåc Taâi chñnh vaâ Töíng Chûúãng lyá. Nïëu M&E àûúåc coi laâ cöng cuå àïí àaánh giaá thûåc hiïån ngên saách thò cú quan taâi trúå vaâ caác böå trung ûúng khaác coá thïí laâ nhûäng cöí àöng chñnh. Caác böå ngaânh cuäng coá thïí laâ cöí àöng trong möåt hïå thöëng ngên saách röång hún (vñ duå nhû cuãa Öxtraylia, chûúng 8) nhûng cuäng coá thïí àoáng vai troâ ñt quan troång hún nhiïìu trong möåt hïå thöëng ngên saách têåp trung hún (nhû cuãa Chilï chûúng 6). Cuöëi cuâng, nïëu M&E àûúåc coi laâ cöng cuå àïí höî trúå hoaåch àõnh chñnh saách vaâ phên tñch thò noá coá thïí liïn quan túái têët caã caác böå ngaânh khaác nhau. Roä raâng laâ caách thûác sûã duång M&E khaác nhau cuäng seä dêîn àïën cú cêëu caác nhaâ cêëp vöën vaâ àöång cú cuãa hoå cuäng khaác nhau. Vaâ àiïìu naây, àïën lûúåt noá, laåi chi phöëi hïå thöëng. Nhû àaä chó ra trïn àêy, caác hïå thöëng M&E chñnh phuã coá xu hûúáng àûúåc hònh thaânh möåt caách tûúng àöëi tham voång, trong àoá bao haâm têët caã nhûäng khaã nùng sûã duång thöng tin M&E (xem trûúâng húåp Cölömbia - phuå luåc B). Caách tiïëp cêån naây coá thïí liïn àúái túái têët caã caác nhaâ cêëp vöën vúái nhiïìu àöång cú phûác taåp khaác nhau, vaâ do àoá coá thïí khöng thûåc hiïån àûúåc. Nhû chuáng ta seä quan saát thêëy úã chûúng 12, àiïìu quan troång laâ vêën àïì vïì caác cöng cuå khuyïën khñch àaä àûúåc àiïìu tra cêín troång khi tiïën haânh chêín àoaán vïì thûåc traång hïå thöëng 80

85 ÀÖÅNG CÚ M&E LAÂM THÏË NAÂO ÀÏÍ TAÅO RA NHU CÊÌU M&E quöëc gia hoùåc hïå thöëng M&E cuãa möåt böå ngaânh naâo àoá. Àêy cuäng laâ vêën àïì quan troång khi chuêín bõ chûúng trònh haânh àöång àïí cuãng cöë hïå thöëng M&E. Nhû àaä chó ra úã trïn, têìm quan troång cuãa viïåc thêëu hiïíu àöång cú àaä àûúåc nhêën maånh trong nhûäng nghiïn cûáu töën nhiïìu chi phñ vïì tiïën trònh thûåc hiïån nhûäng loaåi hònh caãi caách quaãn lyá nhaâ nûúác khaác (Ngên haâng Thïë giúái, chûúng 9). Ba loaåi cöng cuå khuyïën khñch àûúåc trònh baây trong baãng 11.1: cuã caâ röët, cêy gêåy vaâ tuyïn truyïìn 1. Nhiïìu biïån phaáp khuyïën khñch trong söë naây àaä àûúåc sûã duång àïí giuáp thïí chïë hoaá M&E taåi caác chñnh phuã cuãa nhûäng nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín. Cuã caâ röët taåo ra caác biïån phaáp khuyïën khñch tiïën haânh M&E vaâ sûã duång caác kïët luêån M&E. Chuáng bao göìm, vñ duå nhû, sûå cöng nhêån cuãa nhaâ nûúác hoùåc caác khuyïën khñch taâi chñnh daânh cho caác böå ngaânh thûåc hiïån M&E. Cêy gêåy bao göìm biïån phaáp höëi thuác hoùåc trûâng phaåt àöëi vúái nhûäng böå ngaânh hoùåc caá nhên cöng chûác khöng thûåc hiïån M&E möåt caách nghiïm tuác vñ duå nhû hònh phaåt taâi chñnh àöëi vúái nhûäng böå ngaânh thêët baåi trong viïåc triïín khai khuyïën nghõ àaánh giaá àaä àûúåc nhêët trñ thöng qua. Cuöëi cuâng, tuyïn truyïìn laâ nhûäng tuyïn böë cêëp cao vïì têìm quan troång cuãa M&E. Chuáng cuäng bao göìm nhûäng nöî lûåc tùng cûúâng nhêån thûác vïì M&E vaâ àïí giaãi thñch cho caác quan chûác chñnh phuã biïët vïì nöåi dung cuãa hïå thöëng naây. 81

86 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Baãng 11.1 Caác cöng cuå khuyïën kñch M&E - cuã caâ röët, cêy gêåy vaâ nhûäng baâi tuyïn truyïìn - Thûúâng xuyïn töí chûác hoåp nhoám cöng taác (nhaâ quaãn lyá vaâ àöåi nguä) àïí laâm roä muåc tiïu, nùng lûåc nhoám vaâ tòm ra caách thûác àïí tùng cûúâng nùng lûåc. - Caác húåp àöìng nùng lûåc vúái cöng chûác - àûúåc coi laâ phêìn thûúãng trûåc tiïëp giaânh cho hoå. Vñ duå nhû caác cöng chûác múái úã Ceara (Brazil) àaä nhêån àûúåc 40% tiïìn lûúng cuãa hoå dûúái daång phêìn thûúãng do coá nùng lûåc laâm viïåc töët - söë tiïìn thûúãng naây àûúåc xaác àõnh dûåa trïn viïåc hoå àaä àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu vïì chó söë nùng lûåc nhû thïë naâo. - Phêìn thûúãng hoùåc giaãi thûúãng cöng nhêån cêëp cao vïì thûåc tiïîn àaánh giaá töët nhêët hoùåc vïì thaânh tûåu trong quaãn lyá - Caách tiïëp cêån M&E phöëi húåp giûäa caác böå - giuáp traánh tònh traång böå àöëi thuã kiïím soaát thöng tin M&E - Caác saáng kiïën ngên saách daânh cho nhûäng chûúng trònh àoâi hoãi nùng lûåc cao (vñ duå nhû quyä àêëu thêìu cuãa Chilï), möëi quan hïå giûäa nùng lûåc vaâ vöën cêëp àöi khi vêîn coân chûa roä raâng. Vñ duå nhû àöi khi vêîn phaãi cêëp thïm vöën cho möåt chûúng trònh àûúåc àaánh giaá laâ khöng coá nùng lûåc xem phêìn VI, cêu hoãi Cung cêëp caác cöng cuå khuyïën khñch liïn quan àïën ngên saách cho caác böå/caác cú quan àïí tùng cûúâng nùng lûåc (dûåa trïn thöng tin M&E àïí àaánh giaá nùng lûåc) vñ duå nhû böå cêëp vöën cung cêëp nguöìn vöën öín àõnh hún dûåa trïn ûúác tñnh chi tiïu trung haån, triïín khai thoaã thuêån vïì phên böí nguöìn lûåc, xêy dûång danh muåc ngên saách vaâ chûúng trònh ngên saách. - Cho pheáp nhûäng chûúng trònh vêån haânh töët coá quyïìn tûå chuã cao hún trong quaãn lyá - Nùng lûåc àûúåc àaánh giaá dûåa trïn kïët quaã àêìu ra, cêëp vöën dûåa trïn nùng lûåc (theo tiïu chñ cuãa Ngên haâng thïë giúái vaâ caác nhaâ taâi trúå khaác) vñ duå nhû vöën vay ngên haâng höî trúå chûúng trònh Familia Bolsa cuãa Brazil - Trao tùång giêëy khen vò àaä tuên thuã nhûäng yïu cêìu chñnh thûác vïì M&E (trong àoá coá viïåc àaãm baão M&E chêët lûúång cao) - Vöën böí sung cho caác böå tiïën haânh M&E - Quaãn lyá tri thûác cêín troång àöëi vúái caác kïët luêån àaánh giaá vñ duå nhû cung cêëp caác baãn toám tùæt dïî hiïíu nhùçm giaãm chi phñ tiïëp cêån vaâ phên loaåi kïët quaã àaánh giaá. - Ban haânh luêåt, nghõ àõnh hoùåc àiïìu luêåt quy àõnh cuå thïí vïì M&E - Coá nhûäng yïu cêìu cuå thïí vïì lêåp kïë hoaåch, tiïën haânh vaâ baáo caáo M&E thaânh lêåp phong traâo coá töí chûác nïëu caác böå ngaânh bõ buöåc phaãi thaânh lêåp uyã ban vaâ caác cêëu truác töí chûác khaác àïí tiïën haânh M&E - Giûä laåi möåt phêìn vöën tûâ caác cú quan vaâ caác böå ngaânh khöng thûåc hiïån àûúåc M&E - Àaãm baão tñnh minh baåch vïì nùng lûåc cuãa chñnh phuã vaâ cuãa caác nhaâ quaãn lyá, cöng böë thöng tin vïì têët caã caác muåc tiïu, kïët quaã vaâ chêët lûúång dõch vuå cuãa caác chûúng trònh. So saánh nùng lûåc giûäa caác cú quan tû phaáp (nhaâ nûúác, tónh thaânh, quêån huyïån, thaânh phöë) àïí laâm roä nhûäng àún võ coá nùng lûåc töët/yïëu, khuyïën khñch nhûäng àún võ coá nùng lûåc töët vaâ coá hònh phaåt àöëi vúái nhûäng àún võ coá nùng lûåc yïëu keám. - Nïu roä nhûäng thöng tin tiïu cûåc trong caác baáo caáo trûúác Quöëc höåi/nghõ viïån vaâ cöng böë röång raäi. Àiïìu naây tûúng àöëi nhaåy caãm vïì mùåt chñnh trõ vaâ seä laâm chñnh phuã phaãi xem xeát laåi nùng lûåc cuãa caác àún võ yïëu keám - Àùåt muåc tiïu nùng lûåc cao nhûng phaãi thûåc tïë (vñ duå nhû theo quyá hoùåc theo nùm) maâ möîi böå, möîi cú quan chñnh phuã vaâ möîi nhaâ quaãn lyá phaãi àaáp ûáng. - Àûa caác chó söë nùng lûåc coá liïn quan (àêìu ra, kïët quaã) vaâo àaánh giaá nùng lûåc thûúâng niïn cuãa nhaâ quaãn lyá - Yïu cêìu tûúâng trònh nhûäng trûúâng húåp khöng àaáp ûáng àûúåc chó tiïu nùng lûåc àaä àïì ra yïu cêìu giaãi thñch roä nguyïn nhên dêîn àïën nùng lûåc yïëu keám (Colombia) - Tuyïn böë cêëp cao cuãa töíng thöëng, caác böå trûúãng, ngûúâi àûáng àêìu caác böå, caác àaåi biïíu quöëc höåi vaâ caác quan chûác cao cêëp khaác - Tuyïn böë vïì têìm nhòn cuãa chñnh phuã vïì caãi caách khu vûåc cöng, trong àoá nhêën maånh têìm quan troång cuãa M&E - Thûúâng xuyïn nhùæc laåi thöng àiïåp uãng höå M&E taåi caác cuöåc hoåp quan chûác cêëp cao cuãa chñnh phuã, ngûúâi àûáng àêìu caác böå ngaânh vaâ àöåi nguä cöng chûác - Töí chûác höåi thaão/höåi nghõ tùng cûúâng nhêån thûác àïí giaãi thñch roä vïì M&Thïí chïë, giaãi thñch roä nhûäng lúåi ñch vaâ tiïån lúåi maâ M&E àaä mang laåi - Sûã duång vñ duå thûåc tiïîn vïì M&E àïí chó ra nhûäng lúåi ñch vaâ tñnh chi phñ hiïåu quaã cuãa noá - Giaãi thñch cho nhûäng nhaâ quaãn lyá dõch vuå vaâ àöåi nguä caách thûác M&E coá thïí giuáp hoå cung cêëp dõch vuå töët hún cho khaách haâng. 82

87 ÀÖÅNG CÚ M&E LAÂM THÏË NAÂO ÀÏÍ TAÅO RA NHU CÊÌU Baãng 11.1 Caác biïån phaáp tûúng höî M&E - cuã caâ röët, cêy gêåy vaâ nhûäng baâi tuyïn truyïìn - Höî trúå àöåi nguä sûã duång kinh nghiïåm M&E nhû möåt tiïu chñ àïí tuyïín duång, khen thûúãng vaâ cêëp giêëy chûáng nhêån cho àöåi nguä - Höî trúå caác chûúng trònh tiïën haânh M&E thöng qua höî trúå taåi chöî, giaáo trònh hûúáng dêîn vaâ caác nguöìn taâi liïåu khaác, cung cêëp àaâo taåo miïîn phñ, nhêån xeát vïì TORs, dûå thaão baáo caáo àaánh giaá vaâ hún thïë nûäa. Àiïìu naây giuáp giaãm chi phñ thûåc hiïån M&E vaâ giuáp viïåc sûã duång caác kïët luêån àaánh giaá àûúåc dïî daâng hún. - Àaãm baão rùçng caác nhaâ cung cêëp dûä liïåu cêëp cú súã hiïíu àûúåc caách thûác dûä liïåu cuãa hoå àûúåc sûã duång vaâ têìm quan troång cuãa viïåc cung cêëp dûä liïåu chñnh xaác vaâ àuáng thúâi haån. - Àaâo taåo nhaâ quaãn lyá vaâ àöåi nguä chûúng trònh, caác chuyïn gia phên tñch ngên saách, giaãi thñch cho hoå biïët vïì M&E vaâ caách thûác sûã duång M&E àïí nêng cao hiïåu quaã cöng viïåc - Xaác àõnh vaâ nhêën maånh têìm quan troång cuãa caác thûåc tiïîn töët vïì kïë hoaåch àaánh giaá, kyä thuêåt M&E, baáo caáo àaánh giaá cung cêëp mö hònh àïí ngûúâi khaác coá thïí dïî daâng sao cheáp (viïån kiïím toaán töëi cao, böå ngaânh trung ûúng, vùn phoâng töíng thöëng, kiïím toaán nöåi böå, àïìu coá thïí àoáng vai troâ naây) - Phaãn höìi mang tñnh hïå thöëng tûâ caác böå trûúãng àïën caác böå vïì chêët lûúång tham vêën chñnh saách. Nhêån xeát vaâ nïu roä nhûäng tham vêën coá chêët lûúång cao, vñ duå nhû Phoâng lao àöång cuãa Öxtraylia. - Möåt maång lûúái cêëp chñnh phuã bao göìm caác viïn chûác laâm viïåc vïì M&E. Maång lûúái naây giuáp xaác àõnh vaâ höî trúå cho caác nhaâ àaánh giaá (nhûäng ngûúâi thûúâng caãm thêëy bõ àún àöåc trong möîi böå/àún võ) vñ duå nhû Öxtrêylia, Canaàa, Nigiïria - Caác nhaâ taâi trúå àa phûúng vaâ song phûúng höî trúå taâi chñnh vaâ trúå giuáp kyä thuêåt àöëi vúái hoaåt àöång M&E cuãa chñnh phuã. - Nïu roä nhûäng àaánh giaá coá chêët lûúång thêëp, nhûäng hïå thöëng dûä liïåu khöng àaáng tin cêåy, nhûäng chó söë nùng lûåc, nhûäng kyä thuêåt M&E vaâ nhûäng baáo caáo M&E thiïëu chñnh xaác (viïån kiïím toaán töëi cao, böå ngaânh trung ûúng, vùn phoâng töíng thöëng, kiïím toaán nöåi böå, àïìu coá thïí àoáng vai troâ naây) - AÁp duång hònh phaåt àöëi vúái nhûäng trûúâng húåp khöng tuên thuã, keâm theo àoá laâ nhûäng khuyïën nghõ àaánh giaá (Chilï) - Töí chûác gùåp gúä cöng dên taåi àaåi saãnh toaâ thõ chñnh thaânh phöë àïí chó ra nhûäng trûúâng húåp nùng lûåc yïëu keám/töët cuãa caác cú quan chñnh phuã (Cölömbia) - Yïu cêìu xaä höåi dên sûå tham gia vaâo viïåc M&E nùng lûåc chñnh phuã - taåo sûác eáp àïí coá nùng lûåc vaâ traách nhiïåm giaãi trònh töët hún (Bangalore, Bogota) - Sûã duång caác cú chïë traách nhiïåm giaãi trònh nhû theã baáo caáo cöng dên cöng böë cöng khai nhûäng trûúâng húåp cú quan chñnh phuã coá nùng lûåc yïëu keám - Phï phaán caác tham vêën coá chêët lûúång thêëp, cung cêëp phaãn höìi cêëp böå vïì chêët lûúång cuãa caác tham vêën chñnh saách - AÁp duång hònh phaåt trûåc tiïëp àöëi vúái nhûäng trûúâng húåp coá nùng lûåc yïëu keám. - Thñ àiïím möåt vaâi àaánh giaá nhanh vaâ àaánh giaá taác àöång, nhùçm chó ra tñnh hûäu duång cuãa chuáng - Höåi thaão, höåi nghõ vïì thûåc tiïîn töët nhêët trong caác hïå thöëng M&E. Thïí chïë, àùåc biïåt laâ taåi caác böå ngaânh, taåi caác quöëc gia khaác minh hoaå roä caách thûác triïín khai M&E vaâ nhûäng gò maâ M&E coá thïí àem laåi - Maång lûúái caác caán böå laâm vïì M&E giuáp chó ra thûåc tiïîn töët nhêët vïì M&E taåi caác böå, minh hoaå vïì tñnh khaã thi cuãa caác hïå thöëng M&E naây vaâ giuáp tùng cûúâng caác tiïu chuêín vïì chêët lûúång. - UÃng höå M&E chñnh phuã tûâ caác nhaâ taâi trúå àa phûúng vaâ song phûúng thöng qua caác khoaãn vöën vay daânh cho chñnh phuã àïí xêy dûång hïå thöëng M&E. 83

88 PHÊÌN IV LAÂM THÏË NAÂO ÀÏÍ TÙNG CÛÚÂNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ NHAÂ NÛÚÁC M öåt trong nhûäng baâi hoåc cêìn lûu yá khi xêy dûång möåt Hïå thöëng M&E laâ têìm quan troång cuãa viïåc tiïën haânh möåt phên tñch quöëc gia (Chûúng 12). Phên tñch naây seä cho ta hiïíu thêëu àaáo vïì nhûäng nöî lûåc M&E hiïån nay, möi trûúâng dên chñnh vaâ nhûäng cú höåi tùng cûúâng M&E vaâ sûã duång thöng tin M&E àïí xêy dûång caác chûác nùng troång yïëu cuãa Chñnh phuã. Coá leä cuäng khöng keám phêìn quan troång, phên tñch naây cuäng seä giuáp caác àún võ cêëp vöën trong Chñnh phuã vaâ cöång àöìng taâi trúå têåp trung vaâo nhûäng àiïím maånh vaâ àiïím yïëu cuãa hïå thöëng M&E hiïån taåi cuãa Chñnh phuã. Phên tñch naây coân giuáp baão àaãm rùçng caác àún võ cêëp vöën naây seä coá cuâng möåt nhêån thûác chung, thöëng nhêët vïì caác vêën àïì. Möåt phên tñch nhû vêåy tûå nhiïn seä dêîn àïën möåt kïë hoaåch haânh àöång, trong àoá xaác àõnh caác lûåa choån chuã yïëu àïí tùng cûúâng hïå thöëng M&E cuãa Chñnh phuã (Chûúng 13). 85

89 12 Têìm quan troång cuãa phên tñch quöëc gia Cêìn phaãi nhêën maånh rùçng möîi quöëc gia coá möåt caách tiïëp cêån khaác nhau àöëi vúái M&E, caác caách tiïëp cêån naây rêët àa daång, möîi núi möåt khaác. Caác quöëc gia nhû Braxin nhêën maånh vaâo möåt phûúng phaáp tiïëp cêån toaân böå chñnh phuã àïí lêåp ra caác muåc tiïu chûúng trònh vaâ taåo nïn möåt hïå thöëng chó söë hiïåu quaã. Caác quöëc gia khaác, nhû Cölömbia, laåi kïët húåp phûúng phaáp naây vúái caác àaánh giaá taác àöång rêët nghiïm ngùåt. Tuy nhiïn, nhûäng quöëc gia khaác nhû UÁc, Myä vaâ Anh laåi têåp trung vaâo möåt têåp húåp nhûäng cöng cuå vaâ phûúng phaáp M&E: caác chó söë hiïåu quaã, caác àaánh giaá nhanh, àaánh giaá taác àöång vaâ caác cuöåc kiïím tra hiïåu quaã thûåc hiïån. Möåt söë quöëc gia àaä rêët thaânh cöng trong viïåc xêy dûång möåt hïå thöëng M&E toaân chñnh phuã. Caác quöëc gia nhû Uganàa sûã duång möåt têåp húåp rúâi raåc, khöng àöìng böå göìm 16 hïå thöëng giaám saát ngaânh. Hêìu hïët caác quöëc gia ngheâo nhêët, nhûäng quöëc gia maâ caác nhaâ taâi trúå àa phûúng yïu cêìu phaãi lêåp caác chiïën lûúåc giaãm ngheâo laåi têåp trung vaâo viïåc caác chó söë thûåc hiïån hiïåu quaã tiïën àöå so vúái caác muåc tiïu phaát triïín thiïn niïn kyã (MDGs). Taåi sao laåi phaãi tiïën haânh phên tñch? Sûå khaác nhau naây cho chuáng ta thêëy rùçng caác quöëc gia phaãi àöëi mùåt vúái nhûäng àiïím khúãi àêìu khaác nhau nhûng àïìu mong àaåt túái möåt àñch chung. Khöng coá phûúng phaáp naâo laâ töët nhêët cho möåt hïå thöëng M&E chñnh phuã hay M&E ngaânh. Thay vò thïë, möåt quöëc gia nïn sûã duång phûúng phaáp naâo laâ hoaân toaân phuå thuöåc vaâo viïåc thöng tin maâ hïå thöëng àoá cung cêëp seä duâng àïí laâm gò hoùåc thûåc tïë duâng àïí laâm gò. Nhû àaä phên tñch trong Chûúng 3, nhûäng caách sûã duång naây coá phaåm vi tûâ höî trúå cho nhûäng quyïët àõnh phên böí nguöìn lûåc höî trúå trong quaá trònh lêåp ngên saách, àïën viïåc goáp phêìn chuêín bõ lêåp 87

90 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? kïë hoaåch ngaânh vaâ quöëc gia, hoùåc laâ höî trúå cöng taác quaãn lyá vaâ cung cêëp caác dõch vuå cuãa nhaâ nûúác àïí cuãng cöë nhûäng möëi quan hïå mang tñnh giaãi trònh. Àiïìu quan troång laâ, viïåc thay àöíi nhûäng nöî lûåc xêy dûång hay tùng cûúâng hïå thöëng M&E chñnh phuã cêìn phaãi phuâ húåp vúái nhûäng yïu cêìu vaâ ûu tiïn cuãa tûâng quöëc gia. Tiïën haânh möåt phên tñch caác hoaåt àöång M&E laâ rêët lyá tûúãng búãi phên tñch naây coá thïí giuáp xaác àõnh nhûäng cú höåi thïí chïë hoaá cöng taác M&E. Möåt phên tñch chñnh thûác seä giuáp xaác àõnh nhûäng àiïím maånh vaâ àiïím yïëu hiïån taåi cuãa möåt quöëc gia trong viïåc tiïën haânh M&E, chêët lûúång vaâ ûáng duång cuãa M&E. Hún nûäa, phên tñch seä rêët coá giaá trõ trong viïåc cung cêëp cú súã àïí chuêín bõ möåt kïë hoaåch haânh àöång. Kïë hoaåch haânh àöång cêìn àûúåc thiïët kïë theo yá àõnh sûã duång nhûäng thöng tin giaám saát vaâ nhûäng phaát hiïån àaánh giaá trong tûúng lai nhû thïë naâo. Möåt phên tñch súám coá thïí giuáp thöng baáo nhûäng phaán àoaán vïì khaã nùng coá àaåt àûúåc nhûäng muåc tiïu dûå kiïën hay khöng. Möåt phên tñch coá thïí àûúåc Chñnh phuã hoùåc caác nhaâ taâi trúå, hoùåc caã hai, tiïën haânh - hoùåc thuï thûåc hiïån. Quaá trònh tiïën haânh phên tñch àaä taåo cú höåi àïí giuáp caác cú quan chuã quaãn cuãa Chñnh phuã - àùåc biïåt laâ nhûäng caán böå cêëp cao trong caác böå, têåp trung vaâo vêën àïì thïí chïë hoaá hïå thöëng M&E. Hêìu hïët, nïëu khöng muöën noái laâ têët caã caác nûúác àang phaát triïín hiïån nay àïìu àaä tiïën haânh möåt söë hoaåt àöång M&E vaâ àaä coá möåt söë hïå thöëng M&E. Tuy nhiïn, möåt thûã thaách chung àöëi vúái caác quöëc gia naây laâ thiïëu sûå phöëi húåp vaâ sûå haâi hoaâ giûäa caác hïå thöëng vaâ hoaåt àöång naây. Àiïìu naây coá thïí dêîn àïën viïåc truâng lùåp àaáng kïí. Möåt phên tñch chó ra caác vêën àïì naây coá thïí giuáp Chñnh phuã giaãi quyïët nhûäng vêën àïì truâng lùåp naây vaâ cung cêëp möåt sûå hiïíu biïët chung vïì baãn chêët cuãa caác vêën àïì. Noá cuäng giuáp tùng cûúâng möåt sûå àöìng thuêån vïì nhûäng gò cêìn thiïët àïí giaãi quyïët caác vêën àïì naây. Sûå àöìng thuêån naây laâ àùåc biïåt quan troång àöëi vúái M&E, möåt hoaåt àöång xuyïn suöët, taác àöång àïën têët caã caác böå ngaânh vaâ cú quan. Möåt sûå caãi caách toaân böå Chñnh phuã nhû taåo dûång möåt hïå thöëng M&E quöëc gia àoâi hoãi phaãi coá möåt nöî lûåc lúán àiïìu phöëi têåp trung úã cêëp àöå cao, cuäng nhû sûå phöëi húåp tñch cûåc tûâ caác böå ngaânh vaâ cú quan. Àaåt àïën sûå phöëi húåp thêåt sûå giûäa têët caã caác taác nhên naây quaã laâ möåt àiïìu khöng àún giaãn. Do àoá, bêët kyâ quaá trònh naâo, vñ duå nhû chuêín bõ cho phên tñch M&E, cuäng laâ cú höåi àïí caác cú quan coá liïn quan baân vïì M&E, vaâ cuâng nöî lûåc àïí àaåt àïën möåt mûác àöå thöëng nhêët naâo àoá, vïì viïåc seä phaãi laâm gò àïí caãi thiïån phûúng phaáp tiïëp cêån cuãa chñnh phuã. Àiïìu naây àaä àûúåc chûáng minh bùçng kinh nghiïåm taåi Uganàa, Mïhicö vaâ UÁc. Phaát hiïån vïì 16 tiïíu hïå thöëng M&E àang töìn taåi úã Uganàa àaä gêy ra möåt sûå phaãn ûáng lo ngaåi thêåm chñ laâ möåt sûå bêët bònh giûäa nhûäng caán böå cao cêëp. Phaãn ûáng naây àaä goáp phêìn thuác àêíy möåt quyïët àõnh taåo ra NIMES àïí giaãi quyïët khoá khùn vïì haâi hoaâ hoáa vaâ nhûäng yïu cêìu thaái quaá vïì viïåc cung cêëp thöng tin giaám saát trong caác böå ngaânh vaâ cú quan vaâ úã cêëp àöå höî trúå (xem chûúng 9). Vaâ phaát hiïån tûâ möåt phên tñch nhanh vïì caác hoaåt àöång M&E cuãa Cú quan Phaát triïín Xaä höåi Mïhicö (SEDESOL) àaä cho thêëy coá 8 hïå thöëng giaám saát khöng coá sûå phöëi húåp lêîn nhau giûäa trong cuâng möåt cú quan àoá. Ngay sau àoá, laänh àaåo cuãa cú quan naây àaä phaãi coá 88

91 LÊÅP KÏË HOAÅCH HAÂNH ÀÖÅNG caác biïån phaáp haâi hoaâ hoáa caác hïå thöëng naây (World Bank 2004c). Quaá trònh tiïën haânh möåt phên tñch úã UÁc nùm 1987 àaä taåo cú súã cho chiïën lûúåc àaánh giaá cuãa Chñnh phuã. Mùåc duâ quaá trònh naây khöng dêîn àïën möåt sûå àöìng thuêån giûäa caác böå ngaânh. Vò khi àoá, caác böå ngaânh àaä phaãn àöëi rêët quyïët liïåt viïåc giúái thiïåu möåt loaåt caác yïu cêìu bùæt buöåc vïì tiïën haânh àaánh giaá, nhûng phên tñch naây khöng chó cung cêëp möåt cú súã thûåc tiïîn cho chiïën lûúåc àaánh giaá, maâ coân cho caác bïn liïn quan thêëy àûúåc têìm quan troång cuãa vêën àïì vaâ miïîn cûúäng chêëp nhêån chiïën lûúåc àoá. Phên tñch cuäng cung cêëp thöng tin cú súã (thöng tin göëc) laâm àiïím möëc cho viïåc ào sûå tiïën böå cuãa möåt quöëc gia; vò xêy dûång vaâ duy trò caã nhu cêìu vaâ sûå cung cêëp thöng tin cho M&E laâ möåt chùång àûúâng daâi. Nhû àaä lûu yá trong Chûúng 10, hêìu hïët caác quöëc gia vêîn chûa xêy dûång caác hïå thöëng M&E möåt caách tuyïën tñnh vaâ coá thïí dûå àoaán trûúác àûúåc; thay vaâo àoá, hoå àaä xêy dûång caác hïå thöëng naây theo cú höåi chuã nghôa, nghôa laâ phuå thuöåc vaâo sûå xuêët hiïån cuãa caác cú höåi vaâ caác raâo chùæn vaâ khi hoå tòm hiïíu vïì caác hïå thöëng naây hoå chó quan têm xem nhûäng saáng kiïën naâo coá hiïåu quaã, saáng kiïën naâo khöng. Trong möi trûúâng naây, àiïìu quan troång laâ phaãi thûúâng xuyïn/àõnh kyâ giaám saát vaâ àaánh giaá chñnh baãn thên hïå thöëng M&E bêët kyâ lônh vûåc caãi caách naâo cuäng cêìn phaãi àûúåc àaánh giaá thûúâng xuyïn. Thûåc tïë, tiïën haânh nhûäng hoaåt àöång M&E thûúâng xuyïn àïí tùng cûúâng hïå thöëng M&E laâ möåt trong nhûäng phûúng phaáp maâ nhûäng ngûúâi àaãm nhêån cöng taác naây coá thïí lêëy laâm vñ duå. Möåt söë khña caånh cuãa hïå thöëng M&E buöåc phaãi theo doäi thûúâng xuyïn àõnh kyâ, vñ duå nhû söë lûúång àaánh giaá àaä hoaân thaânh hoùåc mûác àöå thûåc hiïån caác kiïën nghõ àïën àêu. Caác khña caånh khaác coá thïí yïu cêìu phaãi coá àaánh giaá sêu hún luác naâo hay luác khaác, tuây theo thúâi gian, vñ duå nhû viïåc sûã duång caác thöng tin M&E trong khi quyïët àõnh ngên saách hay chêët lûúång cuãa dûä liïåu giaám saát. Do àoá, phên tñch cuäng laâ möåt loaåi àaánh giaá vaâ coá thïí xaác àõnh mûác àöå àaåt àûúåc tiïën àöå vaâ xaác àõnh bêët kyâ àiïìu chónh cêìn thiïët naâo trong quaá trònh thûåc hiïån. Cuäng cêìn phaãi lûu yá rùçng caác baáo caáo kiïím toaán vïì hiïåu quaã quöëc gia àoáng möåt vai troâ quan troång trong viïåc raâ soaát quaá trònh thûåc hiïån hïå thöëng M&E (vñ duå, tham khaão caác baáo caáo kiïím toaán quöëc gia Australia 1997, Mackay 2004; Baáo caáo Töíng kiïím toaán Canada 2003; GAO 2004) vaâ trong viïåc thuác àêíy caác chñnh phuã thûåc hiïån ngay nhûäng caãi thiïån cêìn thiïët nhû trûúâng húåp UÁc, Canada vaâ Myä. Phên tñch naây cêìn xûã lyá nhûäng vêën àïì gò? Möåt caách àún giaãn nhêët, phên tñch naây seä cho thêëy nhûäng hoaåt àöång naâo àang phaát huy taác duång vaâ nhûäng hoaåt àöång naâo khöng caác àiïím maånh vaâ àiïím yïëu cuãa hïå thöëng M&E, vaâ lyá do taåi sao coá caác ûu, nhûúåc àiïím naây. Möåt phên tñch vïì hïå thöëng M&E dûå kiïën phaãi nïu ra möåt söë nhûäng vêën àïì chñnh (muåc 12.1). Caác vêën àïì chñnh naây phuâ húåp vúái tiïu àiïím cuãa phên tñch laâ úã cêëp quöëc gia hay cêëp böå ngaânh hay cú quan, mùåc duâ nhûäng vêën àïì naây coá thïí àûúåc nhêën maånh khaác nhau. Caác vêën àïì bao göìm: i i Cùn nguyïn cuãa hïå thöëng M&E hiïån taåi (giaã sûã laâ möåt söë hïå thöëng hoùåc möåt phêìn cuãa hïå thöëng àaä coá sùén) Quaãn lyá hïå thöëng, vai troâ vaâ traách nhiïåm cuãa caác cú quan chuã quaãn chñnh. 89

92 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Phêìn 12.1: Caác vêën àïì chñnh cuãa möåt phên tñch vïì hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã 1. Sûå hònh thaânh cuãa hïå thöëng M&E hiïån coá Vai troâ cuãa M&E laâ uãng höå hay àêëu tranh; caác sûå kiïån chñnh dêîn àïën ûu tiïn cho thöng tin M&E (vñ duå: bêìu cûã cho chñnh phuã àõnh hûúáng àöíi múái, khuãng hoaãng taâi chñnh) 2. Böå hay cú quan chõu traách nhiïåm quaãn lyá hïå thöëng M&E vaâ caác àaánh giaá cöng taác lêåp kïë hoaåch Vai troâ vaâ traách nhiïåm cuãa nhûäng àún võ coá liïn quan trong hïå thöëng M&E, vñ duå, Böå taâi chñnh, Böå kïë hoaåch, vùn phoâng Töíng thöëng, caác böå ngaânh, Quöëc höåi; khaã nùng töìn taåi nhûäng hïå thöëng M&E khöng coá sûå phöëi húåp vúái nhau úã cêëp quöëc gia vaâ cêëp ngaânh; têìm quan troång cuãa caác vêën àïì àõa phûúng/ trong nûúác/ liïn bang àöëi vúái hïå thöëng M&E. 3. Möi trûúâng ngaânh vaâ liïåu möi trûúâng naây coá taåo àiïìu kiïån cho nhûäng ngûúâi quaãn lyá thûåc hiïån cöng viïåc vúái tiïu chuêín cao vaâ chõu traách nhiïåm giaãi trònh vïì hiïåu quaã cöng viïåc cuãa hoå - Nhûäng cú chïë khuyïën khñch cuãa caác cú quan chuã quaãn àïí coi M&E laâ möåt vêën àïì nghiïm tuác, mûác àöå cêìn thiïët cuãa thöng tin M&E. Caác cuöåc caãi caách ngaânh àang tiïën haânh coá àûúåc lúåi nïëu chñnh phuã nhêën maånh hún vaâo caác biïån phaáp ào lûúâng hiïåu quaã hay khöng? Caác caãi caách ngaânh naây, göìm coá, vñ duå nhû, chiïën lûúåc giaãm ngheâo, lêåp kïë hoaåch ngên saách, tùng cûúâng caác kyä nùng phên tñch chñnh saách, caãi thiïån viïåc cung cêëp dõch vuå trong ngaânh dên chñnh (caãi thiïån tiïu chuêín chùm soác khaách haâng), phên cêëp Chñnh phuã, sûå tham gia nhiïìu hún cuãa xaä höåi dên sûå hay chiïën lûúåc chöëng tham nhuäng. 4. Caác lônh vûåc chñnh trong quaãn lyá cöng maâ hïå thöëng M&E seä höî trúå rêët maånh meä - (i) ra quyïët àõnh vïì ngên saách; (ii) lêåp kïë hoaåch quöëc gia hoùåc ngaânh, (iii) quaãn lyá chûúng trònh, vaâ (iv) caác möëi quan hïå giaãi trònh (vúái böå taâi chñnh, vúái vùn phoâng Töíng thöëng, vúái Quöëc höåi, vúái caác böå ngaânh vaâ vúái xaä höåi dên sûå) i Vai troâ thûåc tïë cuãa thöng tin M&E úã caác giai àoaån khaác nhau cuãa quaá trònh lêåp ngên saách nhû: tû vêën vaâ lêåp kïë hoaåch chñnh saách, ra quyïët àõnh vïì ngên saách, raâ soaát vaâ baáo caáo thûåc hiïån; tònh traång khöng khêu nöëi giûäa cöng taác M&E cuãa böå ngaânh vúái viïåc sûã duång nhûäng thöng tin naây trong quaá trònh lêåp ngên saách; tònh traång khöng khêu nöëi giûäa qui trònh lêåp ngên saách vaâ lêåp kïë hoaåch quöëc gia; cú höåi tùng cûúâng i vai troâ cuãa M&E trong lêåp ngên saách. Mûác àöå thöng tin M&E do caác cú quan chuã quaãn chñnh cung cêëp (vñ duå: böå Taâi chñnh) àûúåc caác bïn khaác sûã duång, chùèng haån nhû caác vùn phoâng böå; nïëu khöng àûúåc sûã duång, thò àêu laâ nhûäng raâo caãn àöëi vúái viïåc sûã duång; bêët kyâ bùçng chûáng vûäng chùæc liïn quan àïën mûác àöå sûã duång cuãa caác cú quan khaác nhau (vñ duå, möåt àaánh giaá hay möåt khaão saát); caác vñ duå vïì hûäng àaánh giaá chñnh àaä gêy aãnh hûúãng lúán àïën Chñnh phuã 5. Caác loaåi cöng cuå M&E àûúåc nhêën maånh trong hïå thöëng M&E: caác chó söë hiïåu quaã thûåc hiïån àõnh kyâ, caác àaánh giaá hay raâ soaát nhanh, caác kiïím toaán vïì hiïåu quaã thûåc hiïån, àaánh giaá taác àöång coá chiïìu sêu vaâ nghiïm ngùåt; quy mö vaâ chi phñ cuãa tûâng cöng cuå M&E; caách thûác xïëp thûá tûå ûu tiïn caác àaánh giaá - têåp trung vaâo caác chûúng trònh coá vêën àïì, caác chûúng trònh thñ àiïím, caác chûúng trònh coá chi phñ cao hoùåc caác chûúng trònh hûäu hònh, hoùåc chûúng trònh nghiïn cûáu mang tñnh hïå thöëng, àïí traã lúâi caác cêu hoãi vïì tñnh hiïåu quaã cuãa chûúng trònh. 6. Ai chõu traách nhiïåm thu thêåp caác thöng tin vïì hiïåu quaã thûåc hiïån vaâ tiïën haânh nhûäng àaánh giaá (vñ duå, chñnh caác böå hay caác hoåc viïån hoùåc caác cöng ty tû vêën chuyïn ngaânh); bêët kyâ vêën àïì gò liïn quan àïën chêët lûúång dûä liïåu hay sûå àaáng tin cêåy vaâ àiïím yïëu cuãa caác thöng tin M&E do àõa phûúng cung cêëp; Nhûäng haån chïë chñnh vïì nùng lûåc vaâ nhûäng ûu tiïn xêy dûång nùng lûåc cuãa Chñnh phuã. 7. Phaåm vi höî trúå cuãa nhaâ taâi trúå àöëi vúái cöng taác M&E trong nhûäng nùm gêìn àêy; caác dûå aán cuãa caác nhaâ taâi trúå höî trúå M&E úã cêëp àöå nhaâ nûúác, ngaânh hay caác cêëp cú quan Cung cêëp höî trúå kyä thuêåt, caác cöng taác tùng cûúâng nùng lûåc vaâ taâi trúå vöën àïí tiïën haânh caác àaánh giaá chñnh nhû àaánh giaá taác àöång nghiïm ngùåt. 8. Kïët luêån: Caác àiïím maånh vaâ àiïím yïëu cuãa toaân hïå thöëng M&E; tñnh bïìn vûäng cuãa hïå thöëng, xeát vïì tñnh chêët dïî bõ töín thûúng khi thay àöíi chñnh phuã, vñ duå: sûå phuå thuöåc cuãa hïå thöëng vaâo höî trúå taâi chñnh cuãa nhaâ taâi trúå hoùåc caác höî trúå khaác; caác kïë hoaåch hiïån taåi àïí tùng cûúâng hïå thöëng M&E trong tûúng lai. 90

93 LÊÅP KÏË HOAÅCH HAÂNH ÀÖÅNG i i i i i i Möi trûúâng khu vûåc cöng/khu vûåc nhaâ nûúác vaâ coá caác àöång cú àïí coi cöng taác M&E laâ nghiïm tuác hay khöng? ÛÁng duång hiïån taåi cuãa caác thöng tin M&E, àùåc biïåt laâ vai troâ cuãa thöng tin M&E trong quaá trònh lêåp ngên saách vaâ viïåc sûã duång thöng tin M&E theo tûâng böå ngaânh vaâ cú quan. Caác loaåi hònh M&E àûúåc sûã duång nhiïìu nhêët Traách nhiïåm thu thêåp caác thöng tin vïì hiïåu quaã thûåc hiïån vaâ tiïën haânh caác àaánh giaá Mûác àöå, phaåm vi höî trúå M&E cuãa caác nhaâ taâi trúå Caác àiïím maånh vaâ àiïím yïëu chung cuãa hïå thöëng hay caác hïå thöëng M&E Muåc àñch cuãa phên tñch khöng chó laâ nhùçm kiïím kï thûåc tïë. Phên tñch naây àoâi hoãi phaãi coá nhûäng phaán xeát cêín thêån liïn quan àïën sûå hiïån diïån hay vùæng mùåt cuãa caác yïëu töë thaânh cöng khi xêy dûång möåt hïå thöëng M&E, nhû àaä nïu úã Chûúng 10. Do àoá, àiïìu rêët quan troång laâ tòm hiïíu xem yïu cêìu Chñnh phuã lúán àïën mûác naâo vïì thöng tin M&E vaâ liïåu chñnh phuã coá gêy aãnh hûúãng àïí cöng taác M&E thaânh cöng hay khöng. Ngûúåc laåi, cuäng cêìn phaãi biïët liïåu coá nhûäng raâo caãn naâo khi xêy dûång hïå thöëng M&E hay khöng, vñ duå nhû: thiïëu nhu cêìu thûåc sûå vaâ tinh thêìn tûå chuã; thiïëu neát vùn hoáa hiïån àaåi vïì ra quyïët àõnh dûåa trïn bùçng chûáng vaâ traách nhiïåm giaãi trònh (vò lyá do àaåo àûác hay tham nhuäng úã möåt söë quöëc gia); thiïëu sûå àaánh giaá, ào lûúâng tñnh toaán, hay caác kyä nùng kiïím toaán; hoùåc thöng tin taâi chñnh coân haån chïë vïì chêët lûúång vaâ àöå tin cêåy. Khi hiïíu àûúåc caác raâo caãn naây röìi, möåt caách tûå nhiïn, seä chuêín bõ àûúåc möåt kïë hoaåch haânh àöång àïí tùng cûúâng hïå thöëng M&E hiïån coá hoùåc hoùåc xêy dûång möåt hïå thöëng hoaân toaân múái (phên tñch trong chûúng 13). Mùåc duâ caác vêën àïì nïu trïn laâ nhûäng vêën àïì rêët chung àöëi vúái têët caã caác quöëc gia, cêìn phaãi àiïìu chónh troång têm theo àùåc àiïím riïng cuãa tûâng quöëc gia. Theo àoá, nhûäng quöëc gia coá mûác thu nhêåp trung bònh hoùåc cao coá leä seä coá nhûäng cöång àöìng vúái khaã nùng àaánh giaá maånh, têåp trung taåi caác trûúâng àaåi hoåc hay caác viïån nghiïn cûáu. Tuy nhiïn, nguöìn cung cêëp àaánh giaá chuyïn mön coá trònh àöå chùæc chùæn phaãi ñt hún úã caác quöëc gia ngheâo nhêët - nhûäng quöëc gia àang xêy dûång chiïën lûúåc giaãm ngheâo (xem chûúng 9). Tûúng tûå, nhiïìu khaã nùng laâ caác nûúác ngheâo hún cuäng seä têåp trung nhiïìu vaâo caác hïå thöëng theo doäi àoái ngheâo. Caác nûúác naây cuäng seä gùåp nhiïìu khoá khùn hún trong viïåc àaáp ûáng yïu cêìu vïì M&E cuãa caác nhaâ taâi trúå, vöën rêët nhiïìu vaâ khöng giöëng nhau. AÁp lûåc cuãa caác nhaâ taâi trúå thûúâng laâ yïëu töë chñnh thuác àêíy chñnh phuã phaãi tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E, do àoá tinh thêìn laâm chuã trong caác nöî lûåc naây khöng thûåc sûå maånh meä. Bònh luêån sêu hún vïì caác vêën àïì cêìn phên tñch do Mackay trònh baây (1998b) 2. Àöå sêu cuãa phên tñch Möåt cêu hoãi thuúâng àûúåc àùåt ra laâ: Nïn tiïën haânh möåt phên tñch M&E trong thúâi gian bao lêu?. Thêåt khöng dïî traã lúâi cêu hoãi naây; thúâi gian tiïën haânh phên tñch hoaân toaân phuå thuöåc vaâo caác muåc àñch cuãa phên tñch, phaåm vi caác vêën àïì àang àiïìu tra, thúâi gian vaâ ngên saách sùén coá. Trong möåt söë trûúâng húåp, thúâi gian phên tñch keáo daâi möåt tuêìn úã cêëp quöëc gia laâ àaä àuã àïí cho ta möåt àiïím khúãi àêìu, hiïíu àûúåc chung chung vïì caác khoá khùn chñnh maâ quöëc gia àoá gùåp phaãi trong viïåc tùng cûúâng caác chûác nùng M&E. ÚÃ thaái 91

94 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? cûåc kia, coá thïí àûa ra möåt àaánh giaá chñnh thûác, chi tiïët vaâ coá chiïìu sêu vïì hïå thöëng àaánh giaá chñnh phuã, nhû cuãa Ngên haâng Thïë giúái àaä tiïën haânh taåi Chilï (Rojas vaâ caác chuyïn gia khaác nùm 2005). Àaánh giaá Chilï àaä àûúåc tiïën haânh búãi möåt nhoám 7 ngûúâi laâm viïåc trong nhiïìu thaáng trúâi. Trong quaá trònh laâm viïåc caác chuyïn gia àaä töí chûác möåt söë àúåt cöng taác taåi Chilï vaâ tiïën haânh phoãng vêën rêët nhiïìu nhên viïn Chñnh phuã úã cêëp Trung ûúng vaâ böå ngaânh, cuäng nhû laâ caác àaánh giaá chêët lûúång vaâ àaánh giaá viïåc sûã duång hïå thöëng M&E. Caác phên tñch coá chiïìu sêu nhû vêåy coá thïí coá chi phñ lïn túái haâng trùm ngaân àö la. Caác vêën àïì khaác coá thïí cuäng cêìn phaãi àûúåc àiïìu tra kyä laâ chêët lûúång vaâ mûác àöå tin cêåy cuãa caác thöng tin (dûä liïåu) M&E vaâ hïå thöëng thöng tin trong ngaânh àïí cung cêëp caác söë liïåu naây. 3 Möåt vêën àïì khaác coá thïí naãy sinh laâ nùng lûåc cuãa caác trûúâng àaåi hoåc vaâ caác töí chûác khaác, nhûäng bïn àûáng ra àaâo taåo vïì M&E; caác àaâo taåo naây laâ àiïím chung cuãa caác kïë hoaåch haânh àöång àïí thïí chïë hoaá M&E. Möåt hûúáng dêîn vïì àaánh giaá caác töí chûác àaâo taåo àaä àûúåc Adrien cung cêëp (2003); möåt phên tñch thûåc tïë úã Ghana cuäng àûúåc trònh baây trong hûúáng dêîn naây (Adrien 2001). Giûäa hai thaái cûåc, möåt àaánh giaá 1 tuêìn vaâ möåt àaánh giaá sêu laâ möåt àaánh giaá têìm trung maâ Ngên haâng Thïë giúái àaä tiïën haânh cho Cölömbia vaâ Uganàa. Àïí tiïën haânh caác àaánh giaá naây úã möîi nûúác, caác chuyïn gia àaä töí chûác möåt söë chuyïën cöng taác àïí thaão luêån vúái caác caán böå cêëp cao vaâ caác àaåi diïån xaä höåi dên sûå, nghiïn cûáu taâi liïåu (nhû caác cöng böë chñnh saách cuãa chñnh phuã, caác taâi liïåu liïn quan àïën caác dûå aán taâi trúå vaâ caác phên tñch trûúác àoá vïì M&E, caãi caách khu vûåc cöng, hay caác vêën àïì quaãn lyá chi tiïu khaác), vaâ caác cuöåc höåi thaão hay buöíi trònh baây chñnh thûác vïì caác hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã. Phên tñch úã Cölömbia àaä coá sûå tham gia cuãa möåt söë caán böå Ngên haâng, phöëi húåp chùåt cheä vúái caác àöëi taác cuãa chñnh phuã tûúng ûáng trong möåt vaâi chuyïën cöng taác túái quöëc gia naây (Makay vaâ caác chuyïn gia khaác 2007); phên tñch naây àûúåc trònh baây trong Phuå luåc B. Caác Àiïìu khoaãn tham chiïëu (TOR) cho caác phên tñch sêu vïì hïå thöëng M&E cuãa Cölömbia àïí thûåc hiïån trong tûúng lai, nïëu cêìn, àûúåc trònh baây trong Phuå luåc C. Phên tñch úã Uganàa vaâo nùm 2001 vaâ möåt phên tñch tiïëp theo nùm 2003 àaä àûúåc Tû vêën cuãa Ngên haâng thûåc hiïån vúái sûå húåp taác chùåt cheä vaâ sûå höî trúå cuãa caác cú quan tûúng ûáng trong nûúác (Hauge 2001, 2003). Phên tñch Uganàa 2001 cuäng àûúåc töíng húåp trong Baãng 9.1. Phaåm vi cuãa phên tñch ngaânh seä heåp hún so vúái phaåm vi phên tñch vïì toaân böå quöëc gia, mùåc duâ vêîn khöng coá gò thay àöíi àöëi vúái rêët nhiïìu vêën àïì chñnh. Möåt phên tñch ngaânh, ngoaâi nhûäng vêën àïì khaác, seä phaãi têåp trung vaâo vai troâ cuãa caác hoaåt àöång M&E ngaânh khi àoáng goáp vaâo hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã. Têët nhiïn, coá thïí tiïën haânh möåt phên tñch ngaânh nhû laâ möåt phêìn cuãa phên tñch quöëc gia; phên tñch naây giuáp hiïíu thïm vïì caác vêën àïì thïí chïë hoaá M&E úã cêëp àöå ngaânh, hoùåc thûã nghiïåm caác saáng kiïën M&E múái taåi caác böå ngaânh àûúåc lûåa choån möåt caách rêët hiïåu quaã. Tuyâ thuöåc vaâo caác vêën àïì seä àûúåc giaãi quyïët trong phên tñch, cuäng phaãi têåp húåp àûúåc möåt nhoám caác chuyïn gia coá kinh nghiïåm trong lônh vûåc naây. Nhoám chuyïn gia naây coá thïí bao göìm nhûäng caá nhên coá chuyïn mön vïì möåt söë hoùåc têët caã caác lônh vûåc sau: quaãn lyá 92

95 LÊÅP KÏË HOAÅCH HAÂNH ÀÖÅNG hïå thöëng M&E chñnh phuã; caác hïå thöëng vaâ caác chó söë hiïåu quaã thûåc hiïån; caác hïå thöëng thöëng kï; àaánh giaá; caãi caách quaãn lyá cöng; vaâ lêåp ngên saách thûåc hiïån. Nïëu coá möåt dûå aán àûúåc taâi trúå àïí höî trúå xêy dûång hïå thöëng M&E, nïn àûa vaâo thaânh phêìn àoaân phên tñch möåt söë caán böå cuãa nhaâ taâi trúå, vúái kinh nghiïåm phuâ húåp, àiïìu naây rêët quan troång. Hiïín nhiïn, sûå phöëi húåp chùåt cheä cuãa caác caán böå cêëp cao cuãa Chñnh phuã trong phên tñch naây cuäng quan troång - àïí khêu nöëi sûå hiïíu biïët vaâ nhûäng nhêån xeát cuãa hoå vïì hïå thöëng M&E hiïån taåi vaâ caách thûác àïí tùng cûúâng hïå thöëng naây, àöìng thúâi baão àaãm rùçng hoå seä chêëp nhêån caác phaát hiïån vaâ khuyïën nghõ cuãa àoaân phên tñch. Kïët luêån Möåt phên tñch vïì caác hïå thöëng phuåc vuå cöng taác M&E cuãa möåt quöëc gia seä giuáp ta hiïíu cùån keä vïì àiïím yïëu vaâ àiïím maånh cuãa caác hïå thöëng naây. Àiïìu naây roä raâng laâ quan troång nïëu ta muöën xêy dûång möåt kïë hoaåch haânh àöång phuâ húåp vúái têìm nhòn cuãa hïå thöëng M&E trong tûúng lai, àùåc biïåt laâ vúái muåc àñch sûã duång caác thöng tin giaám saát vaâ nhûäng phaát hiïån àaánh giaá cuå thïí cuãa tûâng quöëc gia. Phên tñch naây cuäng seä laâ cú súã göëc àïí àaánh giaá tiïën àöå thûåc hiïån trong tûúng lai, vaâ tiïën haânh nhûäng chónh sûãa àöëi vúái hïå thöëng naây, cho phuâ húåp vúái nhûäng cú höåi, vaâ nhûäng baâi hoåc kinh nghiïåm hay nhûäng raâo caãn gùåp phaãi trong quaá trònh thûåc hiïån. Quaá trònh tiïën haânh phên tñch cuäng laâ möåt cöng cuå àïí löi keáo sûå tham gia cuãa caác caán böå cêëp cao tûâ cêëp böå ngaânh, cêëp trung ûúng cuâng vúái caác chuyïn gia cuãa nhaâ taâi trúå, àïí cuâng xem xeát nhûäng muåc àñch, caách thûác sûã duång vaâ cú cêëu cuãa (caác) hïå thöëng M&E chñnh phuã. Caác phên tñch coá thïí heá löå nhûäng phaát hiïån àaáng ngaåc nhiïn vïì rêët nhiïìu caác hïå thöëng truâng lùåp vaâ rúâi raåc. Caác phaát hiïån naây seä giuáp tùng cûúâng sûå àöìng thuêån vïì möåt kïë hoaåch haânh àöång àïí cuãng cöë toaân böå hïå thöëng. Tuy nhiïn, taåo dûång möåt sûå àöìng thuêån vïì vai troâ vaâ traách nhiïåm trong hïå thöëng M&E cuãa toaân böå nhaâ nûúác khöng phaãi laâ möåt nhiïåm vuå dïî daâng. Caác böå ngaânh vaâ cú quan coá thïí seä khöng thñch bõ chi phöëi búãi caác yïu cêìu vïì M&E tûâ trung ûúng. Vaâ caác böå úã cêëp trung ûúng cuäng coá thïí seä tranh chêëp vúái nhau vïì viïåc nùæm quyïìn kiïím soaát möåt hïå thöëng M&E múái. Möåt phûúng phaáp tiïëp cêån coá tñnh cöång taác hún vaâ ñt tranh chêëp hún seä giaãm thiïíu nhûäng khaác biïåt naây. Phên tñch cêìn phaãi bao göìm sûå kiïím tra vaâ nhûäng nhêån xeát tó mó vïì sûå coá mùåt hay vùæng mùåt cuãa caác yïëu töë thaânh cöng khaác nhau àïí xêy dûång möåt hïå thöëng M&E, nhû laâ möåt sûå àêëu tranh coá cam kïët vaâ coá aãnh huúãng àïí xêy dûång hïå thöëng M&E. Möåt àaánh giaá nhanh coá thïí cho ta möåt caái nhòn töíng thïí vïì caác vêën àïì chñnh nhûng phên tñch naây laåi khoá coá thïí àûúåc coi laâ möåt phên tñch hoaân chónh hay cên bùçng. Möåt phên tñch chi tiïët vaâ coá chiïìu sêu seä bao göìm nhûäng phên tñch sêu vïì caác vêën àïì cuå thïí àûúåc àaánh giaá laâ quan troång àöëi vúái àêët nûúác, nhû chêët lûúång cuãa hïå thöëng dûä liïåu hay àiïìu tra chi tiïët vïì phaåm vi sûã duång thöng tin M&E hiïån taåi. Hêìu hïët caác phên tñch khöng phaãi laâ phên tñch nhanh hay phên tñch sêu mêët nhiïìu thúâi gian, maâ thûúâng laâ trung gian giûäa 2 thaái cûåc naây. Tuy nhiïn, möåt phên tñch hoaân chónh khöng nhêët thiïët phaãi àoâi hoãi quaá nhiïìu cöng sûác, maâ thûåc tïë thò khaã nùng chuyïn mön vaâ chêët lûúång cuãa nhûäng nhêån xeát cuãa caác chuyïn gia múái laâ mêëu chöët cuãa vêën àïì. 93

96 13 Lêåp kïë hoaåch haânh àöång Chuã àïì trung têm cuãa phêìn naây laâ khöng coá möåt mö hònh naâo laâ töët nhêët cho hïå thöëng M&E quöëc gia hay ngaânh. Caác quöëc gia khaác nhau coá nhûäng sûå lûåa choån hïå thöëng M&E khaác nhau àïí têåp trung vaâo nhûäng muåc àñch khaác nhau nhû höî trúå quaá trònh ra quyïët àõnh vïì ngên saách hay quaãn lyá caác hoaåt àöång àang thûåc hiïån hoùåc phuåc vuå caác muåc àñch vïì traách nhiïåm giaãi trònh. Möîi quöëc gia laåi coá àùåc àiïím riïng vïì caác hoaåt àöång, chûác nùng, hïå thöëng cuãa M&E, vïì mùåt vùn hoáa & möi trûúâng cuãa khu vûåc dõch vuå cöng (khu vûåc nhaâ nûúác) cuäng vêåy. Do àoá, möåt kïë hoaåch haânh àöång àïí taåo dûång hoùåc tùng cûúâng hïå thöëng hiïån taåi cuãa Chñnh phuã cho M&E cêìn phaãi thiïët kïë phuâ húåp vúái hoaân caãnh cuãa quöëc gia àoá. Vò vêåy, viïåc tiïën haânh möåt phên tñch vïì nhûäng àiïím maånh vaâ àiïím yïëu cuãa hïå thöëng M&E quöëc gia àïí laâm cú súã xêy dûång möåt kïë hoaåch haânh àöång laâ rêët quan troång (chûúng 12). Têìm nhòn cho hïå thöëng tûúng lai Möåt phên tñch lyá tûúãng seä àûa àïën tuyïn böë roä raâng vïì hïå thöëng M&E trong tûúng lai. Phaåm vi cêëu truác cuãa hïå thöëng seä bao göìm caác yïëu töë sau àêy: 1. Trong 4 phûúng aán maâ caác thöng tin M&E seä àûúåc sûã duång thò caác phûúng aán naâo seä laâ muåc tiïu cuãa hïå thöëng, nhêån biïët caái àûúåc, caái mêët giûäa caác phûúng aán sûã duång naây àïí: höî trúå quaá trònh ra quyïët àõnh vïì ngên saách hoùåc lêåp kïë hoaåch quöëc gia; höî trúå caác böå lêåp chñnh saách, phên tñch chñnh saách vaâ phaát triïín chûúng trònh; höî trúå caác böå vaâ caác cú quan trong viïåc quaãn lyá caác hoaåt àöång cuãa hoå; hoùåc àïí tùng cûúâng caác möëi quan hïå giaãi trònh (chûúng 3). 2. Caác vai troâ vaâ traách nhiïåm chñnh thûác cuãa caác cú quan chuã quaãn chñnh cuãa hïå thöëng M&E caác cú quan dûå kiïën seä cung cêëp thöng tin giaám saát vaâ àaánh giaá vaâ seä sûã duång caác thöng tin naây. Àiïìu quan troång laâ cêìn phên böí traách 95

97 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? nhiïåm quaãn lyá hoùåc giaám saát cho möåt böå, möåt uyã ban hoùåc möåt àún võ coá nhiïìu thêím quyïìn. 3. Coá nïn xêy dûång möåt hïå thöëng toaân Chñnh phuã, bao göìm têët caã caác böå, ngaânh vaâ caác cú quan cêëp ngaânh vaâ cêëp trung ûúng, hay chó xêy dûång hïå thöëng coá phaåm vi heåp hún cho caác ngaânh vaâ cú quan riïng leã? Möåt söë quöëc gia àaä xêy dûång möåt hïå thöëng M&E chó àïí phuåc vuå caác hoaåt àöång àûúåc taâi trúå maâ thöi Caác cêëp àöå quaãn lyá maâ theo àoá hïå thöëng M&E àûúåc xêy dûång: trung ûúng, bang/tónh hay àõa phûúng? 5. Phaåm vi caác cöng cuå M&E maâ hïå thöëng seä têåp trung bao göìm: caác chó söë hiïåu quaã, caác àaánh giaá nhanh, caác àaánh giaá taác àöång, nghiïm ngùåt, v.v. Coá thïí taåo ra möåt hïå thöëng giaám saát thûåc hiïån àaáng tin cêåy maâ khöng cêìn phaãi tiïën haânh bêët kyâ möåt àaánh giaá naâo. Tuy nhiïn, viïåc thûåc hiïån caác àaánh giaá àoâi hoãi phaãi coá caác thöng tin thûåc hiïån töët àûúåc cung cêëp búãi hïå thöëng giaám saát hoùåc caác khaão saát àùåc biïåt hoùåc caã hai. Caác vêën àïì thûåc hiïån Khi àaä hònh dung ra àûúåc möåt hïå thöëng M&E hoaåt àöång àêìy àuã chûác nùng, coá thïí xêy dûång möåt kïë hoaåch haânh àöång àïí àaåt àûúåc möåt hïå thöëng nhû vêåy. Kïë hoaåch haânh àöång naây cêìn dûåa trïn baâi hoåc kinh nghiïåm quöëc tïë vïì xêy dûång caác hïå thöëng M&E quöëc gia (chûúng 10). Têët nhiïn, nïëu Chñnh phuã khöng coá nhu cêìu cêëp thiïët àöëi vúái viïåc xêy dûång hïå thöëng M&E thò viïåc lêåp kïë hoaåch haânh àöång laâ hoaân toaân vö nghôa. Kïë hoaåch haânh àöång cuäng coá thïí àûúåc thiïët kïë àïí tùng cûúâng nhu cêìu, vñ duå, bùçng caách baão àaãm rùçng têët caã caác àún võ cêëp vöën chñnh àoáng möåt vai troâ quan troång trong lêåp kïë hoaåch hoùåc quaãn lyá hïå thöëng M&E, coá thïí thöng qua sûå tham gia cuãa hoå trong viïåc giaám saát cú quan lêåp kïë hoaåch. Nhûäng cú chïë khuyïën khñch cuå thïí cuäng cêìn phaãi àûúåc taåo ra àïí tùng cûúâng thïm nhu cêìu; nhûäng cú chïë naây coá thïë kïët húåp cuã caâ röët, cêy gêåy vaâ tuyïn truyïìn (chûúng 11). Noái möåt caách khaác, taåo lêåp möåt kïë hoaåch haânh àöång maâ chó àún thuêìn têåp trung vaâo caác vêën àïì kyä trõ hoùåc laâm thïë naâo àïí cung cêëp thöng tin M&E thûåc sûå laâ möåt sai lêìm. Tùng cûúâng hïå thöëng M&E hiïån taåi hoùåc xêy dûång möåt hïå thöëng hoaân toaân múái coá thïí àûúåc tiïëp cêån theo nhiïìu caách khaác nhau. Caác vêën àïì thûåc hiïån cêìn phaãi àûúåc giaãi quyïët trong kïë hoaåch haânh àöång bao göìm: i Phaåm vi têåp trung vaâo tùng cûúâng nhûäng gò àaä coá; caãi thiïån caác hïå thöëng thöng tin quaãn lyá taâi chñnh (àïí theo doäi caác hoaåt àöång phên böí ngên saách vaâ chi tiïu thûåc tïë) hoùåc caãi thiïån caác hïå thöëng giaám saát cuãa caác böå, àùåc biïåt laâ dûä liïåu haânh chñnh vïì caác hoaåt àöång cuãa Chñnh phuã, nhûäng ngûúâi hûúãng lúåi vaâ àêìu ra (cêìn lûu yá rùçng caác dûä liïåu naây thûúâng àûúåc thu thêåp úã cêëp àöå dïî daâng). i Liïåu coá nïn thûã nghiïåm caác phûúng phaáp tiïëp cêån àïí sau àoá löìng gheáp caác phûúng phaáp naây nïëu thaânh cöng. Caác phûúng phaáp tiïëp cêån coá thïí bao göìm thûåc hiïån caác yïu cêìu múái vaâ chñnh thûác àöëi vúái M&E trong caác böå hay caác cú quan àûúåc thûã nghiïåm, vñ duå, taåi nhûäng àún võ àaä coá möåt sûå cam kïët maånh meä vïì tiïën haânh vaâ sûã duång M&E vaâ taåi caác àún võ àaä coá möåt quaá trònh theo doäi thaânh cöng. Caác cöng taác thûã nghiïåm coá thïí àûúåc xêy dûång úã caác cêëp àöå khaác 96

98 TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA PHÊN TÑCH QUÖËC GIA i nhû caác bang, hoùåc caác khu vûåc tûå trõ. Caác thûã nghiïåm nhû caác àaánh giaá nhanh, àaánh giaá taác àöång, cuäng rêët cêìn thiïët àïí kiïím tra caác cöng cuå àaánh giaá cuå thïí, nïëu quöëc gia chûa coá kinh nghiïåm thûåc hiïån cöng cuå àoá. Thúâi àiïím vaâ töëc àöå löìng gheáp nïn diïîn ra nhû thïë naâo? Vñ duå, taåi Chilï, caác cöng cuå M&E cuå thïí àaä àûúåc löìng gheáp möåt caách tuêìn tûå: caác chó söë hiïåu quaã thûåc hiïån nùm 1994, caác raâ soaát nhanh nùm 1996, caác àaánh giaá taác àöång nghiïm ngùåt nùm 2001, caác raâ soaát toaân diïån chi tiïu nùm 2002 (chûúng 6). Mïhicö àang lïn kïë hoaåch àïí thûåc hiïån möåt hïå thöëng M&E toaân nhaâ- nûúác múái trong voâng 3 nùm ( ) (Hernandez 2007). Roä raâng laâ, töëc àöå thûåc hiïån kïë hoaåch haânh àöång cuäng rêët quan troång. ÚÃ àêy, coá möåt vêën àïì vïì khaã nùng tiïëp thu - mûác àöå thay àöíi hay caãi caách M&E àïën àêu àïí caác böå vaâ caác cú quan coá thïí hêëp thu, vaâ nhanh àïën mûác àöå naâo. Chuáng ta àaä ruát ra tûâ baâi hoåc kinh nghiïåm cuãa möåt söë quöëc gia taåo dûång thaânh cöng hïå thöëng M&E, rùçng àêy laâ möåt quaá trònh lêu daâi, gian khöí, àoâi hoãi phaãi kiïn nhêîn vaâ kiïn àõnh (chûúng 10); M&E úã cêëp nhaâ nûúác, ngûúåc laåi, laåi khaá noáng vöåi khi caãi caách caác hïå thöëng M&E cuãa hoå. Möåt baâi hoåc khaác laâ nïn thïí chïë hoaá hïå thöëng M&E caâng nhanh caâng töët trûúác khi (nhûäng) cuöåc àua tranh bùæt àêìu. Nhû àaä nhêën maånh trong chûúng 10, cêìn phaãi giaám saát vaâ àaánh giaá hïå thöëng M&E thûúâng xuyïn/àõnh kyâ àïí xaác àõnh xem caác thaânh phêìn cuãa hïå thöëng àang àûúåc thûåc hiïån thaânh cöng àïën mûác naâo. Àiïìu naây taåo cú súã vûäng chùæc cho bêët kyâ sûå thay àöíi cêìn thiïët naâo vïì baãn chêët, quy mö vaâ thúâi gian thûåc hiïån kïë hoaåch haânh àöång. Vaâ àiïìu naây hiïín nhiïn laâ rêët quan troång nïëu lûåa choån caách tiïëp cêån laâ thûã nghiïåm trûúác röìi múái thûåc hiïån. Caác kïë hoaåch haânh àöång coá thïí têåp trung vaâo möåt söë hoùåc têët caã caác bïn liïn quan sau àêy: caác böå ngaânh vaâ caác quan chûác Chñnh phuã, nhû caác böå ngaânh vaâ caác cú quan trung ûúng; chñnh quyïìn àõa phûúng úã caác bang, tónh hay huyïån; Quöëc höåi, Nghõ Viïån, bao göìm caác àaåi biïíu àûúåc bêìu, caác ban, vaâ caác nhên viïn cuãa caác ban naây; caác nhoám xaä höåi dên sûå, bao göìm caác trûúâng àaåi hoåc, viïån nghiïn cûáu vaâ caác Töí chûác Phi chñnh phuã (NGO). Caác hoaåt àöång àûúåc aáp duång chung nïn bao göìm, vñ duå, caác hoaåt àöång àaâo taåo vïì M&E; ban haânh caác luêåt, nghõ àõnh vaâ caác quy àõnh cêìn thiïët; chuêín bõ caác hûúáng dêîn vaâ tiïu chuêín vïì M&E; tùng cûúâng vaâ haâi hoaâ hoáa caác hïå thöëng theo doäi; vaâ tiïën haânh möåt söë hoaåt àöång àaánh giaá nhû caác raâ soaát nhanh vaâ caác àaánh giaá taác àöång möåt caách nghiïm ngùåt. Lûåa choån cên bùçng àïí coá sûå kïët húåp töët nhêët Coá rêët nhiïìu vêën àïì vaâ lûåa choån giûäa caái àûúåc vaâ caái mêët cêìn phaãi xem xeát khi xêy dûång möåt kïë hoaåch haânh àöång. Möåt laâ hïå thöëng M&E - toaân -böå -Chñnh phuã àûúåc quaãn lyá búãi Böå Taâi chñnh, vúái muåc àñch laâ: lêåp ngên saách thò cêìn coá bao quaát röång têët caã caác chûúng trònh. Möåt phûúng phaáp àïí àaåt àûúåc phaåm vi bao quaát röång laâ dûåa vaâo caác chó söë hiïåu quaã thûåc hiïån; tuy nhiïn, haån chïë cuãa phûúng phaáp naây laâ úã chöî noá cung cêëp rêët ñt thöng tin vïì lyá do vò sao àaåt hay khöng àaåt kïët quaã noái möåt caách khaác laâ caác nguyïn nhên cuãa viïåc thûåc hiïån töët hay keám. Caác raâ soaát nhanh coá thïí cung cêëp möåt söë thöng tin vïì nguyïn nhên, vaâ vò chi phñ reã 97

99 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? hún so vúái caác phûúng phaáp àaánh giaá khaác, raâ soaát nhanh laåi seä àaánh giaá àûúåc möåt phaåm vi tûúng àöëi röång caác chûúng trònh cuãa Chñnh phuã. Àaánh giaá taác àöång nghiïm ngùåt thûúâng cho kïët quaã laâ caác phaát hiïån rêët àaáng tin cêåy, nhûng àaánh giaá kiïíu naây chi phñ thûåc hiïån rêët lúán, nïn böå taâi chñnh khoá coá thïí sûã duång phûúng phaáp naây möåt caách àaåi traâ àïí àaánh giaá nhiïìu chûúng trònh (chûúng 2). Thûúâng coá möåt sûå lûåa choån giûäa caác cöng cuå M&E vaâ mong muöën/muåc àñch sûã duång thöng tin M&E. Möåt sûå lûåa choån khaác laâ cên nhùæc giûäa àún võ thûåc hiïån àaánh giaá vaâ àún võ sûã duång kïët quaã àaánh giaá. Böå Taâi chñnh Chilï àaä thûåc hiïån rêët nhiïìu loaåi àaánh giaá vaâ àaä sûã duång caác àaánh giaá naây möåt caách rêët hiïåu quaã àïí phuåc vuå hoaåt àöång cuãa mònh; tuy nhiïn, caác böå vaâ cú quan khaác laåi rêët miïîn cûúäng múái sûã duång caác àaánh giaá naây cho caác muåc àñch nöåi böå cuãa riïng hoå - caác àún võ khöng súã hûäu caác phaát hiïån naây (chûúng 6). Viïåc trung ûúng aáp àùåt viïåc sûã duång hïå thöëng M&E seä khiïën caác böå ngaânh khoá maâ chêëp nhêån. Böå Taâi chñnh UÁc àaä rêët nöî lûåc àïí giaãi quyïët vêën àïì naây bùçng caách giao traách nhiïåm chñnh trong lêåp kïë hoaåch vaâ thûåc hiïån caác àaánh giaá cho caác böå ngaânh - àiïìu naây baão àaãm rùçng hoå coá tinh thêìn tûå chuã cao àöëi vúái nhûäng phaát hiïån àaánh giaá (chûúng 8). Tuy nhiïn, sûå súã hûäu cuäng coá giaá cuãa noá: 1/3 söë lûúång caác àaánh giaá laâ yïëu keám vïì phûúng phaáp luêån. 2 Àiïìu naây cho thêëy coá möåt sûå lûåa choån nûäa: àoá laâ tiïën haânh caác àaánh giaá nöåi böå seä coá tñnh tûå chuã nhûng nhûäng àaánh giaá tûâ bïn ngoaâi laåi rêët coá thïí seä nghiïm ngùåt vaâ khaách quan hún. Möåt chuöîi kïët quaã àún giaãn cho viïåc xêy dûång möåt hïå thöëng M&E àûúåc trònh baây trong baãng Chuöîi kïët quaã naây minh hoaå àún giaãn vïì viïåc möåt kïë hoaåch haânh àöång àûúåc dûå kiïën seä dêîn àïën nhûäng loaåi àêìu ra nhû thïë naâo, vñ duå nhû söë lûúång caán böå àûúåc àaâo taåo vïì M&E, söë lûúång caác àaánh giaá àûúåc tiïën haânh, v.v. Caác àêìu ra naây sau àoá seä dêîn àïën nhûäng taác àöång ngay lêåp tûác nhû yïu cêìu vïì tùng cûúâng M&E cuãa Chñnh phuã vaâ dêîn àïën caác kïët quaã cuöëi cuâng, bao göìm viïåc sûã duång thöng tin giaám saát vaâ caác phaát hiïån àaánh giaá cuãa Chñnh phuã vaâ caác cú quan khaác. Hi voång rùçng, caác kïët quaã naây seä goáp phêìn dêîn àïën nhûäng taác àöång cuöëi cuâng, bao göìm caãi thiïån hoaåt àöång cuãa Chñnh phuã, tùng cûúâng hiïåu quaã phaát triïín, caãi thiïån cung cêëp dõch vuå vaâ giaãm ngheâo. Danh muåc caác hoaåt àöång àïí caãi thiïån M&E Baãng 13.1 thïí hiïån möåt danh muåc caác hoaåt àöång àïí caãi thiïån nhu cêìu M&E vaâ viïåc cung cêëp thöng tin cho hïå thöëng M&E. Danh muåc naây coân xa múái trúã thaânh möåt danh muåc toaân diïån. Thay vò thïë, noá chó minh hoåa phaåm vi vaâ àùåc àiïím cuãa nhûäng haânh àöång coá thïí aáp duång àïí xêy dûång hoùåc tùng cûúâng caác hïå thöëng theo doäi vaâ àaánh giaá. Möåt vñ duå vïì kïë hoaåch haânh àöång, trûåc tiïëp ruát ra tûâ phên tñch vïì M&E àûúåc nïu trong muåc 9.2 àöëi vúái nûúác Uganàa. Möåt vñ duå khaác laâ dûå aán cuãa Ngên haâng Thïë giúái àûúåc xêy dûång àïí höî trúå Chñnh phuã Cölömbia tùng cûúâng hïå thöëng M&E cuãa hoå, SINGERGIA (chûúng 7, phuå luåc B). Dûå aán 14 triïåu àöla Myä naây coá 4 thaânh phêìn: (1) höî trúå giaám saát chi tiïu cuãa chñnh phuã úã cêëp khu vûåc vaâ àõa phûúng töët hún; (2) cuãng cöë quaá trònh thïí chïë hoaá SINERGIA trong Chñnh phuã; (3) höî trúå xêy dûång caác hïå thöëng M&E àõa phûúng vaâ khu vûåc, möåt phêìn 98

100 TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA PHÊN TÑCH QUÖËC GIA Hònh 13.1: Chuöîi kïët quaã cho viïåc xêy dûång hïå thöëng M&E chñnh phuã Caãi thiïån cung cêëp dõch vuå, tùng trûúãng kinh tïë, vaâ giaãm ngheâo Caãi thiïån hiïåu quaã phaát triïín Caãi thiïån hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa Chñnh phuã } Taác àöång M&E àûúåc sûã duång cho: quaá trònh ra quyïët àõnh cuãa Chñnh phuã vïì caác chñnh saách, kïë hoaåch vaâ phên böí caác nguöìn ngên saách; thûåc hiïån vaâ quaãn lyá caác hoaåt àöång Chñnh phuã; theo doäi caác hoaåt àöång, giaãi trònh caác khoaãn chi tiïu, àaánh giaá caác chûúng trònh vaâ dûå aán; phên tñch Chñnh phuã vaâ raâ soaát chñnh saách, traách nhiïåm giaãi trònh cuãa chñnh phuã Chñnh phuã Quöëc höåi Xaä höåi dên sûå } Kïët quaã cuöëi cuâng Thöng tin M&E trûåc tiïëp höî trúå cöng taác cên àöëi ngên saách, lêåp kïë hoaåch quöëc gia, vaâ xêy dûång chñnh saách Thöng tin M&E trûåc tiïëp höî trúå caác hoaåt àöång quaãn lyá cuãa Chñnh phuã. Quöëc höåi àaánh giaá vaâtranh luêån vïì hiïåu quaã thûåc hiïån cuãa Chñnh phuã Xaä höåi dên sûå àaánh giaá hoaåt àöång cuãa Chñnh phuã vaâ àoáng goáp vaâo quaá trònh thaão luêån chñnh saách. Khung M&E hoùåc hïå thöëng M&E chñnh thûác àûúåc Chñnh phuã thiïët lêåp, dêîn àïën lêåp kïë hoaåch tiïën haânh, baáo caáo vaâ sûã duång caác thöng tin giaám saát vaâ caác phaát hiïån àaánh giaá, têët caã àïìu diïîn ra möåt caách coá hïå thöëng, Tùng cûúâng nhu cêìu vïì M&E cuãa Chñnh phuã Tùng cûúâng cung cêëp caác kyä nùng M&E trong chñnh phuã. Tùng cûúâng hïå thöëng M&E chñnh phuã. Tùng cûúâng nhu cêìu àöëi vúái M&E trong quöëc höåi; tùng cûúâng caác kyä nùng M&E cuãa caác àaåi biïíu quöëc höåi. Tùng cûúâng nhu cêìu vïì M&E cuãa Xaä höåi dên sûå; Tùng cûúâng cung cêëp caác kyä nùng M&E trong xaä höåi dên sûå } Caác kïët quaã tûác thò Kïë hoaåch haânh àöång dêîn àïën möåt phaåm vi caác àêìu ra nhû söë lûúång caán böå àûúåc àaâo taåo vïì M&E; caác hïå thöëng dûä liïåu àaä àûúåc haâi hoaâ hoáa; caãi thiïån chêët lûúång vaâ tñnh têåp trung cuãa caác chó söë giaám saát sùén coá; caãi thiïån chêët lûúång vaâ phaåm vi cuãa nhûäng àaánh giaá àaä hoaân thaânh; tùng cûúâng àöång cú, cú chïë thûúãng phaåt àöëi vúái caác Böå tiïën haânh vaâ sûã duång M&E. } Àêìu ra Caác hoaåt àöång nhùçm tùng cûúâng caác chûác nùng M&E àûúåc nhaâ nûúác vaâ caác nhaâ taâi trúå tiïën haânh nhû caác cuöåc höåi thaão quöëc gia vïì caác hïå thöëng M&E; phên tñch vïì caác chûác nùng M&E theo ngaânh/ cuãa toaân quöëc gia; kiïím tra caác hïå thöëng dûä liïåu; àaâo taåo vïì M&E bao göìm àaâo taåo cho caán böå àaâo taåo - hoùåc hoåc böíng cho caác caán böå; caác töí chûác Phi chñnh phuã; caác trûúâng àaåi hoåc/viïån phên tñch, caán böå quöëc höåi, caác loaåi àaánh giaá khaác nhau àûúåc tiïën haânh àïí thûã nghiïåm/ laâm mö hònh.. } Caác hoaåt àöång 99

101 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Baãng 13.1: Caác hoaåt àöång tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E úã cêëp quöëc gia/ ngaânh Chñnh phuã vïì M&E xêy dûång caác kyä nùng M&E trong Chñnh phuã Cung cêëp caác cú chïë caâ röët, cêy gêåy àïí truyïn truyïìn àïí tùng cûúâng nhu cêìu (xem baãng 11.1). Caác nhaâ taâi trúå uãng höå M&E vaâ têåp trung vaâo caác kïët quaã. Phöí biïën vñ duå vïì nhûäng àaánh giaá aãnh hûúãng. Caác nhaâ taâi trúå lûu giûä vaâ phöí biïën nhûäng kinh nghiïåm cuãa caác quöëc gia khaác vïì caác hïå thöëng M&E. Töí chûác caác buöíi höåi thaão quöëc gia vïì nhûäng lûåa choån àöëi vúái caác hïå thöëng M&E nhaâ nûúác. Töí chûác caác buöíi höåi thaão vïì caác phaát hiïån àaánh giaá cuãa nhaâ taâi trúå (vñ duå, Ngên haâng Thïë giúái) phuâ húåp vúái àêët nûúác mònh giaãi thñch tñnh hûäu ñch cuãa àaánh giaá. Töí chûác caác buöíi höåi thaão khu vûåc vïì caác hïå thöëng M&E chñnh phuã. Tiïën haânh caác phên tñch quöëc gia/ ngaânh vïì caác chûác nùng M&E nïu bêåt caác vêën àïì vaâ caác cú höåi. Thuác àêíy caác maång lûúái caác nhaâ quaãn lyá vaâ caác nhaâ thûåc haânh M&E trong khu vûåc - cöång àöìng thûåc hiïån. Tiïën haânh caác cuöåc kiïím tra dûä liïåu ngaânh/ quöëc gia. Tiïën haânh àaánh giaá caác töí chûác thûåc hiïån àaâo taåo vïì M&E. thöëng M&E M&E trong quöëc höåi vaâ Xaä höåi dên sûå Caác nhaâ taâi trúå lûu giûä vaâ phöí biïën nhûäng kinh nghiïåm cuãa caác quöëc gia khaác vïì caác hïå thöëng M&E. Phöëi húåp/ haâi hoaâ caác hoaåt àöång M&E quöëc gia cuãa nhaâ taâi trúå. Khuyïën khñch sûå liïn kïët chùåt cheä giûäa cöng viïåc cuãa caác nhaâ taâi trúå khaác àïí tùng cûúâng sûå têåp trung cuãa chñnh phuã vaâ caác hïå thöëng M&E ngaânh. Tiïën haânh phên tñch ngaânh/ quöëc gia vïì caác chûác nùng M&E nhu cêìu, cung cêëp, caác hïå thöëng, caác lûåa choån kïë hoaåch haânh àöång. Caác nhaâ taâi trúå uãng höå M&E vaâ têåp trung vaâo kïët quaã. Phöí biïën vñ duå vïì nhûäng àaánh giaá aãnh hûúãng. Caác nhaâ taâi trúå lûu giûä vaâ phöí biïën nhûäng kinh nghiïåm cuãa caác quöëc gia khaác vïì caác hïå thöëng M&E. Töí chûác caác buöíi höåi thaão quöëc gia vïì nhûäng lûåa choån àöëi vúái caác hïå thöëng M&E nhaâ nûúác. Töí chûác caác buöíi höåi thaão vïì caác phaát hiïån àaánh giaá cuãa nhaâ taâi trúå (vñ duå, Ngên haâng Thïë giúái) phuâ húåp vúái àêët nûúác mònh giaãi thñch tñnh hûäu ñchcuãa àaánh giaá. Tiïën haânh caác phên tñch quöëc gia/ ngaânh vïì caác chûác nùng M&E nïu bêåt caác vêën àïì vaâ caác cú höåi. vaâ phaát triïín caác kyä nùng M&E trong nhên dên Tiïën haânh phên tñch caác töí chûác àaâo taåo vïì M&E. 100

102 TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA PHÊN TÑCH QUÖËC GIA trong quaãn lyá cöng cuãa nhaâ nûúác/ nhaâ taâi trúå vaâ trong quaãn lyá chi tiïu Xaác àõnh vaâ höî trúå caác hoaåt àöång M&E. Tùng cûúâng sûå phöëi húåp giûäa têët caã caác cú quan chñnh cuãa chñnh phuã trong hïå thöëng M&E - àùåc biïåt laâ trong lêåp kïë hoaåch vaâ giaám saát hïå thöëng. Nöî lûåc àïí uyã thaác hïå thöëng M&E thöng qua caác quyïët àõnh, nghõ àõnh, quy àõnh vaâ luêåt cuãa chñnh phuã. cuãa cöng taác quaãn lyá chi tiïu cöng/ quaãn lyá ngaânh, vñ duå nhû quaãn lyá cöng taác lêåp ngên saách; quaãn lyá dûåa trïn kïët quaã vaâ lêåp kïë hoaåch chiïën lûúåc; caác phûúng phaáp tiïëp cêån trong phaåm vi ngaânh; caác chûúng trònh caãi caách ngaânh; cung cêëp dõch vuå; quaãn lyá vaâ giaãi trònh vïì taâi chñnh, bao göìm caác hïå thöëng quaãn lyá thöng tin taâi chñnh; tùng cûúâng nùng lûåc hïå thöëng thöëng kï (caác caán böå thöëng kï, caác hïå thöëng thöng tin quaãn lyá böå, saãn xuêët thöëng kï, bao göìm caác khaão saát vïì cung cêëp dõch vuå); kiïím toaán nhaâ nûúác vïì tùng cûúâng nùng lûåc caán böå, phên cêëp nhaâ nûúác. Phöí biïën caác tiïu chuêín vaâ phûúng phaáp àaánh giaá. Thûåc hiïån àaâo taåo vïì caác cöng cuå, caác phûúng phaáp vaâ caác kyä thuêåt M&E cho caác caán böå - úã cêëp quöëc gia, bang vaâ úã nhiïìu cêëp khaác nhau. höî trúå caác hïå thöëng M&E. Liïn kïët nhûäng nöî lûåc tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E vúái caác cöng taác thûåc hiïån caãi caách nhaâ nûúác coá liïn quan khaác. Khuyïën khñch möåt sûå phöëi húåp nöåi böå chùåt cheä hún trong chñnh phuã vïì thûåc hiïån M&E, bao göìm nhûäng sûå liïn kïët giûäa M&E, lêåp ngên saách, lêåp kïë hoaåch vaâ quaãn lyá hïå thöëng thöng tin. Thûåc hiïån M&E thöng qua caác quyïët àõnh, nghõ àõnh, quy àõnh vaâ luêåt cuãa chñnh phuã. Xêy dûång caác söí tay vaâ hûúáng dêîn vïì M&E. cung cêëp dõch vuå vïì mûác àöå haâi loâng vaâ chêëp nhêån cuãa khaách haâng àöëi vúái chêët lûúång cuãa caác khaão saát cuãa Chñnh phuã vaâ cöng böë röång raäi caác kïët quaã naây (vñ duå, CRC). Thûåc hiïån M&E thöng qua caác quyïët àõnh, nghõ àõnh, quy àõnh vaâ luêåt cuãa chñnh phuã. Giúái thiïåu phaáp chïë vïì tûå do thöng tin. Khuyïën khñch caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng baáo caáo vïì quaá trònh hoaåt àöång cuãa chñnh phuã. Phöí biïën caác tiïu chuêín vaâ phûúng phaáp àaánh giaá. Höî trúå caác viïån phên tñch, caác trûúâng àaåi hoåc vaâ caác NGO thûåc hiïån àaánh giaá vaâ raâ soaát hoaåt àöång cuãa chñnh phuã - vñ duå CRC, phên tñch ngên saách. Àaâo taåo cho caác àaåi biïíu quöëc höåi vaâ caác caán böå thûåc hiïån phên tñch hoaåt àöång cuãa chñnh phuã. Thûåc hiïån àaâo taåo vïì caác cöng cuå, phûúng phaáp vaâ caác kyä thuêåt M&E cho caác caán böå cuãa caác trûúâng àaåi hoåc, NGO, v.v 101

103 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Baãng 13.1: Caác hoaåt àöång tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E úã cêëp quöëc gia/ ngaânh (tiïëp theo) Chñnh phuã vïì M&E xêy dûång caác kyä n ùng M&E trong Chñnh phuã Thûåc hiïån àaâo taåo vïì M&E vaâ höî trúå caác Cú quan dên chñnh, vñ duå, thöng qua nhûäng phöëi húåp vúái caác quöëc gia àaä phaát triïín. Raâ soaát caác chó söë hiïåu quaã cuãa caác böå. Tùng cûúâng caác hïå thöëng thöng tin quaãn lyá cuãa caác böå. Höî trúå caác khaão saát vïì cung cêëp dõch vuå. Lêåp ngên saách ch o àaánh Caác àún võ phên tñch vïì taåo giaá. lêåp/ caán böå M&E/ thöëng kï/ chñnh saách. Khuyïën khñch caác nhaâ taâi Caác nhaâ taâi trúå chuã yïëu taâi trúå trúå cung cêëp taâi chñnh cho cho caác àaánh giaá/ raâ soaát caác hoaåt àöång raâ soaát/ àaánh trïn cú súã cöng khai. giaá taác àöång - àïí chûáng minh tñnh khaã thi vaâ tñnh hûäu duång. Àïì nghõ sûå höî trúå cuãa nhaâ taâi trúå àïí cuâng vúái chñnh phuã thûåc hiïån caác àaánh giaá hoùåc taâi trúå cho caác àaánh giaá cuãa quöëc gia Taåo lêåp sûå tin nhiïåm cuãa caác nhaâ taâi trúå àöëi vúái caác chuyïn gia M&E trong nûúác khi tiïën haânh caác àaánh giaá. Höî trúå phaát triïín maång l ûúái àaánh giaá nhaâ nûúác vaâ nhûäng möëi liïn kïët àaánh giaá quöëc gia. Höî trúå phaát triïín maång l ûúái àaánh giaá nhaâ nûúác vaâ nhûäng möëi liïn kïët àaánh giaá quöëc gia. Tùng cûúâng sûå tñn nhiïåm cuãa nhaâ taâi trúå àöëi vúái cöng taác M&E trong caác dûå aán vaâ chûúng trònh taâi trúå do chñnh phuã tiïën haânh. thöëng M&E M&E trong quöëc höåi vaâ Xaä höåi dên sûå Thûåc hiïån àaâo taåo tiïíu giaáo viïn vïì M&E vaâ höî trúå caác trûúâng àaåi hoåc/ viïån phên tñch, vñ duå, thöng qua caác sùæp xïëp liïn quan. Taåo quyä àaánh giaá cho pheáp sûå àaánh giaá cuãa Xaä höåi dên sûå. Höî trúå sûå tham gia cuãa cöång àöìng trong caác àaánh giaá giaãm ngheâo àoái coá sûå tham gia, v.v. Khuyïën khñch sûå àaánh giaá kyä luúäng cuãa quöëc höåi vaâ Xaä höåi dên sûå vïì caác baáo caáo àaánh giaá cuãa chñnh phuã. Taåo quyä àaánh giaá cho pheáp sûå àaánh giaá cuãa Xaä höåi dên sûå. Nhûäng nhaâ taâi trúå kyá húåp àöìng vúái caác trûúâng àaåi hoåc/ viïån phên tñch àïí tiïën haânh caác raâ soaát/ àaánh giaá. Höî trúå phaát triïín nhûäng sûå kïët húåp caác àaánh giaá quöëc gia. vaâ phaát triïín caác kyä nùng M&E trong nhên dên Chi chuá: Nïëu möåt haânh àöång trong caác haânh àöång àûúåc nïu trong 5 cöåt trïn bõ truâng lùåp hoùåc tûúng tûå, coá thïí tham chiïëu bùçng caách nhòn theo tûâng doâng. CRC = theã baáo caáo cöng dên; NGO = töí chûác phi chñnh phuã. 102

104 TÊÌM QUAN TROÅNG CUÃA PHÊN TÑCH QUÖËC GIA thöng qua möåt phûúng phaáp thûã nghiïåm; vaâ (4) thiïët lêåp caác cú chïë àïí caãi thiïån chêët lûúång, tñnh phuâ húåp vaâ hiïåu quaã tiïët kiïåm chi phñ cuãa caác thöng tin cöng. Dûå aán naây dûåa trïn möåt phên thñch cuãa Ngên haâng vïì SINERGIA (phuå luåc B). Dûå aán naây cuäng bao göìm möåt söë lûúång lúán nhûäng phên tñch àaä àûúåc lêåp kïë hoaåch chi tiïët hún, caác vêën àïì cuå thïí bao göìm: i i i i i i i i Töíng kïët caác sùæp xïëp thïí chïë hiïån taåi, àùåc biïåt laâ phaåm vi maâ thöng tin M&E tûâ SINERGIA àaä àûúåc sûã duång àïí höî trúå cöng taác lêåp kïë hoaåch quöëc gia vaâ ra caác quyïët àõnh vïì ngên saách. Töíng kïët naây seä khuyïën nghõ tùng cûúâng mûác àöå sûã duång thöng tin M&E cuãa chñnh phuã. Töíng kïët vïì caác cêëu truác M&E, caác sùæp xïëp vïì thïí chïë, vaâ nùng lûåc cuãa 2 böå ngaânh tûúng ûáng. Töíng kïët naây seä giuáp thiïët lêåp caác tiïu chuêín chêët lûúång M&E cho têët caã caác böå ngaânh vaâ cú quan. Àaánh giaá vïì nùng lûåc M&E cuãa àún võ trong DNP thûåc hiïån quaãn lyá SINER- GIA vaâ cung cêëp höî trúå kyä thuêåt cho caác böå ngaânh vaâ cú quan khaác. Töíng kïët caác böå luêåt, nghõ àõnh vaâ quy àõnh liïn quan àïën M&E. Töíng kïët vïì chi phñ, chêët lûúång vaâ hiïåu quaã tiïët kiïåm chi phñ cuãa caác cöng cuå àaánh giaá khaác nhau vaâ nhûäng kyä thuêåt àaä àûúåc sûã duång trong thúâi gian gêìn àêy trong hïå thöëng SINERGIA. Phên tñch nhûäng nùng lûåc cêìn thiïët àïí thiïët lêåp PBB. Phên tñch vïì chêët lûúång sûã duång caác thöng tin thûåc hiïån vaâ caác hïå thöëng thöng tin trong 2 khu vûåc thñ àiïím. Àaánh giaá vïì caác cú chïë giaãi trònh trong möåt söë khu vûåc tûå trõ thûåc hiïån töët cöng taác naây. i Àaánh giaá phûúng phaáp luêån àang àûúåc DNP aáp duång àïí àaánh giaá chêët lûúång thûåc hiïån cuãa têët caã 1,100 khu vûåc tûå trõ cuãa Cölömbia. i Raâ soaát vïì chêët lûúång dûä liïåu vaâ mûác àöå haâi hoaâ dûä liïåu giûäa caác hïå thöëng giaám saát chñnh trong Chñnh phuã Cölömbia. i Àaánh giaá chêët lûúång, sûå phuâ húåp vaâ sûå sûã duång caác hïå thöëng chñnh cuãa DNP àöëi vúái viïåc giaám saát hoaåt àöång cuãa chñnh phuã. Kïët luêån Chiïën lûúåc hiïåu quaã àïí xêy dûång möåt hïå thöëng M&E chñnh phuã bùæt àêìu bùçng phêìn àaánh giaá caác hoaåt àöång M&E hiïån taåi cuãa Chñnh phuã. Àöìng thúâi, cêìn phaãi xêy dûång möåt têìm nhòn vïì hïå thöëng chûác nùng. Möåt caách tûå nhiïn, caác hoaåt àöång phaát triïín cú baãn seä dêîn àïën kïë hoaåch haânh àöång, bao göìm phûúng phaáp tiïëp cêån àûúåc chia theo tûâng giai àoaån àïí thûåc hiïån kïë hoaåch àoá. Cho àïën nay, kinh nghiïåm thûåc hiïån cho thêëy viïåc aáp duång möåt phûúng phaáp tiïëp cêån rêåp khuön vaâ àaä àûúåc chuêín hoaá trong quaá trònh xêy dûång hïå thöëng M&E chñnh phuã laâ khöng hiïåu quaã. Kïë hoaåch haânh àöång àïí xêy dûång möåt hïå thöëng M&E chñnh phuã cêìn phaãi àûúåc chónh sûãa theo nhûäng àùåc àiïím riïng cuãa tûâng quöëc gia vaâ theo têìm nhòn cuå thïí cuãa quöëc gia àoá àöëi vúái hïå thöëng trong tûúng lai. Têìm nhòn naây seä àaáp ûáng nhu cêìu sûã duång cuå thïí àïí tûâ àoá àûa ra caác thöng tin giaám saát vaâ caác phaát hiïån àaánh giaá, liïåu seä thûåc hiïån möåt hïå thöëng theo cêëp nhaâ nûúác hay möåt hïå thöëng cho riïng tûâng böå vaâ cú quan, caác cêëp àöå aáp duång cuãa hïå thöëng, phaåm vi cuå thïí cuãa caác cöng cuå M&E seä àûúåc aáp duång, v.v. 103

105 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Möåt hïå thöëng M&E coá thïí coá rêët nhiïìu goác àöå vaâ coá nhiïìu lûåa choån cêìn phaãi xem xeát möåt caách cêín thêån. Kïë hoaåch haânh àöång àïí xêy dûång hïå thöëng M&E khöng cêìn thiïët phaãi quaá phûác taåp, mùåc duâ luön coá nguy cú rùçng hïå thöëng coá thiïët kïë quaá phûác taåp nïn khoá coá thïí àaåt àûúåc muåc tiïu; àuáng laâ hïå thöëng àún giaãn thò laåi coá hiïåu quaã töët hún. Ngoaâi ra, cuäng rêët coá thïí coá nguy cú àaánh giaá quaá cao vïì töëc àöå xêy dûång hïå thöëng. Kïë hoaåch haânh àöång cuå thïí àûa ra möåt nöåi dung têåp trung cho caác cú quan chuã quaãn trong chñnh phuã vaâ cho caác nhaâ taâi trúå. Kïë hoaåch naây cuäng cung cêëp möåt tiïu chuêín so saánh tiïën àöå thûåc tïë xem liïåu coá thïí àaåt àûúåc têìm nhòn cuãa hïå thöëng M&E tûúng lai - bùçng giaám saát vaâ àaánh giaá thûúâng xuyïn hoùåc caã hïå thöëng vaâ kïë hoaåch haânh àöång. Àiïìu naây seä höî trúå viïåc xaác àõnh caác cú höåi; giuáp súám xaác àõnh caác khoá khùn trong quaá trònh thûåc hiïån vaâ giaãi quyïët caác khoá khùn naây. Sûå xuêët hiïån nhûäng raâo caãn vaâ cú höåi giaãi thñch kinh nghiïåm cuãa rêët nhiïìu quöëc gia: do nhûäng thûã thaách naây, caác hïå thöëng M& chñnh phuã thûúâng khöng àûúåc xêy dûång möåt caách coá thïí dûå baáo (chûúng 10). Cöång àöìng quöëc tïë vêîn àang tñch luyä kinh nghiïåm vïì laâm thïë naâo àïí tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E chñnh phuã - caác phûúng phaáp tiïëp cêån vaâ hïå thöëng naâo laâ hiïåu quaã nhêët vaâ hiïåu quaã taåi quöëc gia naâo, vñ duå nhû quöëc gia coá thu nhêåp trung bònh hay quöëc gia ngheâo coá nùng lûåc keám. Àiïìu naây cho thêëy têìm quan troång cuãa cuãa viïåc tiïëp tuåc xêy dûång möåt böå bùçng chûáng vïì phûúng phaáp töët nhêët àïí thûåc hiïån thïí chïë hoaá hïå thöëng M&E. Caác vêën àïì naây vaâ möåt söë vêën àïì nöíi bêåt àûúåc thaão luêån trong Phêìn V. 104

106 PHÊÌN V CAÁC VÊËN ÀÏÌ COÂN TÖÌN ÀOÅNG Phêìn V seä àûa ra möåt söë vêën àïì coân töìn àoång. Ngoaâi ra, coân coá möåt söë vêën àïì khaác vïì nhûäng kinh nghiïåm quöëc tïë àaä khöng àûúåc hiïíu vaâ taâi liïåu hoaá möåt caách àuáng àùæn. Àoá laâ caác vêën àïì nöíi tröåi - caác chuã àïì laâ quan troång àöëi vúái viïåc thïí chïë hoaá M&E khi maâ kinh nghiïåm hiïån taåi chûa àuã àïí thûåc hiïån (Chûúng 14) Caác vêën àïì naây bao göìm hiïåu quaã tiïët kiïåm chi phñ cuãa caác phûúng phaáp thay thïë àïí tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E chñnh phuã; mûác àöå àaánh giaá nhû thïë naâo laâ àuã; caác mö hònh thûåc hiïån M&E töët úã cêëp ngaânh vaâ caác cêëp khaác; vaâ caác phûúng phaáp tùng cûúâng sûå tham gia cuãa xaä höåi dên sûå vaâo giaám saát vaâ àaánh giaá hoaåt àöång cuãa chñnh phuã. Hêìu hïët têët caã caác chuã àïì naây seä cêìn phaãi tiïën haânh phên tñch chi tiïët hún. 105

107 14 Caác vêën àïì nöíi tröåi Tri thûác vïì viïåc xêy dûång caác hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá chñnh phuã laâ möåt cöng trònh àang trong quaá trònh xêy dûång. Caác nûúác OECD (Chûúng 3) àaä tñch luäy vaâ phên tñch caác kinh nghiïåm quyá baáu vaâ cuå thïí laâ àaä bùæt àêìu xêy dûång caác taâi liïåu vïì kinh nghiïåm phaát triïín àêët nûúác trong 10 nùm qua. Tuy nhiïn coá nhiïìu vêën àïì khöng àûúåc hiïíu cuäng nhû khöng àûúåc àûa vaâo caác taâi liïåu möåt caách àuáng àùæn (Muåc 14.1). Chñn (9) vêën àïì biïn àûúåc àïì cêåp úã àêy. Hêìu hïët nïëu khöng phaãi laâ têët caã caác vêën àïì naây àïìu cêìn coá sûå nghiïn cûáu thïm vaâ sêu hún thöng qua möåt chûúng trònh nghiïn cûáu daâi haån. Phûúng phaáp Hiïåu quaã - chi phñ Nhû àaä àïì cêåp úã chûúng 13, möåt vêën àïì quan troång laâ phûúng phaáp tiïëp cêån naâo hiïåu quaã nhêët trong viïåc tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E chñnh phuã vaâ úã loaåi quöëc gia naâo. Coá möåt danh saách daâi caác loaåi haânh àöång khaác nhau àûúåc mö taã trong cuöën saách naây, tuy nhiïn hiïåu quaã - chi phñ coá liïn quan àïën tûâng haânh àöång thò vêîn chûa àûúåc biïët àïën. Möåt tiïu chuêín so saánh àûúåc cung cêëp búãi caác tiïu chñ àaánh giaá coá thïí àûúåc aáp duång cho bêët kyâ loaåi nöî lûåc tùng cûúâng nùng lûåc naâo nhû hiïåu quaã, hiïåu lûåc, tñnh bïìn vûäng. Caác nhaâ taâi trúå caâng ngaây caâng chuã àöång hún trong viïåc höî trúå caác chñnh phuã tùng cûúâng hïå thöëng M&E cuãa hoå vaâ chuáng ta coá thïí mong àúåi coá nhiïìu àaánh giaá cuãa nhaâ taâi trúå vïì caác dûå aán tùng cûúâng nùng lûåc trong caác nùm túái. Cho àïën nay, hêìu hïët höî trúå cuãa caác nhaâ taâi trúå àûúåc cung cêëp thöng qua caác dûå aán cho vay laâ möåt phêìn trong nöî lûåc caãi caách lúán hún vaâ do àoá khi caác dûå aán àûúåc àaánh giaá thò caác vêën àïì nhû hiïåu quaã - chi phñ cuãa tûâng haânh àöång caá nhên - nhû àûúåc liïåt kï trong baãng 13.1 rêët ñt àûúåc chuá yá. IEG, töí chûác àaä coá möåt chûúng trònh tùng 107

108 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? Höåp 14.1: Tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E chñnh phuã - Möåt söë vêën àïì nöíi tröåi i Hiïåu quaã - chi phñ cuãa caác phûúng phaáp tiïëp cêån lûåa choån àïí xêy dûång hay tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E chñnh phuã i Caác vñ duå vïì caác quöëc gia àaä tiïën haânh thûã nghiïåm tuy nhiïn thêët baåi trong viïåc tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E cuãa hoå i Hiïåu quaã - chi phñ cuãa caác loaåi hònh hïå thöëng M&E i Àaánh giaá bao nhiïu laâ àuã? i Caác hïå thöëng ngaânh cho M&E i Caác tiïíu hïå thöëng M&E cuãa quöëc gia i Haâi hoaâ vaâ sûå liïn kïët quöëc gia cuãa nhaâ taâi trúå i Sûå tham gia cuãa xaä höåi dên sûå vaâo viïåc giaám saát vaâ àaánh giaá hoaåt àöång cuãa chñnh phuã i Tiïu chuêín chñnh thûác cho caác hïå thöëng M&E thûåc hiïån töët. cûúâng nùng lûåc trong hún 20 nùm qua àaä tiïën haânh tûå àaánh giaá cöng viïåc cuãa mònh; àaánh giaá naây àûúåc thaão luêån trong phuå luåc D. Cêìn coá thïm phêìn àaánh giaá caác nöî lûåc cuãa chñnh phuã vaâ nhaâ taâi trúå àïí xêy dûång caác hïå thöëng M&E àïí giuáp chuáng ta hiïíu sêu hún nhûäng gò hoaåt àöång hiïåu quaã nhêët trong tònh hònh khoá khùn. Ngên haâng Thïë giúái hiïån àang xêy dûång dûå aán àêìu tiïn riïng vïì tùng cûúâng hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã cho Cölömbia. Viïåc giaám saát vaâ àaánh giaá trong dûå aán vöën vay naây seä mang laåi nhûäng baâi hoåc vö giaá. Caác taâi liïåu àang àûúåc xêy dûång vïì caác hïå thöëng M&E têåp trung vaâo caác kinh nghiïåm thûåc hiïån töët hay caác quöëc gia hûáa heån seä thûåc hiïån töët (chûúng 5). Àiïìu naây laâ rêët húåp lyá ñt nhêët vò 2 lyá do. Thûá nhêët laâ caác nhaâ taâi trúå laâm viïåc trong lônh vûåc naây vaâ caác chñnh phuã quan têm àïën viïåc tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E cuãa hoå muöën nhên röång caác thaânh cöng; do àoá, hoå muöën tòm hiïíu caác haânh àöång tùng cûúâng nùng lûåc chñnh vaâ nhêën maånh nhûäng nhên töë thaânh cöng. Thûá hai laâ caác nhaâ taâi trúå uãng höå caác hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã nhû laâ möåt phûúng tiïån mong muöën àïí caãi thiïån hoaåt àöång quaãn lyá cêìn thiïët àïí coá thïí xaác àõnh àûúåc caác vñ duå àiïín hònh vïì caác hïå thöëng M&E vêån haânh töët caác chûác nùng. Thiïëu soát cuãa phûúng phaáp naây laâ caác vñ duå cuãa caác quöëc gia àaä cöë gùæng nhûng thêët baåi trong viïåc tùng cûúâng hïå thöëng M&E cuãa hoå. Laâ nhûäng nhaâ àaánh giaá, chuáng töi biïët rùçng chuáng töi hoåc àûúåc rêët nhiïìu tûâ nhûäng thêët baåi cuäng nhû thaânh cöng. Tuy nhiïn coá rêët ñt vñ duå àûúåc àûa vaâo taâi liïåu. Thïm möåt àaánh giaá cuãa nhaâ taâi trúå hoaåt àöång trong lônh vûåc naây àaä àûúåc thûåc hiïån, viïåc têåp trung cuå thïí vaâo nhûäng thêët baåi laâ rêët quan troång. Möåt vêën àïì quan têm nûäa laâ caác loaåi hïå thöëng M&E naâo möîi hïå thöëng coá muåc àñch cuå thïí riïng nhû phuåc vuå cöng taác xêy dûång ngên saách hoaåt àöång hay quaãn lyá chûúng trònh töët hún laâ hiïåu quaã - chi phñ thêëp nhêët. Tiïu chuêín so saánh úã àêy àûúåc cung cêëp theo mûác àöå sûã duång thöng tin M&E theo caác caách khaác nhau vaâ giaá trõ cuãa viïåc sûã duång àoá thaão luêån xuyïn suöët taâi liïåu naây laâ viïåc sûã duång laâ möåt thûúác ào àiïím cöët yïëu sûå thaânh cöng cuãa möåt hïå thöëng M&E. Möåt vñ duå úã àêy laâ Chilï; Chñnh phuã Chilï phaãi chi khoaãng 0,75 triïåu àöla möîi nùm cho hïå thöëng M&E vaâ thöng tin M&E àûúåc böå taâi chñnh sûã duång sêu röång cho quaá trònh ra quyïët àõnh ngên saách vaâ vaâ caãi thiïån quaãn lyá úã caác böå ngaânh vaâ caác cú quan (chûúng 6). Giaá trõ cuãa thöng tin M&E laâ möåt cêu hoãi thuá võ, tuy nhiïn coá leä khöng thïí coá cêu traã lúâi 108

109 CAÁC VÊËN ÀÏÌ NÖÍI TRÖÅI roä raâng vaâ phuå thuöåc nhiïìu vaâo tònh hònh vaâ mûác àöå nhu cêìu (hay cam kïët) cuãa tûâng chñnh phuã. Coá thïí möåt söë loaåi hïå thöëng M&E vñ duå nhûäng hïå thöëng phuå thuöåc vaâo lõch trònh àaánh giaá taác àöång khùæt khe coá thïí àoâi hoãi quaá khùæt khe vaâ töën keám àöëi vúái nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët. Trong tònh hònh nhû vêåy, tuy nhiïn coá thïí dûåa vaâo caác nhaâ taâi trúå höî trúå vaâ quaãn lyá caác àaánh giaá naây. Liïn quan àïën vêën àïì naây laâ cêu hoãi àaánh giaá bao nhiïu laâ àuã. Caác chñnh phuã sùén saâng chi bao nhiïu cho hïå thöëng M&E ngay khi noá àûúåc taåo ra? Taâi liïåu àaánh giaá ñt khi àïì cêåp àïën vêën àïì naây vaâ coá möåt söë gúåi yá rùçng seä laâ phuâ húåp khi phên böí khoaãng möåt phêìn trùm cuãa töíng chi tiïu cuãa möåt töí chûác cho viïåc àaánh giaá. Tuy nhiïn con söë naây, theo kinh nghiïåm laâ khöng coá cú súã logic. Tuy nhiïn àêy vêîn laâ möåt vêën àïì quan troång. Ngên saách haâng nùm cuãa Chñnh phuã Chilï laâ khoaãng 20 tyã àöla vaâ böå taâi chñnh chó chi 0,75 triïåu àö la cho hïå thöëng M&E haâng nùm. Khoaãn chi naây laâ àuã hay laâ quaá nhiïìu? Böå taâi chñnh cuãa Chilï cêëp vöën cho dûúái 20 àaánh giaá möîi nùm. So saánh vúái UÁc, úã giûäa nhûäng nùm 1990, coá túái 160 àaánh giaá lúán àaä àûúåc thûåc hiïån vaâo möåt thúâi àiïím bêët kyâ (chûúng 8). Nhû úã Chilï, caác àaánh giaá cuãa UÁc àaä àûúåc sûã duång sêu röång cho quaá trònh lêåp ngên saách. Quöëc gia naâo coá con söë caác àaánh giaá töët nhêët? Àêy khöng phaãi laâ möåt cêu hoãi dïî traã lúâi. Phûúng phaáp chùåt cheä cuãa böå taâi chñnh Chilï dûúâng nhû nguå yá rùçng böå taâi chñnh seä khöng bao giúâ cêëp vöën cho nhûäng àaánh giaá taác àöång àùæt tiïìn vúái quy mö àaánh giaá cuãa Mïhicö (thaão luêån úã chûúng 6). Tuy nhiïn chñnh phuã Chilï sûã duång thöng tin M&E sêu röång vaâ cho rùçng hïå thöëng coá hiïåu quaã chi phñ cao; lúåi nhuêån thu àûúåc tûâ viïåc àêìu tû vaâo M&E khaá tñch cûåc. Do àoá Chilï nïn chi nhiïìu tiïìn hún vaâ nhiïìu hún rêët nhiïìu cho hïå thöëng M&E cuãa mònh. Nïëu chuáng ta chêëp nhêån rùçng viïåc sûã duång thöng tin M&E laâ tiïu chñ so saánh thaânh cöng cuãa möåt hïå thöëng, seä àûa àïën möåt quy tùæc quyïët àõnh àún giaãn vïì söë tiïìn seä àûúåc chi cho M&E: tiïëp tuåc àêìu tû cho hïå thöëng M&E nïëu caác lúåi ñch tûâ viïåc sûã duång thöng tin M&E àûúåc àaánh giaá laâ cao; vaâ nïëu caác lúåi ñch tiïìm nùng cuãa viïåc tùng àêìu tû àïì xuêët vaâo M&E cuäng àûúåc àaánh giaá laâ cao thò seä chi nhiïìu hún sûã duång caã ngên saách cuãa chñnh phuã vaâ vöën vay cuãa caác nhaâ taâi trúå. Àiïìu naây seä àùåt gaánh nùång cho nhûäng ngûúâi quaãn lyá M&E àïí thïí hiïån möåt caách àaáng tin laâ thöng tin M&E thûåc tïë àang àûúåc sûã duång nhiïìu vaâ hïå thöëng laâ hiïåu quaã chi phñ. Àiïìu naây möåt lêìn nûäa nhêën maånh giaá trõ cuãa viïåc thûåc hiïån M&E thûúâng xuyïn àöëi vúái chñnh hïå thöëng naây. Trong nhûäng trûúâng húåp thöng tin M&E khöng àûúåc sûã duång sêu röång, roä raâng cêìn coá phên tñch caác lyá do. Nïëu coá caác vêën àïì vïì àöå tin cêåy àöëi vúái caác thöng tin M&E thò cêìn phaãi chi nhiïìu tiïìn hún àïí caãi thiïån noá. Vaâ nïëu coá caác vêën àïì vïì nhu cêìu cuãa chñnh phuã ñt ngay caã àöëi vúái nhûäng thöng tin tin cêåy thò seä cêìn coá caác bûúác àïí tùng cûúâng nhu cêìu cuãa chñnh phuã. Nïëu caác bûúác naây khöng hiïåu quaã vaâ khöng thïí laâm tùng nhu cêìu thò cêìn thaão luêån vïì viïåc hïå thöëng M&E coá thïí cêìn àûúåc quy mö laåi hay thêåm chñ laâ huãy boã. Hêìu hïët caác thaão luêån trong taâi liïåu naây têåp trung vaâo caác hïå thöëng M&E cuãa quöëc gia, vïì chñnh phuã. Phaåm vi àiïín hònh laâ cuãa böå taâi chñnh kïë hoaåch, vùn phoâng thuã tûúáng. Vïì phña nhaâ taâi trúå, caán böå laâm viïåc vïì caác vêën àïì naây thûúâng laâ caác chuyïn gia quaãn lyá cöng hay chuyïn gia quaãn lyá chi tiïu cöng 109

110 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? nhûäng ngûúâi quan têm nhiïìu àïën caác vêën àïì hïå thöëng quaãn lyá hiïåu quaã; caác caán böå naây cuäng coá yá àõnh têåp trung vaâo caác böå trung ûúng vaâ chñnh phuã. Caác hïå thöëng ngaânh Möåt vêën àïì nöíi tröåi khaác laâ caác hïå thöëng ngaânh cho M&E, vêën àïì nhû vêåy thûúâng xaãy ra úã böå y tïë vaâ böå giaáo duåc. Caán böå cuãa nhaâ taâi trúå laâm viïåc úã cêëp naây thûúâng laâ caác chuyïn gia ngaânh. Caác hïå thöëng quöëc gia vaâ ngaânh coá liïn quan roä raâng; trïn thûåc tïë, möåt hïå thöëng thûúâng dûåa vaâo caác hïå thöëng ngaânh àöëi vúái hêìu hïët caác thöng tin giaám saát cêìn thiïët. Caác thöng tin àoá coá thïí coá àûúåc tûâ caác ghi cheáp haânh chñnh hay coá thïí tûâ caác khaão saát cuå thïí vaâ caác àiïìu tra do caác töí chûác ngaânh hay cuåc thöëng kïë quöëc gia thûåc hiïån. Caác hïå thöëng ngaânh cho M&E roä raâng laâ quan troång trong ngaânh àoá vaâ cuäng vò vai troâ cuãa chuáng trong hïå thöëng quöëc gia. Tuy nhiïn taâi liïåu vïì caác hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã vaâ taâi liïåu vïì caác hïå thöëng thöëng kï cuãa chñnh phuã, dûúâng nhû têåp trung nhiïìu vaâo caác hïå thöëng quöëc gia. Khoaãng caách naây cêìn xoáa boã. Coá möåt söë böå ngaânh vaâ cú quan úã caác nûúác àang phaát triïín coá caác hïå thöëng M&E hoaåt àöång töët, àùåc biïåt laâ trong caác ngaânh y tïë, giaáo duåc vaâ phuác lúåi xaä höåi. Tuy nhiïn chuáng töi chûa àûúåc biïët nhiïìu vaâ cuå thïí vïì caác lônh vûåc riïng naây, caác nhên töë dêîn àïën sûå töìn taåi vaâ tñnh bïìn vûäng cuãa noá. Ñt nhêët àaä coá möåt söë vñ duå àûúåc àûa vaâo taâi liïåu nghiïn cûáu coá chêët lûúång cao cuãa caác hïå thöëng M&E ngaânh vaâ chñnh baãn thên caác hïå thöëng naây cuäng àaä thu huát àûúåc rêët nhiïìu sûå quan têm. Möåt vñ duå laâ Maång lûúái Àaánh giaá Y tïë (HMN), möåt àöëi taác toaân cêìu àûúåc töí chûác Y tïë thïë giúái höî trúå, thuác àêíy viïåc phaát triïín caác hïå thöëng thöng tin ngaânh y tïë. Maång lûúái àaä xêy dûång möåt cöng cuå chêín àoaán chi tiïët àaánh giaá hoaåt àöång cuãa caác hïå thöëng thöng tin y tïë, xaác àõnh caác àiïím yïëu quan troång vaâ àaánh giaá hoaåt àöång cuãa caác nöî lûåc khùæc phuåc caác àiïím yïëu naây. Cöng cuå naây coá thïí àûúåc sûã duång àïí êën àõnh caác mûác àöå möåt söë lûúång lúán caác chiïìu hûúáng cuãa hïå thöëng thöng tin y tïë vaâ caác mûác àöå naây àûúåc chia thaânh nùm loaåi chó söë hoaåt àöång tûâ rêët àêìy àuã àïën khöng àuáng chûác nùng Taâi liïåu naây sûã duång phûúng phaáp tiïëp cêån laâ caác baâi hoåc tûâ viïåc thïí chïë hoáa caác hïå thöëng M&E cuãa quöëc gia àûúåc thaão luêån úã chûúng 10 - cuäng aáp duång caác hïå thöëng M&E cuãa ngaânh. Coá möåt söë bùçng chûáng cho viïåc naây, nhû laâ cöng viïåc phên tñch àaä àûúåc thûåc hiïån liïn quan àïën cú quan phaát triïín xaä höåi cuãa Mïhicö, SEDESOL (Ngên haâng thïë giúái 2004c; Hernandez 2006). Tuy nhiïn caác nghiïn cûáu thïm àaä àûúåc baão àaãm úã mûác àöå maâ caác vêën àïì M&E ngaânh vïì cú baãn laâ thu nhoã cuãa caác vêën àïì cuãa caác hïå thöëng M&E quöëc gia. ÚÃ mûác àöå so saánh rêët nhoã thò chùæc chùæn seä coá möåt söë khaác biïåt trong khi nhêën maånh, noái chung, chuáng ta cêìn hiïíu roä nhûäng sûå khaác biïåt naây laâ gò. Caác hïå thöëng M&E dûúái cêëp quöëc gia Caác hïå thöëng M&E dûúái cêëp quöëc gia, cuå thïí khi khöng coá hïå thöëng thöëng nhêët cuãa chñnh phuã. Nhiïìu chñnh phuã coá hïå thöëng liïn bang vúái möåt söë lúáp vúái mûác àöå chuyïín giao quyïìn lûåc vaâ têåp trung chûác nùng khaác nhau. Caác möëi quan hïå giûäa caác lúáp naây vaâ chñnh phuã coá thïí phûác taåp bao göìm caác möëi quan hïå traách nhiïåm vaâ caác yïu cêìu chñnh thûác vïì viïåc cung cêëp thöng tin. Coá rêët ñt nghiïn cûáu tònh huöëng vïì M&E úã cêëp dûúái quöëc gia. 110

111 CAÁC VÊËN ÀÏÌ NÖÍI TRÖÅI Tuy nhiïn roä raâng laâ noá rêët quan troång vò sûå phûác taåp cuãa caác möëi quan hïå. Möåt lyá do khaác liïn quan àïën vêën àïì naây laâ thûåc tïë laâ hêìu hïët caác thöng tin giaám saát àiïín hònh àûúåc thu thêåp úã mûác àöå thuêån lúåi do àoá tñnh chêët cuãa caác möëi quan hïå giûäa caác cú súã caá nhên vaâ caác böå/cú quan ngaânh vaâ caác cêëp dûúái quöëc gia coá thïí giuáp xaác àõnh giaá trõ cuãa thöng tin cung cêëp cuäng nhû mûác àöå sûã duång thöng tin cuãa caác cú súã naây. Nhû àaä lûu yá trong trûúâng húåp cuãa Uganàa (chûúng 9), khöëi lûúång cöng viïåc thöng tin úã caác cêëp cú súã vaâ huyïån coá thïí rêët nùång nïì vúái nhiïìu khaã nùng tiïu cûåc vïì chêët lûúång dûä liïåu. Sûå haâi hoaâ giûäa caác nhaâ taâi trúå Möåt vêën àïì töìn àoång trong cöång àöìng àaánh giaá laâ sûå haâi hoâa cuãa nhaâ taâi trúå, hay viïåc thiïëu sûå haâi hoaâ naây. Àiïìu naây àaä laâm tùng khöëi lûúång cöng viïåc úã caác quöëc gia nhêån taâi trúå vò sûå cêìn thiïët phaãi tuên theo caác yïu cêìu cuãa nhaâ taâi trúå khaác nhau vïì M&E. Trong Tuyïn böë Paris 2005, caác nhaâ taâi trúå àaä cam kïët nöî lûåc àïí haâi hoâa caác yïu cêìu naây vaâ cöë gùæng àiïìu chónh chñnh hoå túái mûác töëi àa àïí phuâ húåp vúái caác hïå thöëng quöëc gia vaâ phûúng phaáp tiïëp cêån khung kïët quaã vaâ giaám saát àoá laâ sûå liïn kïët quöëc gia (Diïîn àaân cao cêëp vïì sûå haâi hoâa, liïn kïët, kïët quaã 2005). Caác nhaâ taâi trúå vaâ caác quöëc gia àaä cam kïët laâm viïåc cuâng nhau àïí tùng cûúâng khaã nùng quöëc gia vaâ nhu cêìu quaãn lyá dûåa trïn kïët quaã. Seä rêët thuá võ khi chûáng kiïën mûác àöå àaåt àûúåc caác muåc tiïu naây, nïëu coá; möåt loaåt caác àaánh giaá vïì kïët quaã cuãa Tuyïn böë Paris àaä àûúåc thûåc hiïån vaâ caác kïët quaã naây seä àûúåc baáo caáo trong giai àoaån Möåt àiïím saáng laâ bùçng chûáng vïì sûå gia tùng söë lûúång àaánh giaá taác àöång cuãa chñnh phuã/nhaâ taâi trúå. Ngên haâng thïë giúái laâ möåt vñ duå, hiïån Ngên haâng àang lêåp kïë hoaåch vaâ thûåc hiïån khoaãng 30 àaánh giaá taác àöång lúán cuâng vúái caác chñnh phuã úã Myä La tinh, àiïín hònh laâ caác dûå aán cuãa Ngên haâng vúái caác chñnh phuã; coá veã nhû caác cöng viïåc naây àang nhêån àûúåc sûå cöång taác töët. Chùæc chùæn seä coá möåt söë baâi hoåc vïì viïåc thûåc hiïån caác loaåi hònh àaánh giaá khaác vaâ àaánh giaá kïët húåp giûäa chñnh phuã/nhaâ taâi trúå úã caác khu vûåc khaác. Caác vñ duå vïì sûå tham gia cuãa xaä höåi dên sûå vaâo hoaåt àöång giaám saát vaâ àaánh giaá cuãa chñnh phuã àûúåc trònh baây úã chûúng 3 Saáng kiïën theã baáo caáo cöng dên, lêìn àêìu tiïn àûúåc töí chûác úã Bangalore, vaâ phûúng phaáp Y Bogotaá Coámo coá thïí so saánh. Caác saáng kiïën naây àaä thaânh cöng taåo ra aáp lûåc àöëi vúái chñnh quyïìn thaânh phöë àïí caãi thiïån sûå hoaåt àöång cuãa hoå, CRC àaä àûúåc nhên röång úã nhiïìu thaânh phöë cuãa ÊËn Àöå vaâ caác quöëc gia khaác Thûã thaách àöëi vúái caác cöång àöìng taâi trúå laâ laâm thïë naâo àïí khuyïën khñch aáp duång caác vñ duå vïì xaä höåi dên sûå naây úã caác quöëc gia khaác. Àiïìu naây seä möåt phêìn phuå thuöåc vaâo àùåc àiïím cuãa quöëc gia àoá vaâ võ trñ maâ xaä höåi dên sûå coá àûúåc trong quöëc gia. Ngên haâng Thïë giúái vaâ möåt söë nhaâ taâi trúå khaác coân gùåp phaãi möåt khoá khùn khaác nûäa búãi hoå chuã yïëu tûúng taác vúái caác chñnh phuã. Tuy nhiïn, Ngên haâng coá thïí sûã duång quyïìn can thiïåp cuãa mònh àïí giuáp baão àaãm tiïëng noái cuãa xaä höåi dên sûå àûúåc lùæng nghe. Ngên haâng cuäng coá thïí vaâ àaä giúái thiïåu vúái caác nhoám xaä höåi dên sûå úã möåt söë quöëc gia möåt söë vñ duå vïì sûå tham gia cuãa xaä höåi dên sûå trong 111

112 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? quaá trònh giaám saát vaâ àaánh giaá hoaåt àöång cuãa Chñnh phuã. Ngûúâi ta kyâ voång rùçng hoaåt àöång naây seä tùng cûúâng sûå quan têm vaâ nhu cêìu cuãa Xaä höåi dên sûå tham gia vaâo quaá trònh giaám saát vaâ àaánh giaá naây (tham khaão Makay vaâ Gariba 2000). Möåt vêën àïì quan troång laâ cöång àöìng taâi trúå, vaâ baãn thên Xaä höåi dên sûå, phaãi xaác àõnh caác phûúng phaáp böí sung khaác àïí thuác àêíy loaåi hònh tham gia naây. Caác tiïu chuêín chñnh thûác Vêën àïì cuöëi cuâng àûúåc àûa ra úã àêy laâ: liïåu coá cêìn phaãi thiïët lêåp caác tiïu chuêín chñnh thûác cho caác kinh nghiïåm thûåc hiïån töët hïå thöëng M&E. Caác tiïu chuêín tûúng tûå àûúåc cöång àöìng quöëc tïë - àùåc biïåt laâ caác nhaâ taâi trúå - aáp duång àöëi vúái möåt söë hïå thöëng thöëng kï quöëc gia vaâ ngaânh vaâ àöëi vúái caác hïå thöëng quaãn lyá taâi chñnh nhaâ nûúác. Coá thïí xêy dûång nhûäng tiïu chuêín cho caác hïå thöëng M&E nhaâ nûúác dûåa trïn caác tiïu chñ danh muåc kiïím tra àaä àûúåc xêy dûång trong caác hûúáng dêîn phên tñch hiïån coá (chûúng 12 Makay 1998b). Möåt trong nhûäng lyá leä tranh caäi uãng höå viïåc thiïët lêåp caác tiïu chuêín naây cho laâ noá coá thïí cung cêëp nhûäng hûúáng dêîn roä raâng hún cho chñnh phuã vïì caác tiïu chuêín maâ chñnh phuã àoá coá thïí, hoùåc cêìn àaåt àûúåc. Lyá leä khaác cho rùçng caác tiïu chuêín naây coá thïí höî trúå giaám saát vaâ àaánh giaá àõnh kyâ àöëi vúái ngay baãn thên caác hïå thöëng M&E; nhû àaä nïu trong chûúng 12 vaâ 13, àiïìu quan troång laâ phaãi giaám saát vaâ àaánh giaá caác nöî lûåc tùng cûúâng hïå thöëng M&E chñnh phuã, vaâ àaánh giaá hïå thöëng M&E theo caác tiïu chñ roä raâng seä höî trúå àiïìu naây. Tuy nhiïn, coá yá kiïën phaãn àöëi danh muåc caác tiïu chñ àûúåc tiïu chuêín hoaá cho rùçng khöng coá hònh mêîu riïng leã naâo laâ töët - hoùåc thêåm chñ laâ coá rêët nhiïìu hònh mêîu cho caác hïå thöëng M&E maâ caác nhaâ nûúác nïn laâm theo vaâ thûåc tïë laâ hoå phaãi tham khaão kinh nghiïåm cuãa rêët nhiïìu mö hònh. 112

113 15 Caác nhêån xeát kïët luêån Troång têm cuãa taâi liïåu naây laâ caác hïå thöëng chñnh phuã vïì giaám saát vaâ àaánh giaá vaâ viïåc laâm thïë naâo àïí caác hïå thöëng naây coá thïí giuáp mang laåi caác chñnh phuã töët hún. Hêìu hïët caác nûúác OECD vaâ möåt söë ñt nhûng ngaây caâng tùng lïn caác nûúác àang phaát triïín nhêën maånh àùåc biïåt vaâo viïåc baão àaãm coá àûúåc caác thöng tin giaám saát vaâ phaát hiïån àaánh giaá. Caác chñnh phuã naây sûã duång thöng tin M&E theo böën caách coá thïí: àïí höî trúå viïåc lêåp chñnh saách, àùåc biïåt laâ ra quyïët àõnh vïì ngên saách; àïí höî trúå caác böå cuãa chñnh phuã xêy dûång chñnh saách vaâ cöng viïåc phên tñch; àïí höî trúå chñnh phuã vaâ caác cú quan quaãn lyá hoaåt àöång cuãa hoå; vaâ àïí tùng cûúâng möëi quan hïå giaãi trònh. Böën caách sûã duång M&E naây àûúåc cho laâ àùåt M&E laâm trung têm cuãa viïåc quaãn lyá coá hiïåu quaã - nhû laâ möåt àiïìu kiïån cêìn thiïët àïí quaãn lyá hiïåu quaã chi tiïu cöng cho phaát triïín kinh tïë vaâ giaãm ngheâo. Caác vñ duå àûúåc àûa ra trong caác àaánh giaá coá aãnh hûúãng lúán àaä àûúåc thûåc hiïån úã caác nûúác àang phaát triïín; nhûäng vñ duå naây cho thêëy lúåi nhuêån tiïìm nùng cao maâ caác chñnh phuã coá thïí thu àûúåc tûâ viïåc àêìu tû vaâo M&E. Muåc àñch cuãa taâi liïåu naây laâ höî trúå caác chñnh phuã trong nöî lûåc xêy dûång, tùng cûúâng vaâ thïí chïë hoáa möåt caách àêìy àuã caác hïå thöëng M&E cuãa hoå, khöng chó laâ àaåt àûúåc nhûäng muåc tiïu àùåt ra cho hïå thöëng naây maâ coân caãi thiïån àûúåc hoaåt àöång cuãa chñnh phuã. Caác nghiïn cûáu tònh huöëng vïì caác hïå thöëng M&E thaânh cöng cuãa caác nûúác àûúåc trònh baây cuâng vúái nhiïìu baây hoåc tûâ caác nûúác naây vaâ caác nûúác khaác vïì phûúng phaáp xêy dûång caác hïå thöëng nhû vêåy cuäng nhû caác baâi hoåc vïì nhûäng sai soát. Chuã àïì nhêët quaán trong taâi liïåu naây àoá laâ sûå ào lûúâng àiïím cöët yïëu cuãa thaânh cöng cuãa möåt hïå thöëng M&E laâ viïåc sûã duång caác thöng tin maâ hïå thöëng àûa ra; viïåc taåo ra möåt hïå thöëng coá thïí àûa ra àûúåc caác chó söë hoaåt àöång vaâ àaánh giaá hiïåu quaã vïì mùåt kyä 113

114 XÊY DÛÅNG HÏÅ THÖËNG GIAÁM SAÁT VAÂ ÀAÁNH GIAÁ THÏË NAÂO ÀÏÍ HOAÂN THIÏÅN CÖNG TAÁC QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? thuêåt laâ vêîn chûa àuã. Viïåc sûã duång phuå thuöåc vaâo tñnh chêët vaâ cûúâng àöå nhu cêìu vïì thöng tin M&E vaâ àiïìu naây thò phuå thuöåc vaâo caác àöång cú sûã duång M&E. Möåt söë chñnh phuã úã caác nûúác àang phaát triïín coá mûác àöå nhu cêìu cao vïì M&E; úã caác nûúác khaác nhu cêìu ñt hún hay rêët ñt. Àöëi vúái nhûäng nûúác coá nhu cêìu ñt hay rêët ñt, coá nhûäng caách àïí tùng nhu cêìu bùçng viïåc tùng cûúâng caác cú chïë thûúãng phaåt. Möåt trong nhûäng baâi hoåc chñnh cho viïåc xêy dûång möåt hïå thöëng M&E laâ têìm quan troång cuãa viïåc thûåc hiïån möåt phên tñch quöëc gia vïì M&E. Phên tñch naây coá thïí giuáp hiïíu roä hún vïì caác hoaåt àöång M&E cuãa chñnh phuã vaâ möi trûúâng cöng vaâ caác cú höåi sûã duång thöng tin M&E àïí höî trúå caác chûác nùng noâng cöët cuãa chñnh phuã. Phên tñch naây laâ möåt nïìn taãng chuêín bõ sùén cho viïåc xêy dûång möåt kïë hoaåch haânh àöång. Phên tñch cuäng coá thïí laâ möåt phûúng tiïån àïí baão àaãm chñnh phuã vaâ caác bïn taâi trúå coá chung möåt caách hiïíu vïì caác vêën àïì vaâ têìm quan troång cuãa viïåc tùng cûúâng M&E. Rêët nhiïìu kiïën thûác vaâ vïì kinh nghiïåm cuãa caác nûúác trong viïåc xêy dûång caác hïå thöëng M&E vaâ caác baâi hoåc chñnh àûúåc trònh baây trong taâi liïåu naây. Ngoaâi ra, taâi liïåu coân cung cêëp caác àaáp aán cho caác cêu hoãi thûúâng xuyïn do caác caán böå laâm viïåc trong lônh vûåc naây vaâ nhûäng caán böå khaác àang hoaåt àöång àïí tùng cûúâng caác hïå thöëng M&E traã lúâi. Tuy nhiïn cuäng coá nhiïìu vêën àïì coân ñt àûúåc biïët túái nhû caác mö hònh thûåc tiïîn töët vïì M&E úã dûúái cêëp quöëc gia vaâ cêëp ngaânh hay caác caách àïí tùng cûúâng sûå tham gia cuãa xaä höåi dên sûå vaâo M&E. Àêy laâ caác vêën àïì nöíi tröåi, vaâ taâi liïåu naây uãng höå viïåc thaânh lêåp möåt chûúng trònh nghiïn cûáu daâi haån àïí nghiïn cûáu caác vêën àïì naây. 114

115 PHÊÌN VI HOÃI VAÂ ÀAÁP NHÛÄNG CÊU HOÃI THÛÚÂNG GÙÅP Nhûäng cêu traã lúâi trong phêìn 6 nhùçm giaãi àaáp nhûäng cêu hoãi thûúâng àûúåc àïì cêåp trong höåi thaão quöëc tïë vaâ trong nûúác vïì M&E cuãa chñnh phuã. Mûác àöå thûúâng xuyïn cuãa nhûäng cêu hoãi tûúng tûå naây giuáp laâm saáng toã möåt söë vêën àïì khi thïí chïë hoaá hïå thöëng M&E.

116 Hoãi vaâ Àaáp Nhûäng cêu hoãi thûúâng gùåp Caác quan chûác, nhaâ khoa hoåc, nhaâ tû vêën, nhaâ taâi trúå, vaâ àöëi tûúång khaác quan têm àïën cuãng cöë hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã thûúâng àùåt ra caác vêën àïì tûúng tûå nhû thûåc hiïån nhû thïë naâo, laâm thïë naâo àïí vûúåt qua nhûäng thaách thûác. Dûúái àêy laâ cêu traã lúâi cho 21 cêu hoãi thûúâng gùåp. Nhûäng cêu traã lúâi naây nïu bêåt nhûäng maãng coá liïn quan cuãa hïå thöëng M&E cuãa chñnh phuã vaâ laâm saáng toã baãn chêët cuãa nhûäng sûå àaánh àöíi cêìn thiïët. 1. Laâm thïë naâo àïí möåt hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá röång lúán cuãa chñnh phuã àûúåc triïín khai nhanh choáng? Àoá laâ möåt bûúác nhaãy quaá lúán cho àêët nûúác töi khi àöìng loaåt giúái thiïåu hïå thöëng. Bûúác cêìn thiïët àêìu tiïn laâ tiïën haânh xem xeát laåi caác chûác nùng vaâ hïå thöëng M&A hiïån coá cuãa chñnh phuã (chûúng 12). Àiïìu naây giuáp hiïíu möåt caách thêëu àaáo àiïím maånh vaâ àiïím yïëu àang töìn taåi. Àöìng thúâi, giuáp laâm saáng toã ai cêìn thöng tin M&E naâo, vúái muåc àñch gò vaâ khi naâo. Nhúâ àoá, giuáp nhêån diïån àûúåc möåt danh muåc nhûäng haânh àöång coá thïí àïí cuãng cöë hïå thöëng M&A àang töìn taåi hoùåc thiïët lêåp möåt hïå thöëng hoaân toaân múái (chûúng 13). Roä raâng, vêën àïì àêìu tiïn laâ laâm saáng toã muåc àñch sûã duång chñnh cuãa thöng tin M&E trong tûúng lai. Möåt caách tiïëp cêån khaác laâ thûåc hiïån möåt loaåt phûúng phaáp vaâ cöng cuå M&E theo caách thûác tiïën böå vaâ toaân diïån cuãa chñnh phuã. Chilï àaä thûåc hiïån àiïìu naây thöng qua aáp duång hïå thöëng thöng tin hoaåt àöång nùm 1994, sau àoá laâ baáo caáo quaãn lyá toaân diïån nùm 1996, baáo caáo nhanh nùm 1996, àaánh giaá taác àöång nùm 2001 vaâ töíng kïët chi tiïu toaân diïån nùm 2002 (chûúng 6). Tuy nhiïn, phêìn lúán chñnh phuã khöng àuã kiïn nhêîn àïí theo àuöíi caách tiïëp cêån keáo daâi nhû vêåy. 117