Q8.pdf

Bản ghi

1 Baãn 2000 Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín quöëc tïë/ngên HAÂNG THÏË GIÚÁI 1818 H. Street, N. W. Washington, D.C , USA Giûä toaân böå baãn quyïìn Xuêët baãn taåi Hoa Kyâ Lêìn êën haânh àêìu tiïn vaâo thaáng Nùm 2000 Moåi nhêån àõnh, lyá giaãi vaâ kïët luêån trong êën phêím naây àïìu hoaân toaân laâ cuãa caác taác giaã. Chuáng khöng àaåi diïån cho Ngên haâng Thïë giúái, caác töí chûác thaânh viïn cuãa ngên haâng caác thaânh viïn cuãa Ban Giaám àöëc àiïìu haânh hay cuãa caác nûúác maâ caác taác giaã àïì cêåp àïën. Ngên haâng Thïë giúái khöng àaãm baão àöå chñnh xaác cuãa caác söë liïåu trong êën phêím naây, cuäng khöng chõu traách nhiïåm vïì bêët cûá hêåu quaã naâo do viïåc sûã duång caác söë liïåu àoá gêy ra. Moåi ranh giúái, maâu sùæc, tïn goåi vaâ caác thöng tin khaác thïí hiïån trong bêët cûá baãn àöì naâo trong êën phêím naây àïìu khöng phaãn aánh bêët cûá àaánh giaá naâo cuãa Nhoám Ngên haâng vïì tònh traång phaáp lyá cuãa bêët cûá vuâng laänh thöí naâo cuäng nhû sûå chêëp nhêån caác ranh giúái àoá. Caác tû liïåu trong êën phêím naây àïìu àûúåc cöng nhêån baãn quyïìn. Ngên haâng Thïë giúái khuyïën khñch viïåc phöí biïën röång raäi cöng trònh naây vaâ thûúâng seä àaãm baão cho pheáp kõp thúâi. Ngên haâng Thïë giúái cho pheáp sao cheáp tûâng phêìn àïí sûã duång nöåi böå hoùåc caá nhên, àïí sûã duång nöåi böå hoùåc caá nhên cuãa tûâng khaách haâng cuå thïí vaâ àïí duâng trong giaãng daåy, vúái àiïìu kiïån coá traã möåt mûác phñ thoãa àaáng trûåc tiïëp cho Copyright Clearance Center, Ine. 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, àiïån thoaåi , fax Xin liïn hïå vúái Copyright Clearance Center trûúác khi sao cheáp. Àïí àûúåc pheáp in laåi nhûäng baâi viïët hoùåc chûúng nguyïn veån, xin fax yïu cêìu cuãa baån cuâng vúái àêìy àuã thöng tin cho Republication Department, Copyright Clearance Center, fax Moåi yïu cêìu khaác vïì quyïìn vaâ giêëy pheáp, xin liïn hïå vúái Ngên haâng Thïë giúái theo àõa chó trïn hoùåc theo söë fax Trang bòa: Möåt thiïëu niïn àûúåc hûúãng lúåi ñch tûâ möåt chûúng trònh do Ngên haâng Thïë giúái höî trúå taåi Jakarta vaâo àêìu nhûäng nùm 1990 (Curt Carnemark). ISBN Library of Congless Cataloging-in-publication Data Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín. Göìm caã thû muåc taâi liïåu tham khaão. ISBN Àöng AÁ: Höåi nhêåp kinh tïë. 2. Àöng AÁ - Chñnh saách kñnh tïë. 3. Taâi chñnh - Àöng AÁ. 4. Àöng AÁ -Nïìn chñnh trõ vaâ chñnh phuã. I. Ngên haâng Thïë giúái. HC E dc

2 ii LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN Theo àaánh giaá cuãa caác chuyïn gia kinh tïë, tuy vêîn coân khöng ñt khoá khùn, nhûng nùm 1999 àaánh dêëu sûå phuåc höìi kinh tïë cuãa phêìn lúán caác nûúác Àöng AÁ sau cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh - tiïìn tïå. Khöng kïí Nhêåt Baãn, töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë cuãa chêu AÁ àaåt 5,7%, cao hún 3 lêìn so vúái mûác tùng 1,9% cuãa nùm Sûå phuåc höìi maånh meä nhêët diïîn ra úã Malaisia, Singapo, Haân Quöëc, Thaái Lan. Riïng Inàönïsia, quöëc gia chõu hêåu quaã nùång nïì nhêët cuãa khuãng hoaãng, quaá trònh phuåc höìi coá phêìn chêåm hún. Pheáp maâu nhiïåm naâo khiïën cho quaá trònh phuåc höìi kinh tïë caác nûúác Àöng AÁ diïîn ra vúái töëc àöå nhanh nhû vêåy? Caác nûúác trong khu vûåc cêìn phaãi vûúåt qua nhûäng khoá khùn, thaách thûác naâo àïí duy trò sûå phuåc höìi vaâ tûâng bûúác phaát triïín? Àêy laâ nhûäng vêën àïì àaä vaâ àang thu huát sûå quan têm cuãa caác hoåc giaã, caác nhaâ nghiïn cûáu, caác nhaâ kinh tïë trong vaâ ngoaâi khu vûåc. Àïí goáp phêìn laâm saáng toã möåt söë vêën àïì trïn, àöìng thúâi cung cêëp thïm cho baån àoåc nhûäng thöng tin vaâ söë liïåu múái nhêët vïì quaá trònh khùæc phuåc hêåu quaã vaâ phuåc höìi caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ sau cún baäo khuãng hoaãng taâi chñnh - tiïìn tïå, Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia xuêët baãn cuöën saách Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín do möåt têåp thïí caác taác giaã thuöåc Ngên haâng Thïë giúái biïn soaån vaâ êën haânh thaáng Nùm Cuöën saách naây ra àúâi tiïëp sau cuöën Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi cuäng do Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia xuêët baãn nùm 1999, nöåi dung têåp trung phên tñch sêu hún cuöën trûúác quaá trònh phuåc höìi trïn caác mùåt: quaãn lyá taâi chñnh, duy trò tñnh caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû, caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty, nhûäng vêën àïì àùåt ra trong cöng taác laänh àaåo, àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo, v.v.. Caác taác giaã cuöën saách coân vaåch ra chiïën lûúåc phaát triïín múái cho caác nïìn kinh tïë trong khu vûåc hûúáng túái thïë kyã XXI. Nhû trong cuöën saách trûúác chuáng töi àaä nïu, mùåc duâ coá möåt söë àaánh giaá vaâ söë liïåu cuãa caác taác giaã khaác vúái àaánh giaá vaâ söë liïåu cuãa chuáng ta, nhûng chuáng töi hy voång cuöën saách seä laâ taâi liïåu tham khaão böí ñch àöëi vúái baån àoåc. Xin giúái thiïåu cuöën saách cuâng baån àoåc. Thaáng 9 nùm 2000 NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA.

3 iii MUÅC LUÅC LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN LÚÂI NOÁI ÀÊÌU TOÁM TÙÆT NÖÅI DUNG LÚÂI CAÃM ÚN 1. SÛÅ PHUÅC HÖÌI ÀANG LÊËY LAÅI ÀÖÅNG NÙNG Àöång thaái cuãa sûå phuåc höìi Di saãn cuãa khuãng hoaãng - vaâ nhûäng àiïím dïî bõ töín thûúng múái Tûâ phuåc höìi coá túái möåt kyã nguyïn tùng trûúãng cao hay khöng? Chuá thñch Taâi liïåu tham khaão 2. QUAÃN LYÁ HÖÅI NHÊÅP TAÂI CHÑNH Giai àoaån thûá nhêët: caác àiïím dïî bõ töín thûúng xuêët hiïån Giai àoaån thûá hai: àöëi phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng Giai àoaån thûá ba: con àûúâng dêîn túái phuåc höìi Tònh thïë cuãa Trung Quöëc Caác thaách thûác trong tûúng lai cuãa quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh Chuá thñch Taâi liïåu tham khaão 3. DUY TRÒ TÑNH CAÅNH TRANH TRONG THÛÚNG MAÅI VAÂ ÀÊÌU TÛ Nhûäng thay àöíi mang tñnh chu kyâ trong thûúng maåi Caác yïëu töë cú cêëu vaâ chñnh saách taác àöång àïën kïët quaã hoaåt àöång thûúng maåi Xu hûúáng vaâ caác vêën àïì vïì àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi Tranh thuã töëi àa nïìn kinh tïë tri thûác Kïët luêån Chuá thñch Taâi liïåu tham khaão 4.CAÃI TÖÍ CAÁC NGÊN HAÂNG VAÂ CAÁC CÖNG TY Nhûäng caái gò àaä húåp thaânh cuöåc khuãng hoaãng? Caãi töí cú cêëu taâi chónh kïí tûâ sau cuöåc khuãng hoaãng Caác cöng ty àaä laâm ùn ra sao? Caác vêën àïì vaâ caác lûåa choån chñnh saách Laänh àaåo vaâ súã hûäu doanh nghiïåp

4 iv Cuöåc khuãng hoaãng vaâ Trung Quöëc Chuá thñch Taâi liïåu tham khaão 5. ÀAÁP ÛÁNG CAÁC THAÁCH THÛÁC TRONG CÖNG TAÁC LAÄNH ÀAÅO Caác sûác eáp do cuöåc khuãng hoaãng taåo ra lïn taâi chñnh cöng Caác aáp lûåc trong nûúác vaâ toaân cêìu àoâi hoãi thay àöíi trong chñnh phuã Coá thïí laâm gò àïí caãi tiïën caác thïí chïë cöng cöång? Caác xu hûúáng tûúng lai cuãa cöng taác laänh àaåo Chuá thñch Chuá thñch baãng Taâi liïåu tham khaão 6. ÀIÏÌU CHÓNH CHÑNH SAÁCH XAÄ HÖÅI VAÂ BAÃO VÏÅ NGÛÚÂI NGHEÂO Taác àöång cuãa khuãng hoaãng lïn àoái ngheâo, bêët bònh àùèng vaâ höå gia àònh Phaãn ûáng cuãa höå gia àònh trûúác khuãng hoaãng Phaãn ûáng cuãa chñnh phuã àöëi vàl khuãng hoaãng Nhûäng baâi hoåc cho chñnh saách xaä höåi Caác chñnh saách xaä höåi nhùçm baão vïå nhûäng ngûúâi dïî bõ töín thûúng Chuá thñch Taâi liïåu tham khaão 7. XÊY DÛÅNG CHIÏËN LÛÚÅC CHO SÛÅ DIÏÅU KYÂ MÚÁI Möåt kyã nguyïn múái tùng trûúãng cao? Chiïën lûúåc cho thïí chïë vaâ tùng trûúãng Nhûäng saáng kiïën àa phûúng trong khu vûåc vïì möåt kyã nguyïn tùng trûúãng múái Hûúáng túái möåt chiïën lûúåc phaát triïín múái Chuá thñch Chuá thñch baãng Taâi liïåu tham khaão

5 v LÚÂI NOÁI ÀÊÌU Khi cöng trònh nghiïn cûáu vïì khu vûåc gêìn àêy nhêët cuãa chuáng töi - cuöën Àöng AÁ: con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi - àûúåc êën haânh vaâo thaáng Chñn 1998 thò Àöng AÁ vêîn àang phaãi chõu àûång. Cuöåc suy thoaái vûâa múái lïn àïën àónh àiïím, thêët nghiïåp úã mûác cao nhêët trong 25 nùm qua vaâ haâng triïåu ngûúâi bõ àêíy vaâo caãnh khöën cuâng. Chuáng töi cöng böë taâi liïåu naây khi tònh hònh àaä saáng suãa hún nhiïìu: Cöng cuöåc phuåc höìi cuãa Àöng AÁ àaä xuêët hiïån, vûäng chùæc vaâ ngûúâi dên trong khu vûåc àaä khaá hún. Tuy thïë, phuåc höìi vêîn diïîn ra khöng àïìu - vúái Inàönïsia coân trò trïå vaâ Haân Quöëc laåi nöíi tröåi - vaâ thu nhêåp cuãa ngûúâi ngheâo vêîn chûa hoaân toaân àûúåc phuåc höìi. Nhûng giúâ àêy, caác nûúác àaä chuyïín tûâ viïåc quaãn lyá cuöåc khuãng hoaãng sang caác vêën àïì daâi haån vïì phaát triïín vaâ giaãm àoái ngheâo. Baáo caáo naây xem xeát quaá trònh phuåc höìi cuãa khu vûåc, àaánh giaá tñnh bïìn vûäng cuãa noá, vaâ tòm ra nhûäng thaách thûác cêìn phaãi vûúåt qua àïí quaá trònh phuåc höìi àoá àûúåc lêu daâi vaâ lan röång. Vêåy kïët luêån laâ gò? Nhõp àöå vaâ thúâi gian phuåc höìi seä phuå thuöåc vaâo viïåc liïåu caác quöëc gia coá thiïët lêåp nhûäng thïí chïë múái àïí àöëi phoá vúái ba thaách thûác sau hay khöng: Quaãn lyá quaá trònh toaân cêìu hoáa. Caác nûúác vûâa phaãi quaãn lyá nhûäng luöìng vöën coá nhiïìu khaã nùng biïën àöång maånh, vûâa phaãi caånh tranh trong möåt nïìn kinh tïë toaân cêìu, dûåa trïn tri thûác. Höìi sinh caác doanh nghiïåp. Sûå suåp àöí thaânh hïå thöëng àaä laâm töín haåi nghiïm troång àïën ngên haâng vaâ caác cöng ty úã Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan - coân úã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác cuäng ngaây caâng phaãi àöëi mùåt vúái caånh tranh quöëc tïë. Hûúáng túái möåt khïë ûúác xaä höåi múái vaâ àiïìu chónh vai troâ cuãa chñnh phuã. Núå cuãa chñnh phuã ngaây caâng tùng vaâ àoâi hoãi cuãa cöng chuáng vïì tinh thêìn traách nhiïåm cuãa giúái chñnh trõ ngaây möåt lúán àaä àûa vêën àïì quaãn lyá nhaâ nûúác àûáng trûúác möåt nöåi dung phaát triïín múái. Hún nûäa, cuöåc khuãng hoaãng àaä taåo ra nhiïìu aáp lûåc hún àöëi vúái chñnh phuã trong viïåc àaãm baão an sinh xaä höåi vaâ àûa ngûúâi ngheâo tham gia vaâo quaá trònh tùng trûúãng. Caãi tiïën thïí chïë laâ àiïìu troång têm àïí biïën tiïìm nùng cuãa Àöng AÁ thaânh hiïån thûåc. Sûå thaânh cöng àoâi hoãi phaãi duy trò àûúåc àöång lûåc cuãa caãi caách maâ cuöåc khuãng hoaãng àaä gêy ra. Chñnh phuã vaâ nhên dên caác nûúác trong khu vûåc cêìn lûu têm hún àïën töëc àöå phuåc höìi. Trong nhûäng trûúâng húåp khoá khùn nhêët, hoå àaä àïì ra nhiïìu chñnh saách múái nhùçm nhen nhoám laåi sûå tùng trûúãng. Ngên haâng Thïë giúái - vúái sûå húåp taác cuãa caác quöëc gia, Quyä tiïìn tïå quöëc tïë, Ngên haâng Phaát triïín chêu AÁ vaâ caác nhaâ taâi trúå song phûúng khaác - rêët tûå haâo àaä höî trúå cho nhûäng nöî lûåc cuãa caác nûúác Àöng AÁ. Trong hai nùm sau khuãng hoaãng, Ngên haâng àaä tùng gêëp àöi cam kïët cuãa mònh vúái khu vûåc, lïn àïën trïn 9 tyã USD möåt nùm. Söë dûå aán cuãa Ngên haâng cuäng tùng hún

6 vi gêëp àöi, coân viïåc cho vay vò muåc tiïu xaä höåi vaâ möi trûúâng àaä tùng gêëp ba, vaâ Ngên haâng cuäng àaä cung cêëp rêët nhiïìu höî trúå kyä thuêåt cuäng nhû cöë vêën chñnh saách. Mùåc duâ mûác cho vay àöåt biïën nhû trong thúâi kyâ khuãng hoaãng seä nhanh choáng giaãm dêìn, nhûng Ngên haâng vêîn tiïëp tuåc cam kïët húåp taác lêu daâi vúái khu vûåc. Möåt lyá do laâ cöng viïåc cuãa chuáng ta chûa hoaân têët. Khoaãng 278 triïåu ngûúâi dên Àöng AÁ vêîn coân phaãi söëng vúái dûúái 1 USD möåt ngaây, vaâ 892 triïåu ngûúâi söëng dûúái 2 USD möåt ngaây. Theo nhiïìu caách, phêìn cöng viïåc khoá khùn - xêy dûång thïí chïë múái àïí nêng cao mûác söëng cho thïë hïå sau - múái chó bùæt àêìu. Jemal-un-din Kassum Phoá Giaám àöëc Khu vûåc Àöng AÁ - Thaái Bònh Dûúng Ngên haâng Thïë giúái

7 vii TOÁM TÙÆT NÖÅI DUNG Möåt lêìn nûäa, Àöng AÁ laåi laâ khu vûåc tùng trûúãng nhanh nhêët thïë giúái. Àiïìu naây phaãn aánh caác chñnh saách kinh tïë vô mö phöëi húåp, tiïëp theo möåt quaá trònh àiïìu chónh khùæc nghiïåt nhûng nhanh choáng vaâ thûåc hiïån kiïn quyïët caác chñnh saách cú cêëu nhùçm kiïìm chïë coá hïå thöëng sûå suy suåp cuãa khu vûåc taâi chñnh vaâ cöng ty, lêëy laåi niïìm tin cuãa cöng chuáng vaâ sûå chuyïín mònh trong thûúng maåi khu vûåc, trong àoá phêìn naâo coá sûå àoáng goáp cuãa cuãa nïìn kinh tïë quöëc tïë àang khúãi sùæc hún. Àïën àêy möëi quan têm laåi chuyïín sang caác vêën àïì trung haån. Liïåu sûå phuåc höìi coá àûúåc xêy dûång trïn möåt nïìn taãng vûäng chùæc hay khöng? Hay noá seä bõ nghiïìn naát dûúái sûác nùång cuãa sûå phi hiïåu quaã dai dùèng, núå chñnh phuã chöìng chêët, sûå caånh tranh múái trïn thûúng trûúâng quöëc tïë, vaâ nhûäng cam kïët khöng àûúåc thûåc hiïån vïì viïåc cú cêëu laåi ngên haâng vaâ doanh nghiïåp?liïåu sûå phuåc höìi coá biïën thaânh möåt kyã nguyïn tùng trûúãng cao hay khöng?cuöåc khuãng hoaãng coá laâm thay àöíi cú baãn chiïën lûúåc phaát triïín cuãa Àöng AÁ, trong quan hïå cuãa noá vúái nïìn kinh tïë toaân cêìu, trong möëi quan hïå bïn trong cuãa caác ngên haâng vaâ doanh nghiïåp, vaâ trong caách thûác maâ cöng chuáng liïn hïå vúái chñnh phuã cuãa hoå hay khöng?hay sûå phuåc höìi chó khöi phuåc àûúåc caác doanh nghiïåp nhû bònh thûúâng maâ thöi? Nhûäng cêu hoãi àoá laâ nöåi dung cuãa baáo caáo naây. Vúái nhûäng nûúác bõ khuãng hoaãng nùång nïì nhêët Inàönïsia, Haân Quöëc, Philñppin, Malisia vaâ Thaái Lan- triïín voång tùng trûúãng àang bõ àe doåa búãi nhûäng khoaãn núå treo cuãa caác cöng ty, núå chñnh phuã ngaây caâng tùng, vaâ sûå bêët an múái àöëi vúái caác höå gia àònh. Tuy nhiïn, tûâ cuöëi nùm 1998, sûác cêìu múái àaä caãi thiïån luöìng tiïìn mùåt cuãa caác doanh nghiïåp, giaãm búát caác khoaãn núå khöng sinh lúâi cho ngên haâng, vaâ cho pheáp möåt söë ngên haâng coá thïí taái cêëp vöën. Phuåc höìi kinh tïë cuäng àaä giaãi toãa búát aáp lûåc àöëi vúái taâi chñnh nhaâ nûúác. Traái laåi, triïín voång cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam laåi phuå thuöåc vaâo nhûäng sûå khöng chùæc chùæn cuãa cuöåc caãi caách Chûa coá tiïìn lïå tûâ trûúác. Tùng trûúãng nhanh liïn tuåc seä laâm dïî daâng hún quaá trònh chuyïín àöíi cam go tûâ kïë hoaåch sang thõ trûúâng maâ khöng gêy möåt sûå mêët giaá àöìng tiïìn hay nhûäng röëi loaån xaä höåi. Thñ duå, nhiïìu cöng nhên caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác mêët viïåc coá thïí tòm àûúåc viïåc laâm trong nïìn kinh tïë tû nhên àang tùng trûúãng nhanh. Trong têët caã caác nûúác, phuåc höìi kinh tïë seä taåo thïm viïåc laâm múái vaâ cho pheáp tiïëp tuåc cöng cuöåc giaãm àoái ngheâo. Tuy nhiïn, di saãn cuãa cuöåc khuãng hoaãng- nhêët laâ khoaãn núå nùång nïì vaâ sûå bêët an lúán hún àöëi vúái ngûúâi lao àöång àang khiïën quaá trònh phuåc höìi dïî bõ aãnh hûúãng búãi nhûäng thay àöíi bêët ngúâ trong têm lyá cuãa caác nhaâ àêìu tû hoùåc sûå suy thoaái kinh tïë thïë giúái. Duy trò nhõp àöå phuåc höìi, múã röång thïm phaåm vi aãnh hûúãng cuãa noá, vaâ keáo daâi Thúâi gian phuåc höìi laâ nhûäng àiïìu thiïët yïëu àïí nêng cao mûác söëng vaâ giaãm àoái ngheâo trong khu vûåc. Duy trò sûå phuåc höìi trong thêåp kyã túái àoâi hoãi phaãi coá nhûäng nguöìn nùng suêët múái. Nùng suêët cao hún

8 viii phuå thuöåc vaâo chñnh saách vaâ thïí chïë- caác thïí chïë doanh nghiïåp, thïí chïë chñnh phuã vaâ thïí chïë xaä höåi. Àïí àaåt àûúåc mûác tiïìm nùng cuãa mònh, caác nûúác Àöng AÁ seä phaãi caãi tiïën thïí chïë trong ba lônh vûåc röång lúán sau: Quaãn lyá quaá trònh toaân cêìu hoáa(nhêët laâ sûå höåi nhêåp vïì taâi chñnh, thûúng maåi vaâ àêìu tû), höìi sinh caác doanh nghiïåp vaâ hûúáng túái möåt khïë ûúác xaä höåi vaâ vai troâ cuãa chñnh phuã. Quaãn lyá quaá trònh toaân cêìu hoáa Caác nûúác àöëi phoá vúái khuãng hoaãng khöng phaãi bùçng caách ruát lui khoãi quaá trònh toaân cêìu hoáa maâ laâ chêëp nhêån noá vaâ cöë gùæng quaãn lyá àïí tranh thuã lúåi thïë cuãa noá. Thay vò chuân bûúác trûúác sûå tûå do hoáa thûúng maåi, caác chñnh phuã àïìu múã cûãa caác lônh vûåc múái àïí àoán nhêån àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi vaâ khiïën caác luöìng vöën chu chuyïín thuêån lúåi hún - bùçng caách àiïìu tiïët chuáng töët hún. Nhûäng haån chïë àöëi vúái luöìng vöën ruát ra maâ caác nûúác aáp duång trong cún khuãng hoaãng chó laâ nhûäng ngoaåi lïå, vaâ chuáng chûáng minh möåt àiïìu: úã caã Malaisia vaâ Thaái Lan, nhûäng sûå kiïím soaát nhû vêåy àaä nhanh choáng àûúåc dúä boã. Trung Quöëc, thöng qua viïåc xin gia nhêåp Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái cuãa mònh, àaä àûa ra nhûäng tñn hiïåu roä raâng vïì sûå mong muöën cuãa nûúác naây àûúåc tham gia sêu röång vaâo nïìn kinh tïë toaân cêìu. Sûå chuyïín biïën àoá seä laâm tùng khaã nùng tiïëp cêån thõ trûúâng cuãa haâng nhêåp khêíu, buöåc Trung Quöëc phaãi tuên thuã caác quy tùæc toaân cêìu, vaâ tùng thïm hiïåu lûåc cho caác cuöåc caãi caách hiïån nay trong khöëi doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ ngên haâng. Caác nïìn kinh tïë nhoã trong khu vûåc khöng coá àûúåc sûå chuyïín mònh nhanh choáng nhû thïë àïí thay thïë caác chïë àöå thûúng maåi àêìy meáo moá vaâ nhûäng haån chïë àöëi vúái àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi - vaâ do àoá coá nguy cú tuåt hêåu. Àïí têån hûúãng àûúåc lúåi ñch cuãa viïåc höåi nhêåp maånh meä vaâo nïìn kinh tïë toaân cêìu àoâi hoãi phaãi hïët sûác chuá troång àïën viïåc quaãn lyá nhûäng nguy cú khi gia nhêåp. Quan têm hún nûäa àïën viïåc giaãm búát caác haån chïë àöëi thûúng maåi dõch vuå vaâ caác luöìng thöng tin seä saãn sinh ra nhûäng nguöìn tùng nùng suêët múái cho khu vûåc. Höìi sinh caác doanh nghiïåp Trong ba nùm kïí tûâ khi khuãng hoaãng, caác àiïìu luêåt quaãn lyá ngên haâng vaâ doanh nghiïåp àaä coá sûå thay àöíi lúán. Cú cêëu khu vûåc taâi chñnh àaä àûúåc àiïìu chónh laåi úã hêìu hïët caác nûúác bõ khuãng hoaãng. Nhûng nhûäng tiïën triïín trong viïåc giaãi quyïët nhûäng cùng thùèng coá tñnh hïå thöëng trong khöëi ngên haâng vaâ doanh nghiïåp vêîn chûa xoáa böí àûúåc nhûäng sûå khöng chùæc chùæn àang treo lú lûãng trïn sûå phuåc höìi vaâ triïín voång tûúng lai. Coá ba vêën àïì àûúåc nhêën maånh àïën. Ngên haâng vêîn chûa àûúåc taái cêëp vöën àêìy àuã, àiïìu naây coá thïí aãnh hûúãng àïën viïåc gia haån caác khoaãn vay, maâ àêy laåi laâ möåt lûåc lûúång goáp phêìn vaâo sûå phuåc höìi. Caác doanh nghiïåp vêîn trong tònh traång núå nêìn nùång nïì, vúái nhûäng khoaãn traã laäi tiïìn vay döìn tñch laåi àïën mûác khöng thïí traã nöíi. Àiïìu àoá àaä haån chïë uy tñn vay vöën vaâ coá leä caã khaã nùng múã röång cuãa caác doanh nghiïåp àoá khi muöën têån duång nhûäng cöng suêët chûa sûã duång nûäa. Vaâ cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm tùng mûác àöå súã hûäu cuãa nhaâ nûúác àöëi vúái nhiïìu ngên haâng vaâ doanh nghiïåp lúán vaâo àuáng luác maâ hêìu hïët caác chñnh phuã àïìu muöën giaãm dêìn vai troâ trûåc tiïëp cuãa mònh vaâ chó àoáng möåt vai troâ àiïìu tiïët tñch cûåc hún. ÚÃ Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, vêën àïì quaãn lyá nhaâ nûúác àöëi vúái caác doanh nghiïåp, núå cuãa caác doanh nghiïåp vaâ nhûäng moán vay khöng sinh lúâi coá xuêët phaát àiïím ñt kõch tñnh hún. Nhûng nïëu coá thò seä nghiïm troång hún. Chuáng àoâi hoãi phaãi coá nhûäng giaãi phaáp gùæn chùåt vúái nhûäng cuöåc caãi caách doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ ngên haâng, möåt quaá trònh àaä àûúåc tiïën haânh súám nhêët úã Trung Quöëc vaâo nùm 1993 vaâ múái chó bùæt àêìu úã Viïåt Nam. Caách thûác chñnh phuã phaãn ûáng trûúác nhûäng nhiïåm vuå naây seä àõnh hònh nhõp àöå vaâ tñnh chêët bïìn vûäng cuãa quaá trònh tùng trûúãng trong caã khu vûåc. Hûúáng túái möåt khïë ûúác xaä höåi múái vaâ vai troâ cuãa chñnh phuã Quaá trònh àiïìu haânh chñnh trõ àaä thay àöíi úã nhiïìu nûúác, nhûng nhûäng àöíi múái vïì mùåt thïí chïë trong taâi chñnh cöng vaâ quaãn lyá haânh chñnh gêìn nhû múái chó bùæt àêìu. AÁp lûåc ngên saách -

9 ix bùæt nguöìn tûâ gaánh nùång thanh toaán caác khoaãn núå múái vaâ nhûäng thay àöíi sêu sùæc trong xaä höåi - vaâ quaá trònh toaân cêìu hoáa àaä khiïën caác chñnh phuã phaãi trúã nïn hiïåu quaã hún trong viïåc quaãn lyá chi tiïu, sûã duång nguöìn nhên lûåc, vaâ xaác àõnh phaåm vi caác hoaåt àöång vaâ töí chûác viïåc cung ûáng dõch vuå. Chñnh phuã cuãa caác nûúác bõ khuãng hoaãng àaä laâm nhiïìu viïåc àïí baão vïå ngûúâi ngheâo, nhûäng ngûúâi àau yïëu vaâ ngûúâi giaâ trûúác nhûäng thêët thûúâng cuãa thõ trûúâng. Cuöåc khuãng hoaãng àaä cho thêëy baãn thên sûå tùng trûúãng khöng phaãi laâ möåt giaãi phaáp thay thïë cho möåt chñnh saách xaä höåi hûäu hiïåu àïí höî trúå thõ trûúâng. Nhûäng vêën àïì tûúng tûå nhû nhau àang àùåt ra cho Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, núi cú chïë trúå giuáp xaä höåi chûa theo kõp àûúåc vúái sûå múã röång phaåm vi hoaåt àöång cuãa thõ trûúâng vaâ sûå thu heåp caác chïë àöå baão trúå cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Àöng AÁ àang ài sau caác khu vûåc àang phaát triïín khaác trong viïåc giuáp àúä caác gia àònh àaãm baão cuöåc söëng cho ngûúâi giaâ. Àïí àaãm baão ngûúâi ngheâo cuäng àûúåc hûúãng lúåi àêìy àuã tûâ sûå tùng trûúãng àang àûúåc khöi phuåc laåi thò chñnh saách úã moåi núi àïìu phaãi laâm thïë naâo cho nïìn giaáo duåc coá hiïåu quaã hún. Cöång àöìng quöëc tïë coá thïí giuáp àúä bùçng caách triïín khai möåt khuön khöí khiïën caác luöìng vöën dïî quaãn lyá vaâ ñt biïën àöång hún, àöìng thúâi tiïëp tuåc giaãm dêìn caác haâng raâo thûúng maåi. Caác töí chûác trong khu vûåc coá thïí thuác àêíy nhûäng tiïën böå vïì mùåt thïí chïë bùçng caách töí chûác möåt diïîn àaân thaão luêån cêëp cao vïì caác giaãi phaáp cuãa chêu AÁ àöëi vúái caác vêën àïì cuãa chêu AÁ vaâ àûa ra möåt khuön khöí cho caác haânh àöång chñnh saách têåp thïí coá sûå phöëi húåp chung àïí àöëi phoá vúái caác vêën àïì coá liïn quan àïën toaân cêìu hoáa. Tuy nhiïn, suy cho cuâng thò sûå tiïën böå seä phuå thuöåc vaâo sûå tiïën böå seä phuå thuöåc vaâo sûå hoaân thiïån thïí chïë trong baãn thên tûâng quöëc gia. Nïëu Àöng AÁ thaânh cöng trong viïåc chuyïín àöíi caác thïí chïë doanh nghiïåp, nhaâ nûúác vaâ xaä höåi vaâ nêng cao àûúåc nùng suêët thò khu vûåc naây seä lêëy laåi àûúåc töëc àöå tùng trûúãng àaä coá àûúåc trong nhûäng thêåp kyã qua. Biïën sûå phuåc höìi höm nay thaânh sûå tùng trûúãng bïìn vûäng vaâ àûúåc chia seã röång raäi seä àûa àûúåc 10 triïåu ngûúâi thoaát khoãi caãnh ngheâo àoái vaâ nêng cao mûác söëng cho têët caã moåi ngûúâi.

10 1 LÚÂI CAÃM ÚN Baãn baáo caáo naây laâ möåt cöng trònh têåp thïí. Richard Newfarmer àaä laänh àaåo nhoám theo caác chó àaåo cuãa nhaâ kinh tïë trûúâng vuâng Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng, Masahiro Kawai, vaâ cuãa Phoá Chuã tõch, Jean-Michel Severino. Chûúng 1 vaâ 7 àûúåc viïët búãi Richard Newfarmer vúái sûå cöång taác àaáng kïí cuãa Christina Wood. James Hanson laâ taác giaã chñnh cuãa chûúng, vúái möåt söë phêìn do Li Gang Liu, Sandeep Mahajan, Calos Serrano àoáng goáp. Chûúng 3 do Milan Brahmbhatt viïët, vúái sûå àoáng goáp cuãa Carl Dahlman, Dorsati Madani, William Martin vaâ Christina Wood. Chûúng 4 do Sanjay Dhar viïët, vúái sûå àoáng goáp cuãa Kathie Krumm vaâ S. Ramachandran. Caác taác giaã cuãa chûúng 5 laâ Richard Newfarmer vaâ Barbara Nunberg, cuâng vúái caác àoáng goáp cuãa Naazneen Barma, Li-Gang Liu vaâ Dana Weist. Chûúng 6 do Tamar Manualyan - Atinc viïët vúái sûå àoáng goáp cuãa Norbert Schady. David Bisbee àaä giuáp àúä rêët nhiïìu cho caác taác giaã trong quaá trònh nghiïn cûáu. Glona Elmore laâ phuå taá cho nhoám vaâ àaä chïë taác ra nhiïìu phiïn baãn nhaáp cuãa baãn baáo caáo naây. Baãn baáo caáo naây àaä nhêån àûúåc rêët nhiïìu sûå giuáp àúä tûâ caác àoáng goáp yá kiïën vaâ sûå höî trúå cuãa Homi Kharas, Giaám àöëc Vuå Quaãn lyá kinh tïë vaâ giaãm àoái ngheâo vuâng Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng, vaâ tûâ sûå tham gia cuãa nhoám quaãn lyá cuãa öng. Nhiïìu caán böå khaác cuãa Ngên haâng Thïë giúái àaä coá nhûäng àoáng goáp quan troång: Charles Abelmann, Jill Armstrong, Benu Bidani, Hana Polackova Brixi, Craig Burnside, Steen Byskov, Amanda Carlier, Shaohua Chen, Stijn Claessens, Gaurav Datt, Simeon Djankov, Giovani Ferri, Christine Freund, Swati Ghosh, Alejandro Izquierdo, Bala B.N. Kalimili, Aart Kraay, Will Martin, Jo Ann Paulson, Sergio Schmukler, Su Àong Song, Peter Stephens, Limin Wang, L. Colin Xu, Alexander Yeats vaâ Chunlin Zhang. Nhûäng àöìng nghiïåp àoåc baãn thaão àaä àoáng goáp nhiïìu yá kiïën vaâ hûúáng dêîn àùæc duång: Amar Bhattacharya (Ngên haâng Thïë giúái), Nancy Birdsall (Carnegie Endowment for International Peace), Nora Lustig (Inter-American Development Banh), Mari Pangestu (Trung têm nghiïn cûáu chiïën lûúåc vaâ quöëc tïë Inàönïsia), John Williamson (Viïån Kinh tïë quöëc tïë) vaâ Shahid Yusuf (Ngên haâng Thïë giúái). Caác taác giaã hïët sûác biïët ún caác àöìng nghiïåp taåi Ngên haâng vaâ caán böå cuãa IMF àaä àoáng goáp yá kiïën. Baãn baáo caáo naây cuäng nhêån àûúåc sûå trúå giuáp taâi chñnh tûâ Cuöåc gùåp gúä chêu AÁ-Êu cho dûå aán Thiïët lêåp möåt caách nhòn chung vïì triïín voång cuãa nïìn kinh tïë trong khu vûåc. Sûå trúå giuáp taâi chñnh naây, cuâng vúái caác viïåc khaác, àaä cho pheáp töí Chûác möåt cuöåc höåi thaão àïí thaão luêån caác vêën àïì àõnh hònh triïín voång phaát triïín lêu daâi cuãa Àöng AÁ. Nhûäng taác giaã gûãi baâi vaâ nhûäng ngûúâi tham gia thaão luêån laâ Mukul Asher (Trûúâng àaåi hoåc Quöëc gia Singapo), Haryo Aswicahyono (Trung têm nghiïn cûáu chiïën lûúåc vaâ quöëc tïë, Inàönïsia), Joel Bergsman (Tû vêën viïn, Myä), Romeo Bernar (Tû vêën viïn Philñppin), Paola Bongini (Trûúâng àaåi hoåc Thiïn chuáa giaáo Milan,

11 2 Italia), Anne Booth (Trûúâng àaåi hoåc London, Trung têm nghiïn cûáu phûúng Àöng vaâ chêu Phi), Bijit Bora (Höåi nghõ Liïn húåp quöëc vïì thûúng maåi vaâ phaát triïín, Geneva), Yoon Je Cho (Trûúâng àaåi hoåc Sogang, Haân Quöëc), Dieter Ernst (Trung têm Àöng Têy, Hawaii), Christopher Findlay (Trûúâng àaåi hoåc Adelaide, Öxtrêylia), Jason Foley (Barents, Washington, D.C.), Junichi Goto (Trûúâng àaåi hoåc Kobe, Nhêåt Baãn), Donald Hanna (Goldman Sachs, Höìng Cöng), Hai Hill (Trûúâng àaåi hoåc quöëc gia Öxtrêy lia), Elena Ianchovichina (Trûúâng àaåi hoåc Kansas), Sanjaya Lall (Trûúâng àaåi hoåc Oxford), Woropot Manupipatpong (Ban thû kyá ASEAN, Jakarta), Warwick McKibbin (Trûúâng àaåi hoåc quöëc gia Öxtrêylia), Hidenobu Okuda ( Trûúâng àaåi hoåc Hitotsubashi, Nhêåt Baãn), Mari Pangestu (Trung têm nghiïn cûáu chiïën lûúåc vaâ quöëc tïë, Inàönïsia), Stephen Parker (Viïån ADB, Tokyo), Graham Scott (Tû vêën viïn, Niu Dilên), Andrew Stoeckel (Trung têm kinh tïë quöëc tïë, Canberra, Öxtrêylia), Nguyïîn Quang Thaái (Viïån nghiïn cûáu chiïën lûúåc, Haâ Nöåi), Shujiru Urata (Trûúâng àaåi hoåc Waseda, Nhêåt Baãn), Wing Thye Woo (Trûúâng àaåi hoåc California, Davis), Zainal Aznam Yusof (Viïån nghiïn cûáu chiïën lûúåc vaâ quöëc tïë, Malaisia). Baãn baáo caáo naây cuäng àûúåc sûå giuáp àúä giaán tiïëp cuãa Chñnh saách Phaát triïín nguöìn nhên lûåc (PHRD) vïì taâi chñnh àïí thûåc hiïån caác nghiïn cûáu chung vïì Àöng AÁ. Sûå giuáp àúä vïì taâi chñnh naây, bïn caånh nhûäng viïåc khaác, àaä cung cêëp nguöìn lûåc cho möåt höåi nghõ taåi Tokyo vïì taái cú cêëu ngên haâng vaâ doanh nghiïåp, do Viïån ADB vaâ Viïån Ngên saách vaâ Chñnh saách tiïìn tïå cuãa Böå Taâi chñnh Nhêåt Baãn vaâ Ngên haâng Thïë giúái töí chûác. Höåi nghõ naây àaä cho pheáp nhûäng nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách trong khu vûåc, caác töí chûác taâi chñnh quöëc tïë vaâ Chñnh phuã Nhêåt Baãn chia seã caác thöng tin vaâ laâm sêu sùæc thïm caác hiïíu biïët vïì taái cú cêëu ngên haâng vaâ doanh nghiïåp taåi tûâng nûúác. Baãn baáo caáo naây àaä àûúåc Meta de Coquereaumont vaâ Paul Holtz cuâng vúái Communication Development Incorporated biïn têåp.

12 3 CHÛÚNG 1 SÛÅ PHUÅC HÖÌI ÀANG LÊËY LAÅI ÀÖÅNG NÙNG Cuá söëc àùåc biïåt maâ cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë (úã Inàönïsia) gêy ra àaä taân phaá têët caã nhûäng gò maâ öng Nana àaä coá. Trong thúâi kyâ bêët öín àõnh xaä höåi vaâ chñnh trõ nùm 1998, öng Nana, chuã cuãa taám cûãa haâng siïu thõ nhoã, khöng thïí lûúâng trûúác àûúåc sûå tùng lïn àöåt ngöåt vaâ khöng thïí kiïím soaát àûúåc cuãa giaá caã. Thöng tin tûâ nhûäng ngûúâi cung ûáng àaä àïën quaá muöån. Sau cuöåc baåo loaån thaáng Nùm 1998, do khöng nghi ngúâ gò caã, öng Nana àaä khöng thay àöíi giaá caã khi moåi ngûúâi àöí xö nhau ài mua haâng. Nhûäng ngûúâi baán leã vaâ nhûäng keã àêìu cú àaä mua têët caã moåi thûá trong cûãa haâng cuãa öng. Àoá laâ àiïím khúãi àêìu cho thêët baåi trong cöng viïåc kinh doanh cuãa öng. Vaâi ngaây sau, öng Nana khöng coân khaã nùng mua haâng cho cûãa haâng mònh nûäa. Öng àaä bõ löî tûâ 50% àïën 80%. Nùm cûãa haâng cuãa öng àaä phaãi àoáng cûãa. - Mukherjee l999, tr. 48 Ba nùm sau khi hiïån tûúång chaãy maáu luöìng vöën àaä laâm àöìng baåt cuãa - Thaái Lan suåp àöí vaâ múã maân cho cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ, caác nïìn kinh tïë trong khu vûåc àaä bûúác vaâo giai àoaån phuåc höìi ngoaån muåc. Trong nùm nûúác bõ thiïåt haåi nùång nïì nhêët do khuãng hoaãng - Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan - dûå trûä ngoaåi höëi àaä tùng, àöìng tiïìn àaä öín àõnh vaâ laäi suêët àaä giaãm. Thõ trûúâng taâi chñnh àaä àûúåc vûåc dêåy khaá töët tûâ àaáy do khuãng hoaãng gêy ra, vaâ trong möåt söë trûúâng húåp coân cao hún caã mûác trûúác khuãng hoaãng. Thõ trûúâng cöí phiïëu cuäng tùng hún 40% nùm 1999 (hònh 1.1). Caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi nhû Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, tuy àöång lûåc coá yïëu ài, nhûng vêîn tiïëp tuåc tùng trûúãng úã mûác cao trong toaân böå khu vûåc. Caác nïìn kinh tïë coá thu nhêåp cao nhû Höìng Cöng (Trung Quöëc), Singapo vaâ Àaâi Loan (Trung Quöëc) àang chuyïín mònh maånh meä. Vaâ caác nïìn kinh tïë nhoã dûåa vaâo thûúng maåi cuãa khu vûåc Thaái Bònh Dûúng, Àöng Dûúng vaâ Möng Cöí cuäng àûúåc lúåi theo ngoån triïìu dêng cuãa caã vuâng. Saãn lûúång tùng - vúái nhûäng töëc àöå khaác nhau - trong têët caã caác nïìn kinh tïë lúán (hònh I.2). Tuy nhiïn, vêîn coân nhûäng thaách thûác. Quaá trònh phuåc höìi tuy khöng coân mong manh nûäa nhûng vêîn rêët dïî bõ töín thûúng trûúác nhûäng thay àöíi do sûå thêët thûúâng cuãa thõ trûúâng vaâ nhûäng sûå kiïån bïn ngoaâi. Vaâ nhûäng lúåi ñch cuãa noá cuäng chûa traã laåi mûác thu nhêåp nhû cuä cho ngûúâi ngheâo. Thêët nghiïåp, tuy àaä giaãm, nhûng vêîn coân úã mûác cao chûa chêëp nhêån àûúåc trong nùm nûúác bõ khuãng hoaãng vaâ Trung Quöëc, coân úã Viïåt Nam laåi tùng lïn. Söë lûúång ngûúâi ngheâo úã caác nûúác khuãng hoaãng àaä tùng, vaâ diïån àoái ngheâo trong khu vûåc àaä lan röång. Têìng lúáp trung lûu cuäng chõu thiïåt haåi. Trong thúâi kyâ suy thoaái, nhiïìu gia àònh àaä buöåc phaãi chuyïín tiïët kiïåm cuãa mònh thaânh tiïìn mùåt trïn thõ trûúâng taâi chñnh, vaâ mùåc duâ thõ trûúâng àaä àûúåc khöi phuåc nhûng giaá trõ cuãa caãi cuãa hoå àaä suy giaãm àaáng kïí.

13 4 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Trong toaân khu vûåc, nhûäng vêën àïì àûúåc ûu tiïn haâng àêìu laâ duy trò nhõp àöå phuåc höìi, múã röång phaåm vi taác àöång cuãa noá, vaâ keáo daâi thúâi gian phuåc höìi. Àïí àaåt àûúåc nhûäng muåc tiïu àoá, cêìn traã lúâi möåt söë cêu hoãi quan troång sau àêy: Liïåu sûå phuåc höìi coá àûúåc xêy dûång trïn möåt nïìn taãng vûäng chùæc hay khöng - hay noá seä bõ nghiïìn naát dûúái sûác nùång cuãa caånh tranh toaân cêìu ngaây caâng tùng, nhûäng cam kïët khöng thûåc hiïån àûúåc vïì viïåc cú cêëu laåi ngên haâng vaâ caác cöng ty, núå nêìn cuãa chñnh phuã tùng dêìn theo cêëp söë nhên vaâ sûå phi hiïåu quaã keáo daâi maâ cuöåc khuãng hoaãng àaä cho thêëy? Ngay caã khi sûå phuåc höìi keáo daâi qua nùm 2000 thò noá coá khúãi àêìu cho möåt kyã nguyïn múái tùng trûúãng cao hay khöng? Nïëu coá thò nguöìn taåo ra sûå tùng trûúãng múái àoá laâ gò? Àöng AÁ seä vêån àöång nhû thïë naâo trong möåt thïë giúái maâ tri thûác - chûá khöng phaãi vöën - àang trúã thaânh möåt àöång lûåc chñnh àïí tùng nùng suêët?. Liïåu cuöåc khuãng hoaãng coá laâm thay àöíi chiïën lûúåc phaát triïín vaâ nhûäng nïìn taãng thïí chïë cuãa Àöng AÁ hay khöng - möëi quan hïå cuãa noá vúái nïìn kinh tïë toaân cêìu, giaãi phaáp nöåi böå giûäa khu vûåc ngên haâng vaâ cöng ty, vaâ caách thûác ngûúâi dên liïn hïå vúái chñnh phuã cuãa hoå? Nhiïìu nùm nûäa nïëu nhòn laåi, liïåu giai àoaån naây coá thïí àûúåc xem nhû möåt thúâi kyâ chuyïín àöíi taåo ra nhûäng thay àöíi thïí chïë lúán lao, hay chó àún thuêìn laâ möåt thúâi khùæc taåm nghó giûäa nhûäng àiïìu thûúâng nhêåt? Dûúâng nhû àïí traã lúâi cho nhûäng cêu hoãi àoá möåt ngên haâng àêìu tû gêìn àêy àaä àûa ra möåt caái nhòn bi quan nhû sau: Töëc àöå phuåc höìi mûác tùng trûúãng GDP nùm 1999 trong hêìu hïët caác nûúác chêu AÁ àaä gêy ra têm lyá tûå maän vïì mùåt chñnh saách. Hïå thöëng ngên haâng tan vúä vêîn chûa àûúåc khùæc phuåc thoãa àaáng. Chó riïng àiïìu naây cuäng seä laâ möåt trúã ngaåi cho sûå tùng trûúãng bïìn vûäng trong vaâi nùm túái. Nhûng noá vêîn tiïëp tuåc phuå thuöåc vaâo sûå tùng trûúãng dûåa trïn xuêët khêíu, möåt àiïìu àang trúã thaânh nöîi lo ngaåi lúán nhêët cuãa chêu AÁ. Nïìn kinh tïë trong nûúác vêîn chûa àûúåc caãi caách vaâ tûå do hoáa nhùçm khai thaác thïm caác nguöìn tùng trûúãng daâi haån. (Credit Lyonnais Securities Asia 1999, tr. 1). Cuöåc àiïìu tra phoãng vêën caác giaám àöëc doanh nghiïåp àêìu nùm 2000 àaä cho thêëy, hún 60% tin rùçng nhûäng nöî lûåc caãi caách khöng bõ chêåm laåi. Nhûng hún möåt nûãa söë ngûúâi àûúåc hoãi úã Nhêåt Baãn, Haân Quöëc vaâ Thaái Lan laåi caãm thêëy tiïën trònh caãi caách àang mêët dêìn àöång nùng (Taåp chñ Kinh tïë Viïîn Àöng, ngaây 10 thaáng Hai 2000, tr. 84). Nhûäng nhêån àõnh nhû vêåy dûúâng nhû chûa chñn chùæn. Liïåu Àöng AÁ coá thïí chuyïín tûâ quaá trònh phuåc höìi sang möåt kyã nguyïn tùng trûúãng múái hay khöng coân tuây thuöåc vaâo phaãn ûáng cuãa chñnh phuã àöëi vúái hai aáp lûåc daâi haån: toaân cêìu hoáa vaâ nhu cêìu cuãa ngûúâi dên trong nûúác àoâi àûúåc tham gia sêu röång hún vaâo caác vêën àïì kinh tïë vaâ chñnh trõ. Chûúng naây bùæt àêìu bùçng möåt àaánh giaá töíng quan vïì quaá trònh phuåc höìi, thaão luêån vïì nhûäng di saãn cuãa cuöåc khuãng hoaãng coá nguy cú àe doåa sûå phuåc höìi, röìi sau àoá chuyïín sang nhûäng thaách thûác chñnh, vöën laâ chuã àïì töíng quaát cuãa baáo caáo naây. Àöång thaái cuãa sûå phuåc höìi Àöng AÁ - bao göìm nùm nûúác bõ khuãng hoaãng; caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam; caác nïìn kinh tïë múái cöng nghiïåp hoaá Höìng Cöng (Trung Quöëc), Singapo vaâ Àaâi Loan (Trung Quöëc); caác nïìn kinh tïë nhoã thuöåc khu vûåc Thaái Bònh Dûúng, Àöng Dûúng vaâ Möng Cöí - tùng trûúãng 6,5% nùm Sau cún suy thoaái nùång nïì - vúái töëc àöå tùng trûúãng giaãm 7,8% nùm tùng trûúãng cuãa nùm nûúác bõ khuãng hoaãng àaä àaåt trïn 5% nùm Haân Quöëc àaä vûúåt xa böën nûúác bõ khuãng hoaãng coân laåi vúái töëc àöå tùng trûúãng trïn 10% nùm 1999 (baãng 1.1). ÚÃ thaái cûåc ngûúåc laåi, Inàönïsia vêîn cêìm chûâng vúái mûác tùng trûúãng dûúng khöng àaáng kïí. Mùåc duâ Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam tiïëp tuåc tùng trûúãng töët hún hêìu hïët caác nûúác coân laåi trong khu vûåc nhûng töëc àöå tùng trûúãng cuãa hai nûúác naây - nhêët laâ Viïåt Nam - àaä giaãm suát, caác vêën àïì vïì cú cêëu àang laâm u aám triïín voång cuãa hoå. Caác nïìn kinh tïë nhoã cuãa khu vûåc cuäng àaä vûún lïn theo nhûäng ngoån soáng cuãa nïìn kinh tïë toaân cêìu, àaåt àûúåc caác thaânh tñch khaã quan hún trong nùm 1999, xeát vïì lúåi ñch thu àûúåc tûâ thûúng maåi, xuêët khêíu vaâ ngay caã du lõch cuäng trúã thaânh möåt nguöìn tùng trûúãng.

14 Sûå phuåc höìi àang lêëy laåi àöång nùng 5 Hònh 1.1 Hònh 1.2 Thõ trûúâng chûáng khoaán khu vûåc àaä khöi phuåc nùm 1999 Coá cêëu vöën thõ trûúâng chûáng khoaán tñnh theo USD Tùng trûúãng àaä trúã laåi xu thïë cuä Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. Caác nûúác bõ khuãng hoaãng: Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan Cuöåc suy thoaái úã nùm nûúác bõ khuãng hoaãng bùæt àêìu chuyïín hûúáng tûâ khoaãng nûãa cuöëi nùm 1998 do ba nguyïn nhên. Nhûäng thay àöíi trong chñnh saách kinh tïë vô mö, trong khi tyã giaá àûúåc öín àõnh trúã laåi, cho pheáp giaãm laäi suêët vaâ khöi phuåc laåi mûác tiïu duâng. Viïåc àiïìu chónh cú cêëu maånh meä àaä giuáp khöi phuåc laåi luöìng tin duång vaâ caãi thiïån loâng tin cuãa ngûúâi tiïu duâng vaâ caác nhaâ àêìu tû. Vaâ quaá trònh phuåc höìi cuãa khu vûåc, àûúåc höî trúå búãi sûå tùng trûúãng maånh úã Myä vaâ chêu Êu, àaä laâm tùng mûác cêìu cuãa caác nûúác bïn ngoaâi. Cuöåc khuãng hoaãng àaä gêy ra nhûäng thay àöíi nghiïåt ngaä nhûng ngùæn nguãi trong caác chó söë kinh tïë vô mö. Sûå ra ài cuãa luöìng vöën vaâ sûå suåp àöí cuãa caác àöìng tiïìn àaä laâm suy giaãm cêìu trong nûúác, thu heåp nhêåp khêíu vaâ àêíy caán cên thûúng maåi tûâ chöî thêm huåt nùång nïì sang thùång dû lúán (hònh 1.3). Tûâ nùm 1996 àïën 1998, taâi khoaãn vaäng lai cuãa nùm nûúác bõ khuãng hoaãng àaä xoay chuyïín khoaãng 125 tyã USD tûâ thêm huåt sang thùång dû (xem baãng 2.3 chûúng 2). Sûå chuyïín biïën naây àaä cho pheáp tñch luäy thïm dûå trûä - nhûng vúái möåt sûå hy Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. sinh to lúán laâ suy giaãm saãn lûúång (khung I.1), àêìu tû thêëp vaâ tiïu duâng giaãm. Trong caác thaânh töë chñnh cuãa cêìu, sûå chuyïín hûúáng trong tiïu duâng àaä cuãng cöë thïm quaá trònh phuåc höìi. Tiïu duâng tû nhên bõ thu heåp trong nùm 1998, maånh nhêët laâ úã Thaái Lan, vaâ nheå nhaâng nhêët laâ úã Haân Quöëc vaâ Malaisia (hònh 1.4). Giaá trõ cuãa caãi bõ mêët do sûå suy giaãm cuãa thõ trûúâng vöën vaâ cuãa giaá trõ taâi saãn roä raâng àaä laâm giaãm mûác tiïu duâng cuãa caác têìng lúáp trung lûu vaâ khaá giaã úã caác nûúác naây. Nhûng sau nûãa cuöëi nùm 1998, viïåc giaãm laäi suêët vaâ múã röång chi tiïu ngên saách úã Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan àaä bùæt àêìu nhen nhoám lïn sûå phuåc höìi - vaâ àïën àêìu nùm 1999, tiïu duâng àaä tùng, trûúác hïët laâ thöng qua chi tiïu cuãa chñnh phuã röìi sau àoá laâ qua tiïu duâng tû nhên. Caã Inàönïsia vaâ Philippin àïìu khöng tùng chi tiïu ngên saách àïën mûác nghiïm troång. Inàönïsia thò thiïëu vöën àïí tùng maånh chi tiïu cuãa chñnh phuã, coân Philippin, vöën àaä ngêåp sêu vaâo núå nêìn, khöng coá khaã nùng ài vay vaâ cuäng khöng coá mêëy nhu cêìu ài vay vò cuöåc suy thoaái úã nûúác naây khöng sêu sùæc lùæm. Àêìu tû chõu sûå cùæt giaãm maånh meä nhêët trong caác cêëu thaânh cuãa GDP vaâ cuäng phuåc höìi chêåm chaåp nhêët. Àïën giûäa nùm 1999, chó coá úã Haân Quöëc laâ àêìu

15 6 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 1.1 Thay àöíi thûåc tïë trong GDP cuãa Àöng AÁ, % Thûåc Ûúác Nïìn kinh tïë Caác nïìn kinh tïë bõ khuãng hoaãng Àöng A Inàönïsia 8,0 4,5-13,7 0,2 Haân Quöëc 6,8 5,0-5,8 10,7 Malaisia 8,6 7,5-7,5 5,4 Philippin 5,8 5,2-0,5 3,2 Thaái Lan 5,5-1,3-10,0 4,2 Caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi Trung Quöëc 9,6 8,8 7,8 7,1 Viïåt Nam 9,3 8,2 5,8 4,7 Caác nïìn kinh tïë nhoã Campuchia 7,0 1,0 1,0 4,0 Phigi 3,4-1,8-1,3 7,8 Laâo 6,8 6,9 4,0 4,0 Möng Cöí 2,4 4,0 3,5 3,3 Papua Niu Ghinï 3,5-4,6 2,5 3,8 Quêìn àaão Sölömön 0,6-0,5-7,0 0,5 Caác nïìn kinh tïë múái cöng nghiïåp hoaá Höìng Köng (Trung Quöëc) 4,5 5,3-5,1 2,0 Singapore 7,6 8,4 0,4 5,4 Àaâi Loan (Trung Quöëc) 5,7 6,8 4,8 5,5 Caác nïìn kinh tïë cöng nghiïåp Nhêåt Baãn 5,0 1,6-2,5 0,3 Myä 3,7 4,5 4,3 4,1 Nguöìn: Taâi khoaãn quöëc gia vaâ söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. tû àaä goáp phêìn vaâo sûå tùng trûúãng. Tuy xuêët khêíu àaä höî trúå cho caác nûúác Àöng AÁ trong nhûäng ngaây thaáng u aám nhêët cuãa nùm 1998, nhûng viïåc gia tùng xuêët khêíu roâng khöng àoáng vai troâ thuác àêíy maånh meä nhû nhûäng gò maâ sûå phaá giaá maånh caác àöìng tiïìn trong khu vûåc àaä dûå baáo. Taåi sao vêåy? Vò àún giaá cuãa nhûäng haâng hoaá xuêët khêíu chñnh trong khu vûåc àaä suåt, coân giaá nhêåp khêíu vêîn úã mûác cao, gêy ra möåt cuá söëc maånh vïì tyã lïå trao àöíi thûúng maåi. Àïën cuöëi nùm 1998, cuá söëc vïì tyã lïå trao àöíi thûúng maåi àaä chuyïín hûúáng - laâm cho quaá trònh phuåc höìi coá hònh chûä V. Ngaânh àiïån tûã àöåt ngöåt buâng nöí, do àûúåc tiïëp thïm sûác búãi nöîi lo ngaåi vïì sûå cöë Y2K, vaâ cún söët Internet vaâ ngûúâi tiïu duâng úã caác nûúác OECD ra sûác tranh thuã mua sùæm luác giaá reã (hònh 1.5). Àöìng thúâi, giaá dêìu àaä àûúåc khöi phuåc. Doanh thu tûâ xuêët khêíu cuöëi cuâng àaä bùæt àêìu tùng trûúãng vûäng chùæc vaâ goáp phêìn vaâo quaá trònh phuåc höìi nùm Viïåc khöi phuåc àûúåc loâng tin cuãa nhaâ àêìu tû àaä àoáng goáp tñch cûåc vaâo caãi thiïån caán cên thanh toaán. Mùåc duâ nùm 1999 àaä coá àûúåc thùång dû taâi khoaãn vaäng lai lúán, nhûng xuêët khêíu tùng cuäng àaä keáo theo sûå lúán maånh vïì cêìu nhêåp khêíu ài cuâng vúái quaá trònh phuåc höìi. Luöìng vöën roâng chaãy ra àaä bùæt àêìu giaãm maånh. Sau khi àaåt mûác 70 tyã USD nùm 1996, luöìng vöën tû nhên chaãy vaâo àaä bùæt àêìu suåt xuöëng mûác - 60 tyã USD nùm 1998 vaâ sau àoá àaä khaá hún úã mûác - 28 tyã USD nùm Mùåc duâ ngên haâng tû nhên vaâ caác töí chûác cho vay khaác tiïëp tuåc thu heåp hoaåt àöång nùm 1999, nhûng àêìu tû giaán tiïëp àaä àûúåc phuåc höìi vaâo nûãa cuöëi nùm vaâ tùng àïën 8,5 tyã USD nùm 1999 (xem baãng 2.3 chûúng 2). Luöìng vöën vaâo giaán tiïëp tùng, cuâng vúái viïåc ngûúâi tiïët kiïåm sùén saâng àêìu tû vaâo thõ trûúâng taâi chñnh àaä cuãng cöë thïm cho sûå phuåc höìi cuãa cöí phiïëu. Tñnh àïën cuöëi nùm 1999, giaá trõ vöën thõ trûúâng taâi chñnh (tñnh bùçng USD) úã Höìng Cöng (Trung

16 Sûå phuåc höìi àang lêëy laåi àöång nùng 7 Hònh 1.3 Nùm nûúác bõ khuãng hoaãng àaä coá sûå àiïìu chónh nghiïåt ngaä - vaâ phuåc höìi nhanh Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

17 8 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Khung 1.1 Caái giaá cuãa cuöåc khuãng hoaãng laâ gò? Àöng AÁ giaãm mêët bao nhiïu saãn lûúång do khuãng hoaãng? Chia GDP thûåc tïë haâng nùm trong giai àoaån thaânh caác thaânh töë mang tñnh chu kyâ vaâ mang tñnh tùng trûúãng - theo phûúng phaáp cuãa Hodrick vaâ Prescott (1997) seä thêëy xu hûúáng tùng saãn lûúång daâi haån. So saánh xu hûúáng naây vúái hûúáng vêån àöång thûåc tïë cuãa saãn lûúång seä cho biïët chi phñ cuãa cuöåc khuãng hoaãng ào bùçng mûác saãn lûúång bõ mêët. Vò xu hûúáng tùng trûúãng quaá khûá coá thïí khöng bïìn vûäng, nïn xu hûúáng sau nùm 1997 àûúåc àiïìu chónh theo nhûäng dûå kiïën tùng trûúãng cuãa thõ trûúâng trûúác khi nöí ra khuãng hoaãng; coân vúái giai àoaån , dûå baáo vïì xu hûúáng àûúåc dûåa trïn kïët quaã dûå baáo thöëng nhêët vaâ ngoaåi suy cho nùm Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan gaánh chõu sûå mêët maát saãn lûúång lúán do khuãng hoaãng. Mùåc duâ àaä phuåc höìi nhûng saãn lûúång nùm 1999 cuãa nhûäng nûúác naây vêîn coân keám xa xu hûúáng trûúác khuãng hoaãng. Saãn lûúång cuãa Inàönïsia giaãm xuöëng nhiïìu nhêët so vúái xu hûúáng tùng trûúãng cuãa noá - 16,6%. Khoaãng caách naây cuãa Malaisia cho thêëy sûå phuåc höìi nhanh nhêët vaâ maånh meä nhêët: nùm 1999, chïnh lïåch vïì saãn lûúång bùçng 7,2% so vúái xu hûúáng trûúác khuãng hoaãng cuãa nûúác naây. Con söë àoá úã Haân Quöëc laâ 12,9% vaâ úã Thaái Lan laâ 14,5%. Traái laåi, Trung Quöëc vaâ Philippin laåi vûúåt hún xu hûúáng daâi haån cuãa hai nûúác naây - ngay caã trong nhûäng nùm khuãng hoaãng. Caác nûúác bõ khuãng hoaãng úã Àöng AÁ àaä chõu töín thêët nùång nïì GDP thûåc tïë vaâ xu thïë Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái Quöëc), Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin, Àaâi Loan (Trung Quöëc) vaâ Thaái Lan àaä tùng hún 50% (xem hònh 1. 1). Àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi àaä àaåt möåt àónh cao múái. Caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi: Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam Àêìu nùm 1998, möåt àiïìu roä raâng laâ Trung Quöëc àang àûáng trûúác tònh traång cêìu nöåi àõa quaá yïëu úát. AÁp lûåc thiïíu phaát àaä laâm töëc àöå tùng

18 Sûå phuåc höìi àang lêëy laåi àöång nùng 9 Hònh 1.4 Xu hûúáng thùæt chùåt tiïu duâng àaä àöíi chiïìu úã caác nûúác bõ khuãng hoaãng Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

19 10 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín trûúãng giaãm xuöëng coân 7,8% nùm 1998 vaâ 7,1% nùm Böën yïëu töë sau coá thïí laâ nguyïn nhên cuãa tònh traång naây. Thûá nhêët, chiïën dõch nùm nùm cuãa chñnh phuã nhùçm hiïån àaåi hoaá caác cú quan quaãn lyá tiïìn tïå cuöëi cuâng àaä kiïím soaát àûúåc kiïíu ngên haâng trung ûúng àùåc quyïìn trong maång lûúái chi nhaánh röång lúán cuãa Ngên haâng Nhên dên, nhúâ àoá àaä haån chïë sûå gia tùng tñn duång. Chñnh quyïìn caác tónh thaânh àaä mêët quyïìn cêëp tñn duång cho nhûäng hoaåt àöång hay doanh nghiïåp maâ mònh ûu àaäi, àiïìu naây àaä thuác àêíy cuöåc caãi caách caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Cuöåc caãi caách tiïëp theo àöëi vúái caác ngên haâng thûúng maåi quöëc doanh àaä àûa ra nhûäng quy àõnh nghiïm ngùåt vïì viïåc cho vay, khiïën caác ngên haâng phaãi chõu traách nhiïåm vïì caác kïët quaã hoaåt àöång taâi chñnh cuãa mònh, thêåm chñ coân coá dêëu hiïåu raâng buöåc traách nhiïåm cuãa ngûúâi giaám àöëc vúái caác khoaãn núå khoá àoâi. Nhûäng àöång cú khuyïën khñch múái naây, cuâng vúái sûå thiïëu vùæng nùng lûåc quaãn lyá trong viïåc àaánh giaá chñnh xaác ruãi ro tñn duång àaä buöåc giaám àöëc caác ngên haâng phaãi hïët sûác thêån troång àöëi vúái cêëp phaát tñn duång. Vò caác ngên haâng cuãa nhaâ Hònh 1.5 Saãn xuêët cöng nghiïåp cuãa Àöng AÁ àaä höìi phuåc - vñ duå, mûác tiïu thuå thiïët bõ baán dêîn Nguöìn: JP, Morgan nûúác rêët khoá cho caác doanh nghiïåp nùng àöång ngoaâi quöëc doanh vay vöën nïn viïåc gia tùng tñn duång rêët haån chïë. Thûá hai, quaá trònh caãi caách doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ giaãm biïn chïë nhaâ nûúác àaä laâm tùng àöå bêët öín cho caác höå gia àònh, bùçng chûáng laâ mûác tiïu duâng àö thõ àaä giaãm suát. Thûá ba, viïåc giaãm maånh giaá thu mua nöng saãn, phaãn aánh chiïìu hûúáng chung cuãa giaá caã haâng hoaá thïë giúái, vaâ khaã nùng thu huát lao àöång vaâo caác ngaânh cöng nghiïåp nöng thön bõ haån chïë àaä laâm suy yïëu töëc àöå tùng trûúãng thu nhêåp vaâ tiïu duâng nöng thön. Cuöëi cuâng, tùng trûúãng xuêët khêíu, tuy rêët ngoaån muåc vaâo nùm 1997, nhûng àaä lùæng xuöëng nùm 1998, do aãnh hûúãng cuãa sûå suy giaãm kinh tïë cuãa Haån Quöëc vaâ Nhêåt Baãn vaâ do mêët khaã nùng caånh tranh vïì giaá vúái caác saãn phêím caånh tranh khaác coá nguöìn göëc tûâ Àöng AÁ. Chñnh phuã Trung Quöëc àaä phaãn ûáng laåi bùçng nhiïìu biïån phaáp múái khaác nhau. Chñnh saách tiïìn tïå àaä àûúåc núái loãng hún vaâo thaáng Saáu 1999, vúái laäi suêët àûúåc cùæt giaãm 0,75%. Àïí kñch thñch xuêët khêíu chñnh phuã àaä tùng mûác ûu àaäi thuïë giaá trõ gia tùng àöëi vúái haâng xuêët khêíu thïm 2,95% vaâo thaáng Baãy - lêìn cuöëi cuâng trong haâng loaåt nhûäng lêìn tùng mûác ûu àaäi thuïë trong nùm 1998, mùåc duâ töíng giaá trõ ûu àaäi thuïë vêîn coân thêëp hún tyã troång ngêìm àõnh cuãa thuïë giaá trõ gia tùng trong nûúác àaánh vaâo saãn xuêët. Thaáng Taám, chñnh phuã àaä thöng qua möåt khoaãn ngên saách böí sung troån goái trõ giaá 60 tyã nhên dên tïå àïí tùng cûúâng kñch thñch chi tiïu ngên saách nùm Chñnh phuã cuäng àaä tùng lûúng cho cöng chûác nhaâ nûúác vaâ tùng cûúâng cho caác ngên haâng nhoã vay. Nùm 1999, tiïu duâng àaä öín àõnh, nhûäng khuyïën khñch cuãa chñnh phuã àaä coá hiïåu lûåc, xuêët khêíu roâng vaâ àêìu tû àaä lúán maånh, nhúâ àoá têët caã caác cêëu thaânh cuãa GDP àaä goáp phêìn laâm tùng GDP (hònh I.6). Nhûäng kïët quaã naây àaä ngùn chùån àûúåc caác phaán àoaán trïn thõ trûúâng rùçng àöìng nhên dên tïå seä bõ phaá giaá trong möåt thúâi gian ngùæn sau àoá. Thöëng àöëc Ngên haâng Nhên dên gêìn àêy àaä phuã nhêån viïåc thay àöíi giaá trõ cuãa àöìng nhên dên tïå trong nùm Cuâng vúái tònh hònh xuêët khêíu khaã quan hún vaâ àöìng yïn Nhêåt lïn giaá, àiïìu naây àaä goáp phêìn xoa dõu

20 Sûå phuåc höìi àang lêëy laåi àöång nùng 11 nöîi lo súå cuãa tû nhên vaâ coá thïí àaä giuáp caãi thiïån tònh hònh taâi khoaãn vöën nùm Ngên haâng Àûác gêìn àêy àaä tñnh toaán rùçng, khaã nùng giaãm giaá àöìng tiïìn hún 10% trong voâng saáu thaáng tiïëp theo àaä giaãm tûâ 22% vaâo thaáng Taám 1999 xuöëng coân 14% cuöëi nùm 1999 (Ngên haâng Àûác, 1999). Viïåt Nam cuäng àaä coá tùng trûúãng, tuy coá chêåm hún, trong nùm Sau thúâi kyâ tùng trûúãng maånh khoaãng 8,6% möåt nùm trong giai àoaån , töëc àöå tùng trûúãng àaä tuåt xuöëng coân 4% nùm 1998 vaâ 1999, do caác yïëu töë bïn trong vaâ sûå giaãm suát vïì cêìu àöëi vúái xuêët khêíu. Töëc àöå tùng nùng suêët chêåm chaåp trong lônh vûåc cöng nghiïåp do nhaâ nûúác laâm chuã àaåo vaâ lônh vûåc dõch vuå coân bõ àiïìu tiïët maånh laâ nhûäng nguyïn nhên chñnh. Sûå giaãm suát liïn tuåc trong caã hai lônh vûåc naây trong nùm 1999 chó àûúåc buâ laåi bùçng caác vuå thu hoaåch böåi thu trong nöng nghiïåp. Vò gêìn 60% xuêët khêíu cuãa Viïåt Nam laâ àïën caác nûúác khaác úã chêu AÁ nïn sûå phuåc höìi cuãa khu vûåc laâ rêët thiïët yïëu àöëi vúái tùng trûúãng cuãa nûúác naây. Tuy nhiïn, nïëu khöng coá nhûäng caãi caách cú cêëu sêu sùæc hún thò Viïåt Nam coá thïí khöng chia seã àûúåc hïët sûå phuåc höìi vúái khu vûåc. Àêìu tû tûâ têët caã caác nguöìn vêîn tiïëp tuåc suy giaãm: chñnh phuã (do mûác huy àöång nguöìn thu thêëp), doanh nghiïåp nhaâ nûúác (do phêìn thu nhêåp àïí laåi doanh nghiïåp ñt vaâ tñnh phi hiïåu quaã keáo daâi), khu vûåc ngoaâi quöëc doanh vaâ àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi (do bõ àiïìu tiïët quaá nhiïìu). Àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi coá thïí bùæt àêìu khúãi sùæc, nhûng quaá trònh giaãm búát àiïìu tiïët àaä khiïën caác àöëi thuã cuãa Viïåt Nam trúã nïn hêëp dêîn caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi hún. Tuy thïë, cuöåc caãi caách maâ chñnh phuã àang cên nhùæc coá thïí giuáp àêíy maånh töëc àöå tùng trûúãng cuãa Viïåt Nam. Caác nïìn kinh tïë nhoã: khu vûåc Thaái Bònh Dûúng, Àöng Dûúng vaâ Möng Cöí Sûå phuåc höìi cuãa khu vûåc àaä goáp phêìn vûåc dêåy caác nïìn kinh tïë nhoã cuãa khu vûåc Thaái Bònh Dûúng, Àöng Dûúng vaâ Möng Cöí. Khöng giöëng vúái caác quöëc gia bõ khuãng hoaãng, sûå ài xuöëng trong giai àoaån úã caác nïìn kinh tïë nhoã naây chuã yïëu bùæt nguöìn tûâ caác taác àöång thûúng maåi nhiïìu hún laâ sûå ra ài cuãa luöìng vöën. Quêìn àaão Sölömön àaä phaãi gaánh chõu möåt cuöåc suy thoaái nghiïm troång khi cêìu vïì du lõch vaâ göî tûâ caác nûúác laáng giïìng coá thu nhêåp cao - maâ àiïín hònh laâ Nhêåt Baãn -giaãm maånh. Quaá trònh phuåc höìi cuãa Papua Niu Ghinï tûâ sau naån haån haán do hiïån tûúång El Nino gêy ra nùm 1997 àaä bõ haån chïë búãi sûå thay àöíi bêët lúåi trong tyã lïå trao àöíi thûúng maåi àöëi vúái haâng xuêët khêíu chñnh cuãa nûúác naây (vaâng, àöìng, dêìu) vaâ búãi xung àöåt trong nûúác. ÚÃ Möng Cöí, caãi caách nhùçm caãi thiïån möi Hònh 1.6 Têët caã caác thaânh töë cuãa GDP àïìu goáp phêìn vaâo tùng trûúãng cuãa Trung Quöëc nùm 1999 Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

21 12 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín trûúâng cho tùng trûúãng tû nhên àaä sa lêìy do gùåp phaãi sûå thay àöíi bêët lúåi trong tyã lïå trao àöíi thûúng maåi àöëi vúái nhûäng mùåt haâng xuêët khêíu chuã lûåc cuãa nûúác naây (vaâng vaâ àöìng) nùm Nguöìn thu cho ngên saách vaâ dûå trûä quöëc tïë giaãm, cú cêëu vöën vay cuãa nhûäng ngên haâng thûúng maåi lúán àïìu xêëu ài. Caác chñnh saách trong nûúác yïëu keám cuãa Campuchia vaâ Cöång hoaâ dên chuã nhên dên Laâo trong nhûäng nùm trûúác khuãng hoaãng àaä laâm cho tònh hònh ngên saách ngaây möåt xêëu ài chñnh saách tiïìn tïå loãng leão, laåm phaát gia tùng vaâ àöìng tiïìn ngaây möåt yïëu keám (nhûäng àiïìu naây coân bõ trêìm troång thïm búãi sûå phaá giaá cuãa caác àöìng tiïìn do khuãng hoaãng gêy ra). Nhûäng caãi thiïån sau naây úã caã hai nûúác àoá xuêët phaát tûâ chöî tyã lïå trao àöíi thûúng maåi khaã quan hún, cêìu vïì xuêët khêíu maånh hún vaâ caác cuöåc caãi caách trong nûúác bùæt àêìu coá taác duång. Campuchia, Laâo, Möng Cöí vaâ Papua Niu Ghinï àaä coá mûác tùng trûúãng 3-4% nùm Phigi, khúãi sùæc nhúâ ngaânh du lõch vaâ sûå phuåc höìi cuãa ngaânh saãn xuêët àûúâng, àaä tùng trûúãng gêìn 8%. Di saãn cuãa khuãng hoaãng - vaâ nhûäng àiïím dïî bõ töín thûúng múái Cuöåc khuãng hoaãng àaä àïí laåi hai di saãn: mûác núå nêìn cao vaâ sûå bêët öín lúán hún cho caác höå gia àònh. Noá cuäng àaä laâm cho khu vûåc dïî bõ töín thûúng hún trûúác nhûäng cuá söë tûâ bïn ngoaâi. Mûác núå nêìn cao Núå nêìn chöìng chêët àaä taåo ra nhûäng thaách thûác múái àöëi vúái khu vûåc. Mûác núå cao cuãa caác doanh nghiïåp àaä ùn vaâo thu nhêåp. Núå khöng sinh lúâi lúán buöåc ngên haâng phaãi múã röång viïåc cho vay, nhûng laåi haån chïë nguöìn vöën coá thïí cho vay. Trong möåt söë quöëc gia, khu vûåc cöng àaä núå gêëp ba lêìn mûác traã núå cuãa thúâi kyâ trûúác khuãng hoaãng. Nùm nûúác bõ khuãng hoaãng vêîn chûa hoaân têët quaá trònh àau àúán àïí chiïët giaãm baãng cên àöëi taâi saãn quöëc gia cuãa mònh, cú cêëu laåi núå vaâ hêëp thuå nhûäng khoaãn löî vöën keâm theo, tiïën haânh sùæp xïëp laåi hoaåt àöång vaâ chïë àöå súã hûäu. Àêy laâ nhûäng àiïìu coá thïí taåo ra khaã nùng tùng nùng suêët lao àöång trong tûúng lai. Ngên haâng bõ àeâ nùång búãi nhûäng khoaãn vay khï àoång maâ tñnh àïën cuöëi nùm 1999 àaä lïn àïën 35% úã Inàönïsia, 20% úã Haân Quöëc, 10% úã Malaisia vaâ 40% úã Thaái Lan. Ûúác tñnh chñnh thûác úã Trung Quöëc cho biïët núå khöng sinh lúâi chiïëm 25% (mùåc duâ caác tñnh toaán cuãa caá nhên àûa ra con söë cao hún nhiïìu). Quaá trònh söi àöång nhùçm giaãi quyïët nhûäng khoaãn núå khöng sinh lúâi naây coá thïí àêíy mûác núå cuãa chñnh phuã vûúåt xa mûác hiïån taåi. Núå cuãa chñnh phuã, do nhûäng khoaãn cûáu trúå taâi chñnh vaâ chi tiïu gêy thêm huåt àïí kñch cêìu gêy ra, àaä tùng lïn àïën 35-50% GDP úã Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan - vaâ % GDP úã Inàönïsia vaâ Philippin. Mûác núå cuãa chñnh phuã úã Trung Quöëc cuäng tùng, chiïëm 30% GDP. Tuy nhiïn, sûå phuåc höìi àaä giaãm thiïíu àûúåc taác àöång tiïu cûåc cuãa nhûäng khoaãn núå coân treo lú lûãng. Mûác cêìu múái àaä tùng thïm luöìng tiïìn mùåt cho caác cöng ty, cho pheáp hoå bùæt àêìu thanh toaán möåt söë núå, hoaän möåt söë khaác vaâ tòm kiïëm viïåc goáp thïm vöën cöí phêìn àïë giaãm búát hïå söë àoân bêíy. Quaã thûåc, luöìng tiïìn mùåt cuãa nhûäng cöng ty haâng àêìu àaä trúã nïn vûäng chùæc möåt caách bêët ngúâ (chûúng 4). Sûå phuåc höìi maånh meä vaâ xuêët khêíu tùng nhanh nùm 1999 àaä khiïën caác cöng ty naây trúã nïn coá giaá hún - vò giaá trõ taâi saãn cuãa chuáng tùng - vaâ cuãng cöë thïm cú cêëu àêìu tû cuãa ngên haâng. Vò caác yïu cêìu taâi chñnh trong giai àoaån àêìu cuãa sûå phuåc höìi giúái haån úã mûác àaãm baão vöën lûu àöång vaâ khöi phuåc laåi mûác töìn kho, vaâ vò cöng suêët chûa sûã duång hïët cho pheáp caác doanh nghiïåp àaáp ûáng àûúåc nhu cêìu nïn lûúång vöën cho vay cuãa ngên haâng chó tùng úã mûác khiïm töën. Vñ duå, hïå söë sûã duång cöng suêët úã Thaái Lan, tuy àaä tùng lïn, nhûng hïët nùm 1999 cuäng múái dûâng úã mûác 62%. Ngay caã Haân Quöëc cuäng chó sûã duång hïët 81% cöng suêët, tñnh àïën cuöëi nùm Vêîn cêìn phaãi xem xeát àiïìu gò seä xaãy ra khi caác doanh nghiïåp phaãi múã röång cöng suêët múái àïí thoaã maän nhu cêìu. Sûå phuåc höìi cuäng coân phaãi dûåa vaâo taâi chñnh cuãa chinh phuã àïí giaãm nheå aáp lûåc do núå nêìn gêy ra. Ngay caã nhû thïë thò nùm nûúác bõ khuãng hoaãng cuäng phaãi giaãm mûác thêm huåt ngên saách cuãa hoå tûâ 1-8% GDP (so vúái nùm 1999), àaáp ûáng möåt tyã troång lúán hún trong töíng chi tiïu daânh àïí traã laäi, vaâ taåo ra nhûäng khoaãng tröëng chñnh saách múái thöng qua viïåc

22 Sûå phuåc höìi àang lêëy laåi àöång nùng 13 giaãm nheå mûác núå nêìn cuöëi cuâng (chûúng 5). ÚÃ àêy, viïåc tiïëp tuåc duy trò tùng trûúãng cuäng laåi laâ àiïìu cöët yïëu. Bêët kïí sûå cuãng cöë ngên saách cêìn thiïët naâo cuäng seä tiïët kiïåm àûúåc cho caác nûúác bõ khuãng hoaãng tûâ 0,6-1,8% GDP nïëu töëc àöå tùng trûúãng cuãa hoå cao hún 2% - chûá khöng phaãi chó ngang bùçng - so vúái laäi suêët thûåc (chûúng 5). ÚÃ Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, núå treo ñt coá khaã nùng gêy caãn trúã cho tùng trûúãng hún laâ viïåc cêìn phaãi xêy dûång möåt thïí chïë múái àïí höî trúå cho nhûäng àöång cú khuyïën khñch cuãa thõ trûúâng. Gêìn 40% doanh nghiïåp nhaâ nûúác cuãa Trung Quöëc laâm ùn khöng coá laäi, vaâ nhûäng khoaãn núå khöng thanh toaán àûúåc cao ngay caã so vúái tiïu chuêín cuãa caác nûúác bõ khuãng hoaãng. Chñnh phuã àaä àïì xûúáng möåt chûúng trònh taách têët caã caác khoaãn núå khöng sinh lúâi ra ngoaâi taâi khoaãn cuãa ngên haâng (àïí caác cöng ty chuyïn vïì quaãn lyá taâi saãn giaãi quyïët) vaâ taái cêëp vöën cho caác ngên haâng. Nïëu tiïëp tuåc duy trò àûúåc tùng trûúãng nhanh, chñnh phuã seä coá thïí khuyïën khñch ngên haâng cho caác doanh nghiïåp nùng àöång vay vöën (chûá khöng chó àún thuêìn laâ àaão nhûäng khoaãn núå khoá àoâi tûâ caác doanh nghiïåp quöëc doanh trò trïå), taách caác khoaãn núå khöng sinh lúâi ra khoãi taâi khoaãn cuãa hoå, laânh maånh hoaá hïå thöëng taâi chñnh khoãi caác khoaãn núå khï àoång. Tùng trûúãng vêîn coân bõ kòm neán dûúái gaánh nùång cuãa sûå thiïëu hiïåu quaã ngaây möåt tùng trong caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, khöng àûúåc san seã búát nhúâ sûå múã röång kinh tïë cuãa khu vûåc ngoaâi quöëc doanh coân àang bõ troái buöåc - àiïìu naây seä khiïën caãi caách khoá khùn thïm vïì mùåt chñnh trõ. Sûå bêët öín lúán hún àöëi vúái caác höå gia àònh Sûå bêët öín gia tùng àûúåc àùåc biïåt caãnh baáo trong caác höå gia àònh coá thu nhêåp thêëp vaâ úã thaânh thõ. Trong nùm nûúác bõ khuãng hoaãng vaâ Trung Quöëc, söë ngûúâi söëng dûúái mûác giúái haån ngheâo àoái quöëc tïë 1 USD möåt ngaây (tñnh theo ngang giaá sûác mua nùm 1993) àaä tùng lïn àïën 13 triïåu ngûúâi trong giai àoaån , àûa töíng söë ngûúâi ngheâo cuãa Àöng AÁ lïn túái 278 triïåu (baãng 1.2). Trong söë naây, 213 triïåu laâ ngûúâi Trung Quöëc. Vò 150 triïåu ngûúâi khaác múái chó vûúåt lïn trïn mûác àoái ngheâo trong möåt thêåp kyã trûúác khuãng hoaãng - 60 triïåu ngûúâi úã Àöng AÁ vaâ 90 triïåu ngûúâi Trung Quöëc - nïn khu vûåc naây àaä coá nhoám ngûúâi söëng gêìn mûác ngheâo khöíng löì. Cuöåc suy thoaái àaä laâm söë phêån cuãa hoå thïm bêëp bïnh vò cêìu vïì lao àöång chuâng xuöëng vaâ thêët nghiïåp gia tùng, nhêët laâ trong Baãng 1.2 Àoái ngheâo úã Àöng AÁ, 1987, 1996 vaâ 1998 (triïåu ngûúâi) Tùng do khuãng hoaãng Giúái haån ngheâo àoái/khu vûåc Triïåu % Ñt hún 1USD/ngaây Àöng AÁ 417,5 265,1 278,3 13,2 5,0 Àöng AÁ trûâ Trung Quöëc 114,1 55,1 65,1 10,0 18,1 Trung Quöëc 303,4 210,0 213,2 3,2 1,5 Ñt hún 2USD/ngaây Àöng AÁ 1025,3 863,9 892,2 28,3 3,3 Àöng AÁ trûâ Trung Quöëc 299,9 236,3 260,1 23,8 10,1 Trung Quöëc 752,4 627,6 632,1 4,5 0,7 Ghi chuá: Àûúâng giúái haån ngheâo àoái quöëc tïë cöë àõnh úã m ûác tûúng àûúng 1USD/ ngaây theo trong ngang giaá sûác m uáa nùm Û úác tñnh cho Trung Quöëc dûåa vaâo phên phöëi thu nhêåp; àiïìu chónh àïí coá phên phöëi tiïu duâng bùçng caách sûã duång m ûác tiïu duâng bònh quên trïn àêìu ngûúâi lêëy tûâ àiïìu tra höå gia àònh. Àûúâng giúái haån ngheâo àoái quöëc gia cuãa Nguöìn: Tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái.

23 14 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín khu vûåc thaânh thõ. Trong caác nûúác bõ khuãng hoaãng, nhiïìu ngûúâi lao àöång coân treã vaâ chûa bao giúâ phaãi traãi qua möåt cuöåc suy thoaái nghiïm troång naâo. ÚÃ Trung Quöëc (vaâ Viïåt Nam), naån thêët nghiïåp àaä taác àöång àïën nhûäng ngûúâi lao àöång cao tuöíi hún - möåt saãn phêím phuå àau àúán cuãa quaá trònh caãi caách doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ giaãm biïn chïë nhaâ nûúác. Trong caã hai nhoám nûúác naây, nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp múái àang àûáng trûúác sûå bêët öín ngaây caâng tùng vïì viïåc laâm vaâ thu nhêåp. Bùçng viïåc taåo thïm cöng ùn viïåc laâm, múã röång kinh tïë seä mang laåi niïìm hy voång cho ngûúâi lao àöång vaâ xoa dõu búát sûå bêët öín. Thêët nghiïåp àaä giaãm trong nùm nûúác bõ khuãng hoaãng vaâ öín àõnh úã Trung Quöëc. Tiïëp tuåc duy trò sûå múã röång laâ àiïìu cöët yïëu àïí khöi phuåc laåi mûác thu nhêåp àaä mêët cho ngûúâi ngheâo. Cöng cuå giaãm ngheâo hûäu hiïåu nhêët laâ múã röång kinh tïë, möåt quaá trònh seä taåo thïm viïåc laâm vaâ taåo thïm cêìu vïì möåt thûá nguöìn lûåc maâ ngûúâi ngheâo coá sùén nhêët - àoá laâ sûác lao àöång. Nïëu tùng trûúãng àaåt mûác 5% möåt nùm cho àïën nùm 2008 vaâ àûúåc chia seã bònh àùèng thò söë ngûúâi Hònh 1.7 Núå ngùæn haån coân thêëp hún nhiïìu so vúái trûúác khuãng hoaãng ngheâo úã Àöng AÁ (kïí caã Trung Quöëc) seä giaãm tûâ 278 triïåu ngûúâi xuöëng coân 84 triïåu ngûúâi. Nhûng tùng trûúãng chêåm hún úã mûác 8% möåt nùm vaâ phên phöëi thu nhêåp xêëu ài (vúái mûác àöå bêët bònh àùèng tùng thïm 10%) thò àïën nùm 2008 seä àêíy 229 triïåu ngûúâi vaâo caãnh àoái ngheâo (xem chûúng 7). Hún nûäa, nhoám ngûúâi úã thaânh thõ, tuy àöng àaão hún vaâ coá hoåc thûác hún, laåi coá xu hûúáng yïu cêìu mûác dõch vuå cao hún àïí giuáp hoå chöëng àúä àûúåc vúái nhûäng thùng trêìm cuãa thõ trûúâng - vaâ àoâi hoãi coá tiïëng noái lúán hún trong quaá trònh ra quyïët àõnh àïí àaãm baão phaãn aánh àûúåc lúåi ñch cuãa hoå. Tùng trûúãng kinh tïë laâ àiïìu kiïån thiïët yïëu cho nhûäng nhoám ngûúâi naây, nhûäng ngûúâi khöng dïî sùén saâng chêëp nhêån lùång leä sûå cùæt giaãm tiïìn lûúng khi coá nhûäng cuá söëc múái. Nhûäng àiïím dïî bõ töín thûúng múái Àöng AÁ dïî bõ töín thûúng trûúác nhûäng cuá söëc tûâ bïn ngoaâi, nhûng theo nhûäng caách maâ vïì cú baãn laâ khaác vúái thúâi kyâ trûúác khuãng hoaãng. Trong têët caã nhûäng thiïåt haåi cuãa noá, sûå ra ài aâo aâo cuãa luöìng tiïìn noáng, vöën laâ nguyïn nhên Ghi chuá: Söë liïåu thaáng Saáu 1997 vaâ thaáng Saáu Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

24 Sûå phuåc höìi àang lêëy laåi àöång nùng 15 gêy khuãng hoaãng, cuäng seä trûâ boã cho khu vûåc möåt trong nhûäng nguöìn lúán nhêët gêy ra sûå dïî töín thûúng cuãa khu vûåc. Núå nûúác ngoaâi ngùæn haån cuãa khu vûåc tû nhên seä giaãm xuöëng mûác thêëp, dûå trûä quöëc tïë seä vûúåt hún mûác trûúác khuãng hoaãng. Kïët quaã laâ hïå söë giûäa núå ngùæn haån vaâ dûå trûä noái chung seä giaãm maånh (hònh 1.7). Tûúng tûå, sûå phaá giaá àöìng tiïìn seä laâm giaãm giaá trõ cuãa lûúång tiïìn nùæm giûä bùçng ngoaåi tïå àang tòm caách boã ài àöåt ngöåt. Caã hai yïëu töë naây seä giuáp khöi phuåc laåi loâng tin cuãa caác nhaâ àêìu tû bùçng caách giaãm búát sûå yïëu keám cuãa khu vûåc trûúác nhûäng sûå di chuyïín bêët ngúâ cuãa vöën. Nhûng sûå phuåc höìi vêîn coân phuå thuöåc vaâo caái voâng luêín quêín maâ tùng trûúãng àaä giaãi phoáng ra - vaâ möåt cuöåc suy thoaái toaân cêìu coá thïí àaão ngûúåc caái voâng àoá. Caác cöng ty hiïån àang thanh toaán àûúåc núå nêìn vaâ bùæt àêìu tiïën haânh àêìu tû coá thïí àöåt ngöåt bõ phaá saãn. Chñnh phuã vöën àang phuå thuöåc vaâo caác nguöìn thu laânh maånh àïí traã núå laåi coá thïí bêët ngúâ phaãi cùæt giaãm chi tiïu xaä höåi hay caác khoaãn quan troång khaác. Caác nhaâ àêìu tû múái nöíi lïn tûâ cuöåc khuãng hoaãng seä nhanh chên hún nhiïìu. Hoå àaä sùén saâng boã ài ngay khi coá möåt dêëu hiïåu bêët lúåi nhoã nhêët. Ngûúâi ngheâo vaâ nhûäng ngûúâi gêìn ngheâo khi thêëy thu nhêåp cuãa mònh bõ giaãm suát coá thïí seä thiïëu kiïn nhêîn hún vúái chñnh phuã, cú quan àang buöåc hoå phaãi tiïëp tuåc hy sinh hún nûäa. Do têët caã nhûäng lyá do àoá, viïåc tiïëp tuåc keáo daâi sûå phuåc höìi hiïån taåi túái tûúng lai khöng chó laâ mong muöën maâ coân laâ cêìn thiïët. Tûâ phuåc höìi coá túái möåt kyã nguyïn tùng trûúãng cao hay khöng? Liïåu sûå phuåc höìi höm nay coá thïí phaát triïín thaânh möåt sûå múã röång kinh tïë bïìn vûäng vaâ àûúåc àöng àaão moåi ngûúâi chia seã - möåt sûå múã röång àûúåc ào bùçng haâng nùm chûá khöng phaãi haâng quyá - hay khöng? Cêu traã lúâi phuå thuöåc vaâo viïåc Àöng AÁ seä phaãn ûáng nhû thïë naâo trûúác hai xu thïë sau. Möåt mùåt, thûúng maåi, àêìu tû vaâ taâi chñnh, cuâng vúái nhûäng tiïën böå khöng lûúâng trûúác àûúåc trong giao thöng vaâ thöng tin, àang liïn kïët chùåt cheä caác thõ trûúâng trïn toaân thïë giúái - möåt quaá trònh àûúåc goåi laâ toaân cêìu hoaá. Mùåt khaác, ba thêåp kyã tùng trûúãng nhanh àaä mang laåi nhûäng tiïën böå to lúán trong giaáo duåc vaâ gia tùng mûác cuãa caãi, àiïìu àoá phaát sinh thïm nhûäng àoâi hoãi múái cuãa têìng lúáp thêëp vaâ trung lûu muöën àûúåc tham gia nhiïìu hún vaâo quaá trònh ra quyïët àõnh vïì mùåt kinh tïë vaâ chñnh trõ, cuäng nhû trong thaânh quaã cuãa tùng trûúãng kinh tïë. Trïn nhiïìu khña caånh, cuöåc khuãng hoaãng hiïån nay coá thïí xem nhû möåt thêët baåi cuãa caác nûúác Àöng AÁ trong viïåc àöëi phoá vúái hai xu thïë naây. Àuáng laâ sûå buâng nöí cuöåc khuãng hoaãng coá thïí trûåc tiïëp lyá giaãi bùçng nöîi hoaãng loaån taâi chñnh cuãa caác nhaâ àêìu tû trong nûúác vaâ quöëc tïë, nhûäng ngûúâi àöåt nhiïn lo ngaåi cho söë phêån caác khoaãn àêìu tû giaán tiïëp cuãa mònh. Nhûng chñnh viïåc taåo ra nhûäng yïëu keám vïì mùåt cú cêëu - tùng maånh caác khoaãn núå ngùæn haån, vûúåt xa so vúái mûác dûå trûä quöëc tïë, möåt khu vûåc taâi chñnh vêån haânh yïëu keám trong vai troâ trung gian taâi chñnh àöëi vúái caác luöìng vöën vaâo quöëc tïë vaâ tûå nhêån thêëy àang àûáng trûúác möåt sûå mêët cên àöëi ghï gúám giûäa taâi saãn coá vaâ taâi saãn núå, vaâ caác cöng ty coá hïå söë àoân bêíy quaá cao vaâ àang phaãi àöëi mùåt vúái sûå thay àöíi laäi suêët vaâ tyã giaá - àaä cung cêëp thuöëc nöí cho sûå buâng nöí. Sûå suåp àöí cuãa àöìng baåt Thaái Lan àaä chêm ngoâi cho cuöåc khuãng hoaãng khu vûåc, möåt sûå kiïån phaãn aánh thêët baåi cuãa caác nûúác chõu taác àöång trong viïåc quaãn lyá quaá trònh toaân cêìu hoaá (chûúng 2). Tuy nhiïn, nhêën maånh quaá mûác vaâo viïåc quaãn lyá quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh coá thïì xem nheå möåt thay àöíi quan troång khaác: sûå chuyïín àöíi cuãa chñnh nïìn kinh tïë toaân cêìu. Nïìn kinh tïë toaân cêìu àang thay àöíi nhanh choáng tûâ möåt nïìn kinh tïë dûåa trïn trao àöíi thûúng maåi caác saãn phêím nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp sang möåt nïìn kinh tïë maâ caác hoaåt àöång dûåa vaâo tri thûác àang laâ àöång lûåc maånh meä nhêët (Ngên haâng Thïë giúái 1999b). Vai troâ ngaây caâng quan troång cuãa cöng nghïå saãn xuêët vaâ saãn phêím, sûå lïn ngöi cuãa dõch vuå, vaâ sûå múã röång theo cêëp söë nhên cuãa thöng tin, vúái tû caách laâ möåt nguöìn nêng cao nùng suêët, àang laâm biïën chuyïín thïë giúái maâ trong àoá Àöng AÁ àang phaãi caånh tranh. Ngay caã khi caác nûúác Àöng AÁ ruát ra àûúåc baâi hoåc vïì caách quaãn lyá caác luöìng taâi chñnh toaân cêìu thò hoå vêîn phaãi chuyïín hûúáng chiïën lûúåc phaát triïín cuãa mònh

25 16 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín àïí àaãm baão möåt mûác tùng trûúãng cao liïn tuåc. Doâng xu thïë daâi haån thûá hai - do sûå nêng cao thu nhêåp, quaá trònh àö thõ hoaá vaâ nhûäng caãi tiïën trong nïìn giaáo duåc mang laåi - àaä giao thoa vúái quaá trònh toaân cêìu hoaá trong thúâi kyâ khuãng hoaãng, thuác àêíy nhûäng nhoám quyïìn lûåc kinh tïë múái tòm kiïëm sûå tham gia sêu röång hún vaâo chñnh trõ vaâ tinh thêìn traách nhiïåm cao hún tûâ caác thïí chïë nhaâ nûúác. Möåt àiïìm baáo trûúác cho sûå thay àöíi naây laâ sûå lúán maånh nhanh choáng cuãa baáo chñ, phaát thanh, truyïìn hònh trong toaân khu vûåc. Sûå liïn kïët cuãa caác thõ trûúâng thöng tin àaåi chuáng toaân cêìu àaä tiïëp thïm sûác maånh cho xu thïë naây. Ngoaâi nhûäng lúåi ñch àoá, caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng coân vaåch trêìn tònh traång tham nhuäng ngaây caâng löå liïîu cuãa quan chûác nhaâ nûúác vaâ giúái chûác chñnh trõ. Möåt yïëu töë khaác laâ sûå buâng nöí cuãa Internet, möåt phûúng tiïån mang laåi cho têìng lúáp trung lûu thaânh thõ trong toaân khu vûåc nguöìn thöng tin múái - vaâ laâ nhûäng kïnh múái àïí hoå böåc löå mònh. Doâng thaác thûá ba laâ sûå vûún dêåy cuãa caác töí chûác phi chinh phuã vaâ caác àoaân thïí xaä höåi maâ nhiïìu töí chûác coá muåc tiïu chñnh trõ khaác vúái chñnh quyïìn. Cuöëi cuâng, ngûúâi dên söëng ngoaâi vuâng thuã àö cuãa caác nûúác àang àoâi hoãi coá möåt vai troâ lúán hún trong viïåc phên böí nguöìn lûåc vaâ quaãn lyá nhaâ nûúác, àiïìu naây àaä gêy ra aáp lûåc àoâi hoãi phi têåp trung hoaá. Cuöåc khuãng hoaãng àaä böåc löå sûå tûúng taác qua laåi giûäa hai lûåc lûúång naây. Haân Quöëc vaâ Thaái Lan phaãi chùng àaä traánh àûúåc cuöåc khuãng hoaãng xaä höåi àaä tûâng laâm Inàönïsia àiïu àûáng nhúâ coá nùng lûåc thïí chïë cho nhûäng thay àöíi chñnh trõ. Trong 30 nùm trûúác khuãng hoaãng, Inàönïsia àaä coá nhûäng tiïën böå vûúåt bêåc, àûa àûúåc 30% dên söë thoaát khoãi caãnh àoái ngheâo. Nhûng nûúác naây àaä thêët baåi trong viïåc àûa caác nhoám múái tham gia vaâo quaá trònh quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ trao ngaây möåt nhiïìu caác hoaåt àöång kinh tïë then chöët vaâo tay thïë lûåc gia àònh - cho àïën khi sûå húåp phaáp cuãa chïë àöå Suharto chó coân phuå thuöåc hoaân toaân vaâo khaã nùng chñnh thïí naây àïí coá thïì tùng lûúng haâng nùm cho têët caã moåi ngûúâi. Philippin àaä taåo àiïìu kiïån cho ngûúâi dên àûúåc tham gia sêu röång hún, nhûng vêîn phaãi chõu nhûäng taác àöång phaãn! ûåc tûâ cuöåc khuãng hoaãng úã caác nûúác laáng giïìng. Liïåu Àöng AÁ coá thïí lêëy laåi vaâ duy trò lêu daâi mûác tùng trûúãng cao nhû trong quaá khûá hay khöng coân phuå thuöåc vaâo viïåc caác nûúác trong khu vûåc àöëi phoá ra sao vúái quaá trònh toaân cêìu hoaá vaâ nhûäng àoâi hoãi múái àûúåc tham gia quyïët àõnh cuãa quêìn chuáng. Nhûäng lûåc lûúång naây seä laâm naãy sinh ba thaách thûác àöëi vúái chñnh saách trong tûúng lai: àoá laâ quaãn lyá quaá trònh toaân cêìu hoaá, höìi sinh caác doanh nghiïåp vaâ tiïën túái möåt khïë ûúác xaä höåi múái. Quaãn lyá quaá trònh toaân cêìu hoaá Sau khi thu huát àûúåc nhûäng luöìng vöën lúán trong böën nùm hoùåc nhiïìu hún nûäa, böën nûúác chõu taác àöång sêu sùæc nhêët cuãa khuãng hoaãng - Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan - àaä phaãi chõu nhûäng töín thêët lúán lao tiïëp sau sûå thay àöíi àöåt ngöåt trong têm lyá cuãa caác nhaâ àêìu tû. Sûå trûâng phaåt àöëi vúái nhûäng bûúác ài sai lêìm vïì chñnh saách thêåt nùång nïì. Xeát vïì phaãn ûáng cuãa caác nhaâ àêìu tû trûúác haânh vi cuãa nhûäng ngûúâi khaác thò sûå nùång nïì àoá cuäng chùèng keám so vúái caác khña caånh nïìn taãng khaác. Khu vûåc àaä àûúåc vûåc dêåy tûâ khuãng hoaãng nhúâ caác nhaâ àêìu tû - caã trong nûúác lêîn nûúác ngoaâi - giúâ àêy thêët thûúâng hún, sùén saâng cao chaåy xa bay vúái sûå nhaåy beán coá àûúåc tûâ kinh nghiïåm vûâa qua. Thaách thûác cuãa viïåc quaãn lyá quaá trònh toaân cêìu hoaá laâ phaãi têån duång àûúåc lúåi ñch cuãa noá maâ khöng phaãi traã caái giaá quaá àùæt do sûå chuyïìn hûúáng àöåt ngöåt cuãa nguöìn vöën hay nhûäng cuá söëc thûúng maåi. Àiïìu naây àoâi hoãi Àöng AÁ phaãi thûåc thi caác chñnh saách kinh tïë vô mö vaâ chñnh saách cú cêëu àöëi vúái caác luöìng vöën theo hûúáng khuyïën khñch sûå öín àõnh cuãa chuáng. Àiïìu àoá cuäng coá nghôa laâ phaãi àûa ra nhûäng lûåa choån cho caác nïìn kinh tïë chuyïìn àöíi - Trung Quöëc vaâ viïåt Nam -nhùçm giaãm thiïíu àöå ruãi ro khi hïå thöëng taâi chñnh yïëu keám cuãa hoå seä phaãi àûúng àêìu vúái chñnh nhûäng lûåc lûúång àaä taân phaá caác nûúác bõ khuãng hoaãng. Trung Quöëc trong chûâng mûåc nhêët àõnh àang ài tiïëp con àûúâng caãi caách, thûúng maåi vaâ mûác àöå múã cûãa vïì taâi chñnh trong möåt söë lônh vûåc àaä taåo ra möåt xu thïë khöng thïí traánh khoãi

26 Sûå phuåc höìi àang lêëy laåi àöång nùng 17 theo hûúáng höåi nhêåp vïì taâi chñnh. Triïín khai möåt chûúng trònh cuå thïí àïí quaãn lyá quaá trònh naây - vaâ traánh bõ giaán àoaån - seä vêëp phaãi nhûäng vêën àïì khoá khùn vïì nhõp àöå vaâ trònh tûå tiïën haânh (chûúng 2). Tùng cûúâng xuêët khêíu, chöî dûåa chñnh cuãa tùng trûúãng trong nhûäng nùm kyâ diïåu, àaä chûäng laåi trong giai àoaån úã hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ. Trong möåt söë trûúâng húåp, sûå giaãm suát naây coá thïí laâ do caác yïëu töë ngùæn haån, nhûng sûå tùng trûúãng cao àïìu àùån qua caác nùm, vöën àaä mang laåi sûå thõnh vûúång cho khu vûåc, seä khöng coá gò àaãm baão àûúåc nûäa. Thuïë quan cao àaánh vaâo möåt söë saãn phêím nhêët àõnh vaâ haâng loaåt caác haån chïë àöëi vúái àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi àaä keáo daâi sang nhûäng nùm Nhûng caác khu vûåc khaác àaä nêng cao àaáng kïí khaã nùng caånh tranh thûúng maåi cuãa hoå - vaâ thêåm chñ coân vûúåt caã Àöng AÁ trong caác chñnh saách àöëi ngoaåi cuãa hoå. Ngay trong cuâng möåt vuâng, Trung Quöëc àaä tham gia höåi nhêåp thûúng maåi theo con àûúâng cuãa caác nûúác laáng giïìng, vaâ do àoá taåo ra möåt lûåc lûúång múái trïn thõ trûúâng thïë giúái - lûåc lûúång naây coá thïí laâm xoái moân thõ phêìn cuãa caác nûúác Àöng AÁ khaác. Hún nûäa, thûúng trûúâng quöëc tïë àang nhanh choáng chuyïín hûúáng sang trao àöíi nhûäng saãn phêím cöng nghïå cao vaâ caác ngaânh cöng nghiïåp dûåa trïn tri thûác. Vò vêåy, phaãn ûáng chñnh saách khöng chó dûâng laåi úã thûúng maåi vaâ àêìu tû (chûúng 3) Höìi sinh caác doanh nghiïåp Cuöåc khuãng hoaãng àaä àïí laåi sau noá nhûäng ngên haâng vaâ cöng ty phaá saãn. Nhû àaä thêëy, caác nûúác chûa hoaân têët quaá trònh àau àúán nhùçm chiïët giaãm baãng cên àöëi taâi saãn quöëc gia, cú cêëu laåi núå vaâ hêëp thuå caác khoaãn löî vöën keâm theo, vaâ tiïën haânh sùæp xïëp laåi hoaåt àöång vaâ hònh thûác súã hûäu, nhûäng cöng viïåc coá thïí giaãi phoáng sûác saãn xuêët tûúng lai. Thiïëu möåt hïå thöëng taâi chñnh vûäng maånh, sûå phuåc höìi seä phaãi àûáng trûúác nhûäng thay àöíi bêët ngúâ trong cú cêëu àêìu tû do caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi àöåt ngöåt lo ngaåi vïì nùng lûåc traã núå cuãa caác cöng ty - nhû cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh vaâo thaáng Baãy 1999 cuãa têåp àoaân Daewoo Haân Quöëc àaä cho thêëy. Khöng coá möåt kïë hoaåch xûã lyá núå cöng ty vaâ taái cú cêëu hoaåt àöång thò nhûäng cöng ty coá nhiïìu khaã nùng àûáng vûäng cuäng khöng àûúåc coi laâ coá uy tñn ài vay. Quan troång hún nûäa, nhûäng moán vay múái seä khöng àûúåc sûã duång möåt caách hiïåu quaã nhêët, àiïìu naây coá taác àöång daâi haån tiïu cûåc àöëi vúái tùng trûúãng. Phuåc höìi tûâ nhûäng cùng thùèng mang tñnh hïå thöëng trong khu vûåc taâi chñnh bao göìm: Lêëy laåi niïìm tin cuãa nhaâ àêìu tû bùçng caách can thiïåp vaâo nhûäng töí chûác taâi chñnh yïëu keám àïí baão vïå ngûúâi gûãi tiïìn. Triïín khai möåt chiïën lûúåc khöi phuåc vaâ taái cêëp vöën. Tùng cûúâng kiïím tra, giaám saát trung haån. Caãi tiïën caác quy àõnh àïí àaãm baão chûác nùng quaãn lyá nhaâ nûúác vïì taâi chñnh àûúåc thûåc hiïån thoãa àaáng. Xûã lyá vaâ cú cêëu laåi nhûäng taâi saãn bõ thiïåt haåi. Cú cêëu laåi cöng ty khöng chó coá nghôa laâ cú cêëu laåi núå cuãa chuáng, maâ coân phaãi chuyïín àöíi hoùåc giaãi thïí nhûäng cöng ty hoaåt àöång keám hiïåu quaã. Àöëi vúái caã ngên haâng vaâ cöng ty, cú cêëu laåi coá nghôa laâ nhûäng ngûúâi chuã naâo khöng coá khaã nùng traã núå seä phaãi tûâ boã quyïìn kiïím soaát vöën vaâ cöng ty. Möåt quaá trònh tûúng tûå àang diïîn ra trong khu vûåc nhaâ nûúác úã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, núi maâ caác doanh nghiïåp vaâ ngên haâng àang tiïën haânh nhûäng caãi caách àïí cùæt giaãm töín thêët vaâ laâm saåch baãng cên àöëi taâi saãn cuãa hoå. Nhõp àöå vaâ phûúng thûác giaãi quyïët tònh traång mêët khaã nùng thanh toaán möåt caách hïå thöëng seä aãnh hûúãng àïën töëc àöå vaâ tñnh bïìn vûäng cuãa tùng trûúãng trong tûúng lai. Nguy hiïím coá thïí àïën tûâ moåi phña. Tiïën haânh quaá chêåm seä laâm tùng caái giaá phaãi traã àöëi vúái ngûúâi àoáng thuïë, aáp àùåt chi phñ lïn caác töí chûác trung gian vaâ laâm naãn loâng àêìu tû. Tiïën haânh quaá nhanh laåi coá nguy cú gêy ra nhûäng chi phñ khöng cêìn thiïët cho chñnh phuã vaâ laäng phñ nhûäng nùng lûåc coân sûác söëng cuäng nhû nhûäng taâi nùng quaãn lyá. Tûúng tûå, nïëu caách giaãi quyïët laâ cûáu trúå taâi chñnh cho chuã súã hûäu caác ngên

27 18 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín haâng vaâ cöng ty nhùçm cöë gùæng àêíy nhanh töëc àöå phuåc höìi thò noá coá nguy cú àûa ra möåt tñn hiïåu rùçng chñnh phuã seä buâ àùæp thua löî do nhûäng quyïët àõnh àêìu tû sai lêìm - möåt àöång cú chùæc chùæn àïí cho nhûäng haânh vi nhû thïë taái diïîn. Vêën àïì liïåu lônh vûåc quaãn lyá nhaâ nûúác àöëi vúái ngên haâng vaâ cöng ty coá thay àöíi hay khöng cuäng khöng keám phêìn quan troång. Nïëu ngên haâng ruä boã traách nhiïåm giaám saát caác khoaãn vay cuãa mònh, vaâ caác nhoám kinh tïë hay caác gia àònh lúán àûúåc pheáp nùæm giûä tiïìn gûãi tûâ caác ngên haâng coá liïn quan hay nhûäng nguöìn lûåc tûâ caác cöí àöng thiïíu söë thò tùng trûúãng kinh tïë trong tûúng lai seä rúi vaâo tònh traång khoá khùn. Möåt khöëi lûúång lúán taâi saãn cuãa ngên haâng vaâ cöng ty thuöåc vïì nhaâ nûúác, vaâ caách thûác maâ nhûäng taâi saãn àoá àûúåc tû nhên hoáa coá thïí taåo ra möåt hònh thaái phên phöëi taâi saãn múái cho caác thïë hïå tiïëp theo - cuäng nhû tiïën trònh hoaåt àöång kinh tïë (chûúng 4). Hûúáng túái möåt khïë ûúác xaä höåi múái Caác nûúác trong toaân böå khu vûåc Àöng AÁ àaä traãi qua nhûäng thay àöìi lúán lao trong lônh vûåc quaãn lyá nhaâ nûúác. AÁp lûåc àïën tûâ nhiïìu phña. Vò núå cuãa chñnh phuã àaä tùng gêëp àöi, thêåm chñ gêëp ba, nïn taâi khoaãn traã laäi chiïëm möåt tyã troång lúán trong chi tiïu cöng cöång. Àiïìu naây àaä taåo ra sûác eáp múái àöëi vúái caác khoaãn chi tiïu khöng àïí traã laäi - möåt sûác eáp chó cùng thùèng thïm khi caác chñnh saách taâi khoáa chuyïín tûâ kñch cêìu sang giaãm thêm huåt. Chñnh phuã khùæp núi àïìu tòm caách chi tiïu nhiïìu hún. Möåt mùåt, nhiïìu ngûúâi àaä caãm thêëy noåc àöåc cuãa naån thêët nghiïåp vaâ muöën coá möåt lûúái an toaân xaä höåi vûäng chùæc hún àïí baão vïå hoå trûúác thõ trûúâng toaân cêìu hoáa àêìy biïën àöång. Mùåt khaác, viïåc duy trò khaã nùng caånh tranh trïn thõ trûúâng toaân cêìu àoâi hoãi phaãi cung cêëp möåt caách hiïåu quaã cú súã haå têìng vaâ giaáo duåc. Cuöëi cuâng, ngûúâi dên, vúái sûå trúå giuáp cuãa nhûäng tiïën böå trong tûå do baáo chñ, ngaây caâng khöng chêëp nhêån tònh traång tham nhuäng cuãa caác quan chûác. Têët caã nhûäng aáp lûåc naây àùåt ra yïu cêìu àöëi vúái chñnh phuã phaãi àiïìu chónh vai troâ cuãa mònh, xaác àõnh laåi chûác nùng cuãa caác thïí chïë nhaâ nûúác nhùçm phuåc vuå hiïåu quaã vaâ hûäu duång hún, àöìng thúâi tùng thïm tinh thêìn traách nhiïåm cuãa caác thïì chïë àoá (chûúng 5). Quaá trònh toaân cêìu hoáa cuäng àang taåo ra aáp lûåc múái àöëi vúái chñnh phuã àïí àaãm baão rùçng ngûúâi ngheâo àûúåc baão vïå khoãi sûå xuöëng döëc trong nhûäng luác khoá khùn vaâ àûúåc hûúãng lúåi ñch cuãa sûå tùng trûúãng trong nhûäng luác thõnh vûúång. Cuöåc khuãng hoaãng àaä böåc löå nhûäng löî höìng trong maång lûúái an toaân xaä höåi. Cuâng vúái sûå tùng trûúãng trong thõ trûúâng lao àöång thaânh thõ vaâ sûå giaâ ài dêìn dêìn cuãa caác xaä höåi Àöng AÁ, dûúâng nhû àaä xuêët hiïån möåt yïu cêìu múái vïì maång lûúái an toaân xaä höåi vaâ hïå thöëng hûu trñ. Möåt àiïìu khöng keám phêìn lo ngaåi laâ ngay trong nhûäng nùm hoaâng kim, thu nhêåp cuãa ngûúâi ngheâo àaä tùng khöng nhanh bùçng thu nhêåp cuãa nhûäng ngûúâi giaâu coá hún trong nhiïìu nûúác Àöng AÁ. Khi tùng trûúãng ngaây caâng phuå thuöåc vaâo kyä nùng vaâ kiïën thûác, chûá khöng phaãi sûác lao àöång hay lao àöång böí sung cho vöën thò nguy cú ngûúâi ngheâo bõ àêíy ra khoãi quaá trònh tùng trûúãng khöng hïì thuyïn giaãm. Cêìu vïì lao àöång coá kyä nùng seä tùng nhanh hún lao àöång khöng coá kyä nùng, vaâ chïnh lïåch vïì tiïìn lûúng seä röång thïm. Nguy cú naây caâng nhêën maånh thïm vai troâ quan troång cuãa chñnh phuã vaâ nhûäng taác àöång maâ chñnh saách thu chi cuãa chñnh phuã taåo ra àöëi vúái viïåc àûa caác nhoám thu nhêåp thêëp tham gia vaâo quaá trònh tùng trûúãng hay loaåi hoå ra ngoaâi lïì (chûúng 6). Lúâi giaãi cho cêu hoãi vïì àöå daâi cuãa quaá trònh phuåc höìi úã Àöng AÁ vaâ liïåu khu vûåc naây coá thïí tûå àûa mònh vaâo möåt kyã nguyïn múái tùng trûúãng cao hay khöng phuå thuöåc rêët lúán vaâo viïåc khu vûåc naây quaãn lyá quaá trònh toaân cêìu hoáa nhû thïë naâo, liïåu noá coá thïí höìi sinh möåt khu vûåc doanh nghiïåp àang chõu töín thêët nùång nïì hay khöng, vaâ liïåu noá coá thaânh cöng trong viïåc tiïën túái möåt khïë ûúác xaä höåi múái khöng. Chûúng 7 seä xem xeát tiïìm nùng daâi haån cuãa khu vûåc vaâ toám tùæt laåi nhûäng kiïën nghõ cuãa baáo caáo naây vïì nhûäng caãi caách thïí chïë coá taác àöång àïën tùng trûúãng vaâ giaãm àoái ngheâo. Chuá thñch 1.Vúái mûác phaá giaá danh nghôa 40% hoùåc hún thïë nûäa, xuêët khêíu dûå kiïën seä tùng 20 àïën 25%. Àiïìu naây àaä khöng xaãy ra búãi leä, cho duâ töíng khöëi lûúång xuêët khêíu tùng, nhûng giaá caã àaä giaãm maånh meä. Coá böën nguyïn nhên giaãi thñch cho cuá söëc ghï gúám vïì tyã lïå trao àöíi thûúng maåi naây cuãa khu vûåc. Thûá nhêët, caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ coá mûác àöå höåi nhêåp rêët cao, do àoá suy

28 Sûå phuåc höìi àang lêëy laåi àöång nùng 19 thoaái trong möåt nûúác nhanh choáng lan sang caác nûúác laáng giïìng, gêy ra möåt sûå suy giaãm têåp thïí. Thûá hai, sûå suy giaãm cuãa khu vûåc, cöång thïm vúái suy thoaái cuãa Nhêåt Baãn, àaä keáo giaá caã haâng hoáa giaãm xuöëng, trong àoá coá giaá gaåo, cao su vaâ dêìu. Thûá ba, sûå dû thûâa nùng lûåc saãn xuêët trong caác ngaânh àiïån tûã, nhêët laâ ngaânh baán dêîn, àaä khiïën giaá caã giaãm xuöëng dûúái caã mûác saân - nhûng nhûäng mùåt haâng xuêët khêíu naây laåi chiïëm möåt tyã troång lúán trong xuêët khêíu haâng chïë taåo cuãa Haân Quöëc vaâ Malaisia. Cuöëi cuâng, viïåc gia tùng xuêët khêíu àöåt ngöåt tûâ caác nûúác trong khu vûåc vïì nhûäng loaåi saãn phêím caånh tranh nhau àaä laâm giaãm giaá cuãa têët caã. Cuá söëc vïì tyã lïå trao àöíi thûúng maåi naây húåp sûác vúái cuá söëc vïì viïåc caác luöìng vöën chaãy ài àaä khoeát sêu thïm caái höë suy thoaái hún mûác ngûúâi ta tûúãng. Taâi liïåu tham khaão Credit Lyonnais Securities Asia Eye on the Asian Economies. Global Emerging Market. Deutsche Banh Emerging Markets Weekly, September 17. Hodrick, Robert J., and Edward C. Prescott Post War US Business Cycles: An Empirical lnvestigation. Journal of Money, Credit and Banking (U.5.) 29 (February): Montes, Manuel F The Currency Crisis in Southeast Asia. lnstitute of Southeast Asian Studies, Singapore. Mukherjee, Nilanjana Indonesia: Consultations with the Poor. Paper prepared for World Bank Global Synthesis Workshop, September, Washington, D.C. World Bank. 1999a. East Asia The Road to Recovery. Washington, D.C..1999b. World Development Report 1998/99: Knowledge for Development. New York: Oxford University Press Global Economic Prospects and the Developing Countries. Washington, D.C.

29 20 CHÛÚNG 2 QUAÃN LYÁ HÖÅI NHÊÅP TAÂI CHÑNH Bêy giúâ laâ cuöëi thaáng Ba vaâ Alfred Ho, Giaám àöëc Cöng ty lnvesco Höìng Cöng, àang úã trong möåt têm traång laåc quan. Caác hiïím hoåa mang tñnh hïå thöëng taåi chêu AÁ àaä giaãm ài, Ho tuyïn böë. Àaä àïën luác xem xeát caác con baâi vaâ àùåt cûúåc. Caác cöng ty hoùåc seä tiïën haânh caãi töí, giaãm búát caác gaánh nùång núå nêìn, hoùåc laâ phaá saãn. Nùm ngoaái Ho khöng daám khùèng àõnh àiïìu gò vúái caác khaách haâng cuãa mònh. Nùm nay töi coá thïí noái vúái hoå rùçng töi sïì khöng laâm cho caác baån löî vöën, Ho noái. Khi maâ nhiïìu thõ trûúâng taåi chêu AÁ giaãm 80% so vúái àónh cao cuãa chuáng, caác nhaâ quaãn lyá quyä àêìu tû àaä àûa ra kïët luêån rùçng ruãi ro lúán nhêët àöëi vúái caác nhaâ àêìu tû laâ khöng àêìu tû. Nhûäng ngaây thaáng töët àeåp nùm nùm vïì trûúác chûa quay trúã laåi. Nhûng bêy giúâ laâ thúâi àiïím àïí tiïën haânh caác nghiïn cûáu kyä lûúäng vaâ tòm kiïëm caác khaã nùng àñch thûåc àïí lêåt ngûúåc tònh thïë vaâ caác cöng ty àang quan têm möåt caách nghiïm tuác túái viïåc caãi töë. Baån phaãi tûå hoãi rùçng: Liïåu hoå seä traã àûúåc caác moán núå khöng? Liïåu hoå coá thïí têåp trung hún vaâo caác thïë maånh khöng? Liïåu hoå coá thïí caãi thiïån àûúåc tyã lïå laåi trïn taâi saãn khöng? Ho noái. Taåp chñ Kinh tïë Viïîn Àöng, 22 thaáng Tû 1999, tr. 32. Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ àaä naãy sinh vaâ lan röång tûâ sûå quaãn lyá yïëu keám caác ruãi ro coá liïn quan túái quaá trònh höåi nhêåp vúái thõ trûúâng taâi chñnh toaân cêìu1. Caác töí chûác taâi chñnh, dûúái möåt gaánh nùång quaá sûác vaâ àûúåc quaãn lyá loãng leão, àaä liïn tuåc vay núå tûâ nûúác ngoaâi àïí taâi trúå cho caác moán àêìu tû àang ngaây caâng trúã nïn thiïëu hiïåu quaã. Trong khi nhõp àöå tùng trûúãng kinh tïë trong khu vûåc àang chêåm laåi, caác àiïím yïëu àang lúán dêìn trong caác cöng ty vaâ töí chûác taâi chñnh, kïët húåp vúái caác chñnh saách kinh tïë àaä khuyïën khñch viïåc vay núå quaá mûác tûâ nûúác ngoaâi, àùåc biïåt laâ vay núå ngùæn haån. Thay vaâo viïåc laâm chêåm hoùåc cên àöëi laåi nhõp àöå chaãy cuãa doâng vöën ài vaâo, caác chñnh saách trong nhiïìu trûúâng húåp àaä khuyïën khñch doâng vöën vay núå ngùæn haån thöng qua viïåc múã röång hún nûäa taâi khoaãn vöën cuäng nhû sûå thuêån tiïån trong sûå baânh trûúáng cuãa caác cú quan taâi chñnh vöën àûúåc àiïìu tiïët möåt caách loãng leão, bao göìm caã caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng vaâ caác ngên haâng haãi ngoaåi. Caác chñnh saách naây àaä giuáp giûä vûäng àûúåc mûác àöå tùng trûúãng, nhûng cuäng laâm tùng mûác àöå ruãi ro. Xuêët phaát tûâ caác kïët quaã kinh tïë to lúán taåi Àöng AÁ cöång vúái laäi suêët thêëp taåi nûúác mònh, nhûäng ngûúâi cho vay bïn ngoaâi haáo hûác cho vay. Nïëu xem xeát laåi chuáng ta thêëy rùçng, hoå àaä cho vay vûúåt quaá mûác àöå maâ tñnh thêån troång cho pheáp, coá leä búãi vò hoå chúâ àúåi möåt löëi thoaát dïî daâng hoùåc giaã caác chñnh phuã seä nhêån laåi caác moán núå. Sûå chúâ àúåi naây àaä toã ra àuáng àùæn trong phêìn lúán caác trûúâng húåp. Do mûác àöå ruãi ro tùng lïn trong nhûäng nùm giûäa thêåp kyã 1990, caác

30 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 21 moán vay ngaây caâng trúã nïn ngùæn haån hún vaâ lûúång vöën chaãy ra cuäng tùng lïn, chûáng toã rùçng caác chuã taâi saãn (chuã núå - ND.) àaä ngaây caâng trúã nïn lo lùæng. Sau khi cuöåc khuãng hoaãng nöí ra úã Thaái Lan, caác möìi lo lùæng cuãa caác nhaâ àêìu tû vïì caác ruãi ro tùng lïn möåt caách nhanh choáng dêîn àïën sûå chaãy ra öì aåt cuãa caác nguöìn vöën tûâ caác nûúác àûúåc coi laâ giöëng vúái Thaái Lan. Taåi caác nûúác bõ khuãng hoaãng, caác kinh nghiïåm gêìn àêy liïn quan túái höåi nhêåp taâi chñnh coá thïì àûúåc àaánh giaá theo ba giai àoaån. Sau möåt thêåp kyã, maâ trong àoá viïåc múã röång möåt phêìn caác taâi khoaãn vöën àaä dêîn àïën möåt doâng vöën tû nhên daâi haån lúán, thêåp kyã 1990 àaä àûúåc bùæt àêìu bùçng möåt giai àoaån múái cuãa quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh. Sûå múã röång cuãa doâng vöën tû nhên toaân cêìu, bõ hêëp dêîn búãi caác kïët quaã kinh tïë hïët sûác töët àeåp taåi Àöng AÁ, tûúng taác vúái caác àiïím yïëu taâi chñnh tiïìm taâng (vaâ trong möåt söë trûúâng húåp laâ caác àiïím yïëu kinh tïë vô mö) àaä laâm tùng thïm khaã nùng bõ töín thûúng cuãa hïå thöëng taâi chñnh. Giai àoaån thûá hai laâ khi maâ caác ruãi ro trúã thaânh hiïån thûåc vaâ cuöåc khuãng hoaãng buâng nöí. Chñnh saách kinh tïë vô mö phaãi vêåt löån vúái möåt doâng chaãy ra rêët lúán cuãa nguöìn vöën tû nhên, möåt lûúång khöíng löì caác nguöìn vöën höî trúå chñnh thûác àaä laâm giaãm búát caác thiïåt haåi vïì taâi chñnh, vaâ chñnh saách tiïìn tïå bõ mùæc keåt giûäa hai muåc tiïu hoùåc laâ haån chïë taác àöång cuãa tyã giaá lïn caác cöng ty àang bõ mùæc núå chöìng chêët, hoùåc laâ taåo ra khaã nùng thanh khoaãn cho hïå thöëng taâi chñnh. Trong giai àoaån thûá 3, doâng vöën chaãy ra àaä chêåm dêìn vaâ tònh traång öín àõnh àaä àûúåc lêåp laåi, caác chñnh saách chuyïín sang quan têm túái viïåc taåo nïn möåt cú cêëu töí chûác múái àïí quaãn lyá quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh. Trung Quöëc, höåi nhêåp vaâo thõ trûúâng taâi chñnh toaân cêìu trong möåt cú cêëu khaác hùèn, àoâi hoãi möåt caách phên tñch khaác. Giai àoaån thûá nhêët: caác àiïím dïî bõ töín thûúng xuêët hiïån Mùåc duâ phaát triïín nhanh möåt caách kyâ diïåu, Àöng AÁ àaä àïí löå ra möåt söë àiïím dïî bõ töín thûúng ngay tûâ trûúác khuãng hoaãng. Trong söë nhûäng àiïím quan troång nhêët coá luöìng vöën chaãy vaâo tùng nhanh choáng, caác khoaãn àêìu tû möîi ngaây möåt thiïëu hiïåu quaã vaâ caác chñnh saách tuy coá duy trò àûúåc mûác àöå tùng trûúãng nhûng laåi laâm tùng khaã nùng bõ thûúng töín. Doâng vöën chaãy vaâo tùng nhanh choáng Ngay tûâ nùm 1990, caã böën nûúác bõ khuãng hoaãng nùång nïì nhêët laâ Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan àaä höåi nhêåp tûúng àöëi töët vaâo thõ trûúâng taâi chñnh toaân cêìu. Caác nûúác naây coá tyã lïå núå tû nhên daâi haån khöng àûúåc baão laänh, núå tû nhên ngùæn haån trïn GDP cao, thêåm chñ coân cao hún caã caác nûúác Myä Latinh (xem hònh 2.1)2, phaãn aánh àuáng tònh traång höåi nhêåp vaâ caác thaânh tûåu kinh tïë cuãa caác nûúác naây. Caác nûúác lúán khaác úã Àöng AÁ -Trung Quöëc, Philippin, Viïåt Nam - coá caác khoaãn núå tû nhên nhoã hún nhiïìu. Sau nùm 1990, caã khu vûåc àaä bûúác vaâo möåt giai àoaån múái cuãa quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh vúái nïìn kinh tïë toaân cêìu. Böën nûúác bõ khuãng hoaãng àïìu nhêån thïm nhiïìu caác khoaãn núå tû nhên hún, vúái möåt töëc àöå nhanh hún caác nûúác àang phaát triïín khaác, àùåc biïåt laâ sau nùm 1993 (xem hònh 2.1)3. Caác sûå thay àöíi trong chñnh saách cuäng giaán tiïëp uãng höå quaá trònh vay núå nûúác ngoaâi (khung 2.1, 2.2 vaâ 2.3). Taåi caác nûúác naây tyã lïå núå tû nhên daâi haån khöng àûúåc baão laänh, núå ngùæn haån trïn GDP tùng gêìn 3% möåt nùm. Núå ngùæn haån tùng nhanh möåt caách àùåc biïåt, vúái Thaái Lan vaâ (sau nùm 1994) Haân Quöëc coá tyã lïå tùng nhanh nhêët 4. Thïm vaâo àoá böën nûúác naây àaä nhêån àûúåc möåt lûúång àêìu tû giaán tiïëp vaâ àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi khöíng löì. Luöìng vöën vaâo giaán tiïëp haâng nùm chiïëm trung bònh hún 1% GDP, nhiïìu hún 50% so vúái caác nûúác Myä Latinh. Möåt lûúång àaáng kïí caác khoaãn àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi àûúåc àöí vaâo Malaisia, Inàönïsia vaâ Thaái Lan (trïn mûác àöå trung bònh cuãa caác nûúác àang phaát triïín lúán). Lûúång vöën chaãy vaâo naây laâ cêu traã lúâi cho caác thaânh tûåu kinh tïë àaåt àûúåc vaâ sûå múã röång caác taâi khoaãn vöën. Nhû vêåy laâ, caác nûúác naây àaä chiïëm vaâ àûúåc lúåi tûâ khoaãng 1/4 lûúång buâng nöí caác doâng vöën tû nhên toaân cêìu trong nhûäng nùm Trong nhûäng nùm àêìu cuãa thêåp kyã 1990 caác doâng vöën chaãy vaâo àaä taâi trúå cho sûå tùng trûúãng àöåt ngöåt trong àêìu tû nöåi àõa vaâ dûå trûä ngoaåi tïå (xem hònh 2.2). Luöìng vöën roâng chaãy

31 22 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 2.1 Àöng AÁ coá núå tû nhên cao ngay caã trûúác khi khuãng hoaãng Ghi chuá: Dûä liïåu Àöng AÁ àûúåc tñnh trung bònh cho Inàönïxia, Haân Quöëc, Malaixia. Dûä liïåu Myä Latinh àûúåc tñnh trung bònh cho AÁchentina, Braxin, Cölömbia, Mïhicö vaâ Pïru. Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. vaâo lúán hún taåi caác nûúác Haân Quöëc, Malaisia, Thaái Lan àaä taâi trúå cho phêìn lúán caác khoaãn àêìu tû tùng thïm; phêìn coân laåi àûúåc taâi trúå búãi caác khoaãn tiïët kiïåm trong nûúác5. Taåi Inàönïsia, àêìu tû tùng thïm ñt hún (3% GDP) vaâ phêìn lúán àûúåc taâi trúå búãi caác khoaãn tiïët kiïåm trong nûúác. Trong khoaãng thúâi gian tûâ nùm 1994 túái nùm 1996, böën nûúác naây tiïëp tuåc trúã nïn dïî bõ thûúng töín hún nûäa vaâ àaä coá caác dêëu hiïåu cho thêëy rùçng caác nhaâ àêìu tû àang lo lùæng vïì khaã nùng duy trò tùng trûúãng kinh tïë. Caác nûúác naây tiïëp tuåc gia tùng viïåc sûã duång nguöìn vöën chaãy vaâo àïí taâi trúå cho caác khoaãn àêìu tû - tyã lïå àêìu tû so vúái GDP àûúåc giûä nguyïn möåt caách cùn baãn (trûâ Malaisia), trong khi àoá taâi khoaãn vaäng lai tùng lïn möåt lûúång bùçng khoaãng 1% cuãa GDP. Hún thïë nûäa, núå ngùæn haån vaâ lûúång vöën chaãy ra khöng giaãi thñch àûúåc tùng lïn möåt caách nhanh choáng. Cuöëi cuâng, mûác àöå tùng trûúãng dûå trûä ngoaåi tïå giaãm dêìn (xem hònh 2.2).Tyã lïå dûå trûä nhoã hún so vúái núå ngùæn haån vaâ tiïìn gûãi nöåi àõa cuäng coá nghôa laâ lúáp àïåm chöëng laåi sûå chuyïín dõch trong xu hûúáng cho vay ngùæn haån vaâ gûãi tiïìn nöåi àõa thöng qua taâi khoaãn vöën múã trúã nïn moãng hún. Bïn caånh àiïím yïëu naây laâ khaã nùng àaão ngûúåc chiïìu cuãa doâng àêìu tû giaán tiïëp vaâ caác vêën àïì coá thïí phaát sinh trong quaá trònh àaão núå daâi haån, gêy ra mêët loâng tin. (Caác nghôa vuå traã núå daâi haån chiïëm khoaãng 8,2% GDP taåi Inàönïsia vaâ 7,7% taåi Malaisia). Khaã nùng traánh gêy mêët loâng tin, àiïìu maâ coá thïí àaão ngûúåc chiïìu doâng vöën vaâ gêy ra khuãng hoaãng phuå thuöåc vaâo viïåc sûã duång caác nguöìn vöën chaãy vaâo möåt caách coá hiïåu quaã (àïí caác taâi saãn thu àûúåc àuã àïí traã núå) vaâ duy trò àûúåc caác chñnh saách kinh tïë vô mö àuáng àùæn (chñnh saách tiïìn tïå vaâ chñnh saách tyã giaá phaãi thöëng nhêët vúái nhau ngay caã khi àiïìu kiïån trong vaâ ngoaâi nûúác thay àöíi). Tuy nhiïn, trong thêåp kyã 1990, àùåc biïåt laâ sau nùm 1993, caác nûúác bõ khuãng hoaãng ngaây caâng thêët baåi lúán hún trong viïåc duy trò caác àiïìu kiïån trïn, do àoá laâm tùng mûác àöå ruãi ro cuãa möåt sûå thay àöíi àöåt ngöåt trong nguöìn taâi trúå. Àêìu tû thiïëu hiïåu quaã Taåi Àöng AÁ àêìu tû àaä trúã nïn thiïëu hiïåu quaã tûâ nhûäng nùm Trïn cêëp àöå vô mö caác khoaãn àêìu tû tùng thïm khöng dêîn àïën sûå tùng trûúãng tûúng xûáng. Taåi Thaái Lan vaâ Haân Quöëc mûác àöå tùng trûúãng trïn thûåc tïë àaä giaãm ài. Trïn cêëp àöå vi mö, tyã lïå sinh lúâi thêëp vaâ coá xu hûúáng giaãm (Claessens, Djankov vaâ Lang 1998). Cuâng vúái núå nêìn vaâ laäi suêët tùng, lúåi nhuêån thu àûúåc giaãm (Alba vaâ caác taác giaã khaác 1999). Hiïåu quaã kinh doanh vaâ khaã nùng sinh lúâi giaãm möåt phêìn laâ do sûå chuyïín dõch tñn duång sang lônh vûåc kinh doanh bêët àöång saãn (Goldstein 1998). Sûå giaãm suát cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán vaâ cuãa giaá bêët àöång saãn àaä bùæt àêìu vaâo nùm 1996 (Berg 1999). Taåi Haân Quöëc lúåi nhuêån àaä thêëp vêîn tiïëp tuåc giaãm möåt phêìn laâ do caác cuá söëc bïn ngoaâi vaâ trong nùm àêìu nùm 1997 saáu têåp àoaân lúán (chaebol) àaä bõ phaá saãn. Trïn toaân quöëc caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám, núå nêìn lúán vaâ àûúåc àiïìu tiïët möåt caách loãng leão (àùåc biïåt laâ caác töí chûác phi ngên haâng vaâ caác ngên haâng haãi ngoaåi) vaâ caác khaách haâng cuãa chuáng trúã nïn dïî bõ töín thûúng trûúác sûå suy giaãm cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán vaâ giaá bêët àöång saãn. Taåi sao caác luöìng vöën chaãy vaâo Àöng AÁ laåi dêîn àïën caác khoaãn àêìu tû thiïëu hiïåu quaã? Möåt lyá do laâ chuáng àûúåc chaãy qua caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám vúái khaã nùng àaánh giaá hïët sûác ngheâo naân, vöën thêëp vaâ hïå thöëng àiïìu tiïët

32 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 23 Khung 2.1 Höåi nhêåp taâi chñnh, chñnh saách taâi chñnh vaâ cuöåc khuãng hoaãng taåi Thaái Lan Sau nùm 1990 Thaái Lan àaä coá tyã lïå tùng trûúãng cao nhêët trong caác nûúác bõ khuãng hoaãng nhûng vêîn coá möåt tyã lïå thêm huåt caán cên vaäng lai lúán nhêët 7% GDP trong nùm vaâ 8% nùm Núå bïn ngoaâi, àùåc biïåt laâ núå ngùæn haån, tùng möåt caách nhanh choáng. Àêìu tû tùng, nhûng töëc àöå tùng trûúãng trïn thûåc tïë giaãm so vúái cuöëi nhûäng nùm Taâi khoaãn vöën cuãa Thaái Lan àaä àûúåc múã röång tûúng àöëi ngay tûâ giûäa nhûäng nùm Tûå do hoáa caác giao dõch trïn taâi khoaãn vaäng lai àaä kïët thuác vaâo nùm 1990 vaâ cho túái nùm 1996 phêìn lúán caác haån chïë vïì taâi khoaãn vöën cuäng àûúåc dúä boã (Alba, Hernandez vaâ Klingebiel 1999). Tyã giaá höëi àoaái àûúåc cöë àõnh laâm giaãm búát caác ruãi ro maâ ngûúâi vay ngoaåi tïå phaãi chõu. Mùåc duâ tyã giaá thûåc tïë cuäng chó tùng khoaãng 10% trong nhûäng nùm 1990 (theo Quyä tiïìn tïå quöëc tïë), àaä xuêët hiïån möåt sûå xï dõch lúán giûäa giaá cuãa caác haâng hoáa mêåu dõch vaâ caác haâng hoáa phi mêåu dõch (Warr 1998). Cêu hoãi àûúåc àùåt ra laâ liïåu möåt tyã giaá mïìm deão hún, cho pheáp möåt mûác tùng danh nghôa, coá thïí caãn trúã àûúåc möåt phêìn nguöìn vöën chaãy vaâo vaâ laâm cho viïåc khùæc phuåc hêåu quaã trúã nïn àúä töën keám hún hay khöng. Laäi suêët cuãa hïå thöëng ngên haâng nöåi àõa vaâ sûå phên phöëi nguöìn vöën theo chó àaåo dûúåc tûå do hoáa vaâo àêìu nhûäng nùm Mùåc duâ khöng coá möåt hònh thûác baão hiïím tiïìn gûãi chñnh thûác naâo, trong cuöåc khuãng hoaãng nùm 1983 thiïåt haåi cuãa ngûúâi gûãi tiïìn laâ tûúng àöëi haån chïë, ngay caã trong caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng (Johnson 1991). Vaâo nùm 1993 tñnh múã cuãa taâi khoaãn vöën àûúåc tùng lïn möåt caách àaáng kïí vaâ noá cuäng àûúåc thay àöíi vïì mùåt hònh thûác vúái sûå múã cûãa cuãa Bangkok International Banking Facility. Àêy laâ möåt cöë gùæng nhùçm taåo ra möåt trung têm taâi chñnh quöëc tïë vaâ thu huát vöën àïí duy trò sûå tùng trûúâng cuãa nïìn kinh tïë. Caác àiïìu lïå cuãa trung têm naây khuyïën khñch caác khoaãn taâi trúå ngùæn haån tûâ nûúác ngoaâi cho caác cöng ty trong nûúác. Caác ngên haâng tham gia àûúåc hûúãng caác ûu tiïn vïì thuïë vaâ quaãn lyá. Caác ngên haâng nöåi àõa chuyïín möåt phêìn hoaåt àöång ra nûúác ngoaâi vaâ àiïìu àoá coá thïí àaä laâm tùng thïm caác khoaãn núå ngoaåi tïå àöëi vúái nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn (Kawai vaâ lwatsubo 1998). Mûác tùng trûúãng cao cuãa Thaái Lan trong nhûäng nùm 1990 möåt phêìn naâo àoá àaä phaãn aánh cuöåc buâng nöí trong xêy dûång, möåt phêìn lúán nguöìn taâi trúå àïën tûâ nûúác ngoaâi thöng qua caác cöng ty taâi chñnh yïëu keám vaâ àûúåc thaã loãng. Búãi vò caác cöng ty naây khöng àûúåc nhêån tiïìn gûãi nïn chuáng phaãi dûåa caác chûáng khoaán hay thay àöìi laâm nguöìn taâi trúå. Sûå buâng nöí maånh meä cuãa caác cöng ty naây phêìn naâo phaãn aánh niïìm hy voång rùçng caác cöng ty lúán nhêët seä àûúåc pheáp thaânh lêåp ngên haâng. Hïå thöëng ngên haâng cuäng àûúåc àiïìu tiïët möåt caách loãng leão (trong lônh vûåc dûå trûä cho ruãi ro tñn duång vaâ cöng nhêån thu nhêåp) vaâ coá caác taâi saãn yïëu keám (vúái khoaãng 7% taâi saãn khöng sinh lúâi trûúác khi khuãng hoaãng), àöìng thúâi chõu aãnh hûúãng trûåc tiïëp hay giaán tiïëp cuãa caác moán cho vay bêët àöång saãn. Chñnh saách taâi khoáa, dûúâng nhû thay cho viïåc tòm caách cên àöëi lai caác taác àöång cuãa luöìng vöën chaãy vaâo àaä laâm tùng thïm caác taác àöång naây. Thùång dû ngên saách giaãm tûâ 3,2% cuãa GDP nùm 1990 xuöëng coân 0,9% nùm 1996 (IMF, Caác thöng tin taâi chñnh quöëc tïë; caác söë liïåu bao göìm caã söë tiïìn thu àûúåc trong quaá trònh tû nhên hoáa). Caác cöë gùæng cuãa Ngên haâng trung ûúng Thaái Lan àïí kiïìm chïë töëc àöå tùng trûúãng thöng qua mûác laäi suêët cao àaä chó hêëp dêîn thïm caác nguöìn vöën chaãy vaâo, dûúái möåt chïë àöå taâi khoaãn vöën röång múã vaâ tyã giaá cöë àõnh. Khi mûác àöå tùng trûúãng kinh tïë bùæt àêìu chêåm laåi vaâo nùm 1996, Chñnh phuã Thaái Lan àaä cung cêëp nhûäng sûå höî trúå to lúán cho caác cöng ty taâi chñnh (vaâ caác nhaâ àêìu tû trïn thõ trûúâng chûáng khoaán) thay cho viïåc bùæt nhûäng ngûúâi naây phaãi tûå giaãi quyïët lêëy caác vêën àïì cuãa hoå (nhû laâ ÊËn Àöå àaä laâm nùm 1998). Trong khoaãng tûâ thaáng Mûúâi hai 1996 túái thaáng Saáu 1997, caác khoaãn cho vay cuãa Ngên haâng trung ûúng Thaái Lan àöëi vúái caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng àaä coá thïí laâm tùng lûúång tiïìn cú súã thïm 66% nïëu lûúång tiïìn dûå trûä khöng bõ giaãm suát. Cuäng khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn rùçng nhûäng ngûúâi vêîn àang coân giûä àöìng baåt - vöën sùén bõ hoang mang búãi sûå giaãm suát cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán vaâ sûå xêëu ài cuãa caán cên ngên saách - lo súå rùçng caác chñnh saách trïn seä laâm nöí tung hïå thöëng tyã giaá cöë àõnh vaâ vò vêåy hoå tòm caách baán àöìng baåt ài. Chñnh phuã àaä buöåc phaãi thaã nöíi àöìng baåt vaâo thaáng Baãy 1997, khi maâ dûå trûä ngoaåi tïå cuãa noá (töíng thûåc tïë cuãa caác húåp àöìng mua baán trûúác) gêìn nhû caån kiïåt (Lane vaâ nhûäng taác giaã khaác 1999). Caác moán núå bïn ngoaâi khöíng löì vaâ laäi suêët tùng nhanh àaä dêîn àïën sûå phaá saãn haâng loaåt.

33 24 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 2.2 Luöìng vöën roâng ài vaâo dêîn àïën sûå gia tùng maånh meä trong àêìu tû trong nûúác vaâ dûå trûä quöëc tïë Ghi chuá: Dûä liïåu àûúåc tñnh trung bònh cho Inàönïxia, Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan. Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái, Söë liïåu dûå trûä taâi chñnh phaát triïín toaân cêìu; IMF, Thöëng kï taâi chñnh quöëc tïë. kiïím soaát loãng leão -àùåc biïåt laâ caác ngên haâng quöëc doanh taåi Inàönïsia, caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng taåi Haân Quöëc vaâ Thaái Lan (chûúng 4; Alba vaâ caác taác giaã khaác 1999; Claessens vaâ Glaessner 1997; Alba, Claessens vaâ Djankov 1998; Claessens, Djankov vaâ Lang 1998; Gray 1999). Tuy nhiïn, àoá khöng phaãi laâ cêu traã lúâi àêìy àuã. Möåt phêìn lúán caác moán vay núå nûúác ngoaâi cuãa Inàönïsia khöng ài qua hïå thöëng taâi chñnh nöåi àõa maâ ài thùèng tûâ caác ngên haâng quöëc tïë túái caác cöng ty phi taâi chñnh. Möîi möåt ngûúâi vay núå haãi ngoaåi coá möåt ngûúâi cho vay haãi ngoaåi. Möåt cêu hoãi hïët sûác tûå nhiïn àûúåc àùåt ra laâ taåi sao caác khoaãn cho vay caá nhên laåi àûúåc têåp trung àïën mûác nhû vêåy cho caác töí chûác taâi chñnh vaâ caác cöng ty àaä coá tiïëng laâ yïëu keám? Möåt trong nhûäng lúâi giaãi thñch coá thïí laâ caác thaânh tûåu kinh tïë rûåc rúä cuãa caác nûúác trong khu vûåc, cuãa ngûúâi ài vay kïët húåp vúái viïåc tòm kiïëm caác khaã nùng sinh lúâi cao hún so vúái úã caác nûúác cho vay. Vñ duå, caác ngên haâng Nhêåt Baãn coá thïí àaä tùng caác khoaãn vay haãi ngoaåi àïí buâ àùæp laåi lúåi nhuêån giaãm suát taåi Nhêåt Baãn vaâ uãng höå caác kïë hoaåch àêìu tû cuãa caác cöng ty Nhêåt Baãn - giöëng nhû caác ngên haâng chêu Êu àaä laâm taåi Myä Latinh trong nhûäng nùm Giaã thuyïët thûá hai laâm chuáng ta liïn tûúãng túái bong boáng taâi chñnh vaâ haânh vi a dua. Giaã thuyïët thûá ba dûåa trïn yá tûúãng cho rùçng doâng vöën àûúåc khuyïën khñch búãi sûå kyâ voång vaâo möåt löëi thoaát dïî daâng (trong khi chñnh phuã höî trúå tyã giaá) hoùåc chñnh phuã seä àûáng ra baão laänh cho caác khoaãn núå tû nhên nïëu coá chuyïån khöng hay xaãy ra. Àaä khöng xaãy ra bêët cûá möåt sûå baão laänh chñnh thûác naâo caã7. Tuy nhiïn, Chñnh phuã Thaái Lan àaä baão vïå tyã giaá cöë àõnh cuãa mònh trong suöët nûãa àêìu cuãa nùm 1997 vaâ têët caã caác quöëc gia àaä sûã duång nguöìn dûå trûä ngoaåi tïå vaâ caác khoaãn vay chñnh thûác àïí giaãm thiïíu viïåc giaãm tyã giaá sau khi tyã giaá cöë àõnh bõ boã rúi (xem dûúái àêy). Khi cuöåc khuãng hoaãng nöí ra, Chñnh phuã Haân Quöëc àaä nhêån laåi caác khoaãn vay núå tû nhên bïn ngoaâi vaâ Inàönïsia, Haân Quöëc, Thaái Lan àaä baão àaãm caác khoaãn tiïìn gûãi ngên haâng vaâ phi ngên haâng. Nhû vêåy, nïëu àaä töìn taåi möåt kyâ voång naâo àoá vïì möåt sûå baão laänh thò noá cuäng àûúåc thoãa maän phêìn lúán búãi vò nhûäng ngûúâi cho vay vaâ nhûäng ngûúâi chuã taâi saãn bïn ngoaâi, caã nöåi àõa vaâ nûúác ngoaâi, àaä coá khaã nùng thoaát khoãi (cuöåc khuãng hoaãng ND) vaâ chñnh phuã àaä àûáng ra baão laänh (trûâ trûúâng húåp caác moán núå cuãa caác cöng ty Inàönïsia).

34 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 25 Khung 2.2 Sûå múã röång taâi khoaãn vöën, caác chñnh saách trong nhûäng nùm 1990 vaâ cuöåc khuãng hoaãng taåi Inàönïsia Nïìn kinh tïë Inàönïsia coá veã nhû laâ rêët maånh vaâo àêìu nùm Nhûng noá laâ nïìn kinh tïë bõ taân phaá nùång nïì nhêët khi caác àiïím yïëu trong hïå thöëng taâi chñnh vaâ àiïìu haânh tûúng taác vúái caác sai lêìm. Chñnh saách vaâ mûác núå nûúác ngoaâi lúán. Inàönïsia àaä múã röång taâi khoaãn vöën cuãa mònh rêët lêu trûúác cuöåc khuãng hoaãng, vaâo nùm 1970, nhùçm muåc àñch giaãm thiïíu tham nhuäng trong hïå thöëng kiïím soaát vöën cuãa noá. Hïå thöëng tyã giaá àûúåc thay àöíi vaâo nùm 1994, tûâ hïå thöëng tyã giaá cöë àõnh sang hïå thöëng tyã giaá àûúåc giûä trong möåt daãi quanh tyã giaá cöë àõnh. Tuy nhiïn, àöå röång cuãa daãi naây tûúng àöëi nhoã. Mùåc duâ taâi khoaãn vöën àaä àûúåc múã. Trong nhûäng nùm 1990 laäi suêët tiïìn gûãi àöla cao hún laäi suêët tûúng ûáng taåi Singapo vaâ laäi suêët giaá tiïìn baãn àõa laâ 1%. Nïëu laäi suêët naây àûúåc àiïìu chónh laåi àïí phaãn aánh sûå suåt giaá, thò noá cao hún rêët nhiïìu so vúái laäi suêët haãi ngoaåi (Ngên haâng Thïë giúái 1995b), laâm ngûúâi ta liïn tûúãng àïën möåt khoaãn laäi traã thïm tûúng àöëi lúán cho caác ruãi ro. Tuy nhiïn, caác cöng ty Inàönïsia vay trûåc tiïëp tûâ caác ngên haâng haãi ngoaåi vúái möåt söë lûúång rêët lúán. Nhû vêåy coá nghôa laâ möåt phêìn lúán quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh vaâ taâi trúå cho caác cöng ty baãn àõa taåi Inàönïsia khöng thöng qua caác ngên haâng baãn àõa, maâ thöng qua caác ngên haâng quöëc tïë. Caác cöng ty àaä khöng aáp duång möåt biïån phaáp phoâng ngûâa naâo caã vaâ phûúng phaáp maåo hiïím naây àaä mang laåi cho hoå möåt khoaãn lúåi nhuêån lúán trong möåt thúâi gian. Tuy nhiïn, noá cuäng goáp phêìn àaáng kïí vaâo caác thiïåt haåi to lúán maâ cuöåc khuãng hoaãng àem laåi. Caác ngên haâng thöëng trõ khu vûåc taâi chñnh nöåi àõa taåi Inàönïsia. Tyã lïå tiïìn theo nghôa röång trïn GDP tùng nhanh hún möåt caách khöng àaáng kïí so vúái GDP trong nhûäng nùm Àiïìu àoá chûáng toã tñn duång nöåi àõa khöng múã röång möåt caách thaái quaá. Tuy nhiïn, thõ trûúâng vöën tû nhên vêîn coân nhoã beá (Ngên haâng Thïë giúái 1995a) vaâ khöng töìn taåi thõ trûúâng núå cuãa chñnh phuã búãi vò möåt àaåo luêåt ban haânh vaâo nùm 1967 àaä cêëm chñnh phuã ài vay trong nûúác. Trêìn laäi suêët àûúåc dúä boã vaâo nùm Vaâo nùm 1988, àïí tùng cûúâng caånh tranh caác ngên haâng quöëc tïë vaâ caác ngên haâng tû nhên múái àûúåc pheáp gêìn nhû tûå do gia nhêåp thõ trûúâng, àöìng thúâi caác tiïu chñ vïì vöën vaâ dûå trûä cuäng àûúåc giaãm túái mûác töëi thiïíu (Hanna 1 994). Àïí kiïím chïë sûå múã röång tñn duång xaãy ra sau àoá, chñnh saách tiïìn tïå àûúåc thùæt chùåt. Tuy nhiïn, àiïìu àoá chó kñch thñch luöìng vöën chaãy vaâo thöng qua taâi khoaãn vöën múã röång vaâ noá àaä taåo ra möåt sûå thêm huåt ngên saách aão. Sûå thêm huåt aão naây àûúåc giaãi quyïët möåt caách cùn baãn vaâo nùm 1993 (Ngên haâng Thïë giúái 1994). Viïåc àiïìu tiïët vaâ kiïím soaát caác ngên haâng àûúåc thùæt chùåt möåt lêìn nûäa vaâo àêìu nhûäng nùm 1990, nhûng sûå trò trïå trong viïåc xûã lyá caác ngên haâng vi phaåm àaä cho pheáp nhiïìu ngên haâng yïëu keám töìn taåi. Taâi saãn khöng sinh lúâi chiïëm trung bònh khoaãng 9% töíng taâi saãn. Caác ngên haâng quöëc doanh thu huát khoaãng 40% lûúång tiïìn gûãi, nhûng chó chiïëm khoaãng dûúái 3% töíng söë vöën kïí caã vöën dûå trûä àang úã dûúái mûác cho pheáp. Thïm vaâo àoá 27% caác ngên haâng vûúåt quaá haån mûác tñn duång (Ngên haâng Thïë giúái 1995b). Khöng töìn taåi möåt cú chïë baão hiïím tiïìn gûãi chñnh thûác naâo. Trong cuöåc khuãng hoaãng ngên haâng tû nhên lúán àêìu tiïn trong nhûäng nùm 1990 nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn lúán àaä bõ mêët möåt khoaãn lúåi nhuêån àaáng kïí, tuy nhiïn trong cuöåc khuãng hoaãng thûá hai nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn àaä khöng phaãi chõu thiïåt haåi búãi vò chñnh phuã àaä àûáng ra nhêån lêëy traách nhiïåm. Rêët nhiïìu ngên haâng nûúác ngoaâi àaä àûúåc cêëp giêëy pheáp, tuy nhiïn caác ngên haâng naây thûúâng cho vay haãi ngoaåi, coá leä búãi sûå thiïëu hoaân thiïån trong caác quy àõnh vïì thu núå vaâ vöën cêìn thiïët àïí cho vay nöåi àõa. Chñnh saách taâi khoáa dûúåc thùæt chùåt vaâo nhûäng nùm 1990, ban àêìu laâ àïí buâ àùæp vaâo giaá dêìu cao, sau àoá vúái viïåc giaãm thêm huåt ngên saách 2,6% cuãa GDP haâng nùm trong nhûäng nùm àïí cên àöëi laåi tònh traång quaá noáng cuãa nïìn kinh tïë. Caác khoaãn núå cöng cöång bïn ngoaâi àaä àûúåc traã trûúác bùçng tiïìn thu àûúåc tûâ tû hûäu hoáa vaâ thùång dû ngên saách nùm Tuy nhiïn, chñnh saách tiïìn tïå àûúåc coi laâ phûúng tiïån cú baãn àïí öín àõnh kinh tïë, àùåc biïåt laâ trong caác nùm , vaâ yïu cêìu vïë vöën dûå trûä thêëp àaä àûúåc nêng lïn vaâo thaáng Hai 1996 vaâ thaáng Tû Viïåc thùæt chùåt chñnh saách tiïìn tïå lêìn naây, cuäng nhû lêìn trûúác, àaä bõ luöìng vöën chaãy vaâo dûúái taâi khoaãn vöën röång múã vaâ tyã giaá cöë àõnh laâm giaãm taác duång, vaâ khöng gêy àûúåc mêëy taác duång lïn laäi suêët hoùåc khöëi lûúång tñn duång (Ngên haâng Thïë giúái 1996c). Àöìng thúâi, nhû àaä noái úã trïn, caác cöng ty cuäng tiïën haânh vay haãi ngoaåi möåt caách trûåc tiïëp. Vaâo àêìu nùm 1997 Inàönïsia àaä àaåt àûúåc mûác àöå thêm huåt caán cên vaäng lai thêëp nhêët trong caác nûúác bõ khuãng hoaãng, möåt bûúác tiïën nhoã trong àêìu tû vaâ möåt sûå tùng trûúãng lúán trong àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi. Tuy nhiïn, núå nûúác ngoaâi lúán, àùåc biïåt núå ngùæn haån cöång vúái taâi khoaãn vöën múã röång àaä laâm cho nïìn kinh tïë trúã nïn dïî bõ töín thûúng vaâ khöng àaáng tin cêåy. Thïm vaâo àoá, àêët nûúác naây coân phaãi chõu àûång nhiïìu

35 26 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín àiïím yïëu lêu daâi trong hïå thöëng taâi chñnh vaâ àiïìu haânh (Ngên haâng Thïë giúái 1993,1995b,1996c, 1997c). Luöìng vöën chaãy ra tùng lïn trong nhûäng nùm Caác àiïìu kiïån kinh tïë vô mö ngaây möåt xêëu ài cöång vúái khaã nùng möåt chñnh phuã múái seä ra àúâi sau cuöåc bêìu cûã àaä laâm tùng thïm khöng khñ lo lùæng vaâo nùm Àöìng baåt àûúåc thaã nöíi laåi caâng laâm tùng caác möëi lo lùæng naây möåt caách nhanh choáng. Inàönïsia àaáp laåi sûå thaã nöíi àöìng baåt bùçng caách múã röång Biïn àöå tyã giaá vaâo thaáng Baãy vaâ tuyïn böë thaã nöíi tyã giaá vaâo thaáng Taám, vaâ hêìu nhû khöng duâng dûå trûä ngoaåi tïå àïí baão vïå àöìng nöåi tïå trong khoaãng thúâi gian àoá. Laäi suêët àûúåc tùng lïn, tuy nhiïn laåi àûúåc nhanh choáng haå xuöëng trûúác caác sûác eáp chñnh trõ (Ohno, Shirono vaâ Sisli 1999). Túái cuöëi thaáng Chñn tñn duång ngên haâng àaä tùng 11 % so vúái cuöëi thaáng Saáu. Àïí giuáp baão vïå tyã giaá viïåc àöíi ngoaåi tïå àaä àûúåc haån chïë vaâo cuöëi thaáng Taám. Cuöëi thaáng Mûúâi cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm cho tyã giaá laåi Inàönïsia xuöëng thêëp, tuy rùçng khöng thêëp hún nhiïìu so vúái taåi Thaái Lan vaâ Malaisia. Vaâo thaáng Mûúâi möåt Inàönïsia àûúåc nhêån möåt goái trúå giuáp àa phûúng. Möåt chûúng trònh kinh tïë àûúåc àùåt ra àïí tûå do hoáa vaâ àoáng cûãa 16 ngên haâng yïëu keám, bïn caånh viïåc caãi thiïån caác àiïìu kiïån kinh tïë vô mö. Möåt sûå hoaãng loaån xuêët hiïån taåi caác ngên haâng noái lïn vaâ sau àoá àaä lan röång ra caác ngên haâng khaác mùåc dêìu àaä coá caác thöng baáo vïì viïåc baão hiïím tiïìn gûãi cho nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn nhoã vaâ sau àoá laâ cho têët caã moåi ngûúâi. Ngên haâng trung ûúng àaä cung cêëp caác khoaãn tñn duång lúán àïí höî trúå hïå thöëng ngên haâng vaâ àïí traã lúâi cho caác sûác eáp giûä laäi suêët úã mûác thùæp. Túái cuöëi thaáng Mûúâi hai tñn duång cêëp phaát cho caác ngên haâng àaä tùng lïn hún ba lêìn - sûå tùng voåt naây àaä coá thïí laâm tùng gêëp àöi lûúång tiïìn cú súã nïëu dûå trûä ngoaåi tïå khöng giaãm xuöëng. Caác möëi lo ngaåi vïì sûác khoãe cuãa Suharto vaâ caác thöng baáo vïì taâi khoáa vúái rêët ñt àiïím giöëng vúái caác muåc tiïu do Quy tiïìn tïå quöëc tïë àïì ra tiïëp tuåc laâm cho luöìng vöën ra ài. Túái cuöëi thaáng Mûúâi hai 1997 àöìng rupi bõ giaãm giaá xuöëng coân möåt nûãa so vúái cuöëi nùm 1996 vaâ caác möëi lo ngaåi vïì tònh hònh chñnh trõ àaä tröån lêîn vaâo caác vêën àïì kinh tïë. Caác vêën àïì trong quaá trònh àûa ra chñnh saách Trong nhûäng nùm 1990 caác sûác eáp khaác nhau àaä dêîn àïën nhûäng chñnh saách kinh tïë vô mö ngaây caâng thiïëu nhêët quaán - àûúåc àõnh nghôa nhû laâ möåt höîn húåp cuãa caác chñnh saách tiïìn tïå, tyã giaá, taâi khoáa vaâ quaãn lyá núå nûúác ngoaâi. Caác nûúác bõ khuãng hoaãng àaä theo àuöíi caác chñnh saách kinh tïë vô mö baão thuã tûâ rêët lêu (Ngên haâng Thïë giúái 1993). Khi doâng vöën chaãy vaâo bùæt àêìu tùng vaâo àêìu nhûäng nùm 1990, caác nûúác naây àûáng trûúác nhûäng thûã thaách vaâ caác quyïët àõnh khoá khùn hún, nhiïìu khi nùçm ngoaâi phaåm vi cuãa chñnh saách kinh tïë vô mö truyïìn thöëng. Caác quyïët àõnh àûúåc àûa ra thûúâng giûä àûúåc mûác tùng trûúãng trong möåt thúâi gian ngùæn, tuy nhiïn khöng taåo àûúåc möåt lúáp àïåm chöëng laåi caác àiïím dïî bõ töín thûúng ngaây caâng tùng. Caác nûúác bõ khuãng hoaãng (àùåc biïåt laâ Thaái Lan vaâ Inàönïsia) àaä thûã duâng chñnh saách tiïìn tïå àïí haån chïë búát sûå naãy núã cuãa caác doâng vöën chaãy vaâo. Tuy nhiïn, caác thñ nghiïåm naây àaä laâm tùng thïm doâng vöën chaãy vaâo dûúái möåt tyã giaá tûúng àöëi cöë àõnh. Chñnh saách tyã giaá naây (ngûúåc laåi vúái chñnh saách tùng tyã giaá möåt lêìn) àûúåc àõnh hûúáng búãi mong muöën duy trò xuêët khêíu laâm nïìn moáng cho sûå tùng trûúãng cuãa nïìn kinh tïë vaâ àïì giuáp cho nhûäng thûúng nhên, nhaâ àêìu tû vaâ ngûúâi ài vay xuyïn biïn giúái coá khaã nùng dûå àoaán tònh hònh thõ trûúâng. Tuy nhiïn, chñnh saách naây khöng nhûäng laâm tùng thïm doâng vöën chaãy vaâo, maâ coân laâm tùng thïm caác giao dõch khöng àûúåc tûå baão hiïím. Chñnh saách taâi khoáa cuäng khöng cên àöëi àûúåc caác taác àöång baânh trûúáng cuãa doâng vöën chaãy vaâo. Taåi Thaái Lan vaâ Haân Quöëc chñnh saách taâi khoáa àûúåc thùæt chùåt möåt chuát ñt. Taåi Inàönïsia vaâ Malaisia taâi khoáa àûúåc thùæt chùåt möåt caách àaáng kïí so vúái thöng lïå quöëc tïë vaâo caác nùm (3,2 vaâ 4,2% cuãa GDP). Tuy nhiïn, kïí caã taåi hai nûúác naây phêìn tùng trong thùång dû ngên saách cuäng coân nhoã hún rêët nhiïìu so vúái mûác àöå tùng cuãa doâng vöën chaãy vaâo. Nùm 1996 thùång dû ngên saách giaãm suát taåi caã böën nûúác, àùåc biïåt taåi Malaisia vaâ Thaái Lan. Trong nûãa àêìu cuãa nùm 1997 Thaái Lan bùæt àêìu höî trúå möåt caách maånh meä cho caác ngên haâng vaâ caác töí chûác phi ngên haâng cuãa mònh (xem khung 2.I). Sûå quaãn lyá yïëu keám quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh trong hoaân caãnh caác töí chûác taâi chñnh vaâ caác cöng ty cuäng yïëu úát coá leä àaä laâ àiïím yïëu chñnh saách lúán nhêët taåi Àöng AÁ. Àêy laâ möåt vêën àïì nùçm ngoaâi chñnh saách kinh tïë vô mö

36 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 27 Khung 2.3 Tûå do hoáa taâi khoaãn vöën, höåi nhêåp taâi chñnh vaâ cuöåc khuãng hoaãng taåi Haân Quöëc Taâi khoaãn vöën bùæt àêìu àûúåc tûå do hoáa möåt caách nghiïm chónh vaâo àêìu thaáng nùm 1990 taåi Haân Quöëc. Tuy nhiïn, coá ba lyá do laâm cho caác cöë gùæng naây trúã thaânh caác àöång lûåc khuyïën khñch vay núå ngùæn haån chuã yïëu thöng qua sûå möi giúái cuãa khu vûåc taâi chñnh. Thûá nhêët, vay núå ngùæn haån àûúåc tûå do hoáa àöëi vúái caã caác cöng ty vaâ ngên haâng, trong khi àoá vay daâi haån bao göìm caã tñn duång tûâ ngûúâi baán haâng vaâ thõ trûúâng traái phiïëu nûúác ngoaâi vêîn bõ haån chïë. Thûá hai laâ luöìng vöën vay núå àûúåc khuyïën khñch hún luöìng cöí phiïëu chaãy vaâo (baán cöí phiïëu cho ngûúâi nûúác ngoaâi -ND.). Mùåc duâ luöìng cöí phiïëu nûúác ngoaâi chaãy vaâo thõ trûúâng chûáng khoaán àaä àûúåc tûå do hoáa vaâo thaáng Giïng 1992, chuáng vêîn nùçm dûúái caác sûå kiïìm chïë bao göìm caã trêìn giúái haån 10% àöëi vúái caác cöí phiïëu nùçm trong tay tû baãn nûúác ngoaâi (àûúåc nêng lïn 12% trong thaáng Mûúâi hai 1994 vaâ 15% trong thaáng Saáu 1995). Thûá ba laâ caác khoaãn vay núå cuãa caác töí chûác taâi chñnh àaä àûúåc tûå do hoáa, tuy nhiïn, caác khoaãn vay núå cuãa caác cöng ty vêîn àoâi hoãi sûå chêëp thuêån cuãa chñnh phuã vaâ bõ haån chïë. Haân Quöëc cuäng bùæt àêìu laåi quaá trònh tûå do hoáa taâi chñnh nöåi àõa vaâo àêìu nhûäng nùm Trong nùm 1991 möåt kïë hoaåch böën bûúác àûúåc àùåt ra àïí giaãi phoáng tyã giaá. Caác töí chûác taâi chñnh àûúåc tûå do hún trong viïåc quaãn lyá taâi saãn, nguöìn vöën, bao göìm viïåc tûå do hoáa cho vay bùçng àöìng ngoaåi tïå vaâo nùm Trong caác nùm nhiïìu töí chûác taâi chñnh àûúåc pheáp cho vay bùçng ngoaåi tïå thöng qua viïåc biïën 24 cöng ty taâi chñnh thaânh caác cöng ty ngên haâng baán buön (àïí coá thïí hoaåt àöång trïn thõ trûúâng mua baán ngoaåi tïå) vaâ múã thïm 28 chi nhaánh ngên haâng haãi ngoaåi. Thïm vaâo àoá, caác chñnh saách kinh tïë vô mö duâng àïí àöëi phoá vúái doâng vöën chaãy vaâo cuäng àaä phêìn naâo khuyïën khñch vay núå bïn ngoaâi ngùæn haån. Àïí giaãm búát sûác eáp laåm phaát, chñnh phuã àaä haån chïë khaã nùng sinh söi cuãa möåt böå phêån àaáng kïí doâng vöën chaãy vaâo vaâ àaä cho pheáp tyã giaá tùng lïn chuát ñt. Laäi suêët nöåi àõa vêîn coân chïnh lïånh àaáng kïí so vúái laäi suêët nûúác ngoaâi, taåo ra möåt lûúång cêìu lúán àöëi vúái caác khoaãn vöën nûúác ngoaâi, reã. Vò caác lyá do nïu trïn, núå bïn ngoaâi tùng lïn maånh meä, àùåc biïåt laâ núå ngùæn haån (do àaä àûúåc tûå do hoáa nhiïìu hún). Caác töí chûác taâi chñnh cuãa Haân Quöëc khöng àûúåc chuêín bõ möåt caách àêìy àuã àïí quaãn lyá doâng vöën lúán chaãy vaâo naây. Chñnh saách phaát triïín trong quaá khûá, mùåc duâ coá rêët nhiïìu thaânh cöng, àaä àïí laåi möåt di saãn laâ sûå thiïëu kinh nghiïåm trong viïåc phên tñch tñn duång, quaãn lyá ruãi ro vaâ quaãn lyá núå quaá haån vaâ cuöëi cuâng àaä taåo nïn möåt hïå thöëng taâi chñnh thuå àöång. Do àoá, caác töí chûác taâi chñnh trúã nïn dïî bõ töín thûúng khi phaãi àöëi mùåt vúái sûå khöng tûúng xûáng trong tiïìn tïå vaâ kyâ haån. Caác moán vay àûúåc chuyïín cho khu vûåc chïë taåo vaâ saãn xuêët haâng xuêët khêíu. Tuy nhiïn, mûác lúåi nhuêån cuãa caác cöng ty thêëp vaâ tiïëp tuåc haå xuöëng trong nhûäng nùm 1990, trong khi àoá caác khoaãn àêìu tû vaâ vay núå cuãa chuáng thò khöng nhû vêåy. Doâng taâi chñnh bïn ngoaâi àaä laâm nheå búát caác ûác chïë vïì ngên saách cuãa caác cöng ty nhûng àaä laâm tùng tyã lïå àoân bêíy cuãa chuáng. Nhû vêåy, caách tiïëp cêån quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh naây coá veã nhû àaä laâm caác àiïím yïëu vïì cêëu truác tiïìm taâng thïm nùång nïì. Cho túái nùm 1995 caác kïët quaã kinh tïë töët àeåp cuãa Haân Quöëc àaä che giêëu caác àiïím yïëu naây. Khi nïìn kinh tïë bùæt àêìu phaát triïín chêåm laåi vaâo nùm 1996 thò sûå moãng manh tiïìm taâng cuãa nïn kinh tïë àaä múã àûúâng cho sûå khöën cuâng cuãa caác cöng ty. Lúåi nhuêån sau thuïë cuãa caác cöng ty giaãm tûâ 4% cuãa GDP trong caác nùm xuöëng dûúái 2% nùm Hún thïë nûäa, vay núå thûåc tïë cuãa caác cöng ty tùng möåt caách àaáng kïí - tûâ 4% GDP nùm lïn 8% nùm Caác dêëu hiïåu àêìu tiïn cuãa sûå khöën cuâng xuêët hiïån vaâo cuöëi nùm 1996 àêìu nùm Vaâo thaáng Giïng 1997, Hanbo, têåp àoaân lúán thûá 14, tuyïn böë phaá saãn vúái möåt khoaãn núå àûúåc àaánh giaá vaâo khoaãng 6 tyã USD. Sau àoá laâ sûå phaá saãn haâng loaåt cuãa caác cöng ty. Túái giûäa nùm 1997 möåt àiïìu àaä trúã nïn roä raâng laâ caác khoá khùn cuãa caác cöng ty àaä gêy ra caác taác àöång xêëu àöëi vúái khu vûåc taâi chñnh. Sûå giaãm giaá cuãa àöìng baåt vaâo thaáng Baãy àaä laâm tùng caác möëi lo ngaåi cuãa caác nhaâ àêìu tû vaâ caác khoá khùn chöìng chêët trong khu vûåc taâi chñnh cuäng laâm tùng thïm bêìu khöng khñ cùng thùèng. Quyïët àõnh cûáu têåp àoaân Kia trïn búâ vûåc phaá saãn vaâo thaáng Mûúâi vaâ sûå suåp àöí cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán Höìng Cöng coá veã nhû àaä taåo ra aáp lûåc lúán hún nûäa àöëi vúái àöìng won. Caác ngên haâng nûúác ngoaâi tûâ chöî àaão núå - tiïëp tuåc laâm tùng thïm aáp lûåc àöëi vúái tyã giaá.

37 28 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Trong suöët quaäng thúâi gian àoá, caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi phaãi àöëi àêìu vúái möåt tònh traång khöng roä raâng àûúåc taåo ra búãi sûå thiïëu vùæng caác thöng tin kõp thúâi vaâ àaáng tin cêåy vïì caác khoaãn tñn duång khöng sinh lúâi, dûå trûä ngoaåi tïå vaâ núå nûúác ngoaâi. Phaãn ûáng àêìu tiïn cuãa chñnh phuã vaâo thaáng Taám 1997 laâ nhêån baão laänh tiïìn gûãi vaâ caác khoaãn vay nûúác ngoaâi cuãa caác töí chûác taâi chñnh. Tuy nhiïn, bûúác ài naây coá thïí àaä àùåt ra caác cêu hoãi vïì khaã nùng cuãa Ngên haâng trung ûúng Haân Quöëc (Banh of Korea) nhêån traách nhiïåm laâ ngûúâi cho vay cuöëi cuâng vaâ do àoá thêët baåi trong viïåc trêën an caác nhaâ àêìu tû. Caác cöë gùæng àïí duy trò tyã giaá höëi àoaái àaä gêy nïn khoaãn thiïåt haåi 10 tyã USD trong nguöìn dûå trûä trong khoaãng tûâ cuöëi thaáng Taám túái cuöëi thaáng Mûúâi möåt. Caác cöë gùæng àïí giûä tyã giaá àaä bõ boã rúi vaâo ngaây 17 thaáng Mûúâi möåt. Möåt vaâi ngaây sau, Haân Quöëc yïu cêìu trúå giuáp khêín cêëp tûâ cöång àöìng quöëc tïë àïí traánh bõ phaá saãn búãi núå nûúác ngoaâi. truyïìn thöëng, tuy nhiïn noá àaä trúã thaânh möåt vêën àïì lúán kïí tûâ cuöåc khuãng hoaãng núå Myä Latinh trong nhûäng nùm 1980, àùåc biïåt laâ taåi Chilï8. Taåi Àöng AÁ, caác vêën àïì naãy sinh coá liïn quan àïën ruãi ro àaåo àûác: thiïëu sûå thêån troång trong viïåc cho vay, àùåc biïåt laâ cho vay coá hiïåu quaã. Caác vêën àïì naây naãy sinh laâ do caác töí chûác taâi chñnh vaâ caác cöng ty khöng phaãi chõu traách nhiïåm vïì caác kïët quaã taâi chñnh, ngûúâi gûãi tiïìn vaâ ngûúâi cho vay àûúåc coi laâ nùçm dûúái sûå baão vïå cuãa chñnh phuã. Caác möëi liïn kïët giûäa caác töí chûác taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh cuäng laâm tùng thïm ruãi ro àaåo àûác. Caác vêën àïì naây laåi àûúåc quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh cuãa Àöng AÁ vaâo thõ trûúâng thïë giúái phoáng àaåi lïn. Nhû vêåy, khi sûå tùng trûúãng kinh tïë taåi chêu AÁ bùæt àêìu chêåm laåi, caác töí chûác taâi chñnh vaâ caác cöng ty, khöng coân nhiïìu àïí mêët, tòm moåi caách àïí vay núå nhùçm duy trò caác hoaåt àöång cuãa chuáng vúái hy voång lúåi nhuêån seä tùng lïn. Nhûäng ngûúâi cho vay tûâ bïn ngoaâi àaä taåo àiïìu kiïån cho ngûúâi ài vay thoaát khoãi thõ trûúâng nöåi àõa nhoã beá; hoå sùén saâng cho vay ngùæn haån vúái yá tûúãng rùçng hoå coá thïí thoaát ra àûúåc vaâ coá leä chñnh phuã seä nhêån traách nhiïåm vïì caác khoaãn núå nïëu tònh hònh xêëu ài. Caác chñnh phuã àaä khöng can thiïåp vaâo caác töí chûác yïëu úát cho túái khi hoå caãm nhêån àûúåc cuöåc khuãng hoaãng möåt caách roä raâng. Trïn thûåc tïë, Chñnh phuã Thaái Lan vaâ Haân Quöëc àaä cho pheáp caác töí chûác àûúåc àiïìu tiïët möåt caách loãng leão baânh trûúáng möåt caách nhanh choáng thöng qua vay núå haãi ngoaåi. Haân Quöëc vaâ Thaái Lan cuäng giaãm nheå búát caác quy àõnh àöëi vúái doâng vöën chaãy vaâo àùåc biïåt laâ vöën ngùæn haån. Caác chñnh saách naây àaä khuyïën khñch thïm doâng vöën chaãy vaâo múái vaâ àaä taåm thúâi duy trò àûúåc mûác àöå tùng trûúãng, tuy nhiïn, cuäng laâm tùng thïm khaã nùng bõ töín thûúng. Toám laåi, caác nûúác bõ khuãng hoaãng úã Àöng AÁ àaä khöng chuêín bõ àïí quaãn lyá quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh ngaây caâng tùng vaâo giûäa nhûäng nùm Bõ thu huát búãi caác thaânh cöng trong quaá khûá cuãa khu vûåc, caác doâng vöën chaãy vaâo tùng voåt laâm traân ngêåp khaã nùng cho vay möåt caách coá hiïåu quaã cuãa caác töí chûác taâi chñnh. Caác chñnh saách kinh tïë vô mö àaä khöng àiïìu chónh àûúåc quaá trònh buâng nöí vaâ bõ ru nguã búãi baãn chêët tû nhên cuãa doâng vöën. Khi tùng trûúãng chêåm dêìn vaâ sûå àiïìu tiïët trúã nïn cêìn thiïët, nhû laâ tònh traång cuãa Thaái Lan vaâ Haân Quöëc trong nhûäng nùm , caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách àaä choån giaãi phaáp tiïëp tuåc duy trò buâng nöí kinh tïë thöng qua vay núå nûúác ngoaâi hún laâ tiïën haânh caác biïån phaáp àiïìu chónh coá thïí laâm chêåm tùng trûúãng trong möåt thúâi gian ngùæn. Nguöìn vöën nûúác ngoaâi tiïëp tuåc chaãy vaâo, àùåc biïåt laâ vöën ngùæn haån, àïì àaáp laåi sûå cúãi múã taâi chñnh vaâ coá leä laâ caã kyâ voång rùçng chñnh phuã seä baão laänh trong trûúâng húåp tònh hònh xêëu ài. Khi maâ chñnh saách tiïìn tïå vaâ chñnh saách tyã giaá cuãa Thaái Lan coá veã thiïëu nhêët quaán vaâo nûãa àêìu cuãa nùm 1997, möåt cuöåc àêìu cú lúán chöëng laåi àöìng baåt àaä xaãy ra. Chñnh phuã Thaái Lan àaä buöåc phaãi tuyïn böë thaã nöíi àöìng baåt khi nguöìn dûå trûä ngoaåi tïå cuãa noá bõ caån kiïåt trong quaá trònh baão vïå tyã giaá cöë àõnh9. Taåi caác núi khaác khöng xuêët hiïån möåt dêëu hiïåu roä raâng naâo vïì caác vêën àïì àang töìn taåi trûúác khi àöìng baåt bõ thaã nöíi10, bêët chêëp caác vêën àïì vûâa nïu úã trïn. Tuy vêåy, sûå suåp àöí cuãa àöìng baåt àaä laâm cho haâng loaåt caác nhaâ àêìu tû chaåy khoãi caác nûúác trong khu vûåc11. Sûác eáp lïn tyã giaá vaâ laäi suêët àaä gêy ra haâng loaåt vuå phaá saãn cuãa caác cöng ty vaâ caác töí chûác taâi chñnh. Àêìu tû suåp àöí. Caác kñch àöång thiïëu tñch cûåc laåi àöí thïm dêìu vaâo lûãa, laâm töín thûúng xuêët khêíu vaâ nöng nghiïåp.

38 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 29 Giai àoaån thûá hai: àöëi phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng Cuöåc khuãng hoaãng àaä àêíy quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh taåi Àöng AÁ vaâo möåt giai àoaån múái hïët sûác khoá khùn, raâng buöåc chùåt cheä vúái caác chñnh saách kinh tïë vô mö vaâ coá ba àùåc àiïím cú baãn sau: Sûå ruát vöën tû nhên öì aåt (bao göìm caã tiïìn gûãi) khi maâ caác nhaâ àêìu tû trong vaâ ngoaâi nûúác chaåy khoãi caác taâi saãn bùçng nöåi tïå hoùåc nùçm trong thõ trûúâng taâi chñnh trong nûúác.. Möåt doâng vöën chñnh thûác nhùçm muåc àñch phêìn naâo buâ àùæp laåi doâng vöën tû nhên chaãy ra vaâ sûå baão laänh (hoùåc nhêån laåi) cuãa chñnh phuã àöëi vúái caác khoaãn núå. Möåt chñnh saách tiïìn tïå bõ mùæc laåi trong mêu thuêîn: hoùåc laâ hoaân thaânh traách nhiïåm laâ ngûúâi cho vay cuöëi cuâng (vúái hy voång laâ seä duy trò àûúåc niïìm tin) vaâ cêëp phaát tñn duång nöåi àõa (àïí laâm giaãm laäi suêët) vúái möëi nguy hiïím taåo ra möåt sûå chuyïín dõch trong àêìu tû giaán tiïëp vaâ giaãm tyã giaá, hoùåc giaãm thiïíu tñn duång trong nûúác (àïí öín àõnh tyã giaá vaâ chi phñ vay haãi ngoaåi), taåo ra möëi nguy hiïím cuãa möåt cuöåc khuãng hoaãng ngên haâng. Caác nûúác bõ khuãng hoaãng nhaãy ài nhaãy laåi giûäa chñnh saách trïn (Ohno, Shirono vaâ Sisli 1999). Vöën tû nhên chaãy ra - vöën chñnh thûác chaãy vaâo Sau khi àöìng baåt suåp àöí, caác chuã taâi saãn trong vaâ ngoaâi nûúác tranh nhau thaáo chaåy, taåo ra möåt doâng vöën chaãy ra öì aåt. Caác ngên haâng thûúng maåi dêîn àêìu cuöåc thaáo chaåy, giaãm búát söë dû núå cuãa hoå túái gêìn 100 tyã USD trong voâng 18 thaáng (baãng 2.1). Caác nûúác bõ khuãng hoaãng àaä thûã giuáp àúä hïå thöëng taâi chñnh yïëu úát cuãa hoå bùçng caách cêëp phaát tñn duång tûâ trung ûúng vaâ thónh thoaãng giaãm laäi suêët. Tiïìn gûãi àûúåc baão laänh vaâ caác moán núå tû nhên àûúåc nhêån laåi búãi chñnh phuã trong möåt cöë gùæng laâm tùng niïìm tin. Tuy nhiïn, do khöng coá cêìu àöëi vúái caác taâi saãn nöåi àõa nïn phêìn lúán caác khoaãn cho vay thïm tûâ trung ûúng àaä chaãy ra thõ trûúâng mua baán ngoaåi tïå, taåo thïm sûác eáp giaãm giaá àöìng nöåi tïå vaâ laâm giaãm dûå trûä. Thaái Lan àaä aáp duång biïån phaáp kiïím soaát vöën vaâo giûäa nùm 1997 vaâ Malaisia cuäng laâm nhû vêåy vaâo thaáng Chñn Thêm huåt ngên saách tùng trong khi GDP giaãm - vaâ thêm huåt ngên saách aão liïn quan túái viïåc höî trúå hïå thöëng taâi chñnh laâ khöíng löì - nhûng núái röång taâi khoáa vêîn khöng àuã àïí àiïìu chónh laåi sûå suy giaãm cêìu möåt caách nghiïm troång. Caác goái höî trúå chñnh thûác khöíng löì taåi Inàönïsia, Thaái Lan vaâ Haân Quöëc àûúåc àûa ra trong möåt cöë gùæng nhùçm phuåc höìi niïìm tin, chöëng laåi sûå giaãm giaá àöìng nöåi tïå vaâ suy giaãm cêìu àöëi vúái taâi saãn (baãng 2.2). Sûå trúå giuáp coân lúán hún sûå trúå giuáp àöëi vúái cuöåc khuãng hoaãng vay núå taåi Myä Latinh trong nhûäng nùm 1980 vaâ tûúng àûúng vúái khoaãn trúå giuáp cho Mïhicö trong cuöåc khuãng hoaãng àöìng pïsö nùm Cuäng nhû caác trûúâng húåp khaác, khoaãn trúå giuáp naây khöng àûúåc giaãi ngên ngay möåt luác, maâ àûúåc chia ra laâm nhiïìu lêìn tuây theo àiïìu kiïån thay àöìi vaâ caác raâng buöåc khaác nhau (Lane vaâ caác taác giaã khaác 1999)12. Malaisia, vúái söë núå ñt hún, khöng tham gia vaâo chûúng trònh trúå giuáp cuãa Quyä tiïìn tïå quöëc tïë vaâ do àoá nhêån àûúåc ñt trúå giuáp hún, àaä chöëng laåi sûác eáp lïn tyã giaá chuã yïëu bùçng viïåc baán ngoaåi tïå dûå trûä vaâ giaãm giaá àöìng nöåi tïå. Nhû àaä noái úã trïn, caác chñnh phuã nhêån baão laänh trong möåt cöë gùæng nhùçm cuãng cöë niïìm tin vaâo hïå thöëng taâi chñnh. Trûúác caác chûúng trònh cuãa Quyä tiïìn tïå quöëc tïë, Thaái Lan vaâ Haân Quöëc àaä baão laänh möåt caách coá hiïåu quaã caác moán tiïìn gûãi taåi caác ngên haâng vaâ caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng. Inàönïsia nhêån baão laänh sau khi àaä àoáng cûãa 16 ngên haâng, trûúác hïët cho nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn nhoã, sau Khung 2.2 Caác thay àöíi trong tñn duång cuãa caác ngên haâng thûúng maåi Àöng AÁ, (Tyã USD) Nûúác nhêån nûãa àêìu nûãa cuöëi nûãa àêìu nûãa cuöëi Inàönïxia, Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan 18,4-20,3-49,6-21,2 Nûúác khaác 15,4 12,5-10,7-6,8 Nguöìn: IMF 1999b

39 30 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín àoá laâ cho têët caã moåi ngûúâi gûãi tiïìn. Nhûäng ngûúâi cho vay nûúác ngoaâi cuäng cöë gùæng haån chïë doâng vöën chaãy ra. Thaái Lan àaä àûúåc baão àaãm khi bùæt àêìu chûúng trònh cuãa IMF rùçng caác ngên haâng nûúác ngoaâi (phêìn lúán laâ cuãa Nhêåt Baãn) taåi nûúác naây seä tiïëp tuåc caác chûúng trònh tñn duång cuãa hoå, tuy nhiïn, viïåc àaão núå cho caác ngên haâng Thaái Lan tiïëp tuåc giaãm. Haân Quöëc khöng thïí tiïëp tuåc vay ngùæn haån ngay caã sau khi thoãa thuêån sùén saâng vúái IMF àaä àûúåc cöng böë. Vúái nguöìn dûå trûä ngoaåi tïå hêìu nhû àaä caån kiïåt, Haân Quöëc àaä àaåt àûúåc caác thoãa thuêån vúái nhûäng ngûúâi cho vay vaâo thaáng Giïng 1998 vaâ àiïìu naây àaä laâm cho thõ trûúâng öín àõnh trúã laåi. Baãn thoãa thuêån bao göìm caác àiïìu khoaãn vïì húåp taác vaâ duy trò möåt caách tûå nguyïån caác mûác tñn duång liïn ngên haâng cho túái thaáng Ba Theo baãn thoãa thuêån vïì cêëu truác laåi núå kyá vaâo cuöëi thaáng Ba, 21,8 tyã USD núå ngùæn haån àûúåc chuyïín thaânh caác moán núå tûâ möåt túái ba nùm vaâ àûúåc chñnh phuã baão laänh. Cêëu truác laåi núå taåi Inàönïsia chó àûúåc bùæt àêìu vaâo thaáng Hai 1998, do bõ caãn trúã búãi caác moán núå khöíng löì cuãa caác cöng ty, möåt söë lûúång lúán nhûäng ngûúâi cho vay vaâ caác khoá khùn trong viïåc àaánh giaá caác moán núå. Vaâo thaáng Saáu 1998, caác moán núå liïn ngên haâng àûúåc cêëu truác laåi vaâ àûúåc Ngên haâng trung ûúng (Bank Baãng 2.2 Goáái viïån trúå chñnh thûác àöëi vúái caác nûúác bõ khuãng hoaãng (Tyã USD) Inàönïsia Haân Quöëc Thaái Lan Mïhicö Töíng 38,1 a 58,2 17,2 50,0 (% cuãa GDP 1997) 18,0 13,0 12,0 12,0 IMF 10,1 21,1 4,0 Ngên haâng Thïë giúái 4,5 10,0 1,5 Ngên haâng Phaát triïín chêu AÁ 3,5 4,0 1,2 Khaác (chuã yïëu laâ Nhêåt Baãn) 20,0 b 23,1c 10,5 c Ngaây àûúåc IMF thöng qua 11/5/ /4/1997 8/20/1997 a. Tùng thïm 42 tyã USD (bao göìm núå àûúåc cú cêëu laåi thúâi haån vaâ taâi trúå múái) vaâo thaáng Saáu b. Voâng baão vïå thûá 2. Inàönïsia coá 5 tyã USD tiïìn dûå trûä. c. Taâi trúå cuãa Nhêåt Baãn àûúåc giaãi ngên song song vúái tñn duång IMF Nguöìn: Lane vaâ caác taác giaã khaác 1999; Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái Inàönïsia) baão laänh, vaâ caác ngên haâng thöëng nhêët seä duy trò tñn duång thûúng maåi taåi mûác cuãa thaáng Tû 1998 trong voâng möåt nùm. Inàönïsia cuäng thiïët lêåp chûúng trònh baão laänh tyã giaá cho quaá trònh cêëu truác laåi núå cuãa caác cöng ty. Tuy nhiïn, cho túái cuöëi thaáng Mûúâi 1998, chûúng trònh naây chó thu huát àûúåc 2,9 tyã USD. Viïåc kiïím soaát vöën àûúåc siïët chùåt taåi Thaái Lan vaâo giûäa nùm 1997 vaâ taåi Malaisia vaâo thaáng Chñn 1998 (xem dûúái àêy). Doâng vöën chaãy ra rêët lúán tûâ nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn trong nûúác (IMF 1998) vaâ sûå giaãm thiïíu rêët lúán trong tñn duång ngên haâng (xem baãng 2.I) gúåi yá rùçng caác cöë gùæng cuãa nhûäng ngûúâi cho vay nûúác ngoaâi toã ra khöng coá hiïåu quaã. Kïët quaã cuöëi cuâng laâ caác doâng vöën àaáng kïí chaãy ra tûâ thõ trûúâng taâi chñnh. Doâng vöën chaãy ra khöíng löì, vöën dûå trûä vaâ caác moán vay núå chñnh thûác àïì chöëng laåi chuáng, sûå caãi thiïån àaáng kïí trong caán cên thanh toaán àûúåc trònh baây trong hònh 2.3 àöëi vúái caác nûúác Haân Quöëc, Inàönïsia vaâ Thaái Lan. Taåi Haân Quöëc, doâng chaãy ra tû nhên lïn túái 38 tyã USD - tûúng àûúng vúái 20% cuãa GDP- trong quyá IV vaâ quyá I -1998, hai quyá coá lûúång vöën chaãy ra lúán nhêët13. Doâng vöën chñnh thûác chaãy vaâo chiïëm khoaãng 46% caác doâng chaãy ra (vaâ lûúång dûå trûä tùng thïm trong quyá I-1998); thêm huåt dûå trûä vaâ thùång dû caán cên thanh toaán chiïëm phêìn coân laåi. Taåi Thaái Lan doâng vöën tû nhên chaãy ra chiïëm túái 15 tyã USD trong quyá III vaâ IV cuãa nùm 1997, tûúng àûúng vúái 23% cuãa GDP vaâ doâng chaãy chñnh thûác àaåt túái 61%. Nùm 1998 Thaái Lan mêët thïm 18 tyã USD. Taåi Inàönïsia trong quyá IV-1997 vaâ quyá I doâng vöën chaãy ra àaåt túái 16 tyã USD, tûúng àûúng vúái 26% cuãa GDP. Doâng vöën chñnh thûác bao haâm 18% doâng chaãy ra; thêm huåt dûå trûä vaâ thùång dû caán cên thanh toaán chiïëm phêìn coân laåi. Viïåc vöën chñnh thûác chó àuã àïí buâ àùæp cho möåt phêìn nhoã cuãa doâng vöën chaãy ra cuãa Inàönïsia noái lïn rùçng viïåc giaãi ngên bõ haån chïë do caác khoá khùn trong viïåc àaáp ûáng caác àiïìu kiïån maâ chûúng trònh IMF àùåt ra. Trong quyá III doâng vöën tû nhên chaãy ra laåi tùng lïn taåi caã ba nûúác. Sûå giaán

40 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 31 Hònh 2.3 Doâng chaãy vaâo, doâng chaãy ra vaâ tùng trûúãng trong thúâi gian khuãng hoaãng Nguöìn: IMF, Thöëng kï taâi chñnh quöëc tïë.

41 32 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín àoaån noái lïn sûå bêët an trïn thõ trûúâng quöëc tïë coá liïn quan àïën viïåc mêët khaã nùng traã núå cuãa Nga vaâo thaáng Taám vaâ sûå suåp àöí cuãa Quyä haån chïë quaãn lyá vöën daâi haån. Tuy nhiïn, mûác àöå tùng cuãa doâng vöën chaãy ra khöng lúán (trûâ trûúâng húåp cuãa Inàönïsia, taåi àêy tònh hònh chñnh trõ khöng öìn àõnh coá thïí àaä gêy ra caác taác àöång xêëu). Trong quyá IV lûng vöën chaãy ra laåi chêåm laåi vaâ tùng trûúãng àaä phuåc höìi (trûâ Inàönïsia, taåi àêy mûác àöå tùng trûúãng chó bùæt àêìu tùng lïn vaâo nùm 1999). Chñnh saách tiïìn tïå vaâ vai troâ ngûúâi cho vay cuöëi cuâng: tònh traång tiïën thoaái lûúäng nan cuãa nïìn kinh tïë höåi nhêåp Taåi Àöng AÁ, caác cöng ty vaâ caác töí chûác taâi chñnh àaä höåi nhêåp bõ thûúng töín möåt caách nùång nïì búãi sûå suåt giaá cuãa àöìng nöåi tïå vaâ caác moán núå nûúác ngoaâi khöng àûúåc gia haån. Trïn lyá thuyïët doâng vöën chaãy ra vaâ sûác eáp lïn tyã giaá coá thïí àûúåc chùån laåi búãi caác chñnh saách tiïìn tïå thùæt chùåt (khung 2.4). Tuy nhiïn, chñnh saách tiïìn tïå thùæt chùåt seä laâm giaãm khaã nùng cuãa ngên haâng trung ûúng trong vai troâ laâ ngûúâi cho vay cuöëi cuâng àïí àöëi phoá vúái caác yïu cêìu ruát tiïìn cuãa nhûäng ngûúâi cho vay bïn ngoaâi vaâ ngûúâi gûãi tiïìn trong nûúác. Tiïìn tïå thùæt chùåt cuäng laâm töín thûúng caác cöng ty trong nûúác àang bõ núå chöìng chêët nïëu chñnh saách naây keáo daâi. Nhû vêåy, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách àûáng trûúác möåt cuöåc trao àöíi giûäa viïåc cho pheáp phaá giaá àöìng nöåi tïå vaâ chñnh saách tiïìn tïå thùæt chùåt, vúái caác taác àöång phên phöëi, phên böí khaác nhau lïn nhûäng nhoám ngûúâi gûãi tiïìn vaâ cho vay khaác nhau. Trïn thûåc tïë, caác nûúác bõ khuãng hoaãng dao àöång trong caách tiïëp cêån chñnh saách tiïìn tïå vaâ tyã giaá. Trong möåt söë trûúâng húåp hoå tùng möåt caách àaáng kïí tñn duång cêëp phaát tûâ trung ûúng, àoáng vai troâ laâ ngûúâi cho vay cuöëi cuâng, traã tiïìn cho ngûúâi gûãi, vaâ àöi khi cöë gùæng giaãm laäi suêët, àöìng thúâi baán ngoaåi tïå dûå trûä vaâ ài vay àïí laâm giaãm taác àöång cuãa doâng vöën chaãy ra lïn tyã giaá. Trong quaäng thúâi gian àoá, caác nûúác naây cöë gùæng höî trúå cho caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám vaâ thay thïë lûúång tiïìn gûãi vaâ vay núå nûúác ngoaâi mêët ài bùçng caác khoaãn tñn duång trung ûúng. Trong khi khöng tiïëp tuåc duy trò tyã giaá ban àêìu, caác nûúác naây baán ra möåt lûúång lúán ngoaåi tïå dûå trûä àïí laâm giaãm mûác àöå phaá giaá àöìng tiïìn. Vò thïë, mùåc duâ àöìng baãn tïå bõ suåt giaá nghiïm troång, nhûng caác nûúác hoaân toaân khöng thaã nöíi tyã giaá14. Trong möåt söë trûúâng húåp khaác, caác nûúác naây thùæt chùåt tñn duång tûâ ngên haâng trung ûúng àïí haån chïë suåt giaá tiïìn tïå vaâ doâng vöën chaãy ra vaâ laâm tùng dûå trûä. Trong giai àoaån àêìu tñn duång tûâ caác ngên haâng trung ûúng àûúåc múã röång, sau àoá thùæt chùåt, nhûng trong möåt söë trûúâng húåp caác chñnh saách bõ thay àöíi trong möåt thúâi gian ngùæn (xem khung 2.2; Tanner 1999; Ohno, Shirono vaâ Sisli 1999; Lane vaâ caác taác giaã khaác 1999). Nhû thaão luêån úã dûúái àêy, vêën àïì naây àaä vûúåt ra khoãi quan àiïím chñnh trõ sang möåt vêën àïì khaác, cú baãn hún laâ khaã nùng cuãa caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách trong viïåc taåo ra aãnh hûúãng lïn caác àiïìu kiïån tiïìn tïå vaâ tñn duång trong möåt nïìn kinh tïë tûúng àöëi múã trong khi hoå baán möåt lûúång lúán ngoaåi tïå dûå trûä àïí haån chïë dao àöång cuãa tyã giaá vaâ möåt phêìn lúán tñn duång laâ bùçng ngoaåi tïå. Nhûäng khoaãn gia tùng to lúán vïì tñn duång roâng trung ûúng phêìn lúán àûúåc thêím thêëu vaâo thêm huåt dûå trûä quöëc tïë (hònh 2.4)15. Nhûäng sûå thay àöíi traái ngûúåc nhau naây àaä laâm cho lûúång tiïìn cú súã vaâ töíng tiïìn gêìn nhû khöng àöíi. Vñ duå, taåi Thaái Lan vaâo nûãa àêìu nùm 1997, ngên haâng trung ûúng àaä tùng lûúång tñn duång cho caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng khoaãng 66% cuãa lûúång tiïìn cú súã. Nïëu tñnh àïën caác àiïìu chónh trïn baãng cên àöëi taâi saãn cuãa ngên haâng trung ûúng thò khoaãn tùng thïm naây vêîn chiïëm vaâo khoaãng 45% (xem hònh 2.4). Trong khoaãng thúâi gian coân laåi cuãa nùm 1997, sau khi quaá trònh öín àõnh bùæt àêìu, möåt lûúång tñn duång tûúng àûúng cuäng àûúåc cung cêëp. Nhû vêåy, àöëi vúái caã nùm, tñn duång cuãa Ngên haâng trung ûúng Thaái Lan - trûâ ài caác khoaãn tñn duång àûúåc àiïìu chónh búãi caác moán núå nûúác ngoaâi àang tùng - àaä coá thïí laâm tùng gêëp àöi lûúång tiïìn cú súã nïëu dûå trûä ngoaåi tïå khöng bõ giaãm. Lûúång tñn duång tùng lïn cuãa Ngên haâng trung ûúng Thaái Lan, trïn thûåc tïë, àaä hoaân toaân bõ triïåt tiïu búãi caác thêm huåt dûå trûä. Kïët quaã laâ lûúång tiïìn cú súã chó tùng 16% cho caã

42 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 33 Khung 2.4 Caác thûåc tïë tûúng phaãn: caác goái chñnh saách khaác nhau? Möåt àiïìu roä raâng laâ àûa ra caác kiïën nghõ vïì chñnh saách sau khi moåi viïåc àaä xaãy ra bao giúâ cuäng dïî hún nhiïìu. Têët nhiïn, hêåu quaã cuãa cuöåc khuãng hoaãng seä nhoã hún nïëu caác nûúác bõ khuãng hoaãng àaä tiïën haânh caác biïån phaáp phoâng ngûâa trûúác - thùæt chùåt chñnh saách taâi khoáa, giaãi quyïët nhanh goån caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám, traánh tiïëp tuåc tûå do hoáa vöën àïí duy trò mûác àöå tùng trûúãng khöng húåp lyá. Tuy nhiïn, vïì mùåt chñnh trõ rêët khoá àûa ra caác chñnh saách, àùåc biïåt trong hoaân caãnh chñnh trõ chuyïín àöíi vaâ bêìu cûã taåi Inàönïsia, Haân Quöëc vaâ Thaái Lan (Berg 1999). Hún thïë nûäa, chñnh phuã úã caác núi khaác cuäng nhêån thêëy khoá khùn khi thay àöíi chó dûåa trïn caác dûå tñnh, àùåc biïåt laâ khi moåi viïåc àang suön seã. Möåt khi cuöåc khuãng hoaãng bùæt àêìu, sûác eáp lïn caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách tùng lïn möåt caách àêìy kõch tñnh. Möåt lûåa choån coá thïí laâ núái loãng chñnh saách taâi khoáa vaâ thùæt chùåt chñnh saách tiïìn tïå, vúái yá nghôa laâm giaãm lûúång tñn duång trong nûúác vaâ quan têm hún àïën thêm huåt dûå trûä. Tuy nhiïn, núái loãng chñnh saách taâi khoáa laåi àoâi hoãi phaãi coá möåt lûúång tiïìn ûáng trûúác. Vaâ nïëu khöng àûúåc sûå uãng höå chñnh thûác thò chñnh saách núái loãng taâi khoáa coá thïí laâm giaãm niïìm tin cuãa caác nhaâ àêìu tû, nhû àaä xaãy ra laåi Inàönïsia vaâo thaáng Giïng Cuöëi cuâng, taåo ra möåt chñnh saách taâi khoáa núái loãng möåt caách nhanh choáng khöng phaãi laâ möåt àiïìu dïî: caác chi tiïu múái hay giaãm thuïë coá thïí laâm tùng thïm caác nöîi lo lùæng cuãa caác nhaâ àêìu tû. Tùng thïm caác chi tiïu múái vaâo haå têìng cú súã (ngoaâi viïåc tùng töëc caác húåp àöìng àaä kyá) cuäng àoâi hoãi thúâi gian. Thûåc hiïån caác chi tiïu xaä höåi vaâ maång lûúái baão hiïím múái cuäng àoâi hoãi nhûäng caãi thiïån lúán trong caác cú quan. Chñnh saách tiïìn tïå thùæt chùåt -tòm caách traánh giûä laäi suêët úã mûác thêëp vaâ gêy thêm huåt dûå trûä - àaä coá thïí mang laåi möåt kïët thuác nhanh choáng cho quaá trònh giaãm tyã giaá, tuy nhiïn, cêìn phaãi taåo ra möåt lûúång tñn duång lúán trong nûúác àïí àaãm baão àûúåc khaã nùng thanh khoaãn cuãa caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám. Khi maâ chûúng trònh àûúåc IMF höî trúå àûúåc tiïën haânh, Thaái Lan vaâ Haân Quöëc àaä chêëp haânh chñnh saách thùæt chùåt tûúng àöëi töët. Möåt lûåa choån khaác àïí chöëng laåi cuöåc khuãng hoaãng laâ quan têm hún túái caác töí chûác taâi chñnh trong nûúác vaâ nhûäng ngûúâi cho vay haãi ngoaåi. Chûâng naâo tiïìn gûãi chûa àûúåc baão àaãm, chñnh phuã coá thïí yïu cêìu caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám phaãi ngûâng traã tiïìn vaâ traã hïët caác khoaãn núå nïëu thu höìi àûúåc caác khoaãn tñn duång nhû ÊËn Àöå àaä laâm vúái caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng vaâo nùm Goldstein (1998) cho rùçng têët caã caác töí chûác taâi chñnh trung gian yïëu àïìu phaãi bõ àoáng cûãa. Nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn vaâ nhûäng ngûúâi cho vay coá thïí àûúåc nhêån traái phiïëu chñnh phuã tûúng àûúng vúái möåt phêìn àoâi hoãi cuãa hoå (vñ duå, trong nùm nùm). Caách tiïëp cêån naây coá thïí taåo ra sûå hoaãng loaån úã möåt söë töí chûác, nhûng trïn thûåc tïë têët caã caác töí chûác àïìu bõ têën cöng maånh meä - bêët chêëp sûå baão laänh vaâ höî trúå thanh khoaãn. Trong quaá trònh xêy dûång chñnh saách, coá leä cêìn phaãi chuá yá nhiïìu hún àïën nhûäng ngûúâi cho vay bïn ngoaâi theo nhû caác kiïën nghõ cuãa G-10 sau cuöåc khuãng hoaãng úã Mïhicö nùm (G ). Xem xeát laåi kïë hoaåch traã núå coá thïí taåo ra möëi nguy hiïím vïì möåt cuöåc khuãng hoaãng quöëc tïë, tuy nhiïn Stulz (1999) cho rùçng möëi nguy hiïím naây laâ nhoã. Trong thûåc tïë, caác nûúác bõ khuãng hoaãng phaãi tûå giaãi quyïët caác moán núå bïn ngoaâi cuãa mònh. Thûåc hiïån möåt chñnh saách nhû vêåy coá thïí taåo ra caác vêën àïì kyä thuêåt vaâ chñnh trõ to lúán cho nhûäng ngûúâi cho vay chñnh thûác vaâ caác nûúác, vúái möåt hy voång rùçng viïåc baão laänh cuãa chñnh phuã coá thïí ngùn chùån àûúåc doâng vöën chaãy ra. Trong khi möåt giaãi phaáp nhû vêåy coá thïí laâm ngùn chùån àûúåc doâng vöën chaãy ra, noá coá thïí chuyïín dõch caác moán tiïìn gûãi vaâo caác ngên haâng quöëc doanh - núi khoá coá thïí tröën traánh àûúåc caác nghôa vuå, nhû laâ taåi Inàönïsia vaâ coá leä àaä haån chïë doâng tiïìn múái sau khi cuöåc khuãng hoaãng giaãm búát. Cuöëi cuâng, caác nûúác naây leä ra àaä phaãi àoáng caác taâi khoaãn vöën ngay tûâ caác dêëu hiïåu àêìu tiïn cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Lögñch cuãa suy luêån naây laâ viïåc cho pheáp tiïìn trong nûúác loãng leão hún seä laâm giaãm laäi suêët trong nûúác so vúái laäi suêët haãi ngoaåi maâ khöng taåo ra sûác eáp lïn tyã giaá. Noái möåt caách khaác, caác nûúác naây àaä coá thïí thûã taåo ra caác cöng cuå chñnh saách khaác àïí quaãn lyá taâi khoaãn vöën dûåa trïn cên àöëi thanh toaán vaâ giaãm thiïíu sûå traân ra tûâ caác cöng cuå chñnh saách khaác. Sûå lûåa choån naây seä àûúåc thaão luêån trong chûúng túái.

43 34 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín nùm bêët chêëp caác khoaãn tñn duång tùng thïm hïët sûác lúán tûâ phña ngên haâng trung ûúng. Thêm huåt ngên saách vêîn tiïëp tuåc trong nûãa cuöëi cuãa nùm mùåc duâ tyã giaá àaä àûúåc giaãm xuöëng möåt caách àaáng kïí sau thaáng Saáu àiïìu àoá coá nghôa laâ tyã giaá àaä khöng àûúåc thaã nöíi hoaân toaân. Vaâ laäi suêët trïn thõ trûúâng tiïìn tïå cuäng tùng möåt caách maånh meä khöng kïí àïën caác khoaãn tñn duång tùng thïm nhiïìu tûâ phña ngên haâng trung ûúng (xem hònh 2.4). Sau àoá vaâo nùm 1998, sau khi ngên haâng trung ûúng giaãm lûúång tñn duång thûåc tïë trong voâng möåt quyá thò tyã giaá àaä tùng lïn vaâ laäi suêët giaãm. Möåt quaá trònh tûúng tûå cuäng diïîn ra úã caác nûúác khaác trong thúâi gian khuãng hoaãng (xem hònh 2.4). Ban àêìu ngên haâng trung ûúng nhanh choáng tùng lûúång tñn duång trong nûúác, phêìn lúán àïí höî trúå caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám (vaâ nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn cuãa chuáng) khi maâ caác khoaãn tiïìn gûãi vaâ tiïìn vay tûâ nûúác ngoaâi àûúåc ruát ra vaâ nhûäng ngûúâi ài vay ngûâng traã núå. Tuy nhiïn, lûúång tñn duång tùng thïm bõ thêm huåt ngên saách ngöën gêìn hïët, vò vêåy lûúång tiïìn cú súã tùng lïn khöng àaáng kïí. Mùåc duâ möåt lûúång lúán ngoaåi tïå dûå trûä àaä àûúåc baán ra, nhûng tyã giaá vêîn giaãm xuöëng. Inàönïsia coá lûúång tiïìn cú súã tùng lúán nhêët vaâ tyã giaá giaãm maånh nhêët. Möëi liïn hïå giûäa caác cuöåc khuãng hoaãng tiïìn tïå vaâ khuãng hoaãng tyã giaá ngaây caâng trúã nïn phöí biïën trïn toaân thïë giúái (Kaminsky vaâ Reinhart 1999). Laäi suêët danh nghôa cuäng tùng lïn taåi caác nûúác bõ khuãng hoaãng. Tuy nhiïn, mûác àöå tùng cuãa laäi suêët sau khi loaåi boã aãnh hûúãng cuãa laåm phaát vaâ mêët giaá tiïìn tïå vêîn coân nhoã hún so vúái nhiïìu cuöåc khuãng hoaãng khaác, nhû cuöåc khuãng hoaãng Mïhicö nùm 1995 (Lane vaâ caác taác giaã khaác 1999). Tuy vêåy, laäi suêët tùng àaä gêy khoá khùn cho hoaåt àöång lûu chuyïín tiïìn mùåt, bïn caånh caác khoá khùn trong voâng quay tiïìn mùåt do caác khoaãn vay khöng àûúåc gia haån vaâ caác khoaãn àûúåc taâi trúå tûâ bïn ngoaâi, vaâ nhû vêåy nhiïìu con núå dûâng traã núå. Sau naây, sau möåt khoaãng thúâi gian giaãm thiïíu doâng vöën chaãy ra cuäng nhû thùæt chùåt tñn duång nöåi àõa, tyã giaá àaä tùng lïn vaâ laäi suêët giaãm xuöëng. Lûúång tiïìn thûåc àûúåc giûä gêìn nhû khöng àöíi trïn toaân böå caác nûúác, chûáng toã lûúång tiïìn cú súã tùng lïn khöng àaáng kïí. Thûåc ra, lûúång tiïìn thûåc coá tùng so vúái GDP16 (àang ài xuöëng). Tuy nhiïn, caác àiïìu kiïån tñn duång àûúåc thùæt chùåt àaáng kïí búãi vò vay núå nûúác ngoaâi cuãa caác cöng ty vaâ caác töí chûác taâi chñnh giaãm vaâ vò sûå chaãy ra cuãa vöën àêìu tû giaán tiïëp. Möåt caách giaãi thñch cho hiïån tûúång trïn laâ chuã taâi saãn trong vaâ ngoaâi nûúác muöën haån chïë lûúång taâi saãn cuãa hoå taåi caác nûúác naây sau khi cuöåc khuãng hoaãng nöí ra. Caác cöë gùæng àïí tùng lûúång tiïìn vaâ tñn duång trong nûúác - ngay caã caác sûå höî trúå vïì khaã nùng thanh toaán cho caác töí chûác taâi chñnh-àïìu phaãi àöëi diïån vúái trúã ngaåi naây. Caác khoaãn vay núå vaâ thanh toaán àïí buâ àùæp cho sûå ra ài cuãa nhûäng chuã núå nûúác ngoaâi vaâ nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn trong nûúác seä roâ ró sang thõ trûúâng mua baán ngoaåi tïå, trûâ phi coá cêìu cho caác taâi saãn nöåi tïå àang àûúåc taåo ra. Thûåc ra, möåt khoaãn trúå giuáp thanh khoaãn to lúán cho caác töí chûác yïëu keám coá leä àaä laâm tùng thïm nöîi lo lùæng cuãa caác nhaâ àêìu tû vaâ laâm trêìm troång thïm doâng vöën chaãy ra. Caác chuã taâi saãn cuäng trúã nïn lo ngaåi vò khöng biïët liïåu caác khoaãn tñn duång trung ûúng tùng thïm coá thïí àûúåc buâ àùæp laåi búãi caác moán cho vay àûúåc phuåc höìi hay laâ dêîn àïën möåt mûác àöå laåm phaát vaâ möåt mûác thuïë àaáng kïí (xem Dooley 2000 vïì mö hònh cuãa haânh vi naây). Nïëu tyã giaá àûúåc thaã loãng hún nûäa - coá nghôa laâ, nïëu lûúång tiïìn dûå trûä baán ra ñt hún - thò coá thïí nêng cao hún nûäa lûúång tñn duång danh nghôa. Tuy nhiïn, àöìng tiïìn seä mêët giaá hún nûäa vaâ seä laâm cho tònh hònh cuãa caác cöng ty, töí chûác trung gian coá núå nûúác ngoaâi trúã nïn xêëu hún nûäa. Nhû vêåy caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách àûáng trûúác möåt tònh thïë tiïën thoaái lûúäng nan. Tònh hònh àûúåc öín àõnh vaâo nùm 1998, vúái möåt tyã giaá maånh hún vaâ laäi suêët thêëp hún, vaâ chó sau khi tñn duång tûâ ngên haâng trung ûúng àûúåc thùæt chùåt, laäi suêët cao ngûå trõ möåt thúâi gian, vöën chaãy ra chêåm laåi vaâ caác ûúác àoaán cuäng àûúåc öín àõnh vaâ caãi thiïån. Phêìn phên tñch naây cuäng gúåi yá möåt caách giaãi thñch coá thïí cho sûå truâng húåp giûäa viïåc tùng cuãa laäi suêët vaâ cuãa doâng vöën chaãy ra àûúåc trònh baây trong hònh 2.4 (xem thïm Furman vaâ Stiglitz 1998; Kraay 1998; Ohno, Shirono vaâ Sisli 1999). Trong quaá trònh cuöåc khuãng hoaãng diïîn ra, caác chuã taâi saãn àaä yïu cêìu möåt

44 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 35 Hònh 2.4 Lûúång tñn duång trong nûúác tùng lïn bõ triïåt tiïu búãi caác thêm huåt dûå trûä Ghi chuá: Tiïìn cú súã - Thay àöíi trong dûå trûä + Tñn duång trong nûúác - Núå nûúác ngoaâi. Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. phñ chïnh lïåch ruãi ro lúán hún nhiïìu àïí hoå duy trò taâi saãn cuãa hoå. Phñ naây vûúåt quaá mûác àöå tùng thïm trong laäi suêët maâ chñnh phuã coá thïí taåo àûúåc. Vò vêåy, laäi suêët ào àûúåc tùng nhûng khöng àuã àïí thoãa maän caác chuã taâi saãn, taåo ra möåt hiïån tûúång kïët húåp giûäa laäi suêët tùng vaâ vöën chaãy ra. Möåt cêu hoãi coá tñnh cú baãn hún laâ caác nûúác bõ khuãng hoaãng úã Àöng AÁ coá thïí kiïím soaát àûúåc caác àiïìu kiïån tiïìn tïå vaâ tñn duång túái mûác naâo. Trong caác nïìn kinh tïë múã àaä höåi nhêåp vïì mùåt taâi chñnh vúái nïìn kinh tïë toaân cêìu, laäi suêët chõu aãnh hûúãng nùång nïì tûâ bïn ngoaâi vaâ tûâ caác phñ chïnh lïåch ruãi ro do caác nhaâ àêìu tû yïu cêìu (xem Tanner 1999 àïí biïët caác vñ duå). Hònh mêîu naây thñch húåp vúái Àöng AÁ: vay núå tû nhên nûúác ngoaâi vaâ danh muåc àêìu tû chiïëm túái gêìn 30% cuãa GDP vaâ nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn trong nûúác nhaåy caãm vúái tònh hònh quöëc tïë Vúái mûác laäi suêët trong nûúác chõu aãnh hûúãng nùång nïì cuãa caác yïëu töë àoá, maâ caác yïëu töë naây laåi àûúåc quyïët àõnh úã nûúác ngoaâi, cho nïn chñnh saách tiïìn tïå trong nûúác nhiïìu khaã nùng chó gêy àûúåc taác àöång lïn tyã giaá vaâ dûå trûä. Thêåm chñ, caác cöë gùæng nhùçm laâm giaãm laäi suêët thõ trûúâng hoùåc chuyïín búát tñn duång sang caác hoaåt àöång coá hiïåu quaã hoùåc caác töí chûác yïëu keám vêëp phaãi caác khoá khùn laâ nhûäng ngûúâi nhêån àûúåc seä chuyïín vöën ra nûúác ngoaâi nïëu hoå cho rùçng lúåi nhuêån úã àoá hêëp dêîn hún -

45 36 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 2.4 (tiïëp) cêìu taâi saãn bõ haån chïë nhû àaä nïu úã trïn. Thïm vaâo àoá, tòm caách höî trúå saãn xuêët thöng qua tñn duång laâ hïët sûác khoá khùn khi maâ ngay caã möåt ngûúâi saãn xuêët nhoã nhêët cuäng coá thïí trúã thaânh möåt nhaâ àêìu cú trong möåt nïìn kinh tïë coá taâi khoaãn vöën múã röång. Tñn duång trong nûúác coá thïí thay thïë àûúåc nhiïìu lûúång vöën chaãy ra hún nïëu nhû tyã giaá àûúåc thûåc sûå thaã nöíi, tuy nhiïn àiïìu naây seä taåo thïm sûác eáp lïn nhûäng con núå. Nhû vêåy caác nûúác tòm caách höî trúå thanh khoaãn hoùåc núái loãng tiïìn tïå cuöëi cuâng àïìu taåo ra sûác eáp lïn tyã giaá vaâ dûå trûä, do sûå giaãm suát cêìu vïì caác taâi saãn taâi chñnh (xem thïm Tanner 1999 vaâ Berg 1999). Liïåu kiïím soaát vöën coá phaãi laâ möåt cêu traã lúâi hiïåu nghiïåm? Nhû àaä noái úã trïn, Thaái Lan vaâ Malaisia àaä thùæt chùåt kiïím soaát vöën nhû laâ möåt böå phêån cuãa caác chñnh saách nhùçm haån chïë doâng vöën tû nhên chaãy ra 17. Thaái Lan àaä laâm nhû vêåy vaâo giûäa nùm 1997 trong möåt diïån nhoã vaâ àaä àaåt möåt söë kïët quaã trong viïåc haån chïë doâng vöën chaãy ra. Malaisia tùng cûúâng viïåc kiïím soaát vaâo thaáng Chñn 1998 (sau khi cuöåc khuãng hoaãng vïì bêët àöång saãn àaä tröi qua vïì cú baãn ) vaâ àaä aáp duång biïån phaáp naây cho àïën nay sau khi àaä caãi tiïën möåt chuát ñt18. Caác biïån phaáp kiïím soaát cuãa Malaisia àaä giuáp cho nûúác naây

46 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 37 giaãm búát àûúåc sûå chïnh lïåch vïì laäi suêët trong vaâ ngoaâi nûúác. Vaâ sûå phuåc höìi cuãa Malaisia maånh meä hún chuát ñt so vúái Thaái Lan. Tuy nhiïn, àiïìu àoá cuäng coá thïí laâ do Malaisia núå nûúác ngoaâi ñt hún, coá tònh traång kinh tïë vô mö töët hún vaâ coá caác phaãn ûáng ban àêìu vúái cuöåc khuãng hoaãng maånh meä hún. Caác kinh nghiïåm cuãa Thaái Lan. Thaáng Nùm 1997, Thaái Lan àaä thûã ngùn chùån doâng vöën chaãy ra bùçng caách haån chïë caác giao dõch cuãa nhûäng ngûúâi khöng thûúâng truá; caác biïån phaáp naây khöng àûúåc aáp duång àöëi vúái caác giao dõch chñnh thöëng coá liïn quan túái xuêët nhêåp khêíu haâng hoáa, dõch vuå, àêìu tû trûåc tiïëp vaâ nhiïìu hònh thûác àêìu tû giaán tiïëp (IMF 1999a, tr.81). Vúái viïåc thaã nöíi àöìng baåt vaâo thaáng Baãy, möåt thõ trûúâng keáp àaä àûúåc cho pheáp phaát triïín vaâ viïåc aáp chïë nöåp caác nguöìn thu xuêët khêíu trúã nïn ngùåt ngheâo hún (IMF 1999a, tr.82). Vaâo thaáng Giïng 1998 viïåc naây àûúåc baäi boã. Caác àiïìu khoaãn haån chïë naây àaä khöng àaåt àûúåc kïët quaã trong viïåc ngùn chùån doâng vöën chaãy ra. Caán cên thanh toaán chó ra rùçng doâng vöën lúán nhêët chaãy ra khoãi Thaái Lan vaâo quyá III vaâ quyá IV cuãa nùm Nïëu xeát theo möåt mùåt naâo àoá thò tñnh thiïëu hiïåu quaã cuãa caác biïån phaáp haån chïë cuäng khöng phaãi laâ àiïìu àaáng ngaåc nhiïn. Caác biïån phaáp naây bõ haån chïë, àùåc biïåt laâ do chuáng khöng aáp duång àûúåc vúái nhûäng ngûúâi thûúâng truá, nhûäng ngûúâi naây coá thïí mua ngoaåi tïå bùçng àöìng baåt. Lûúång tiïìn theo nghôa röång nhoã hún möåt ñt trïn danh nghôa taåi thúâi àiïím cuöëi quyá II vaâ quyá III so vúái thaáng Ba 1997, vaâ trïn thûåc tïë trong quyá IV Caác phêìn giaãm xuöëng naây gúåi yá vïì möåt doâng vöën chaãy ra tûâ tiïìn gûãi cuãa nhûäng cû dên daâi haån, àùåc biïåt nïëu chuáng ta tñnh àïën nhûäng khoaãn tùng àaáng kïí trong tiïìn gûãi àöla trong nûúác (tñnh theo baåt) trong thúâi gian phaá giaá tiïìn tïå vaâ möåt lûúång tùng àaáng kïí trong tñn duång trung ûúng. Caác kinh nghiïåm cuãa Malaisia. Trûúác cuöåc khuãng hoaãng Malaisia khoá bõ töín thûúng hún so vúái Inàönïsia, Haân Quöëc vaâ Thaái Lan. Dûå trûä ngoaåi tïå tûúng àöëi lúán. Núå bïn ngoaâi vaâ núå ngùæn haån tûúng àöëi thêëp, àiïìu àoá ñt nhêët chûáng toã phêìn naâo caác biïån phaáp kiïím soaát vay núå ngùæn haån (IMF 1999a, tr.98). Vaâ caác ngên haâng cuäng úã trong möåt tònh traång töët hún, vúái möåt tyã lïå tñn duång khöng sinh lúâi ñt nhêët vaâ laâ möåt trong nhûäng nûúác coá tyã lïå húåp lyá vöën cao nhêët trong caác nûúác bõ khuãng hoaãng19. Tuy nhiïn, Malaisia cuäng coá nhûäng àiïím yïëu cuãa mònh. Nùm 1996, thêm huåt caán cên thanh toaán tûúng àöëi cao, khoaãng 5,6% GDP cuãa nùm trûúác (mùåc duâ noá àaä àûúåc giaãm xuöëng tûâ 8,4% nùm trûúác nûäa, laâm cho Malaisia laâ nûúác duy nhêët coá tyã lïå thêm huåt caán cên thanh toaán nùm 1995 cao hún nùm 1996 trong böën nûúác bõ khuãng hoaãng). Cuäng giöëng nhû caác nûúác khaác, Malaisia cuäng àaä kinh qua möåt cuöåc buâng nöí xêy dûång lúán, möåt phêìn coá liïn quan túái caác dûå aán khöíng löì cuãa chñnh phuã. Cuäng nhû taåi caác nûúác khaác, taåi Malaisia tyã lïå vöën trïn àêìu ra cuäng tùng lïn, phaãn aánh sûå tùng lïn trong àêìu tû vaâ àêìu tû àõa öëc. Malaisia cuäng phaãi chõu àûång thiïåt haåi tûâ nhûäng taác àöång ban àêìu cuãa cuöåc khuãng hoaãng, vúái GDP giaãm 10% tûâ quyá II túái quyá II Tuy nhiïn, doâng vöën chaãy ra nhoã hún nhiïìu so vúái úã caác nûúác khaác - trong ba quyá àêìu cuãa nùm 1998 doâng vöën ngùæn haån tû nhên chaãy ra laâ 4,5 tyã USD so vúái gêìn 14 tyã USD taåi Thaái Lan. Chñnh saách tiïìn tïå cuäng tûúng tûå hoùåc laâ thùæt chùåt hún so vúái caác nûúác khaác (xem hònh 2.4), phêìn naâo phaãn aánh àûúåc võ trñ xuêët phaát töët hún cuãa nûúác naây. Nûúác naây cuäng duy trò möåt chñnh saách taâi khoáa thùæt chùåt hún caác nûúác khaác. Malaisia cuäng khöng vay núå tûâ IMF vaâ nhêån àûúåc ñt trúå giuáp chñnh thûác hún caác nûúác bõ khuãng hoaãng khaác. Malaisia cuäng nhû caác nûúác khaác cuäng muöën àaão ngûúåc tònh traång suy thoaái kinh tïë. Caác ngên haâng vaâ cöng ty cuãa nûúác naây àùåc biïåt dïî bõ töín thûúng trûúác laäi suêët cao, do tyã lïå lúán cuãa tñn duång tû nhên trong GDP. Tuy nhiïn, rêët khoá coá thïí giaãm àûúåc laäi suêët trong khi thõ trûúâng Singapo úã ngay bïn caånh múâi chaâo caác giao dõch bùçng àöìng ringgit vaâ buön baán caác cöí phiïëu Malaisia. Thaáng Chñn 1998, khi maâ thõ trûúâng taâi chñnh thïë giúái bõ cuöåc khuãng hoaãng taåi Nga àaánh cho túi taã, Malaisia àaä quyïët àõnh aáp àùåt caác biïån phaáp kiïím soaát vöën àïí giaãm thiïíu möëi liïn kïët giûäa thõ trûúâng taâi chñnh quöëc tïë

47 38 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín vaâ trong nûúác. Caác biïån phaáp kiïím soaát vaâ caác chñnh saách coá liïn quan.bao göìm ba yïëu töë cú baãn. Àêìu tiïn, caác biïån phaáp kiïím soaát nhùçm vaâo caác taâi saãn coá thúâi haån dûúái möåt nùm, àoâi hoãi caác taâi saãn naây phaãi àûúåc giûä trong nûúác cho túái thaáng Chñn Thûá hai, chñnh phuã duâng biïån phaáp kiïím soaát àïí tùng tyã giaá ringgit - USD lïn 10% vaâ giûä taåi àoá. Thûá ba, caác biïån phaáp kiïím soaát thûúâng tòm caách haån chïë caác giao dõch taâi chñnh taåi Singapo. Bùçng caách ngùn cêëm caác giao dõch ringgit haãi ngoaåi (kïí caã caác giao dõch vúái cöí phiïëu), ngùn cêëm caác ngên haâng Malaisia khöng àûúåc cung cêëp caác phûúng tiïån tñn duång cho caác ngên haâng vaâ caác cöng ty möi giúái chûáng khoaán khöng thûúâng truá vaâ yïu cêìu têët caã caác giao dõch ngoaåi thûúng phaãi àûúåc thûåc hiïån trïn thõ trûúâng ngoaåi höëi. Viïåc àöíi tiïìn ringgit sang ngoaåi tïå úã trong nûúác khöng bõ cêëm, tuy nhiïn, caác taâi khoaãn àöla nöåi àõa chó àûúåc pheáp duy trò dûúái möåt söë àiïìu kiïån nhêët àõnh (vaâ tûúng àöëi nhoã). Chñnh phuã àaä lúåi duång thúâi gian nghó ngúi do caác biïån phaáp kiïím soaát mang laåi àïí giaãm laäi suêët vaâ cöë gùæng khuyïën khñch cho vay bùçng caách àïì nghõ möåt mûác tùng 8% trong tñn duång cho khu vûåc tû nhên, giaãm biïn àöå cuãa caác moán vay ngên haâng trïn mûác laäi suêët cú súã, giaãm tyã lïå dûå trûä töëi thiïíu bùæt buöåc tûâ 8% xuöëng 4,5% vaâ giaãm nheå yïu cêìu cöng nhêån caác moán vay khöng sinh lúâi tûâ ba thaáng xuöëng saáu thaáng (IMF 1999b, tr.99). Chñnh saách taâi khoáa cuãa chñnh phuã cuäng àûúåc núái loãng. Vaâo thaáng Hai 1999, caác biïån phaáp kiïím soaát àûúåc àûa ra vaâo thaáng Chñn 1998 àûúåc chuyïín thaânh thuïë àaánh vaâo caác doâng vöën ngùæn haån höìi hûúng, àûúåc aáp duång theo caác mûác àöå nghõch àaão vúái thúâi haån. Caác chñnh saách kiïìm soaát cuãa Malaisia àaä ài ngûúåc laåi vúái caác suy nghô chñnh thöëng vaâ nhiïìu ngûúâi àaä àûa ra caác dûå àoaán vïì caác hêåu quaã nghiïm troång. Tuy nhiïn caác kïët quaã thu àûúåc tûúng àöëi tñch cûåc: Khoaãng caách laäi suêët so vúái traái phiïëu cuãa Chñnh phuã Myä giaãm (hònh 2.5). Tuy nhiïn, khoaãng laäi suêët traái phiïëu cuãa Malaisia trïn traái phiïëu chêu Êu tùng (Goldman Sachs, Portfolio Strategy, 22 thaáng Ba 1999) Dûå trûä ngoaåi tïå tùng 10 tyã USD trong khoaãng tûâ thaáng Chñn 1998 túái thaáng Mûúâi 1999, àêy laâ mûác tùng àûáng thûá hai sau Haân Quöëc trong caác nûúác bõ khuãng hoaãng vaâ laâ mûác tùng lúán nhêët nïëu tñnh theo phêìn trùm. Caác giao dõch haãi ngoaåi dûâng laåi, àùåc biïåt laâ úã Singapo, laâm giaãm sûác eáp tûâ thõ trûúâng haãi ngoaåi song song coá töí chûác, tuy nhiïn vêîn coân àïí laåi möåt lûúång chûáng khoaán haãi ngoaåi thûâa cêìn phaãi giaãi quyïët. Thõ trûúâng chûáng khoaán noái chung vaâ thõ trûúâng chûáng khoaán taâi chñnh noái riïng phaãn ûáng möåt caách tñch cûåc, tùng lïn ngay lêåp tûác sau khi caác biïån phaáp kiïím soaát àûúåc àûa vaâo vaâ chó söë thõ trûúâng àaä vûúåt qua chó söë taåi Thaái Lan. Caác biïån phaáp kiïím soaát naây àaä taåo ra möåt khöng gian àaáng kïí àïí cêëu truác laåi caác töí chûác taâi chñnh (chûúng 4). Thïm vaâo àoá, võ trñ xïëp haång tñn duång cuãa Malaisia àûúåc caãi thiïån bêët chêëp caác biïån phaáp kiïím soaát. Malaisia àaä coá khaã nùng huy àöång àûúåc 1 tyã USD trïn thõ trûúâng traái phiïëu chêu Êu vaâo thaáng Ba 1999, vaâ àaä bõ àùng kyá vûúåt 3 lêìn. Tuy nhiïn, lêìn phaát haânh traái phiïëu àoá àaä àûúåc giaãm Khung 2.4 Khoaãng caách laäi suêët àaä àûúåc thu heåp úã Malaisia vaâ Thaái Lan Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

48 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 39 xuöëng tûâ 2-3 tyã USD theo kïë hoaåch, vaâ laäi suêët cao hún laäi suêët cuãa traái phiïëu kho baåc Myä 3,3% vaâ cao hún so vúái traái phiïëu cuãa Haân Quöëc 2,25%. Thïm vaâo àoá, taác àöång cuãa caác biïån phaáp kiïím soaát vöën coá thïí àûúåc biïíu hiïån trong viïåc khúi röång àöëi vúái vay núå tû nhên vaâ khöng thïí chó àûúåc àaánh giaá tûâ nhûäng sûå khúi röång trong núå chñnh phuã. Doâng vöën chaãy ra chó vaâo khoaãng 380 triïåu USD trong möåt quyá tiïëp theo sau khi caác biïån phaáp kiïím soaát àûúåc baäi boã vaâo ngaây 1 thaáng Chñn ñt hún rêët nhiïìu so vúái dûå àoaán. Àiïìu àoá coá leä phêìn naâo phaãn aánh kiïíu thuïë chia àöå vaâ kyâ voång rùçng chó söë cuãa thõ trûúâng Malaisia seä àûúåc àûa trúã laåi trong baãng chó söë Morgan Stanley Capital International. Tuy nhiïn, tûâ àoá àïën nay möåt phêìn vöën nûúác ngoaâi nûäa àaä tiïëp tuåc höìi hûúng vaâ möåt söë lûúång lúán caác cöì phiïëu bõ phong toãa taåi thõ trûúâng Singapo vêîn chûa àûúåc giaãi quyïët. Nhòn möåt caách töíng quaát, nïìn kinh tïë Malaisia àaä löåi ngûúåc doâng möåt caách töët àeåp. Tuy nhiïn, khoá coá thïí gaán caác kïët quaã töët àeåp àoá hoaân toaân hoùåc laâ möåt phêìn lúán cho caác biïån phaáp kiïím soaát. Tùng trûúãng cuäng àaä àûúåc phuåc höìi taåi Haân Quöëc vaâ Thaái Lan trong quyá IV , song Haân Quöëc phuåc höìi töët hún nhiïìu so vúái Malaisia vaâ Thaái Lan cuäng phuåc höìi úã mûác àöå tûúng àûúng. Caác biïån phaáp kiïím soaát àaä giuáp vaâo thaânh tñch cuãa Malaisia cuäng giöëng nhû caác àiïìu kiïån ban àêìu töët hún vaâ caác haânh àöång chñnh trõ maånh meä trong nhûäng ngaây àêìu cuãa cuöåc khuãng hoaãng àaä goáp phêìn vaâo. Möåt phêìn lúán cuãa quaá trònh löåi ngûúåc doâng cuãa Malaisia laâ do núái loãng ngên saách vaâ caác caãi thiïån nhanh choáng cuãa caán cên buön baán, maâ nhûäng àiïìu naây hêìu nhû khöng liïn quan gò àïën caác biïån phaáp kiïím soaát. Thõ trûúâng chûáng khoaán hoaåt àöång töët hún taåi Malaisia so vúái taåi Thaái Lan, mùåc duâ àiïìu àoá coá thïí laâ do caác yïëu töë khaác ngoaâi caác biïån phaáp kiïím soaát nhû caác moán núå lúán vêîn coân àoá cuãa Thaái Lan. Malaisia àaä thaânh cöng trong viïåc giaãm khoaãng caách giûäa laäi suêët trong vaâ ngoaâi nûúác, möåt kïët quaã chung cho phêìn lúán caác maân kiïím soaát khaác (Dooley 1996). Taåi Thaái Lan khoaãng caách laäi suêët thûåc ra coân rúi möåt caách thùèng àûáng, túái möåt mûác thêëp hún so vúái taåi Malaisia (xem hònh 2.5). Do núå bïn ngoaâi ban àêìu cuãa Malaisia nhoã hún nïn nûúác naây àaä coá thïí núái loãng chñnh saách tiïìn tïå ngay tûâ ban àêìu maâ khöng cêìn phaãi lo lùæng nhiïìu vïì viïåc phaá giaá tiïìn tïå. Tuy nhiïn, caác biïån phaáp kiïím soaát cuäng coá vai troâ cuãa noá. Tònh hònh trong vaâ ngoaâi nûúác coá veã xêëu ài nhanh choáng vaâo thaáng Taám Cùn cûá vaâo caác ruãi ro, chñnh phuã àaä quyïët àõnh sûã duång caác biïån phaáp khöng chñnh thöëng. Caác nhaâ àêìu tû - àùåc biïåt laâ caác nhaâ àêìu tû trong nûúác - coá leä àaä coi giaãi phaáp ngùæn haån naây cuãa Malaisia laâ húåp lyá, cho duâ caác ruãi ro khöng xaãy ra vaâ giaãi phaáp naây vi phaåm caác giao keâo möåt caách khöng thïí àoaán trûúác àûúåc. Thûåc tïë viïåc caác biïån phaáp kiïím soaát naây àûúåc loaåi boã tûúng àöëi mau choáng vaâ chuáng cuäng nhêët quaán vúái caác mùåt khaác cuãa chñnh saách kinh tïë vô mö àaä taåo ra ñt àöång lûåc vaâ cú höåi cho caác nhaâ àêìu tû phaá vúä chuáng, mùåc duâ àêy laâ möåt vêën àïì lúán àöëi vúái nhiïìu nûúác khaác (Dooley 1996). Trong khi caác biïån phaáp kiïím soaát coá thïí àaä laâm chêåm laåi doâng vöën chaãy ra vaâ caãn trúã doâng vöën ngùæn haån chaãy vaâo, chuáng coá thïí cuäng àaä laâm giaãm doâng vöën daâi haån chaãy vaâo. Caác biïån phaáp kiïím soaát naây cuäng coá thïí gêy ra caác taác àöång lêu daâi lïn phñ chïnh lïåch ruãi ro. Nhû vêåy, cêìn phaãi coá thïm nhiïìu thúâi gian trûúác khi chuáng ta coá thïí àûa ra caác kïët luêån cuöëi cuâng vïì cuöåc thûã nghiïåm cuãa Malaisia. Giai àoaån thûá ba: con àûúâng dêîn túái phuåc höìi Àöng AÁ àaä phuåc höìi tûâ cuöëi nùm 1998 (chûúng 1). Dûå trûä ngoaåi tïå tùng lïn möåt caách àaáng kïí, möåt phêìn vò sûå trúå giuáp cuãa caác doâng vöën chñnh thûác chaãy vaâo laâm giaãm caác àiïím dïî bõ töín thûúng (xem hònh 1.7). Doâng vöën chaãy ra tiïëp tuåc chêåm dêìn trong nùm 1999, trong khi àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi vaâ àêìu tû giaán tiïëp tùng lïn. Do caác danh muåc àêìu tû khöng chuyïín haâng loaåt ra khoãi caác nûúác àang khuãng hoaãng nïn caác chñnh saách vaâ töí chûác múái seä coá thïí kiïìm chïë àûúåc caác kyâ voång cuãa caác nhaâ àêìu tû. Nhû vêåy, sên khêëu àaä àûúåc doån sùén cho sûå trúã vïì cuãa doâng vöën tû nhên daâi haån. Taåi caác nûúác naây mûác àöå tùng trûúãng tùng lïn sau möåt thúâi gian thùæt chùåt tiïìn tïå -

49 40 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 2.3 Taâi khoaãn vöën úã cêëc nûúác chõu khuãng hoaãng, (Tyã USD) Chó söë a 2000 b Caán cên taâi khoaãn vaäng lai -53,9-25,2 69,6 60,5 47,7 Taâi khoaãn vöën 68,8-31,1-50,1-15,0-21,5 Tû nhên 70,2-42,7-60,0-22,6-27,8 Àêìu tû trûåc tiïëp roâng 11,1 12,4 13,6 15,4 17,8 Töíng àêìu tû giaán tiïëp 28,8 16,4-4,1 8,5 15,6 Núå daâi haån roâng 36,0 27,7-3,9-5,5 4,3 Khaác c -5,7-99,2-65,6-41,0-65,5 Chñnh thûác -1,3 11,6 9,9 7,6 6,3 Àa phûúng (roâng) -1,5 5,5 7,1 5,0 - Song phûúng 0,2 6,1 2,7 2,1 - Töíng 14,9-56,3 19,5 45,5 26,2 Dûå trûä d -14,9 56,3-19,5-45,5-26,2 Tñn duång IMF -0,3 17,1 12,2-11,2 - Ghi chuá: Dûä liïåu cho Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan. a. Ûúác tñnh b. Dûå truâ c. Phêìn coân laåi, kïí caã doâng núå tû nhên ngùæn haån chaãy ra. d. Coá nghôa laâ tùng Nguöìn: Cú súã dûä liïåu vaâ caác ûúác tñnh cuãa nhên viïn IMF vaâ Ngên haâng Thïë giúái. nhû àûúåc ào bùçng sûå thay àöíi trong tñn duång trong nûúác - cuâng vúái laäi suêët bùæt àêìu giaãm xuöëng ngay sau àoá20. Tiïìn vaâ tiïìn cú súã trïn thûåc tïë khöng thay àöíi. Mùåc duâ tñn duång trong nûúác tûâ ngên haâng trung ûúng bõ cùæt giaãm, töíng tiïìn vêîn àûúåc duy trò búãi lûúång tùng lïn trong dûå trûä xuêët phaát tûâ thùång dû taâi khoaãn vaäng lai vaâ doâng vöën chñnh thûác chaãy vaâo lúán hún lûúång vöën tû nhên chaãy ra (baãng 2.8). Laäi suêët trong nûúác bùæt àêìu rúi xuöëng vaâo quyá II vaâ tûúng àöëi thêëp vaâo thúâi àiïím hiïån taåi (xem hònh 1.3 vaâ 2.4 vaâ Claessens, Djankov vaâ Klingebiel 1999). Tyã giaá thûåc vêîn duy trò úã mûác thêëp hún so vúái giûäa nùm Mùåc duâ trïn danh nghôa tyã giaá àaä àûúåc tùng lïn möåt chuát ñt taåi Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan, àöìng thúâi tùng lïn àaáng kïí taåi Inàönïsia21. Tyã giaá thêëp àaä giuáp cho xuêët khêíu cuäng nhû thõ trûúâng àiïån tûã quöëc tïë phuåc höìi. Taåi Haân Quöëc caác khoaãn àêìu tû trong thúâi kyâ buâng nöí kinh tïë têåp trung vaâo caác mùåt haâng thûúng maåi, do àoá nûúác naây àaä àûúåc lúåi nhiïìu nhêët tûâ sûå phuåc höìi cuãa thõ trûúâng àiïån tûã. Tuy nhiïn, Malaisia vaâ Thaái Lan cuäng àûúåc lúåi, coân Inàönïsia thò àûúåc lúåi tûâ giaá dêìu tùng. Tuy vêåy, àêìu tû vêîn àònh trïå cho duâ tûâ mûác thûâa mûáa, àùåc biïåt trong lônh vûåc bêët àöång saãn. Taâi trúå àêìu tû trong nûúác vaâ haãi ngoaåi vêîn coân bõ haån chïë búãi caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám vaâ nhûäng ngûúâi cho vay nûúác ngoaâi thêån troång. Vöën lûu àöång vaâ caác khoaãn àêìu tû àûúåc taâi trúå phêìn lúán tûâ vöën trong nûúác vaâ möåt phêìn bùçng caách khöng traã núå. Coá möåt möëi nguy hiïím àe doåa lêu daâi laâ caác nhaâ àêìu tû seä bõ caác khoaãn àêìu tû bêët àöång saãn thûâa thaäi coân treo laåi vaâ caác àiïím yïëu cuãa caác trung gian taâi chñnh laâm nhuåt chñ. Trong nùm 1999 töíng àêìu tû tû nhên chaãy vaâo tùng, vúái Haân Quöëc laâ nûúác hûúãng lúåi lúán nhêët vaâ thu àûúåc möåt lûúång àêìu tû thûåc tïë chaãy vaâo lúán hún khöng. Àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi àaä tùng möåt caách nhanh choáng taåi Thaái Lan, coá leä laâ nhúâ caác cöë gùæng cêëu truác laåi cuãa nûúác naây vaâ taåi Haân Quöëc nhúâ caác cöë gùæng tûå do hoáa àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi (chûúng 3). Nhû àaä nïu trïn, Haân Quöëc vaâ Malaisia àaä phaát haânh traái phiïëu Chêu Êu,

50 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 41 mùåc duâ vúái laäi suêët cao hún laäi suêët traái phiïëu Chñnh phuã Myä 2,25% vaâ 3,30%. Thïm vaâo àoá caã hai nûúác naây àïìu àûúåc tiïëp nhêån möåt doâng chaãy vaâo cuãa caác moán vay múái. Cuöëi cuâng, taåi Haân Quöëc doâng cöí phiïëu tùng lïn möåt caách maånh meä vaâo nùm 1999 sau khi nûúác naây tûå do hoáa caác danh muåc àêìu tû vaâ doâng vöën daâi haån. Möåt phêìn lúán cuãa caác doâng vöën chaãy vaâo naây laâ do caác cuöåc saáp nhêåp vaâ mua laåi vaâ doâng chaãy trong tûúng lai cuäng phuå thuöåc vaâo töëc àöå taái cú cêëu. Thïm vaâo àoá, tyã giaá thûåc thêëp vêîn tiïëp tuåc hêëp dêîn àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi. Trong hoaân caãnh nhû vêåy, quaá trònh tûå do hoáa caác danh muåc àêìu tû vaâ àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi coá nhiïìu khaã nùng seä àem laåi lúåi ñch. Àöìng thúâi, caác nhaâ àêìu tû cuäng seä phaãi tûâ boã möåt söë taâi saãn hoùåc phaãi chuyïín àöíi möåt söë núå thaânh cöí phiïëu, àùåc biïåt trong lônh vûåc kinh doanh bêët àöång saãn. Trong voâng möåt vaâi nùm túái caác doâng vöën thûåc chaãy vaâo khoá coá thïí àaåt àûúåc àöå lúán nhû trong nhûäng nùm àêìu cuãa thêåp kyã Àöìng thúâi, caác nûúác naây cuäng khöng coá khaã nùng àïí taâi trúå (theo caách hiïíu kinh tïë vô mö) möåt lûúång àêìu tû lúán hún möåt caách àaáng kïí. Àêìu tiïn, doâng vöën chñnh thûác lúán hiïån nay - töíng cöång gêìn 50 tyã USD, vaâ gêìn möåt nûãa chaãy vaâo Haân Quöëc - seä phaãi àûúåc thanh toaán thöng qua thùång dû buön baán hoùåc caác doâng vöën chaãy vaâo khaác22. Thûá hai, caác khoaãn núå àaä àûúåc taái cú cêëu cuäng seä hïët haån trong möåt thúâi àiïím khöng xa, àùåc biïåt laâ taåi Haân Quöëc. Cuöëi cuâng, khoá coá khaã nùng rùçng caác nûúác bõ khuãng hoaãng seä cho pheáp hònh thaânh möåt khoaãn núå nûúác ngoaâi lúán trong khu vûåc tû nhên nhû trûúác àêy, àöìng thúâi caác chuã núå nûúác ngoaâi cuäng seä cêín thêån hún. Tònh thïë cuãa Trung Quöëc Trung Quöëc àaä traánh àûúåc caác taác àöång tûác thúâi cuãa cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ. Àiïìu àoá coá leä laâ nhúâ tònh traång kinh tïë vô mö vûäng chùæc - bao göìm möåt caán cên vaäng lai thùång dû lúán (4 % GDP), dûå trûä ngoaåi tïå lúán (143 tyã USD) vaâ núå ngùæn haån chñnh thûác nhoã (vaâo khoaãng 20% dûå trûä) - vaâ caác biïån phaáp kiïím soaát vöën. Nïëu Trung Quöëc àaä nhanh choáng höåi nhêåp vúái thõ trûúâng taâi chñnh quöëc tïë thò nûúác naây cuäng dïî gùåp phaãi caác vêën àïì tûúng tûå trûâ khi Trung Quöëc tiïën haânh caãi töí caác töí chûác taâi chñnh öëm yïëu, tùng cûúâng caác cú quan àiïìu tiïët vaâ kiïím soaát vaâ múã röång caác cöng cuå kinh tïë vô mö. Caác cuöåc caãi töí nhû vêåy cuäng seä laâm tùng nhanh töëc àöå tùng trûúãng cuãa Trung Quöëc. Tuy nhiïn, Trung Quöëc chó coá möåt lûúång thúâi gian haån chïë cho viïåc naây. Höåi nhêåp taâi chñnh vêîn seä diïîn ra kïí caã vúái möåt taâi khoaãn vöën àoáng vaâ caác cam kïët vúái Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái yïu cêìu sûå cúãi múã múái. Àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi laâ nguöìn vöën chaãy vaâo chuã yïëu cuãa Trung Quöëc (hònh 2.6). Trung Quöëc nhêån àûúåc lûúång àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi nhiïìu thûá hai, chó sau Myä. Àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi chiïëm khoaãng 10-15% cuãa àêìu tû trong nûúác. Möåt lûúång àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi khöíng löì àaä phaãn aánh àûúåc caác thaânh tûåu vaâ chñnh saách khuyïën khñch cuãa Trung Quöëc, àöìng thúâi trong möåt chûâng mûåc naâo àoá, caác giúái haån trong àêìu tû giaán tiïëp vaâ vay núå nûúác ngoaâi. Noá cuäng phaãn aánh sûå ài voâng cuãa caác nhaâ àêìu tû nöåi àõa àïí lúåi duång caác chñnh saách khuyïën khñch àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi (Ngên haâng Thïë giúái 1997a). Tuy nhiïn, àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi bõ haån chïë trong möåt söë lônh vûåc, trong àoá coá lônh vûåc taâi chñnh. Caác doâng vöën khaác bõ luêåt phaáp haån chïë. Chñnh phuã haån chïë àêìu tû giaán tiïëp vaâo caác cöng ty Trung Quöëc vaâ cêëm àêìu tû nûúác ngoaâi tham gia vaâo thõ trûúâng chûáng khoaán nöåi àõa. (Àûúâng vaâo duy nhêët laâ thöng qua caác cöí phiïëu haãi ngoaåi àùåc biïåt). Chñnh phuã cuäng haån chïë caác khoaãn vay mûúån bïn ngoaâi cuãa caác cöng ty Trung Quöëc vaâ caác cú quan chñnh phuã bùçng caách haån chïë quyïìn tham gia mua baán ngoaåi tïå. Vò vêåy, àêìu tû giaán tiïëp vaâ vay núå tû nhên tûúng àöëi nhoã. Kiïím soaát mua baán ngoaåi tïå mùåc duâ nheå nhaâng, cuâng vúái thõ trûúâng mua baán tûúng lai haån chïë, khöng chó haån chïë khaã nùng tûå baão hiïím maâ cuäng haån chïë àêìu cú tiïìn tïå. Tuy nhiïn, höåi nhêåp taâi chñnh vêîn tûå phaát diïîn ra bêët chêëp caác biïån phaáp kiïìm soaát, nhû àûúåc thïí hiïån búãi nhûäng phêìn löîi vaâ boã qua vaâ doâng vöën chaãy ra lúán trong caán cên thanh toaán (xem hònh 2.6). Sûå phaá saãn gêìn. Àêy cuãa Têåp àoaân UÃy thaác àêìu tû Quaãng Àöng

51 42 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 2.6 Àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi chiïëm ûu thïë trong caác nguöìn vöën chaãy vaâo cuãa Trung Quöëc Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái vúái möåt söë núå lúán gêëp àöi con söë àûúåc baáo caáo ban àêìu, àaä àûáng vïì phña caác quan àiïím cho rùçng núå ngùæn haån àaä bõ àaánh giaá thêëp xuöëng möåt caách àaáng kïì. Trung Quöëc coá thïí thu lúåi tûâ quaá trònh tiïëp tuåc höåi nhêåp taâi chñnh minh baåch hún. Hoå coá thïí àûúåc nöëi vaâo vúái quyä vöën chung toaân cêìu nhû laâ ngûúâi nhêån vaâ ngûúâi àêìu tû. Höåi nhêåp taâi chñnh seä cho pheáp nhûäng ngûúâi gûãi tiïët kiïåm vaâ nhûäng nhaâ àêìu tû àa daång hoáa ruãi ro. Höåi nhêåp taâi chñnh cuäng cho pheáp caãi thiïån phên phöëi nguöìn lûåc thöng qua caånh tranh vaâ sûå roâ ró kiïën thûác, trong hoaân caãnh baão laänh cuãa chñnh phuã seä tiïëp tuåc bõ haån chïë nghiïm ngùåt. Tuy nhiïn, cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ àaä minh hoåa roä nhûäng ruãi ro cuãa doâng vöën khöíng löì chaãy vaâo trûúác khi caác àiïìu kiïån tiïn quyïët vïì thïí chïë vaâ chñnh saách àûúåc thiïët lêåp. Trung Quöëc cuäng seä trúã nïn nhaåy caãm vúái khuãng hoaãng nïëu nûúác naây múã röång taâi khoaãn vöën maâ khöng tiïën haânh caác cuöåc caãi töí khaác. Noá vêîn àang phaãi àûúng àêìu vúái caác vêën àïì tûúng tûå, thêåm chñ coân nan giaãi hún, so vúái caác nûúác bõ khuãng hoaãng: Caác cöng ty yïëu keám: caác doanh nghiïåp quöëc doanh coá tyã lïå àoân bêíy laâ 2:1, caác doanh nghiïåp thûúng maåi laâ 4:I. Caác töí chûác taâi chñnh cuäng hïët sûác yïëu keám (caác taâi saãn khöng sinh lúâi chiïëm khoaãng 20-30%, mûác naây coân cao hún caã Inàönïsia trûúác cuöåc khuãng hoaãng) vaâ laâ àöëi tûúång cuãa caách àiïìu haânh vaâ khuyïën khñch àêìy mêu thuêîn. Caác töí chûác naây coá thïí thêët baåi trong viïåc sûã duång vöën vay haãi ngoaåi möåt caách coá hiïåu quaã, coá thïí bõ mùæc vaâo tònh traång tiïìn tïå vaâ kyâ haån khöng àöëi xûáng, vaâ laâ àöëi tûúång cuãa caác ruãi ro àaåo àûác trong cho vay. Caác thöng tin taâi chñnh khöng àêìy àuã, hïå thöëng quaãn trõ yïëu keám (àùåc biïåt laâ hïå thöëng àiïìu tiïët vaâ kiïím soaát taâi chñnh khöng coá khaã nùng àoáng cûãa caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám), vaâ hïå thöëng phaáp lyá gêy khoá khùn cho viïåc xûã lyá thïë chêëp vaâ thûåc hiïån caác thuã tuåc phaá saãn.

52 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 43 Caác moán núå raâng buöåc vaâo nhau möåt caách ngêëm ngêìm àaä àûúåc taåo nïn trong caác túârúát àêìu tû ngên haâng nhaâ nûúác vaâ caác töí chûác tûúng tûå. Hún thïë nûäa, mùåc duâ Trung Quöëc àaä coá nhûäng bûúác tiïën cú baãn trong viïåc duâng caác cöng cuå giaán tiïëp dûåa trïn thõ trûúâng cuãa chñnh saách kinh tïë vô mö, caác cöng cuå naây àaä khöng àûáng vûäng àûúåc trûúác thûã thaách cuãa thúâi gian vaâ khöng chûáng toã àûúåc laâ coá taác duång tuyïåt àöëi. Chñnh saách kiïím soaát vöën cuãa Trung Quöëc coá thïí giuáp nûúác naây traánh àûúåc khuãng hoaãng tyã giaá vaâ núå cho möåt vaâi nùm túái, vaâ chñnh phuã coá thïí têån duång khoaãng thúâi gian naây àïí tiïën haânh caác cuöåc caãi töí maâ giúâ àêy àaä àûúåc bùæt àêìu. Sûå thiïëu tiïën triïín trong caác cuöåc caãi töí coá thïì àûúåc coi nhû laâ sûå tiïëp tuåc cuãa möåt quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh lúán, bñ mêåt àang diïîn ra cuâng vúái caác hêåu quaã xêëu trong phên phöëi cuãa noá vaâ tùng trûúãng chêåm laåi. Thûúng maåi, àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi, thöng tin àaåi chuáng vaâ sûå thöëng nhêët vúái Höìng Cöng àang múã ra caác kïnh múái cho cû dên thûúâng truá tham gia vaâo thõ trûúâng taâi chñnh quöëc tïë. Caác thaách thûác trong tûúng lai cuãa quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh Höåi nhêåp taâi chñnh tiïëp tuåc múã röång trïn toaân thïë giúái Trong thêåp kyã 1990 caác nûúác àang phaát triïín àaä àaåt àûúåc nhiïìu bûúác tiïën trong quaá trònh tûå do hoáa kiïím soaát vöën hún laâ thùæt chùåt chuáng, vaâ caác giao dõch vö hònh trïn taâi khoaãn vaäng lai cuäng àûúåc tûå do hoáa möåt caách àaáng kïí (IMF 1999b). Thêåm chñ sau cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ, Haân Quöëc vêîn tiïëp tuåc tûå do hoáa taâi khoaãn vöën (cho vöën daâi haån), Inàönïsia vêîn àïí múã taâi khoaãn vöën cuãa mònh vaâ Chilï, Malaisia vaâ Thaái Lan tiïëp tuåc giaãm nheå caác haån chïë àöëi vúái caác doâng vöën. Hún nûäa, ngay caã caác nûúác coá taâi khoaãn vöën àoáng, nhû Trung Quöëc, cuäng tùng cûúâng höåi nhêåp taâi chñnh. Vêåy thò cêu hoãi chñnh úã àêy khöng phaãi laâ coá höåi nhêåp hay khöng. Cêu hoãi àoá laâ quaá trònh höåi nhêåp diïîn ra möåt caách minh baåch hay múâ aám vaâ noá seä àem laåi lúåi ñch cho quêìn chuáng hay laâ chó àem laåi lúåi ñch cho nhûäng ngûúâi coá khaã nùng tham gia vaâo thõ trûúâng nûúác ngoaâi vaâ sùén saâng vûúåt quaá caác giúái haån phaáp lyá. Lyá thuyïët vaâ möåt söë bùçng chûáng cho thêëy rùçng höåi nhêåp taâi chñnh coá thïí taåo thuêån lúåi cho tùng trûúãng, àa daång hoáa ruãi ro cho caác caá nhên vaâ cöng ty vaâ taåo thuêån lúåi cho tiïu duâng. Tuy nhiïn, caác nhaâ nghiïn cûáu chûa tòm àûúåc caác bùçng chûáng thûåc tiïîn vûäng chùæc23. Àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi àem laåi caác lúåi ñch to lúán, chuyïín giao cöng nghïå vaâ kyä nùng quaãn lyá cuäng nhû taåo ra caác möëi quan hïå vúái caác thõ trûúâng bïn ngoaâi. Caác chûáng cúá gúåi yá rùçng höåi nhêåp taâi chñnh khöng nhêët thiïët gêy ra mêët öín àõnh (khung 2.5). Nhû vêåy, mùåc duâ höåi nhêåp taâi chñnh àem laåi caác ruãi ro, noá vêîn seä àem laåi nhiïìu lúåi ñch nïëu àûúåc quaãn lyá töët. Àöng AÁ àaä khöng quaãn lyá töët quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh vaâo giûäa nhûäng nùm Caác chñnh saách cuãa Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan àïìu khuyïën khñch viïåc dûåa vaâo vöën nûúác ngoaâi, àùåc biïåt laâ vöën ngùæn haån. Viïåc boã qua caác àiïìm yïëu trong khu vûåc taâi chñnh vaâ cöng ty àaä dêîn àïën viïåc sûã duång möåt caách thiïëu cêín troång doâng vöën chaãy vaâo. Tyã lïå àoân bêíy vöën cao vaâ àang tiïëp tuåc tùng àaä khuyïën khñch caác dûå aán maåo hiïím; tyã giaá tûúng àöëi cöë àõnh àaä khuyïën khñch vay núå khöng tûå baão hiïím. Caác thõ trûúâng quöëc tïë àaä cung cêëp nguöìn taâi trúå do lõch sûã cuãa caác nûúác naây vïì caác chñnh saách laânh maånh vaâ möåt mûác tùng trûúãng cao - vaâ coá leä laâ caã kyâ voång rùçng nïëu coá caác vêën àïì naãy sinh thò möåt löëi thoaát seä àûúåc taåo ra vúái caác tyã giaá tûúng àöëi cöë àõnh hoùåc chñnh phuã seä nhêån laåi caác moán núå tû nhên (nhû laâ àaä xaãy ra taåi phêìn lúán caác nûúác). Kinh nghiïåm vaâ lyá thuyïët cho thêëy khöng coá möåt goái chñnh saách riïng leã naâo coá khaã nùng baão àaãm öín àõnh taâi chñnh. Tònh hònh taåi tûâng nûúác cuäng àoáng vai troâ quan troång vaâ caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách phaãi àûúng àêìu vúái caác giúái haån khaác nhau. Tuy vêåy, vêîn coá möåt sûå thöëng nhêët röång raäi trong caác nhaâ nghiïn cûáu vïì caác chñnh saách àïí caãi thiïån cöng viïåc quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh vaâ giaãm thiïíu caác àiïím dïî bõ töín thûúng, caã trong caác haânh àöång cuãa tûâng nûúác riïng leã vaâ trong viïåc nêng cêëp cú cêëu taâi chñnh quöëc tïë (xem khung 2.5).

53 44 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Duy trò caác chñnh saách kinh tïë vô mö àuáng àùæn Têìm quan troång cuãa möåt chñnh saách tiïìn tïå, taâi khoáa bïìn vûäng vaâ khöng gêy laåm phaát àaä àûúåc chó roä qua cuöåc khuãng hoaãng vay núå Myä Latinh trong nhûäng nùm Chñnh saách tiïìn tïå vaâ tyã giaá cêìn phaãi nhêët quaán. Möåt tyã giaá mïìm deão seä hêëp thuå caác chêën àöång do doâng vöën ài vaâo vaâ ài ra gêy ra. Dûå trûä cao hún so vúái núå ngùæn haån vaâ caác moán núå tiïìn tïå seä taåo ra tñnh öín àõnh - àùåc biïåt laâ khi tyã giaá khöng àûúåc pheáp chuyïín àöång möåt caách mïìm deão. Têët caã caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ àïìu àaä nêng cao dûå trûä so vúái caác moán núå ngùæn haån vaâ töíng tiïìn trong nûúác (xem hònh 1.3). Tuy nhiïn, caác vêën àïì naây vûúåt quaá khuön khöí cuãa chñnh saách kinh tïë vô mö truyïìn thöëng. Nêng cao chêët lûúång thöng tin Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách, caác nhaâ àêìu tû, caác thõ trûúâng taâi chñnh vaâ caác thõ trûúâng chuyïn biïåt àïìu phuå thuöåc vaâo caác thöng tin kõp thúâi, chñnh xaác vïì caác töí chûác taâi chñnh, cöng ty vaâ nïìn kinh tïë vô mö. Nhiïìu töí chûác quöëc tïë àang tòm caách caãi tiïën trònh àöå chung. Hïå thöëng thöng tin kinh tïë vô mö cuãa IMF laâ möåt nïìn taãng vûäng chùæc. Caác nûúác bõ khuãng hoaãng úã Àöng AÁ àaä tham gia vaâo hïå thöëng naây vaâ cung cêëp caác thöng tin lïn Internet. ÚÃ têìm caác cöng ty, caác giaám saát viïn vaâ àiïìu haânh viïn cêìn phaãi baão àaãm rùçng caác cöng ty vaâ caác töí chûác taâi chñnh cung cêëp caác thöng tin kõp thúâi, chñnh xaác vaâ phuâ húåp vúái caác tiïu chuêín kïë toaán quöëc tïë àaä àûúåc chêëp nhêån24. Tuy nhiïn, thöng tin, àùåc biïåt vïì caác moán núå ngùæn haån, rêët khoá thu thêåp trong caác thõ trûúâng khöng àûúåc àiïìu tiïët. Mùåt khaác, thu thêåp vaâ xûã lyá thöng tin töët taåo ra lúåi nhuêån vaâ caác cöng ty coá thïí khöng muöën àïí löå caác chiïën lûúåc cuãa hoå thöng qua viïåc cung cêëp thöng tin. Cuöëi cuâng, baãn thên thöng tin khöng thò chûa àuã maâ coân cêìn phaãi sûã duång chuáng möåt caách thêån troång. Quaãn lyá caác moán núå bïn ngoaâi Caác thöng tin chñnh xaác vaâ kõp thúâi vïì caác moán núå bïn ngoaâi mang tñnh chêët söëng coân àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ caác nhaâ àêìu tû. Caác chñnh saách khuyïën khñch vay núå nûúác ngoaâi vûúåt mûác cêìn thiïët vaâ khöng tûå baão hiïím àûúåc cêìn phaãi àûúåc giaãm thiïíu thöng qua, vñ duå, thuïë vaâ dûå trûä cên bùçng, thanh khoaãn vaâ caác yïu cêìu khaác àöëi vúái tñn duång nûúác ngoaâi vaâ trong nûúác. Caác nûúác phaãi tòm caách traánh keáo daâi quaá trònh tùng trûúãng kinh tïë khöng thïí duy trò àûúåc bùçng caách khuyïën khñch caác luöìng vöën vaâo ngùæn haån. Cêìn phaãi àûa ra vaâ thûåc hiïån caác chñnh saách roä raâng vïì viïåc baão laänh caác moán núå nûúác ngoaâi cuãa tû nhên. Caác yïu cêìu vïì vöën cao hún àöëi vúái caác moán núå nûúác ngoaâi cuãa caác töí chûác taâi chñnh coá thïí àûúåc àûa vaâo àïí thïí hiïån caác ruãi ro vaâ chi phñ xaä höåi tiïìm êín cuãa caác moán núå nûúác ngoaâi25. Múã röång quan àiïím naây, möåt söë taác giaã àaä gúåi yá sûã duång thuïë hoùåc haån chïë doâng vöën chaãy vaâo, àùåc biïåt laâ vöën ngùæn haån. Tuy nhiïn, nhûäng ngûúâi khaác nghi ngúâ vïì caác lúåi ñch cuãa caác chñnh saách nhû vêåy, hoå cho rùçng caác biïån phaáp kiïím soaát seä khuyïën khñch tham nhuäng, viïåc thi haânh coá thïí gùåp caác khoá khùn vaâ khöng hiïåu quaã trong thúâi gian trung haån. Caác phên tñch kinh nghiïåm cuãa Àöng AÁ vaâ Chilï chó taåo ra möåt sûå uãng höå nhoã àöëi vúái viïåc sûã duång caác biïån phaáp kiïím soaát vöën nhû vêåy (xem Gallego, Hernandez vaâ Schmidt-hebbel 1999 vaâ Ariyoshi vaâ caác taác giaã khaác 2000). Cuãng cöë khu vûåc taâi chñnh trong nûúác Caác quy chïë vaâ cöng taác kiïím soaát phuâ húåp vúái caác tiïu chuêín quöëc tïë - nhû thoãa thuêån vïì vöën Basle, caác nguyïn tùæc noâng cöët Basle àöëi vúái cöng taác kiïím soaát vaâ caác àïì xuêët vïì thõ trûúâng vöën àûúåc àûa ra búãi Töí chûác quöëc tïë caác uãy ban chûáng khoaán - seä khuyïën khñch viïåc cho vay möåt caách cêín troång, giaãm búát gaánh nùång quaá mûác, mûác àöå nguy hiïím vaâ cho vay do quen biïët, àöìng thúâi taåo ra cho caác nhaâ àiïìu tiïët vaâ caác nhaâ àêìu tû thöng tin vïì viïåc chêëp haânh chñnh xaác, kõp thúâi hún. Vaâ hún têët caã, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách phaãi traánh sûå chêìn chûâ trong viïåc ra chñnh saách vaâ phaãi coá caác haânh àöång nhanh choáng àïí giaãi quyïët caác töí chûác yïëu keám26. Chûác nùng cuãa ngên haâng trung ûúng nhû laâ ngûúâi cho vay cuöëi cuâng cêìn phaãi têåp trung vaâo viïåc duy trò cú cêëu thanh toaán vaâ cêìn phaãi àûúåc xem xeát laåi trong hoaân caãnh nïìn kinh tïë múã. Cho pheáp caác ngên haâng nûúác ngoaâi coá uy

54 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 45 Hònh 2.6 Toaân cêìu hoáa coá laâm tùng tònh traång mêët öín àõnh? Liïåu caác nûúác coá taâi khoaãn vöën múã coá dïî bõ khuãng hoaãng hún khöng? Taâi khoaãn vöën múã coá thïí coá hai loaåi taác àöång, lïn khu vûåc taâi chñnh noái riïng vaâ nïìn kinh tïë noái chung. Höåi nhêåp taâi chñnh coá xu hûúáng taåo ra möåt khu vûåc taâi chñnh sêu vaâ bïìn vûäng hún. Tuy nhiïn, múã röång taâi khoaãn vöën coá thïí tùng thïm khaã nùng ruãi ro tûâ caác doâng vöën chaãy ra, sûå bêët öín cuãa thõ trûúâng vaâ saãn lûúång. Trong thúâi gian gêìn àêy, àaä ra àúâi nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu vïì caác chuã àïì naây tûâ caác goác nhòn khaác nhau. Têët caã caác cöng trònh naây àïìu ài túái kïët luêån rùçng caác quy àõnh àuáng àùæn vaâ sûå kiïím soaát chùåt cheä laâ cêìn thiïët àïí coá thïí thu àûúåc lúåi ñch tûâ tûå do hoáa taâi khoaãn vöën vaâ khu vûåc taâi chñnh. Easterly, Islam vaâ Stiglitz (1999) àaä nghiïn cûáu caác taác àöång cuãa viïåc múã röång taâi khoaãn vöën lïn saãn lûúång. Cöng trònh cuãa hoå gúåi yá rùçng hai taác duång àöëi nghõch àûúåc noái úã trïn triïåt tiïu lêîn nhau. Hoå daä khöng phaát hiïån àûúåc möëi quan hïå àaáng kïí naâo giûäa mûác àöå tûå do hoáa taâi khoaãn vöën vaâ mûác àöå bêët öín. Tuy nhiïn, tûå do hoáa taâi chñnh vêîn coá liïn quan vúái viïåc laâm sêu sùæc thïm khu vûåc taâi chñnh; vaâ thõ trûúâng taâi chñnh (so vúái GDP) sêu Tònh traång mêët öín àõnh trong tùng trûúãng vaâ tñn duång khu vûåc tû nhên Nguöìn: Easterly, Islam vaâ Stiglitz hún coá biïíu hiïån phaát triïín nhanh hún (xem hònh trong khung). Levine (1997), King vaâ Levine (1992) gúåi yá rùçng tûå do hoáa taâi chñnh cuäng höî trúå tùng trûúãng. Cuäng trong thúâi gian àoá, Kraay (1998) àaä khöng tòm ra bêët cûá möåt chûáng cúá naâo cho thêëy rùçng caác doâng vöën trúã nïn dïî thay àöíi hún taåi caác nûúác coá taâi khoaãn vöën múã. Kaminsky vaâ Schmuckler (1999) àaä xem xeát caác chu kyâ cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán taåi 28 nûúác, bao göìm caã caác nûúác G-7 vaâ caác nûúác úã chêu Êu, Àöng AÁ vaâ Myä Latinh. Hoå nghiïn cûáu caác yá kiïën cho rùçng caác chu kyâ taâi chñnh keáo daâi hún sau khi tûå do hoáa taâi chñnh trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi. Àiïìu àùåc biïåt hêëp dêîn laâ hoå phaát hiïån ra rùçng tûå do hoáa taâi chñnh khöng nhêët thiïët seä dêîn àïën bong boáng taâi chñnh. Theo thúâi gian, thõ trûúâng taâi chñnh seä trúã nïn bïìn vûäng hún. Rossi (1999), trong möåt cöng trònh nghiïn cûáu trïn 15 nûúác, àaä phaát hiïån ra rùçng viïåc haån chïë doâng vöën chaãy ra laâm tùng nguy cú xaãy ra khuãng hoaãng ngên haâng (coá leä laâ do laâm tùng caác hoaåt àöång haãi ngoaåi), tuy nhiïn khöng coá nhiïìu taác àöång lïn khuãng hoaãng tiïìn tïå vaâ coá thïí höî trúå caác thaânh quaã kinh tïë töët hún. Caác haån chïë àöëi vúái doâng vöën chaãy vaâo dûúâng nhû laâm giaãm khaã nùng xaãy ra khuãng hoaãng tiïìn tïå - nhûng khöng laâm giaãm khuãng hoaãng ngên haâng - vaâ coá taác àöång tiïu cûåc lúán lïn tùng trûúãng. Cuöëi cuâng, caác cöng trònh gêìn àêy àaä gúåi yá rùçng caác quy àõnh àuáng àùæn àoáng vai troâ hïët sûác quan troång trong viïåc phoâng traánh khuãng hoaãng, caã trong hoaân caãnh tûå do hoáa taâi khoaãn vöën (Rossi 1999) vaâ tûå do hoáa khu vûåc taâi chñnh (Demirguc-Kunt vaâ Detragiache 1998). Göåp chung laåi, caác kïët quaã nghiïn cûáu naây cho thêëy rùçng caác chûáng cúá thûåc tiïîn vïì möëi quan hïå giûäa àöå múã cuãa khu vûåc taâi chñnh vaâ chu kyâ kinh doanh khöng mang tñnh hiïín nhiïn. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách khöng cêìn phaãi lo ngaåi rùçng múã cûãa khu vûåc taâi chñnh seä tûå àöång dêîn àïën sûå bêët öín. Caác lúåi ñch cuãa viïåc tûå do hoáa trong nûúác vaâ tûå do hoáa taâi khoaãn vöën seä tùng lïn trong möåt khuön khöí phaáp luêåt laânh maånh vaâ caác chñnh saách kinh tïë vô mö bïìn vûäng. tñn vaâ vöën lúán tham gia thõ trûúâng coá thïí taåo ra möåt böå àïåm chöëng laåi khuãng hoaãng tiïìn tïå, tuy rùçng noá cuäng khuyïën khñch tiïìn gûãi rúâi khoãi caác ngên haâng tû nhên nöåi àõa (cuäng nhû taác duång cuãa caác ngên haâng quöëc doanh) vaâ gêy ra mêët öín àõnh. Phaát triïín thõ trûúâng traái phiïëu tû nhên vaâ caác quyä lûúng hûu tûå taâi trúå khöng chó coá thïí höî trúå phaát triïín diïån röång, maâ coân taåo ra nguöìn taâi trúå daâi haån bùçng tiïìn baãn àõa.

55 46 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Chuá thñch 1. Caác nguyïn nhên cuãa cuöåc khuãng hoaãng bao göìm caác nhaâ àêìu cú aác yá, caác chñnh saách kinh tïë vô mö khöng nhêët quaán, hïå thöëng taâi chñnh yïëu keám, quaãn lyá yïëu keám vaâ tham nhuäng. XemAlba vaâ caác taác giaã khaác(1999);berg (1999); Corsetti, Presenti vaâ Roubini (1998); Furman vaâ Stiglitz (1998); Goldstein (1998); Kawai (1998); Krugman (1998); Lane vaâ caác taác giaã khaác (1999); Radelet vaâ Sachs (1998); Sachs vaâ Woo (1999) vaâ Ngên haâng Thïë giúái (1998). 2. Viïåc sûã duång caác moán núå khöng baão laänh vaâ caác moán núå ngùæn haån nhû laâ möåt chó söë cuãa quaá trònh höåi nhêåp taâi chñnh laâ möåt cöë gùæng nhùçm trûâu tûúång hoáa caác taác àöång cuãa thêm huåt ngên saách vaâ caác moán baão laänh cöng khai cuãa chñnh phuã. Vaâo nùm 1990, taåi böën nûúác bõ khuãng hoaãng úã Àöng AÁ, tyã lïå núå trïn GDP laâ 38%, ñt hún tyã lïå naây úã caác nûúác Myä Latinh lúán (49%) vaâo khoaãng 20%. Àiïím khaác biïåt naây chuã yïëu laâ do thêm huåt ngên saách vaâ khu vûåc cöng cöång taåi caác nûúác Àöng AÁ nhoã hún nhiïìu so vúái taåi caác nûúác Myä Latinh. Tyã lïå núå trïn GDP noái lïn têìm quan troång cuãa caác trung gian taâi chñnh haãi ngoaåi. 3. Vaâo nùm 1996 tyã lïå núå trïn GDP taåi böën nûúác bõ khuãng hoaãng Àöng AÁ laâ 45% so vúái tyã lïå 41 % taåi caác nûúác Myä Latinh lúán. 4. Taåi Thaái Lan núå khöng baão laänh vaâ núå ngùæn haån tû nhên tùng thïm möåt lûúång laâ 24% cuãa GDP vaâ töíng söë núå tùng thïm möåt lûúång laâ 17% GDP trong caác nùm àöìng thúâi caác söë liïåu naây vêîn coá thïí coân àaánh giaá thêëp söë núå ngùæn haån. Taâi Haân Quöëc, núå ngùæn haån tùng thïm möåt lûúång laâ 8,5% cuãa GDP trong nùm 1995, tuy nhiïn laåi giaãm 2% trong nùm Caách haåch toaán vöën cho àêìu tû naây àûúåc àùåt trïn cú súã laâ taâi khoaãn vaäng lai laâ khoaãn chïnh lïåch giûäa àêìu tû vaâ tiïët kiïåm. Nhû vêåy nïëu taâi khoaãn vaäng lai thêm huåt thïm möåt lûúång nhoã hún àöå tùng cuãa àêìu tû thò möåt phêìn tùng trong àêìu tû àaä àûúåc taâi trúå búãi tiïët kiïåm trong nûúác. Taåi têët caã böën nûúác bõ khuãng hoaãng, taâi khoaãn vaäng lai bõ giaãm suát möåt lûúång nhoã hún so vúái lûúång tùng cuãa àêìu tû nhû vêåy tyã lïå tiïët kiïåm tùng lïn trong caác nùm Caác doâng vöën chaãy ra khöng roä nguyïn nhên àûúåc ûúác lûúång sûã duång caác phûúng phaáp cuãa Ngên haâng Thïë giúái (1985); Dooley vaâ caác taác giaã khaác (1986); vaâ Cuddington (1986). Ûúác lûúång vïì doâng vöën chaãy ra khöng roä nguyïn nhên phaãn aánh sûå khaác nhau trong caác nguöìn, phûúng phaáp tñnh, thúâi àiïím vaâ caác khoá khùn trong viïåc ûúác tñnh caác söë liïåu cú baãn - àùåc biïåt laâ caác sûå thay àöíi trong vay núå ngùæn haån (xem Ngên haâng Thïë giúái 2000). 7. Radelet vaâ Sachs (1998) àaä chó ra sûå vùæng mùåt cuãa baão hiïím tiïìn gûãi vaâ rùçng möåt phêìn lúán cuãa caác moán vay laâ thuöåc vïì caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng hoùåc caác Cöng ty phi taâi chñnh, maâ taåi caác khu vûåc naây khaã nùng vïì möåt cuöåc cûáu trúå taâi chñnh laâ rêët nhoã. Tuy nhiïn, caác chuã núå maåo hiïím àaä cho rùçng hoå coá thïí ruát ra àûúåc möåt caách nhanh choáng (trong khi tyã giaá vêîn àûúåc baão vïå) hoùåc bùçng möåt caách naâo àoá hoå seä laâm cho chñnh phuã àûáng ra nhêån laåi núå - möåt giaã thuyïët àaä àûúåc chûáng thûåc taåi Thaái Lan vaâ Haân Quöëc. Caác chuã núå àaä àaåt àûúåc àiïìu naây mùåc duâ àaä coá nhûäng sûå uãng höå cuãa G-10 cho caác chñnh phuã khöng nhêån laåi núå (Goldstein 1998, tr.38). Khöng möåt nûúác naâo trong söë naây coá baão hiïím tiïìn gûãi Tuy nhiïn, trong cuöåc khuãng hoaãng nùm 1983 taåi Thaái Lan thiïåt haåi cuãa nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn laâ tûúng àöëi nhoã, kïí caã taåi caác cú súã phi ngên haâng(johnson 1991). Taåi Inàönïsia nhûäng nhaâ gûãi tiïìn lúán àaä mêët möåt khoaãn lúåi nhuêån àaáng kïí taåi möåt ngên haâng tû nhên lúán trong cuöåc khuãng hoaãng lêìn thûá nhêët, nhûng khöng phaãi trong cuöåc thûá hai. 8. Cuöåc khuãng hoaãng taåi Chilï cuäng giöëng nhû cuöåc khuãng hoaãng taåi Àöng AÁ laâ do caác moán núå lúán trong khu vûåc tû nhên chûá khöng phaãi laâ trong khu vûåc cöng cöång nhû taåi caác nûúác Myä Latinh khaác. 9. Taåp chñ Thöëng kï taâi chñnh quöëc tïë cuãa

56 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 47 Quyä tiïìn tïå quöëc tïë chó ra rùçng dûå trûä ngoaåi tïå cuãa Thaái Lan vêîn coân hún 30 tyã US D vaâo thaáng Saáu 1997, sau khi àaä trûâ ài caác moán núå cuãa caác cú quan quaãn lyá vïì taâi chñnh. Ngên haâng trung ûúng Thaái Lan (Bank of Thailand) àûúåc coi laâ àaä coá caác húåp àöìng kyâ haån lúán àïí höî trúå àöìng baåt, laâm cho caán cên cuãa noá gêìn nhû bùçng khöng vaâo thúâi àiïím thaáng Saáu 1997 (Lane vaâ caác taác giaã khaác 1999). Nhû seä thaão luêån úã dûúái àêy Thaái Lan àaä can thiïåp vaâo thõ trûúâng mua baán ngoaåi tïå möåt caách àaáng kïí sau khi nûúác naây àaä thöng baáo thaã nöíi àöìng baåt thöng qua caác khoaãn höî trúå chñnh thûác. 10. Ngoaâi Thaái Lan ra, coá rêët ñt dêëu hiïåu cho thêëy caác vêën àïì trong khoaãng caách laäi suêët hoùåc sûác eáp lïn tyã giaá (Eschweiler 1997). Trïn thûåc tïë, taåi Inàönïsia, àöìng rupi vêîn àûúåc trao àöíi vúái tyã giaá nùçm úã nûãa cao hún trong daãi tyã giaá vaâo thúâi àiïím thaáng Saáu Furman vaâ Stiglitz àaä chûáng minh rùçng caác chó söë thöng thûúâng khöng thñch húåp àïí laâm caác chó söë cho cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ, mùåc duâ chuáng cuäng chó ra lûúång vay núå ngùæn haån lúán (xem thïm IMF 1998 vaâ Berg 1999). Tuy nhiïn, àaä coá nhûäng dêëu hiïåu cuãa sûå lo ngaåi vïì thúâi haån àang ngùæn dêìn, caác doâng vöën chaãy ra cuäng nhû sûå sa suát cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán (trûâ Inàönïsia). 11. Möåt söë lûúång lúán caác cöng trònh àaä têåp trung nghiïn cûáu khaã nùng lêy lan giûäa caác nûúác bõ khuãng hoaãng vaâ haânh vi a dua cuãa caác nhaâ àêìu tû trong thúâi gian khuãng hoaãng. Cuöåc khuãng hoaãng lêìn lûúåt traân túái caác nûúác Thaái Lan, Inàönïsia, Haân Quöëc vaâ Malaisia trong voâng vaâi thaáng, thêåm chñ vaâi tuêìn. Àöå tûúng quan trong tyã giaá vaâ thõ trûúâng taâi chñnh taåi caác nûúác naây khaá cao (Kawai, Newfarmer vaâ Schmukler 1999). Tuy nhiïn, sûå lêy lan rêët khoá àõnh nghôa, ngoaåi trûâ caách àún giaãn nhêët - caác rung àöång nhêët thúâi khöng giaãi thñch àûúåc bùçng caác chó söë cùn baãn vúái rêët nhiïìu cêu hoãi rùçng caác chó söë cùn baãn laâ nhûäng caái gò. Nhû àaä baân úã trïn, caác chó söë cùn baãn thöng thûúâng khöng thñch húåp àïí laâm caác chó söë cho cuöåc khuãng hoaãng vaâ caác nhaâ àêìu tû trong vaâ ngoaâi nûúác àaä chaåy khoãi vuâng naây möåt caách gêìn nhû laâ àöìng thúâi. Khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn laâ caã caác phên tñch khöng cùån keä cuäng àaä chó ra àûúåc sûå lêy lan vaâ haânh vi a dua. Vêën àïì nan giaãi laâ úã chöî caác söë liïåu khöng thïí giuáp phên biïåt àûúåc giûäa haânh vi a dua phi lyá vúái caác giaã thuyïët khaác rùçng caác nhaâ àêìu tû àaä traã lúâi cho sûå suåp àöí cuãa Thaái Lan bùçng caách àöåt nhiïn trúã nïn lo lùæng hún àöëi vúái caác vêën àïì àaä àûúåc nïu trong phêìn àêìu cuãa chûúng naây (vaâ möëi lo lùæng rùçng caác nhaâ àêìu tû khaác coá thïí ruát lui) vaâ khaã nùng xaãy ra caác kïët cuåc giöëng nhû taåi Thaái Lan (Goldstein Tr ). Àiïìu naây hïët sûác quan troång, nhêët laâ khi maâ nhiïìu sûå thay àöíi chñnh trõ àaä xaãy ra taåi ba nûúác khaác (Berd 1999). 12. Quyä tiïìn tïå quöëc tïë àaä cung cêëp möåt khoaãn höî trúå àaáng kïí àûúåc giaãi ngên nhiïìu lêìn, vúái viïåc thanh toaán nhiïìu nhêët trong lêìn àêìu tiïn. Ngên haâng Thïë giúái vaâ Ngên haâng Phaát triïín Chêu AÁ àaä cung cêëp möåt khoaãn höî trúå thöng qua caác khoaãn vay giaãi ngên nhanh àûúåc cêëp phaát laâm nhiïìu lêìn. Caác khoaãn höî trúå cuãa Nhêåt Baãn àöëi vúái Thaái Lan cuäng àaä àûúåc giaãi ngên song song vúái caác moán vay cuãa Quyä tiïìn tïå quöëc tïë; taåi caác nûúác khaác caác khoaãn höî trúå thöng qua caác hiïåp àõnh song phûúng chó àoáng vai troâ haâng phoâng ngûå thûá hai vaâ ñt àûúåc sûã duång àïën. 13. Tyã lïå so vúái GDP àûúåc tñnh nhû laâ mûác trung bònh cho hai quyá. GDP theo quyá àûúåc tñnh trïn àö la theo tyã giaá trung bònh. 14. Caác nûúác sûã duång tyã giaá trûúân, àûúåc höî trúå thöng qua baán dûå trûä ngoaåi tïå, laâ möåt vñ duå vïì hïå thöëng tyã giaá thay àöíi, coá khi haâng ngaây, tuy nhiïn khöng bõ thaã nöíi. 15. Hònh 2.4 àûúåc xaác àõnh thöng qua sûã duång baãng cên àöëi cuãa caác cú quan chûác traách vïì tiïìn tïå (lêëy ra tûâ taåp chñ Thöëng kï taâi chñnh quöëc tïë cuãa IMF). Phêìn tùng lïn trong tñn duång trung ûúng thêåt àûúåc tñnh bùçng sûå chïnh lïåch trong mûác àöå tùng lïn cuãa tiïìn cú súã vaâ mûác àöå tùng lïn cuãa töíng dûå trûä ngoaåi tïå quy àöíi ra baãn tïå

57 48 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín (hoùåc laâ taâi saãn nûúác ngoaâi theo àöìng baãn tïå Inàönïsia, vò taåi nûúác naây taâi saãn nûúác ngoaâi chïnh lïåch lúán so vúái töíng dûå trûä nhên vúái tyã giaá taåi cuöëi möîi thúâi kyâ). Caách tiïëp cêån naây coá hai àiïím quan troång. Thûá nhêët, caác khoaãn tùng thïm trong núå nûúác ngoaâi àûúåc coi nhû àöëi troång cho caác khoaãn tùng thïm trong tñn duång trong nûúác. Caách tiïëp cêån naây ngêëm ngêìm giaã àõnh rùçng ngên haâng trung ûúng sûã duång tiïìn vay tûâ nûúác ngoaâi vaâo viïåc mua tiïìn baãn àõa àïí höî trúå tyã giaá vaâ khöng cho pheáp lûúång tiïìn cú súã giaãm ài. (Nïëu thûåc sûå rùçng caác moán núå nûúác ngoaâi àaä àûúåc duâng àïí laâm tùng dûå trûä thò caác möëi quan hïå tiïu cûåc giûäa tñn duång trong nûúác vaâ dûå trûä àaä bõ phoáng àaåi lïn). Thûá hai, phûúng phaáp tñnh sûå thay àöíi cuãa dûå trûä ngoaåi tïå àaä boã qua lúåi nhuêån vaâ thiïåt haåi trïn caác taâi saãn vaâ caác moán núå nûúác ngoaâi - tûác laâ dûå trûä àaä àûúåc tñnh dûåa trïn tyã giaá trung bònh cuãa caã thúâi kyâ. Caách tiïëp cêån naây tñnh rùçng lúåi nhuêån tûâ viïåc àaánh giaá laåi dûå trûä coá thïí àûúåc sûã duång àïí cho vay, àiïìu naây thûúâng bõ boã qua khi ngên haâng trung ûúng chó têåp trung vaâo möåt loaåi tñn duång. Viïåc boã qua khöng tñnh àïën caác khoaãn lúåi nhuêån vaâ thiïåt haåi naây coá yá nghôa quan troång nhêët khi sûå mêët giaá cuãa àöìng tiïìn laâ lúán. Cuöëi cuâng, caác söë liïåu cuãa Thaái Lan àaä khöng chó ra roä raâng caác húåp àöìng trong tûúng lai cuãa ngên haâng trung ûúng. 16. Sûå hiïån diïån cuãa caác khoaãn tiïìn gûãi ngoaåi tïå taåi caác nûúác, àùåc biïåt laâ Inàönïsia vaâ Thaái Lan, àaä laâm cho viïåc diïîn giaãi töíng tiïìn vaâ caác àiïìu kiïån tñn duång trúã nïn khoá khùn hún. Giaá trõ cuãa caác khoaãn tiïìn gûãi ngoaåi tïå tùng lïn khi quy àöíi ra àöìng baãn tïå búãi sûå mêët giaá lúán cuãa àöìng baãn tïå, coá xu hûúáng laâm tùng töíng tiïìn thûåc khi àûúåc ào bùçng baãn tïå. Àöìng thúâi, caác khoaãn tiïìn gûãi cuäng coá xu hûúáng dõch chuyïín sang tiïìn ngoaåi tïå. Sûå chuyïín dõch naây àaä gêy aáp lûåc lïn caác ngên haâng búãi vò thiïëu cêìu cho caác khoaãn tñn duång ngoaåi tïå, vaâ coá leä àiïìu àoá cuäng àoáng goáp vaâo caác aáp lûåc trong tñn duång vaâ trïn thõ trûúâng ngoaåi höëi do caác ngên haâng tòm caách baán nöåi tïå vaâ tûå baão hiïím caác khoaãn tiïìn gûãi ngoaåi tïå cuãa mònh. Têët nhiïn rùçng, bêët cûá möåt sûå mêët tûúng xûáng ban àêìu naâo giûäa tiïìn gûãi vaâ tiïìn cho vay hoùåc laâ nïëu ngûúâi ài vay khöng coá khaã nùng thanh toaán phêìn tùng lïn cuãa caác moán núå nûúác ngoaâi khi quy àöíi ra nöåi tïå cuäng taåo ra aáp lûåc lïn caác ngên haâng. 17. Inàönïsia cuäng tùng cûúâng kiïím soaát caác giao dõch mua baán vaâ söë dû ngoaåi tïå cuãa caác ngên haâng, tuy nhiïn, giaãm caác haån chïë àöëi vúái àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi (xem IMF 199a. Tr ). Sûác eáp trïn thõ trûúâng ngoaåi höëi chûáng toã rùçng caác biïån phaáp kiïím soaát àaä toã ra khöng hiïåu quaã. 18. Trong nùm 1994, Malaisia àaä àûa ra caác biïån phaáp kiïím soaát cêín troång àöëi vúái caác khoaãn vay núå bïn ngoaâi, kïí caã trêìn àõnh mûác cho söë dû núå nûúác ngoaâi roâng. Inàönïsia cuäng àaä aáp duång caác biïån phaáp tûúng tûå tûâ trûúác khi xaãy ra khuãng hoaãng khaá lêu vaâ àaä thùæt chùåt caác biïån phaáp naây vaâo thaáng Ba Mùåc duâ caác biïån phaáp kiïím soaát naây àaä goáp phêìn vaâo viïåc giûä söë núå ngùæn haån cuãa Malaisia úã mûác thêëp, chuáng àaä toã ra khöng coá taác duång taåi Inàönïsia, nûúác naây coá söë núå ngùæn haån lúán vaâ phêìn lúán laâ do caác cöng ty phi taâi chñnh vay trûåc tiïëp tûâ nûúác ngoaâi. 19. Thïm vaâo àoá, tyã lïå tiïët kiïåm vaâ thùång dû ngên saách taåi Malaisia cao hún taåi ba nûúác coân laåi vaâ tùng trûúãng cuãa Malaisia cuäng khöng giaãm nhiïìu so vúái àêìu nhûäng nùm Sau cöng trònh phên tñch nöíi tiïëng cuãa Mundell (1968), caác thay àöíi trong tñn duång trong nûúác coá leä laâ caác söë ào töët hún cuãa caác dûå tñnh vïì chñnh saách trong möåt nïìn kinh tïë coá taâi khoaãn vöën múã so vúái laäi suêët (laäi suêët chõu aãnh hûúãng to lúán tûâ laäi suêët trïn thõ trûúâng quöëc tïë vaâ sûå chuyïín dõch trong phñ chïnh lïåch ruãi ro, phñ naây thò laåi phuå thuöåc vaâo caác kyâ voång vïì sûå phaát triïín trong tûúng lai) hoùåc laâ tiïìn thûåc tùng (àaåi lûúång naây phuå thuöåc vaâo cêìu vïì tiïìn, maâ cêìu vïì tiïìn thò chõu aãnh hûúãng cuãa laäi suêët trïn thõ trûúâng quöëc tïë, mûác àöå giaá vaâ laåm phaát, nhûäng àaåi lûúång naây laåi chõu aãnh hûúãng cuãa aáp

58 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 49 lûåc lïn tyã giaá vaâ caác chêën àöång nöng nghiïåp ngoaåi sinh; vaâ thöng qua biïën söë naây, GDP). Caác vêën àïì naây cuâng vúái viïåc laäi suêët cao vaâ àöìng tiïìn baãn àõa bõ mêët giaá xaãy ra cuâng möåt luác àaä laâm cho viïåc àaánh giaá chñnh saách tùng laäi suêët trúã nïn phûác taåp. Vñ duå, taåi caác nûúác bõ khuãng hoaãng, giaá trõ laäi suêët trung bònh theo quyá cao nhêët truâng húåp vúái tyã giaá thêëp nhêët, tuy nhiïn sau àoá laäi suêët giaãm trong khi tyã giaá tùng. Xem Furman vaâ Stiglitz (1998); Lane vaâ caác taác giaã khaác (1999, tr.46-47); vaâ Tanner (1999). 21.Tyã giaá danh nghôa cuãa àöìng rupiah taåi Inàönïsia àaä tùng lïn túái rupiah ùn möåt àöla so vúái tyã giaá trung bònh haâng thaáng laâ rupiah ùn möåt àöla vaâo giûäa nùm 1998 vaâ nhûäng luác àónh àiïím àaä xuöëng túái mûác rupiah. 22. Nhû àaä noái úã trïn, trong quaá trònh khuãng hoaãng caác doâng vöën chñnh thûác chaãy vaâo àaä taâi trúå cho sûå giaãm suát trong lûúång taâi saãn tû nhên (caác doâng vöën chaãy ra) cuãa nhûäng cû dên thûúâng truá, caã ngûúâi baãn xûá lêîn ngûúâi nûúác ngoaâi, cuâng vúái caác khoaãn tùng lïn trong dûå trûä. Sûå quay trúã laåi cuãa caác doâng vöën àang chaãy ra naây seä cho pheáp caác nûúác naây traã àûúåc möåt phêìn lúán caác moán vay chñnh thûác theo quan àiïím kinh tïë vô mö. Tuy nhiïn, viïåc traã caác moán núå àoá cuäng coá nghôa laâ caác nguöìn vöën chaãy vaâo naây khöng àûúåc duâng àïí taâi trúå cho caác khoaãn àêìu tû múái (thêm huåt taâi khoaãn vaäng lai) - chuáng chó traã nghôa vuå núå cuãa caác nûúác vïì tònh traång trûúác khuãng hoaãng. 23. Xem Hanson (1994) àïí biïët thïm caác quan àiïím lyá thuyïët. Bïn caånh chuã nghôa hiïån thûåc têìm thûúâng nhû laâ gùæn mûác àöå höåi nhêåp taâi chñnh cao cuãa Àöng AÁ trong nhûäng nùm 1990 vúái mûác àöå tùng trûúãng cao trong vuâng, caác chûáng cúá thûåc tiïîn vïì viïåc höåi nhêåp taâi chñnh höî trúå tùng trûúãng laâ hïët sûác hiïëm. Rodrik (1998) àaä gúåi yá rùçng khöng töìn taåi möåt möëi quan hïå naâo giûäa sûå thiïëu vùæng cuãa caác biïån phaáp kiïím soaát vöën vaâ tùng trûúãng taåi caác nûúác àang phaát triïín, tuy nhiïn öng laåi quan têm túái mûác àöå tùng trûúãng cho möåt thúâi kyâ vaâ söë nùm khöng phaát sinh caác doâng vöën, àiïìu àoá coá nghôa laâ möåt kiïíu àõnh nghôa têët caã - hay - khöng coá gò cuãa doâng vöën àaä àûúåc tûå do hoáa. Möåt söë nûúác àaä àûúåc hûúãng lúåi tûâ caác doâng vöën tûúng àöëi tûå do, tuy nhiïn hoå vêîn hoùåc laâ duy trò möåt söë ñt caác giúái haån (nhû haån chïë àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi vaâo möåt söë ngaânh, hoùåc haån chïë súã hûäu nûúác ngoaâi trong caác cöng ty) hoùåc laâ thêët baåi trong viïåc eáp buöåc thi haânh caác haån chïë naây. Vñ duå, IMF cho rùçng Haân Quöëc vaâ Inàönïsia laâ hai nûúác coá caác biïån phaáp kiïím soaát vöën lan röång vaâo giûäa nùm 1997 (IMF 1999a), tuy nhiïn hai nûúác naây vêîn coá möåt mûác núå nûúác ngoaâi lúán. Inàönïsia, bêët chêëp sûå töìn taåi cuãa Nhoám vay thûúng maåi haãi ngoaåi taåi nûúác naây, vêîn khöng àuã khaã nùng àïí kiïím soaát vay núå tû nhên haãi ngoaåi - vaâ Rodrik àaä coá lyá khi coi Inàönïsia laâ möåt nûúác múã. Viïåc ào lûúâng àa daång hoáa ruãi ro, chûá chûa noái gò àïën caác lúåi ñch cuãa noá, vêîn coân laâ möåt cêu hoãi múã. 24. Thöng tin nhiïìu vaâ töët hún khöng phaãi laâ phûúng thuöëc chûäa baách bïånh. Mùåc duâ caác söë liïåu chñnh xaác vïì caác khoaãn höî trúå cuãa Chñnh phuã Thaái Lan cho caác trung gian taâi chñnh vaâ tyã giaá khöng àûúåc cöng böë, caác khoaãn höî trúå naây vêîn àûúåc cöng böë möåt caách röång raäi trïn caác baáo chñ taâi chñnh. Cuäng tûúng tûå nhû vêåy, tyã lïå àoân bêíy cao vaâ caác vêën àïì khaác cuãa caác cöng ty vaâ caác töí chûác taâi chñnh cuäng laâ nhûäng vêën àïì maâ nhiïìu ngûúâi biïët - vñ duå nhû thûá tûå xïëp haång cuãa caác ngên haâng quöëc doanh Inàönïsia laâ rêët thêëp vaâ chuáng phuå thuöåc vaâo sûå uãng höå cuãa chñnh phuã. Thöng tin döìi daâo khöng phaãi laâ möåt àiïìu phuác laânh cûáu röîi, sûå tiïët löå caác thöng tin vïì söë dû cuãa caác húåp àöìng kyâ haån cuãa ngên haâng trung ûúng coá thïí khuyïën khñch caác hoaåt àöång àêìu cú chöëng laåi àöìng baãn tïå. Möåt caách cùn baãn hún, thöng tin chñnh xaác hún coá thïí laâm giaãm söë lûúång caác vêën àïì, tuy nhiïn thöng tin khöng àöëi xûáng laâ vêën àïì cöë hûäu cuãa tñn duång cuãa caác töí chûác taâi chñnh vaâ cuãa caác doâng vöën quöëc tïë. Caác cuöåc hoaãng loaån ngên haâng phaãn aánh tñnh khöng àöëi xûáng naây ngay taåi caác nûúác phaát

59 50 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín triïín nhêët. 25. Kinh nghiïåm cuãa Inàönïsia àaä gêy ra möëi lo lùæng rùçng caác phûúng saách naây coá thïí khuyïën khñch viïåc àùng kyá caác khoaãn vay haãi ngoaåi, àùåc biïåt laâ do caác ngên haâng nûúác ngoaâi thûåc hiïån. 26. Sau cuöåc khuãng hoaãng tiïët kiïåm vaâ tñn duång trong nhûäng nùm Taåi Myä, luêåt ngên haâng Myä àaä àûúåc sûãa àöíi laåi àïí yïu cêìu caác giaám saát viïn phaãi can thiïåp theo möåt phûúng thûác nhêët àõnh (àïí traánh sûå kiïn nhêîn cuãa böå maáy àiïìu tiïët) vaâ àoáng cûãa ngay lêåp tûác caác ngên haâng yïëu keám trûúác khi chuáng hïët vöën. Xem Benston vaâ Kaufman (1997) àïí biïët thïm vïì àiïìu luêåt naây vaâ caác cú súã cuãa noá. Taâi liïåu tham khaão ADB (Asian Development Bank). L998. Emerging Lessons and Prospective Challenges. Paper presented at an ADB- World Bank senior policy seminar on Managing Global Financial lntegration in Asia, March, Manila. Alba, P., S. Claessens, and S. Djankov. 199S. Thailand s Financing and Govemance Structures Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. Alba, P., L. Hernandez, and D. Klingebiel Financial Liberalization and the Capital Account: Thailand, Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C., Alba, P., A. Bhattacharya, S. Claessens, S. Ghosh, and L. Hemandez The Role of Macroeconomic and Financial Sector Linkages in East Asia s Financial Crisis. World Bank, Washington, D.C. Ariyoshi, A., K. Habermeier, B. Laurens, I. Otker-Robe, J. Canales-Kriljenko. And A. Kirilenko Country Experiences with the Use and Liberalization of Capital Control. Washington, D.C: International Monerary Fund. Benston, G., and G. Kaufman FDICA after Five Years. Journal of Economic Perspectives 11 (3): 13~58. Berg, A The Asia Crisis: Causes, Policy Responses, and Outcomes. IMF Working Paper 99/138. International Monetary Fund, Washington, D.C. Claessens, S., and T. Glaessner A FinancialSector Weakness Undermining the East Asia Miracle? A Directions in Development book. Washinglon, D.C.: World Bank. Claessens, S., S. Djankov, and D. Klingebiel Financial Restructuring in East Asia: Halfway There? Financial Sector Discussion Paper 3. World Bank, Washington, D.C. Claessens, S., S. Djankov, and L. Lang East Asian Corporates: Growth, Financing, and Risks over the Last Decade. Policy Research Working Paper World Bank, Washinglon, D.C. Cole, D., and B. Slade Indonesian Financial Development: A Different Sequencing? ln D. Vittas, ed., Financial Regulation: Changing Rules of the Game. Washington, D.C.: World Bank, Economic Development Institute Building A Modern Financial System. Cambridge: Cambridge Universiry Press. Corsetti, G., P. Presenti, and N. Roubini What Caused the Asian Currency and Financial Crisis? Part ll: The Policy Debate. NBER Wotking Paper National Bureau or Economic Research, Cambridge, Mass. Cuddington, J Capital Flight: Estimates, lssues and Explanations. Princeton Studies in International Finance 5S. Princeton University, Princeton, N.J. Demirgüc-Kunt, A., and E. Datragiache. 19~S. Financial Liberalization and Financial Fragility. Policy Research

60 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 51 Working Paper World Bank, Washington, D.C. Dooley, M A Survey of Literature on Controls over International Capital Transactions. IMF Staff Paper 43 (4): Responses to Volatile Capital Flows: Controls, Asset Liability Management, and Architecture. University of Santa Barbara, Santa Barbara, Calif A Model or crises in Emerging Markets. Economic Journal 110 (1): Dooley, M. P., W. Helke, R. Tyron, and J. Underwood An Analysis of External Debt Positions of Eight Developing Countries Through Journal of Development Economics 21 (May): Easterly, W., R. Islam, and J. Stiglitz Shaken and Stirred: Explaining Growth and Volatility. World Bank, Washington, D.C. Eschweiler, B. 7. Emerging Asia: The Fallout after the FX Crisis. Asia Financial Markets. JP Morgan, Singapore. Fernald, J., and O. Babson Why Has China Survived the Asian Crisis So Well? What Risks Remain? International Finance Discussion Paper 663. U.S. Federal Reserve, International Finance Division, Washington, D.C. Furman, J., and J. Stiglitz Economic Crises: Evidence and Insights from East Asia. Brookings Papers on Economic Activity 2. Washington, D.C.: Brookings Institution. Gallego, F., L. Hernandez, and K. Schmidt- Hebbel Capital Controls in Chile: Effective? Efficient? Central Bank or Chile Working Paper 59 Santiago. Goldstein, M The Asia Financial Crisis: Causes, Cures and Systemic Implications. Washington, D.C.: Institute for International Economics. Gray, D Assessment of Coropate Sector Value and Vulnerability: Links to Exchange Rate and Financial Crises. World Bank Technical Paper 455. Washington, D.C. G-10 ( Group of 10) The Resolution of Sovereign Liquidity Crises: A Report to the Ministers and Governors. Basle: Bank for International Settlements. Hanna, D Indonesian Experience with Financial Sector Reform. World Bank Discussion Paper 237. Washington, D.C. Hanson, J An Open Capital Account: A Brief Survey Of the lssues and the Results. In G. Caprio, I. Atiyas, and J. Hanson, eds., Financial Reform: Theory and Practice. Cambridge: Cambridge University Press Opening the Capital Account: Costs, Benefits, and Sequencing. ln S. Edwards, ed., Capital Controls, Exchange Rates, and Monetary Policy in the World Economy. Cambridge: Cambridge University Press..Forthcoming. Indonesia and India: Credit Allocation, Interest Rate Repression, and Contrasting Styles of Financial Liberalization. In P. Honahan, G. Caprio, and J. Stiglitz, Financial Liberalization, How Fast, How Far? IMF (International Monetary Fund) World Economic Outlook. May. Washington, D.C..1999a. Exchange Rate Arrangements and Currency Convertibility: Developments and Issues. Washington, D.C..1999b. International Capital Markets. Washington, D.C. Johnson, B. R Distressed Financial

61 52 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Institutions in Thailand: Structural Weaknesses, Support Operations, and Economic Consequences. In V. Sundararajan and T. Balino, eds., Banking Crises: Cases and Issues. Washington, D.C.: International Monetary Fund. Kaminsky, G., and C. Reinhart The Twin Crises: The Cause oái Banking and Balance of Payments Problems. Americal Economic Review 89 (3): Kaminsky, G., and S. Schmukler On Financial Booms and Crashes: Regional Patterns, Time Patterns, and Financial Liberalization. World Bank, Washington, D.C. Kawai, M Evolving Patterns of Capital Flows and the East Asian Crisis. East Asia and Pacific Working Paper World Bank, Washington, D.C. Kawai M., and K. Lwatsubo The Thai Financial System and the Balit Crisis: Processes, Causes and Lessons. University of Tokyo, lnstitute oái Social Sciences. Kawai, M., R. Newfarmer, and S. Schmukler. L999. Financial Crises and Contagion in East Asia: Analysis, Policy Responses, and Lessons. World Bank, Washtngton, D.C. King, R., and R. Levine Financial lndicators and Growth in a Cross Section of Countries. Policy Research Working Paper 819. World Bank, Washington, D.C. Kraay,A In Search of the Macroeconomic Effects of Capital Account Liberalization. World Bank, Washington, D.C. Krugman, P A Model or Balance-of- Payments Crises. Journal of Money Credit and Banking 11 (3): Saving Asia: lt s Time to Get Radical. Fortune lnvestor, 7 September. Lane, T., and others IMF Supported Programs in lndonesia, Korea, and Thailand: A Preliminary Assessment. IMF Occasional Paper 178. Lntemational Monetary Fund, Washington, D.C. Levine, R Financial Development and Growth: Views and Agenda. Journal of Economic Literature 35 (3): Montes, Manuel F., and Vladimir V. Popov The Asian Crisis Turns Global. lnstitute of Southeast Asian Studies, Singapore. Mundell, R International Economics. New York: Macmillan. Obstfeld, M., and K. Rogoft The Mirage of Fixed Exchange Rates. Journal of Economic Perspectives 9 (4): Ohno, K., K. Shirono, and E. Sisli Can High lnterest Rates Stop Regional Currency Falls The Asian Experience in Asian Development Bank Working Paper 6. Manila. Radelet, S., and J. Sachs The East Asian Financial Crisis: Diagnosis, Remedies, Prospects. Brookings Papers on Economic Ativity 1. Washinglon, D.C.: Brookings institution. Rodrik, D Who Needs Capital-Account Convertibility. ln S. Fischer and others, eds., Should IMF Pursue Capital- Account Liberalization? Princeton Essays in International Finance 207. Princeton, N.J.: Princeton University, Department or Economics, International Finance Section. Rossi, M Financial Fragility and Developing Economies: Do Capital Controls, Prudential Regulatòon and Supervision Matter? IMF Working Paper 99/66. International Monetary Fund, Washington, D.C. Sachs, J., and W. T. Woo The Asian Financial Crisis: What Happened and What Is To Be Done? In World Economic Forum and Harvard lnstitute for International Development, The Asia

62 Quaãn lyá höåi nhêåp taâi chñnh 53 Competitiveness Report Geneva: World Economic Forum. Stulz, Rene M Banks, the IMF, and the Asian Crisis. Ohio State University, Columbus, OH. Tanner, E Exchange Market Pressure and Monetary Policy: East Asia and Latin America in the 1990s. IMF Working Paper 99/ 114. International Monetary Fund, Washington, D.C. Warr, P Thailand? What Wrent Wrong ln J.Witte and S Koeberle,eds., Copetitivenessand Subtainable Economic Recovery in Thailand. Vol. 2. Bangkok: Office of the National Economic and Social Development Board and World Bank Thailand Office. Worldbank World Development Report 1985.Newyork: Oxford University Press The East Miracle: Economic Growth and Public Policy. A Policy Research Report. New York: Oxñord Universit)7 press lndonesia: Stability, Growth and Equity in Repelita Vl. Report lND. East Asia and Pacific Region, Country Department 111, Washington, D.C..1995a. The Emerging East Asian Bond Market. Washington, D.C..1995b. lndonesia: lmproving Efficiency and Equity: Changes in the Public Sector s Role. Report lnd. East Asia and Pacific Region, Country Department 111, Washington. D.C..1996a. The Chinese Economy: Fighting Inflation, Deepening Reforms. A World Bank Country Study. Washington, D.C..1996b. Global Economic Prospects and the Developing Countries Washington, D.C..1996c Indonesia: Dimensions of Growth. Report lND. East Asia and Pacific Region, Country Department lli, Washington, D.C..1997a. China Engaged: Integration with the Global Economy. China 2020 Series. Washington, D.C..1997b. Global Economic Prospects and the Developing Countries Washington, D.C..1997c. lndonesia: Sustaining High Growth with Equity. Report IND. East Asia and Pacific Region, Country Depanment lli, Washinglon, D.C East Asia: The Road to Recovery.Washington,D.C China: Weathering the Storm and Learning the Lesson A World Bank Country Study. Washington, D.C Global Develoment Finance Washinglon, D.C.

63 54 C H Û Ú N G 3 DUY TRÒ TÑNH CAÅNH TRANH TRONG THÛÚNG MAÅI VAÂ ÀÊÌU TÛ Hai anh em ngûúâi Höìng Cöng Victor vaâ William Fung àaä xêy dûång möåt trong nhûäng höåi súã thûúng maåi thaânh cöng nhêët chêu AÁ bùçng caách phaãn ûáng rêët mau leå trûúác sûå thay àöíi trong cung caách laâm ùn cuãa caác khaách haâng àa quöëc gia cuãa hoå. Bñ quyïët thaânh cöng cuãa hoå, vaâ cuäng laâ àiïìu laâm cho hoå khaác vúái caác doanh nhên chêu AÁ khaác, laâ úã chöî hoå tin rùçng thõ trûúâng thïë giúái chûáa àûång nhiïìu cú höåi vaâ cuäng nhiïìu ruãi ro. Ngay tûâ àêìu thêåp kyã 1990, hoå àaä nhêån ra rùçng àïí coá thïí tiïëp tuåc caånh tranh, hoå phaãi thay àöíi, vaâ hoå àaä laâm àiïìu àoá. Núi maâ nùm nùm trûúác àêy vêîn coân laâ möåt cöng ty chuã yïëu Phuåc vuå Trung Quöëc, thò nay àaä trúã thaânh möåt hïå thöëng toaân cêìu, göìm nhûäng nhaâ maáy nhêån húåp àöìng saãn xuêët vö söë caác saãn phêím cho möåt söë haäng tïn tuöíi nhêët trong laâng baán leã. Tûâ con söë 27 vùn phoâng caách àêy böën nùm, ngaây nay, (Cöng ty Thûúng maåi) Li vaâ Fung coá 45 vùn phoâng úã 29 nûúác. - Taåp chñ Kinh tïë Viïîn Àöng, 22 thaáng Baãy 1999, tr. 10 Ba mûúi nùm qua, Àöng AÁ àaä khöng ngûâng höåi nhêåp vaâo nïìn kinh tïë thïë giúái Trong chñn nïìn kinh tïë lúán cuãa khu vûåc, hoaåt àöång xuêët nhêåp khêíu haâng hoáa vaâ caác dõch vuå khöng phaãi àêìu vaâo saãn xuêët àaä tùng 11,5% möåt nùm trong giai àoaån tùng hún gêëp àöi töëc àöå tùng trung bònh 5% cuãa thûúng maåi thïë giúái. Cuâng giai àoaån àoá, tyã troång cuãa khu vûåc trong thûúng maåi thïë giúái àaä tùng tûâ 4 àïën 16%. Caác xu hûúáng vïì mùåt lûúång naây coá liïn hïå vúái nhûäng thay àöíi cú cêëu sêu sùæc. Thñ duå, thûúng maåi cuãa khu vûåc àaä chuyïín tûâ xuêët khêíu caác saãn phêím thö vaâ haâng chïë taåo coá haâm lûúång taâi nguyïn cao sang caác haâng chïë taåo sûã duång nhiïìu lao àöång, vaâ ngaây nay, caác nïìn kinh tïë phaát triïín hún cuãa khu vûåc àaä chuyïín sang saãn xuêët haâng hoáa chïë taåo coá haâm lûúång vöën vaâ cöng nghïå cao. Tûâ nhûäng nùm 1980, tùng trûúãng nhanh vaâ chuyïín dõch cú cêëu trong thûúng maåi cuãa khu vûåc àaä àûúåc tiïëp sûác búãi caác luöìng àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi öì aåt vaâo vaâ trong möåt söë trûúâng húåp tûâ caác nûúác trong khu vûåc. Tyã troång caác luöìng àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi toaân thïë giúái àöí vaâo khu vûåc àaä tùng tûâ 3% nùm 1980 lïn 8% nùm röìi tùng maånh lïn trïn 20% nùm Tuy nhiïn, vúái cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh gêìn àêy caác chñnh saách vaâ thaânh tûåu kinh tïë möåt thúâi àûúåc ca ngúåi cuãa Àöng AÁ cêìn àûúåc xem xeát thêån troång. Tònh traång núå cuãa khu vûåc taâi chñnh vaâ cöng ty tùng ghï gúám - nhêët laâ núå nûúác ngoaâi ngùæn haån - laâ möåt trong nhûäng àiïím yïëu cú baãn goáp phêìn taåo ra khuãng hoaãng. Tùng trûúãng xuêët khêíu giaãm maånh trong nhûäng nùm

64 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû laâ möåt trong nhûäng nhên töë gêy mêët loâng tin vaâo caác doanh nghiïåp vaâ trung gian taâi chñnh; sûå dïî töín thûúng vïì taâi chñnh cuãa khu vûåc (baãng 3.1, hònh 3. I), baáo hiïåu sûå ra ài cuãa nhûäng luöìng vöën lúán vaâ múã maân cho sûå suåp àöí taâi chñnh nùm Thu tûâ xuêët khêíu giaãm maånh trong nùm 1998 caâng laâm tùng thïm sûå lo ngaåi rùçng nhûäng keám coãi trong thaânh tñch xuêët khêíu chó laâ sûå phaãn aánh nhûäng nhên töë mang tñnh chu kyâ hay noá thïí hiïån nhûäng vêën àïì trêìm troång hún vïì cú cêëu. Tuy àaä coá nhûäng dêëu hiïåu vïì sûå phuåc höìi maånh meä trong doanh thu xuêët khêíu tûâ nûãa Baãng 3.1 Thay àöíi trong doanh thu, söë lûúång vaâ giaá xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ vaâ thïë giúái giai àoaån (%) Giaá trõ kim ngaåch Àöng AÁ 27,0 11,4 16,6 1,7 22,3 8,0 5,8-8,7 Trung Quöëc 19,3 15,8 21,1 12,4 23,5 16,6 20,7-0,1 Höìng Köng (TQ) 22,2 15,2 15,7 0,2 14,0 5,3 3,3-7,9 Inàönïsia 39,6 2,1 12,3 2,9 14,3 10,4 2,5-4,1 Haân Quöëc 34,2 14,1 15,2 2,2 31,6 4,0 7,5-5,0 Malaisia 25,3 9,5 20,7 0,6 25,8 9,6 1,6-9,3 Philippin 19,6 5,2 17,4 3,0 24,3 15,5 9,1-15,7 Singapo 30,1 12,1 16,7-4,1 22,6 5,2 0,2-17,6 Àaâi Loan (TQ) 29,8 13,7 11,2 0,3 19,4 4,2 6,3-9,6 Thaái Lan 22,9 14,9 19,3-1,9 25,3 1,5 1,6-8,9 Thïë giúái 21,0 6,5 8,2 2,3 18,6 5,0 3,9-1,9 Söë lûúång thûåc tïë Àöng AÁ 13,0 10,0 13,0 7,4 14,3 6,3 12,4 3,5 Trung Quöëc 14,3 12,3 16,2 12,4 13,2 5,5 23,1 8,7 Höìng Köng (TQ) 9,7 3,6 13,4 2,0 11,0 5,5 5,1-4,6 Inàönïsia 9,5 1,5 11,1 6,2 7,9 8,2 7,8 2,5 Haân Quöëc 21,4 11,2 14,9 16,6 24,0 13,0 23,6 13,3 Malaisia 8,1 11,0 15,5 6,7 17,6 7,2 10,8 2,0 Philippin 10,3 4,0 9,5 12,6 12,0 8,6 20,9 8,3 Singapo 16,1 11,3 13,1 2,4 14,9 5,6 6,9-5,3 Àaâi Loan (TQ) 17,3 10,7 8,7 6,0 12,8 6,8 8,7 2,6 Thaái Lan 9,9 14,1 14,3 2,9 15,5-1,8 6,6 3,9 Thïë giúái 5,7 4,6 6,7 6,9 8,9 6,1 10,3 4,3 Giaá caã Àöng AÁ 12,4 1,3 3,2-4,8 7,0 1,4-4,1-11,6 Trung Quöëc 5,9 3,3 4,1 0,2 9,1 10,5-1,9-8,1 Höìng Köng (TQ) 11,5 1,3 2,1-1,8 2,7-0,2-1,7-3,5 Inàönïsia 27,5 1,3 1,2-3,1 6,0 2,0-5,0-6,4 Haân Quöëc 10,8 2,5 0,1-10,2 6,1-6,0-8,0-16,5 Malaisia 15,2-1,5 4,6-5,7 7,0 2,3-8,3-11,1 Philippin 9,6 1,4 7,2-8,6 11,0 4, ,0 Singapo 7,8 0,6 3,2-2,4 6,7-0,4 6,3-13,0 Àaâi Loan (TQ) 11,3 2,6 2,3-5,5 5,9-2,5-2,2-11,9 Thaái Lan 12,4 0,5 4,4 4,6 8,5 3,4-4,7-12,3 Thïë giúái 14,5 1,7 1,4-4,3 8,9-1,0-5,8-5,9 Ghi chuá: Söë liïåu lêëy tûâ xuêët khêíu haâng hoaá vaâ dõch vuå phi yïëu töë saãn xuêët trong taâi khoaãn thu nhêåp quöëc dên. Söë liïåu cuãa Philippin cho nhûäng nùm chó phaãn aánh phêìn vïì haâng hoaá. Söë liïåu cuãa Àöng AÁ laâ söë bònh quên cuãa 9 nïìn kinh tïë trong biïíu. Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái; luöìng söë liïåu.

65 56 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 3.1 Tùng trûúãng xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ àaä suy giaãm trong nhûäng nùm hoåc (Yeats 1999) - àiïìu naây khiïën ngûúâi ta lo ngaåi vïì xu hûúáng tùng nùng suêët trong daâi haån. Caác nïìn kinh tïë trong khu vûåc cêìn nhòn nhêån laåi nhûäng thay àöíi trong nïìn kinh tïë toaân cêìu vaâ àaánh giaá xem võ trñ cuãa hoå úã àêu àïí coá thïí nùæm bùæt àûúåc nhûäng lônh vûåc nùng àöång cuãa thûúng maåi thïë giúái vaâ nêng cao nùng suêët. Nhûäng thay àöíi mang tñnh chu kyâ trongt hûúng maåi Nhiïìu nhên töë mang tñnh chu kyâ trong nïìn kinh tïë toaân cêìu àaä kòm haäm tùng trûúãng xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ nùm 1996 vaâ nûãa àêìu nùm ngay trûúác thïìm khuãng hoaãng. Ngay tûâ khi buâng nöí, cuöåc khuãng hoaãng àaä nhanh choáng trúã thaânh möåt sûác maånh huâng hêåu khaác laâm suy yïëu thûúng maåi. Doanh thu tûâ xuêët khêíu, khöëi lûúång vaâ giaá xuêët khêíu àïìu giaãm Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. cuöëi nùm 1999, nhûng noá vêîn khöng giaãi toãa àûúåc möëi lo ngaåi vïì sûå töìn taåi cuãa nhûäng khoá khùn trong caånh tranh daâi haån. Luöìng àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi vaâo khu vûåc, tinh theo giaá trõ danh nghôa, àaä tùng maånh trong nùm , nhúâ àoá àaä giuáp dung hoâa àûúåc taác àöång bêët lúåi cuãa viïåc ra ài vúái khöëi lûúång lúán cuãa caác luöìng vöën àêìu tû giaán tiïëp vaâ cho vay cuãa ngên haâng. Tuy vêåy, àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi nùm 1999 vaâo khu vûåc chó chiïëm 8% töíng nguöìn vöën naây cuãa thïë giúái - chûa bùçng möåt nûãa mûác àónh àiïím nùm Nùm 1998, lêìn àêìu tiïn trong voâng 10 nùm, Myä Latinh àaä thu huát àûúåc möåt lûúång vöën àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi nhiïìu hún khu vûåc Àöng AÁ. Cöng nghïå thöng tin - nïìn kinh tïë tri thûác - coá xu hûúáng trúã thaânh möåt nguöìn àïí nêng cao nùng suêët trong tûúng lai. Liïåu khu vûåc coá sùén saâng àïí tranh thuã nhiïìu nhêët nhûäng xu thïë àoá khöng? Trûúác khuãng hoaãng, Höìng Cöng (Trung Quöëc), Haân Quöëc, Singapo, vaâ Àaâi Loan (Trung Quöëc) àaä mêët möåt thõ phêìn xuêët khêíu àaáng kïì trong lônh vûåc cöng nghïå cao nhû maáy àiïån tûã, thiïët bõ viïîn thöng, maáy vùn phoâng, maáy phaát àiïån vaâ duång cuå khoa Xeát vïì mùåt giaá trõ, tùng trûúãng doanh thu xuêët khêíu haâng nùm cuãa Àöng AÁ àaä giaãm tûâ 17% nùm xuöëng coân 2% nùm (xem hònh 3.1 vaâ baãng 3.1)2. Àöëi vúái hêìu hïët caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ, giaá trõ kim ngaåch xuêët khêíu chó giûä mûác öín àõnh hoùåc giaãm trong Hònh 3.2 Tuy giaá giaãm nhûng vêîn coá möåt vaâi nïìn kinh tïë duy trò àûúåc töëc àöå tùng trûúãng xuêët khêíu nhanh giai àoaån Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

66 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 57 nhûäng nùm , coân sang nùm 1998 thò hêìu hïët àïìu giaãm maånh. Phêìn lúán sûå giaãm suát töëc àöå tùng doanh thu xuêët khêíu àïìu do sûå suåt giaá haâng xuêët khêíu cuãa khu vûåc. Nùm , giaá tñnh bùçng àö la àaä giaãm khoaãng 5% möåt nùm, coân trong giai àoaån trûúác àoá, mûác giaá laåi tùng trung bònh 3% möåt nùm. Mûác tùng trung bònh vïì khöëi lûúång xuêët khêíu cuäng giaãm khoaãng möåt nûãa, mùåc duâ mûác tùng haâng nùm 7% trong giai àoaån chó thêëp khi so vúái nhõp àöå tùng trûúãng hai con söë trong nûãa àêìu thêåp niïn Tuy phêìn lúán caác nûúác àïìu bõ giaãm caã vïì mûác tuyïåt àöëi trong giaá xuêët khêíu vaâ töëc àöå tùng trûúãng xuêët khêíu, nhûng cuäng coá nhûäng trûúâng húåp ngoaåi lïå (hònh 3.2). Thñ duå, Haân Quöëc àaä duy trò àûúåc mûác tùng trung bònh haâng nùm 15% àöëi vúái khöëi lûúång xuêët khêíu trong giai àoaån , nhûng phêìn lúán mûác tùng tiïìm nùng trong doanh thu àïìu àaä bõ triïåt tiïu búãi sûå tuåt maånh cuãa giaá haâng xuêët khêíu tñnh bùçng àöla. Vò thïë, mûác tùng trung bònh haâng nùm 2% trong doanh thu xuêët khêíu tñnh bùçng àöla cuãa Haân Quöëc trong nhûäng nùm khöng lúán hún nhiïìu so vúái Thaái Lan, laâ nûúác àaä coá mûác tùng trûúãng xuêët khêíu trò trïå hún nhiïìu nhûng laåi chó phaãi chõu mûác giaãm giaá ñt hún. Traái laåi, Trung Quöëc àaä duy trò àûúåc mûác tùng trûúãng cao vïì khöëi lûúång xuêët khêíu, nhûng laåi khöng phaãi chõu möåt sûå suåt giaá xuêët khêíu roä raâng naâo. Àöìng àö la lïn giaá vaâ cêìu cuãa thïë giúái suy giaãm Viïåc suy giaãm khöëi lûúång vaâ giaá xuêët khêíu trong nhûäng nùm khöng phaãi hoaân toaân laâ khöng coá tiïìn lïå tûâ trûúác. Chuáng coá thïí àûúåc giaãi thñch khaá roä bùçng ba sûå phaát triïín mang tñnh chu kyâ trong nïìn kinh tïë toaân cêìu: sûå lïn giaá lêu daâi trong giaá trõ thûåc tïë cuãa àöìng àöla, mûác tùng trûúãng chêåm laåi trong nhiïìu thõ trûúâng xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ, vaâ sûå xuöëng döëc ghï gúám trong ngaânh baán dêîn toaân cêìu. Doanh thu, khöëi lûúång vaâ giaá xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ cuäng àaä tûâng bõ giaãm àaáng kïí vaâo àêìu nhûäng nùm 1980, khi mûác tùng kim ngaåch xuêët khêíu haâng nùm àaä tuåt xuöëng coân 6% - tûác laâ giaãm tûâ gêìn 30% nhûäng nùm (xem baãng 3.I). Caã tònh traång yïëu keám cuãa xuêët khêíu trûúác àêy vaâ hiïån nay àïìu ài keâm vúái sûå lïn giaá maånh cuãa àöìng àöla so vúái caác àöìng tiïìn khaác cuãa thïë giúái, khiïën cho giaá tñnh bùçng àöla cuãa caác haâng hoáa trao àöíi trïn thïë giúái àïìu giaãm. Diïîn biïën haâng nùm trong giaá xuêët khêíu tñnh bùçng àö la cuãa thïë giúái vaâ cuãa Hònh 3.3 Àöìng àöla lïn giaá coá nghôa laâ giaá xuêët khêíu suy giaãm Nguöìn: Söëá liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

67 58 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Àöng AÁ àïìu coá möëi quan hïå chùåt cheä vúái nhau (vúái hïå söë tûúng quan bùçng 0,9 trong nhûäng nùm ), vaâ giûäa têåp húåp caác mûác giaá xuêët khêíu vaâ tyã giaá hûäu hiïåu cuãa àöìng àöla coá möëi quan hïå ngûúåc chiïìu maånh vúái nhau (hònh 3.3). Trong nûãa cuöëi nùm 1995, àöìng àö la àaä lïn giaá liïn tuåc cho àïën nùm 1999, vaâ chó bùæt àêìu àöíi hûúáng vaâo nûãa cuöëi cuãa nùm naây. Nùm 1996 vaâ nûãa àêìu nùm 1997, caác àöìng tiïìn cuãa Àöng AÁ, thûåc tïë vöën àûúåc quy àöíi theo àöìng àöla, àaä coá xu hûúáng lïn giaá so vúái àöìng yïn vaâ caác àöìng tiïìn khaác. Vò thïë, ngay caã khi sûå caånh tranh ngaây möåt gay gùæt àaä keáo giaá xuêët khêíu cuãa chêu AÁ giaãm theo xu hûúáng chung cuãa giaá thïë giúái thò giaá xuêët khêíu vêîn giaãm ñt hún giaá thïë giúái. Tònh traång mêët tñnh caånh tranh vïì giaá trïn thõ trûúâng thïë giúái cuäng àaä goáp phêìn laâm chêåm töëc àöå tùng trûúãng khöëi lûúång xuêët khêíu nùm Sûå giaãm suát trong giaá xuêët khêíu tñnh bùçng àö la vaâ trong mûác tùng khöëi lûúång xuêët khêíu tûâ nùm 1996 coá thïí àaä laâm tùng thïm sûå e ngaåi cuãa nhûäng ngûúâi cho vay vïì khaã nùng traã caác khoaãn núå ngùæn haån àang tùng rêët nhanh cuãa Àöng AÁ vaâ vò thïë àaä goáp phêìn gêy ra nöîi hoaãng súå vaâ sûå chuyïín hûúáng cuãa caác luöìng vöën trong nùm Cuâng vúái sûå buâng nöí cuãa cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh, sûå mêët giaá trêìm troång cuãa caác àöìng tiïìn trong khu vûåc àaä tiïëp tuåc laâm giaãm giaá xuêët khêíu tñnh bùçng àö la vaâo cuöëi nùm 1997 vaâ trong nùm 1998, khiïën chuáng ài chïåch khaá xa khoãi xu hûúáng giaãm giaá xuêët khêíu chung cuãa thïë giúái (xem hònh 3.3). Mùåc duâ sau lêìn mêët giaá nùm àaä coá sûå caãi thiïån àaáng kïí trong tñnh caånh tranh tûúng àöëi vïì giaá, nhûng vêîn chûa thêëy xuêët hiïån möåt sûå gia tùng maånh trong khöëi lûúång xuêët khêíu cho àïën têån nùm Quaã thûåc, tùng trûúãng khöëi lûúång xuêët khêíu nùm 1998 cuãa khu vûåc àaä giaãm 3-4%, laâ möåt trong nhûäng mûác thêëp nhêët àûúåc biïët àïën (xem baãng 3.1). Sûå caãi thiïån trong tñnh caånh tranh vïì giaá àaä bõ triïåt tiïu möåt phêìn búãi sûå suy giaãm töíng cêìu vaâ tùng trûúãng nhêåp khêíu trong nhiïìu thõ trûúâng chñnh cuãa khu vûåc. Suy thoaái úã Nhêåt Baãn, thõ trûúâng chiïëm àïën 16% töíng xuêët khêíu cuãa khu vûåc, sûå tùng trûúãng trò trïå tröng thêëy cuãa chêu Êu, möåt thõ trûúâng chiïëm 14% nûäa, àaä laâm töíng cêìu vïì haâng nhêåp khêíu giaãm maånh trong nùm Taác àöång cuãa suy thoaái àïën baãn thên khu Hònh 3.4 Hònh 3.5 Thûúng maåi cuãa khu vûåc àang phuåc höìi Doanh söë thiïët bõ baán dêîn cuãa thïë giúái giaãm trong giai àoaån Ghi chuá: Söë liïåu cuãa caác nûúác Trung Quöëc, Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin, Singapo vaâ Thaái Lan. Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. Nguöìn: Hiïåp höåi cöng nghiïåp thiïët bõ baán dêîn Myä.

68 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 59 vûåc thêåm chñ coân nghiïm troång hún. Tñnh àïën nùm 1996, xuêët khêíu nöåi vuâng àaä chiïëm gêìn 40% xuêët khêíu cuãa khu vûåc, tùng 20% so vúái nùm 1980, trong àoá hêìu nhû têët caã caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ àïìu àûúåc hûúãng lúåi tûâ sûå tùng trûúãng naây. Nhûng tùng trûúãng töíng cêìu vaâ nhêåp khêíu chêåm chaåp àaä goáp phêìn laâm trò trïå thïm xuêët khêíu cuãa khu vûåc nùm 1996, vaâ cuöåc suy thoaái nùm 1998 laâ nguyïn nhên lúán nhêët gêy ra sûå àònh trïå thaãm haåi hún nûäa trong nùm àoá. Khoaãng hai phêìn ba sûå thay àöíi trong tùng trûúãng khöëi lûúång xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ nhûäng nùm laâ do nhûäng yïëu töë kinh tïë vô mö toaân cêìu vaâ khu vûåc àaä nïu trïn gêy ra. Kïët luêån naây phuâ húåp vúái sûå phuåc höìi xuêët khêíu maånh meä úã Àöng AÁ nùm Dêëu hiïåu öín àõnh vaâ phuåc höìi úã Nhêåt Baãn vaâ chêu Êu àaä àûúåc phaãn aánh trong sûå lêëy laåi mûác tùng trûúãng nhêåp khêíu cuãa caác nûúác cöng nghiïåp, trong khi töíng cêìu öín àõnh úã Àöng AÁ laåi goáp phêìn phuåc höìi nhanh choáng nhêåp khêíu cuãa khu vûåc (hònh 3.4). Coá nhiïìu khaã nùng laâ taác àöång muöån mùçn cuãa viïåc nêng cao tñnh caånh tranh tûâ lêìn mêët giaá àöìng tiïìn nùm àaä kñch thñch thïm tùng trûúãng xuêët khêíu. Hún nûäa, viïåc àöìng àöla tùng giaá àïën töåt àónh so vúái caác àöìng tiïìn lúán röìi bùæt àêìu giaãm giaá so vúái àöìng yïn àaä laâm giaá tñnh bùçng àöla cuãa caác haâng hoáa trao àöíi thûúng maåi trïn thõ trûúâng thïë giúái àaä tùng cao hún, goáp phêìn vaâo quaá trònh khöi phuåc laåi doanh thu tûâ xuêët khêíu tñnh bùçng àö la cuãa caác nûúác Àöng AÁ. Sûå suy giaãm trïn thõ trûúâng thiïët bõ baán dêîn thïë giúái Cêìu cuãa thïë giúái tùng nhanh vúái mûác giaá cao àaä goáp phêìn gêy ra hiïån tûúång buâng nöí àêìu tû trong ngaânh saãn xuêët thiïët bõ baán dêîn cuãa thïë giúái vaâo nûãa àêìu thêåp niïn 1990, laâm lúåi cho Haân Quöëc, Singapo, Àaâi Loan (Trung Quöëc) vaâ nhiïìu nïìn kinh tïë Àöng AÁ khaác. Nhûng nùm 1995 àaä diïîn ra möåt sûå ïë thûâa nghiïm troång trong nùng lûåc saãn xuêët thiïët bõ baán dêîn toaân cêìu vaâ tûâ cuöëi nùm àoá, giaá caã bùæt àêìu möåt quaá trònh giaãm suát maånh, keáo daâi, mang tinh chu kyâ. Giaá cuãa böå nhúá 16 megabyte àaä giaãm tûâ 54 USD cuöëi nùm 1995 xuöëng coân 13 USD vaâo giûäa nùm 1996 vaâ 3 USD vaâo cuöëi nùm Giaá giaãm àaä laâm mûác tiïu thuå thiïët bõ baán dêîn trïn thïë giúái giaãm tûâ 144 tyã USD nùm 1995 xuöëng coân 126 tyã USD nùm 1998 (hònh 3.5). Giaãm cêìu úã Nhêåt Baãn do aãnh hûúãng cuãa suy thoaái àaä laâm trêìm troång thïm sûå suy giaãm trong mûác tiïu thuå thiïët bõ baán dêîn. (Tyã troång cuãa thõ trûúâng Nhêåt Baãn trong töíng doanh söë cuãa thïë giúái àaä giaãm tûâ 29% nùm 1994 xuöëng coân 21% nùm 1998). Sûå suåt giaá giai àoaån àaä goáp phêìn laâm giaãm maånh tùng trûúãng doanh thu xuêët khêíu úã nhiïìu nûúác Àöng AÁ, khiïën cuöåc khuãng hoaãng buâng nöí. Tònh traång mêët giaá cuãa caác àöìng tiïìn taåi nhûäng nûúác bõ khuãng hoaãng cuäng laâm cùng thùèng hún nhûäng thûâa mûáa trïn thõ trûúâng baán dêîn thïë giúái vò caác nhaâ saãn xuêët Àöng AÁ phaãi cùæt giaãm giaá àïí duy trò hoùåc múã röång thõ phêìn. Giaá vaâ mûác cêìu vïì thiïët bõ baán dêîn thïë giúái àaä àûúåc khöi phuåc nùm 1999, vúái caác dûå baáo rùçng doanh söë seä tùng thïm 15% trong nùm naây, sau àoá laâ 20% möîi nùm cho caác nùm 2000 vaâ Sûå buâng nöí múái mang tñnh chu kyâ naây trong giaá thiïët bõ baán dêîn thïë giúái àoáng vai troâ quan troång trong sûå phuåc höìi xuêët khêíu hiïån nay cuãa Àöng AÁ vaâ goáp phêìn taåo ra möi trûúâng àöëi ngoaåi thuêån lúåi cho ñt nhêët laâ vaâi nùm túái. (Tuy nhiïn, ngaânh naây cuäng dûå baáo seä rúi vaâo tònh traång ài xuöëng khaác vaâo khoaãng nùm 2002 do àêìu tû maånh àïí àöíi múái nùng lûåc saãn xuêët). Caác yïëu töë cú cêëu vaâ chñnh saách taác àöång àïën kïët quaã hoaåt àöång thûúng maåi Tuy caác yïëu töë coá tñnh chu kyâ àoáng vai troâ quan troång nhêët, nhûng roä raâng laâ caác yïëu töë vïì cú cêëu cuäng coá võ trñ nhêët àõnh trong kïët quaã hoaåt àöång thûúng maåi gêìn àêy cuãa Àöng AÁ. Caác nûúác trong khu vûåc àûáng trûúác sûå caånh tranh ngaây möåt quyïët liïåt trïn thõ trûúâng quöëc tïë vúái sûå xuêët hiïån cuãa nhiïìu nûúác cöng nghiïåp vaâ xuêët khêíu múái caã trong vuâng (Trung Quöëc) lêîn bïn ngoaâi (Mïhicö, caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi Àöng Êu). Nhûäng aáp lûåc naây coá thïí gay gùæt hún do taác àöång àa daång hoáa thûúng maåi xuêët phaát tûâ nhûäng hiïåp àõnh thûúng maåi khu vûåc - nhû Hiïåp àõnh mêåu dõch tûå do Bùæc Myä (NAFTA) hay caác hiïåp àõnh cuãa Liïn minh

69 60 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 3.6 Xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ chiïëm tyã troång ngaây caâng tùng trong nhêåp khêíu cuãa khu vûåc vaâ thïë giúái Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. chêu Êu vúái caác nûúác Àöng Êu, Trung Àöng vaâ Bùæc Phi. Hún nûäa, nhiïìu nûúác Àöng AÁ àaä àêìu tû vaâo nhûäng ngaânh xuêët khêíu tûúng tûå nhû nhau, laâm gia tùng aáp lûåc caånh tranh vaâ laâm cho giaá xuêët khêíu vaâ tyã lïå trao àöíi thûúng maåi giaãm maånh hún, theo sau viïåc caác àöìng tiïìn mêët giaá do khuãng hoaãng taâi chñnh. Trong möåt söë trûúâng húåp, nhûäng xu hûúáng naây coá thïí àûúåc cöång hûúãng thïm do nhûäng yïëu keám trong nïìn giaáo duåc, kyä nùng cuãa lûåc lûúång lao àöång vaâ trong cú súã haå têìng tri thûác trong nûúác noái chung. Nhûäng yïëu keám àoá goáp phêìn gêy ra hiïån tûúång têåp trung vaâo caác phên àoaån haâng hoáa coá giaá trõ gia tùng thêëp cuãa caác ngaânh nhû ngaânh àiïån tûã, hoùåc khöng àuã khaã nùng àïí nhaãy vaâo caác phên àoaån tinh xaão hún vïì cöng nghïå vaâ coá giaá trõ gia tùng cao hún. Thõ phêìn nhêåp khêíu cuãa khu vûåc vaâ caác nûúác cöng nghiïåp Nhû àaä thêëy, tyã troång trao àöíi thûúng maåi nöåi vuâng trong xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ àaä tùng maånh trong 20 nùm qua vaâ sûå têåp trung theo vuâng àõa lyá naây laâ nguyïn nhên gêy ra tñnh dïî bõ töín thûúng khi nhiïìu nûúác trong khu vûåc cuâng rúi vaâo khuãng hoaãng taâi chñnh. Hai yïëu töë coá thïë giuáp giaãi thñch cho sûå tùng lïn cuãa tyã troång xuêët khêíu hûúáng vaâo thõ trûúâng khu vûåc cuãa Àöng AÁ vaâ sûå giaãm suát tûúng ûáng cuãa tyã troång thõ trûúâng caác nûúác cöng nghiïåp. Thûá nhêët, do tùng trûúãng kinh tïë nhanh nïn tùng trûúãng nhêåp khêíu cuãa Àöng AÁ cuäng àaä taách rúâi xu thïë chung cuãa caác nûúác cöng nghiïåp trong nhiïìu thêåp kyã. Vúái möåt thõ phêìn ban àêìu cho trûúác, töëc àöå tùng nhêåp khêíu cao hún coá xu hûúáng laâm tùng tyã troång cuãa thõ trûúâng Àöng AÁ trong haâng xuêët khêíu tûâ Àöng AÁ vaâ caác nûúác khaác Thûá hai, caác nhaâ xuêët khêíu Àöng AÁ àaä tùng tyã troång nhêåp khêíu tûâ chñnh caác nûúác Àöng AÁ (hònh 3.6). Tyã troång nhêåp khêíu tûâ Àöng AÁ trong töíng nhêåp khêíu cuãa Àöng AÁ àaä tùng tûâ 21% nùm 1985 lïn àïën 37% nùm Trong khi àoá, tyã troång nhêåp khêíu tûâ khu vûåc trong nhêåp khêíu cuãa caác nûúác cöng nghiïåp, sau nhiïìu thêåp kyã tùng liïn tuåc àaä chûäng laåi tûâ sau nùm 1995 (baãng 3.2). Baãng 3.3 phên tñch kïët quaã hoaåt àöång thûúng maåi cuãa Àöng AÁ trong thõ trûúâng NAFTA. Baãng naây àaä phên taách sûå thay àöíi tuyïåt àöëi vïì giaá trõ xuêët khêíu tñnh bùçng àöla cuãa caác nûúác Àöng AÁ vaâo Canaàa, Mïhicö vaâ Myä trong giai àoaån thaânh hai yïëu töë: yïëu töë vïì cêìu cho biïët kim ngaåch xuêët khêíu naây seä tùng bao nhiïu nïëu caác nûúác duy trò möåt thõ phêìn öín àõnh trong nhêåp khêíu cuãa NAFTA, vaâ yïëu töë vïì tñnh caånh tranh cho biïët nhûäng thay àöíi do sûå biïën àöíi cuãa thõ phêìn mang laåi. ÚÃ Höìng Cöng (Trung Quöëc), Haân Quöëc vaâ Àaâi Loan (Trung Quöëc), mûác tùng trûúãng nhúâ yïëu töë vïì cêìu àaä bõ triïåt tiïu phêìn lúán búãi viïåc mêët tñnh caånh tranh, trong khi caác nûúác Àöng Nam AÁ vaâ Trung Quöëc laåi giaânh thïm àûúåc thõ phêìn, böí sung thïm cho tùng trûúãng nhúâ yïëu töë vïì cêìu. Múái gêìn àêy, giai àoaån , Malaisia vaâ Thaái Lan àaä gia nhêåp nhoám caác nûúác bõ mêët thõ phêìn. Yeats (1999) àaä tiïën haânh àiïìu tra xem nûúác naâo vaâ ngaânh saãn phêím naâo goáp phêìn chñnh vaâo sûå thu heåp thõ phêìn (12 tyã USD) cuãa caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ (noái chung, kïì caã Trung Quöëc) trong thõ trûúâng NAFTA giai àoaån Nhiïìu nïìn kinh tïë Àöng AÁ àaä phaãi chõu mêët tñnh caånh tranh trong 23 ngaânh úã cêëp 3 con söë theo caách Phên loaåi thûúng maåi quöëc tïë chuêín (SITC). Nhûng Trung Quöëc laâ nûúác múã röång àûúåc thõ phêìn lúán nhêët trong taám ngaânh - chuã yïëu laâ nhûäng

70 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 61 ngaânh sûã duång nhiïìu lao àöång nhû giaây deáp, saãn phêím du lõch, àöìng höì, àöì göî, phûúng tiïån giao thöng thö sú vaâ thiïët bõ öëng nûúác. Mïhicö laâ nûúác giaânh thïm àûúåc thõ phêìn lúán nhêët trong ba ngaânh (quêìn aáo khöng coá löng thuá, maáy vùn phoâng, thiïët bõ àiïån dên duång), coân Myä laâ nûúác giaânh thïm nhiïìu thõ phêìn nhêët trong chñn ngaânh coá cöng nghïå cao vaâ trung bònh (nhû maáy àiïån, thiïët bõ viïîn thöng, chïë taác kim loaåi vaâ thûúng tiïån giao thöng àûúâng böå). Canaàa cuäng laâ nûúác giaânh àûúåc nhiïìu thõ phêìn thûá hai trong nhiïìu ngaânh. Baãng 3.2 Tyã troång xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ trong thõ trûúâng nhêåp khêíu quöëc tïë (%) Thõ trûúâng nhêåp khêíu Thïë giúái Caác nûúác cöng nghiïåp Myä Nhêåt Baãn Àöng AÁ Núi xuêët khêíu Àöng AÁ 9,3 16,2 16,0 8,8 13,3 13,1 15,8 23,1 22,2 25,5 34,4 35,3 21,3 33,1 37,0 Trung Quöëc 1,6 4,5 4,6 1,1 3,7 4,0 1,2 6,3 7,2 5,0 10,7 12,1 5,2 9,5 10,1 Caác nïìn kinh tïë múái CN hoaá 3,8 5,4 5,1 3,6 4,1 4,0 8,6 7,8 6,7 4,4 7,1 6,8 8,9 11,8 13,1 Höìng Cöng (TQ) 1,2 1,1 1,1 1,1 0,9 0,9 2,5 1,4 1,1 0,6 0,8 1,0 3,3 2,2 2,3 Singapo 0,9 1,8 1,8 0,6 1,2 1,2 1,2 2,5 2,0 1,2 2,0 1,9 3,2 4,4 5,7 Àaâi Loan (TQ) 1,7 2,5 2,2 1,9 2,0 1,9 4,9 3,9 3,6 2,6 4,3 3,9 2,4 5,2 5,1 Caác nûúác bõ khuãng hoaãng 3,9 6,3 6,3 3,9 5,4 5,2 6,1 9,0 8,3 16,1 16,5 16,4 7,2 11,7 13,8 Inàönïsia 1,0 0,9 0,9 1,2 0,9 0,9 1,4 1,0 1,0 7,8 4,2 4,0 0,9 1,3 1,6 Haân Quöëc 1,3 2,3 2,2 1,4 1,8 1,6 3,0 3,2 2,6 3,2 5,2 4,5 1,4 4,3 5,1 Malaisia 0,9 1,6 1,6 0,7 1,3 1,2 0,7 2,3 2,0 3,3 3,1 3,3 3,4 3,8 4,1 Philippin 0,3 0,4 0,6 0,3 0,4 0,6 0,6 1,0 1,3 1,0 1,0 1,7 0,5 0,5 0,9 Thaái Lan 0,4 1,1 1,0 0,3 1,0 0,9 0,4 1,5 1,4 0,8 3,0 2,9 1,0 1,8 2,1 Myä Latinh 5,8 4,7 5,3 6,2 5,1 5,7 13,6 14,0 16,1 4,7 3,4 3,4 2,6 1,5 1,4 Mïhicö 1,5 1,6 2,0 1,9 2,1 2,7 5,4 8,1 10,2 1,4 0,4 0,5 0,2 0,2 0,2 Ghi chuá: Nùm 1998 chó tñnh nûãa nùm àêìu. Nguöìn: Söë liïåu cuãa IMF. Baãng 3.3 Kïët quaã trao àöíi thûúng maåi cuãa Àöng AÁ vaâ Nhêåt Baãn trong thõ trûúâng NAFTA Kim ngaåch xuêët khêíu (tyã USD) Nhên töë Nhên töë vïì tñnh Khu vûåc/nïìn kinh tïë Thay àöíi cêìu (%) caånh tranh (%) Àöng AÁ 96,5 227,1 130,6 121,2 9,4 Trung Quöëc 10,2 71,6 61,4 23,0 38,4 Höìng Köng (TQ) 11,9 11,8-0,1 11,2-11,4 Inàönïsia 3,7 10,6 6,9 3,8 3,2 Haân Quöëc 23,2 2,75 4,3 19,5-15,2 Malaisia 4,1 20,7 16,6 8,9 7,7 Philippin 3,0 11,6 8,6 4,4 4,2 Singapo 8,6 21,6 13,0 14,7-1,6 Àaâi Loan (TQ) 28,1 37,4 9,3 29,5-20,2 Thaái Lan 3,7 14,3 10,6 6,2 4,3 Nhêåt Baãn 101,9 137,8 256,9 97,0-61,0 Nguöìn: Yeats 1999

71 62 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Tuy rêët khoá taách biïåt nhûäng lúåi ñch thu àûúåc vïì tñnh caånh tranh cuãa Canaàa, Myä vaâ Mïhicö nhúâ viïåc cú cêëu laåi trong nûúác vúái nhûäng lúåi ñch vïì tñnh hiïåu quaã thu àûúåc do taác àöång àa daång hoáa thûúng maåi liïn quan àïën NAFTA, nhûng nhòn chung caác nhaâ nghiïn cûáu àïìu nhêët trñ cho rùçng àaä coá nhûäng taác àöång nhêët àõnh cuãa viïåc àa daång hoáa. Chùèng haån, Hufbauer vaâ Schott (1993) àaä ûúác tñnh rùçng, NAFTA coá thïí àaä giaânh àûúåc túái 1 tyã USD trïn thõ trûúâng Myä tûâ tay caác nûúác Àöng AÁ. Tñnh böí sung vaâ caånh tranh trong cú cêëu saãn phêím xuêët khêíu Caånh tranh ngaây caâng gay gùæt trïn thõ trûúâng NAFTA cho thêëy, khöng phaãi têët caã nhûäng khoá khùn gêìn àêy cuãa Àöng AÁ àïìu coá thïí giaãi quyïët nhúâ sûå phuåc höìi mang tñnh chu kyâ trong nïìn kinh tïë toaân cêìu. Quaã thûåc, nhûäng khoá khùn trong viïåc giaânh thïm thõ phêìn trong caác nûúác cöng nghiïåp coá thïí phêìn naâo àaä giaãi thñch cho viïåc khu vûåc naây têåp trung tùng maånh xuêët khêíu vaâo caác nûúác àang phaát triïín vaâ thõ trûúâng khu vûåc. Ernst (1999) àaä lêåp luêån rùçng, ngaânh àiïån tûã cuãa Haân Quöëc àaä bõ tï liïåt do caác vêën àïì cú cêëu nhû cú súã tri thûác trong nûúác ngheâo naân, chuyïn mön hoáa saãn phêím heåp vaâ cûáng nhùæc, têåp trung vaâo viïåc múã röång nùng lûåc vaâ thõ phêìn àöëi vúái caác saãn phêím àöìng nhêët vaâ saãn xuêët haâng loaåt (vö tuyïën, maân hònh, chñp, maáy tñnh caá nhên) maâ khöng coá khaã nùng nhaãy vaâo caác ngaânh cöng nghiïåp phûác taåp, coá giaá trõ gia tùng cao, giaá trõ thiïët kïë nhiïìu, vaâ coá thïí mang laåi nhûäng lúåi thïë àùåc biïåt. Ernst cuäng cho rùçng, nhûäng vêën àïì naây àaä goáp phêìn laâm mêët thõ phêìn trïn thõ trûúâng Myä vaâ chêu Êu tûâ àêìu thêåp kyã 1990 vaâ khiïën nûúác naây phaãi têåp trung hún vaâo thõ trûúâng caác nûúác àang phaát triïín dïî tñnh hún. Nhûng caånh tranh quyïët liïåt hún trong thõ trûúâng cuãa caác nûúác cöng nghiïåp coá leä khöng phaãi laâ lyá do chñnh khiïën tyã troång cuãa caác nhaâ cung ûáng Àöng AÁ trong nhêåp khêíu cuãa khu vûåc tùng lïn. Möåt àiïìu roä raâng laâ xu hûúáng naây àaä taác àöång àïën hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ vaâ noá baáo trûúác nhûäng thaách thûác hiïån nay trong thõ trûúâng cuãa caác nûúác cöng nghiïåp. Möåt caách giaãi thñch coá sûác thuyïët phuåc hún laâ mö hònh àaân ngöîng bay àöëi vúái caác luöìng thûúng maåi. Trong mö hònh naây, caác quy trònh saãn xuêët vaâ caác ngaânh cöng nghiïåp seä di chuyïín àïën caác nûúác tuây theo lúåi thïë so saánh cuãa caác nûúác naây, ài keâm vúái noá laâ àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi vaâ viïåc hònh thaânh caác maång lûúái saãn xuêët trong vuâng cuãa caác cöng ty Nhêåt Baãn, Àöng AÁ, Myä vaâ nhiïìu cöng ty àa quöëc gia khaác. Vai troâ ngaây caâng quan troång cuãa caác loaåi phuå tuâng, cêëu kiïån vaâ caác haâng hoáa trung gian khaác trong thûúng maåi nöåi vuâng laâ bùçng chûáng cho mö hònh àaân ngöîng bay vaâ cho sûå tröîi dêåy cuãa möåt nïìn kinh tïë saãn xuêët liïn kïët khu vûåc. Xuêët khêíu phuå tuâng, cêëu kiïån nöåi vuâng àaä tùng 21% möåt nùm thúâi kyâ , vûúåt xa mûác tùng trûúãng 14% cuãa thûúng maåi nöåi vuâng vaâ 15% cuãa xuêët khêíu phuå tuâng cêëu kiïån cuãa Àöng AÁ àïën têët caã caác nûúác trïn thïë giúái (Yeats 1999). Hún nûäa, tyã troång nhêåp khêíu àêìu vaâo saãn xuêët cuãa Àöng AÁ àaä tùng tûâ 15 àïën 17% trong khoaãng thúâi gian tûâ nùm 1985 àïën nùm 1990, vúái nhêåp khêíu tûâ caác nûúác khaác trong khu vûåc vaâ Nhêåt Baãn chiïëm gêìn 3/4 trong mûác tùng thïm naây (Urata 1999b). Caác nûúác Àöng Nam AÁ thïí hiïån mûác cao nhêët vaâ töëc àöå tùng nhanh nhêët tiïën trònh toaân cêìu hoáa (vaâ khu vûåc hoáa) caác quy trònh saãn xuêët trong giai àoaån naây. Nhêåp khêíu haâng hoáa trung gian tûâ caác nûúác trong khu vûåc hiïån nay chiïëm khoaãng 20% nhêåp khêíu cuãa Àöng AÁ, vaâ nhêåp khêíu haâng hoáa trung gian tûâ Nhêåt Baãn chiïëm 18% nûäa. Trong nhûäng nùm gêìn àêy, caác luöìng trao àöíi phuå tuâng, cêëu kiïån nöåi vuâng àaä àûúåc duy trò maånh hún caác luöìng thûúng maåi noái chung (baãng 3.4). Trong thúâi kyâ trung haån, tñnh chêët böí sung quan troång cuãa caác luöìng thûúng maåi trong nöåi böå vuâng laâ noá coá thïì hoaåt àöång nhû möåt thûá öín aáp, vò sûå mêët giaá cuãa àöìng tiïìn caác nûúác àaä tùng cûúâng thïm cho tñnh caånh tranh cuãa khu vûåc trong saãn phêím húåp taác cuãa Têåp àoaân chêu AÁ (Diwan vaâ Hoekman 1998). Trong thúâi kyâ khuãng hoaãng, taác àöång tñch cûåc naây bõ sûå suy giaãm cêìu vïì saãn phêím xuêët khêíu cuãa vuâng lêën aát, nhûng noá coá thïí bùæt àêìu phaát huy taác duång ngay khi caác haån chïë tñn duång àûúåc núái loãng. Tuy nhiïn, tñnh chêët böí sung cuãa cú cêëu thûúng maåi maånh hún úã möåt söë khña caånh dûúâng nhû ài keâm vúái tñnh tûúng àöìng lúán hún

72 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 63 trong cêëu thaânh vaâ caånh tranh xuêët khêíu úã caác khña caånh khaác. Xu hûúáng thûá hai naây laâm tùng mûác àöå maâ sûå mêët giaá àöìng tiïìn úã möåt nûúác Àöng AÁ àaä keáo theo sûå mêët giaá àïí caånh tranh úã caác nûúác khaác -àiïìu naây goáp phêìn laâm tyã lïå trao àöíi thûúng maåi giaãm maånh hún nhû trûúâng húåp Haân Quöëc. Tûâ nùm 1985, hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ àaä traãi qua sûå giaãm suát maånh trong xuêët khêíu haâng chïë taåo dûåa vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ ngaây caâng têåp trung hún vaâo xuêët khêíu saãn phêím cöng nghïå cao (hêìu nhû toaân böå ngaânh àiïån tûã). Caác nûúác thu nhêåp thêëp nhû Trung Quöëc vaâ Inàönïsia tiïëp tuåc tùng thõ phêìn xuêët khêíu trong caác ngaânh cöng nghïå thêëp, nhûng caác nûúác coân laåi cuãa khu vûåc àaä bùæt àêìu ra khoãi nhûäng ngaânh naây (Lall, Albaladejo vaâ Aldaz 1999). Tñnh tûúng àöìng ngaây caâng tùng trong cú cêëu xuêët khêíu àûúåc thïì hiïån roä trong baãng 3.5. Baãng naây cho biïët hïå söë tûúng quan giûäa caác nûúác trong cú cêëu xuêët khêíu úã cêëp phên ngaânh ba con söë theo SITC. Tûâ nùm 1985, söë hïå söë tûúng quan coá giaá trõ tûâ 0,4 trúã lïn àaä tùng lïn roä rïåt, nhêët laâ giûäa cú cêëu xuêët khêíu cuãa caác nïìn kinh tïë thu nhêåp trung bònh vaâ cao cuãa Àöng AÁ. Trung Quöëc, möåt nûúác thûúâng àûúåc coi laâ möåt àöëi thuã caånh tranh múái nöíi, coá söë hïå söë tûúng quan cao tûúng àöëi ñt -trûâ vúái Thaái Lan laâ nûúác àûúåc xem nhû bõ àe doåa nhiïìu nhêët búãi sûå caånh tranh cuãa Trung Quöëc. Cú cêëu xuêët khêíu àöìng nhêët hún cuãa khu vûåc vaâ möåt nguy cú ài keâm laâ sûå caånh tranh gay gùæt vïì giaá giûäa caác nhaâ saãn xuêët trong khu vûåc - coá thïí phêìn naâo àaä phaãn aánh caác Baãng 3.4 Sûå thay àöíi trong thûúng maåi nöåi vuâng cuãa Àöng AÁ giûäa nhûäng nùm vaâ 1998 (%) Xuêët khêíu Nhêåp khêíu Phuå tuâng vaâ Phuå tuâng vaâ Töíng cêëu kiïån Töíng cêëu kiïån Trung võ -16,6-4,3-23,0-14,2 Trung Quöëc 5,9 41,2 6,5 22,4 Haân Quöëc -11,4-20,2-37,9-36,9 Höìng Köng (TQ) -21,8-32,4-4,5 11,7 Malaisia -16,6 0,9-25,1-14,2 Singapo -19,3-4,3-23,0-18,9 Nguöìn: Yeats 1999 yïëu töë mang tñnh chu kyâ bùæt nguöìn tûâ thõ trûúâng, chùèng haån nhû xu hûúáng àêìu tû mang tinh àêìu cú quaá lúán vaâo caác ngaânh múái, tùng trûúãng cao nhû thiïët bõ baán dêîn. Nhûng xu hûúáng naây cuäng dïî bõ nhûäng meáo moá vïì chñnh saách vaâ thïí chïë laâm cho trêìm troång hún. Thñ duå, nhûäng yïëu keám trong viïåc quaãn lyá nhaâ nûúác àöëi vúái caác cöng ty vaâ trong caác chñnh saách vaâ quy àõnh vïì taâi chñnh coá thïí laâm suy yïëu àöång cú khuyïën khñch nhûäng ngûúâi cêëp vöën kiïìm chïë doanh nghiïåp khöng cho hoå döëc hïët vöën liïëng vaâo möåt canh baåc mang nùång tñnh àêìu cú trong möåt söë ngaânh haån chïë. Hún nûäa, nhûäng meáo moá trong chñnh saách thûúng maåi vaâ àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi coá thïì goáp phêìn gêy ra tònh traång àêìu tû quaá mûác vaâo caác ngaânh cöng nghïå cao àõnh hûúáng xuêët khêíu. Nhûäng tiïën triïín trong chónh saách thûúng maåi Trong 15 nùm qua, caác nûúác Àöng AÁ àaä tûå do hoáa chñnh saách thûúng maåi cuãa mònh bùçng nhiïìu biïån phaáp àún phûúng, àa phûúng hay mang tñnh khu vûåc khaác nhau. Phêìn lúán caác nûúác trong khu vûåc àïìu laâ thaânh viïn cuãa Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái, vaâ nhûäng tiïën triïín gêìn àêy cuãa Trung Quöëc trong viïåc gia nhêåp töí chûác naây laâ nhûäng bûúác ài quan troång àûa khu vûåc tiïën gêìn hún àïën thûúng maåi tûå do (khung 3.1). Caác nûúác cuäng àaä tiïën haânh tûå do hoáa thûúng maåi qua caác töí chûác cuãa khu vûåc nhû Hiïåp höåi caác quöëc gia Àöng Nam AÁ hay Diïîn àaân Húåp taác Kinh tïë chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng. Nhûäng bûúác tiïën vûäng chùæc cuãa khu vûåc theo hûúáng thûúng maåi tûå do hún àaä àûúåc khùèng àõnh búãi viïåc caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách khöng muöën quay laåi chïë àöå baão höå mêåu dõch àïí àöëi phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng gêìn àêy. Caác haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan trung bònh cuãa Àöng AÁ àaä giaãm ài möåt nûãa tûâ giûäa àïën cuöëi thêåp kyã 1980 (baãng 3.6). Nhûng cuäng trong thúâi kyâ naây, caác khu vûåc àang phaát triïín khaác - nhêët laâ Myä Latinh vaâ caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi Àöng Êu - àaä coá bûúác tiïën thêåm chñ coân nhanh hún theo hûúáng tûå do hoáa thûúng maåi. Trong khoaãng tûâ giûäa àïën cuöëi thêåp kyã 1980, mûác thuïë quan trung bònh khöng tñnh troång söë cuãa Àöng AÁ thêëp hún cuãa

73 64 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 3.5 Hïå söë tûúng quan trong cú cêëu xuêët khêíu chïë taåo cuãa Àöng AÁ, nùm 1985 vaâ 1995 Nïìn kinh tïë Trung Quöëc Höìng Köng (TQ) Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Philippin Singapo Thaái Lan Àaâi Loan (TQ) Trung Quöëc 1 0,163 0,510 0,390 0,146-0,037 0,748 0,139 0,154 Höìng Köng (TQ) 0, ,068 0,254 0,101 0,205 0,224 0,290 0,549 Inàönïsia 0,355 0, ,043 0,310 0,386 0,394 0,027 0,032 Haân Quöëc 0,218 0,407 0, ,0147 0,071 0,205 0,121 0,401 Malaisia 0,176 0,432 0,183 0, ,732 0,324-0,003 0,092 Philippin 0,318 0,512 0,218 0,664 0, ,147 0,276 0,147 Singapo 0,200 0,367 0,078 0,667 0,749 0, ,0042 0,186 Thaái Lan 0,571 0,547 0,217 0,524 0,597 0,581 0, ,262 Àaâi Loan (TQ) 0,352 0,445 0,097 0,640 0,673 0,566 0,817 0,765 1 Ghi chuá: Hïå söë tûúng quan nùm 1985 àûúåc trònh baây úã bïn trïn àûúâng cheáo, coân cuãa nùm 1995 nùçm bïn dûúái àûúâng cheáo. Caác hïå söë coá giaá trõ lúán húán 0,4 àûúåc tö maâu. Nguöìn: Lall, Albaladejo vaâ Aldaz Myä Latinh khoaãng 40%, nhûng tûâ giûäa àïën cuöëi thêåp kyã 1990 thò chó coân thêëp hún 10%. Tûúng tûå, têìn suêët xuêët hiïån caác biïån phaáp phi thuïë quan - àûúåc tñnh bùçng tyã lïå caác chuöîi saãn phêím chõu aãnh hûúãng cuãa möåt hay nhiïìu hún caác biïån phaáp phi thuïë quan chuã yïëu -úã Myä Latinh àaä giaãm nhanh hún úã Àöng AÁ. Bûúác tiïën theo hûúáng thûúng maåi tûå do hún úã caác khu vûåc àang phaát triïín khaác vaâ sûå di chuyïín nguöìn lûåc vaâo nhûäng caách sûã duång coá lúåi thïë so saánh lúán nhêët úã nhûäng khu vûåc naây thïí hiïån möåt khaã nùng tiïìm taâng laâm tùng àaáng kïí mûác phuác lúåi cho caác nûúác Àöng AÁ - nhû noá àaä taåo ra cho têët caã nhûäng nûúác naâo tham gia vaâo hïå thöëng thûúng maåi thïë giúái. Nhûäng sûå di chuyïín naây laâm tùng tñnh caånh tranh cuãa caác nhaâ saãn xuêët Àöng AÁ trong nhûäng ngaânh vaâ lônh vûåc nhêët àõnh, àöìng thúâi taåo ra cú höåi múái trong nhûäng ngaânh vaâ lônh vûåc khaác. Àûáng trûúác tònh thïë naây, nhûäng vêën àïì cêëp baách vïì mùåt chñnh saách àöëi vúái caác nûúác Àöng AÁ laâ phaãi nhanh choáng dúä boã nhûäng trúã ngaåi àang caãn bûúác caác doanh nghiïåp Àöng AÁ trong viïåc tòm kiïëm vaâ hûúáng caác nguöìn lûåc vaâo nhûäng lônh vûåc maâ hoå coá cú höåi vaâ lúåi thïë so saánh lúán nhêët. Tiïëp tuåc haå thêëp haâng raâo thuïë quan vaâ caác meáo moá chñnh saách khaác laâ rêët quan troång xeát vïì khña caånh naây. Caác nûúác Àöng AÁ cuäng cêìn giaãi quyïët xu hûúáng àaä coá tûâ lêu vïì viïåc sûã duång tuây tiïån hay coá lûåa choån caác biïån phaáp baão höå àïí xuác tiïën caác chiïën lûúåc phaát triïín cöng nghiïåp hay àïí baão höå nhûäng nhoám lúåi ñch àùåc biïåt. Mûác thuïë quan trung bònh úã Àöng AÁ phên taán hún úã Myä Latinh (Michalopoulos 1999). Àiïìu naây quan troång vò möåt cú cêëu thuïë quan phên taán dïî laâm mêët tñnh hiïåu quaã nhiïìu hún laâ möåt cú cêëu thuïë quan thöëng nhêët. Vaâo giûäa nhûäng nùm 1990, hïå söë biïën thiïn trung bònh cuãa mûác thuïë quan úã Haân Quöëc, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan laâ 1,6, coân úã Myä Latinh laâ 0,3. Thuïë quan úã Àöng AÁ thûåc sûå àaä phên taán hún nïëu so saánh tûâ giûäa àïën cuöëi thêåp kyã 1980 vúái tûâ giûäa àïën cuöëi thêåp kyã 1990 (ADB 1999). Nhûäng ngaânh coá xu hûúáng nhêån àûúåc sûå baão höå àùåc biïåt laâ ngaânh nöng nghiïåp, chïë biïën thûåc phêím, vaâ caác ngaânh chïë taåo phuåc vuå thõ trûúâng nöåi àõa nhû ngaânh ö tö. Nhiïìu lônh vûåc dõch vuå, nhêët laâ lônh vûåc taâi chñnh vaâ viïîn thöng, àûúåc baão höå nùång nïì nhúâ nhûäng haån chïë àöëi vúái àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi (xem phêìn dûúái). Baão höå nhêåp khêíu gêy bêët lúåi cho xuêët khêíu theo nhiïìu caách - laâm tùng chi phñ vïì caác haâng hoáa trung gian nhêåp khêíu àûúåc sûã duång àïí saãn xuêët haâng xuêët khêíu, ruát caác yïëu töë saãn xuêët nguyïn thuãy ra khoãi caác ngaânh xuêët khêíu àïí sûã duång cho caác ngaânh thay thïë nhêåp khêíu, ruát caác nguöìn lûåc ra khoãi vaâ laâm tùng giaá caã cuãa nhûäng haâng hoáa phi thûúng maåi, maâ möåt söë haâng hoáa àoá laâ nhûäng àêìu vaâo quan troång àïí saãn xuêët haâng xuêët khêíu. Caác nûúác Àöng AÁ àaä sûã duång haâng loaåt cöng cuå àïí triïåt tiïu búát nhûäng khuynh hûúáng bêët lúåi àöëi vúái xuêët khêíu do viïåc baão höå nhêåp khêíu gêy ra, trong àoá coá viïåc trúå cêëp xuêët khêíu hay

74 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 65 Khung 3.1 Tiïën triïín trong viïåc Trung Quöëc gia nhêåp Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái Thaáng Mûúâi möåt 1999, Trung Quöëc àaåt àûúåc thoãa thuêån vúái Myä vïì caác àiïìu kiïån àïí nûúác naây gia nhêåp Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái (WTO). (Trung Quöëc cuäng àaä àaåt àûúåc thoãa thuêån tûúng tûå vúái ñt nhêët laâ 16 thaânh viïn khaác cuãa WTO, trong àoá coá Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc, vaâ hiïån àang àaâm phaán vúái caác thaânh viïn khaác, trong àoá coá Liïn minh chêu Êu). Trung Quöëc cam kïët tuên thuã nöåi dung cuãa caác nguyïn tùæc thûúng maåi quöëc tïë àaä àûúåc quy dñnh trong WTO, vaâ múã cûãa thõ trûúâng trong möåt söë ngaânh maâ cho àïën nay vêîn phêìn naâo hoùåc hoaân toaân àoáng cûãa. Mûác thuïë quan cöng nghiïåp trung bònh cuãa Trung Quöëc seä àûúåc cùæt giaãm tûâ 25% nùm 1997 xuöëng coân 9% nùm Thuïë quan àaánh vaâo caác nöng saãn chñnh maâ Myä quan têm seä àûúåc haå thêëp tûâ 32% xuöëng coân 15% nùm Têët caã caác mûác thuïë quan àïìu àûúåc giúái haån laåi khi Trung Quöëc gia nhêåp töí chûác trïn nhùçm giuáp laâm tùng niïìm tin vaâo caãi caách cho caác nhaâ àêìu tû vaâ ngûúâi tiïu duâng. Tyã troång haâng hoáa nhêåp khêíu chõu sûå chi phöëi cuãa caác raâo caãn haânh chñnh seä giaãm tûâ 33% xuöëng coân 11%. Nhûäng cam kïët cuãa Trung Quöëc trong ngaânh dõch vuå cuäng bao göìm viïåc Trung Quöëc seä múã cûãa hïå thöëng phên phöëi vaâ baán leã, viïîn thöng vaâ dõch vuå taâi chñnh theo möåt caách àaáng kinh ngaåc trong vaâi nùm túái. Lêìn àêìu tiïn, caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi cö thïí àêìu tû vaâo caác liïn doanh trong nhûäng lônh vûåc naây. Caånh tranh tûâ phña caác nhaâ cung ûáng nûúác ngoaâi dûå kiïën seä khuyïën khñch sûå phên böí nguöìn lûåc giûäa caác ngaânh cuãa nïìn kinh tïë Trung Quöëc daåt hiïåu quaã cao hún, cuäng nhû goáp phêìn nêng cao nùng suêët trong nhûäng ngaânh naây. Coá leä quan troång hún caã laâ thoãa thuêån naây seä khiïën Trung Quöëc quyïët têm tiïëp tuåc tiïën haânh nhûäng caãi caách thõ trûúâng trong thïë kyã múái. miïîn hoùåc hoaân thuïë nhêåp khêíu àöëi vúái haâng hoáa sûã duång àïí saãn xuêët haâng xuêët khêíu. Miïîn thuïë nhêåp khêíu nhiïìu nhêët laâ úã Haân Quöëc vaâ Malaisia, úã àoá chuáng khöng nhûäng àûúåc aáp duång àöëi vúái nhûäng nhaâ xuêët khêíu trûåc tiïëp maâ caã nhûäng nhaâ xuêët khêíu giaán tiïëp nûäa - àoá laâ nhûäng cú súã trong nûúác saãn xuêët àêìu vaâo phuåc vuå cho nhûäng ngûúâi xuêët khêíu trûåc tiïëp. Viïåc miïîn thuïë ñt àûúåc aáp duång hún úã nhûäng nûúác nhû Inàönïsia hay Thaái Lan. Do caác quy àõnh àa phûúng vïì viïåc sûã duång biïån phaáp trúå cêëp xuêët khêíu àaä bõ Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái haån chïë rêët nhiïìu nïn caác nûúác coá xu hûúáng sûã duång nhiïìu hún biïån phaáp miïîn thuïë nhêåp khêíu laâm cöng cuå àïí giaãm búát nhûäng chiïìu hûúáng bêët lúåi cho xuêët khêíu (Bora, Lloyd vaâ Pangestu 1999). Nhûng nhûäng giaãi phaáp naây chó laâm giaãm búát phêìn naâo nhûäng chiïìu hûúáng bêët lúåi àöëi vúái xuêët khêíu maâ thöi, vò chuáng chó giuáp giaãm búát chi phñ cao cuãa haâng hoáa trung gian nhêåp khêíu. Chuáng chûa xûã lyá àûúåc vêën àïì giaán tiïëp hún laâ chi phñ cao cuãa caác àêìu vaâo phi thûúng maåi. Vò thïë, miïîn thuïë nhêåp khêíu coá thïí taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho nhûäng ngaânh, nhû ngaânh àiïån tûã lïå thuöåc nhiïìu vaâo caác cêëu kiïån vaâ àêìu vaâo nhêåp khêíu, vaâ ñt coá lúåi hún àöëi vúái nhûäng ngaânh phuå thuöåc vaâo caác àêìu vaâo phi thûúng maåi nöåi àõa. Kïët quaã laâ, viïåc sûã duång traân lan caác biïån phaáp miïîn thuïë naây àaä goáp phêìn laâm tùng thïm tñnh tûúng àöìng trong cú cêëu xuêët khêíu vaâ sûå têåp trung vaâo caác ngaânh chïë biïën vaâ lùæp raáp sûã duång nhiïìu haâng nhêåp khêíu. Nhûäng meáo moá naây cêìn àûúåc quan têm àïën khöng chó bùçng caách giaãm búát caác khoaãn miïîn thuïë maâ coân phaãi giaãi quyïët têån göëc rïî cuãa vêën àïì bùçng caách haå thêëp haâng raâo àöëi vúái haâng nhêåp khêíu. Triïín voång vêîn coân khaã quan àöëi vúái viïåc tiïëp tuåc tûå do hoáa thûúng maåi trong khu vûåc. Trong nhûäng thúâi kyâ trûúác àêy, möåt cuöåc khuãng hoaãng nhû cuöåc khuãng hoaãng nùm coá thïí dêîn àïën viïåc quay trúã laåi vúái chïë àöå baão höå - ngay caã khi kinh nghiïåm vaâ lyá thuyïët kinh tïë àïìu chg rùçng àiïìu naây seä caãn trúã quaá trònh phuåc höìi. Nhûng Àöng AÁ àaä phaãn àöëi chïë àöå baão höå. Thaái Lan taåm thúâi tùng thuïë quan àïí tùng thïm nguöìn thu cho ngên saách, vaâ thuïë suêët àoá; vúái ö tö vaâ möåt ñt saãn phêím khaác àaä tùng lïn, nhûng àoá chó laâ bûúác luâi rêët khiïm töën. Hún nûäa, Inàönïsia vaâ Haân Quöëc àïìu giaãm búát baão höå àïí haâng xuêët khêíu cuãa hoå thïm tñnh caånh tranh.

75 66 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 3.6 Caác biïån phaáp thuïë quan vaâ phi thuïë quan úã Àöng AÁ vaâ Myä Latinh, giai àoaån (%) Thuïë quan trung Têìn suêët cuãa nhûäng bònh khöng coá biïån phaáp phi thuïë troång söë quan chuã yïëu Khu vûåc/nûúác Àöng AÁ 19,4 10,4 26,5 14,2 Höìng Köng (TQ) 0,0 0,0 2,1 2,1 Inàönïsia 28,4 13,2 53,6 31,3 Haân Quöëc 21,0 8,5 50,0 25,0 Malaisia 14,1 10,3 56,3 19,6 Philippin 28,0 16,8 11,5 - Singapo 0,3 0,4 1,0 2,1 Àaâi Loan (TQ) 22,4 11,2 1,0 2,1 Thaái Lan 41,2 23,2 36,5 17,5 Myä Latinh 29,5 11,4 20,0 8,8 Aáchentina 28,1 11,6 3,1 2,1 Bölivia 17,8 9,7 0,0 - Braxin 48,6 12,1 16,5 21,6 Chilï 22,0 11,0 5,2 5,2 Cölömbia 37,8 11,6 55,2 10,3 Mïhicö 18,7 12,9 27,8 13,4 Urugoay 33,7 11,2 32,3 0,0 Àöng AÁ/ Myä Latinh 0,7 0,9 1,3 1,6 Ghi chuá: Thuïë quan laâ thuïë quan haån chïë trung bònh àún giaãn. Têìn suêët cuãa nhûäng biïån phaáp phi thuïë quan chuã yïëu laâ tyã lïå nhûäng doâng saãn phêím theo caách phên loaåi (HS2) bõ aãnh hûúãng búãi caác biïån phaáp phi thuïë quan. Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái; Michalopoulos Nhiïìu nûúác Àöng cuäng àaä theo àuöíi caãi caách thûúng maåi trong böëi caãnh khu vûåc. Thñ duå, Thaái Lan àaä cöng böë cùæt giaãm thuïë quan trïn diïån röång trong phaåm vi khu vûåc tûå do thûúng maåi cuãa ASEAN (AFTA) - àoá laâ khu vûåc tûå do thûúng maåi chñnh cuãa vuâng. AFTA àûúåc thaânh lêåp nùm 1992 vúái möåt mûác thuïë quan ûu àaäi phöí cêåp hûäu hiïåu nhùçm giaãm thuïë quan àöëi vúái saãn phêím chïë taåo vaâ nöng saãn àaä qua chïë biïën xuöëng coân tûâ 0 àïën 5% trong voâng 15 nùm. Nùm 1994, löå trònh giaãm thuïë àaä àûúåc ruát xuöëng coân 10 nùm (àïën nùm 2003) vaâ böí sung thïm caác mùåt haâng nöng saãn chûa qua chïë biïën. Caác thaânh viïn ASEAN àaä coá nhiïìu cam kïët thûåc hiïån kïë hoaåch naây: àïën nùm 2003, 98% söë thuïë quan seä giaãm xuöëng coân 0 àïën 5% (nùm 2006 àöëi vúái Viïåt Nam vaâ nùm 2008 àöëi vúái Laâo vaâ Mianma). Nhûng tñnh chêët phên biïåt àöëi xûã cuãa khu vûåc thûúng maåi tûå do naây vêîn chûáa àûång nguy cú laâ thûúng maåi cuãa caác nûúác ASEAN seä bõ phên taán khoãi nhûäng hònh thaái thûúng maåi hiïåu quaã nhêët cuãa hoå. Tuy nhûäng quan hïå thûúng maåi àûúåc hònh thaânh nhúâ tham gia vaâo khöëi mêåu dõch cuãa khu vûåc seä laâm tùng phuác lúåi, nhûng sûå phên taán thûúng maåi ài keâm theo àoá coá thïí triïåt tiïu búát nhûäng lúåi ñch naây (Fukase vaâ Martin 1999a, b vaâ c; Fukase vaâ Winters 1999; Lewis vaâ Robinson 1996). Kïët quaã laâ kiïíu tûå do hoáa nhêåp khêíu naây thûúâng chó mang laåi lúåi ñch nhoã nhoi. Nhûng noá cuäng coá thïí laâ möåt bûúác tiïën hûäu ñch àïí tiïëp tuåc tûå do hoáa vò noá buöåc ngaânh cöng nghiïåp nöåi àõa phaãi caånh tranh maänh liïåt hún vaâ taåo ra tònh huöëng mang laåi lúåi ñch to lúán nhúâ giaãm búát sûå phên taán thûúng maåi do viïåc tûå do hoáa coá phên biïåt àöëi xûã gêy ra. Thñ duå, Inàönïsia vaâ Philippin muöën dûåa vaâo nhûäng ûu àaäi cuãa AFTA àïí xuác tiïën tûå do hoáa thûúng maåi song phûúng theo quy chïë töëi huïå quöëc giûäa hai nûúác naây. Möåt töí chûác lúán mang tñnh khu vûåc nûäa laâ Diïîn àaân Húåp taác Kinh tïë chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng (APEC) dûå àõnh biïën möåt khu vûåc múã vaâ tûå do vïì thûúng maåi vaâ àêìu tû trong khu vûåc thaânh hiïån thûåc vaâo nùm 2010 àöëi vúái caác nûúác cöng nghiïåp thaânh viïn vaâ nùm 2020 àöëi vúái caác nûúác thaânh viïn àang phaát triïín, theo möåt phûúng thûác tûå do hoáa thûúng maåi àún phûúng vaâ khöng phên biïåt àöëi xûã. Tuy coá nhûäng àiïím nhêët àõnh àaáng thêët voång vïì khaã nùng töí chûác naây àaåt àûúåc möåt mûác àöå tûå do hoáa lúán hún nhûäng gò maâ Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái àaåt àûúåc nhûng noá seä böí sung cho cöng viïåc cuãa WTO trong nhûäng lônh vûåc nhû cöng nghïå thöng tin. Töí chûác naây cuäng taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác thaânh viïn chûa gia nhêåp WTO cuãa noá coá thïí tiïëp cêån vaâ tham gia. APEC cuäng àaä aáp duång nhiïìu àiïìu khoaãn chung àöëi vúái caác lêìn àaâm phaán WTO gêìn àêy, trong àoá coá viïåc yïu cêìu àûa thïm vaâo viïåc trao àöíi thûúng maåi haâng chïë taåo vaâ xoáa boã trúå cêëp xuêët khêíu nöng saãn (Fukase vaâ Martin 1999d).

76 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 67 Baãng 3.7 Luöìng dêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi vaâo Àöng AÁ vaâ trïn thïë giúái, nùm (Tyã USD) Khu vûåc/neâìn kinh tïë Àöng AÁ - 4,1 16,2 42,8 52,6 56,9 65,5 71,5 69,9 Trung Quöëc - 1,7 3,5 27,5 33,8 35,8 40,2 44,2 45,5 Inàönïsia a 0,2 0,3 1,1 2,0 2,1 4,3 6,2 4,7-0,3 Haân Quöëc 0,0 0,2 0,8 0,6 0,8 1,8 2,3 2,8 5,1 Malaysia 0,9 0,7 2,3 5,0 4,3 4,2 5,1 5,1 3,7 Philippin -0,1 0,0 0,5 1,2 1,6 1,5 1,5 1,2 1,7 Singapo 1,2 1,0 5,6 4,7 8,6 7,2 7,9 9,7 7,2 Thaái Lan 0,2 0,2 2,4 1,8 1,4 2,1 2,3 3,7 7,0 Caác nûúác bõ khuãng hoaãng b 1,2 1,4 7,2 10,6 10,2 13,8 17,5 17,6 17,2 Thïë giúái 46,3 55,7 203,1 219,4 253,5 328,9 358,9 464,3 643,9 a. Söë liïåu cuãa Inàönïsia bao haâm caã caác khoaãn núå chûa xaác àõnh vaâ àûúåc baáo caáo sai thaânh àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi b. Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan Nguöìn: UNCTAD 1999; Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái Xu hûúáng vaâ caác vêën àïì vïì àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi Luöìng àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi (FDI) toaân cêìu àaä tùng gêëp hún 10 lêìn tûâ nùm 1985 àïën tûâ 56 tyã USD lïn àïën 644 tyã USD, hay tûâ 0,5% lïn àïën 2,8% GDP thïë giúái. Caác söë liïåu sú böå cho thêëy FDI toaân cêìu àaä tùng thïm hún 1/4 nùm 1999, lïn àïën 820 tyã USD. Nhòn tûâ phña sau têëm maân àoá thò thêëy tùng trûúãng FDI vaâo Àöng AÁ khöng coá gò nöíi bêåt. FDI vaâo caác nûúác Àöng AÁ trong baãng 3.7 àaä tùng gêëp 4 lêìn tûâ nùm 1985 àïën nùm nhûng noá chó tûúng àûúng vúái nhõp àöå chung cuãa caác luöìng àêìu tû thïë giúái, vò thïë, nhûäng nûúác naây tiïëp tuåc chiïëm tûâ 7 àïën 8% töíng söë. Tyã troång cuãa Àöng AÁ trong FDI toaân cêìu àaä tùng àïën 21% nùm Nhûng phêìn lúán mûác tùng àoá àïìu do sûå vûúåt tröåi maånh meä cuãa Trung Quöëc, coân tyã troång cuãa caác nûúác Àöng AÁ khaác tùng khiïm töën hún nhiïìu. Caác luöìng FDI vaâo khu vûåc giai àoaån nhòn chung öín àõnh úã mûác 70 tyã USD, vaâ caác luöìng àïën nùm nûúác bõ khuãng hoaãng - Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan -dûâng laåi úã mûác khoaãng tyã USD. Tñnh öín àõnh cuãa FDI trong thúâi kyâ khuãng hoaãng giuáp trung hoâa taác àöång bêët lúåi cuãa caác luöìng ra ài lúán cuãa vöën àêìu tû giaán tiïëp vaâ cho vay cuãa ngên haâng. Tuy nhiïn, tûâ nùm 1994, tyã troång cuãa Àöng AÁ trong luöìng FDI toaân cêìu àaä giaãm (hònh 3.7). Caác luöìng FDI àöí vaâo Trung Quöëc giaãm khoaãng 10% nùm 1999, coân. 40 tyã USD, trong khi luöìng vöën àöí vaâo Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin, Singapo vaâ Thaái Lan àaä tùng khoaãng 10%, lïn àïën 27 tyã USD. Tuy vêåy, trong caã hai trûúâng húåp, caác luöìng vöën naây àïìu thïí hiïån sûå tiïëp tuåc suy giaãm vïì tyã troång trong töíng luöìng FDI thïë giúái. Traái laåi, caác luöìng FDI àöí vaâo Myä Latinh àaä tùng trong suöët thêåp kyã vaâ lêìn àêìu tiïn trong thêåp kyã, vaâo nùm 1998, caác nûúác naây àaä vûúåt Àöng AÁ. Nùm 1999, FDI vaâo Myä Latinh àaä tùng hún 30%, lïn àïën 97 tyã USD. Tyã troång luöìng FDI àöí vaâo caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi Àöng Êu àaä tùng voåt trong nhûäng nùm 1990 (xem hònh 3.7). Trûúác khuãng hoaãng Nhiïìu yïëu töë àaä nêng cao vai troâ cuãa FDI trong nïìn kinh tïë toaân cêìu; sûå vêån àöång theo hûúáng caác chñnh saách àêìu tû vaâ thûúng maåi thöng thoaáng hún, giaãm chi phñ giao thöng liïn laåc, khöng ngûâng nêng cao têìm quan troång cuãa tri thûác vaâ caác taâi saãn vö hònh khaác trong saãn

77 68 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 3.7 Àöng AÁ thu huát àûúåc àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi toaân cêìu vúái tyã lïå nhoã hún Ghi chuá: Caác nûúác Àöng AÁ khaác laâ Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin, Singapo vaâ Thaái Lan. Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. xuêët (xem Ngên haâng Thïë giúái 1997, chûúng 2). Tûå do hoáa thûúng maåi vaâ giaãm chi phñ chuyïn chúã àaä khuyïën khñch maånh hún viïåc phên chia quaá trònh saãn xuêët theo lúåi thïë so saánh, vúái caác cöng àoaån thiïët kïë, chïë taåo, lùæp raáp, vaâ hoaân thiïån àûúåc thûåc hiïån úã nhûäng núi maâ chuáng coá thïí àûúåc hoaân thaânh vúái chi phñ thêëp nhêët. Vïì lyá thuyïët, sûå phên cöng quöëc tïë hay toaân cêìu hoáa quaá trònh saãn xuêët naây coá thïí àûúåc thûåc hiïån thöng qua thûúng maåi quöëc tïë trung thûåc. Nhûng nhûäng kïët cuåc nhû vêåy khoá coá thïí xaãy ra àöëi vúái nhûäng saãn phêím chuyïn duång vaâ cöng nghïå cao, vöën àang ngaây möåt trúã nïn quan troång trong cêìu cuãa thïë giúái. ÚÃ àêy, saãn xuêët coá laäi phuå thuöåc vaâo caác taâi saãn vö hònh àùåc biïåt nhû nghiïn cûáu vaâ phaát triïín (hay noái chung laâ tri thûác), kyä nùng trong viïåc thiïët kïë, kiïíu daáng, quaãng caáo, quaãn lyá, tiïëp thõ vaâ baán haâng. Thiïëu thöng tin vaâ caác daång khuyïët têåt khaác cuãa thõ trûúâng thûúâng khiïën cho viïåc mua baán caác taâi saãn vö hònh, àùåc thuâ theo tûâng haäng naây thöng qua thûúng maåi trung thûåc rêët khoá khùn. Vò thïë, caác haäng seä thêëy dïî daâng nhêët laâ khai thaác lúåi thïë chi phñ theo àõa àiïím cuãa saãn xuêët úã caác nûúác khaác nhau bùçng caách thiïët lêåp caác chi nhaánh úã nûúác ngoaâi maâ vêîn duy trò àûúåc khaã nùng tiïëp cêån caác taâi saãn vö hònh cuãa haäng - tûác laâ thöng qua caác khoaãn FDI tòm kiïëm hiïåu quaã. Nhûäng khoaãn àêìu tû àoá taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi àïí thu vïì nhûäng lúåi ñch cöí àiïín tûâ thûúng maåi do viïåc chuyïn mön hoáa theo lúåi thïë so saánh taåo ra. Vai troâ ngaây caâng quan troång cuãa noá, nhêët laâ trong FDI cuãa ngaânh chïë taåo toaân cêìu, àûúåc thêëy roä qua viïåc tyã troång trao àöíi trong nöåi böå haäng trong thûúng maåi quöëc tïë vaâ tyã troång xuêët khêíu trong töíng doanh söë cuãa caác chi nhaánh nûúác ngoaâi cuãa caác cöng ty àa quöëc gia - cuäng nhû troång söë cuãa caác cêëu kiïån vaâ saãn phêím trung gian trong thûúng maåi quöëc tïë àaä noái úã trïn - àang ngaây möåt tùng cao (xem thïm UNCTAD 1999) 4. FDI tòm kiïëm hiïåu quaã coá thïí phên biïåt vúái FDI tòm kiïëm thõ trûúâng laâ nhûäng khoaãn FDI àûúåc thuác àêíy búãi mong muöën tiïëp cêån àûúåc thõ trûúâng àang àûúåc baão höå trûúác haâng nhêåp khêíu bùçng caác haâng raâo thûúng maåi. FDI tòm kiïëm thõ trûúâng coá xu hûúáng thay thïë cho thûúng maåi vaâ coá thïì laâm trêìm troång thïm nhûäng töín thêët vïì tñnh hiïåu quaã do baão höå thûúng maåi gêy ra. FDI tòm kiïëm thõ trûúâng cuäng coá thïí àûúåc phên biïåt vúái tònh huöëng trong nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp dõch vuå, khi thûúng maåi qua biïn giúái khöng nhûäng bõ ngùn caãn búãi caác haâng raâo thûúng maåi maâ coân búãi caã tñnh chêët cuãa chñnh saãn phêím nûäa. ÚÃ àêy FDI nhùçm xaác lêåp sûå hiïån hûäu thûúng maåi trïn möåt thõ trûúâng naâo àoá laâ möåt trong nhûäng cöng cuå cú baãn nhêët àïì vêån haânh thûúng maåi quöëc tïë Caác nûúác àang phaát triïín ngaây caâng tröng chúâ vaâo FDI trong ngaânh dõch vuå àïí tùng nùng suêët vaâ hiïåu quaã cho nïìn kinh tïë cuãa mònh, thöng qua viïåc laâm cho nhûäng dõch vuå kinh doanh thiïët yïëu hiïån coá cuãa nhûäng nûúác naây, nhû ngaânh viïîn thöng vaâ dõch vuå taâi chñnh, àûúåc vêån haânh vúái chi phñ thêëp hún vaâ chêët lûúång cao hún. Cuäng giöëng nhû caác khu vûåc khaác, luöìng FDI vaâo Àöng AÁ chõu aãnh hûúãng cuãa têåp húåp caác yïëu töë kinh tïë vô mö, chñnh saách vaâ caác yïëu töë khaác. Tyã giaá höëi àoaái hûäu hiïåu vaâ mûác lûúng tûúng àöëi tùng maånh úã Nhêåt Baãn vaâ caác nïìn kinh tïë cöng nghiïåp múái thïë hïå àêìu tiïn - Höìng Cöng (Trung Quöëc), Haân Quöëc, Singapo,

78 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 69 Àaâi Loan (Trung Quöëc) - àaä goáp phêìn dêng cao àúåt soáng FDI nöåi vuâng tòm kiïëm hiïåu quaã tûâ nhûäng nûúác naây àöí vaâo Trung Quöëc vaâ caác nïìn kinh tïë cöng nghiïåp múái thïë hïå thûá hai - Inàönïsia, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan - tûâ giûäa àïën cuöëi thêåp kyã 1980 trúã vïì àêy. Nhûäng luöìng vöën naây àaä taái phên böí caác quaá trònh saãn xuêët sûã duång nhiïìu lao àöång vaâo caác vuâng saãn xuêët coá chi phñ thêëp vaâ àang laâ àöång lûåc maånh meä cho sûå tröîi dêåy cuãa nïìn kinh tïë saãn xuêët khu vûåc àûúåc liïn kïët vúái nhau thöng qua viïåc trao àöíi caác loaåi àêìu vaâo. Khoaãng ba phêìn tû luöìng vöën FDI khöíng löì àöí vaâo Trung Quöëc trong nhûäng nùm 1990 àïën tûâ Nhêåt Baãn vaâ caác nïìn kinh tïë cöng nghiïåp múái thïë hïå àêìu tiïn. Àïën giûäa thêåp kyã 1990, khoaãng möåt nûãa FDI vaâo Àöng AÁ laâ caác luöìng FDI nöåi vuâng (Diwan vaâ Hoekman 1998). Trûúác khuãng hoaãng, chñnh saách FDI cuãa caác nûúác trong khu vûåc rêët khaác nhau. Haân Quöëc duy trò nhûäng haån chïë gùæt gao àöëi vúái phêìn lúán caác luöìng FDI chaãy vaâo nûúác naây, chó chuã yïëu dûåa vaâo viïåc mua sùæm trûåc tiïëp cöng nghïå cuãa caác haäng trong nûúác àïí tranh thuã cöng nghïå maâ thöi. Luöìng FDI chaãy vaâo nûúác naây chiïëm trung bònh chûa àïën 0,5% GDP vaâ trong thêåp kyã 1990 cho àïën têån nùm 1998, luöìng FDI chaãy vaâo àaä khöng theo kõp vúái nhûäng luöìng FDI chaãy ra. Traái laåi, chñnh saách FDI cuãa caác nïìn kinh tïë cöng nghiïåp múái thïë hïå thûá hai laåi cúãi múã hún nhiïìu. Inàönïsia, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan coá ñt haån chïë hún àöëi vúái viïåc gia nhêåp vaâ goáp vöën trong ngaânh chïë taåo. Quaã thûåc, hoå àaä caånh tranh rêët gay gùæt àïí thu huát FDI àõnh hûúáng xuêët khêíu (nhêët laâ FDI cöng nghïå cao) bùçng caách àûa ra nhiïìu khuyïën khñch taâi chñnh hêëp dêîn (nhû miïîn giaãm thuïë) vûúåt hún chuêín mûåc thïë giúái. Ngay caã vêën àïì nhûäng khuyïën khñch taâi chñnh naây hûäu hiïåu nhû thïë naâo trong viïåc thu huát FDI vêîn coân laâ vêën àïì gêy nhiïìu tranh caäi. Nhiïìu nghiïn cûáu àaä kïët luêån rùçng nhûäng khuyïën khñch nhû thïë khöng coá taác duång, möåt khi tñnh àïën caác vêën àïì nïìn taãng coá taác àöång àïën FDI. Nhûäng ngûúâi khaác thò tòm thêëy bùçng chûáng rùçng nhûäng khuyïën khñch naây coá taác duång, nhêët laâ àöëi vúái FDI àõnh hûúáng xuêët khêíu, ngay caã khi chuáng khöng phaãi laâ yïëu töë chñnh. Nhûng cho duâ caác khuyïën khñch taâi chñnh coá thu huát àûúåc FDI thêåt ài chùng nûäa, thò chi phñ cao maâ chuáng gêy ra cuäng coá thïí khöng buâ àùæp nöíi bùçng nhûäng lúåi ñch liïn quan àïën FDI. Nhûäng chi phñ àoá coá thïí laâ sûå thiïëu huåt nguöìn thu cho chñnh phuã, caác meáo moá kinh tïë do nhûäng khuyïën khñch naây taåo ra, vaâ trong möåt söë trûúâng húåp coân gêy ra tònh traång tham nhuäng vaâ haânh vi vuå lúåi. Sûå can thiïåp coá nhiïìu khaã nùng rêët töën keám cuãa chñnh phuã coá thïí lyá giaãi búãi mong muöën rùçng caác doanh nghiïåp vaâ cû dên seä àûúåc thuå hûúãng ngoaåi ûáng hay taác àöång lan toãa to lúán vïì mùåt cöng nghïå tûâ sûå coá mùåt cuãa caác haäng àa quöëc gia. Nhûng sûå hiïån hûäu vaâ cûúâng àöå cuãa nhûäng taác àöång lan toãa do FDI gêy ra naây lúán àïën àêu coân laâ vêën àïì gêy tranh caäi gay gùæt (xem Caves 1996; Moran 1998; Hoekman vaâ Saggi 1999; vaâ Rodrik 1999). Vúái nhûäng àiïìu khöng chùæc chùæn nhû thïë, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cêìn coá thaái àöå hïët sûác thêån troång khi sûã duång nhûäng khuyïën khñch taâi chñnh naây àïí thu huát FDI. Cuäng coá thïí seä laâ thñch húåp àöëi vúái caác nûúác phaãi caãi caách nhûäng khuyïën khñch taâi chñnh naây úã cêëp khu vûåc, vò àiïìu àoá coá thïí loaåi boã àûúåc nöîi lo ngaåi bõ caác nûúác laáng giïìng khaác qua mùåt vïì mùåt chiïën lûúåc bùçng caách liïn tuåc àûa ra nhûäng khuyïën khñch hêëp dêîn hún. Nhû àaä thêëy, nhiïìu nûúác àang cöë gùæng thu huát FDI vaâo caác ngaânh chïë taåo àõnh hûúáng xuêët khêíu. FDI trong caác ngaânh phuåc vuå tiïu duâng trong nûúác àang àûáng trûúác nhûäng haån chïë viïåc xêm nhêåp nghiïm ngùåt hún, vaâ nïëu coá àûúåc pheáp thò cuäng phaãi têåp trung vaâo nhûäng ngaânh coá sûå baão höå nhêåp khêíu rêët lúán (Bergsman vaâ Bora 1999). Trong toaân khu vûåc, FDI trong ngaânh dõch vuå àang gùåp phaãi nhûäng haån chïë chùåt cheä nhêët (baãng 8.8). Caác chñnh saách FDI cuãa Àöng AÁ àùåc biïåt khùæt khe trong dõch vuå taâi chñnh vaâ viïîn thöng. Hêåu quaã cuãa viïåc möåt mùåt haån chïë quaá mûác àöëi vúái FDI trong lônh vûåc dõch vuå, mùåt khaác laåi khuyïën khñch FDI trong lônh vûåc chïë taåo laâ rêët roä raâng trong viïåc phên böí FDI theo ngaânh trong khu vûåc (hònh 3.8). Tyã troång FDI àöí vaâo ngaânh dõch vuå cuãa Àöng AÁ nùm 1997 àaä giaãm maånh hún nhiïìu so vúái tyã troång naây úã

79 70 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 3.8 Nhûäng haån chïë àöëi vúái àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi vaâo ngaânh dõch vuå trûúác khuãng hoaãng úã Àöng AÁ, Mïhicö vaâ caác nûúác phaát triïín Khu vûåc/nûúác Trung bònh Kinh doanh Liïn laåc Phên phöëi Taâi chñnh Giao thöng Àöng AÁ Trung Quöëc Inàönïsia Haân Quöëc Malaysia Philippin Thaái Lan Mïhicö Caác nûúác phaát triïín Öxtrêylia Canada Nhêåt Baãn Niu Dilên Myä Ghi chuá: Chó söë coá giaá trõ bùçng 100 coá nghôa laâ haån chïë töëi àa Nguöìn: Hardin vaâ Holmes (Sùæp xuêët baãn); Findlay vaâ Warren 1999 caác nûúác phaát triïín hay Myä Latinh, trong khi tyã troång àöí vaâo ngaânh chïë taåo úã caác khu vûåc khaác laåi thêëp hún. Sûå phên böí FDI naây coá thïí goáp phêìn gêy ra nhûäng yïëu keám vïì cú cêëu trong thaânh tñch hoaåt àöång kinh tïë cuãa khu vûåc - chùèng haån nhû sûå tûúng àöìng ngaây caâng lúán trong cú cêëu xuêët khêíu cuãa khu vûåc. FDI thêëp trong lônh vûåc dõch vuå coá xu hûúáng caãn trúã viïåc nêng cao nùng suêët trong caác ngaânh dõch vuå kinh doanh thiïët yïëu, vaâ do àoá gêy trúã ngaåi cho viïåc nêng cao tñnh hiïåu quaã trong nïìn kinh tïë noái chung (khung 3.2). Sau khuãng hoaãng Nhû àaä thêëy, luöìng FDI chaãy vaâo nùm nûúác bõ khuãng hoaãng vêîn tûúng àöëi öín àõnh trong nùm úã mûác tyã USD (xem baãng 3.7). Nhûng tònh hònh úã tûâng nûúác khaác nhau thò laåi khaác nhau rêët nhiïìu. Nùm 1998, luöìng FDI chaãy vaâo Haân Quöëc vaâ Thaái Lan tùng thïm khoaãng 80% vaâ vaâo Philippin tùng khoaãng 40%. Nùm 1999, Haân Quöëc vêîn duy trò àûúåc thaânh tñch cao nhêët trong khu vûåc, khi luöìng vöën vaâo tiïëp tuåc tùng thïm 55% nûäa, lïn àïën 8,5 tyã USD. Traái laåi, luöìng vöën vaâo Malaisia laåi giaãm khoaãng 80% nùm 1998 vaâ giûä nguyïn nùm Caác luöìng vöën vaâo Inàönïsia kïí tûâ khi khuãng hoaãng laâ khöng àaáng kïí. Têët caã caác nûúác bõ khuãng hoaãng àïìu àaä núái loãng nhûäng haån chïë àöëi vúái FDI. Tûå do hoáa diïîn ra maånh meä nhêët úã Haân Quöëc, nûúác coá quan àiïím múã cûãa khùæt khe nhêët trûúác khi coá khuãng hoaãng. Malaisia, quöëc gia coá mûác thu huát FDI cao nhêët so vúái GDP, laåi ñt aáp duång caác biïån phaáp böí sung nhêët (Bergsman vaâ Bora 1999). Hêìu hïët caác nûúác àïìu àaä núái loãng haån chïë vïì quyïìn súã hûäu cuãa nûúác ngoaâi, vúái thay àöíi àaáng kïí nhêët laâ viïåc múã cûãa khu vûåc taâi chñnh, ngên haâng. ÚÃ Haân Quöëc, trong hêìu hïët caác ngaânh, kïí caã ngên haâng, àaä cho pheáp 100% súã hûäu nûúác ngoaâi, mùåc duâ vêîn coân möåt söë haån chïë nhêët àõnh. Haån chïë àöëi vúái viïåc saáp nhêåp vaâ mua baán cöng ty giûäa caác quöëc gia cuäng nhû quyïìn súã hûäu àêët àai cuãa nûúác ngoaâi cuäng àaä àûúåc dúä boã. Inàönïsia àaä tùng söë ngaânh cho pheáp hoaân toaân thuöåc súã hûäu nûúác ngoaâi vaâo nùm Danh saách caác ngaânh khöng cho pheáp hoùåc chó cho pheáp nûúác ngoaâi súã hûäu thiïíu söë àaä àûúåc ruát ngùæn laåi

80 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 71 Hònh 3.8 Ngaânh chïë taåo chiïëm phêìn lúán àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi úã Chêu AÁ Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. sau khi coá khuãng hoaãng (phêìn lúán àïìu laâ ngaânh giao thöng, viïîn thöng vaâ thûúng maåi). Mûác trêìn súã hûäu nûúác ngoaâi trong lônh vûåc taâi chñnh cuäng àaä tùng lïn, tûâ 49% lïn àïën 100%. ÚÃ Thaái Lan, hêìu hïët caác hoaåt àöång chïë taåo àïìu chõu rêët ñt raâng buöåc trûúác khuãng hoaãng, vaâ möåt söë ngaânh àaä tûâng bõ haån chïë (theáp, hoáa dêìu) àaä àûúåc múã cûãa, cho pheáp àêìu tû nûúác ngoaâi dûúái daång saáp nhêåp hoùåc mua laåi. Súã hûäu àa söë cuãa nûúác ngoaâi trong caác töí chûác taâi chñnh cuäng àaä àûúåc pheáp, mùåc duâ vêîn cêìn sûå phï duyïåt cuãa uãy ban Àêìu tû. ÚÃ Malaisia, FDI trong nhûäng ngaânh àõnh hûúáng xuêët khêíu tûâ trûúác àïën nay àïìu khöng bõ haån chïë, trong khi viïåc tiïëp cêån caác ngaânh dõch vuå vaâ phuåc vuå trong nûúác laåi bõ kiïím soaát chùåt cheä, thûúâng chó cho pheáp súã hûäu nûúác ngoaâi àïën 30%. ÚÃ àêy, tûå do hoáa àöëi vúái FDI coá phêìn haån chïë hún. Möåt söë quy àõnh vïì quyïìn súã hûäu trong caác ngaânh chïë taåo àaä àûúåc dúä boã, nhûng trong ngaânh ngên haâng thò khöng. Caác luöìng FDI tûâ sau khuãng hoaãng àaä tùng maånh nhúâ giaá taâi saãn reã vaâ caác haäng trong nûúác àang núå nêìn chöìng chêët buöåc phaãi cú cêëu laåi baãng cên àöëi taâi saãn cuãa mònh. Nhûäng ngaânh naây, cuâng vúái viïåc nùng lûåc saãn xuêët dû thûâa nhiïìu trong nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp, àaä thuác àêíy quaá trònh saáp nhêåp vaâ mua laåi giûäa caác quöëc gia diïîn ra maånh meä hún so vúái viïåc àêìu tû tûâ A àïën Z múái. Tñnh àïën nùm 1998, àêìu tû thöng qua saáp nhêåp vaâ mua laåi, vöën khöng phaãi laâ hiïån tûúång quan troång trûúác khuãng hoaãng, thò nay àaä tùng lïn chiïëm hún möåt nûãa FDI trong nùm nûúác bõ khuãng hoaãng Hònh 3.9 Saáp nhêåp vaâ mua baán trúã thaânh caác hònh thûác àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi quan troång Ghi chuá: Söë liïåu cuãa caác nûúác Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan. Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

81 72 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Khung 3.2 Àöng AÁ àûúåc lúåi nhûäng gò khi tû nhên hoáa ngaânh dõch vuå Möåt nghiïn cûáu gêìn àêy àaä cöë gùæng ûúác tñnh nhûäng lúåi ñch kinh tïë nhúâ dúä boã caác raâo caãn hiïån vêîn coân töìn taåi tûâ sau nhûäng thoãa thuêån cuãa Voâng àaâm phaán Urugoay (Dee vaâ Hanslow 1999). Nghiïn cûáu naây àaä cöë gùæng tñnh toaán nhûäng lúåi ñch khi baäi boã caác haâng raâo thûúng maåi khöng chó trong ngaânh nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp chïë taåo maâ caã trong ngaânh dõch vuå nûäa - nhêët laâ nhûäng raâo caãn bùæt nguöìn tûâ caác haån chïë àöëi vúái FDI trong ngaânh dõch vuå. Nghiïn cûáu naây cuäng xem xeát caái goåi laâ lúåi ñch thûúng maåi tônh (hay nhûäng lúåi ñch coá àûúåc nhúâ sûå phên böí laåi caác nguöìn lûåc vaâo nhûäng ngaânh coá lúåi thïë so saánh lúán hún) vaâ lúåi ñch tûâ viïåc xoáa boã caác lúåi nhuêån siïu ngaåch àöåc quyïìn (nhúâ caånh tranh gay gùæt hún). Cuäng giöëng nhû nhiïìu nghiïn cûáu khaác thuöåc daång naây, noá khöng tñnh toaán lúåi ñch thûúng maåi àöång (nhû nùng suêët cao hún nhúâ thûúng maåi tûå do hún), mùåc duâ nhûäng lúåi ñch àöång naây coá thïí lúán hún lúåi ñch tônh rêët nhiïìu. Tûå do hoáa thûúng maåi hoaân toaân seä laâm mûác GDP trung võ tùng 3,9% trong söë nhûäng nïìn kinh tïë àang phaát triïín chñnh cuãa Àöng AÁ. Trung Quöëc laâ möåt ngoaåi lïå vúái mûác tùng vûúåt bêåc 18%, chuã yïëu bùæt nguöìn tûâ nhûäng lúåi ñch do múã cûãa nhûäng ngaânh dõch vuå haån chïë rêët nghiïm ngùåt. Inàönïsia laâ möåt trûúâng húåp khaác, trong àoá tûå do hoáa ngaânh dõch vuå taåo ra phêìn lúán caác lúåi ñch. ÚÃ caác nûúác Àöng AÁ khaác, phêìn lúán lúåi ñch thu àûúåc laâ nhúâ tûå do hoáa nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp chïë taåo. Thay àöíi GDP thûåc tïë (%) nhúâ tûå do hoaá trong Thay àöíi GDP thûåc tïë (%) nhúâ tûå do hoaá trong Nöng nghiïåp Nöng nghiïåp Khu vûåc/nïìn kinh tïë vaâ chïë taåo Dõch vuå Töíng vaâ chïë taåo Dõch vuå Töíng Àöng AÁ Trung Quöëc 3,4 14,8 18,2 13,7 91,3 105,0 Inàönïsia 0,5 3,4 3,9 1,2 4,0 5,2 Haân Quöëc 1,5 0,1 1,6 8,8 1,7 10,5 Malaysia 3,7 0,8 4,5 3,4 1,2 4,6 Philippin 5,5 0,3 5,8 1,8 1,1 2,9 Àaâi Loan (TQ) 2,7 0,2 3,0 11,6 0,4 12,0 Thaái Lan 2,7 0,2 2,9 4,2 1,5 5,8 Khaác Liïn minh chêu Êu 0,1 0,0 0,1 6,8-7,6-0,8 Nhêåt Baãn 0,3 0,0 0,3 20,2 4,6 27,7 Myä 0,2-0,1 0,1 23,2-2,2 21,1 Nguöìn: Dee vaâ Hanslow 1999 (hònh 3.9). Hêìu hïët caác hoaåt àöång saáp nhêåp vaâ mua laåi múái naây dûúâng nhû khöng thuöåc loaåi baán thaáo nhû möåt söë nhaâ phên tñch àaä dûå àoaán. Traái laåi, noá do caác têåp àoaân àa quöëc gia thûåc hiïån nhùçm tùng quyïìn súã hûäu cuãa mònh vaâ roát thïm vöën múái vaâo nhûäng haäng luác naây àaä laâ chi nhaánh con cuãa têåp àoaân meå. Viïåc gia tùng quaá trònh saáp nhêåp vaâ mua laåi xuyïn quöëc gia àaä cung cêëp möåt nguöìn vöën goáp cöí phêìn múái to lúán cho viïåc cú cêëu laåi taâi chñnh vaâ cöng ty trong khu vûåc. Nhòn vïì lêu daâi, viïåc múã röång àêìu tû vaâ quyïìn súã hûäu cuãa nûúác ngoaâi cuäng coá thïí tùng cûúâng caånh tranh, vaâ do àoá mang laåi nhiïìu lúåi ñch thûúng maåi vïì tñnh hiïåu quaã vaâ saáng taåo nhûäng yïëu töë hïët sûác quan troång trong ngaânh dõch vuå - maâ nïëu khöng thò seä khöng phaãi àûúng àêìu caånh tranh vúái nhêåp khêíu giûäa caác nûúác. Sûå coá mùåt ngaây caâng nhiïìu cuãa caác cöng ty nûúác ngoaâi seä giuáp höìi sinh khu vûåc taâi chñnh tûâ sau khuãng hoaãng (xem chûúng 4). Nhûng trong khi nhûäng haån chïë chñnh thûác àöëi vúái FDI trong khu vûåc taâi

82 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 73 chñnh àaä àûúåc dúä boã, àöång thaái cuãa caác giao dõch thûåc tïë vêîn coân rêët lêîn löån. Thaái Lan coá nhiïìu tiïën böå nhêët, vúái saáu ngên haâng àang dûâng úã caác mûác àöå khaác nhau trong viïåc baán laåi cho caác ngên haâng nûúác ngoaâi. Nhûng úã Haân Quöëc chó coá möåt ngên haâng àûúåc baán, coân úã Malaisia chûa thêëy coá àöång tônh gò. Cuöëi cuâng, hêìu hïët caác nûúác trong khu vûåc àïìu duy trò, vaâ möåt söë trûúâng húåp coân tùng cûúâng, viïåc sûã duång têåp húåp nhiïìu chñnh saách khuyïën khñch taâi chñnh àöëi vúái FDI. Inàönïsia àaä xoáa boã nhûäng khuyïën khñch naây vaâo giûäa thêåp kyã 1990, nhûng röìi laåi quay laåi sûã duång trûúác khi coá khuãng hoaãng -vaâ coân böí sung thïm sau khi khuãng hoaãng nöí ra. Trung Quöëc cuäng àaä cöng böë laåi nhûäng khuyïën khñch taâi chñnh àaä tûâng xoáa boã trûúác àoá, chùèng haån nhû viïåc miïîn thuïë nhêåp khêíu vaâ thuïë giaá trõ gia tùng àöëi vúái nhêåp khêíu thiïët bõ. Nhûng mùåc duâ àûa ra nhiïìu khuyïën khñch taâi chñnh rêët töën keám, caác nûúác naây vêîn gêy trúã ngaåi cho FDI bùçng viïåc buöåc chuáng phaãi àûúåc sûå phï duyïåt cuãa caác cú quan nhaâ nûúác vaâ phaãi qua nhûäng thuã tuåc haânh chñnh phûác taåp khöng cêìn thiïët. Giaãm búát hoùåc xoáa boã nhûäng thuã tuåc haânh chñnh quan liïu naây thu huát thïm àêìu tû nûúác ngoaâi vaâ mang laåi nhûäng lúåi ñch khaác, chùèng haån nhû giaãm búát tònh traång tham nhuäng vaâ haânh vi vuå lúåi. Tranh thuã töëi àa nïìn kinh tïë tri thûác Àöëi phoá vúái quaá trònh toaân cêìu hoáa khöng chó dûâng laåi úã viïåc quaãn lyá quaá trònh liïn kïët taâi chñnh, tûå do hoáa thûúng maåi vaâ caác chñnh saách vïì FDI. Àïí têån duång àêìy àuã nhûäng cú höåi tùng trûúãng múái coân àoâi hoãi phaãi xêy dûång nhûäng chñnh saách vaâ thïí chïë àoán trûúác, nhùçm xuác tiïën viïåc hêëp thuå caác luöìng tri thûác thïë giúái vaâ khai thaác nhûäng nguöìn nêng cao nùng suêët lao àöång múái. Kiïën taåo vaâ khai thaác tri thûác vaâ thöng tin ngaây caâng àoáng vai troâ trung têm àïí nêng cao nùng suêët quöëc gia vaâ tñnh caånh tranh cho tûâng ngaânh vaâ tûâng haäng cuå thïí. Caác ngaânh dûåa vaâo tri thûác, chuã yïëu laâ caác ngaânh dõch vuå (viïîn thöng, taâi chñnh, baão hiïím, vaâ caác dõch vuå kinh doanh khaác), laâ nhûäng lônh vûåc nùng àöång ngaây nay àöëi vúái thûúng maåi vaâ nêng cao nùng suêët. Nhûäng tiïën böå nhanh choáng trong tri thûác vaâ cöng nghïå thöng tin liïn laåc àaä cho pheáp caác haäng úã nhûäng nûúác àang phaát triïín coá nhûäng bûúác nhaãy vûúåt bêåc, tiïëp cêån túái cöng nghïå múái hún, hiïåu quaã hún. Thñ duå, caác nûúác àang phaát triïín àang boã qua cöng nghïå caáp àïí chuyïín sang cöng nghïå khöng dêy vaâ dûåa vaâo vïå tinh. Böën böå phêån cêëu thaânh chiïën lûúåc cêìn thiïët àïí tranh thuã cuöåc caách maång tri thûác laâ: Caác chñnh saách kinh tïë vaâ thïí chïë taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho viïåc sûã duång vaâ taái sûã duång caác nguöìn lûåc àïí thñch ûáng vúái möi trûúâng kinh tïë vaâ cöng nghïå àang biïën àöíi nhanh choáng.. Cú súã haå têìng cöng nghïå thöng tin nùng àöång cho pheáp haå thêëp chi phñ giao dõch, nêng cao tñnh hiïåu quaã vaâ thu heåp nhûäng raâo caãn vïì àõa lyá. Hïå thöëng phaát minh cho pheáp thu thêåp, kiïën taåo truyïìn baá vaâ sûã duång tri thûác möåt caách hiïåu quaã. Àöåi nguä nhên lûåc saáng taåo, coá kyä nùng cao, coá nhûäng nùng lûåc cú baãn àïí tiïëp thu vaâ sûã duång thöng tin trong thúâi àaåi cöng nghïå. Ngûúâi ta àaä sûã duång phiïëu àiïím tri thûác cuãa Ngên haâng Thïë giúái àïí àaánh giaá thaânh tñch cuãa Àöng AÁ trong caác chó söë vïì tri thûác (hònh 3.10). Möîi biïën söë trong 12 biïën cuãa phiïëu àiïím àûúåc àaánh giaá theo thang àiïím 10 thöng thûúâng vúái 1 laâ thêëp nhêët vaâ 10 laâ cao nhêët. Àöå lúán cuãa caác chó söë khaác nhau giûäa caác nïìn kinh tïë thïí hiïån caác trònh àöå phaát triïín vaâ thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi khaác nhau. Caác chó söë naây cuäng àaä cho thêëy rùçng, caác chiïën lûúåc tri thûác khaác nhau àïìu coá thïí thaânh cöng, tuây theo àùåc àiïím cuãa tûâng nïìn kinh tïë. Thñ duå, Haân Quöëc (möåt nûúác àaä rêët khùæt khe àöëi vúái FDI, dûåa nhiïìu vaâo cöng taác nghiïn cûáu vaâ triïín khai trong nûúác vaâ chó tiïëp cêån giaán tiïëp vúái tri thûác nûúác ngoaâi) hoaân toaân traái ngûúåc vúái Höìng Cöng (Trung Quöëc) vaâ Singapo (laâ nhûäng nïìn kinh tïë àaä rêët cúãi múã àöëi vúái bïn ngoaâi). Nhûng tûâ nhûäng nùm 1990, Haân Quöëc àaä bùæt àêìu múã cûãa àöëi vúái caånh tranh cuãa nûúác ngoaâi vaâ FDI. Vò thïë, so saánh

83 74 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 3.10 Nhiïìu nïìn kinh tïë Àöng AÁ tuåt laåi phña sau caác nïìn kinh tïë giaâu coá hún, xeát vïì caác chó söë tri thûác Nguöììn: Dalhman 1999.

84 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 75 Hònh 3.10

85 76 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín chó söë phiïëu àiïím giûäa caác nûúác cêìn hïët sûác thêån troång. Nùm nûúác bõ khuãng hoaãng coá nhiïìu neát tröåi hún so vúái caác nûúác khaác coá cuâng mûác thu nhêåp trûåc tiïëp nhû hoå. Nhûng nhûäng nûúác naây tuåt laåi phña sau Höìng Cöng (Trung Quöëc), Nhêåt Baãn, Singapo, Àaâi Loan (Trung Quöëc) vaâ Myä trong böën böå phêån cêëu thaânh chiïën lûúåc cêìn thiïët àïí tranh thuã cuöåc caách maång tri thûác. Thûá nhêët, caác khuyïën khñch vaâ thïí chïë ñt coá tñnh chêët truyïìn dêîn cho caånh tranh hún. Nùm nûúác bõ khuãng hoaãng àang tiïëp tuåc múã röång phaåm vi haå thêëp caác raâo caãn àöëi vúái thûúng maåi vaâ àêìu tû, nhêët laâ trong caác ngaânh dõch vuå nhû taâi chñnh, viïîn thöng vaâ baão hiïím. Caác thïí chïë nhaâ nûúác cuäng yïëu keám hún nhiïìu - ngoaåi trûâ úã Malaisia, núi caác thïí chïë nhaâ nûúác tûúng àûúng vúái thïí chïë cuãa Nhêåt Baãn vaâ Àaâi Loan (Trung Quöëc). Roä raâng, nhiïìu nûúác bõ khuãng hoaãng hiïån àang haå thêëp hoùåc dúä boã caác haâng raâo àöëi vúái FDI trong lônh vûåc dõch vuå. Nhûng nhûäng raâo caãn khaác úã cêëp vi mö vêîn tiïëp tuåc boáp meáo sûå phên böí nguöìn lûåc vaâ haån chïë caånh tranh trong ngaânh dõch vuå cuäng nhû ngaânh chïë taåo. Thñ duå, úã Haân Quöëc, thuïë quan àaä àûúåc cùæt giaãm theo caác cam kïët cuãa APEC vaâ WTO. Nhûng nhiïìu haâng raâo phi thuïë quan vêîn tiïëp tuåc àûúåc duy trò trong möåt söë ngaânh quan troång (Mckinsey vaâ cöng ty 1998). Luêåt phên vuâng nghiïm ngùåt àaä haån chïë quy mö vaâ àõa àiïím cuãa caác doanh nghiïåp. Caác quy àõnh vïì giaá nhaâ, viïîn thöng vaâ ngên haâng àaä haån chïë phaát minh vaâ sûå caãi tiïën nùng suêët. Coân caác quy àõnh vïì nghïì nghiïåp buön baán ö tö, maång lûúái caác nhaâ buön vaâ quaãng caáo, cuâng vúái thuïë nhêåp khêíu xe ö tö vaâ thanh tra thuïë àöëi vúái chuã xe laâ ngûúâi nûúác ngoaâi àaä haån chïë söë lûúång xe ö tö nhêåp khêíu (úã mûác 1% thõ trûúâng nöåi àõa) vaâ gêy trúã ngaåi cho sûå gia nhêåp thõ trûúâng cuãa nhûäng nhaâ buön ötö nûúác ngoaâi. Sûå baão höå coá choån loåc trong khuön khöí tûå do hoáa noái chung laâ möåt hiïån tûúång phöí biïën trong khu vûåc. Thûá hai, cú súã haå têìng thöng tin trong nùm nûúác bõ khuãng hoaãng khöng àûúåc phaát triïín maånh nhû úã Höìng Cöng (Trung Quöëc), Nhêåt Baãn, Singapo, Àaâi Loan (Trung Quöëc) vaâ Myä. Diïån sûã duång àiïån thoaåi vaâ maáy tñnh úã têët caã nhûäng nûúác naây, trûâ Haân Quöëc, àïìu coân heåp (xem hònh 3.10). Nûúác coá àiïån sûã duång röång àûáng haâng thûá hai -Malaisia - cuäng chó bùçng 25% diïån sûã duång cuãa Nhêåt Baãn. Nhûäng nûúác coân laåi coá àiïån sûã duång bùçng chûa àïën 10% so vúái diïån sûã duång cuãa Nhêåt Baãn. Caác chó söë khaác vïì luöìng thöng tin cho thêëy möåt sûå trò trïå tûúng tûå, nhêët laâ vïì diïån phuåc vuå cuãa baáo chñ. Quan troång hún laâ chó söë vïì mûác àöå sûã duång caác cú súã haå têìng naây, möåt vêën àïì bõ ngùn trúã búãi nhiïìu chñnh saách khaác nhau. Thñ duå, úã Haân Quöëc, caác quy àõnh àiïìu tiïët giaá àaä khiïën giaá caác cuöåc goåi trong nûúác rêët cao, àiïìu àoá àaä haån chïë viïåc sûã duång àiïån thoaåi vaâ mûác àöå tùng trûúãng cú súã haå têìng thöng tin (Mckinsey vaâ cöng ty 1998). Thûá ba, caác nûúác bõ khuãng hoaãng trong khu vûåc cuäng tuåt laåi phña sau khi xeát àïën caác chó söë vïì àöåi nguä nghiïn cûáu, phaát triïín. Thñ duå, tyã lïå caán böå khoa hoåc vaâ kyä sû trong dên söë cuãa têët caã caác nûúác naây, trûâ Haân Quöëc, chó bùçng khoaãng 6% so vúái tyã lïå naây cuãa Nhêåt Baãn vaâ khoaãng 12% cuãa Haân Quöëc (xem hònh 3.10). Tuy àiïìu naây khöng lêëy gò laâm ngaåc nhiïn, vò khu vûåc vêîn àang tiïëp tuåc tiïëp thu cöng nghïå tûâ caác nûúác tiïn tiïën, nhûng khaã nùng tiïëp thu cöng nghïå cuãa nhûäng nûúác naây coá thïí seä thêëp hún - ngay kïí caã Haân Quöëc - so vúái khi hoå coá möåt tyã lïå caán böå khoa hoåc vaâ kyä sû tûúng àöëi cao hún. Chùèng haån, trong ngaânh thiïët bõ baán dêîn, ngûúâi ta àaä ûúác tñnh rùçng caác haäng cuãa Haân Quöëc coá nùng suêët thêëp hún 30% trong viïåc saãn xuêët caác con chñp DRAM so vúái nhûäng haäng haâng àêìu cuãa Myä. Caác quy àõnh vïì ngên haâng vaâ caách quaãn lyá trong thûåc tïë àaä laâm naãn loâng viïåc àêìu tû vaâo quaá trònh vi tñnh hoáa vaâ nêng cêëp caác giao dõch khöng duâng giêëy túâ. Hún nûäa, nhûäng quy àõnh àiïìu tiïët thõ trûúâng lao àöång àaä haån chïë tñnh linh hoaåt cuãa caác haäng úã têët caã moåi ngaânh trong viïåc töí chûác laåi cöng viïåc àïí nêng cao nùng suêët. Thûá tû, tuy caác nûúác bõ khuãng hoaãng àaä coá nhûäng bûúác tiïën daâi trong giaáo duåc vaâ àaâo taåo, nhûng lûåc lûúång lao àöång cuãa hoå vêîn ñt coá khaã nùng tùng nùng suêët trong caác hoaåt àöång mang nùång tñnh tri thûác hay dõch vuå. Caác so saánh quöëc tïë àïìu xïëp sinh viïn cuãa caác nûúác trong khu vûåc thuöåc diïån xuêët sùæc nhêët thïë giúái. Nhûng söë ngûúâi cêìn àûúåc qua àaâo taåo úã bêåc phöí thöng vaâ àaåi hoåc àïí coá thïí trang bõ cho mònh nhûäng kyä nùng cú baãn, cêìn thiïët

86 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 77 trong nïìn kinh tïë toaân cêìu ngaây nay thò laåi thiïëu (xem hònh 8.10). Khöng coá nhûäng kyä nùng cú baãn úã bêåc phöí thöng thò viïåc hoaân thiïån ba khña caånh chiïën lûúåc kia seä khöng thu àûúåc lúåi ñch töëi àa. Àöìng thúâi, cuäng cêìn coá nhiïìu hún nûäa söë sinh viïn töët nghiïåp àaåi hoåc àïí tùng cûúâng cho àöåi nguä nghiïn cûáu phaát minh, nhêët laâ trong nhûäng nïìn kinh tïë tiïn tiïën hún cuãa khu vûåc (chûúng 6). Kïët luêån Trong voâng nùm qua, Àöng AÁ àaä thuå hûúãng àûúåc nhiïìu lúåi ñch tûâ viïåc tham gia ngaây caâng maånh vaâo nïìn kinh tïë toaân cêìu. Nhûng tùng trûúãng cuãa thûúng maåi vaâ luöìng FDI bõ chêåm laåi trûúác khi nöí ra cuöåc khuãng hoaãng vûâa qua àaä gêy ra sûå quan ngaåi vïì nhûäng yïëu keám trong cú cêëu, thïí chïë vaâ chñnh saách cuãa khu vûåc. Phêìn trònh baây trïn àêy cho thêëy, phêìn lúán sûå suy giaãm àoá laâ do nhûäng yïëu töë quöëc tïë mang tñnh chu kyâ gêy ra - têët caã nhûäng yïëu töë àoá bùæt àêìu chuyïín hûúáng tûâ nùm 1999, trong àoá coá sûå giaãm giaá cuãa àöìng àöla, sûå bùæt àêìu phuåc höìi cuãa Àöng AÁ vaâ Nhêåt Baãn, vaâ sûå gia tùng maånh trúã laåi trong giaá thiïët bõ baán dêîn cuãa thïë giúái. Nhúâ àoá, tùng trûúãng xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ àaä coá àûúåc möåt töëc àöå phuåc höìi nhanh choáng, goáp phêìn cuãng cöë thïm quaá trònh phuåc höìi cuãa caác nûúác bõ khuãng hoaãng, vaâ tiïëp tuåc thuác àêíy tùng trûúãng xuêët khêíu nöåi vuâng. Nhûng sûå nöíi tröåi cuãa caác yïëu töë mang tñnh chu kyâ trong caã cuöåc khuãng hoaãng lêîn sûå phuåc höìi àang diïîn ra phöí biïën khöng coá nghôa laâ caác vêën àïì cú cêëu khöng coá aãnh hûúãng gò àïën kïët quaã höåi nhêåp cuãa khu vûåc. Sau khi vûún lïn maånh meä trong vaâi thêåp kyã, tyã troång cuãa Àöng AÁ trong nhêåp khêíu cuãa caác nûúác cöng nghiïåp àaä chûäng laåi tûâ nùm Cuäng coân coá caã nhûäng bùçng chûáng cho thêëy cú cêëu saãn phêím xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ àaä trúã nïn tûúng àöìng vúái nhau hún. Àiïìu naây coá thïí laâm tùng sûå caånh tranh giûäa caác haäng Àöng AÁ, nhêët laâ trong nhûäng thúâi àiïím thõ trûúâng bïn ngoaâi bõ taác àöång bêët lúåi. Trong söë caác yïëu töë goáp phêìn gêy ra nhûäng xu hûúáng trïn coân coá caác chñnh saách vïì thûúng maåi quöëc tïë vaâ FDI cuãa Àöng AÁ. Trûúác àêy, caác nïìn kinh tïë cöng nghiïåp hoáa múái cuãa Àöng AÁ vaâ caác nûúác bõ khuãng hoaãng dûúâng nhû àaä coá nhûäng chñnh saách thûúng maåi vaâ FDI cúãi múã nhêët trong söë caác nûúác àang phaát triïín. Nhûng trong nhûäng nùm gêìn àêy, nhõp àöå tûå do hoáa chñnh saách úã caác nûúác nhû Trung Quöëc, hay úã nhûäng khu vûåc nhû Myä Latinh, Trung vaâ Àöng Êu laåi laâ lúán nhêët. Nhûäng caãi caách naây àaä cho pheáp caác nûúác vaâ caác khu vûåc do chuyïn mön hoáa caác lônh vûåc maâ hoå coá lúåi thïë so saánh, tùng cûúâng caånh tranh vaâ aáp lûåc àoâi hoãi phaãi àiïìu chónh úã Àöng AÁ. Caác nûúác Àöng AÁ cuäng coá nguy cú chõu aãnh hûúãng bêët lúåi cuãa taác àöång àa daång hoáa thûúng maåi cuãa caác hiïåp àõnh thûúng maåi khu vûåc trong nhûäng khu vûåc khaác. Àïí àöëi phoá vúái nhûäng aáp lûåc trïn, caác nûúác Àöng AÁ cêìn àêíy nhanh töëc àöå tûå do hoáa chñnh saách thûúng maåi vaâ FDI cuãa mònh. Tyã lïå baão höå úã Àöng AÁ quaá phên taán so vúái caác khu vûåc khaác nhû Myä Latinh, phaãn aánh möåt kiïíu múã cûãa coá choån loåc. Caác chñnh saách FDI múã cûãa coá choån loåc ài tûâ viïåc àûa ra nhûäng khuyïën khñch taâi chñnh lúán àöëi vúái FDI trong caác ngaânh chïë taåo cöng nghïå cao àïën viïåc haån chïë sûå xêm nhêåp vaâo ngaânh dõch vuå. Viïåc tiïëp tuåc tiïën bûúác theo hûúáng tûå do hoáa thûúng maåi vaâ FDI trong ngaânh dõch vuå laâ àiïìu cûåc kyâ quan troång, cho pheáp caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ thu àûúåc lúåi ñch tûâ caác dõch vuå coá giaá thaânh thêëp hún vaâ chêët lûúång cao hún, nhêët laâ trong caác dõch vuå kinh doanh. Caác nûúác Àöng AÁ cuäng cêìn khùæc phuåc nhûäng meáo moá nöåi àõa vaâ nhûúåc àiïím vïì thïí chïë cuãa mònh nhû nhûäng yïëu keám trong viïåc giaám saát taâi chñnh, quaãn lyá nhaâ nûúác àöëi vúái doanh nghiïåp vaâ chñnh saách caånh tranh. Tuy chi phñ cho nhûäng meáo moá vaâ nhûúåc àiïím naây chuã yïëu laâ trong nûúác, nhûng chuáng cuäng coá thïí ngùn khöng cho caác quöëc gia khai thaác triïåt àïí nhûäng cú höåi naãy sinh trong nïìn kinh tïë toaân cêìu. Tûúng tûå, tùng cûúâng nùng lûåc quöëc gia vïì giaáo duåc, phaát triïín kyä nùng vaâ cú súã haå têìng cöng nghïå vaâ tri thûác seä mang laåi lúåi ñch cho baãn thên nûúác chuã nhaâ, nhûng giaá trõ nhûäng lúåi ñch àoá seä àûúåc töëi àa hoáa nhúâ caác chñnh saách thûúng maåi vaâ àêìu tû cúãi múã. Vò thïë, caác nûúác bõ khuãng hoaãng cuãa Àöng AÁ seä phaãi cûúng quyïët hún nïëu hoå hy voång bùæt kõp àûúåc vúái trònh àöå tri thûác maâ nhûäng nïìn kinh tïë cöng nghiïåp hoáa múái cuãa khu vûåc àaä coá.

87 78 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Chuá thñch 1.Trûâ nhûäng trûúâng húåp àûúåc nïu cuå thïí, caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ trong chûúng naây bao göìm Trung Quöëc. Höìng Cöng (Trung Quöëc), Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin, Singapo, Àaâi Loan (Trung Quöëc) vaâ Thaái Lan. 2. Phêìn trònh baây úã àêy liïn quan àïën xuêët khêíu haâng hoáa vaâ dõch vuå phi nhên töë (khöng phaãi yïëu töë saãn xuêët) trong taâi khoaãn thu nhêåp quöëc dên, maâ nhûäng söë liïåu naây chó cho pheáp taåm so saánh giûäa doanh thu, khöëi lûúång xuêët khêíu vaâ chó söë giaãm phaát giaá giûäa têët caã caác nïìn kinh tïë trong khu vûåc. 3. Caác biïån phaáp phi thuïë quan chuã yïëu bao göìm giêëy pheáp àöëi vúái têët caã nhûäng loaåi mùåt haâng khöng àûúåc miïîn giêëy pheáp, nhûäng quy àõnh ngùn cêëm. Haån ngaåch, haån ngaåch keâm thuïë quan, cuäng nhû têët caã caác khoaãn thu nhêåp khêíu khaác, àõnh giaá haânh chñnh vaâ giaá töëi thiïíu (xem Michalopoulos 1999). 4. Bùçng chûáng vïì tñnh chêët böí sung cuãa FDI vaâ thûúng maåi trong khu vûåc àûúåc Kawai vaâ Urata (1998) vaâ Urata (1999a) àûa ra. Hai öng àaä nhêån thêëy caác luöìng FDI song phûúng lúán àûúåc thu huát vaâo trong mö hònh lûåc huát cuãa caác luöìng vöën song phûúng. Taâi liïåu tham khaão ADB (Asian Development Bank) Asian Development Outlook Manila. Bergsman, Joel, and Bijit Bora Foreign Direct lnvestment and the East Asian Financial Crisis. Background paper prepared for this report. Bora, Bijit, P.J. Lloyd, and Mari Pangestu lndustrial Policy and the WTO. Paper presented at the World Trade Organization-World Bank conference on Developing Countries in the Millennium Round, WTO Secretariat, September, Geneva. Caves, Richard E Multinational Enterprise and Economic Analysis. Cambridge: Cambridge University Press. Dahlman, Carl The Knowledge- Based Economy: Challenges and Opportunities for East Asian Economies. World Bank lnstitute. Knowledge Products and Outreach Division, Washington, D.C. Dee, Philippa, and Kevin Hanslow Multilareral Liberalization of Services Trade. Paper prepared for the 28th Annual Conference of Economists, La Trobe Universiry September, Melboume. Diwan, lshac, add Bemard Hoekman Competition, Complementarity and Contagion in East Asia. World Bank, Washington, D.C. Ernst, Dieter Moving Beyond the Commodity Trap: Post-Crisis Trade and Upgrading Options in East Asia s Electronics lndustries. Background paper prepared for this report. Presented at the ASEM Regional Economist s Workshop: From Recovery to Sustainable Development, September, Denpasar, Bali, lndonesia. Findlay, Christopher, and Tony Warren lmpediments to Services Sector Trade and lnvestment. Pacific Economic Cooperation Council. impediments.html#lmpediments Report Fukase, Emiko, and William Martin. 1999a. Economic Effects or Joining the ASEAN Free Trade Area (AFTA): The Case of the Lao People s Democratic Republic. In Mya Than and Caroline Gates, eds., ASEAN Enlargement: Impacts and Implications. Singapore: lnstitute of Southeast Asian Studies..1999b. Evaluating the lmplications of Cambodia s Accession to the ASEAN Free Trade Area (AFTA): A Genetal Equilibrium Model (FCGE) Approach. World Bank, Development Research

88 Duy trò caånh tranh trong thûúng maåi vaâ àêìu tû 79 Group, Washington, D.C..1999c. Evaluating the lmplications of Vietnam s Accession to the ASEAN Free Trade Area (AFTA): A Quantitative Evaluation. Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C..1999d. Trade Liberalization in East Asia-Progress and Prospects. Background paper prepared for this report. Fukase, Emiko, and L. Alan Winters Possible Dynamic Benefits or ASEAN/ AFTA Accession for the New Member Countries. World Bank, Development Research Group, Washington, D.C. Hardin, A., and L. Holmes. Forthcoming. Measuring and Modelling Barners to FDI. ln B. Bora, ed., Research Issues in FDI. London: Routledge. Hoekman, Bernard, and Kamal Saggi Multilateral Disciplines for lnvestment Related Policies. Paper presented at the lnstituto Affari lnternazionali conference on Global Regionalism, 8-9 February, Rome. Hufbauer, Gary, and Jeffrey Schorr NAFTA: An Assessment. lnstitute for lntemational Economics, Washington, D.C. Kawai, Masahiro, and Shujiro Urata Are Trade and lnvestment Substitutes or Complements? An Empirical Analysis of Japanese Manufacturing lndustries. ln Hiro Lee and David W. Roland-Holst, eds., Economic Development and Cooperation in the Pacific Basin: Trade, lnvestment, and Environmental lssues. Cambridge: Cambridge University Press. Lall, Sanjay, Manuel Albaladejo, and Enrique Aldaz East Asian Exports: Competitiveness, Technological Structrure and Strategies. Paper prepared for ASEM Regional Economist s Workshop: From Recovery to Sustainable Development, September, Denpasar, Bali, lndonesia. Lewis, Jeffrey D., and Sherman Robinson Partners or Predators?The lmpact of Regional Trade Liberalizalion on lndonesia. Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. McKinsey and Company Productivity-Led Growth for Korea. Washington. D.C. Michalopoulos. Constantine Trade Policy and Marker Access Isues for Developing Countries: lmplications for the Millennium Round. Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. Moran, Theodore H. Foreign Direct lnvestment and Development. lnstitute for International Economics, Washington, D. C. Rodrik, Dani The New Global Economy and Developing Countries: Making Openness Work. Policy Essay 24. Overseas Development Council, Washington, D.C. Slater, Joanna. and Eriko Amaha Masters of the Trade. Far Eastern Economic Review 22 July, pp UNCTAD (United Nations Conference on Trade and Development) World Invesment Report Geneva. Urata, Shujiro. 1999a. The East Asian Economic Crisis and Japan Foreign Direct lnvesment in Asia. Paper prepared for ASEM Regional Economist s Workshop: From Recovery to Sustainable Development, September. Denpasar, Bali, lndonesia..1999b. Emergence of Trade-FDI Nexus and Economic Growth in East Asia. Waseda University, Tokyåo. World Bank The East Asian Miracle: Economic Grouwth and Public Policy. A

89 80 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Policy Research Report. New York: Oxford University Press Global Economic Prospects and the Development Countries Washington, D.C Global Economic Prospects and the Developing Countries 1998/99. Washington, D.C. Yeats, Alexander The East Asian Economic Crisis: Was the Region s Export Performance a Factor? Paper prepared for ASEM Regional Economist s Workshop: From Recovery to Sustainaåble Development, September, Denpasar, Bali, lndonesia.

90 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 81 CHÛÚNG 4 CAÃI TÖÍ CAÁC NGÊN HAÂNG VAÂ CAÁC CÖNG TY Suthep Kittikulsingh àau àêìu búãi caác yá nghô vïì söë phêån cöng ty dïåt cuãa mònh, Alpha Group. Cöng ty tû nhên naây vúä núå vò khöng thanh toaán nöíi khoaãn núå 3 tyã baåt (80 triïåu USD) taåi thúâi àiïím cùng thùèng nhêët cuãa cuöåc khuãng hoaãng chêu AÁ, tuy nhiïn Suthep, Giaám àöëc àiïìu haânh cuãa cöng ty naây, àaä giûä àûúåc möåt lûúång vöën lûu àöång àuã àïí duy trò hoaåt àöång cuãa cöng ty. Song, luác naây, cöng ty naây àang cêìn caác nguöìn taâi trúå múái àïí nêng cêëp thiïët bõ vaâ duy trò khaã nùng caånh tranh. Nhu cêìu thò vêîn coá, tuy nhiïn, nïëu khöng coá vöën thò chuáng töi khöng thïí àaáp ûáng àûúåc, öng ta noái. Chuáng töi chó coá àuã tiïìn àïí traã núå, chûá khöng àuã àïí hiïån àaåi hoáa. -Taåp chñ Kinh tïë Viïîn Àöng, 17 thaáng Hai 2000, tr. 55 Caác ngên haâng vaâ caác cöng ty trong caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng múái nöíi lïn taåi Àöng - Inàönïsia, Haân Quöëc, Thaái Lan, Malaisia, Philñpin - àaä phaãi chõu àûång nhûäng cún söëc nùång nïì kïì tûâ khi cuöåc khuãng hoaãng nöí ra vaâo giûäa nùm Sûå mêët giaá cuãa àöìng tiïìn baãn àõa cuâng vúái laäi suêët cao trong nhûäng nùm àaä xoáa boã hoaân toaân trõ giaá cuãa caác cöng ty coá mûác núå lúán. Nhiïìu cöng ty vêîn khöng thïí vaâ seä khöng thïí traã nöíi caác moán núå, vaâ hïå thöëng ngên haâng rúi vaâo tònh traång hiïím ngheâo. Chûúng trònh baão hiïím tiïìn gûãi cuãa chñnh phuã vaâ viïåc taái cêëp vöën cho caác ngên haâng àaä tiïu töën rêët nhiïìu, vaâ vêîn cêìn nhiïìu vöën hún nûäa. Caác khoaãn chuyïín dõch lúán trong caác doâng vöën nûúác ngoaâi cuäng goáp phêìn thïm vaâo caác khoaãn chi phñ, nhû àaä àûúåc minh hoåa thöng qua caác sûå lïn xuöëng nhanh choáng cuãa caán cên taâi khoaãn vaäng lai - lïn túái 20% cuãa GDP taåi Thaái Lan. Tuy nhiïn, thõ trûúâng taâi chñnh àaä phuåc höìi tûâ àiïím sêu nhêët cuãa cuöåc khuãng hoaãng, vaâ trong nùm 1999 kinh tïë phuåc höìi nhanh hún mûác dûå àoaán, àùåc biïåt laâ taåi Haân Quöëc. Liïåu nïìn kinh tïë coá thïí tiïëp tuåc tùng trûúãng vúái caác chñnh saách nhùçm keáo caác cöng ty ra khoãi caác vêën àïì taâi chñnh cuãa chuáng khöng? Hay laâ sûå phuåc höìi kinh tïë chúám núã seä vêëp ngaä vò thiïëu vöën àêìu tû, caác cöng ty núå nêìn chöìng chêët vaâ núå cöng cöång àang tùng lïn? Kïí caã khi caác nïìn kinh tïë bõ aãnh hûúãng àang maånh dêìn lïn thò caác nïìn kinh tïë naây dïî bõ töín thûúng túái mûác naâo àöëi vúái caác cuöåc khuãng hoaãng trong tûúng lai? Vaâ caác cuöåc caãi töí hiïån nay coá hiïåu quaã túái mûác naâo nïëu nhû khöng coá nhûäng sûå thay àöíi cú baãn hún trong laänh àaåo vaâ súã hûäu caác cöng ty? Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam cuâng chia seã nhiïìu vêën àïì vïì sûå àiïìu tiïët vaâ kiïím soaát vúái caác nûúác coân laåi taåi Àöng AÁ, vaâ súã hûäu cuãa nhaâ nûúác coân laâm nùång thïm gaánh núå. Tuy nhiïn, caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi naây traánh àûúåc cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë möåt phêìn laâ do chuáng ñt bõ phuå thuöåc vaâo caác moán núå ngùæn haån nûúác ngoaâi vaâ caác doâng àêìu tû giaán tiïëp hún. Caác baâi hoåc vïì cuöåc khuãng hoaãng àöëi vúái hai nûúác naây àang àûúåc phaán xeát thöng qua caác thûã nghiïåm cuãa Trung Quöëc trong cuöåc caãi töí caác ngên haâng vaâ cöng ty.

91 82 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Nhûäng caái gò àaä húåp thaânh cuöåc khuãng hoaãng? Rêët ñt nhaâ quan saát àoaán trûúác àûúåc caác hêåu quaã àöëi vúái toaân khu vûåc khi maâ Chñnh phuã Thaái Lan ngûâng baão vïå àöìng baåt vaâo thaáng Baãy Mûác àöå cuãa cuöåc khuãng hoaãng xaãy ra sau àoá tiïëp tuåc gêy ra caác cuöåc tranh caäi búãi vò noá liïn quan àïën caác chñnh saách cuäng nhû nhûäng àiïím yïëu trong cú cêëu cuãa hïå thöëng ngên haâng vaâ khu vûåc phi taâi chñnh, caác àiïìm yïëu naây àaä laåi caâng trúã nïn trêìm troång hún búãi caác doâng vöën chaãy vaâo ngaây möåt tùng trûúác cuöåc khuãng hoaãng vaâ sûå àöíi chiïìu cuãa chuáng sau àoá. Trong giai àoaån àêìu, caác nhaâ phên tñch vaâ caác quan chûác àaä khöng àaánh giaá àuáng mûác àöå cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Àaä xuêët hiïån nhûäng sûå lêîn löån vïì caác nguyïn nhên vaâ caác phûúng thuöëc cho cuöåc khuãng hoaãng. Caác àùåc tñnh cú baãn cuãa caác cuöåc khuãng hoaãng trûúác àoá taåi caác núi khaác - nhû thêm huåt ngên saách lúán hoùåc siïu laåm phaát - khöng xuêët hiïån, vaâ caác phûúng phaáp khùæc phuåc truyïìn thöëng - nhû thùæt chùåt caác chñnh saách taâi khoáa vaâ tiïìn tïå - khöng coá hiïåu quaã, thêåm chñ nhiïìu khi coân gêy taác haåi. Kïët quaã laâ caác àiïím yïëu vïì cú cêëu trong khu vûåc taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh àaä nhanh choáng trúã thaânh troång têm chuá yá. Caác àiïím yïëu vïì cú cêëu Àaä coá nhiïìu caác àiïím yïëu vïì cú cêëu (taåi caác nûúác bõ khuãng hoaãng - ND.). Sûå àiïìu tiïët vaâ kiïím soaát thiïëu taác duång àöëi vúái caác ngên haâng cuâng vúái hïå thöëng kïë toaán vaâ baáo caáo yïëu keám àaä laâm giaãm tñnh minh baåch cuãa hïå thöëng. Nhiïìu têåp àoaân do caác gia àònh nùæm giûä laâ chuã súã hûäu cuãa caác nhaâ bùng vaâ chuáng cuäng coá möåt aãnh hûúãng lúán àöëi vúái chñnh phuã vaâ caác cú quan lêåp phaáp, laâm suy yïëu caác biïån phaáp àïì phoâng, baão vïå vöën àaä yïëu úát. Luêåt lïå yïëu keám vaâ toâa aán hoaåt àöång keám hiïåu quaã àaä goáp phêìn vaâo viïåc baão vïå chûa thoãa àaáng àöëi vúái caác cöí àöng thiïíu söë. Ngay trûúác cuöåc khuãng hoaãng múái àêy, caác chñnh trõ gia àaä miïu taã phûúng thûác maâ caác chñnh phuã Àöng AÁ tòm caách gêy aãnh hûúãng lïn viïåc phên böí caác nguöìn trong nïìn kinh tïë, thûúâng khöng laâ chuã súã hûäu caác nhaâ bùng (xem Haggard, Chung vaâ Sylvia 1993). Hïå thöëng ngên haâng àûúåc hònh thaânh nhû vêåy dûåa vaâo sûå phï duyïåt ngêìm cuãa chñnh phuã àöëi vúái nhûäng moán vay lúán (cho tûâng khu vûåc, nïëu khöng phaãi laâ cho tûâng cöng ty cuå thïí) vaâ moåi ngûúâi àïìu ngêìm hiïíu vúái nhau rùçng caác ngên haâng lúán seä khöng bõ boã rúi. Phên tñch tñn duång vaâ quaãn lyá ruãi ro laâ thûâa, vaâ do sûå yïëu keám cuãa caác toâa aán, kïí caã viïåc ghi cheáp caác moán núå vaâ thïë chêëp cuäng khöng coá yá nghôa gò. Caác àiïím yïëu trïn cuãng cöë lêîn cho nhau. Caác cöë gùæng àïí caãi tiïën cöng taác kiïím soaát bõ vö hiïåu hoáa búãi caác möëi quan hïå chñnh trõ cuãa caác ngên haâng àêìy quyïìn lûåc. Thûåc thi caác quy àõnh cho vay àöëi vúái caác töí chûác coá liïn quan vaâ cuãng cöë viïåc kiïím soaát cuäng gùåp rêët nhiïìu khoá khùn do maång lûúái caác cöng ty phi taâi chñnh, ngên haâng, vaâ caác cöng ty taâi chñnh àïìu nùçm trong tay caác têåp àoaân lúán. Do thiïëu caác àiïìu khoaãn phaáp luêåt baão vïå quyïìn lúåi cho caác cöí àöng khöng coá quyïìn kiïím soaát (trong nhiïìu trûúâng húåp hoå laåi laâ söë àöng) nïn hoå thûúâng xuyïn bõ lúåi duång. Kïët quaã laâ nhûäng nhaâ àêìu tû bïn ngoaâi thûúâng thñch taâi trúå cho caác cöng ty thöng qua caác moán núå (vúái möåt kïë hoaåch traã núå àùåc biïåt) hún laâ mua cöí phiïëu (àiïìu naây àoâi hoãi viïåc theo doäi chùåt cheä hún). Xu hûúáng nghiïng vïì vay núå nhiïìu naây àûúåc tiïëp sûác thïm búãi tònh traång nhûäng cöí àöng nùæm quyïìn kiïím soaát thûúâng khöng muöën nhûúång laåi quyïìn kiïím soaát hoùåc cung cêëp thöng tin. Viïåc caác toâa aán toã ra yïëu keám trong viïåc bùæt buöåc caác con núå thûåc hiïån caác húåp àöìng vay àaä goáp phêìn ruát ngùæn laåi thúâi haån cuãa caác moán vay, do caác chuã núå nghô rùçng hoå seä khöng cho pheáp àaão núå nïëu nhû hoå phaát hiïån àûúåc caác vêën àïì trong quaá trònh cho vay. Inàönïsia, Philñppn vaâ Thaái Lan àûúåc xïëp haång rêët thêëp trong caác pheáp ào vïì hiïåu quaã cuãa hïå thöëng phaáp luêåt vaâ àaä thïí hiïån tñnh têåp trung súã hûäu cao (baãng 4.1). Sûå phuå thuöåc cuãa caác ngên haâng vaâo têåp àoaân lúán laâ hïët sûác phöí biïën úã Inàönïsia, Malaisia vaâ Philñppn. Taåi Haân Quöëc, caác chaebol (têåp àoaân) bõ cêëm khöng àûúåc súã hûäu lûúång cöí phiïëu àuã àïí kiïím soaát caác ngên haâng, tuy nhiïn caác chaebol lúán nhêët vêîn tòm caách gêy aãnh hûúãng lïn caác quyïët àõnh cho vay cuãa ngên haâng thöng qua chñnh phuã vaâ nhêån àûúåc quyïìn ûu tiïn àöëi vúái caác khoaãn tñn duång cuãa caác töí chûác taâi chñnh phi

92 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 83 Baãng 4.1 Mûác àöå têåp trung súã hûäu vaâ caác khung phaáp chïë, giûäa nhûäng nùm 1990 Nïìn kinh tïë Têåp trung súã hûäu giûäa 15 gia àònh àûáng àêìu (%) Chó söë hiïåu quaã cuãa hïå thöëng phaáp luêåt Chó söë thûåc thi phaáp luêåt Chó söë tham nhuäng Nhêåt Baãn Àaâi Loan (TQ) Malaysia Singapo Höìng Cöng (TQ) Haân Quöëc Thaái Lan Philippin Inàönïsia Ghi chuá: Caác nïìn kinh tïë àûúåc sùæp xïëp theo àöå têåp trung súã hûäu. Ba chó söë àûúåc xïëp haång tûâ 1 (xêëu nhêët) àïën 10 (töët nhêët). Chó söë hiïåu quaã cuãa hïå thöëng phaáp luêåt àaánh giaá tñnh hiïåu quaã, nhêët quaán cuãa möi trûúâng phaáp lyá aãnh hûúãng lïn caác doanh nghiïåp, àùåc biïåt laâ doanh nghiïåp nûúác ngoaâi. Nguöìn: Claessens, Djankov vaâ Lang 1999; La Porta vaâ caác taác giaã khaác 1999; La Porta, Lopez-de-Silanes vaâ Shleifer ngên haâng. Caác cöí àöng kiïím soaát caác ngên haâng tû nhên lúán cuãa Thaái Lan khöng phaãi laâ thaânh viïn cuãa caác têåp àoaân lúán nïn caác ngên haâng naây khöng phaãi phuå thuöåc vaâo caác cöng ty phi taâi chñnh. Tuy nhiïn, cuäng nhû taåi caác nûúác khaác, chuã caác ngên haâng Thaái Lan thûúâng coá nhiïìu möëi quan hïå vúái giúái chñnh trõ gia. Caác nghiïn cûáu thûåc tiïîn gêìn àêy cho thêëy rùçng caác yïëu töë cú cêëu àaä laâm trêìm troång thïm cuöåc khuãng hoaãng. Caác àiïím yïëu trong caác thïí chïë phaáp luêåt duâng àïí quaãn lyá caác cöng ty - àùåc biïåt laâ sûå baão trúå vaâ giaám saát thûåc hiïån thiïëu hiïåu quaã caác quyïìn cuãa chuã núå vaâ nhûäng cöí àöng thiïíu söë - àaä gêy ra caác taác àöång lúán hún àöëi vúái viïåc giaãm tyã giaá vaâ giaá cöí phiïëu trong nùm so vúái caác biïën söë kinh tïë vô mö. Lyá do? Caác cöí àöng kiïím soaát seä àöëi xûã cöng bùçng vúái nhûäng ngûúâi àêìu tû bïn ngoaâi nïëu caác viïîn caãnh laâ tûúi saáng vaâ hoå coân cêìn túái caác nguöìn taâi trúå bïn ngoaâi. Nhûng khi caác viïîn caãnh xêëu ài, viïåc chiïëm àoaåt taâi saãn cuãa nhûäng ngûúâi ngoaâi tùng lïn nïëu nhû quyïìn lúåi cuãa caác nhaâ àêìu tû khöng àûúåc baão vïå töët. Nhûäng sûå keám coãi trong viïåc quaãn lyá caác cöng ty àaä khöng haån chïë caác thaânh quaã hïët sûác àaáng chuá yá trûúác cuöåc khuãng hoaãng cuãa caác nïìn kinh tïë múái nöíi taåi Àöng AÁ, tuy nhiïn, chuáng laâm trêìm troång thïm sûå suy thoaái cuãa thõ trûúâng. Caác sai lêìm vïì chñnh saách vaâ sûå àa daång cuãa thõ trûúâng Mùåc duâ caác àiïím yïëu vïì cú cêëu trong caác ngên haâng vaâ caác cöng ty coá veã nhû àaä laâm trêìm troång thïm cuöåc khuãng hoaãng, caác àiïím yïëu naây khöng phaãi laâ àùåc trûng riïng biïåt cuãa Àöng AÁ vaâ vò vêåy khöng giaãi thñch àûúåc vò sao khuãng hoaãng úã Àöng AÁ laåi trêìm troång hún úã caác nïìn kinh tïë múái nöíi khaác. Thïm vaâo àoá, nhiïìu àiïìm yïëu tûúng tûå cuäng thõnh haânh taåi caác nûúác Àöng AÁ, khöng bõ ngaä quyå búãi cuöåc khuãng hoaãng. Caác sai lêìm chñnh saách cuäng laâm cho cuöåc khuãng hoaãng trúã nïn xêëu hún. Caác chñnh saách ngoaåi höëi àaä taåo ra caác tyã giaá bïìn vûäng trong möåt thúâi gian daâi, laâm giaãm caác ruãi ro nhêån thêëy àûúåc cuãa viïåc vay vaâ cho vay bùçng ngoaåi tïå - vaâ nhû vêåy khuyïën khñch sûå tùng trûúãng cuãa caác moán núå ngoaåi tïå - caác moán núå danh nghôa (do laäi suêët trong nûúác cao) vaâ haån chïë viïåc sûã duång caác cöng cuå tûå baão hiïím. Viïåc sûã duång möåt lûúång lúán dûå trûä ngoaåi tïå (àûúåc tñch luäy trûúác cuöåc khuãng hoaãng) àaä laâm chêåm laåi caác àiïìu chónh theo quan àiïím cuãa caác nhaâ àêìu tû, caác cöë gùæng keáo daâi, töën keám vaâ vö ñch nhùçm duy trò sûå öín àõnh cuãa tyã giaá. Caác chñnh phuã cuäng nuöi nêëng viïåc möi giúái taâi chñnh ngoaåi tïå trûåc tiïëp, thöng qua nhûäng sûå sùæp xïëp nhû Bangkok International Banking Facility (maâ taåi àoá caác moán vay nûúác ngoaâi àaä tùng tûâ 8 tyã USD nùm 1993 lïn 50 tyã USD nùm 1996; Kawai 1997), vaâ möi giúái taâi chñnh ngoaåi tïå giaán tiïëp, thöng qua thuïë suêët cao hún àöëi vúái möi giúái taâi chñnh nöåi tïå so vúái ngoaåi tïå. Möåt caách töíng quaát hún, viïåc tûå do hoáa hïå thöëng taâi chñnh vaâ caác doâng vöën kïí tûâ cuöëi thêåp kyã 1980 àaä xaãy ra maâ cöng taác àiïìu tiïët vaâ kiïím soaát möåt caách cêín thêån khöng àûúåc cuãng cöë möåt caách song song, àaä khuyïën khñch caác töí chûác taâi chñnh kinh doanh möåt caách maåo hiïím.

93 84 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Lõch sûã tùng trûúãng keáo daâi cuãa vuâng naây àaä ru nguã caác chñnh phuã vaâ nhûäng chuã núå (trong vaâ ngoaâi nûúác) trong voâng tûå maän. Caác dêëu hiïåu caãnh baáo trong nhûäng nùm giûäa thêåp kyã nhû sûå tùng trûúãng nhanh choáng cuãa tñn duång àûúåc taâi trúå bùçng caác khoaãn vay núå nûúác ngoaâi ngùæn haån - àaä bõ boã qua hay àaánh giaá thêëp (baãng 4.2). Thêm huåt taâi khoaãn vaäng lai lúán àûúåc chêëp nhêån möåt caách dïî daâng búãi vò noá àûúåc taåo ra vaâ taâi trúå búãi caác caá nhên. Tyã lïå tiïët kiïåm cao (chuã yïëu laâ do caác höå gia àònh), àûúåc höî trúå búãi caác moán vay öì aåt tûâ nûúác ngoaâi, àûúåc möi giúái chuã yïëu thöng qua caác ngên haâng, dêîn túái tyã söë àoân bêíy cao cuãa caác cöng ty vaâ taåo àiïìu kiïån dïî daâng cho viïåc vay núå ngêëm ngêìm thöng qua quyïìn súã hûäu vaâ caác cú cêëu phaáp luêåt. Khaã nùng vay mûúån dïî daâng àaä goáp phêìn vaâo caác bong boáng giaá caã mang tñnh àêìu cú trong lônh vûåc bêët àöång saãn vaâ sûå thûâa mûáa nùng lûåc taåi caác khu vûåc khaác truâng húåp vúái sûå giaãm suát hiïåu quaã cuãa àêìu tû (hònh 4.1). Khi cuöåc khuãng hoaãng nöí ra vaâo giûäa nùm 1997, doâng vöën khöíng löì chaãy ngûúåc ra àaä gêy nïn caác taác àöång to lúán. Töíng lûúång vöën chuyïín tûâ doâng chaãy vaâo sang doâng chaãy ra laâ khoaãng 100 tyã USD trong nùm 1996 vaâ nùm 1997 taåi nùm nûúác bõ khuãng hoaãng trong vuâng laâ Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïsia, Malaisia, Philñppn àaä lïn túái 11% töíng GDP cuãa caác nûúác naây trûúác khuãng hoaãng. Thïm vaâo àoá, caác doâng vöën naây che àêåy caác doâng vöën àêìu tû giaán tiïëp vöën dïî thay àöíi vaâ àaä taân phaá caác thõ trûúâng taâi chñnh trong vuâng. Trûúác cuöåc khuãng hoaãng, möåt àùåc tñnh khaác thûúâng cuãa böën nûúác chõu khuãng hoaãng nùång nïì nhêët - Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Thaái Lan - laâ sûå cöång sinh cuãa caác àiïím yïëu vïì cú cêëu vaâ sûå tùng trûúãng liïn tuåc. Tyã lïå àêìu tû trong nûúác cao, viïåc sûã duång röång raäi caác nguöìn vöën nûúác ngoaâi vaâ taâi khoaãn vöën múã àaä taåo ra tònh traång àêìu tû thûâa mûáa vaâ laåm phaát giaá taâi saãn, tònh traång naây àaä laâm cho cuöåc khuãng hoaãng trúã nïn trêìm troång möåt khi noá àaä nöí ra. Tuy rùçng Philñppn cuäng coá nhûäng àiïím yïëu trong viïåc àiïìu haânh caác cöng ty vaâ cuäng coá möåt thõ trûúâng taâi chñnh dïî thay àöíi khöng keám, song noá àaä traánh àûúåc cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh coá hïå thöëng. Àiïìu naây àaä minh hoåa roä raâng cho vai troâ cuãa caác moán núå tû nhên quaá lúán trong viïåc laâm trêìm troång thïm cuöåc khuãng hoaãng úã caác nûúác laáng giïìng. Tyã lïå tiïët kiïåm nhoã hún vaâ lõch sûã cuãa Baãng4.2 Àöå sêu taâi chñnh vaâ caác chó söë núå trûúác khuãng hoaãng, 1996 (%) Chó söë Inàönïsia Haân Quöëc Malaysia Philippin Thaái Lan Trung Quöëc a Tiïët kiïåm/gdp Àêìu tû/gdp Tñn duång ngên haâng cho tû nhên/gdp b Vöën thõ trûúâng chûáng khoaán/gdp Traái phiïëu àaä phaát haânh/gdp c Núå cöng ty/vöën d e Núå nûúác ngoaâi ngùæn haån/dûå trûä Núå nûúác ngoaâi ngùæn haån/m2ä Núå cöng cöång/gdp Núå cöng cöång/gdp, a. Ûúác tñnh cho 1998 nïëu khöng ghi chuá b. Bao göìm húåp taác xaä, caá nhên, liïn doanh, cöí phêìn, àêìu tû nûúác ngoaâi vaâ caác khöëi ngoaâi quöëc doanh c. Dûä liïåu nùm 1997; bao göìm traái phiïëu chñnh phuã, traái phiïëu taâi chñnh, traái phiïëu cöng ty, traái phiïëu cöng ty coá cöí phêìn d. Dûä liïåu cuöëi nùm 1997 cho Inàönïsia, Han Quöëc, Malaysia. Dûä liïåu thaáng 9/1998 cho Thaái Lan. e. Àêìu thêëp cho doanh nghiïåp cöng nghiïåp vaâ quöëc doanh, àêìu cao cho caác doanh nghiïåp thûúng maåi Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng thïë giúái vaâ IFC

94 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 85 Hònh 4.1 Àêìu tû trúã nïn khöng hiïåu quaã trûúác khuãng hoaãng quaã laâ caác cöng ty cuãa Inàönïsia, vúái moán núå nûúác ngoaâi vaâo khoaãng 65 tyã USD vaâo nùm 1997, àaä phaãi chõu àûång caác thiïåt haåi nùång nïì (Ngên haâng Thïë giúái 1999c). Caãi töí cú cêëu taâi chñnh kïí tûâ sau cuöåc khuãng hoaãng Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. caác cuöåc khuãng hoaãng taåi Philñppn àaä laâm giaãm loâng tin bïn ngoaâi, traánh àûúåc tònh traång caác cöng ty vay núå chöìng chêët. Caác caán böå laänh àaåo cuãa caác ngên haâng lúán àaä quan têm lo lùæng nhiïìu hún túái caác ruãi ro cuãa thõ trûúâng, vaâ do àoá duy trò möåt mûác àöå vöën lúán hún nhiïìu so vúái haån mûác töëi thiïíu 10% àûúåc pheáp cuãa caác töí chûác taâi chñnh loaåi möåt - nhiïìu hún rêët nhiïìu so vúái caác nûúác khaác trung khu vûåc (Ngên haâng Thïë giúái 1999d; Okuda 1999). Caác biïån phaáp kinh tïë vô mö àïí àöëi phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng àaä àûúåc thaão luêån úã chûúng 2. Tûâ quan àiïím cuãa caác ngên haâng, coá leä phûúng phaáp àûúåc duâng àïí àoáng cûãa 16 ngên haâng tû nhên taåi Inàönïsia vaâo thaáng Mûúâi möåt 1997 laâ coá haåi nhêët - trûúác khi möåt chûúng trònh baão hiïím tiïìn gûãi cöng khai àûúåc ra àúâi vaâ taåi thúâi àiïím maâ cöng chuáng biïët rùçng viïåc thiïëu khaã nùng thanh toaán khöng bõ haån chïë taåi caác ngên haâng bõ àoáng cûãa. Haânh àöång naây àaä laâm giaãm niïìm tin vaâo caác ngên haâng tû nhên (mùåc duâ tònh traång khöng traã àûúåc núå taåi caác ngên haâng quöëc doanh coân nùång nïì hún nhiïìu). Vúái viïåc caác ngên haâng nûúác ngoaâi cùæt giaãm caác chûúng trònh tñn duång thûúng maåi vaâ tñn duång liïn ngên haâng àöëi vúái caác àöëi taác nöåi àõa, caác cuöåc phaá giaá tiïëp theo cuãa àöìng rupiah diïîn ra nhanh hún rêët nhiïìu so vúái caác nûúác khaác trong khu vûåc. Kïët Vaâo àêìu nùm 1998, möåt maãng lúán cuãa khu vûåc taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh taåi Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan rúi vaâo tònh traång khöën quêîn vaâ mêët khaã nùng traã núå. Giaá taâi saãn vaâ giaá trõ àöìng tiïìn baãn àõa suåp àöí, caác chûúng trònh tñn duång bõ cùæt giaãm, saãn lûúång giaãm nghiïm troång. Caác cuöåc caãi töí cú chïë tiïëp theo - liïn quan àïën caác mêu thuêîn vïì viïåc chêëp nhêån vaâ phên chia caác khoaãn thiïåt haåi giûäa caác cöí àöng, chuã núå, ban àiïìu haânh vaâ nhûäng ngûúâi àoáng thuïë - àaä trúã thaânh möåt vêën àïì chñnh trõ laâm phûác taåp thïm caác nöî lûåc giaãi quyïët khoá khùn (Haggard 1999). Àöå lúán cuãa caác vêën àïì taâi chñnh cuãa cuöåc khuãng hoaãng vaâ cuãa caác nöî lûåc khùæc phuåc àûúåc töíng kïët trong baãng 4.3. Tuy nhiïn, caác dûä liïåu coá rêët nhiïìu khiïëm khuyïët. Bêët chêëp cöng viïåc kiïím toaán vaâ kïë toaán töët hún, viïåc àaánh giaá caác thiïåt haåi vêîn phaãi dûåa nhiïìu vaâo caác phaán àoaán. Àaão núå vêîn xaãy ra àöëi vúái caác moán núå àïën haån, trong nhiïìu trûúâng húåp àïí traánh cho caác con núå khoãi phaá saãn. Vò vêåy, caác cú quan kiïím soaát ngên haâng (vaâ baãn thên caác ngên haâng) cuäng töën nhiïìu thúâi gian àïí phaát hiïån ra chuáng. Söë liïåu àaánh giaá vïì caác khoaãn vay khöng sinh lúâi coá xu hûúáng tùng lïn theo thúâi gian (vò viïåc àaão núå trúã nïn khoá khùn hún), tuy nhiïn, seä laâ lêìm lêîn nïëu chuáng ta cho rùçng caác söë liïåu àoá chûáng toã rùçng caác àiïìu kiïån kinh tïë cú baãn àang xêëu ài. Thïm vaâo àoá, caác khoaãn vay khöng sinh lúâi thûúâng àûúåc baão àaãm bùçng caác taâi saãn thïë chêëp maâ giaá trõ cuãa caác taâi saãn naây phuå thuöåc vaâo caác thaânh tûåu thûåc tïë cuãa nïìn kinh tïë. Chñnh vò vêåy maâ viïåc àaánh giaá giaá trõ cuãa caác ngên haâng rêët dïî mùæc phaãi sai soát. Ban àêìu, caác chñnh phuã àaä trúå giuáp vïì thanh khoaãn àïì chöëng laåi viïåc ruát tiïìn haâng loaåt taåi caác ngên haâng. Sau khi viïåc ruát tiïìn haâng loaåt naây trúã nïn nghiïm troång hún, chñnh phuã àaä àûáng ra baão laänh cho têët caã caác khoaãn tiïìn gûãi - vaâ trong möåt söë trûúâng húåp nhêån laåi

95 86 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín caác moán núå taâi chñnh khaác - laâm cho caác khoaãn thiïåt haåi cuãa caác ngên haâng trúã thaânh traách nhiïåm cuãa chñnh phuã. Trong toaân vuâng, khoaãng 70 ngên haâng vaâ hún 250 töí chûác taâi chñnh khaác àaä bõ àoáng cûãa. Tuy nhiïn, vêîn coân nhiïìu ngên haâng àûúåc cho pheáp tiïëp tuåc hoaåt àöång nhûng lêm vaâo tònh traång thiïëu vöën. Phêìn lúán caác ngên haâng naây àûúåc nhêån caác khoaãn vöën böí sung tûâ nguöìn vöën chñnh phuã, tuy nhiïn, ngûúâi ta ûúác tñnh rùçng böën nûúác bõ khuãng hoaãng nùång nhêët cêìn thïm khoaãng 80 tyã USD nûäa (nïëu coá hïå thöëng cung cêëp húåp lyá; Claessens, Djankov vaâ Klingebiel 1999a). Chñnh phuã súã hûäu hún 80% caác taâi saãn ngên haâng taåi Inàönïsia, hún möåt nûãa taåi Haân Quöëc, vaâ möåt phêìn ba taåi Thaái Lan (xem dûúái àêy). Viïåc caác taâi saãn naây seä àûúåc baán trúã laåi cho khu vûåc tû nhên nhû thïë naâo cuäng coá nhûäng êín yá quan troång àöëi vúái viïåc àiïìu tiïët vaâ kiïím soaát taâi chñnh. Böën nûúác bõ khuãng hoaãng àaä ài theo nhûäng con àûúâng khaác nhau trong viïåc taái cêëp vöën cho caác ngên haâng vaâ giaãi quyïët caác taâi saãn khöng sinh lúåi. Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia àaä búm thïm tiïìn vöën tûâ khu vûåc cöng cöång vaâo caác ngên haâng àang thiïëu vöën, àöìng thúâi chuyïín möåt phêìn caác moán cho vay khöng sinh lúâi vaâo caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn têåp trung cuãa chñnh phuã. Caác cöng ty naây coá traách nhiïåm cûáu vaän caác taâi saãn vaâ cú cêëu laåi caác moán núå cuãa nhûäng con núå khöng coá khaã nùng traã. Thaái Lan, ngûúåc laåi, àaä gùæn chùåt viïåc cung cêëp caác nguöìn vöën tûâ khu vûåc cöng cöång vúái caác àiïìu kiïån chùåt cheä hún àöëi vúái chuã caác nhaâ bùng. Thaái Lan àaä khöng dûång nïn möåt cöng ty quaãn lyá taâi saãn têåp trung àïí giaãi quyïët caác moán cho vay khöng sinh lúâi, búãi vò chñnh phuã nûúác naây muöën rùçng caác ngên haâng phaãi tûå phuåc höìi vöën vaâ tòm ra caác chiïën lûúåc giaãi quyïët taâi saãn cuãa riïng mònh. Haân Quöëc Caác ngên haâng Haân Quöëc àûúåc cûáu thoaát khoãi phaá saãn búãi caác chuã núå nûúác ngoaâi vaâo cuöëi nùm 1997 khi chñnh phuã àaä baão laänh (möåt phêìn) caác moán núå àïí taåo àiïìu kiïån cho viïåc sùæp xïëp laåi thúâi haån traã caác moán núå nûúác ngoaâi. Sau àoá chñnh phuã àaä nhêån lêëy vai troâ trung têm trong viïåc taái cêëp vöën.vúái viïåc möåt töíng thöëng múái khöng chõu caác ún huïå cuãa caác cöng ty vaâ caác ngên haâng àûúåc bêìu ra trong cuöåc bêìu cûã thaáng Mûúâi hai 1997, möåt cú quan múái àûúåc taåo ra laâ UÃy ban kiïím soaát taâi chñnh àaä coá khaã nùng aáp àùåt caác thay àöíi, laâm cho caác phaãn ûáng ban àêìu cuãa chñnh phuã àöëi vúái cuöåc khuãng hoaãng trúã nïn àaáng tin cêåy hún (Cho 1999; Haggard 1999). Vaâo thaáng Tû 1998 chñnh phuã àaä daânh 64 nghòn tyã uön (47 tyã USD) cho viïåc taái cêëp vöën cho caác ngên haâng, vaâ cho túái thaáng Mûúâi möåt 1999 hoå àaä sûã duång gêìn 60 nghòn tyã uön2. Kïët quaã laâ tyã lïå vöën taåi phêìn lúán caác ngên haâng àaä àûúåc àûa lïn túái 8% ( sûã duång caác tiïu chñ xem xeát höìi quy viïåc phên nhoám caác moán vay àang rêët thõnh haânh). Tuy nhiïn, caác ngên haâng vêîn cêìn thïm caác nguöìn vöën múái, laâ do: Viïåc chuyïín àöíi sang caác tiïu chñ theo hûúáng nhòn xa tröng röång viïåc phên nhoám caác moán vay trong nùm Caác töín thêët maâ caác ngên haâng phaãi chõu tûâ cuöåc khuãng hoaãng Daewoo vaâ thõ trûúâng traái phiïëu giaãm. Caác aáp lûåc tûâ cuöåc caãi töí caác cöng ty àang diïîn ra chêåm. Cú cêëu laåi caác chaebol lúán nhêët Haân Quöëc coân khoá khùn hún nûäa, búãi vò chuáng àaä coá caác nguöìn cung cêëp taâi chñnh laâ caác cöng ty àêìu tû uãy thaác. Ngaânh àêìu tû uãy thaác àaä lúán lïn gêìn gêëp 3 lêìn trong khoaãng tûâ cuöëi nùm 1997 cho túái giûäa nùm 1999, gêìn nhû àaä àaåt túái àöå lúán cuãa tiïìn gûãi taåi ngên haâng. Viïåc Daewoo, têåp àoaân lúán thûá 2, vúái söë tiïìn núå khoaãng 75 tyã USD, gêìn nhû suåp àöí vaâo thaáng Taám 1999 àaä caãnh baáo àïí caác nhaâ àêìu tû ruát vöën ra khoãi caác cöng ty àêìu tû uãy thaác. Caác cöng ty naây laåi phaát haânh traái phiïëu àïí nhùçm thu huát vöën buâ àùæp vaâo caác khoaãn tiïìn àaä àûúåc ruát ra vaâ laâm cho giaá traái phiïëu giaãm xuöëng. Theo mïånh lïånh cuãa chñnh phuã, caác ngên haâng àaä mua khoaãng 20 nghòn tyã uön traái phiïëu, tuy nhiïn, giaá cuãa traái phiïëu vêîn dïî bõ töìn thûúng búãi laäi suêët tùng vaâ caác viïîn caãnh tûúng lai cuãa caác cöng ty àêìu tû uãy thaác.

96 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 87 Baãng 4.3 Cêëu truác laåi khu vûåc taâi chñnh taåi Àöng AÁ Haânh àöång Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Thaái Lan Trung Quöëc Phaãn ûáng ban àêìu cuãa chñnh phuã Höî trúå thanh khoaãn 21,7 tyã USD 23,3 tyã USD 9,2 tyã USD 24,1 tyã USD Khöng; thanh khoaãn (18% cuãa GDP) (5% cuãa GDP) (13% cuãa GDP) (20% cuãa GDP) ngên haâng Núå khöng sinh lúâi Núå khöng sinh lúâi/ 31,4 (9/1999) 17,9 (9/1999) 24,0 (12/1999) 41,1 (12/1999) 25,0 b töíng núå a (%) Núå khöng sinh lúâi/ 12,4 10,1 17,5 38,5 12,9 b töíng núå sau khi chuyïín giao cho cöng ty quaãn lyá taâi saãn (%) Giaãi phaáp giaãm cùng thùèng taâi chñnh Àoáng cûãa ngên haâng66 cuãa 237 Khöng Khöng 1 cuãa 15 1 ngên hang thûúng maåi Àoáng cûãa caác töí khöng Nhiïìu hún 200 Khöng 57 cuãa HTX tñn duång chûác taâi chñnh khaác thaânh thõ vaâ 5 cöng ty tñn duång khaác Saáp nhêåp 9 ngên haâng bõ 8 trong 26 bõ caác 58 seä saáp nhêåp 3 ngên haâng Nhiïìu HTX tñn duång quöëc hûäu hoaá àûúåc ngên haâng khaác thaânh möåt söë vaâ 12 töí chûác thaânh thõ vaâ 2 ngên saáp nhêåp nuöët chûa biïët (12/2000 taâi chñnh haâng Ngên haâng taåm thúâi quöëc hûäu hoaá Chiïën lûúåc taái cêëp vöën ngên haâng Taái cêëp vöën bùçng Traái phiïëu tûúng Chñnh phuã búm Danamodal búm Chñnh phuã búm Chñnh phuã búm 270 quyä cöng cöång àûúng 40 tyã USD 50 tyã USD vaâo 9 1,7 tyã USD vaâo khoaãng 9 tyã USD tyã NDT (32,6 tyã USD) àûúåc phaát haânh ngên haâng thûúng 10 töí chûác vaâo caác ngên haâng giûäa nùm 1998 vaâo nùm 1999, 20 tyã maåi, 5 trong 6 tû nhên vaâ khoaãng 4 ngên haâng quöëc USD seä àûúåc phaát ngên haâng lúán 11 tyã USD vaâo doanh. Caác ngên haânh nùm 2000 do chñnh phuã caác ngên haâng haâng àûúåc taái cêëp kiïëm soaát 90% quöëc doanh vöën thöng qua chuyïín giao núå cho quaãn lyá taâi saãn Súã hûäu nûúác ngoaâi 1 àang chúâ àúåi 1 thöng baáo Khöng àûúåc pheáp. 4 hoaân thaânh Àûúåc pheáp nhûng chiïëm ûu thïë trong 1 chúâ àúåi Tuy nhiïn cöí phêìn 2 chúâ khöng hoaåt àöång ngên haâng nhaâ nûúác lúán bùçng nöåi tïå Caác töí chûác taâi Nhiïìu ngên haâng Nhiïìu töí chûác Khoá àaánh giaá Möåt söë ngên Nhiïìu ngên haâng vaâ chñnh yïëu vêîn thûúng maåi yïëu taâi chñnh phi haâng thûúng maåi töí chûác taâi chñnh yïëu coân töìn taåi ngên haâng yïu quöëc doanh vaâ tû nhên yïëu a. Bao göìm caã caác khoaãn ngoaâi ngên haâng vaâ caác khoaãn vay àûúåc chuyïín cho caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn. b. Ngên haâng Nhên dên Trung Hoa àûa ra ûúác tñnh vaâo giûäa nùm 1999; caác con söë ûúác tñnh tû nhên thêåm chñ coân cao hún. Nguöìn: Claessens, Djankow vaâ Klingebiel 199a; Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

97 88 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Malaisia Trong söë böën nûúác bõ khuãng hoaãng thò Malaisia coá leä laâ nûúác nùçm trong võ trñ töët nhêët àïí àûúng àêìu vúái noá. Núå nûúác ngoaâi vaâ núå cuãa caác cöng ty laâ tûúng àöëi thêëp. Àùåc àiïím thûá hai chûáng toã rùçng thõ trûúâng vöën trong nûúác sêu hún. Chûúng trònh cú cêëu laåi cuãa Malaisia àaä àûúåc chñnh phuã sùæp àùåt möåt caách chùåt cheä, chuá yá túái saáp nhêåp vaâ traánh àoáng cûãa caác töí chûác taâi chñnh hoùåc baán cho caác töí chûác nûúác ngoaâi. Ban àêìu, 16 tyã ringgit (4,2 tyã USD) àûúåc huy àöång àïí taái cêëp vöën cho caác ngên haâng, vaâ túái thaáng Baãy 1999 töí chûác múái àûúåc taåo ra laâ Danamodal àaä búm 6,4 tyã ringgit (1,7 tyã USD) vaâo 10 töí chûác taâi chñnh. Tuy nhiïn, nhiïìu töí chûác trong söë naây àaä hoaân traã laåi söë vöën àûúåc cêëp, vaâ cho túái thaáng Mûúâi möåt 1999 söë tiïìn Danamodal cho vay chó coân khoaãng 4,6 tyã ringgit (1,2 tyã USD). Kïët quaã laâ caác ûúác tñnh vïì kinh phñ cêìn thiïët cho Danamodal àûúåc haå thêëp xuöëng. Cho túái thaáng Chñn 1999 cú quan quaãn lyá taâi saãn Danaharta àaä thu àûúåc 39 tyã ringgit (10,8 tyã USD) tûâ caác töí chûác taâi chñnh dûúái daång caác moán vay khöng sinh lúâi. Àaä coá luác chñnh phuã mong muöën saáp nhêåp têët caã caác töí chûác taâi chñnh thaânh saáu nhoám. Tuy nhiïn, chó thõ naây àaä àûúåc thu laåi vaâo thaáng Mûúâi 1999 vaâ thúâi haån àïí taái töí chûác laåi khu vûåc taâi chñnh àûúåc keáo daâi ra túái thaáng Mûúâi hai lnàönïsia Khu vûåc taâi chñnh cuãa Inàönïsia phaãi àûúng àêìu vúái nhûäng thaách thûác laâm naãn loâng ngûúâi nhêët. Hïå thöëng ngên haâng cuãa nûúác naây laâ yïëu keám nhêët trong vuâng trûúác khuãng hoaãng. Caác khoaãn núå nûúác ngoaâi lúán cuãa caác cöng ty trong nûúác laâm cho viïåc giaãi quyïët núå cuãa caác cöng ty caâng trúã nïn khoá khùn. Àöìng baãn tïå bõ mêët giaá nghiïm troång sau cuöåc khuãng hoaãng. Viïåc taái cêëp vöën cho caác ngên haâng àaä taåo ra möåt gaánh nùång taâi khoáa khöíng löì, phaãn aánh tònh traång núå cöng cöång lúán trûúác khuãng hoaãng vaâ caác khoaãn thiïåt haåi ngên haâng khöíng löì. Àöìng thúâi, caác chñnh trõ gia cuäng khöng nhêët trñ àûúåc vúái nhau vïì phûúng phaáp caãi töí, ñt nhêët laâ cho àïën cuöåc bêìu cûã töíng thöëng vaâo thaáng Mûúâi Caác cuöåc caãi caách cuäng bõ dûâng laåi vò nhûäng möëi lo ngaåi vaâ caác cuöåc tranh caäi chñnh trõ bùæt nguöìn tûâ caác thöng tin vïì caác moán tiïìn laåi quaã cuãa Ngên haâng Bali cho àaãng Golkar àang cêìm quyïìn vaâo giûäa nùm Nguyïn nhên chñnh cuãa sûå tiïën triïín chêåm chaåp trïn khöng phaãi laâ do thiïëu caác phûúng tiïån vaâ caác cú quan múái, àûúåc thaânh lêåp sau khi cuöåc khuãng hoaãng nöí ra: Cú quan taái cú cêëu Ngên haâng Inàönïsia àûúåc thaânh lêåp àïí laänh àaåo cöng cuöåc taái cú cêëu phêìn lúán caác ngên haâng vúä núå. Àún võ quaãn trõ taâi saãn trong cú quan naây chuyïn thu gom caác taâi saãn khöng sinh lúâi tûâ caác ngên haâng bõ phong toãa hay bõ saáp nhêåp, phong traâo Khúãi xûúáng Jakarta àûúåc töí chûác nhùçm cöí vuä taái cú cêëu caác doanh nghiïåp möåt caách tûå nguyïån, vaâ Cú quan taái cú cêëu núå Inàönïsia (theo nhû Thoãa thuêån Frankfurt ) àûúåc thaânh lêåp àïí giuáp cho caác con núå vaâ chuã núå phoâng ngûâa caác ruãi ro tyã giaá. Thaái Lan Thaái Lan àaä àoáng cûãa hai phêìn ba caác cöng ty taâi chñnh cuãa mònh vaâ Cú quan taái cú cêëu taâi chñnh àaä baán àêëu giaá phêìn lúán caác taâi saãn thu àûúåc tûâ caác cöng ty naây. Nhû àaä noái úã trïn, caác àiïìu kiïån khùæc nghiïåt àïí coá thïí nhêån àûúåc vöën tûâ chñnh phuã àaä khuyïën khñch caác ngên haâng tûå tòm caách tùng thïm nguöìn vöën cuãa mònh (khung 4.1). Mùåc duâ caác ngên haâng àaä cöë gùæng, nhûng nhiïìu ngên haâng vêîn lêm vaâo tònh traång thiïëu vöën. Tuy nhiïn, caác khoaãn cho vay khöng sinh lúâi cuãa caác ngên haâng àaä giaãm dêìn tûâ àiïím cao nhêët vaâo giûäa nùm 1999 do viïåc traã núå vaâ taái cú cêëu núå diïîn ra nhanh hún thöng qua viïåc chuyïín caác moán núå khoá àoâi sang caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn ngên haâng múái àûúåc thaânh lêåp (caác ngên haâng laâ chuã súã hûäu cuãa cöng ty naây - ND.). Viïåc taåo ra caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn trûåc thuöåc ngên haâng naây àaä àûúåc khuyïën khñch thöng qua viïåc huãy boã caác khoaãn thuïë bêët lúåi vaâ thöng qua caác quy àõnh cho pheáp ngên haâng àûúåc chuyïín caác moán núå sang caác cöng ty maâ chuáng laâ cöí àöng àa söë vúái giaá trõ ngang bùçng vúái giaá trõ kïë toaán cuãa chuáng, trûâ ài möåt khoaãn dûå trûä bùæt buöåc dûúái möåt chûúng

98 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 89 trònh kiïn nhêîn nhiïìu giai àoaån. Trûâ ài caác khoaãn taâi saãn àaä àûúåc Cú quan taái cú cêëu taâi chñnh baán ài, caác khoaãn núå àûúåc taái cú cêëu coá töíng trõ giaá laâ 107 nghòn tyã baåt (28 tyã USD) vaâo thúâi àiïím cuöëi nùm 1999, àaä tùng nhanh möåt caách àaáng kïí trong nûãa cuöëi cuãa nùm. Tuy nhiïn, caác cuöåc àaâm phaán núå ban àêìu coá veã nhû àaä taåo ra caác quaá trònh taái cú cêëu khöng thoãa àaáng cho pheáp viïåc traã núå àûúåc duy trò thöng qua doâng tiïìn kinh doanh. Àiïìu àoá àaä dêîn àïën sûå cêìn thiïët phaãi töí chûác caác voâng àaâm phaán núå tiïëp theo. Chñnh phuã cuãa caác nïìn kinh tïë nhoã hún trong vuâng cuäng àaä tiïën haânh caác bûúác àïí khùæc phuåc caác àiïím yïëu taâi chñnh cuãa caác cöng ty (khung 4.2). Caác cöng ty àaä laâm ùn ra sao? Khöng phuå thuöåc vaâo mûác àöå vay núå cuãa mònh, têët caã caác cöng ty trong vuâng àïìu cêìn phaãi thñch nghi laåi vúái àiïìu kiïån cêìu giaãm vaâ sûå dõch chuyïín trong giaá caã do tyã giaá giaãm xuöëng gêy ra. Taái cú cêëu hoaåt àöång, ngûúåc laåi vúái taái cú cêëu taâi chñnh (taái cú cêëu taâi chñnh gêy ra caác thay àöíi bïn vïë núå cuãa baãng cên àöëi taâi saãn), coá veã nhû àang àûúåc aáp duång, cho duâ viïåc thiïëu khaã nùng traã núå cuäng àaä gêy ra nhiïìu chuá yá. Taái cú cêëu hoaåt àöång: caác chûáng cúá haån chïë nhûng àaáng khñch lïå Doâng tiïìn hoaåt àöång laâ möåt thûúác ào cú baãn caác kïët quaã kinh doanh. Sau khi trûâ caác khoaãn chi phñ cuãa haâng baán ra (nguyïn liïåu vaâ nhên cöng trûåc tiïëp vaâ giaán tiïëp) - nhûng khöng phaãi laâ caác khoaãn phi tiïìn mùåt nhû hao moân, hoùåc chi phñ taâi chñnh nhû laâ laäi phaãi traã - noá chó ra cho chuáng ta biïët doanh nghiïåp coá thïí tiïëp tuåc hoaåt àöång maâ khöng cêìn phaãi àûúåc tiïëp thïm tiïìn mùåt. Thêåm chñ caác doanh nghiïåp thua löî cuäng coá thïí coá thùång dû tiïìn mùåt, nhûng caác doanh nghiïåp thêm huåt tiïìn mùåt thò thûúâng trúã thaânh caác thaãm kõch kinh tïë (búãi vò giaá trõ àêìu ra nhoã hún giaá trõ cuãa àêìu vaâo àûúåc sûã duång) vaâ chñn muöìi cho viïåc thanh lyá. Caác cöng ty coá sûác söëng cuäng coá thïí rúi vaâo tònh traång thêm huåt tiïìn mùåt trong möåt khoaãng thúâi gian nhêët àõnh - nhû caác doanh nghiïåp múái bùæt àêìu nhûng coá möåt tiïìm nùng to lúán - tuy nhiïn, àêy khöng phaãi laâ trûúâng húåp cuãa phêìn lúán caác doanh nghiïåp. Hònh 4.2 minh hoåa tyã lïå cuãa caác doâng tiïìn trïn giaá trõ taâi saãn cuãa doanh nghiïåp theo söí saách (tyã lïå lúåi nhuêån trïn taâi saãn) cho möåt lûúång mêîu cên àöëi trong khu vûåc chïë taåo, saãn xuêët trûúác vaâ sau khuãng hoaãng3. Phêìn lúán caác doanh nghiïåp coá tyã lïå lúåi nhuêån lúán hún 0 caã trûúác vaâ sau khuãng hoaãng (baãng 4.4). Möåt vaâi doanh nghiïåp coá thùång dû trûúác khuãng hoaãng nhûng laåi bõ thêm huåt sau khuãng hoaãng - coá leä caác doanh nghiïåp naây àaä thêët baåi trong àiïìu chónh cöng viïåc kinh doanh - tuy nhiïn, söë lûúång caác cöng ty naây chó nhiïìu hún söë cöng ty coá thêm huåt trûúác khuãng hoaãng vaâ thùång dû sau khuãng hoaãng möåt chuát. Coá nhiïìu chûáng cúá chûáng toã rùçng tyã lïå lúåi nhuêån laâ tûúng àöëi thêëp taåi möåt söë nûúác (Haân Quöëc) vaâ tûúng àöëi cao taåi caác nûúác khaác (Philñppn, Inàönïsia), tuy nhiïn, sûå khaác biïåt trong phûúng phaáp haåch toaán laâm cho viïåc so saánh caác nûúác vúái nhau hïët phûác taåp. Boã qua viïåc caác doanh nghiïåp coá thïí coá khaã nùng sinh lúâi nhiïìu hún trûúác cuöåc khuãng hoaãng, chuáng àöëi phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng töët möåt caách àaáng ngaåc nhiïn, vúái möåt tyã lïå sinh lúâi trung bònh lúán hún 0 trong nùm Taái cú cêëu hoaåt àöång àûúåc aáp àùåt búãi caác haån chïë vïì ngên saách. Möåt doanh nghiïåp coá thêm huåt tiïìn mùåt thò khöng thïí traã lûúng cho nhên viïn vaâ thanh toaán cho caác nhaâ cung cêëp nguyïn vêåt liïåu cuãa noá nïëu nhû khöng àûúåc búm thïm caác khoaãn tiïìn mùåt (khaác vúái àaão núå àïën haån), nhûng caác khoaãn tiïìn mùåt naây khöng àïën trong thúâi kyâ khuãng hoaãng. Tuy nhiïn, taái cú cêëu hoaåt àöång bõ giúái haån búãi caác cöng nghïå cuãa hïå thöëng maáy moác vaâ thay àöíi theo tûâng khu vûåc. Khu vûåc chïë taåo vaâ saãn xuêët cuäng nhû khu vûåc dõch vuå àöëi phoá vúái khuãng hoaãng töët nhêët vaâ khu vûåc xêy dûång àöëi phoá töìi nhêët (Xu 1999). Khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn trûúác àiïìu naây, búãi vò khu vûåc xêy dûång chõu hêåu quaã nùång nïì nhêët do sûå suåp àöí cuãa khu vûåc bêët àöång saãn vaâ möåt toâa nhaâ tröëng khöng thïí sûã duång vaâo bêët cûá viïåc gò khaác. Caác söë liïåu töíng húåp khöng cho pheáp chuáng ta nghiïn cûáu xem caác doanh nghiïåp

99 90 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Khung 4.1 Phûúng aán taái cêëp vöën cho caác ngên haâng Thaái Lan Chñnh phuã Thaái Lan àaä thaânh lêåp Cú quan taái cú cêëu taâi chñnh àïí quaãn lyá taâi saãn cuãa caác cöng ty bõ àoáng cûãa trong nùm 1997, bùçng caách baán thêåt nhanh caác taâi saãn thu àûúåc. Möåt chuöîi caác cuöåc baán àêëu giaá àaä thu vïì àûúåc hún 4 tyã USD tiïìn baán taâi saãn, vúái giaá trung bònh vaâo khoaãng 25% giaá trõ danh nghôa cuãa caác taâi saãn naây. Nhûäng ngûúâi mua seä giaãi quyïët trûåc tiïëp vúái caác chuã núå maâ khöng cêìn sûå tham gia cuãa chñnh phuã. Caác ngên haâng àûúåc àöëi xûã möåt caách khaác hùèn, búãi vò chuáng coá nhiïìu khoaãn núå khoá àoâi hún vaâ chñnh phuã khöng muöën trúã thaânh chuã núå cho duâ chó laâ taåm thúâi (sau khi àaä vêëp phaãi nhûäng sûå bêët bònh chñnh trõ maâ do àoá caác cöng ty taâi chñnh bõ àoáng cûãa). Hai phûúng aán taái cêëp vöën, àûúåc cöng böë vaâo thaáng Taám 1998, nhùçm muåc àñch khuyïën khñch caác chuã ngên haâng thu höìi laåi caác moán cho vay khöng sinh lúâi vaâ kinh doanh coá hiïåu quaã. Caã hai phûúng aán naây àïìu khöng gêy ra àûúåc sûå quan têm trong giúái ngên haâng, mùåc duâ caác ngên haâng vêîn coá thïí àùng kyá cho túái thaáng Mûúâi möåt Trong phûúng aán Cêëp 1, chñnh phuã seä mua cöí phêìn (ûu àaäi) cuãa caác ngên haâng nïëu nhû caác ngên haâng naây chõu aáp duång möåt caách tûác thúâi caác quy àõnh vïì kïë toaán, dûå phoâng vaâ vöën, caác quy àõnh naây seä àûúåc bùæt àêìu aáp duång vaâo cuöëi nùm Chñnh phuã trûúác hïët seä triïåt tiïu caác taâi saãn coá giaá trõ roâng êm (maâ khöng mua cöí phiïëu), sau àoá seä laâm tùng vöën chuã súã hûäu lïn túái 2,5% cuãa trõ giaá taâi saãn sau khi àaä àûúåc àiïìu chónh theo ruãi ro bùçng caách búm thïm traái phiïëu chñnh phuã vaâo. Àöìng thúâi, chñnh phuã cuäng seä àêìu tû vöën àöëi ûáng vúái möîi àöìng àöla àêìu tû tû nhên cho túái khi àaåt àûúåc tyã lïå vöën quy àõnh 4,5%. Nhû vêåy chñnh phuã seä trúã thaânh cöí àöng àa söë trong bêët cûá ngên àaä taái cú cêëu hoaåt àöång ra sao, hoùåc liïåu chuáng coá thïí, hoùåc cêìn phaãi laâm töët hún nhûäng gò maâ chuáng àaä laâm. Trong khi lúåi nhuêån trung bònh coá giaãm xuöëng chuát ñt (sûå chïnh lïåch giûäa chuáng vúái nhau tùng lïn) sau cuöåc khuãng hoaãng taåi têët caã caác nûúác, àêy coá leä laâ caách töët nhêët maâ caác doanh nghiïåp coá thïí ûáng phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng. Mùåc duâ chi phñ lao àöång cuäng laâ möåt khoaãn chi phñ quan troång, viïåc khöng sa thaãi cöng nhên cuäng laâ húåp lyá - àùåc biïåt trong trûúâng húåp caác cöng nhên naây coá caác kyä nùng àùåc trûng cho doanh nghiïåp vaâ suy thoaái chó laâ taåm thúâi. haâng naâo coá tyã lïå vöën dûúái 2,5%, tuy nhiïn, tyã lïå vöën cuãa chñnh phuã seä laâ thiïíu söë trong caác ngên haâng coá tyã lïå vöën gêìn àaåt túái 4,5%. Mùåc duâ caác nhaâ àêìu tû tû nhên coá möåt lûåa choån àïí mua laåi cöí phêìn cuãa chñnh phuã sau naây, cho àïën khi viïåc naây xaãy ra thò chñnh phuã coá quyïìn chó àõnh ban quaãn trõ cuãa ngên haâng. Tuy rùçng sûå àe doåa naây chó daânh cho caác trûúâng húåp quaãn lyá sai lêìm trêìm troång, noá àaä khiïën cho têët caã caác ngên haâng, trûâ hai ngên haâng nûãa tû nhên, tröën traánh tham gia vaâo phûúng aán naây. Phûúng aán Cêëp 2 cuäng seä búm thïm vaâo möåt lûúång vöën tûâ chñnh phuã, chó khaác rùçng thay cho caác cöí phiïëu ûu àaäi nhû trong phûúng aán 1, chñnh phuã seä nùæm giûä möåt lûúång núå phuå thuöåc cuãa ngên haâng túái 2% giaá trõ cuãa töíng taâi saãn sau khi àaä àûúåc àiïìu chónh theo ruãi ro. Khoaãn tiïìn trïn seä giaãm theo thúâi gian, laâm cho viïåc tham gia vaâo phûúng aán naây súám trúã nïn coá lúåi. Hún thïë nûäa, khoaãn vöën búm thïm vaâo naây cuäng àûúåc raâng buöåc vúái töíng söë caác khoaãn núå maâ ngên haâng seä cú cêëu laåi vúái caác cöng ty vay núå. Phûúng aán naây khöng àûúåc sûã duång búãi vò caác ngên haâng thiïëu vöën Cêëp 1 chûá khöng phaãi Cêëp 2. Thay vò sûã duång caác phûúng aán naây, nhiïìu ngên haâng àaä phaát haânh cöí phiïëu múái cho caác nhaâ àêìu tû tû nhên. Tuy nhiïn, chuáng ta seä mùæc phaãi sai lêìm nïëu cho rùçng giaá trõ thûåc cuãa caác ngên haâng naây laâ lúán hún 0. Caác cöí phiïëu múái bõ troái chùåt vúái caác khoaãn núå phuå thuöåc vaâ vúái möåt laäi suêët àuã lúán àïí hêëp dêîn nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn. Nhû vêåy, mùåc duâ àaä coá möåt lûúång cöí phiïëu tû nhên àuã lúán trong caác nhaâ bùng, nhûng chñnh phuã coá thïí khöng cûúäng laåi àûúåc caác sûác eáp chñnh trõ àïí baão vïå nhûäng nhaâ àêìu tû chuã quan khoãi caác thiïåt haåi vïì sau. Nhû vêåy, caác doanh nghiïåp àaä haânh àöång möåt caách khön kheáo khi giûä laåi caác lao àöång khöng coá viïåc nhûng chó traã hoå möåt lûúång tiïìn töëi thiïíu àïí giûä cho doâng tiïìn hoaåt àöång cuãa chuáng thùång dû möåt chuát hún laâ caách laâm thiïín cêån nhùçm tùng lúåi nhuêån ngùæn haån. Lûúång ngûúâi thêët nghiïåp tùng lïn khöng tûúng xûáng vúái sûå giaãm ài cuãa àêìu ra -möåt sûå giaãi thoaát têm lyá àöëi vúái chñnh phuã khoãi möëi lo lùæng rùçng cuöåc khuãng hoaãng seä laâm tùng tyã lïå thêët nghiïåp. Tiïìn lûúng vaâ caác khoaãn phuác lúåi giaãm, vaâ phêìn lúán caác doanh nghiïåp hoaåt àöång vúái möåt mûác thùång dû nhoã, mùåc duâ vêåy, lûúång

100 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 91 Khung 4.2 Laâm söëng laåi caác ngên haâng vaâ caác doanh nghiïåp trong nïìn kinh tïë nhoã trong khu vûåc Möåt söë nïìn kinh tïë trong caác nïìn kinh tïë nhoã taåi Àöng AÁ phaãi àöëi àêìu vúái möåt sûå cùng thùèng gay gùæt trong caác ngên haâng vaâ caác doanh nghiïåp, cuäng giöëng vïì cú baãn so vúái caác nûúác bõ khuãng hoaãng chñnh. Taåi Möng Cöí vaâo thaáng Chñn 1999, caác moán vay khöng sinh lúâi àûúåc ûúác àoaán laâ chiïëm khoaãng möåt nûãa caác moán cho caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ tû nhên vay. Taåi Cöång hoâa dên chuã nhên dên Laâo, hïå thöëng ngên haâng àûúåc cöng böë laâ vúä núå sau caác cuöåc kiïím toaán nùm 1996, 1997 vúái caác moán cho vay khöng sinh lúâi chiïëm khoaãng tûâ 25 túái 70% vaâ viïåc taái cêëp vöën seä töën keám khoaãng 70 triïåu USD. Cuöåc khuãng hoaãng trong vuâng cuäng seä laâm tùng thïm caác thiïåt haåi cuãa caác ngên haâng Laâo. Caác söë liïåu vïì caác khoaãn tñn duång khöng sinh lúâi taåi Campuchia khöng àûúåc cöng böë, tuy nhiïn, tyã lïå naây cuäng seä coá àöå lúán tûúng àûúng. Nhû vêåy, lõch trònh caãi töí taåi Campuchia, Laâo vaâ Möng Cöí seä bao göìm viïåc baán laåi caác moán núå khoá àoâi, taái cú cêëu caác cöng ty vaâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác, tùng cûúâng cöng taác laänh àaåo doanh nghiïåp, àöìng thúâi caãi thiïån cöng taác àiïìu tiïët, kiïím soaát vaâ caác Cú quan chûác nùng. Chñnh phuã Campuchia àang àûa ra Luêåt caác töí chûác taâi chñnh múái, cú cêëu laåi phêìn lúán caác ngên haâng kinh doanh ngoaåi tïå quöëc doanh trûúác khi chuáng àûúåc àem tû nhên hoáa vaâ tùng cûúâng giaám saát ngên haâng. Taåi Laâo, baãy ngên haâng thûúng maåi quöëc doanh àaä àûúåc cuãng cöë laåi thaânh ba, àöìng thúâi chñnh phuã cuäng àaä coá caác cöë gùæng àïí thùæt chùåt cöng taác quaãn lyá vaâ phoâng ngûâa. Caác tiïën böå trong kinh doanh vaâ quaãn lyá (chuã yïëu trong lônh vûåc àaánh giaá ruãi ro tñn duång, àaánh giaá taâi saãn thïë chêëp, phuåc höìi caác moán vay vaâ quaãn lyá thanh khoaãn) cuäng àûúåc nhùæc àïën. Chñnh phuã Möng Cöí àaä thaânh lêåp möåt cöng ty quaãn lyá taâi saãn àïí kiïím soaát viïåc thanh lyá hai ngên haâng vaâ taái cú cêëu möåt ngên haâng thûá 3. Möåt söë caác ngên haâng khaác cuãa Möng Cöí àang tiïën haânh taái cú cêëu trûúác khi bõ tûúác àoaåt. Taåi caác núi khaác trong vuâng, Papua Niu Ghinï àaä khúãi àêìu möåt chûúng trònh tû nhên hoáa nhùçm vaâo caác cöng ty cung cêëp cú súã cöng cöång, caác cöng ty thûúng maåi vaâ caác têåp àoaân taâi chñnh lúán nhêët nûúác naây vúái töíng taâi saãn lïn túái khoaãng 40% töíng taâi saãn cuãa caác ngên haâng. thùång dû nhoã naây thûúâng khöng àuã àïí traã caác moán núå àang moåc lïn nhû nêëm. Sûå cêìn thiïët phaãi caãi thiïån tònh traång vay núå cuãa caác doanh nghiïåp Mùåc duâ phêìn lúán caác doanh nghiïåp àaä àiïìu chónh hoaåt àöång cuãa hoå àïí taåo ra möåt lûúång thùång dû tiïìn mùåt khiïm töën, nhiïìu doanh Baãng 4.4 nghiïåp vêîn khöng coá khaã nùng traã núå vaâ caác khoaãn núå naây àang tùng lïn theo sûå mêët giaá cuãa àöìng nöåi tïå vaâ laäi suêët cuäng tùng lïn. Vaâo nùm 1998 tyã lïå núå trïn vöën chuã súã hûäu àaä cao hún àaáng kïí so vúái caác mêîu àûúåc trònh baây trong hònh 4.2. Cuäng coá caác bùçng cúá chûáng toã rùçng trong nùm 1999 hún möåt phêìn tû söë doanh nghiïåp Tyã lïå lúåi nhuêån vïì taâi saãn vaâ cú cêëu thanh toaán cuãa caác haäng trûúác vaâ sau khuãng hoaãng (%) Doâng tiïìn mùåt hoaåt àöång nhû laâ möåt phêìn cuãa giaá trõ kïë toaán Tyã lïå cuãa caác cöng ty coá tyã lïå àoân bêíy cao Nïìn kinh tïë Söë cöng ty Trûúác khuãng hoaãng Sau khuãng hoaãng khuãng hoaãng Inàönïsia 97 14,6 11,9 91,5 Haân Quöëc 236 9,6 9,1 83,3 Malaisia ,2 9,6 64,1 Philippin 67 15,1 10,2 77,2 Thaái Lan ,5 10,6 80,6 Trung Quöëc 71 9,0 7,7 54,4 Höìng Cöng (TQ) ,7 9,9 41,0 Nguöìn: Xu 1999.

101 92 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 4.2 Ngay caã khi xaãy ra khuãng hoaãng, àa söë caác cöng ty chïë taåo vêîn tiïëp tuåc coá lúåi nhuêån dûúng Tyã lïå lúåi nhuêån/taâi saãn àöëi vúái möåt söë cöng ty (%)

102 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 93 taåi Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan vaâ gêìn hai phêìn ba söë doanh nghiïåp cuãa Inàönïsia khöng thïí traã laäi àûúåc tûâ doâng tiïìn hoaåt àöång (Claessens, Djankov vaâ Klingebiel 1999a). Caác söë liïåu naây àûúåc viïån dêîn tûâ caác cöng ty coá tïn trïn thõ trûúâng chûáng khoaán. Nïëu tònh traång cuãa caác cöng ty khöng coá tïn trïn thõ trûúâng chûáng khoaán coân xêëu hún thò tyã lïå cuãa caác moán núå khöng traã àûúåc coân lúán hún caác con söë àûúåc àûa ra. Trong khi möåt söë trong caác moán núå khöng sinh lúâi naây coá thïí àûúåc thanh toaán khi nïìn kinh tïë phuåc höìi vaâ hoaåt àöång cuãa caác doanh nghiïåp àûúåc caãi thiïån, möåt söë doanh nghiïåp seä coá söë núå lúán hún söë maâ hoå coá khaã nùng traã. Caác cöng ty naây cêìn phaãi cú cêëu laåi caác khoaãn núå cuãa chuáng, tuy nhiïn àiïìu àoá àaä xaãy ra chêåm hún nhûäng gò maâ nhûäng ngûúâi quan saát àaä hy voång. Möåt cöng ty àang mùæc núå, àöìng thúâi àang vêåt löån àïì tiïëp tuåc kinh doanh, thñch duâng luöìng tiïìn thu àûúåc àïí traã lûúng cho cöng nhên vaâ nhûäng nhaâ cung cêëp (nguyïn vêåt liïåu-nd.) hún laâ traã núå. Tuy nhiïn, àiïìu naây cuäng khöng laâm töín haåi túái caác chuã núå, nïëu nhû giaá trõ cuãa doanh nghiïåp nhû laâ möåt möëi quan têm lúán vêîn lúán hún caác taâi saãn thanh lyá cuãa noá, búãi vò caác chuã núå vêîn giûä quyïìn àûúåc thanh lyá doanh nghiïåp khi cêìn thiïët. Cuäng nhû caác chuã núå seä khöng thay àöíi böå maáy quaãn lyá cuãa doanh nghiïåp trûúác nïëu hoå khöng coá àûúåc sùén saâng möåt àöåi nguä thay thïë töët hún (àêy laâ trûúâng húåp phöí biïën khi maâ caác vêën àïì naãy sinh mang tñnh hïå thöëng). Nhû vêåy, mùåc duâ caác àoâi hoãi cuãa hoå khöng àûúåc àaáp ûáng, caác chuã núå vêîn coá caác lyá do húåp lyá àïí àaão núå, thêåm chñ kïí caã caác moán núå khöng sinh lúâi nïëu nhû hoå vêîn kyâ voång thu àûúåc lúåi ñch tûâ caác thaânh tñch töët hún cuãa doanh nghiïåp. Daânh cho caác chuã núå quyïìn àûúåc thanh lyá doanh nghiïåp hay laâ thay àöíi böå maáy quaãn lyá cuãa noá (nhû àûúåc quy àõnh trong luêåt phaá saãn) coá leä seä khöng thuác àêíy hoå laâm nhû vêåy - kïí caã trong trûúâng húåp hïå thöëng phaáp luêåt vaâ toâa aán hoaåt àöång möåt caách hoaân haão. Nhû vêåy, trong khi möåt böå luêåt phaá saãn töët hún coá thïí laâ cêìn thiïët trong thúâi haån lêu daâi, noá khöng phaãi laâ phûúng thuöëc chûäa baách bïånh cho cuöåc khuãng hoaãng hiïån taåi, vaâ viïåc chuáng khöng àûúåc sûã duång cuäng khöng phaãi laâ möåt àiïìu àaáng ngaåc nhiïn (khung 4.3). Tuy nhiïn, núå nêìn quaá lúán laâm meáo moá caác àöång cú cuãa chuã súã hûäu vaâ àöåi nguä quaãn lyá doanh nghiïåp, búãi vò caác lúåi ñch thu àûúåc do kinh doanh töët hún seä àûúåc chuyïín cho caác chuã núå. Àïí caãi thiïån caác àöång cú naây thò hoùåc caác chuã núå seä phaãi tham gia kiïím soaát (tûác laâ mua cöí phêìn) doanh nghiïåp, hoùåc laâ giaãm búát caác yïu cêìu cuãa hoå trong khi caác chuã súã hûäu hiïån taåi vêîn àûúåc duy trò. Viïåc nhûúång laåi quyïìn súã hûäu àoâi hoãi caác chuã núå phaãi coá khaã nùng àiïìu haânh doanh nghiïåp hoùåc laâ tòm ra vaâ kiïím soaát möåt Cú quan àaåi diïån seä àiïìu haânh doanh nghiïåp - möåt nhiïåm vuå bêët khaã thi trïn möåt quy mö lúán nhû àang àûúåc àoâi hoãi. Tuy nhiïn, kïí caã hai nùm rûúäi sau cuöåc khuãng hoaãng, caác chuã núå vêîn khöng giaãm möåt caách àaáng kïí caác àoâi hoãi cuãa hoå. Caác vêën àïì vaâ caác lûåa choån chñnh saách Bêët chêëp möåt loaåt caác sûå sùæp xïëp thïí chïë vaâ caác Cú quan múái, taái cú cêëu doanh nghiïåp vaâ khu vûåc taâi chñnh vêîn phaãi àûúng àêìu vúái rêët nhiïìu khoá khùn. Àiïìu naây cuäng khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn khi mûác àöå cuãa caác vêën àïì laâ hïët sûác to lúán, vaâ sûå nhêët trñ haån chïë trong viïåc laâm thïë naâo àïí coá thïí giaãi quyïët àûúåc tònh traång khöën quêîn mang tñnh hïå thöëng cuäng nhû caác haån chïë taâi chñnh vaâ kyä thuêåt. Cêu àöë hùæc buáa vïì viïåc thu núå Thiïåt haåi cuãa nhûäng ngûúâi àoáng thuïë coá thïí àûúåc giaãm búát nïëu cöng taác thu núå àûúåc tiïën haânh möåt caách cêìn mêîn. Vêën àïì cú baãn laâ úã chöî viïåc thu höìi caác moán núå àûúåc cêëp phaát dûåa trïn caác möëi quan hïå caá nhên hoùåc dûåa trïn quyïìn thu nùæm giûä caác moán thïë chêëp khöng hoaân haão cuäng phuå thuöåc vaâo caác möëi quan hïå caá nhên. Nhû vêåy, viïåc thu núå cuäng gêy ra möåt tònh traång tiïën thoaái lûúäng nan: liïåu coá nïn cho pheáp nhûäng ngûúâi àaä cêëp phaát caác khoaãn tñn duång - coá leä laâ traái vúái caác quy àõnh tñn duång cuãa ngên haâng - tham gia vaâo viïåc àoâi núå khöng? Nhûäng ngûúâi naây coá leä coá caác möëi quan hïå töët nhêët vúái caác con núå vaâ coá khaã nùng thu núå kïí caã khi caác thuã tuåc thïë chêëp àang coá vêën àïì. Tuy nhiïn, nïëu caác chuã ngên

103 94 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Khung 4.3 Vai troâ cuãa luêåt phaá saãn Trong giai àoaån àêìu cuãa cuöåc khuãng hoaãng, caác àiïìu luêåt phaá saãn hiïån coá àûúåc cho laâ khöng thoãa àaáng àïí coá thïí baão àaãm àûúåc quaá trònh taái cú cêëu doanh nghiïåp, vò vêåy böå luêåt naây àaä àûúåc dûå thaão laåi möåt caách cêëp töëc. Möåt söë nhaâ quan saát, khöng tin tûúãng rùçng caác chuã núå seä àaão núå, àaä muöën böå luêåt naây baão vïå caác con núå khoãi caác cuöåc thanh lyá khöng cêìn thiïët vaâ hy voång nhû thïë seä ngùn ngûâa àûúåc möåt tònh traång thêët nghiïåp lan traân. Nhûäng ngûúâi khaác laåi muöën baão vïå caác quyïìn cuãa chuã núå àûúåc pheáp kiïím soaát doanh nghiïåp vaâ truåc xuêët caác chuã nhên khöng thñch húåp. Viïåc baão vïå caác quyïìn cuãa chuã núå àoâi hoãi phaãi hoaân thiïån caác quyïìn phaáp lyá, viïåc àùng kyá vaâ töí chûác haânh chñnh taåi caác toâa aán hún laâ möåt böå luêåt phaá saãn. Tuy nhiïn, do viïåc thaão laåi caác böå luêåt dïî hún (coá leä thò cuöëi cuâng caác sûãa àöíi laâ khöng thïí traánh khoãi), nïn noá àûúåc tiïën haânh möåt caách nhanh choáng. Haân Quöëc (1998), lnàönïsia (1998) vaâ Thaái Lan (1999) àaä ban haânh luêåt phaá saãn múái hoùåc sûãa àöíi, tuy nhiïn, cho àïën nay vêîn coá rêët ñt trûúâng húåp àûúåc àûa ra toâa. Caác caá nhên, àaä tûâng lo súå rùçng böå luêåt múái seä dêîn àïën viïåc thanh lyá quaá àöå, àaä àûúåc giaãi phoáng khoãi möëi lo naây, tuy nhiïn, nhûäng ngûúâi àaä hy voång vaâo möåt quaá trònh taái cú cêëu núå nhanh choáng àaä bõ thêët voång. Caác quyïët àõnh trong thúâi kyâ àêìu àaä àïí löå sûå böëi röëi cuãa caác quan toâa (hoùåc khaã nùng dïî thiïn võ cuãa hoå), vaâ viïåc àaâo taåo caác quan toâa àang àûúåc coi laâ möåt vêën àïì quan troång. Nhû vêåy laâ trong khi möåt böå luêåt phaá saãn töët hún laâ cêìn thiïët, viïåc thöng qua böå luêåt naây khöng nhêët thiïët seä thuác àêíy caác cuöåc thûúng lûúång núå. Sûå thêån troång naây seä múã röång cûãa caác Cú quan chñnh phuã cho chuã nghôa thiïn võ, tham nhuäng hoùåc nhûäng lúâi buöåc töåi giaã döëi coá liïn quan túái caác vêën àïì naây. haâng àaä mêët hïët caác àöång lûåc kinh tïë vò caác khoaãn thua löî àaä vûúåt quaá vöën cuãa hoå thò cuäng khöng coá àöång lûåc àïí àoâi núå tûâ caác con núå vöën laâ baån beâ cuãa hoå. Kïí caã khi giaá trõ roâng cuãa ngên haâng laâ lúán hún khöng thò noá vêîn coá thïí khöng coá khaã nùng hoùåc khöng muöën taái cú cêëu caác moán tñn duång, nïëu nhû laâm nhû vêåy seä dêîn àïën sûå thiïëu huåt vöën bùæt buöåc. Khaã nùng lûåa choån khaác, thaânh lêåp caác Cú quan thu núå chñnh phuã (hoùåc laâ caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn), cuäng gùåp àêìy khoá khùn. Caác Cú quan nhû vêåy coá leä laâ cêìn thiïët àïí têåp trung caác moán núå (caã sinh lúâi vaâ khöng sinh lúâi) tûâ caác ngên haâng àaä bõ àoáng cûãa. Tuy nhiïn, liïåu coá nïn têåp trung caã caác moán núå khöng sinh lúâi cuãa caác ngên haâng vêîn coân hoaåt àöång vaâo àêy àïí thu höìi khöng? Caác nhên viïn haânh chñnh khöng thïí thu höìi núå möåt caách cêìn mêîn àûúåc, àùåc biïåt laâ khi caác moán núå coá leä coá giaá trõ lúán hún nïëu chuáng àûúåc sùæp xïëp laåi hoùåc àûúåc xoáa möåt phêìn. Sûå thêån troång naây seä múã röång cûãa caác Cú quan chñnh phuã cho chuã nghôa thiïn võ, tham nhuäng hoùåc nhûäng lúâi buöåc töåi giaã döëi coá liïn quan túái caác vêën àïì naây. Kinh nghiïåm quöëc tïë liïn quan túái caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn cuäng khöng àaáng khñch lïå. Trong möåt baãn töíng kïët bao göìm chñn nûúác, Klingebiel (1999) àaä phaát hiïån ra rùçng caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn rêët hiïëm khi àêíy nhanh àûúåc quaá trònh taái cú cêëu doanh nghiïåp vaâ trong möåt söë trûúâng húåp coân gêy caãn trúã àöëi vúái caác giaãi phaáp hûäu hiïåu. Ngay caã àïí àaåt àûúåc caác kïët quaã àûúåc xaác àõnh möåt caách roä raâng trong viïåc giaãi quyïët caác töí chûác taâi chñnh vúä núå cuäng àoâi hoãi quyïët têm chñnh trõ cao tûâ phña chñnh phuã, sûå àöåc lêåp vïì mùåt chñnh trõ cuãa caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn, caác quaá trònh hoaåt àöång minh baåch vaâ möåt hïå thöëng quaãn trõ vaâ thöng tin töët. Sûå àa daång cuãa caác caách giaãi quyïët maâ caác nûúác àaä lûåa choån àûúåc trònh baây trong baãng 4.5. Tuy nhiïn, viïåc phên biïåt giûäa töëc àöå maâ caác yïu cêìu (vïì taâi saãn - ND.) àûúåc chuyïín giao giûäa caác ngên haâng vaâ caác töí chûác khaác vaâ töëc àöå taái cú cêëu tñn duång vúái ngûúâi vay núå cuöëi cuâng laâ hïët sûác quan troång, vaâ töëc àöå taái cú cêëu laâ chêåm chaåp möåt caách àöìng àïìu trong têët caã caác khu vûåc. Töëc àöå chêåm naây laâ hïët sûác àaáng lo ngaåi búãi vò caác chuã núå quöëc doanh coá thïí khöng àuã khaã nùng àïí ngùn caãn nhûäng chuã súã hûäu cuãa caác doanh nghiïåp vay núå quaá lúán baán búát caác taâi saãn coá giaá trõ, àïí laåi caái voã tröëng röîng cho caác chuã núå àïën àoâi. Bêët chêëp caác möëi lo ngaåi trïn, caác nûúác àaä trao cho caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn quöëc doanh nhûäng vai troâ nöíi bêåt. Caác lyá do göìm

104 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 95 Baãng 4.3 Caác chiïën lûúåc giaãi quyïët taâi saãn taåi Àöng AÁ Chiïën lûúåc Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Thaái Lan Trung Quöëc Thaânh lêåp cöng ty Coá. IBRA àaä tñch luyä Coá. Kamco àaä tñch Coá. Danaharta tñch Khöng. Giaãi quyïët Thaânh lêåp 4 cöng ty quaãn lyá taâi saãn vaâ hún 60 tyã USD taâi saãnluyä 49 tyã USD taâi saãn luyä 10,3 tyã USD taâi núå khöng sinh lúâi quaãn lyá taâi saãn cho chuyïín giao núå (núå khöng sinh lúâi, caác(giaá trõ danh nghôa) saãn àûúåc phên quyïìn. 4 ngên haâng nhaâ khöng sinh lúâi ngên haâng àûúåc taái 20 tyã USD (giaá mua) Ba ngên haâng àaä nûúác lúán cêëp vöën, caác taâi saãn thaânh lêåp cöng ty àûúåc hûáa trong caác quaãn lyá taâi saãn tû thoaã thuêån vúái cöí nhên, möåt söë khaác àöng) àang àûúåc xem xeát. Möåt caách tiïëp cêån laåi àïí taái cêëp vöën caác ngên haâng bõ can thiïåp Caác cöng ty quaãn lyá Coá Ban àêìu, taâi saãn àûúåcgiaá trõ taâi saãn àûúåc Khöng aáp duång Coá. Núå àûúåc chuyïín taâi saãn trung ûúng mua cao hún giaá thõ caác cöng ty kiïím giao theo giaá trõ kïë mua taâi saãn trûúâng. Tûâ thaáng Hai toaán àöåc lêåp toaán vúái giaá ûu àaäi 1993 mua vúái giaá àaánh giaá thõ trûúâng Baãn chêët cuãa cöng IBRA àûúåc thaânh Khöng àõnh nghôa Taái cú cêëu Khöng aáp duång Quaá súám àïí noái, ty quaãn lyá taâi saãn lêåp àïí giaãi quyïët roä raâng. Chuã yïëu nhûng caác cöng ty taái cú cêëu hay baán caác ngên haâng coá baán taâi saãn coá quyïìn haån lúán tûâ laåi vêëán àïì quaãn lyá baán taâi saãn cho túái vaâ baán caác ngên haâng hoaán àöíi núå taâi saãn bõ phong toaã Loaåi taâi saãn Taâi saãn xêëu nhêët Khöng coá chiïën Núå lúán hún 5 triïåu Khöng aáp duång Caác moán núå trûúác chuyïín giao lûúåc cuå thïí ringgit vaâ núå àûúåc nùm 1995 àûúåc coi thïë chêëp bùçng bêët laâ khoá àoâi hoùåc mêët, àöång saãn vaâ cöí phiïëu tuy nhiïn khöng àûúåc xoaá theo nhûäng haån ngaåch àûúåc phên böí cho möîi trong söë 4 ngên haâng Taâi saãn chuyïín giao IBRA coá taâi saãn 49% cuãa núå khöng 50% núå khöng sinh Chó coá taâi saãn tûâ Coá veã nhû caác cöng bùçng 44% GDP, núå sinh lúâi, bùçng 11% bùçng 14% GDP caác cöng ty taâi ty quaãn lyä taâi saãn seä khöng sinh lúâi chuyïín GDP chñnh bõ phaá saãn lêëy 20% núå tûâ ngên giao bùçng 23% GDP bõ baán búái FRA (685 haâng quöëc doanh tyã baåt taâi saãn cöët (15% GDP möîi nùm loäi, 15% GDP) 1998, 12% töíng söë núå) Taâi saãn àaä baán 0,1% 4,7% 0,1% 83% taâi saãn cuãa Quaá súám àïí noái, nhû laâ möåt phêìn caác cöng ty taâi cuãa taâi saãn chuyïín chñnh bõ àoáng giao Nguöìn: Claessens, Djankow vaâ Klingebiel 1999a; Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

105 96 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín viïåc giuáp cho caác ngên haâng têåp trung vaâo caác khoaãn cho vay múái chûá khöng phaãi vaâo viïåc phuåc höìi caác moán cho vay cuä, tñnh kinh tïë theo àöå lúán cuãa caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn vaâ khaã nùng ban cho caác cöng ty àûúåc quaãn lyá têåp trung naây caác quyïìn lûåc àùåc biïåt gêìn giöëng nhû toâa aán, möåt àiïìu khöng thïí laâm àûúåc cho tûâng ngên haâng riïng leã. Caác lúåi ñch cuãa caác chuãng töåc cuäng coá thïí àaä àoáng möåt vai troâ nhêët àõnh. Thïm vaâo àoá, nïëu caác khoaãn núå coá vêën àïì àûúåc xuêët phaát tûâ caác àöång cú chñnh trõ hay laâ caác con núå coá aãnh hûúãng chñnh trõ to lúán, vai troâ ngûúâi àûáng ra giaãi quyïët nïn daânh cho chñnh phuã hún laâ cho caác ngên haâng chuã núå. Múã röång caác khaã nùng lûåa choån cho quaá trònh taái cú cêëu doanh nghiïåp Viïåc phên taách caác chûác nùng àûúåc giao cho caác ngên haâng hoùåc caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn àûúåc quaãn lyá möåt caách têåp trung cuäng nhû viïåc múã röång caác cöng cuå duâng àïí taái cú cêëu núå cuãa caác töí chûác taâi chñnh cuäng coá thïí àem laåi nhiïìu lúåi ñch, bêët chêëp caác sùæp xïëp thïí chïë. Möåt söë trong söë caác khaã nùng àoá àûúåc trònh baây dûúái àêy. Quyä àêìu tû chuyïn duång. Taái cú cêëu caác moán núå taâi chñnh cuãa caác doanh nghiïåp coá thïí liïn quan àïën viïåc hoaán chuyïín núå - cöí phiïëu, àiïìu naây nïëu nhû khöng coá caác lûåa choån vïì thïí chïë khaác seä dêîn àïën viïåc caác ngên haâng chiïëm àûúåc möåt lûúång cöí phiïëu àaáng kïí trong caác cöng ty laâ con núå. Tuy nhiïn, caác ngên haâng khöng coá caác àiïìu kiïån àïí trúã thaânh chuã nhên vaâ quaãn lyá quaá trònh taái cú cêëu caác cöng ty lúán. Laâm nhû vêåy seä dêîn àïën viïåc caác ngên haâng sao nhaäng nhiïåm vuå chuã yïëu cuãa hoå laâ àaánh giaá caác khoaãn vay múái. Thay vaâo àoá, caác quyä àêìu tû chuyïn duång (vúái ban àiïìu haânh bao göìm caã thaânh phêìn trong vaâ ngoaâi nûúác) coá thïí àûúåc thaânh lêåp àïí mua laåi caác moán tñn duång khöng sinh lúâi, cú cêëu laåi caác taâi saãn tõch biïn vaâ quaãn lyá caác cöí phiïëu àûúåc hoaán àöíi. Caác cöí phiïëu àaä nùçm trong tay cuãa caác ngên haâng vaâ caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn coá thïí àûúåc chuyïín giao cho caác quyä naây. Caác quyä àêìu tû coá thïí hoaåt àöång theo caác húåp àöìng vïì kïët quaã kinh doanh vaâ söë tiïìn hoå nhêån àûúåc seä phuå thuöåc vaâo mûác àöå tùng cuãa giaá trõ taâi saãn vaâo möåt thúâi àiïím àõnh trûúác trong tûúng lai (vñ duå, ba nùm kïí tûâ ngaây bùæt àêìu). Caác quyä àêìu tû naây coá thïí mua caác taâi saãn khöng sinh lúâi tûâ caác töí chûác taâi chñnh vaâ caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn. Caác quyä naây cuäng coá thïí tiïëp quaãn möåt phêìn núå ngên haâng cuãa caác doanh nghiïåp vaâ hoaán àöíi chuáng thaânh cöí phiïëu, vaâ tham gia trûåc tiïëp, súám vaâo caác cuöåc thûúng lûúång giûäa chuã núå vaâ con núå àïí trúå giuáp viïåc daân xïëp caác thoãa thuêån vaâ laâm sêu sùæc thïm quaá trònh taái cú cêëu, thûúng lûúång nhû laâ möåt nhaâ àêìu tû tiïìm nùng trong cöng ty àaä àûúåc taái cú cêëu. Caác ngên haâng thñch gia haån caác moán núå, cung cêëp laäi suêët ûu àaäi cuäng nhû vöën lûu àöång hún laâ hoaán àöíi núå - cöí phiïëu möåt caách trûåc tiïëp. Sûå coá mùåt cuãa caã caác quyä àêìu tû vaâ caác ngên haâng trong caác cuöåc thûúng lûúång seä laâm tùng khaã nùng àaåt àûúåc möåt phûúng aán taái cú cêëu húåp lyá búãi vò caác quyä àêìu tû phaãi chõu sûác eáp nhùçm thu àûúåc möåt mûác lúåi tûác àûúåc àiïìu chónh theo ruãi ro húåp lyá. Quyïìn lûåc cuãa caác ngên haâng trong caác cuöåc thûúng lûúång taái cú cêëu cuäng àûúåc tùng lïn búãi vò caác khoaãn huãy núå vaâ hoaán àöíi núå-cöí phiïëu, coá thïí àaåt àûúåc taåi cuâng möåt thúâi àiïím vúái taái cú cêëu núå vaâ caác khoaãn tiïìn múái. Nïëu nhû giaá caã vaâ giaá trõ chuyïín giao coá thïí xaác àõnh àûúåc möåt caách khaách quan, caác ngên haâng coá thïí àûúåc chñnh phuã taái cêëp vöën dûåa trïn caác thiïåt haåi maâ hoå phaãi chõu trong quaá trònh lïn laåi lõch trònh traã núå. Caách tiïëp cêån naây seä taåo möëi liïn quan giûäa sûå trúå giuáp cuãa chñnh phuã vúái caác tiïën triïín coá thïí ào àûúåc cuãa quaá trònh taái cú cêëu núå. Sau möåt thúâi gian ban àêìu, caác quyä àêìu tû coá thïí àûúåc pheáp trao àöíi cöí phiïëu cuãa caác doanh nghiïåp vúái nhau. Sau àoá, baãn thên caác quyä naây cuäng coá thïí àem ra trao àöíi. Caác quyä naây coá thïí àûúåc quaãn lyá búãi caác caá nhên nhûng phaãi thuöåc súã hûäu cöng cöång, laâm cho caác taâi saãn seä àûúåc baán ra cho cöng chuáng sau möåt thúâi gian. Möåt trong caác khaã nùng laâ sûå phên phöëi caác cöí phiïëu cuãa caác quyä cho cöng chuáng, taåo àiïìu kiïån cho trao àöíi trïn thõ trûúâng xaác àõnh húåp àöìng dûåa trïn hiïåu suêët cuãa nhûäng ngûúâi quaãn lyá quyä. Giaãi quyïët ngoaâi toâa aán vaâ baán àêëu giaá. Do thiïëu hïå thöëng toâa aán hoaåt àöång töët, chñnh

106 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 97 phuã taåi caác nûúác Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan àaä tòm caách giaãi quyïët caác moán núå ngoaâi toâa aán. Caác tiïën böå àaåt àûúåc bùçng phûúng phaáp naây nhanh hún hùèn phûúng phaáp taái cú cêëu theo lïånh cuãa toâa, tuy nhiïn cuäng naãy sinh nhiïìu lo lùæng vïì tñnh hiïån thûåc cuãa phûúng phaáp naây vò caác ngên haâng àûúåc pheáp nêng cêëp phên loaåi tñn duång ngay sau khi cú cêëu laåi núå (thay vò chúâ túái khi khaã nùng söëng soát vïì taâi chñnh cuãa con núå àûúåc baão àaãm). Caác quy àõnh chùåt cheä hún vïì viïåc phên loaåi tñn duång vaâ phoâng chöëng núå quaá haån seä khuyïën khñch caác ngên haâng taåo thuêån lúåi cho caác quaá trònh taái cú cêëu sêu sùæc hún taåi caác doanh nghiïåp laâ con núå. Coá leä cuäng coân nhiïìu khaã nùng àïí sûã duång caác thuã tuåc phaá saãn àoáng goái sùén maâ caác bïn coá liïn quan àöìng yá thûåc hiïån theo vaâ toâa aán coá thïí aáp duång möåt thuã tuåc cêëp töëc àïí chñnh thûác hoáa sûå thoãa thuêån àoá vaâ cûúäng chïë nhûäng cöí àöng thiïíu söë khöng thoãa maän (Ngên haâng Thïë giúái 1999b). Tuy nhiïn, caách tiïëp cêån naây vêîn cêìn möåt sûå àe doåa àaáng tin cêåy naâo àoá àïí àêíy nhanh quaá trònh thûúng lûúång. Baán àêëu giaá coá thïí àûúåc sûã duång nhû möåt lûåa choån khaác cho thûúng lûúång, khöng tñnh àïën viïåc thûúng lûúång laâ do toâa chó àõnh hay khöng. Hausch vaâ Ramachandran (1999) àïì nghõ möåt cuöåc baán àêëu giaá maâ chuã taâi saãn seä àûúåc baão àaãm laâ àûúåc tiïëp tuåc nùæm quyïìn àiïìu haânh trong khi caác chuã núå seä àêëu thêìu caác khoaãn xoáa núå möåt phêìn àïí coá thïí khùæc phuåc àûúåc vêën àïì ngûúâi ùn khöng trong trûúâng húåp coá nhiïìu chuã núå vaâ traánh àûúåc tònh traång Khung 4.4 Töí chûác laåi trong àiïìu kiïån phaá saãn thöng qua thõ trûúâng Töí chûác laåi taâi chñnh trong àiïìu kiïån phaá saãn laâm giaãm caác khoaãn núå cuãa doanh nghiïåp túái mûác coá thïí traã àûúåc thöng qua caác cuöåc thûúng lûúång coá sûå giaám saát cuãa toâa aán. Caác nhaâ nghiïn cûáu (nhû Bebchuk 1988) àaä àûa ra àïì nghõ sûã duång thõ trûúâng nhû laâ möåt khaã nùng àöëi troång vúái thûúng lûúång, dûåa trïn quan àiïím rùçng caác cöí àöng vaâ nhûäng ngûúâi nguyïn àún nhoã coá thïí lûåa choån mua laåi doanh nghiïåp tûâ tay caác chuã núå lúán. Hausch vaâ Ramachandran (1999) àaä àûa caách tiïëp cêån naây theo möåt phûúng hûúáng khaác - aáp duång phûúng phaáp naây khi caác nguyïn àún àang úã trong àiïìu kiïån taâi chñnh ngùåt ngheâo, vaâ nhû thïë viïåc caác nhaâ quaãn lyá vaâ chuã nhên hiïån haânh tiïëp tuåc kiïím soaát doanh nghiïåp coá thïí àem laåi lúåi ñch. Phûúng aán ACCORD (Auction-based Creditor Ordering by Reducing Debts) sùæp xïëp caác chuã núå vaâo möåt haâng vaâ traã núå möåt caách lêìn lûúåt. Caác chuã núå àêëu thêìu cho phêìn núå cuãa mònh theo haâng vaâ nhûäng chuã núå chêëp nhêån giaãm àoâi hoãi nhiïìu nhêët so vúái giaá trõ danh nghôa cuãa noá (coá leä laâ caác chuã núå bi quan nhêët vïì triïín voång cuãa doanh nghiïåp) seä laâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn àûúåc traã núå tûâ doâng tiïìn hoaåt àöång cuãa doanh nghiïåp. Chó coá chuã núå àûáng àêìu haâng àûúåc traã núå vaâ khi moán núå cuãa chuã núå naây àûúåc traã hïët thò haâng àûúåc döìn lïn. Quyïìn ûu tiïn tuyïåt àöëi trong haâng vêîn àûúåc tön troång, búãi vò chó coá caác võ trñ tûúng àöëi trong möîi haång àûúåc thay àöíi theo phûúng phaáp trïn. Tuy nhiïn, caác chuã nhên ( caác nguyïn caáo treã nhêët taåi cuöëi cuãa möîi haâng) seä nùæm quyïìn kiïím soaát doanh nghiïåp vaâ töíng söë núå cuãa doanh nghiïåp seä àûúåc giaãm túái mûác coá thïí traã àûúåc bêët chêëp caác biïån phaáp khuyïën khñch sûå àêëu thêìu chiïën lûúåc. Viïåc giaãm núå nhû trïn seä khuyïën khñch caác chuã nhên vaâ ngûúâi quaãn lyá àiïìu haânh cöng ty möåt caách coá hiïåu quaã. Kïët quaã laâ, caác nguöìn lûåc kinh tïë àûúåc sûã duång möåt caách hiïåu quaã vaâ caác töín thêët (àaä xaãy ra) àûúåc caác nguyïn àún chêëp nhêån möåt caách húåp lyá vaâ nhanh choáng. Phûúng aán naây coá leä thñch húåp vúái caác cöng ty coá mûác núå cao taåi Àöng AÁ, núi maâ cuöåc khuãng hoaãng gêìn àêy nhêët àaä chön vuâi caác thuã tuåc phaá saãn. Caác toâa aán thiïëu kinh nghiïåm coá leä quaá chêåm àïí coá thïí thuác caác chuã núå vaâo caác thoãa thuêån nhanh choáng vaâ thúâi gian chêåm trïî seä baâo moân giaá trõ cuãa doanh nghiïåp búãi vò caác khoaãn núå quaá lúán laâm cho chuã nhên vaâ nhûäng ngûúâi quaãn lyá mêët hïët nhuïå khñ àïí àiïìu haânh doanh nghiïåp möåt caách coá hiïåu quaã. Caác thuã tuåc phaá saãn thöng duång thûúâng yïu cêìu caác chuã núå phaãi giaám saát hoaåt àöång cuãa doanh nghiïåp vaâ coá leä phaãi chó àõnh nhûäng ngûúâi quaãn lyá, tuy nhiïn àiïìu àoá coá veã nhû laâ khöng khaã thi vaâ khöng àûúåc tröng àúåi trong trûúâng húåp phaá saãn möåt caách coá hïå thöëng. Thïm vaâo àoá, búãi vò chñnh phuã àaä trúã thaânh möåt chuã núå lúán vaâ khöng àûúåc thoãa maän cuãa caác doanh nghiïåp tû nhên, caác giaãi phaáp mang tñnh thõ trûúâng seä giaãm àûúåc sûå can thiïåp chñnh trõ trong caác quaá trònh àûa ra caác quyïët àõnh kinh tïë. Nguöìn: Hausch vaâ Ramachandran 1999.

107 98 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín yã laåi vaâo sûå giaám saát phaáp lyá àöëi vúái caác cuöåc thûúng lûúång phûác taåp nhiïìu bïn (khung 4.4). Taái cêëp vöën cho caác ngên haâng Caác ngên haâng trong khu vûåc cêìn möåt lûúång vöën böí sung rêët lúán. Caác ngên haâng Haân Quöëc vaâ Malaisia coá khaã nùng phuåc höìi laåi nguöìn vöën thñch húåp thöng qua lúåi nhuêån àûúåc giûä laåi (mùåc duâ khöng phaãi laâ khöng gêy ra ruãi ro). Tuy nhiïn, khaã nùng naây laâ ñt hiïån thûåc hún nhiïìu taåi Inàönïsia vaâ Thaái Lan, búãi vò khoaãng caách laäi suêët phaãi àûúåc tùng lïn mûác lúán hún rêët nhiïìu so vúái khoaãng caách laäi suêët lõch sûã. Caác ngên haâng Inàönïsia coá veã nhû laâ coá ñt khaã nùng tûå cêëp laåi vöën cho mònh nhêët (Claessens, Djankov vaâ Klingebiel 1999a). Do ñt nhêët laâ möåt phêìn nguöìn vöën seä phaãi xuêët phaát tûâ chñnh phuã nïn vêîn coân caác khoaãng tröëng vaâ caác khaã nùng àïí caãi tiïën caác biïån phaáp khuyïën khñch coá liïn quan túái taâi trúå cöng cöång. Àùåc biïåt laâ caác ngên haâng sûã duång nguöìn vöën cöng cöång coá thïí bõ bùæt buöåc phaãi thûúng lûúång laåi caác àoâi hoãi cuãa hoå möåt caách thûåc tïë hún vúái caác con núå àang trong tònh traång nguy hiïím (coá thïí thöng qua caác phûúng aán àûúåc nïu úã trïn hay laâ khöng). Viïåc chñnh phuã cung cêëp möåt lûúång vöën böí sung coá thïí seä taåo àiïìu kiïån cho viïåc haå thêëp caác àoâi hoãi, tuy nhiïn nïëu khöng coá caác raâng buöåc thò àiïìu naây coá thïí seä khöng xaãy ra 6. Àiïìu chónh baão hiïím tiïìn gûãi Trong thúâi gian khuãng hoaãng caác chñnh phuã àaä khöng cho pheáp nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn bõ thiïåt haåi mùåc duâ baão hiïím tiïìn gûãi khöng àûúåc cöng böë möåt caách cöng khai. Tuy nhiïn, baão hiïím toaân böå söë tiïìn gûãi laâ möåt phûúng phaáp töën keám ngên saách. Noá coá taác duång phên phöëi luäy thoaái búãi vò tiïìn gûãi thûúâng coá xu hûúáng têåp trung cao. Vaâ noá thêåm chñ laâm cho nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn lúán vaâ saânh soãi cuäng ñt quan têm túái viïåc thêím tra chêët lûúång ngên haâng cuãa hoå. Têët caã caác nûúác bõ khuãng hoaãng àïìu coá kïë hoaåch haån chïë baão hiïím tiïìn gûãi cöng khai khi maâ cuöåc khuãng hoaãng àang giaãm dêìn. Xoáa boã baão hiïím tiïìn gûãi ngêëm ngêìm laåi coân khoá hún nhiïìu. Àïí laâm àûúåc àiïìu àoá nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn lúán phaãi chõu möåt khoaãn thiïåt haåi naâo àoá khi ngên haâng bõ phaá saãn - vaâ àiïìu naây khöng coá veã hiïån thûåc trong giai àoaån trûúác mùæt. Möëi quan hïå vúái phuåc höìi kinh tïë vaâ tùng trûúãng Trong hoaân caãnh nïìn kinh tïë àang dêìn dêìn phuåc höìi - àûúåc taåo ra búãi caác taác nhên kñch thñch taâi khoáa, cêìu bïn ngoaâi lúán, vaâ tiïu duâng tû nhên -taåi Haân Quöëc, Malasia vaâ Thaái Lan, tònh traång khöën quêîn taâi chñnh vaâ tònh traång nguy hiïím cuãa caác doanh nghiïåp seä kiïìm chïë tùng trûúãng túái mûác naâo? Bùæt àêìu vúái möåt nùng lûåc thûâa thaäi, caác doanh nghiïåp àaä coá thïí àaáp ûáng àûúåc caác nhu cêìu tùng lïn vúái möåt lûúång tûúng àöëi ñt vöën vay tûâ ngên haâng7, vaâ caác cöng ty lúán àaä coá caác nguöìn taâi trúå böí sung khaác nhû thõ trûúâng traái phiïëu vaâ cöí phiïëu. Tuy nhiïn, möåt sûå tùng trûúãng vûäng chùæc vaâ bïìn vûäng seä yïu cêìu caác nguöìn vöën múái búãi vò nùng lûåc sûã duång cuäng tùng lïn - kïí caã caác doanh nghiïåp khöng coá caác möëi quan hïå töët maâ phaãi dûåa chuã yïëu vaâo tñn duång ngên haâng àïí taâi trúå cho caác khoaãn àêìu tû nhû vêåy. Khöng roä caác ngên haâng seä coá thïí vaâ mong muöën taâi trúå àêìu tû túái mûác naâo. Nïëu nhû doanh nghiïåp núå quaá nhiïìu maâ quaá trònh taái cú cêëu núå keáo daâi, viïåc vay núå coá thïí bõ haån chïë. Vúái möåt mûác àöå chêët lûúång tñn duång nhêët àõnh, xu hûúáng cho vay seä phuå thuöåc vaâo mûác àöå maâ quy chïë àuång chaåm àïën baãn nùng kinh doanh ngên haâng. Kïí caã khöng coá caác khoaãn núå tû nhên treo lú lûãng vaâ caác vêën àïì taái cú cêëu, möåt loaåt caác nhên töë àaä gúåi yá rùçng tùng trûúãng úã caác thõ trûúâng múái nöíi taåi Àöng AÁ seä chêåm hún so vúái trûúác khuãng hoaãng. Thûá nhêët laâ, sûå tùng lïn trong núå cöng cöång seä laâm tùng laäi suêët, vúái giaã thiïët rùçng caác àiïìu kiïån khaác khöng àöíi, gêy ra caác taác duång xêëu lïn àêìu tû tû nhên. Thûá hai laâ, caác doâng vöën seä khöng àaåt àûúåc mûác trûúác cuöåc khuãng hoaãng trong möåt thúâi gian nhêët àõnh, taåo thïm caác aáp lûåc lïn laäi suêët trong khi cêìu tû nhên àaä phuåc höìi. Tùng trûúãng chêåm hún seä laâm cho caác doanh nghiïåp gùåp nhiïìu khoá khùn hún trong

108 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 99 viïåc khùæc phuåc tònh traång núå quaá mûác cuãa chuáng. Tñnh àïën caác taác duång kiïìm chïë cuãa caác cöng ty coá mûác núå quaá cao, xu hûúáng dïî chêëp nhêån mûác ruãi ro cao cuãa caác ngên haâng vúä núå, vaâ sûå cêìn thiïët cuãa caác nguöìn taâi trúå múái cho caác ngên haâng, coá leä coân quaá súám àïí cho rùçng sûå phuåc höìi cuãa Àöng AÁ laâ minh chûáng cho thaânh quaã taái cú cêëu àaä àûúåc hoaân thaânh - hoùåc laâ àïí giaãm thiïíu phaåm vi cuãa caác cöë gùæng böí sung cêìn thiïët khaác. Mùåc dêìu caác tiïën böå tiïëp theo trong quaá trònh taái cêëp vöën cho caác ngên haâng vaâ taái cú cêëu núå doanh nghiïåp seä taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho viïåc tùng trûúãng bïìn vûäng trúã laåi, chuáng ta cêìn phaãi nhêån thûác rùçng quaá trònh taái cú cêëu laâ vêën àïì nöåi sinh cuãa töëc àöå tùng trûúãng. Nïëu nhû mûác tùng cêìu trong nùm 1999 àûúåc duy trò, aáp lûåc khiïën cho caác chuã núå vaâ con núå giaãi quyïët caác mêu thuêîn giûäa hoå seä tùng lïn búãi vò chi phñ cho sûå chêìn chûâ tùng lïn. Vaâ giaá trõ cuãa caác taâi saãn thïë chêëp cho caác khoaãn núå khöng sinh lúâi cuäng seä tùng lïn khi sûå phuåc höìi vûâa chúám núã trúã nïn röång raäi hún - trong trûúâng húåp àoá lûúång taâi saãn do caác ngên haâng vaâ caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn baán àûúåc seä trúã nïn dïî chõu hún, taåo ra caác nguöìn múái cho viïåc taái cêëp vöën ngên haâng. Viïåc caác doanh nghiïåp àaä bùæt àêìu caác chûúng trònh taái cú cêëu hoaåt àöång cuäng giuáp àúä thïm cho chu kyâ töët laânh trïn, vaâ coá leä caác doanh nghiïåp naây cuäng àaåt àûúåc möåt tònh traång töët hún àïí sûã duång caác nguöìn àêìu tû múái möåt caách hiïåu quaã hún möåt khi caác moán núå cuãa chuáng àaä àûúåc taái cú cêëu xong. Laänh àaåo vaâ súã hûäu doanh nghiïåp Caác chñnh phuã trong khu vûåc cêìn phaãi quan têm túái caác nhûúåc àiïím àûúåc böåc löå trong quaá trònh khuãng hoaãng liïn quan àïën àiïìu tiïët, kiïím soaát vaâ laänh àaåo doanh nghiïåp cuäng nhû quan hïå súã hûäu cuãa caác ngên haâng vaâ doanh nghiïåp trong khu vûåc. Bûúác àêìu tiïn laâ nhêån thûác àûúåc möëi quan hïå chùåt cheä giûäa caác yïëu töë trïn. Caác àiïím dïî töín thûúng bïn ngoaâi vêîn coân Nhû àaä noái úã trïn, caác àiïím yïëu vïì cú cêëu trong khu vûåc taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh àaä laâm trêìm troång thïm cuöåc khuãng hoaãng. Höåi nhêåp vaâo thõ trûúâng vöën toaân cêìu gêy ra möåt möëi lo ngaåi khaác, búãi vò mûác àöå vaâ sûå thay àöíi lúán cuãa caác doâng vöën tû nhên coá thïí trúã laåi mûác trûúác khuãng hoaãng khi maâ caác kyã niïåm vïì cuöåc khuãng hoaãng phai múâ dêìn. Töëc àöå phuåc höìi sau khuãng hoaãng caâng nhanh choáng thò àiïìu àoá caâng súám xaãy ra hún. Bêët chêëp caác cuöåc tranh luêån keáo daâi vïì viïåc haån chïë caác doâng vöën chaãy vaâo àïí laâm giaãm búát tñnh dïî thay àöíi vaâ sûå phuå thuöåc vaâo doâng vöën ngùæn haån, khaã nùng aáp duång vaâo thûåc tïë vaâ hiïåu quaã cuãa phûúng phaáp naây vêîn coân laâ möåt àiïìu nghi vêën, vaâ rêët ñt chñnh phuã trong khu vûåc muöën duâng phûúng phaáp naây. Trong khi ñt coá khaã nùng phêìn lúán caác nûúác bõ khuãng hoaãng seä dûåa vaâo möåt hïå thöëng tyã giaá cöë àõnh thò khuynh hûúáng uãng höå möåt hïå thöëng tyã giaá öín àõnh trûúác khuãng hoaãng vêîn khöng thay àöíi. Vñ duå, trong nûãa àêìu cuãa nùm 1999, dûå trûä ngoaåi tïå tùng maånh do caác biïån phaáp can thiïåp cuãa chñnh phuã àaä haån chïë xu thïë thõ trûúâng laâm tùng giaá caác àöìng baãn tïå so vúái àöìng àöla. Trong tònh hònh khi maâ caác nhaâ àêìu tû vêîn duy trò caác caãm nghô töët vïì Àöng AÁ, khoá coá thïí hònh dung àûúåc möåt hïå thöëng tyã giaá àûúåc thaã nöíi hoaân toaân cho thõ trûúâng, búãi vò caác möëi lo ngaåi vïì xuêët khêíu vêîn seä coá troång lûúång lúán nhû trûúác khuãng hoaãng. Nïëu caãm nghô cuãa caác nhaâ àêìu tû xêëu ài, caác àöìng tiïìn baãn àõa laåi seä àûúåc baão vïå àïí traánh caác thiïåt haåi cho caác chuã núå ngoaåi tïå. Caác möëi quan têm trïn chûáng toã rùçng caác nhên töë gêy mêët öín àõnh àûúåc taåo ra búãi möi trûúâng bïn ngoaâi coá thïí seä xuêët hiïån trúã laåi. Trong thúâi gian trûúác mùæt caác cuá söëc múái coá leä seä khöng laâm xaáo tröån thõ trûúâng taâi chñnh túái mûác nhû àaä xaãy ra trong nùm 1997 búãi vò giaá taâi saãn àaä giaãm vaâ caác chuã núå vaâ con núå cuäng cêín thêån hún. Tuy nhiïn, caác ngên haâng vaâ doanh nghiïåp àaä bõ cuöåc khuãng hoaãng laâm suy yïëu ài nhiïìu, vò vêåy chó cêìn möåt sûå lïn xuöëng nhoã cuãa thõ trûúâng taâi chñnh cuäng àuã gêy ra caác thiïåt haåi nghiïm troång túái baãng cên àöëi taâi saãn. Thïm vaâo àoá, núå cöng cöång cuäng àaä tùng möåt caách àaáng kïí, laâm haån chïë khaã nùng cuãa chñnh phuã cung cêëp caác khoaãn trúå giuáp vúái mûác àöå tûúng àûúng vúái trûúác kia.

109 100 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Caác tiïu chuêín phoâng ngûâa töët hún coá àuã khöng? Sûå cêìn thiïët phaãi khùæc phuåc caác àiïím yïëu trong viïåc kiïím soaát, àiïìu tiïët, haåch toaán, kiïím toaán vaâ caác tiïu chuêín phaáp lyá àaä àûúåc nhêën maånh sau cuöåc khuãng hoaãng. Tûâng nûúác bõ khuãng hoaãng àaä àûa ra caác biïån phaáp khaác nhau àïí caãi thiïån caác tiïu chuêín phoâng ngûâa - trong khi vêîn tiïëp tuåc chõu àûång möåt söë sûå kiïn nhêîn phaáp chïë àïí taåo àiïìu kiïån cho nïìn kinh tïë phuåc höìi (baãng 4.6). Haân Quöëc coá leä laâ nûúác àaä ài xa nhêët trong viïåc siïët chùåt kiïím soaát ngên haâng. UÃy ban quaãn lyá taâi chñnh múái àûúåc thaânh lêåp àaä nùæm laåi caác chûác nùng phaáp chïë maâ trûúác àêy àaä àûúåc chia cho Böå Taâi chñnh vaâ Ngên haâng trung ûúng, caãi thiïån àûúåc loâng tin cuãa caác ngên haâng vaâo quy chïë. Tuy nhiïn, viïåc kiïím soaát loãng leão caác cöng ty àêìu tû uãy thaác àaä cho pheáp caác cöng ty naây phaát triïín möåt caách maånh meä tûâ khi khuãng hoaãng bùæt àêìu trong khi vêîn tiïëp tuåc taâi trúå cho caác thaânh viïn thua löî cuãa caác têåp àoaân lúán. Thïm vaâo àoá, caác ngên haâng coá nghôa vuå höî trúå caác cöng ty àêìu tû uãy thaác naây tûâ sau cuöåc khuãng hoaãng Daewoo, phaá hoaåi caác cöë gùæng àïí caãi tiïën cöng taác àaánh giaá tñn duång vaâ quaãn lyá ruãi ro. Phêìn lúán caác biïån phaáp phoâng ngûâa àïìu àoâi hoãi thúâi gian àïí coá thïí àûúåc thûåc hiïån, cho duâ chó vò nhên sûå haån chïë. Vaâ taác duång cuãa chuáng khi àûúåc thûåc hiïån möåt caách riïng leã laâ haån chïë. Ngay taåi caác nûúác OECD, nhûäng ngûúâi giaám saát cuäng ñt khi nùæm àûúåc caác phaát triïín múái nhêët cuãa thõ trûúâng. Caác ngên haâng coá thïí bõ phaá saãn trûúác khi caác vêën àïì cuãa chuáng àûúåc phaát hiïån, kïí caã khi caác hïå thöëng phoâng ngûâa, haåch toaán, phaáp lyá àaä àûúåc thiïët lêåp tinh xaão hún mûác maâ caác nûúác Àöng AÁ coá thïí cöë gùæng thiïët lêåp àûúåc trong thúâi gian trung haån. Hún thïë, hiïåu quaã cuãa caác tiïu chuêín phoâng ngûâa naây (cuäng nhû caác cöë gùæng àïí caãi thiïån viïåc baão vïå caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi) àûúåc gùæn chùåt vúái cú cêëu súã hûäu cuãa caác doanh nghiïåp, maâ àiïìu naây laåi phaãn aánh súã thñch cuãa caác lûåc lûúång chi phöëi trong chñnh phuã vaâ khu vûåc tû nhên vaâ coá leä chuáng thay àöíi möåt caách chêåm chaåp hún. Cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm rung chuyïín caác möëi quan hïå giûäa caác doanh nghiïåp, ngên haâng vaâ chñnh phuã. Viïåc caác möëi quan hïå naây tiïën triïín nhû thïë naâo seä coá aãnh hûúãng lúán ngûúåc laåi lïn hiïåu quaã thûåc hiïån caác tiïu chuêín phoâng ngûâa nhû àaä àûúåc thêëy úã Haân Quöëc. Caác tiïu chuêín phoâng ngûâa töët hún laâ hïët sûác quan troång àöëi vúái viïåc caãi thiïån àiïìu tiïët taâi chñnh (khung 4.5). Tuy nhiïn, hiïåu quaã cuãa caác tiïu chuêín naây khöng thïí àaánh giaá àûúåc möåt caách riïng leã. Tùng cûúâng baão vïå caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi Caác nghiïn cûáu gêìn àêy vïì cöng taác àiïìu haânh doanh nghiïåp àaä cho thêëy möåt sûå khaác biïåt lúán giûäa caác nûúác trong sûå têåp trung súã hûäu cuãa caác cöng ty trïn thõ trûúâng chûáng khoaán, trong àöå röång vaâ àöå sêu cuãa thõ trûúâng vöën, vaâ trong khaã nùng cuãa caác cöng ty thu huát nguöìn vöën bïn ngoaâi. Möåt trong nhûäng nhên töë thûúâng àûúåc duâng àïí giaãi thñch cho hiïån tûúång naây laâ sûå khaác nhau vïì mûác àöå baão vïå cuãa Baãng 4.6 Nhûäng thay àöíi vïì tiïu chuêín thêån troång úã Àöng AÁ Tiïu chuêín Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Thaái Lan Phên loaåi núå (söë ngaây tröi qua trûúác khi coi laâ quaá haån) Khöng thay àöíi, 180 ngaây Giaãm tûâ 180 ngaây xuöëng 90 ngaây Khöng àöíi, 180 ngaây Giaãm tûâ 360 xuöëng 90 ngaây Dûå trûä, töín thêët tñn duång: Tûâ 0/50/100 àïën 10- Tûâ 20/75/100 (nhòn Khöng àöíi 0/30/100 Tûâ 0/50/100 thaânh dûúái tiïu chuêín/ coá vêën àïì/mêët (%) 15/50/100 ngûúåc) thaânh 20/50/100 (nhòn xuöi) 20/75/100 Laäi tñch luyä Giaãm tûâ cho túái 6 thaáng Giaãm tûâ cho túái 6 thaáng Khöng thay àöíi cho túái 6 Giaãm tûâ cho túái 6 thaáng thaânh cho túái 3 thaáng, khöng baán ngûúåc thaânh cho túái 3 thaáng, coá baán ngûúåc thaáng, coá baán ngûúåc thaânh cho túái 3 thaáng, coá baán ngûúåc Nguöìn: Claessens, Djankov vaâ Klingebiel 199a; Söë liïåu Ngên haâng Theá giúái.

110 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 101 Khung 4.5 Sûã duång thõ trûúâng àïí phaát hiïån nhûäng àiïím dïî bõ töín thûúng cuãa hïå thöëng ngên haâng. Caác nûúác Àöng AÁ àang thùæt chùåt kiïím soaát ngên haâng. Tuy nhiïn, chó kiïím soaát khöng thöi thò khöng thïí phaát hiïån àûúåc têët caã caác vêën àïì. Cho pheáp caác thõ trûúâng àoáng vai troâ trúå giuáp trong cöng viïåc phaát hiïån caác àiïím yïëu coá thïí giuáp cho viïåc cuãng cöë caác cú cêëu phoâng ngûâa. Baão hiïím vaâ baão laänh tiïìn gûãi àaä xoái moân dêìn caác àöång cú thuác àêíy thõ trûúâng trong khu vûåc. Nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn seä quan têm túái baão hiïím tiïìn gûãi hún laâ lûu yá túái tònh traång cuãa caác ngên haâng maâ hoå giao phoá tiïìn cuãa hoå vaâ caác quy àõnh vïì vöën seä khöng ngùn caãn àûúåc caác chuã ngên haâng kinh doanh möåt caách quaá maåo hiïím. Caác ruãi ro àaåo àûác nhû trïn coá thïí àûúåc phùæc phuåc thöng qua caác phñ chïnh lïåch ruãi ro, tuy nhiïn caác quy àõnh khöng thïí ào lûúâng ruãi ro möåt caách chñnh xaác, àöìng thúâi cuäng khöng nïn cho pheáp caác kiïím soaát viïn àûúåc quyïìn tûå do haânh àöång quaá lúán. Nhû vêåy, phñ baão hiïím chó phaãn aánh ruãi ro trung bònh cuãa caác ngên haâng chûá khöng phaãi cuãa möåt ngên haâng cuå thïí naâo. Caác quy àõnh nhùçm haån chïë ruãi ro (tyã lïå vöën bùæt buöåc, quyä dûå phoâng ruãi ro tñn duång, caác haânh àöång sûãa chûäa kõp thúâi) coá thïí bõ boã qua theo muön vaân caách khaác nhau. Vaâ caác Cú quan kiïím soaát chó theo doäi viïåc chêëp haânh caác quy àõnh chûá khöng quan têm túái mûác àöå ruãi ro thûåc sûå, vò vêåy caác àöång cú àïí kinh doanh maåo hiïím bùçng tiïìn àoáng thuïë cuãa caác cöng dên laâ vêîn coân. Coá hai khaã nùng lûåa choån lúán àûúåc àïì nghõ àïí giaãi quyïët vêën àïì naây. Àïì nghõ thûá nhêët trïn thûåc tïë laâ viïåc laâm söëng laåi yá tûúãng cuãa Henry phaáp luêåt àöëi vúái caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi - caã caác cöí àöng vaâ chuã núå- khoãi sûå chiïëm àoaåt cuãa caác cöí àöng àa söë vaâ nhûäng ngûúâi quaãn lyá doanh nghiïåp (khung 4.6; La Porta vaâ caác taác giaã khaác 1999). Tuy nhiïn, Rajan vaâ Zingales (1999) cho rùçng caác nhên töë chñnh trõ coá thïí quan troång hún àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa hïå thöëng taâi chñnh so vúái hïå thöëng phaáp luêåt. Caác thõ trûúâng taåi Àöng AÁ khöng thua keám nhiïìu caác thõ trûúâng múái nöíi khaác trong lônh vûåc baão vïå cöí àöng vaâ quyïìn cuãa caác chuã núå. Tuy nhiïn, taåi caác nûúác naây coân töìn taåi caác khiïëm khuyïët trong viïåc thûåc hiïån quyïìn cuãa caác nhaâ àêìu tû phaãn aánh caác nhûúåc àiïím cuãa hïå thöëng phaáp luêåt (La Porta, Lopez-de-silanes Simon (tûâ nhûäng nùm 1930) vïì caác ngên haâng heåp. Àïì nghõ naây yïu cêìu caác ngên haâng cung cêëp khaã nùng gûãi tiïìn khöng ruãi ro chó àûúåc àêìu tû vaâo caác taâi saãn dïî trao àöíi (caác giêëy túâ thûúng maåi dïî trao àöíi, traái phiïëu chñnh phuã, v.v. ) àïí caác thiïåt haåi khöng thïí bõ che àêåy. Tuy nhiïn, viïåc phaát haânh caác chûáng khoaán cuäng gêy ra möåt sûå töën keám cöë àõnh, vaâ trong trûúâng húåp lûúång phaát haânh laâ nhoã thò tyã lïå chi phñ laâ lúán, vò vêåy sûå ra àúâi caác ngên haâng heåp cuäng seä àùåt ra cêu hoãi vïì caách thûác taâi trúå cho möåt söë lúán caác doanh nghiïåp nhoã vêîn thûúâng vay mûúån tûâ caác ngên haâng. Àïì nghõ thûá hai xuêët phaát tûâ Calomiris (1997), theo àoá caác ngên haâng phaãi taâi trúå möåt phêìn nhoã taâi saãn (vñ duå laâ 2%) thöng qua caác moán núå phuå thuöåc (caác chûáng chó tiïìn gûãi khöng àûúåc baão hiïím) vaâ sau àoá coá thïí trao àöíi àûúåc. Nïëu nhû tyã lïå sinh lúâi vûúåt quaá khaã nùng sinh lúâi cuãa caác cöng cuå khöng ruãi ro cuãa caác doanh nghiïåp 0,5% thò ngên haâng bõ àoáng cûãa. Àïì nghõ naây cuãa Calomiris thûåc chêët àaä bùæt buöåc têët caã caác ngên haâng phaãi phaát haânh caác chûáng khoaán dïî lûu thöng àïí caác thõ trûúâng (coá caác àöång cú maånh meä hún laâ sûå kiïím soaát dûåa trïn caác quy àõnh) coá thïí phaát hiïån caác ruãi ro cuãa chuáng. Caác àïì nghõ naây khöng thïí chûäa àûúåc têët caã caác bïånh têåt cuãa hïå thöëng ngên haâng Àöng AÁ, tuy nhiïn chuáng àem laåi caác lûåa choån khaác hún laâ hoaân toaân tröng cêåy vaâo khaã nùng cuãa caác Cú quan kiïím soaát àïí phaát hiïån caác àiïím yïëu. Nguöìn : Calomiris vaâ Shleifer 1998). Thïm vaâo àoá, caác cöng ty do caác cöí àöng nöåi àõa kiïím soaát àûúåc àaánh giaá thêëp hún so vúái caác cöng ty tûúng ûáng vúái möåt cú cêëu súã hûäu röång raäi hún taåi möåt söë nûúác Àöng AÁ, àiïìu àoá chûáng toã rùçng viïåc chiïëm àoaåt cuãa caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi laâ àaáng kïí (Claessens, Djankov vaâ Lang 1999). Phêìn lúán caác cöng trònh àaánh giaá àïìu chó ra sûå cêìn thiïët phaãi cuãng cöë quyïìn lúåi cuãa caác nhaâ àêìu tû vaâ àaä coá nhûäng tiïën böå nhêët àõnh trong lônh vûåc naây (baãng 4.7). Mùåc duâ vêåy, viïåc thûåc hiïån möåt caách coá hiïåu quaã caác quyïìn naây vêîn coân laâ möåt vêën àïì nan giaãi. Taåi phêìn lúán caác nûúác, àïí thûåc hiïån töët hún caác thay àöíi hiïån thúâi vaâ trong tûúng lai thò

111 102 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Khung 4.6 Laänh àaåo doanh nghiïåp trong lyá thuyïët phûúng Têy vaâ trong thûåc tiïîn Àöng AÁ Laänh àaåo doanh nghiïåp coá thïí àûúåc àõnh nghôa nhû laâ sûå quan têm túái caách thûác maâ caác thên chuã (caác nhaâ àêìu tû) giaám saát caác àaåi diïån cuãa hoå (nhûäng ngûúâi quaãn lyá doanh nghiïåp). Nhû vêåy, laänh àaåo doanh nghiïåp vaâ taâi chñnh doanh nghiïåp laâ caác khaái niïåm gêìn guäi - caách thûác laänh àaåo doanh nghiïåp khöng thïí taách rúâi khoãi caách taâi trúå cho doanh nghiïåp. Cho túái têån gêìn àêy möåt phêìn àaáng kïí trong lyá thuyïët kinh tïë phûúng Têy àaä têåp trung vaâo caác vêën àïì naãy sinh trong viïåc taách rúâi quyïìn súã hûäu vaâ kiïím soaát doanh nghiïåp, hay laâ caác nhaâ taâi trúå phoâng ngûâa viïåc nhûäng ngûúâi quaãn lyá chiïëm àoaåt, laäng phñ nguöìn lûåc cuãa doanh nghiïåp nhû thïë naâo. Caác cöng trònh nghiïn cûáu naây xuêët phaát tûâ hònh aãnh cuãa möåt doanh nghiïåp àiïín hònh, theo àoá quyïìn súã hûäu àûúåc phên taán röång raäi vaâ quyïìn kiïím soaát àûúåc giao cho nhûäng ngûúâi quaãn lyá chuyïn nghiïåp. Trong thûåc tïë, chó möåt phêìn nhoã caác doanh nghiïåp ài theo mö hònh naây. Vaâ phêìn lúán caác doanh nghiïåp naây àïìu têåp trung taåi möåt söë thõ trûúâng phaát triïín, àùåc biïåt laâ taåi Myä vaâ Anh. Taåi phêìn lúán caác nûúác - nhêët laâ taåi Àöng AÁ, trûâ Nhêåt Baãn - àa söë caác doanh nghiïåp àïìu thuöåc súã hûäu àoáng kñn hoùåc súã hûäu caá nhên. Caác cöí àöng chuã yïëu cuãa caác cöng ty súã hûäu àoáng kñn thûúâng àoáng vai troâ àaáng kïí trong kiïím soaát àiïìu hïå thöëng toâa aán cêìn àûúåc cuãng cöë möåt caách toaân diïån. Tùng cûúâng sûå minh baåch thöng qua caác yïu cêìu baáo caáo nghiïm ngùåt hún, dûåa trïn caác tiïu chuêín haåch toaán vaâ kiïím toaán quöëc tïë, àoá cuäng laâ àiïìu hïët sûác cêìn thiïët àïí tùng cûúâng baão vïå caác nhaâ àêìu tû. Sûå tham gia cuãa caác Cú quan àaánh giaá tñn duång, caác nhaâ phên tñch chûáng khoaán, caác hïå thöëng caãnh baáo chuyïn nghiïåp vaâ cuãa baáo chñ taâi chñnh cuäng seä laâm tùng thïm tñnh minh baåch (Leechor 1999). Trong khi coá thïí coá caác thïë lûåc àaåi diïån cho caác quyïìn lúåi sùén coá trong xaä höåi tòm caách baão vïå tònh traång hiïån taåi, cuäng khöng thïí xem nheå aáp lûåc tûâ caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi nhùçm àûa caác tiïu chuêín phaáp lyá vïì möåt möëi, nhêët laâ khi caác thõ trûúâng taâi chñnh àang tiïëp tuåc höåi nhêåp. Cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm tùng nhêån thûác vïì têìm quan troång cuãa cöng taác àiïìu haânh doanh nghiïåp. Caác nûúác, caác doanh nghiïåp haânh vaâ coá quyïìn boã phiïëu quyïët àõnh trong phêìn lúán caác quyïët àõnh. Trong caác doanh nghiïåp súã hûäu cöng khai, viïåc nùæm giûä cöí phêìn möåt caách têåp trung vaâ chiïëm quyïìn kiïím soaát súã hûäu ûu thïë laâ thöng duång. Trong caác àiïìu kiïån nhû vêåy, vêën àïì nhên chuã vaâ ngûúâi àaåi diïån giûäa súã hûäu vaâ kiïím soaát trúã nïn khöng thñch húåp. Hún thïë nûäa, súã hûäu têåp trung cuäng mang laåi caác lúåi thïë tiïìm taâng, nhû laâ nhûäng cöí àöng kiïím soaát doanh nghiïåp coá thïí àûa ra caác phûúng hûúáng chiïën lûúåc têåp trung hún vaâ taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi hún cho quaá trònh taái cú cêëu vaâ caác cam kïët lêu daâi. Trong trûúâng húåp súã hûäu têåp trung vaâ caác cöí àöng chñnh cuäng laâ nhûäng ngûúâi quaãn lyá doanh nghiïåp, möëi lo ngaåi chñnh laâ hoaåt àöång cuãa doanh nghiïåp coá thïí dûúåc töí chûác àïí phuåc vuå lúåi ñch cuãa nhûäng ngûúâi trong cuöåc chûá khöng phuåc vuå muåc àñch sinh lúåi toaân böå. Vñ duå, nïëu caác giao dõch kinh doanh khöng àûúåc tiïën haânh möåt caách vö tû, lúåi nhuêån coá thïí àûúåc àûa vïì cho nhûäng ngûúâi trong cuöåc thöng qua caác thoãa thuêån phuå vúái caác bïn coá liïn quan nhùçm àûa laåi lúåi nhuêån cho nhûäng ngûúâi trong cuöåc vaâ gêy thiïåt haåi cho nhûäng cöí àöng thiïíu söë. Vêën àïì cú baãn trong laänh àaåo doanh nghiïåp trong caác àiïìu kiïån nhû àaä kïí trïn laâ laâm sao coá thïí ngùn chùån nhûäng ngûúâi trong cuöåc khoãi viïåc tûúác àoaåt taâi saãn cuãa nhûäng cöí àöng thiïíu söë. khöng coá khaã nùng hay khöng muöën quan têm àïën yïu cêìu cuãa caác nhaâ àêìu tû coá nguy cú bõ têíy chay, vaâ àiïìu naây laâ möåt àöång lûåc quan troång cho caác cuöåc caãi caách. Nïëu caác nûúác thaânh cöng trong viïåc baão vïå caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi, caác lyá do dêîn àïën sûå töìn taåi cuãa caác möëi quan hïå súã hûäu vaâ caác sûå sùæp àùåt taâi chñnh cheáo seä biïën mêët búãi vò caác lúåi ñch - do nhiïìu khaã nùng lûåa choån àöëi taác taâi chñnh, thûúng maåi taåo ra - bùæt àêìu trúã nïn lúán hún sûå dïî chõu do caác möëi quan hïå truyïìn thöëng àem laåi. Viïåc tiïëp tuåc höåi nhêåp thûúng maåi vaâ taâi chñnh seä núái loãng hún nûäa caác möëi quan hïå khöng minh baåch. Quan têm àïën cú cêëu doanh nghiïåp vaâ aãnh hûúãng cuãa caác têåp àoaân Möåt söë lûúång lúán caác nghiïn cûáu àaä mö taã caác têåp àoaân taåi Àöng AÁ laâ têåp húåp möåt söë lûúång

112 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 103 Baãng 4.7 Quyïìn cuãa cöí àöng, quyïìn cuãa chuã núå vaâ tñnh hiïåu quaã taåi Àöng AÁ, giûäa nùm 1999 Chó söë Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Thaái Lan Quyïìn cöí àöng 1 cöí phiïëu- 1 phiïëu Thay mùåt qua thû Cöí phêìn khöng bõ phong toaã Tñch luyä phiïëu Kïët quaã quyïìn cöí àöng (töíng) Tiïìn höî trúå Khöng +1 Khöng +1 Quyïìn chuã núå Haån chïë vïì taái cú cêëu Khöng chuã àöång lûu giûä taâi saãn Chuã núå coá thïí chêëp nhêån àûúåc traã trûúác Ban àiïìu haânh khöng úã laåi sau taái cú cêëu Kïët quaã (töíng) Tiïën böå hún Khöng Khöng Khöng Tñnh hiïåu quaã cuãa hïå thöëng phaáp luêåt Lõch trònh àûa ra phaán quyïët Sûå töìn taåi cuãa caác luêåt phaá saãn àùåc biïåt Kïët quaã (töíng) Tiïën böå hún Khöng +1 Ghi chuá: Söë 1 thïí hiïån caác quyïìn vïì vöën cöí phêìn vaâ quyïìín cuãa ngûúâi cho vay àûúåc quy àõnh trong luêåt, coá giúái haån vïì thúâi gian àöëi vúái caác nhêån àõnh hoùåc coá caác toaâ aán chuyïn vïì vêën àïì phaá saãn. Dêëu + thïí hiïån àaä coá sûå caãi caách luêåt trûúác khuãng hoaãng - tûác laâ nùm Nguöìn: Claessens, Djankov vaâ Klingebiel 1999; La Porta vaâ caác taác giaã khaác 1998 nhû àûúác tñnh trong Claessens, Djankov vaâ Klingebiel 1999a. lúán caác cöng ty trong àoá thûúâng coá möåt ngên haâng vaâ caác doanh nghiïåp phi ngên haâng nùçm dûúái sûå kiïím soaát cuãa möåt gia àònh. Kiïìm soaát gia àònh coá thïí àaåt túái mûác àöå cao ngay caã trong caác cöng ty trïn thõ trûúâng chûáng khoaán. Khaã nùng kiïím soaát thûúâng àûúåc tùng cûúâng vaâ têåp trung hún thöng qua cú cêëu hònh choáp vaâ nhûäng sûå thay àöíi khoãi quy tùæc möåt cöí phiïëu möåt laá phiïëu (Claessens, Djankov vaâ Lang 1999), vaâ höåi àöìng quaãn trõ thûúâng bao göìm caác thaânh phêìn trung thaânh vúái gia àònh nùæm quyïìn kiïím soaát. Caác têåp àoaân nhû vêåy chiïëm möåt phêìn lúán cuãa vöën thõ trûúâng vaâ àûúåc ûu tiïn tñn duång dûåa trïn cú súã quen biïët vaâ àûúåc taåo thuêån lúåi nhúâ caác súã hûäu cuãa chuáng trong caác töí chûác taâi chñnh. Mûúâi têåp àoaân haâng àêìu kiïím soaát hún möåt nûãa caác cöng ty trïn thõ trûúâng chûáng khoaán taåi Inàönïsia, Philñppin vaâ gêìn möåt nûãa taåi Thaái Lan. Mûác àöå têåp trung súã hûäu tûúng xûáng vúái mûác àöå phaát triïín, tuy nhiïn taåi Nhêåt Baãn 10 gia àònh àûáng àêìu chó chiïëm 2,4% söë vöën thõ trûúâng (xem baãng 4.1). Hïå thöëng phaáp luêåt vaâ àiïìu tiïët àaä bõ chi phöëi búãi sûå têåp trung nguöìn lûåc cuãa caác doanh nghiïåp vaâ caác möëi liïn hïå vúái chñnh phuã, àiïìu naây noái lïn rùçng caác cuöåc caãi töí tûúng lai trong caác lônh vûåc naây cuäng seä chõu aãnh hûúãng cuãa caác sûå thay àöíi trong cú cêëu súã hûäu. Trïn toaân böå Àöng AÁ, cú cêëu súã hûäu doanh nghiïåp - kïí caã hònh thûác coá ûu thïë laâ caác têåp àoaân vaâ hònh thûác súã hûäu àoáng kñn cuãa caác cöng ty riïng leã - àaä àûúåc tiïën hoáa àïí phuâ húåp vúái möi trûúâng kinh doanh, sûå têåp trung cuãa caãi, chêët lûúång cuãa hïå thöëng tû phaáp vaâ xeát xûã, phûúng phaáp laâm viïåc vúái caác nhên viïn chñnh phuã vaâ kïí caã caác thaânh phêìn dên töåc. Cuöåc khuãng hoaãng coá thïí àaä gêy ra caác aãnh hûúãng lïn cú cêëu súã hûäu doanh nghiïåp, tuy nhiïn rêët khoá coá thïí ruát ra caác kïët luêån vïì baãn chêët vaâ thúâi àiïím cuãa caác aãnh hûúãng naây. Trong söë caác doanh nghiïåp taåi böën nûúác bõ khuãng hoaãng nùång nïì nhêët, caác têåp àoaân coá

113 104 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín veã nhû àaä trúã nïn coá tñnh chêët chi phöëi hún kïí tûâ cuöåc khuãng hoaãng. Caác cöng ty khöng coá liïn hïå vúái caác têåp àoaân, caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã ñt coá khaã nùng vay núå hoùåc huy àöång vöën hún caác cöng ty trong caác têåp àoaân. Vñ duå, taåi Haân Quöëc trong nùm 1998, nùm têåp àoaân lúán nhêët àaä huy àöång möåt lûúång bùçng hai phêìn ba töíng nguöìn lûåc huy àöång àûúåc thöng qua phaát haânh traái phiïëu vaâ cöí phiïëu. Möåt nghiïn cûáu gêìn àêy cuãa ban quaãn lyá Thõ trûúâng Chûáng khoaán Haân Quöëc àaä kïët luêån rùçng thöng qua viïåc búm vöën tûâ möåt cöng ty phuå thuöåc naây sang möåt cöng ty phuå thuöåc khaác, 10 têåp àoaân haâng àêìu àaä tùng cûúâng mûác àöå kiïím soaát caác cöng ty phuå thuöåc kïí tûâ cuöåc khuãng hoaãng. Tuy nhiïn, seä laâ quaá súám àïí àûa ra caác kïët luêån vïì xu hûúáng thay àöíi trong cú cêëu súã hûäu dûåa trïn caác diïîn biïën cho àïën hiïån taåi. Caác thay àöíi coá thïí laâ rêët quan troång cho duâ chuáng tiïën triïín möåt caách chêåm chaåp, nhû àaä àûúåc minh hoåa trong trûúâng húåp cuãa Nhêåt Baãn, taåi nûúác naây vai troâ chuã àaåo cuãa caác keiretsu (têåp àoaân) coá leä àaä thay àöíi möåt caách cú baãn trong khoaãng 10 nùm sau sûå suåp àöí cuãa thõ trûúâng nhaâ àêët vaâ chûáng khoaán. Caác keiretsu lúán nhêët àûúåc têåp húåp xung quanh möåt ngên haâng lúán vaâ bao göìm caác cöng ty tûâ caác lônh vûåc cöng nghiïåp lúán, vaâ caác thaânh viïn nùæm giûä túái 60% cöí phiïëu cuãa nhau vaâ ngên haâng taâi trúå 40% caác nhu cêìu vay núå cuãa têåp àoaân. Cöng cuöåc caãi töí caác keiretsu laâ do caác cuöåc saáp nhêåp cuãa möåt söë ngên haâng lúán nhêët àêët nûúác khúãi xûúáng, caác cuöåc saáp nhêåp naây laâm cho viïåc duy trò caác möëi quan hïå cuä trúã nïn khoá khùn hún. Tuy nhiïn, caác sûác eáp phaáp chïë (vñ duå nhû caác yïu cêìu baáo caáo ngùåt ngheâo hún vïì caác taâi saãn àang nùæm giûä), nhu cêìu cuãa ngên haâng phaãi tòm caách thu àûúåc laäi trïn vöën cao hún, vaâ caác lúåi ñch thu àûúåc tûâ viïåc coá caác nguöìn cung cêëp khöng bõ haån chïë cuäng coá veã laâ caác àöång cú maånh meä (Thúâi baáo Taâi chñnh, ngaây 9 Mûúâi möåt 1999). Trong khi àoá, nùm 1999 caác doanh nghiïåp Nhêåt Baãn àaä huy àöång vöën tûâ thõ trûúâng vöën thay cho tûâ caác ngên haâng vúái möåt mûác àöå kyã luåc. Nhiïìu nhên töë laâm thay àöíi caác keiretsu taåi Nhêåt Baãn cuäng coá mùåt taåi caác nûúác bõ khuãng hoaãng úã Àöng AÁ. Taåi Malaisia, caác cuöåc saáp nhêåp àûúåc sûå uãng höå tûâ chñnh phuã cuãa caác töí chûác taâi chñnh coá thïí cuäng laâm cùng thùèng caác möëi quan hïå trûúác àoá giûäa caác töí chûác naây vúái caác têåp àoaân maâ chuáng laâ thaânh viïn. Taåi Inàönïsia, thöng qua Cú quan Taái cú cêëu ngên haâng, khu vûåc cöng cöång súã hûäu möåt lûúång cöí phiïëu àaáng kïí cuãa caác cöng ty àaä tûâng nùçm trong khu vûåc tû nhên vaâ àang tòm caách àïí taái tû nhên hoáa. Taåi caác núi khaác trong khu vûåc, cöng cuöåc cuãng cöë ngên haâng xuêët phaát tûâ khu vûåc caá nhên cuäng àang diïîn ra. Caác yïu cêìu vïì baáo caáo cuäng àûúåc nêng cao taåi phêìn lúán caác nûúác. Nïëu caác nûúác thaânh cöng trong viïåc caãi thiïån caác tiïu chuêín phoâng ngûâa vaâ baão vïå caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi thò caác lyá do cuãa viïåc têåp trung súã hûäu doanh nghiïåp vaâ mûác àöå aáp àaão cuãa súã hûäu cheáo cuäng seä biïën mêët vaâ möåt cú cêëu súã hûäu röång raäi hún seä trúã nïn hêëp dêîn hún. Tiïëp tuåc caånh tranh trong àiïìu kiïån höåi nhêåp thûúng maåi vaâ höåi nhêåp taâi chñnh seä laâm cho caác möëi quan hïå bïn trong caác têåp àoaân bõ núái loãng dêìn búãi vò chi phñ cuãa tònh traång giam haäm vaâ caác lúåi ñch xuêët phaát tûâ khaã nùng lûåa choån thûúng maåi vaâ taâi chñnh lúán hún àïìu tùng. Trong böëi caãnh nhû vêåy thò têìm quan troång ngaây caâng lúán cuãa caác ngaânh cöng nghiïåp dûåa trïn tri thûác coá thïí seä trúã thaânh möåt nguöìn lûåc quan troång àêíy nhanh töëc àöå thay àöíi cú cêëu súã hûäu. Ai súã hûäu caác ngên haâng? Ai nïn súã hûäu caác ngên haâng? Taåi caác nûúác cöng nghiïåp cuöåc tranh caäi (chûa kïët thuác) vïì súã hûäu cheáo àaä têåp trung vaâo viïåc liïåu caác quyïìn súã hûäu àa söë cuãa caác ngên haâng trong caác doanh nghiïåp phi taâi chñnh coá cuãng cöë àûúåc sûå kiïím soaát cuãa caác ngên haâng naây àöëi vúái khaách haâng cuãa chuáng hay khöng? Traái laåi, kiïíu súã hûäu cheáo taåi phêìn lúán caác nûúác Àöng AÁ - núi maâ caác ngên haâng vaâ caác töí chûác taâi chñnh khaác laâ thaânh viïn cuãa caác têåp àoaân (vaâ phuå thuöåc vaâo chuáng-khöng taåo ra caác cú höåi coá yá nghôa àïí caác ngên haâng kiïím soaát àûúåc caác khaách haâng doanh nghiïåp. Thïm vaâo àoá, kiïíu cú cêëu súã hûäu naây coá veã nhû àaä laâm lïåch laåc sûå phên phöëi vöën coá lúåi cho caác doanh nghiïåp laâ thaânh viïn cuãa caác têåp àoaân (bêët chêëp caác giúái haån danh nghôa àöëi vúái viïåc cho vay do quen biïët) caã trûúác vaâ sau cuöåc khuãng hoaãng.

114 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 105 Tiïëp tuåc taâi trúå cho caác cöng ty chi nhaánh àaä laâm chêåm laåi quaá trònh taái cú cêëu hoaåt àöång taåi caác doanh nghiïåp naây (Cho 1999). Nhû àaä noái úã trïn, caác doanh nghiïåp khöng phaãi laâ thaânh viïn cuãa caác têåp àoaân, caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã gùåp rêët nhiïìu khoá khùn trong viïåc xin vay. Sau cuâng, nïëu caác doanh nghiïåp trong möåt têåp àoaân àaä nhêån àûúåc tñn duång tûâ thaânh viïn taâi chñnh, chuáng khöng coá àöång cú àïí tòm caác nguöìn taâi chñnh khaác (nhû phaát haânh traái phiïëu, cöí phiïëu), laâm tùng thïm sûå têåp trung taâi chñnh vaâo tay caác ngên haâng. Vò vêåy, laâm loaäng búát ài caác möëi quan hïå súã hûäu cheáo coá veã nhû àaáng giaá. Cuöåc khuãng hoaãng àaä taåo àiïìu kiïån àêíy nhanh quaá trònh naây, búãi vò thöng qua caác sûå can thiïåp cuãa mònh vaâo caác ngên haâng bõ phaá saãn, chñnh phuã àaä chiïëm àûúåc möåt lûúång lúán taâi saãn ngên haâng - àùåc biïåt taåi Haân Quöëc, Inàönïsia vaâ Thaái Lan (baãng 4.8). Caách thûác baán caác taâi saãn naây laâ möåt vêën àïì hïët sûác quan troång. Caác ngên haâng nûúác ngoaâi roä raâng laâ möåt nguöìn vöën múái vúái khaã nùng kiïím soaát vaâ quaãn lyá töët hún. Caác hïå thöëng ngên haâng taåi Àöng AÁ coá tyã lïå súã hûäu nûúác ngoaâi nhoã nhêët trong caác khu vûåc àang phaát triïín. Taåi möåt söë lúán caác nûúác khaác - Chilï, Hunggari, Ba Lan - viïåc tùng cûúâng sûå coá mùåt cuãa caác ngên haâng nûúác ngoaâi sau khuãng hoaãng àaä nuöi dûúäng sûå phaát triïín taâi chñnh. Nhû vêåy tùng cûúâng súã hûäu vaâ quaãn lyá cuãa ngûúâi nûúác ngoaâi trong hïå thöëng taâi chñnh laâ möåt trong nhûäng biïån phaáp trûåc tiïëp nhêët àïí caãi thiïån viïåc àaánh giaá tñn duång. Tuy nhiïn, baán caác ngên haâng cho ngûúâi nûúác ngoaâi laâ möåt quaá trònh lêu daâi. Thûá nhêët, caác höì sú baán taâi saãn cho ngûúâi nûúác ngoaâi laâ hïët sûác nghiïm tuác vaâ phaãn aánh caác quaá trònh thûúng lûúång lêu daâi xung quanh viïåc phên phöëi caác thiïåt haåi vaâ lúåi nhuêån tûâ caác biïån phaáp giaãi quyïët taâi saãn khöng sinh lúâi. Taåi Haân Quöëc àaä coá möåt ngên haâng àûúåc baán cho ngûúâi nûúác ngoaâi, tuy nhiïn viïåc thûúng lûúång vïì ngên haâng thûá hai thò vêîn tiïëp tuåc keáo daâi. ÚÃ Inàönïsia, chó möåt vuå baán duy nhêët cuäng liïn quan àïën viïåc tranh caäi úã rêët nhiïìu cêëp vaâ nhiïìu mûác àöå. Malaisia àaä khöng baán bêët cûá möåt ngên haâng naâo cho ngûúâi nûúác ngoaâi caã. Thaái Lan àaä gùåt haái àûúåc nhiïìu thaânh cöng nhêët trïn phûúng diïån naây: böën ngên haâng àaä àûúåc baán vaâ hai ngên haâng khaác àang àûúåc àem baán. Kïí caã nïëu viïåc àem baán cho ngûúâi nûúác ngoaâi coá tùng lïn, thò sûå súã hûäu nûúác ngoaâi naây cuäng seä khöng laâm thay àöíi cú cêëu súã hûäu cuãa caác töí chûác taâi chñnh. Sûå quan têm cuãa caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi coá thïí giaãm xuöëng sau möåt vaâi thûúng vuå àêìu tiïn - caác töí chûác nûúác ngoaâi coá truyïìn thöëng chó chuá yá túái caác cöng ty vaâ caác töí chûác taâi chñnh coá danh tiïëng vaâ coá xu hûúáng khöng muöën kïë thûâa möåt hïå thöëng chi nhaánh röång lúán. Thïm vaâo àoá xu hûúáng chöëng laåi sûå thöëng trõ cuãa nûúác ngoaâi cuäng seä tùng lïn nïëu nhû quyïìn súã hûäu nûúác ngoaâi tùng lïn nhanh. Vò vêåy, viïåc taái tû nhên Baãng 4.8 Súã hûäu chñnh phuã àöëi vúái caác taâi saãn trong hïå thöëng taâi chñnh úã Àöng AÁ giûäa nùm 1999 (%) Chó söë Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Thaái Lan Tyã lïå cuãa taâi saãn àûúåc cùæt ra a Tyã lïå taâi saãn do caác töí chûác quöëc doanh vaâ quöëc hûäu hoaá giûä Tyã lïå taâi saãn ngên haâng do chñnh phuã nùm giûä Taâi saãn do chñnh phuã nùæm giûä trïn GDP Taái saãn do caác ngên haâng nûúác ngoaâi nùæm giûä 17 b a. Taâi saãn cuãa caác cöng ty taâi chñnh àûúác chuyïín giao cho Cú quan Taái coá cêëu Taâi chñnh. b. Bao göìm caác ngên haâng liïn doanh. Nguöìn: Claessens, Djankov vaâ Klingebiel 199a; Bongini, Claessens vaâ Ferri 1999; Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

115 106 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín hoáa caác ngên haâng bõ can thiïåp vaâ àang cöë gùæng àïí phaá vúä caác möëi liïn hïå trûúác khuãng hoaãng vúái súã hûäu caác doanh nghiïåp khöng phaãi chó bao haâm viïåc baán chuáng cho ngûúâi nûúác ngoaâi. Viïåc phên taán quyïìn súã hûäu ngên haâng coá thïí seä khöng àem laåi cho caác ngên haâng hïå thöëng giaám saát chùåt cheä nïëu nhû viïåc thûåc hiïån caác quy àõnh phoâng ngûâa khöng àûúåc baão àaãm. Vò vêåy, viïåc baán caác cöí phêìn cuãa caác ngên haâng bõ can thiïåp cho quêìn chuáng cuäng chûa chùæc àaä laâ möåt khaã nùng lûåa choån coá sûác söëng àöëi vúái caác cöë gùæng taái tû nhên hoáa. Möåt khaã nùng lûåa choån khaác laâ baán röång raäi cöí phêìn nhûng vêîn khuyïën khñch sûå àaåi diïån dûåa trïn phñ cuãa caác chuã nhên phên taán trong viïåc giaám saát höåi àöìng quaãn trõ ngên haâng. Caác cöng ty coá kinh nghiïåm kinh doanh ngên haâng seä àaåi diïån cho söë lúán caác cöí àöng trong quaá trònh naây. Cuöëi cuâng, nïëu caác ngên haâng bõ chñnh phuã can thiïåp àûúåc baán trúã laåi cho caác têåp àoaân, thò chñnh phuã phaãi cöë gùæng (coá thïí thöng qua viïåc àiïìu chónh luêåt phaáp) giúái haån mûác àöå súã hûäu cuãa möåt têåp àoaân duy nhêët. Thay vaâo àoá, viïåc baán laåi coá thïí àûúåc chia thaânh nhiïìu goái nhoã cho möåt söë lûúång lúán caác têåp àoaân. Viïåc kïët húåp caác phûúng aán trïn coá thïí laâm loaäng àaáng kïí mêîu súã hûäu giûäa caác têåp àoaân vaâ caác töí chûác taâi chñnh trûúác cuöåc khuãng hoaãng. Trong quaá trònh chñnh phuã baán laåi caác ngên haâng bõ can thiïåp cho caác nhaâ àêìu tû tû nhên vaâ nûúác ngoaâi, cêìn phaãi quan têm túái caác quy àõnh nhùçm haån chïë cöí phêìn cuãa caác têåp àoaân trong caác töí chûác taâi chñnh àïí loaåi boã quyïìn súã hûäu kiïím soaát cuãa chuáng. Thûá tûå cuãa caác biïån phaáp naây cuäng nhû tñnh khaã thi chñnh trõ cuãa chuáng thay àöíi theo tûâng nûúác. Coá leä caác chñnh phuã khöng nïn giaãi quyïët caác vêën àïì phûác taåp trong caãi töí súã hûäu khi maâ hoå àang bêån vúái viïåc taái cú cêëu taâi chñnh vaâ doanh nghiïåp. Tuy vêåy, möåt söë vêën àïì laâ böå phêån hûäu cú cuãa quaá trònh taái cú cêëu vaâ khöng thïí trò hoaän àûúåc. Vñ duå, caách thûác tiïën haânh taái tû nhên hoáa caác ngên haâng bõ chñnh phuã can thiïåp seä taác àöång túái caác mö hònh súã hûäu.thïm vaâo àoá, maång lûúái cuãa caác quan hïå súã hûäu cheáo gêy aãnh hûúãng lïn - vaâ coá thïí laâm chêåm laåi - viïåc aáp duång caác giaãi phaáp kyä thuêåt trong quaá trònh taái cú cêëu taâi chñnh vaâ doanh nghiïåp. Vñ duå, nïëu möåt ngên haâng thiïëu vöën laâ möåt chuã núå cú baãn cuãa möåt doanh nghiïåp coá mûác núå quaá lúán trong cuâng möåt têåp àoaân, caác cuöåc thûúng lûúång taái cú cêëu vúái sûå coá mùåt cuãa bïn thûá ba seä bõ töín thûúng. Caác möëi liïn hïå vúái quaá trònh phaát triïín thõ trûúâng vöën Caác ngên haâng thöëng trõ lônh vûåc möi giúái taâi chñnh taåi Àöng AÁ, möåt nhên töë coá thïí laâ àaä goáp phêìn vaâo viïåc taåo nïn caác ruãi ro hïå thöëng, vúái sûå hiïån diïån cuãa mö hònh quan hïå súã hûäu cheáo. Sûå kïët húåp giûäa caác ngên haâng bõ sûác eáp nùång nïì vúái sûå thiïëu vùæng caác nguöìn taâi trúå thay thïë coá leä àaä laâm cho cuöåc khuãng hoaãng sau àoá trúã nïn trêìm troång hún. Kïí tûâ cuöåc khuãng hoaãng, caác thõ trûúâng vöën àaä àûúåc trao cho vai troâ lúán hún trong viïåc taâi trúå cho caác doanh nghiïåp, trong khi caác ngên haâng àang vêåt löån àïí tòm laåi chöî àûáng chên. Viïåc phaát triïín caác thõ trûúâng naây möåt caách lêu daâi coá thïí höî trúå viïåc thïí chïë hoáa caác möëi quan hïå taâi chñnh trung thûåc (vúái sûå uãng höå cuãa caác Cú quan àaánh giaá tñn duång àöåc lêåp), laâm giaãm vai troâ cuãa caác thûúng vuå dûåa trïn quen biïët vaâ taåo ra chiïëc baánh xe dûå trûä àang bõ thiïëu khi phaãi àûúng àêìu vúái cuöåc khuãng hoaãng ngên haâng tûúng lai (Greenspan 1999). Möåt söë lûúång lúán caác nhên töë coá thïí cuãng cöë thõ trûúâng cöí phiïëu vaâ traái phiïëu do hêåu quaã cuãa cuöåc khuãng hoaãng, tuy nhiïn chuáng phuå thuöåc vaâo viïåc thûåc hiïån caác chñnh saách. Nïëu caác cöë gùæng àïí laâm loaäng caác möëi quan hïå vúái caác têåp àoaân cuãa caác töí chûác taâi chñnh thaânh cöng, thò nhu cêìu àöëi vúái caác nguöìn taâi chñnh khaác seä tùng lïn trong caác cöng ty con cuãa caác têåp àoaân. Viïåc baão vïå töët hún quyïìn lúåi cuãa caác cöí àöng thiïíu söë vaâ caãi thiïån tñnh minh baåch seä cuãng cöë nguöìn taâi trúå cho caác cöí phiïëu vaâ traái phiïëu. Búãi vò thêm huåt vaâ núå khu vûåc cöng àaä tùng lïn khi quaá trònh tùng chi tiïu ngên saách vaâ taái cêëp vöën ngên haâng buâng nöí, thõ trûúâng traái phiïëu chñnh phuã coá thïí àûúåc àem laâm chuêín cho caác àúåt phaát haânh traái phiïëu cuãa caác doanh nghiïåp - trûúác cuöåc khuãng hoaãng caác àúåt phaát haânh naây ñt xaãy ra taåi Àöng AÁ.

116 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 107 Àïí traánh laâm lïåch laåc sûå phaát triïín cuãa thõ trûúâng traái phiïëu vaâ cöí phiïëu, àiïìu quan troång laâ phaãi baão àaãm àûúåc rùçng caác chñnh saách thuïë khöng àûúåc thiïn võ möåt söë lûåa choån taâi chñnh cuãa nhûäng ngûúâi cung cêëp vaâ cuãa caác doanh nghiïåp. Tòm caách traánh caác nhêån thûác thiïn võ vïì ruãi ro cuäng laâ möåt àiïìu hïët sûác quan troång. Trong thúâi haån ngùæn, viïåc baão laänh tiïìn gûãi àaä laâm caán cên nghiïng vïì phña caác ngên haâng. Caách thûác chñnh phuã haån chïë viïåc baão laänh tiïìn gûãi cöng khai vaâ ngêëm ngêìm cuäng seä gêy taác àöång lïn sûå phaát triïín cuãa thõ trûúâng vöën phi ngên haâng. Cuöëi cuâng, cuãng cöë nùng lûåc àiïìu tiïët trong quaá trònh phaát triïín thõ trûúâng vöën seä trúã nïn hïët sûác quan troång nïëu nhû chuáng ta khöng muöën cho caác thiïåt haåi búãi àiïìu tiïët loãng leão lùåp laåi. Cuöåc khuãng hoaãng vaâ Trung Quöëc Trûúác cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ tûúng àöëi lêu, Trung Quöëc àaä bùæt àêìu caãi töí caác doanh nghiïåp quöëc doanh vaâ caác töí chûác taâi chñnh coá vêën àïì. Caác doanh nghiïåp quöëc doanh bõ buöåc phaãi tham gia caånh tranh, vaâ gêìn àêy nhêët bõ àùåt dûúái caác haån chïë vïì ngên saách. Caác ngên haâng phaãi tûå caãi töí tûâ chöî àaåi diïån cho ngên saách thaânh caác thûåc thïí kinh doanh. Caác thay àöíi naây àûúåc thûåc hiïån möåt caách lêìn lûúåt; viïåc tû nhên hoáa haâng loaåt àûúåc traánh neá, chuã yïëu laâ àïì traánh khoãi caác sûå àöí vúä nùång nïì nhû taåi möåt söë nïìn kinh tïë chuyïín àöíi taåi Trung vaâ Àöng Êu. Àûúåc sûå höî trúå cuãa möåt khu vûåc tû nhên àang buâng nöí, tyã lïå cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác trong töíng saãn phêím giaãm xuöëng coân 40% so vúái gêìn 90% úã hai thêåp kyã trûúác. Tuy nhiïn, caác doanh nghiïåp quöëc doanh vêîn chiïëm hún 85% lûúång tñn duång ngên haâng. Thïm vaâo àoá, viïåc tiïëp tuåc taái cú cêëu caác doanh nghiïåp seä trúã nïn khoá khùn hún búãi vò noá seä dêîn àïën viïåc sa thaãi khoaãng 20 triïåu ngûúâi laâm cöng cho doanh nghiïåp nhaâ nûúác - trong möåt nïìn kinh tïë maâ tyã lïå ngûúâi thêët nghiïåp úã thaânh thõ àaä àaåt túái 8% vaâ hùçng nùm coá khoaãng 10 triïåu ngûúâi tham gia vaâo lûåc lûúång lao àöång möîi nùm. Cuöåc khuãng hoaãng trong khu vûåc àaä giuáp cho Trung Quöëc xuác tiïën nhanh hún nûäa caác cöë gùæng nhùçm khùæc phuåc caác àiïím yïëu coá tñnh hïå thöëng. Noá àaä nïu bêåt caác ruãi ro cuãa hïå thöëng àiïìu tiïët vaâ kiïím soaát yïëu keám, cuãa caác àöång lûåc sai lêìm àùåt ra cho khu vûåc saãn xuêët, vaâ hïå thöëng laänh àaåo doanh nghiïåp yïëu keám. Sûå yïëu úát cuãa caác têåp àoaân chuã yïëu taåi caác nïìn kinh tïë lên cêån àaä àùåt ra caác cêu hoãi vïì sûå khön ngoan trong viïåc tuyïn truyïìn vïì caác con àûúâng tûúng tûå cho caác doanh nghiïåp Trung Quöëc. Vaâ triïín voång gia nhêåp Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái (WTO) àaä laâm nöíi bêåt lïn sûå cêìn thiïët phaãi chuêín bõ cho caác ngên haâng Trung Quöëc sùén saâng caånh tranh vúái caác àöëi thuã nûúác ngoaâi sau hai nùm kïí tûâ ngaây gia nhêåp (taåi thúâi àiïím naây caác ngên haâng nûúác ngoaâi seä àûúåc pheáp cung cêëp caác dõch vuå bùçng àöìng baãn tïå cho caác doanh nghiïåp Trung Quöëc ) vaâ laâm cho caác quy àõnh vaâ hïå thöëng phaáp luêåt Trung Quöëc tûúng thñch hún vúái caác tiïu chuêín quöëc tïë. Caác àiïím dïî bõ töín thûúng vaâ caác àiïím maånh sau cuöåc khuãng hoaãng Phêìn lúán caác vêën àïì vïì taâi chñnh trong caác doanh nghiïåp cuãa Trung Quöëc àïìu xuêët phaát tûâ chñnh quaá trònh chuyïín àöíi cuãa noá, mùåc duâ möåt söë lúán caác àiïím yïëu giöëng vúái caác àiïím yïëu cuãa caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng laáng giïìng (Ngên haâng Thïë giúái 1999a). Tuy nhiïn, caác àiïím khaác nhau quan troång so vúái caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng noái trïn àaä kiïìm chïë cuöåc khuãng hoaãng taåi Trung Quöëc. Caác ngên haâng yïëu úát. Do caách thûác haåch toaán khöng àaáng tin cêåy nïn rêët khoá coá thïí ûúác lûúång àûúåc tyã lïå núå khöng sinh lúâi, taåo ra nhûäng sûå khaác nhau lúán trong caác con söë ûúác tñnh - vñ duå, JP Morgan (1999) ûúác tñnh tyã lïå núå khöng sinh lúâi chiïëm khoaãng 40% taåi thúâi àiïím giûäa nùm 1999, mùåc dêìu caác con söë chñnh thûác thò thêëp hún nhiïìu (baãng 4.3). Caác kyä nùng vïì ngên haâng keám hún so vúái caác nûúác lên cêån. Cho túái têån nùm 1998 phêìn lúán lûúång tñn duång ngên haâng vêîn àûúåc cung cêëp theo chó thõ tûâ chñnh quyïìn trung ûúng vaâ àõa phûúng thay vò àûúåc dûåa trïn sûå àaánh giaá vïì caác khaã nùng cho vay thûúng maåi. Àiïìu tiïët taâi chñnh vêîn coân yïëu keám. Sûå múã röång cuãa hïå thöëng taâi chñnh Trung Quöëc diïîn ra nhanh hún so vúái cuãa hïå thöëng àiïìu tiïët vaâ giaám saát taâi chñnh. Àiïìu àoá thïí hiïån hïët sûác roä raâng khöng phaãi chó àöëi vúái caác ngên

117 108 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín haâng maâ coân àöëi vúái caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng khaác, nhû caác cöng ty àêìu tû vaâ uãy thaác - chuáng àaä kinh doanh möåt caách hïët sûác maåo hiïím. Rêët nhiïìu caác cöng ty phuåc vuå thõ trûúâng trong nûúác khöng coá khaã nùng caånh tranh. Nhiïìu têåp àoaân lúán chuá yá vaâo àêìu tû vaâ àöå lúán hún laâ tñnh hiïåu quaã vaâ khaã nùng sinh lúâi. Phêìn lúán caác doanh nghiïåp vûâa vaâ lúán àang phaãi chõu caác sûác eáp taâi chñnh lúán, vaâ möåt phêìn lúán trong söë naây kinh doanh thua löî trong nùm Thiïíu phaát vaâ tùng trûúãng chêåm trong nùm 1997 àaä laâm trêìm troång thïm caác vêën àïì. Caác doanh nghiïåp nhoã, kïí caã caác húåp taác xaä, caác xñ nghiïåp hûúng trêën - vöën laâ böå phêån nùng àöång nhêët trong khu vûåc doanh nghiïåp Trung Quöëc kïí tûâ khi caãi töí àûúåc bùæt àêìu hai thêåp kyã trûúác àêy - àang gùåp nhiïìu khoá khùn trong viïåc chuyïín mònh thaânh caác doanh nghiïåp kinh doanh coá hiïåu quaã. Chó möåt phêìn rêët nhoã caác doanh nghiïåp trong nûúác chõu aãnh hûúãng cuãa tñnh hiïåu quaã vaâ tñnh caånh tranh àùåc trûng cho khu vûåc xuêët khêíu. Tyã lïå núå doanh nghiïåp cao. Cöí phêìn tûâ nhaâ nûúác vaâ tûâ thõ trûúâng cöí phiïëu laâ khöng àaáng kïí dêîn àïën tyã lïå vay núå cao. Tyã lïå núå trïn vöën trung bònh laâ 2:1 cho caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp vaâ nhaâ nûúác, 4:1 cho caác doanh nghiïåp thûúng maåi. Möåt cuöåc khaão saát nùm 1995 àaä chó ra rùçng núå vûúåt quaá taâi saãn trong gêìn 40% caác doanh nghiïåp phi taâi chñnh (Wu Jinglan 1998). Hïå thöëng laänh àaåo vaâ quaãn lyá doanh nghiïåp yïëu keám. Khaã nùng kinh doanh rêët thiïëu taåi caác doanh nghiïåp lúán vaâ traách nhiïåm chuã súã hûäu khöng àûúåc nïu ra möåt caách roä raâng. Vöën nûúác ngoaâi khöng thïí laâ möåt giaãi phaáp toaân thïí (mùåc duâ noá coá thïí àoáng möåt vai troâ quan troång) - chûa tñnh àïën caác yïëu töë àõa chñnh trõ, nïìn kinh tïë laâ quaá lúán. Caác àöång cú khuyïën khñch àang àûúåc thay àöíi song cuäng laâ àöëi tûúång àïí xem xeát laåi. Mùåc duâ caác doanh nghiïåp àang phaãi àûúng àêìu vúái caác haån chïë ngên saách ngùåt ngheâo hún, nhûng àöång cú khuyïën khñch àöëi vúái caác nhên viïn vaâ ngûúâi quaãn lyá ngên haâng cuäng nhû haânh vi cuãa caác doanh nghiïåp vaâ chñnh quyïìn àõa phûúng chó thay àöíi möåt caách dêìn dêìn. Vaâ àiïìu àoá àaä taåo ra caác thöng àiïåp khöng roä raâng cho caác ngên haâng, vñ duå nhû, ngûâng cho vay àöëi vúái caác khaách haâng maåo hiïím, tuy nhiïn höî trúå tùng chi tiïu ngên saách nhaâ nûúác bùçng viïåc tùng cûúâng cho vay àöëi vúái caác cöng trònh haå têìng cú súã hay laâ ngûâng cho vay àöëi vúái caác doanh nghiïåp thua löî nhûng phaãi quan têm túái öín àõnh xaä höåi. Caác thaách thûác quan troång vêîn àang coân töìn taåi. Vúái caác vêën àïì cú cêëu lúán nhû vêåy möåt quaá trònh chuyïín àöíi bïìn vûäng seä yïu cêìu Trung Quöëc phaãi caãi thiïån tònh hònh hïå thöëng taâi chñnh, sùæp àùåt laåi caác àöång cú khuyïën khñch theo caác muåc àñch kinh doanh, vaâ phaá vúä sûå phuå thuöåc cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác thua löî vaâo caác ngên haâng quöëc doanh. Tuy vêåy, möåt söë àiïím khaác biïåt quan troång giûäa Trung Quöëc vaâ caác nûúác bõ khuãng hoaãng úã Àöng AÁ laâm giaãm caác ruãi ro cuãa möåt cuöåc khuãng hoaãng àûúåc àiïìu khiïín tûâ bïn ngoaâi. Thûá nhêët, traái ngûúåc laåi vúái caác nïìn kinh tïë trïn, Trung Quöëc coá möåt caán cên taâi chñnh vúái bïn ngoaâi töët vaâ coá söë dû trong hêìu hïët thêåp kyã Tiïët kiïåm (vöën) nûúác ngoaâi phêìn lúán dûúái daång àêìu tû trûåc tiïëp vaâ cho vay daâi haån. Ngoaâi caác cöng ty cûãa söí vúái nhiïåm vuå chñnh laâ thu huát vöën tûâ bïn ngoaâi cho caác cöng ty nöåi àõa, phêìn lúán caác cöng ty nöåi àõa coá rêët ñt caác moán núå ngoaåi tïå hay núå nûúác ngoaâi. Thûá hai, Trung Quöëc àûúåc caách ly möåt caách tûúng àöëi vúái sûå mêët öín àõnh trong taâi khoaãn vöën. Àöìng tiïìn baãn àõa cuãa nûúác naây khöng thïí chuyïín àöíi àûúåc trïn taâi khoaãn vöën (vñ duå nhû vay nûúác ngoaâi vaâ doâng vöën ngùæn haån bõ haån chïë), taåo ra möåt böå àïåm chöëng laåi caác doâng vöën gêy mêët öín àõnh tûâ bïn ngoaâi. Kïët quaã laâ dûå trûä ngoaåi tïå tûúng àöëi lúán so vúái núå ngùæn haån vaâ caác doâng vöën, àiïìu naây àaä laâm cho chñnh saách tyã giaá cöë àõnh trúã nïn àaáng tin cêåy hún. Cuöëi cuâng, rêët nhiïìu caác vêën àïì cêìn khùæc phuåc nùçm trong möåt khu vûåc quöëc doanh kheáp kñn. Chñnh phuã laâ ngûúâi cho vay thûúng maåi, cho vay caác ngên haâng lúán nhêët vaâ laâ chuã súã hûäu cuãa caác doanh nghiïåp quöëc doanh coá vêën àïì. Caác ngên haâng thûúng maåi chñnh úã Trung Quöëc thuöåc súã hûäu nhaâ nûúác, àiïìu naây àaä laâm cho nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn thïm tin tûúãng vaâo khu vûåc ngên haâng naây. Traång thaái chuyïín àöíi naây àaä taåo ra möåt hïå thöëng kiïím soaát thay

118 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 109 thïë cho caác vêën àïì vïì luêåt phaáp vaâ àöång cú 8. Trong khi caác nhên töë naây àaä cûáu Trung Quöëc ra khoãi cuöåc khuãng hoaãng cuãa khu vûåc, khuãng hoaãng taâi chñnh thûúâng do caác yïëu töë khöng àûúåc nhêån thûác trûúác möåt caách àuáng àùæn gêy ra. Phûúng thûác haåch toaán khöng àaáng tin cêåy vaâ hïå thöëng kiïím soaát yïëu keám taåi caác töí chûác taâi chñnh laâm cho Trung Quöëc trúã nïn dïî bõ töín thûúng khi phaãi àöëi àêìu vúái caác vêën àïì coá thïí seä xêëu ài möåt khi tùng trûúãng kinh tïë chêåm laåi hún nûäa. Nhêån ra têìm quan troång cuãa vêën àïì naây, caác nhaâ chûác traách Trung Quöëc àang coi caãi töí taâi chñnh laâ nhiïåm vuå haâng àêìu. Caác cuöåc caãi töí taâi chñnh kïí tûâ khi khuãng hoaãng Kïí tûâ nùm 1993, Chñnh phuã Trung Quöëc àaä tiïën haânh haâng loaåt caác biïån phaáp caãi töí trong khu vûåc taâi chñnh, bao göìm caã viïåc ban haânh böå Luêåt Ngên haâng trung ûúng vaâ Luêåt Ngên haâng thûúng maåi vaâo nùm Luêåt Ngên haâng thûúng maåi àaä hònh dung quaá trònh chuyïín àöíi caác ngên haâng tûâ caác Cú quan ngên saách thaânh caác chuã thïí kinh doanh, àaáp laåi caác tñn hiïåu thõ trûúâng, chõu traách nhiïåm vïì caác thiïåt haåi cuãa chuáng, khöng phuå thuöåc vaâo chñnh phuã trong viïåc phên phöëi tñn duång maâ trïn thûåc tïë laâ sûå söëng coân cuãa chuáng. Hïå thöëng kiïím soaát bïn trong cuãa caác ngên haâng quöëc doanh àûúåc têåp trung hoáa, cho pheáp UÃy ban Thûúâng trûåc Taâi chñnh múái àûúåc thaânh lêåp coá quyïìn àûúåc àïì baåt vaâ baäi miïîn caác caán böå laänh àaåo caác chi nhaánh ngên haâng quöëc doanh vaâ baão vïå caác ngên haâng khoãi sûå can thiïåp cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng. Àïí phaá boã caác möëi liïn hïå giûäa chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ caác chi nhaánh ngên haâng trung ûúng, ngên haâng trung ûúng (Ngên haâng Nhên dên Trung Quöëc ) àaä thaânh lêåp chñn vùn phoâng vuâng bùçng caách kïët húåp caác chi nhaánh cêëp tónh. Caác vùn phoâng naây àaä ài vaâo hoaåt àöång vaâo ngaây 1 thaáng Giïng nùm Böå Taâi chñnh àaä àûa vaâo thûåc hiïån tiïu chuêín kïë toaán quöëc gia múái trong nùm Caác tiïu chuêín kïë toaán khaác cuäng àang àûúåc aáp duång theo möåt biïíu thúâi gian tùng töëc. Viïåc cöë gùæng doån saåch caác cöng ty àêìu tû vaâ uãy thaác - maâ phêìn lúán àûúåc coi nhû laâ àaä phaá saãn tûâ nhiïìu nùm trûúác - àaä àûúåc thuác àêíy trong nùm 1998 vúái viïåc àoáng cûãa nhiïìu cöng ty nöíi tiïëng, bao göìm caã Cöng ty UÃy thaác vaâ Àêìu tû quöëc tïë Quaãng Àöng, cöng ty àêìu tû vaâ uãy thaác cho vay núå nûúác ngoaâi lúán thûá hai taåi Trung Quöëc. Haânh àöång maåo hiïím vaâ àûúåc noái àïën nhiïìu naây àaä noái lïn vö vaân caác thay àöíi maâ trong àoá luêåt phaáp àûúåc aáp duång àöëi vúái caác hoaåt àöång nûãa chñnh thûác, laâm roä caác giúái haån chõu traách nhiïåm àöåc lêåp, vaâ aáp chïë caác haån chïë ngên saách ngùåt ngheâo, qua àoá thaách thûác caác giaã thiïët trûúác àêy vïì luêåt chúi. Traách nhiïåm kiïím soaát thõ trûúâng vöën àûúåc laâm roä vaâ cuãng cöë dûúái chuã quyïìn cuãa UÃy ban Àiïìu tiïët Chûáng khoaán Trung Quöëc, möåt Cú quan múái àûúåc thaânh lêåp àïí quaãn lyá ngaânh baão hiïím. Caác thõ trûúâng mua baán thùèng àûúåc dûång lïn möåt caách röång raäi taåi caác àõa àiïím khaác nhau khöng trong möåt khuön khöí chñnh thûác naâo caã àaä bõ àoáng cûãa. Böå Luêåt Chûáng khoaán bõ hoaän laåi nhiïìu lêìn cuäng àaä àûúåc thöng qua vaâo thaáng Mûúâi hai 1998 vaâ bao göìm möåt àõnh nghôa roä raâng vïì caác giao dõch trong cuöåc (giao dõch maâ ngûúâi tiïën haânh coá caác thöng tin trong cuöåc, khöng àûúåc cöng böë). UÃy ban Àiïìu tiïët Chûáng khoaán àaä ban haânh caác quy àõnh múái nhùçm tùng cûúâng aáp chïë vaâ baáo caáo àöëi vúái caác cöng ty trïn thõ trûúâng chûáng khoaán, bao göìm caã baáo caáo taâi saãn, thay àöíi trong cöí phêìn cuãa caác cöí àöng, kïët quaã kinh doanh cuãa caác chi nhaánh, taåo ra möåt bûúác chuyïín biïën múái phuâ húåp vúái caác tiïu chuêín quöëc tïë. Möåt cöë gùæng ban àêìu nhùçm cuãng cöë cú súã vöën cho caác ngên haâng quöëc doanh àaä àûúåc thûåc hiïån vaâo thaáng Taám 1998, vúái möåt lûúång tiïìn vaâo khoaãng 32,5 tyã USD (khoaãng 3% GDP). Tuy nhiïn, àoá chó laâ möåt phêìn nhoã cuãa lûúång tiïìn cêìn thiïët trong tònh traång phên loaåi vaâ dûå phoâng cho caác khoaãn cho vay khöng sinh lúâi yïëu keám. Àêìu nùm 1998 chñnh phuã àaä ra thöng baáo vïì möåt hïå thöëng phên loaåi tñn duång dûåa trïn ruãi ro, hïå thöëng naây chia caác moán núå thaânh nùm loaåi nhû àaä àûúåc Ngên haâng Thanh toaán quöëc tïë (Bank of International Settlements) àïì nghõ. Möåt chûúng trònh thûã nghiïåm àaä àûúåc tiïën haânh taåi möåt tónh vaâo cuöëi nùm 1998, vaâ àaä coá caác kïë hoaåch àïí múã röång hïå thöëng naây.

119 110 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Chñnh phuã àaä àïì ra caác kïë hoaåch nhùçm khùæc phuåc caác thiïåt haåi trong hïå thöëng ngên haâng (Zhang Chunlin 1999, Paulson vaâ Wang Jun 1999), vaâ trong nùm 1998 àaä chêëp nhêån caách tiïëp cêån ngên haâng töët - ngên haâng xêëu àïí laâm saåch hïå thöëng ngên haâng. Vaâo thaáng Tû 1999 cöng ty quaãn lyá taâi saãn àêìu tiïn, Cinda, àûúåc thaânh lêåp cho Ngên haâng Xêy dûång Trung Quöëc, möåt trong böën ngên haâng thûúng maåi quöëc doanh lúán. Ba cöng ty quaãn lyá taâi saãn khaác vúái söë vöën laâ 10 tyã nhên dên 1,2 tyã USD) àaä àûúåc thaânh lêåp vaâo thaáng Mûúâi 1999 àïí quaãn lyá caác moán núå khöng sinh lúâi cuãa Ngên haâng Trung Quöëc (Bank of China), Ngên haâng Nöng nghiïåp Trung Quöëc vaâ Ngên haâng Cöng thûúng Trung Quöëc. Nhiïåm vuå chñnh cuãa chuáng laâ tòm caách baão töìn giaá trõ cuãa taâi saãn vaâ tiïën haânh möåt lûúång lúán caác loaåi giao dõch - bao göìm caã thu núå, taái cú cêëu núå, hoaán chuyïín núå - cöí phiïëu, nùæm giûä cöí phiïëu taåm thúâi, chûáng khoaán hoáa taâi saãn, baán taâi saãn vaâ núå cho caác nhaâ àêìu tû trong vaâ ngoaâi nûúác. Caác biïån phaáp giaãi quyïët taâi saãn xêëu laâ cêìn thiïët nhûng phaãi ài keâm vúái caác biïån phaáp taái cú cêëu ngên haâng nghiïm khùæc àïí ngùn chùån viïåc phaát sinh caác thiïåt haåi múái. Nïëu caác ngên haâng vúä núå tiïëp tuåc nhêån tiïìn gûãi vaâ kyã luêåt tñn duång bõ laâm yïëu ài búãi caác kyâ voång vaâo viïåc giaãm núå cöng khai hay ngêëm ngêìm, thò chi phñ cuöëi cuâng àïí taái cêëp vöën cho caác ngên haâng seä tùng lïn àaáng kïí. Chñnh phuã Trung Quöëc àang chùæp nhùåt caác kinh nghiïåm cuãa caác nûúác bõ khuãng hoaãng úã Àöng AÁ vaâ caác nûúác khaác vïì caác phûúng thûác phoâng traánh caác möëi nguy hiïím naây. Phûúng phaáp hoaán àöíi núå - cöí phiïëu àang àûúåc chuá yá àïí nêng cao khaã nùng sinh lúâi thöng qua caác chi phñ taâi chñnh nhoã. Nïëu khöng coá caác nùng lûåc taâi chñnh àöëi ûáng vaâ vúái caác cú cêëu haå têìng cuãa caác doanh nghiïåp quöëc doanh thiïëu hiïåu quaã, caách laâm naây seä laâm tùng thïm thiïåt haåi ngên saách vaâ keáo daâi tuöíi thoå cuãa caác doanh nghiïåp àaáng ra phaãi bõ thanh lyá hoùåc thu heåp vaâ taåo ra ruãi ro àaåo àûác trong caác doanh nghiïåp. Caãi töí doanh nghiïåp kïí tûâ cuöåc khuãng hoaãng Caãi töí doanh nghiïåp taåi Trung Quöëc laâ hïët sûác phûác taåp (khung 4.7). Nhêån thûác àûúåc àiïìu naây nïn viïåc caãi töí doanh nghiïåp nhaâ nûúác àaä trúã thaânh troång têm cuãa Höåi nghõ Trung ûúng Àaãng cöång saãn Trung Quöëc thaáng Chñn Sûå phaát triïín cuãa caác sûå kiïån chñnh trõ gêìn àêy àûúåc dûåa trïn caác kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc, tuy nhiïn möåt söë caác caãi caách àûúåc aáp àùåt dûúái con mùæt hûúáng vïì cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ. Caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác àûúåc trao caác quyïìn tûå quyïët lúán hún trong saãn xuêët, thûúng maåi vaâ àõnh giaá trong nhûäng nùm 1980, Lûúng vaâ tiïìn thuï àõa àiïím àaä àûúåc tûå do hoáa thöng qua viïåc thiïët lêåp caác thõ trûúâng nhên cöng vaâ àõa öëc. Baão höå cuäng àûúåc giaãm dêìn thöng qua sûå caånh tranh tùng dêìn tûâ phña caác doanh nghiïåp tû nhên vaâ nûúác ngoaâi. Höî trúå tûâ ngên saách nhaâ nûúác cuäng àûúåc giaãm dêìn (chó coân hún 1% GDP trong nùm 1998). Tuy nhiïn, caác aáp lûåc naây àaä laâm tùng thiïåt haåi cho caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, maâ caác doanh nghiïåp naây thò vêîn tiïëp tuåc àûúåc taâi trúå búãi caác ngên haâng quöëc doanh. Sûå thiïëu tiïën böå trong caác thûã nghiïåm cöng ty hoáa àaä laâm chuyïín troång têm sang möåt cuöåc caãi töí mang tñnh cú baãn hún laâ caãi töí cú cêëu súã hûäu cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, vúái nhu cêìu tòm ra nhûäng ngûúâi chuã súã hûäu coá nùng lûåc vaâ coá àöång lûåc hún. Hiïån nay àang diïîn ra möåt cuöåc tranh luêån vïì vêën àïì lûåa choån caán böå quaãn lyá, tiïìn lûúng vaâ caác biïån phaáp khuyïën khñch. Nhiïìu doanh nghiïåp quöëc doanh lúán àang coá dûå àõnh tham gia vaâo thõ trûúâng vöën quöëc tïë vaâ nhiïìu doanh nghiïåp àang kyâ voång tham gia vaâo thõ trûúâng chûáng khoaán trong nûúác (Zhang Chunlin 1999). Caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác dêìn dêìn àûúåc pheáp thu huát vöën trïn thõ trûúâng chûáng khoaán nhû laâ möåt cöng cuå àïí giaãm tyã lïå vay núå (vaâ tyã lïå cho vay cuãa ngên haâng), àöìng thúâi cuäng cho pheáp caác cöí àöng kiïím soaát kïët quaã kinh doanh cuãa chuáng. Quaá trònh tû nhên hoáa caác doanh nghiïåp quöëc doanh nhoã, phêìn lúán do sûå àïì nghõ cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng, cuäng àang bùæt àêìu tùng töëc. Thêët baåi cuãa caác têåp àoaân trong vuâng àaä laâm tùng thïm troång lûúång cuãa phaá saãn nhû laâ möåt phûúng phaáp caãi töí cú cêëu doanh nghiïåp so vúái saáp nhêåp, nhû àaä àûúåc khùèng àõnh laåi trong caác nghõ quyïët àûúåc àûa ra taåi höåi nghõ

120 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 111 Baãng 4.8 Cöng ty maáy cöng cuå Thêím Dûúng: cêu chuyïån thaânh cöng cuãa möåt doanh nghiïåp nhaâ nûúác? Cöng ty maáy cöng cuå Thêím Dûúng (SMTCL) laâ hònh mêîu cho caác thaách thûác caãi töí caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Nùçm úã vuâng cöng nghiïåp Àöng Bùæc, vaâo nùm 1993 SMTCL coá hún 23 nghòn cöng nhên saãn xuêët caác maáy cöng cuå laåc hêåu theo cöng nghïå cuãa thêåp kyã Cöng taác quaãn trõ têåp trung vaâo viïåc saãn xuêët theo kïë hoaåch chûá khöng nhùçm vaâo lúåi nhuêån vaâ caác cöng nhên àûúåc hûúãng nhiïìu phuác lúåi, tûâ nhaâ úã cho túái dõch vuå y tïë. Tuy nhiïn, nhû laâ möåt doanh nghiïåp quan troång trong khu vûåc cöng nghiïåp noâng cöët thuöåc vaânh àai ró cuãa thaânh phöë Thêím Dûúng, noá coá möåt lúåi thïë quan troång laâ nùçm trong 100 doanh nghiïåp, vaâ Thêím Dûúng nùçm trong 10 thaânh phöë, àûúåc quy hoaåch dûúái kïë hoaåch caãi töí thûã nghiïåm Laâ möåt dûå aán thûã nghiïåm, SMTCL trúã thaânh têm àiïím cuãa cuöåc caãi caách doanh nghiïåp nhaâ nûúác cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ laâ möåt doanh nghiïåp chuã yïëu àûúåc hûúãng lúåi tûâ Dûå aán Caãi töí cöng nghiïåp Thêím Dûúng do Ngên haâng Thïë giúái taâi trúå. Dûå aán caãi töí naây àaä àöång chaåm túái têët caã moåi khña caånh hoaåt àöång, cú cêëu cuãa SMTCL, bao göìm caã taái cú cêëu töí chûác, thïí chêët vaâ cöng nghïå. Nùm 1994 SMTCL àaä àûúåc caãi töí thaânh cöng ty traách nhiïåm hûäu haån, vaâ hai nùm sau àaä tham gia vaâo thõ trûúâng chûáng khoaán Thêím Dûúng. SMTCL àaä nhanh choáng tûâ boã caác taâi saãn mang tñnh xaä höåi vaâ khöng hiïåu quaã. Tuy nhiïn, vaâo cuöåi nùm 1995 àaä xuêët hiïån möåt möëi àe doåa to lúán àöëi vúái cuöåc caãi töí khi möåt moán núå lúán cuãa möåt trong caác nhaâ maáy cuãa SMTCL àûúåc phaát hiïån, àe doåa khaã nùng söëng coân taâi chñnh cuãa caã doanh nghiïåp. Trong möåt cöë gùæng höî trúå àiïín hònh cho caác cöng ty nhaâ nûúác àang tham gia thñ àiïím caãi töí, chñnh quyïìn àõa phûúng àaä taách nhaâ maáy vay núå ra (cuâng vúái caác moán núå cuãa noá) vaâ àùåt nhaâ maáy naây vaâo tònh traång phaá saãn. Trong khi àoá, taái cú cêëu hïå thöëng, thiïët kïë saãn phêím vaâ nêng cêëp cöng nghïå vêîn àûúåc tiïëp tuåc trong möåt cöë gùæng biïën SMTCL thaânh möåt doanh nghiïåp saãn xuêët maáy cöng cuå hiïån àaåi, coá khaã nùng caånh tranh. Tuy nhiïn. tònh hònh taâi chñnh cuãa SMTCL vêîn tiïëp tuåc xêëu ài, phaãn aánh tònh traång thûâa cung trïn thõ trûúâng maáy cöng cuå quöëc tïë, sûå caånh tranh quyïët liïåt tûâ caác nguöìn nhêåp khêíu, sûå chêåm trïî trong viïåc tiïëp thu cöng nghïå vaâ caác vêën àïì dai dùèng trong chêët lûúång vaâ dõch vuå. Trong nhûäng nùm , caác baáo caáo taâi chñnh cuãa SMTCL giöëng nhû têët caã caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác khaác taåi Trung Quöëc vúái doanh söë baán ra giaãm, caác moán núå phaãi traã tùng, töìn kho lúán hún so vúái doanh söë haâng nùm vaâ núå ngùæn haån tùng theo hònh xoùæn öëc àïí àaáp ûáng nhu cêìu vöën lûu àöång. Cho túái nùm 1997, vò tònh traång taâi chñnh cuãa cöng ty àaä trúã nïn khöng thïí giûä vûäng àûúåc, caác thay àöíi lúán trong chûúng trònh àêìu tû vaâ taái cú cêëu taâi chñnh àaä trúã nïn cêìn thiïët. Mùåc duâ lûúång cöng nhên àaä giaãm xuöëng chó coân trong voâng nùm nùm cuãa cuöåc caãi töí, SMTCL vêîn chûa coá khaã nùng caånh tranh trïn thõ trûúâng quöëc tïë. Vaâo nùm 1998, cöng ty àaä huy àöång thïm vöën bùçng caách phaát haânh thïm cöí phiïëu - trïn thõ trûúâng chûáng khoaán vaâ cho caác cöng nhên. Chñnh quyïìn àõa phûúng àaä chuyïín möåt moán núå daâi haån sang thaânh cöí phiïëu. Möåt kïë hoaåch àaä àûúåc thöng qua àïí sûã duång 10 triïåu USD tûâ nguöìn cuãa Ngên haâng Thïë giúái cho dûå aán vaâo viïåc taái àaâo taåo vaâ àïìn buâ thöi viïåc cho cöng nhên. Húåp taác chùåt cheä vúái nhau, chñnh quyïìn àõa phûúng, ban àiïìu haânh doanh nghiïåp vaâ Ngên haâng àaä tùng thïm sûác eáp lïn toaân böå caác mùåt hoaåt àöång cuãa SMTCL - nhùçm caãi thiïån àaáng kïí caác moán núå phaãi traã. töìn kho vaâ quaãn lyá chêët lûúång, àöìng thúâi thuác àêíy tiïu thuå caác saãn phêím maáy cöng cuå truyïìn thöëng song song vúái viïåc phaát triïín caác mùåt haâng múái. Caác nöî lûåc naây coá veã àaä àem laåi kïët quaã. Tiïu thuå saãn phêím tùng 40% trong nùm 1998 vaâ doanh thu cuäng nhû lúåi nhuêån tiïëp tuåc tùng lïn trong nùm Giúâ àêy, SMTCL thöëng trõ thõ trûúâng trong nûúác úã nhiïìu mùåt haâng. Sûå chuyïín àöíi cuãa SMTCL àaä àûúåc thïí hiïån roä qua cuöåc Triïín laäm maáy cöng cuå quöëc tïë Trung Quöëc thaáng Mûúâi 1999 taåi Bùæc Kñnh. SMTCL àaä trûng baây baãy cöng nghïå múái dêîn àêìu trong cuöåc caånh tranh trong nûúác vaâ coá möåt chöî àûáng caånh tranh taåi caác thõ trûúâng quöëc tïë. Caác àún àùåt haâng thu àûúåc trong cuöåc triïín laäm lúán hún möåt nûãa caác àún àùåt haâng cuãa nùm Lûúång cêìu lúán naây möåt lêìn nûäa laåi taåo ra caác aáp lûåc lïn vöën lûu àöång, do caác khaã nùng lûåa choån taâi chñnh tûúng àöëi haån chïë vaâ tyã lïå núå ngùæn haån coân quaá cao àïí coá thïí tiïëp tuåc ài vay. Caác quy àõnh haån chïë viïåc thu huát vöën trïn thõ trûúâng chûáng khoaán cuãa Trung Quöëc khöng cho pheáp SMTCL phaát haânh thïm cöí phiïëu trong thúâi gian trûúác mùæt. Khöng giöëng nhû cuöåc cûáu trúå lêìn trûúác cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng, ban quaãn trõ cuãa SMTCL àûúåc thöng baáo rùçng hoå cêìn phaãi tûå tòm lêëy giaãi phaáp. Nhiïìu biïån phaáp àaä àûúåc àûa ra, kïí caã viïåc baán toâa nhaâ truå súã chñnh àïí tùng thïm vöën lûu àöång. Caác kinh nghiïåm cuãa SMTCL àaä minh hoåa roä neát caác thaách thûác maâ cöng cuöåc caãi töí doanh nghiïåp nhaâ nûúác phaãi àöëi àêìu, àùåc biïåt laâ àöå lúán cuãa cöng cuöåc taái cú cêëu thïí chêët vaâ lao àöång, vai troâ khöng ngûâng thay àöíi cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng, vaâ vai troâ söëng coân cuãa sûå chuã àöång cuãa caác nhaâ quaãn lyá trong quaá trònh laänh àaåo cöng cuöåc caãi töí. Trïn phûúng diïån chñnh saách, caác kinh nghiïåm thu àûúåc àaä nïu bêåt nhu cêìu phaãi cho pheáp caác doanh nghiïåp thaânh cöng àûúåc huy àöång vöën möåt caách coá hiïåu quaã hún vaâ phaãi cuãng cöë maång lûúái an sinh xaä höåi àïí cho caác cuöåc caãi töí doanh nghiïåp nhaâ nûúác coá thïí söëng àöång trúã laåi.

121 112 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín trung ûúng vaâo thaáng Chñn, àöìng thúâi cuäng nïu bêåt vai troâ cuãa laänh àaåo doanh nghiïåp trong viïåc phaát triïín thaânh cöng möåt hïå thöëng doanh nghiïåp hiïån àaåi. Trong khi baãn chêët cuãa sûå chuyïín àöíi trong caác möëi quan hïå giûäa caác doanh nghiïåp, chñnh phuã vaâ hïå thöëng chñnh trõ khaác so vúái caác nûúác khaác úã chêu AÁ, viïåc taách rúâi chñnh phuã ra khoãi caác chûác nùng kinh doanh laâ muåc àñch cú baãn cuãa quaá trònh cú cêëu laåi chñnh phuã àûúåc khúãi àêìu vaâo nùm Túái cuöëi nùm 1998 gêìn nhû têët caã caác böå phêån haânh chñnh cuãa chñnh phuã vaâ cuãa àaãng àaä àûúåc chó thõ phaãi cùæt àûát caác möëi quan hïå giûäa hoå vaâ caác doanh nghiïåp maâ hoå kiïím soaát, cho duâ caác taân dû coân laåi cuãa caác möëi quan hïå naây coá thïí coân töìn taåi thïm möåt thúâi gian nûäa. Viïåc tiïu trûâ tham nhuäng àaä phêìn naâo chõu aãnh hûúãng cuöåc khuãng hoaãng chêu AÁ, göìm caã caác sûå kiïån chñnh trõ taåi Inàönïsia. Vaâo thaáng Baãy 1998 Chuã tõch Giang Traåch Dên àaä khùèng àõnh laåi têìm quan troång cuãa viïåc àêëu tranh chöëng laåi caác töåi phaåm kinh tïë nghiïm troång. Kïët quaã caác cuöåc kiïím toaán cuãa nhaâ nûúác àaä àûúåc thöng baáo cöng khai hún, cuäng nhû vúái cuöåc kiïím toaán doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ caác Cú quan chñnh phuã trong nùm Cöng viïåc àiïìu khiïín nhaâ nûúác cuäng àûúåc xem xeát kyä lûúäng. Möåt böå luêåt múái vïì viïåc chaâo vaâ àêëu thêìu cuäng bùæt àêìu coá hiïåu lûåc vaâo ngaây 1 thaáng Giïng Tham nhuäng vaâ buön lêåu àaä dêîn túái viïåc caác Cú quan cöng an, quên àöåi vaâ caác Cú quan an ninh khaác bõ bùæt buöåc phaãi tûâ boã caác taâi saãn cöng nghiïåp, taâi chñnh, thûúng maåi rêët àaáng kïí cuãa chuáng. Vaâ viïåc laâm trong saåch möåt loaåt caác töí chûác vaâ hoaåt àöång taâi chñnh àaä àûúåc àêíy nhanh, kïí caã caác cöë gùæng chöëng laåi caác sai lêìm taâi chñnh. Cuöëi cuâng, têìm quan troång cuãa caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã trong viïåc taåo cöng ùn viïåc laâm vaâ tñnh mïìm deão àaä àûúåc cöng nhêån. Hiïën phaáp Trung Quöëc àaä àûúåc sûãa chûäa trong thaáng Ba 1999, àïí àûa laåi cho caác doanh nghiïåp tû nhên möåt àõa võ chñnh trõ, xaä höåi ngang bùçng vúái caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, vaâ möåt böå luêåt múái vïì caác cöng ty caá nhên (möåt ngûúâi laâm chuã) àaä àûúåc ban haânh vaâo thaáng Taám Caác chñnh quyïìn àõa phûúng àûúåc khuyïën khñch xêy dûång caác quyä baão laänh tñn duång cho caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã, vaâ têët caã caác ngên haâng quöëc doanh àïìu àaä àûúåc chó thõ phaãi thaânh lêåp caác ban tñn duång àùåc biïåt cho caác doanh nghiïåp naây. Àêy coá thïí laâ möåt cêu traã lúâi theo chó thõ cho caác möëi lo ngaåi vïì tònh traång thêët nghiïåp thaânh thõ, tuy nhiïn cêìn phaãi baão àaãm rùçng àiïìu àoá khöng dêîn àïën möåt mûác tùng khöng thïí duy trò àûúåc trong caác khoaãn núå cuãa caác chñnh quyïìn àõa phûúng. Cöng cuöåc caãi töí doanh nghiïåp taåi Trung Quöëc bõ haån chïë búãi nhûäng tiïën böå trong viïåc giaãi quyïët caác möëi lo ngaåi xaä höåi - àùåc biïåt laâ lao àöång thûâa trong caác doanh nghiïåp vaâ vai troâ cuãa caác doanh nghiïåp trong viïåc cung cêëp baão hiïím xaä höåi, nhaâ úã baão hiïím thêët nghiïåp vaâ caác phuác lúåi xaä höåi khaác. Trung Quöëc àaä coá nhûäng tiïën böå trong viïåc àûa ra chïë àöå phuác lúåi xaä höåi, caãi töí lûúng hûu, baão hiïím thêët nghiïåp vaâ caác trúå giuáp coá liïn quan túái viïåc laâm. Chñnh phuã àaä nhêån thûác rêët roä vïì têìm quan troång cuãa öín àõnh xaä höåi, kinh tïë trong viïåc tiïëp tuåc tiïën haânh cöng cuöåc caãi töí naây. Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ àaä nhêën maånh sûå cêìn thiïët phaãi thiïët lêåp möåt maång lûúái an sinh xaä höåi vaâ caác cöng cuå àïí giuáp àúä caác höå gia àònh quaãn lyá caác ruãi ro coá liïn quan àïën möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng àang tiïëp tuåc höåi nhêåp vúái nïìn kinh tïë toaân cêìu. Caác thaách thûác trûúác mùæt Trong khi àaä àaåt àûúåc caác caãi thiïån àaáng kïí, Chñnh phuã Trung Quöëc vêîn coân phaãi àûúng àêìu vúái rêët nhiïìu thaách thûác trong quaá trònh thûåc hiïån chûúng trònh caãi töí vaâ chuêín bõ sùén saâng cho caác doanh nghiïåp vaâ caác töí chûác taâi chñnh nhaâ nûúác àöëi phoá vúái sûå caånh tranh vaâ kyã luêåt thõ trûúâng àang tùng lïn. Vñ duå, quaá trònh taái cú cêëu chùåt cheä taåi nhiïìu doanh nghiïåp chñnh àaä àûúåc dûå tñnh trûúác thöng qua viïåc hoaán àöíi núå-cöí phiïëu búãi caác cöng ty quaãn lyá taâi saãn múái àûúåc lêåp ra. Giaám saát vaâ aáp chïë thûåc hiïån cöng cuöåc taái cú cêëu seä laâ möåt thaách thûác lúán. Thuác àêíy quaá trònh taái phên phöëi möåt caách coá hiïåu quaã quyïìn súã hûäu vaâ kiïím soaát doanh nghiïåp laâ möåt thaách thûác khaác, àùåc biïåt laâ thöng thûúâng viïåc baán möåt caách caånh tranh taâi saãn cho caác nhaâ àêìu tû chiïën lûúåc tû nhên àang bõ cêëm. Trong àiïìu kiïån nhû vêåy, nhu cêìu vïì möåt söë lûúång àuã lúán caác Cú quan taái cú cêëu coá thïí seä haån chïë quaá trònh taái cú cêëu lêu daâi.

122 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 113 Trïn phûúng diïån giaám saát vaâ súã hûäu, caác àöång lûåc quaãn lyá cêìn àûúåc caãi thiïån kïí caã trong trûúâng húåp àaãng cöång saãn laâ ngûúâi àûa ra caác quyïët àõnh vïì nhên sûå. Viïåc cú cêëu töí chûác theo kiïíu têåp àoaân lan röång cuäng laâ möåt möëi lo lúán, àùåc biïåt trong trûúâng húåp thiïëu vùæng thöng tin cho caác nhaâ àêìu tû vêîn àang coân tûúng àöëi thiïëu kinh nghiïåm trïn thõ trûúâng chûáng khoaán. Tû nhên hoáa caác húåp taác xaä, caác xñ nghiïåp hûúng trêën maâ khöng gêy ra sûå bêët bònh trong dên cû baãn àõa àang laâ möåt nöîi lo khaác. Cuöëi cuâng, viïåc xêy dûång cú chïë, chñnh saách vaâ nïìn vùn hoáa àïí tuyïn truyïìn laâm theo luêåt phaáp vaâ triïåt phaá thoái quen baão trúå, boáp nùån seä ngaây caâng trúã nïn quan troång hún. Chuá thñch 1.Taái cêëp vöën cho caác ngên haâng seä xoáa ài úã hoå sûå naãn loâng àïí thûúng lûúång laåi caác yïu saách cuãa hoå àöëi vúái caác cöng ty coá mûác núå quaá lúán. Möåt ngên haâng àûúåc taái cêëp vöën khöng húåp lyá coá thïí seä bõ caác cú quan kiïím soaát àoáng cûãa nïëu thuá nhêån rùçng caác moán cho vay coá giaá trõ nhoã hún giaá trõ kïë toaán cuãa noá - aám chó àïën sûå giaãm giaá trõ danh nghôa cuãa caác yïu saách. Caác ngên haâng àûúåc taái cêëp vöën húåp lyá khöng phaãi àöëi mùåt vúái caác vêën àïì naây. 2. Cho túái cuöëi nùm 1999 chñnh phuã àaä cam kïët möåt lûúång tiïìn laâ 74 nghòn tyã uön àïí taái cú cêëu khu vûåc taâi chñnh. 3.Xu (1999) miïu taã caác dûä liïåu vaâ phên tñch. Möåt mêîu cên àöëi chó bao göìm caác doanh nghiïåp coá dûä liïåu cho têët caã caác nùm àûúåc sûã duång trong quaá trònh phên tñch. Claessens, Diankov vaâ Klingebiel (1999a) phên tñch caác dûä liïåu tûâ cuâng möåt nguöìn nhûng sûã duång caác mêîu lúán hún vaâ khöng cên àöëi. Lúåi ñch thu àûúåc thöng qua àöå lúán cuãa mêîu coá thïí bõ triïåt tiïu do sûå khöng tûúng ûáng cuãa caác cöng ty trong mêîu. 4.Phêìn naây àûúåc lêëy ra tûâ Claessens, Djankov vaâ Klingebiel (1999b). 5. Möåt ngên haâng coá giaá trõ roâng nhoã hún 0 seä mêët khaã nùng thu huát cöí àöng múái trûâ khi chñnh phuã àûa vöën cuãa chuáng lïn töëi thiïíu laâ bùçng 0. Caách taái cêëp vöën nhû thïë khöng àem laåi lúåi ñch cho caác chuã súã hûäu hay chuã núå maâ chó traánh caác töín thêët cho nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn, vaâ khöng nhêët thiïët - mùåc duâ nhiïìu khi cêìn - cêìn àïën viïåc chñnh phuã mua möåt phêìn taâi saãn cuãa ngên haâng. 6. Phûúng aán taái cêëp vöën taåi Thaái Lan bao göìm möåt biïån phaáp nhû vêåy, song taái cú cêëu núå doanh nghiïåp àûúåc raâng buöåc vúái sûå cêëp phaát vöën Bêåc 2. Tuy nhiïn, nïëu ngên haâng thiïëu vöën Bêåc 1 vaâ cho rùçng caác àiïìu kiïån cuãa chñnh phuã àûa ra àïí àûúåc nhêån vöën Bêåc 1 laâ khöng hêëp dêîn thò hoå ñt coá khaã nùng nhêån àûúåc vöën Bêåc 2 (xem khung 4.1). 7. Trong khoaãng giûäa nùm 1999 tñn duång ngên haâng cho khu vûåc tû nhên giaãm taåi Malaisia vaâ Thaái Lan vaâ giaãm möåt caách àaáng kïí taåi lnàönïsia. Tuy nhiïn, noá laåi àûúåc múã röång taåi Haân Quöëc, taåi nûúác naây tñn duång ngên haâng cho caác doanh nghiïåp nhoã tùng möåt caách nhanh choáng trong chñn thaáng àêìu cuãa nùm Cuâng möåt nhên töë naây aám chó rùçng coá thïí coá caác sûå dïî raån nûát trong caác böå phêån khaác cuãa hïå thöëng taâi chñnh, núi maâ viïåc baão laänh cöng khai àûúåc coi nhû laâ keám maånh meä. Tuy nhiïn, nïëu tiïìn gûãi tùng chêåm trong caác böå phêån khaác cuãa hïå thöëng ngên haâng quöëc doanh thò viïåc buâ àùæp caác töín thêët seä trúã nïn khoá khùn hún(xem Paulson vaâ Wang Jun 1999). Taâi liïåu tham khaão Bebchuk, Lucian A A New Approach to Corporate Reorganizations. Havard Law Review 101 (February). Bongini, Paola, Stijn Claessens, and Giovanni Ferri The political Economy of Dealing with Bank Distress:

123 114 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Evidence in East Asia. Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. Calomiris, Charles The Postmodern Bank Saferty Net: Lesson from Developed and Developing Economies. Washington, D.C.: AEI Press. Cho, Yoon Je Korea s Financial Restructuring: Steps Taken and Remaining Challenges. Paper prepared for ASEM Regional Economist s Workshop: From Recovery to Sustainable Development, September, Denpasar. Bali, lndonesia. Claessens Stijn, Simeon Djankov, and Leora Klapper Resolution of Corporate Distress: Evidence from East Asia s Financial Crisis. Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. Claessens, Stijn, Simeon Diankov, and Daniela Klingebiel. 1999a. Financial Restructuring in East Asia: Haftway There. Financial Sector Discussion Paper 3. World Bank, Washington, D.C..1999b. How to Accelerate Corporate and Financial Secror Restructuring East Asia? Public Policy for the Private Sector Note 200. World Bank, Washington, D.C. Claessens Stijn, Simeon Djankov, and Larry H. P. Lang: Who Controls East Asian Corporations? Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. Claessens Stijn, Simeon Djankov, Joseph P.H. Fan, and Larry H.P. Lang Expropriation of Minotity Shareholders. Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. Crispin, Shawn W Capital Crunch. Far Eastern Economic Review, 17 February. Greenspan, Alan Lessons from the Global Crisis. Remarks made to the World Bank Group and lntemational Monetary Fund, 27 September, Washington, D.C. Haggard, Stephan The Politics of Corporate and Financial Restructuring: Korea, Thailand and Indonesia Compared. University of California, San Diego. Haggard, Stephan, Lee Chung, and Maxfield Sylvia, eds The Politic of Financial in Development. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. Hausch, Donald B., and S. Ramachandran Bankruptcy Reorganizarion through Markets: Auction-based Creditor Ordering by Reducing Debts (ACCORD). Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. IMF (Inrernational Monetary Fund) The Asia Crisis: Causes, Policy Responses, and Outcomes. IMF Working Paper 99/138. Washington, D.C. Johnson, Simon, Petet Boone, Alasdair Breach, and Eric Friedman Corporate Governance in the East Asian Financial Crisis, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, Mass. JP Morgan Asian Financial Markets. Fourth quarter. Kawai, Masahiro Capital Flow Liberalization and Financial Market Opening in Asia-Pacific Countries. ln Youn-Suk Kim, Ippei Yamazawa, and Woo-Hee Park, eds., Economics of Triad. Conflict and Cooperation among the United States Japan and Korea. Seoul: Korea lnstitute for Economic Policy Financial and Corporate Restructuring: Building Institutions and Resolution of the East Asian Crisis. World Bank, East Asia and the Pacific Regional Office, Washington. D.C. Klingebiel, Daniela The Use of Asset Management Companies in the Resolu-

124 Caãi töí caác ngên haâng vaâ caác cöng ty 115 tion of Banking Crises: Cross-Country Experiences. Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. La Porta, Rafael, Florencio Lopez-de-Silanes, and Andrei Shleifer Law and Finance. Journal of Political Economy 106. La Porta, Rafael, Florencio Lopez-de-Silanes, Andrei Shleifer, and Robert Vishny lnvestor Protection: Origins, Consequences, Reform. Financial Sector Discussion Paper 1. World Bank, Washington, D.C. Leechor, Chad Protecting Minority Shareholders in Closely Held Firms. Viewpoint Note 190. World Bank, Washington, D.C. Okuda, Hidenobu The Financial Deregulation and the Production Technology of Philippine Domestic Commercial Banks: Estimation of Cost Functions in the Period of Paper prepared for ASEM Regional Economist s Workshop: From Recovery to Sustainable Development, September, Denpasar, Bali, lndonesia. Paulson, Jo Ann, and Wang Jun Setting Priorities for Restructuring the Four Big State Banks in China. Background paper prepared for the People s Bank of China Workshop on Bank Restructuring, Beijing. Prowse. Stephen Corporate Governance: Emerging Issues and Lessons from East Asia. Paper prepared for the Responding to the Global Financial Crisis seminar at the 1998 Annual Meetings of the lnternational Monetary Fund and World Bank Group, 6-8 October, Washington, D.C. Rajan, Raghuram, and Luigi Zingales The Politics of Financial Development. International Monetary Fund Seminar Series (International) 44: Shleifer, Andrei, and Robert W. Vishny A Survey of Corporate Governance. Journal of Finance 52 (2): World Bank. 1999a. China Weathering the Storm and Learning the Lessons. East Asia and Pacific Region. Washington, D.C..1999b. Global Economic Prospects and the Developing Countries. Washington, D.C..1999c. lndonesia: From Crisis to Opportunity. East Asia and Pacific Region. Washington. D.C..1999d. Philipines: The Challenge of Economic Recovery. East Asia and Pacific Region, Poverty Reduction and Economic Management Sector Unit. Washington, D.C. Wu Jinglan Strategic Restructuring of the State Sector. Beijing: China Development Publishing House (in Chinese). Xu, Colin lmpacts of the East Asian Crisis on Corporations: Shocks, lnstitutions and Their lnteractions. World Bank, Washington, D.C. Zhang Chunlin Corporare Sector in China: The Decline or State Ownership. World Bank, Washington, D.C.

125 116 CHÛÚNG 5 ÀAÁP ÛÁNG CAÁC THAÁCH THÛÁC TRONG CÖNG TAÁC LAÄNH ÀAÅO Trong möåt sûå kiïån chûa tûâng coá taåi chêu AÁ, hún 400 phong traâo haânh àöång àaä liïn húåp vúái nhau àïí xem xeát kyä lûúäng höì sú cuãa haâng trùm chñnh trõ gia trong quaá khûá vaâ hiïån taåi. Chuáng töi khöng coá aão tûúãng rùçng chuáng töi coá thïí thay àöíi phong thaái chñnh trõ trong voâng möåt àïm thöng qua viïåc loaåi boã höëi löå vaâ tham nhuäng, Choi Yol, möåt trong 10 àöìng chuã tõch cuãa Liïn minh Cöng dên vò töíng tuyïín cûã 2000, phaát biïíu múã àûúâng cho phong traâo chöëng tham nhuäng. Cuâng vúái Liïn minh cuãa Choi laâ möåt töí chûác ön hoâa hún, Liïn minh Cöng dên vò cöng bùçng kinh tïë. Saát caánh vúái nhau, hai töí chûác liïn minh naây àaåi diïån cho möåt söë lûúång lúán caác töí chûác quêìn chuáng lúåi ñch khaác, kïí caã caác töí chûác haânh àöång xaä höåi, caác nghiïåp àoaân vaâ caác töí chûác nghïì nghiïåp. Hoå dûå àõnh töí chûác caác cûã tri vaâo möåt phong traâo nhùçm gûãi haâng chuåc nghòn bûu thiïëp maâu vaâng cho caác chñnh trõ gia bõ coi laâ khöng àûúåc ûa chuöång àang tham gia tranh cûã, coân caác chñnh trõ gia bõ coi laâ àaáng loaåi boã thò nhêån àûúåc caác bûu thiïëp maâu àoã. Töi têåp trung toaân böå sûác lûåc cho chiïën dõch naây, Kim Si Yol cûúâi toe toeát, anh laâ möåt ngûúâi laái xe tùæc xi úã Seoul, anh noái rùçng thêåm chñ anh coân àoáng goáp tiïìn cho chiïën dõch naây. Söë lûúång caác muåc tiïu chñnh trõ àaä noái lïn rùçng Haân Quöëc àaä ài xa túái mûác naâo kïí tûâ khi cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh nùm 1997 àûa ngûúâi laänh àaåo phe àöëi lêåp Kim Dea Jung (Kim Tï Chung) lïn nùæm quyïìn. - Taåp chñ Kinh tïë Viïîn Àöng, 17 thaáng Hai 2000, tr. 20 Liïåu Àöng AÁ coá thïí duy trò àûúåc mûác àöå phuåc höìi nùng àöång vaâ àaåt àûúåc caác muåc tiïu kinh tïë, xaä höåi daâi haån hay khöng, àiïìu àoá seä phuå thuöåc nhiïìu vaâo viïåc caác nûúác naây seä àûúåc laänh àaåo töët túái mûác àöå naâo. Cöng taác quaãn trõ àiïìu haânh trong vuâng àang traãi qua nhûäng sûå thay àöíi to lúán àïí thñch ûáng vúái nhûäng giúái haån vïì nguöìn lûåc múái vaâ yïu cêìu vïì tinh thêìn traách nhiïåm ngaây caâng tùng. Caác chñnh phuã phaãi àûúng àêìu vúái caác thaách thûác àïí cung cêëp caác dõch vuå töët hún vúái chi phñ thêëp hún vaâ cho pheáp caác cöng dên tham gia nhiïìu hún nûäa vaâo caác cöng viïåc cöng cöång. Caác nöî lûåc àïí xêy dûång möåt chñnh phuã coá hiïåu quaã vaâ coá traách nhiïåm hún àûúåc phaát ra tûâ ba nguöìn cú baãn. Thûá nhêët laâ caác haån chïë ngên saách bùæt nguöìn trûåc tiïëp tûâ cuöåc khuãng hoaãng - núå cöng cöång tùng àaáng kïí àaä siïët chùåt caác chi tiïu cöng cöång àuáng vaâo luác cuöåc khuãng hoaãng bùæt buöåc caác chñnh phuã phaãi nhêån thïm traách nhiïåm múái trong viïåc baão vïå caác nhoám coá thu nhêåp thêëp.

126 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 117 Quaá trònh toaân cêìu hoáa laâ nguöìn aáp lûåc thûá hai àoâi hoãi phaãi caãi töí cöng taác laänh àaåo. Phaãi àöëi àêìu vúái cuöåc caånh tranh toaân cêìu, caác chñnh phuã trong vuâng phaãi baão àaãm rùçng caác chñnh saách àiïìu tiïët cöng cöång caác hoaåt àöång kinh tïë cú baãn - nhû xêy dûång haå têìng cú súã hay khu vûåc taâi chñnh - phaãi coá khaã nùng àaåt àûúåc caác thaânh tûåu têìm cúä thïë giúái. Chñnh phuã cuäng phaãi taåo ra àûúåc caác àiïìu kiïån cêìn thiïët cho viïåc cung cêëp möåt caách coá hiïåu quaã caác dõch vuå y tïë vaâ giaáo duåc coá têìm quan troång söëng coân àöëi vúái khaã nùng caånh tranh cuãa nguöìn nhên lûåc trong vuâng trong tûúng lai. Nguöìn àöång lûåc thûá ba cuãa cöng cuöåc caãi töí laänh àaåo laâ caác biïën chuyïín kinh tïë xaä höåi vaâ chñnh trõ. Böå mùåt luön thay àöíi cuãa caác xaä höåi chêu AÁ - thöng qua sûå phên böë dên söë, àö thõ hoáa, giaáo duåc vaâ thu nhêåp - àaä àõnh nghôa laåi caác muåc tiïu maâ caác cöng dên àoâi hoãi tûâ chñnh phuã. Caác cû dên thuöåc têìng lúáp trung, giaâ hún vaâ àö thõ hoáa hún - àûáng möåt caách chöng chïnh hún kïí tûâ khi khuãng hoaãng - àaä lúán tiïëng hún vïì caác yïu saách vïì möåt loaåt caác chñnh saách vaâ dõch vuå cöng cöång, nhû caác chi tiïu múái cho möåt maång lûúái an sinh xaä höåi. Caác yïu saách trïn àaä àûúåc àûa ra trong möåt böëi caãnh chñnh trõ hoaân toaân khaác cuãa chuã nghôa àa nguyïn röång raäi hún vaâ caác phûúng tiïån truyïìn thöng tñch cûåc hún vaâ àûúåc liïn thöng toaân cêìu. Caác chñnh phuã múái, dên chuã vaâ coá traách nhiïåm hún, àaä àûa ra caác nhu cêìu têët yïëu àöëi vúái tñnh trung thûåc vaâ nùng lûåc laâm viïåc töët hún cuãa caác cöng chûác nhaâ nûúác. Caác chñnh phuã taåi Àöng AÁ coá thïí àöëi phoá nhû thïë naâo vúái caác sûác eáp chöìng chêët, phûác taåp vaâ bûúác vaâo giai àoaån phuåc höìi kinh tïë vaâ phaát triïín xaä höåi bïìn vûäng? Cêu traã lúâi nùçm trong möåt khu vûåc cöng cöång múái vúái caác vai troâ khiïm töën hún cho caác chñnh phuã vaâ möåt caách tiïëp cêån àaä àûúåc hiïån àaåi hoáa àöëi vúái vai troâ quaãn trõ cuãa chñnh phuã - möåt caách ngùæn goån laâ möåt hïå thöëng laänh àaåo múái coá khaã nùng àaáp ûáng möåt caách coá hiïåu quaã caác àiïìu kiïån trong vaâ ngoaâi nûúác àang thay àöíi nhanh choáng. Chûúng naây seä theo dêëu vïët cuãa caác àöång lûåc chñnh laâm thay àöíi cöng taác laänh àaåo, phaác thaão ra caác taác àöång cuãa chuáng àöëi vúái caác töí chûác cöng cöång vaâ àïì xuêët caác lúâi giaãi àaáp cho caác chñnh phuã. Caác sûác eáp do cuöåc khuãng hoaãng taåo ra lïn taâi chñnh cöng Cuöåc khuãng hoaãng àaä taåo nïn caác sûác eáp ngên saách múái lïn chñnh phuã thöng qua caác àiïìu chónh kinh tïë vô mö vaâ thöng qua caác moán núå lúán liïn quan túái cuöåc khuãng hoaãng coá hïå thöëng trong khu vûåc taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh. Thêm huåt ngên saách lúán hún Cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm tùng thêm huåt ngên saách. Möåt phêìn laâ hïå quaã têët yïëu cuãa thu nhêåp giaãm ài búãi vò thuïë thu nhêåp, thuïë giaá trõ gia tùng, thuïë nhêåp khêíu thu àûúåc giaãm ài. Vaâ khöng giöëng nhû caác cuöåc suy thoaái kinh tïë nheå hún trong quaá khûá, chi tiïu chñnh phuã àaä khöng thïí àiïìu chónh theo àûúåc möåt caách nhanh choáng. Chi tiïu chñnh phuã cho nhêåp khêíu tùng lïn cuâng vúái sûå mêët giaá cuãa àöìng tiïìn, vaâ àiïìu naây cuäng chó coá thïí cên àöëi àûúåc phêìn naâo thöng qua viïåc giaãm lûúång nhêåp khêíu. Thïm vaâo àoá, sûå mêët giaá àöìng tiïìn àaä taåo ra caác töín thêët trong baãng cên àöëi cuãa chñnh phuã, vaâ gaánh nùång laäi (theo àöìng nöåi tïå) phaãi traã cho caác moán núå nûúác ngoaâi àaä tùng lïn hún 30% (mûác àöå mêët giaá àöìng tiïìn danh nghôa). Cuöëi cuâng, khi maâ mûác àöå nùång nïì cuãa cuöåc khuãng hoaãng àaä trúã nïn roä raâng, phêìn lúán caác chñnh phuã àaä tùng mûác àöå chi tiïu àïí kñch thñch nïìn kinh tïë. Kïët quaã laâ, caán cên ngên saách taåi nùm nûúác bõ khuãng hoaãng laâ Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Thaái Lan vaâ Philñppin àaä chuyïín sang chiïìu hûúáng thêm huåt möåt caách nhanh choáng (hònh 5.1). Caác taác àöång gêy ra búãi khuãng hoaãng naây seä àöíi chiïìu möåt khi nïìn kinh tïë bùæt àêìu phuåc höìi. Tuy nhiïn, chuáng àïí laåi àùçng sau möåt hêåu quaã bao göìm núå cöng cöång vaâ mûác chi tiïu cao. Caán cên cuãa khu vûåc cöng cöång taåi Trung Quöëc cuäng xêëu ài, mùåc duâ khöng coá caác diïîn biïën phûác taåp cuãa khuãng hoaãng vaâ sûå mêët giaá àöìng tiïìn. Ngay trûúác cuöåc khuãng hoaãng, chñnh phuã àaä coá yá àõnh xoáa boã mûác àöå thêm huåt ngên saách tûúng àöëi khiïm töën laâ 2%. Tuy nhiïn, vúái tònh hònh xuêët khêíu cuãa Trung Quöëc xêëu ài - möåt phêìn laâ do cuöåc khuãng hoaãng - vaâ xu hûúáng thiïíu phaát (chûúng 1), chñnh phuã àaä lo ngaåi rùçng tòm caách xoáa boã thêm huåt ngên saách

127 118 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín seä laâm chêåm tùng trûúãng laåi úã mûác àöå quaá lúán. Kïët quaã laâ chñnh phuã àaä boã rúi muåc tiïu tûå choån cuãa mònh laâ cên àöëi ngên saách vaâo cuöëi nùm 1997 vaâ ban haânh möåt goái kñch thñch ngên saách àaáng kïí. Khi maâ goái naây chó àaåt àûúåc möåt phêìn caác kïët quaã mong muöën, chñnh phuã laåi ban haânh nhiïìu hún nûäa trong nùm 1998 vaâ Taái cú cêëu taâi chñnh vaâ caác moán núå keáo theo Chi phñ cuãa cöng cuöåc taái cú cêëu taâi chñnh vaâ cuãa caác moán núå keáo theo laâ nguyïn nhên thûá hai dêîn àïën cùng thùèng nguöìn lûåc cöng cöång. Trong quaá trònh khuãng hoaãng nhiïìu chñnh phuã àaä can thiïåp àïí baão vïå nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn vaâ caác nhaâ àêìu tû (chûúng 4). Kïí tûâ nùm 1996 tyã lïå núå cöng cöång so vúái GDP tùng hún gêëp 3 lêìn taåi Inàönïsia, Haân Quöëc vaâ Thaái Lan, àöìng thúâi cuäng tùng maånh taåi Malaisia. Chi phñ taái cêëp vöën laâ thuã phaåm chñnh (baãng 5. 1). Chi phñ ngên saách tûúng lai tñch luäy laåi trïn caác baãng cên àöëi khu vûåc cöng seä phuå thuöåc vaâo viïåc thiïët kïë caác phûúng aán taái cêëp vöën vaâ sûå thaânh cöng cuãa chñnh phuã trong viïåc phuåc höìi caác taâi saãn tûâ tay caác chuã núå trong quaá trònh taái cú cêëu vaâ phaá saãn. Caác chi phñ tûúng lai cuäng phuå thuöåc vaâo giaá trõ cuãa cöí phêìn do chñnh phuã nùæm giûä trong caác ngên haâng àûúåc taái cêëp vöën cuäng nhû khi naâo chuáng àûúåc baán laåi cho khu vûåc tû nhên. Sûå baão laänh ngêëm ngêìm àöëi vúái khu vûåc taâi chñnh khöng phaãi laâ caác moán núå keáo theo duy nhêët trïn baãng cên àöëi cuãa chñnh phuã nhû laâ kïët quaã cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Caác moán núå keáo theo do caác húåp àöìng àûúåc chñnh phuã baão laänh trong lônh vûåc xêy dûång àûúâng saá vaâ àiïån lûåc àaä taåo ra nhûäng traách nhiïåm múái cho khu vûåc cöng. Àaánh giaá bùçng söë àöå lúán cuãa caác moán núå naây laâ hïët sûác khoá khùn, möåt phêìn búãi vò chuáng thûúâng liïn quan àïën caác húåp àöìng kiïíu nhêån hay traã tiïìn maâ coân búãi vò caác töí chûác thûåc hiïån chûác nùng mua baán cöng - nhû Cú quan quaãn lyá saãn xuêët àiïån lûåc Thaái Lan - vêîn coân àang thûúng lûúång vúái caác nhaâ saãn xuêët àöåc lêåp vïì viïåc phên chia thiïåt haåi. Vúái chi phñ taåi cêëp vöën vaâ caác moán núå múái khaác, tiïìn traã laäi àaä chiïëm möåt phêìn lúán hún rêët nhiïìu trong thu nhêåp so vúái trûúác cuöåc khuãng hoaãng. Caác khoaãn traã laäi naây nùçm vaâo khoaãng tûâ 15% taåi Thaái Lan vaâ Haân Quöëc cho túái 30% taåi Inàönïsia vaâ Philñppn (hònh 5.2). Hònh 5.1 Ngên saách àaä rúi vaâo tònh traång thêm huåt Ghi chuá: Söë liïåu nùm 1999 laâ dûå tñnh. Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

128 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 119 Baãng 5.1 Núå cöng cöång (% cuãa GDP) Chi phñ taái cêëp vöën chi phñ Quöëc gia a 1999 b Tñnh àïën nay thïm àûúåc dûå tñnh Inàönïsia Núå trong nûúác Núå nûúác ngoaâi Laäi/GDP c 3.9 Haân Quöëc Núå trong nûúác Núå nûúác ngoaâi Laäi/GDP Malaysia Núå trong nûúác Núå nûúác ngoaâi Laäi/GDP Philippin Núå trong nûúác Núå nûúác ngoaâi Laäi/GDP Thaái Lan Núå trong nûúác Núå nûúác ngoaâi Laäi/GDP Trung Quöëc d Núå trong nûúác Núå nûúác ngoaâi Laäi/GDP Ghi chuá: Caác nùm úã trïn laâ nùm taâi khoaá cho Inàönïsia (1 thaáng Tû/30 thaáng Ba) vaâ Thaái Lan (1 thaáng Mûúái/30 thaáng Chñn) vaâ nùm theo lõch àöëi vúái Trung Quöëc, Haân Quöëc, Malaysia, Philippin a. Dûå àoaán b. Dûå kiïën Bao göìm 2,1% GDP traã laäi cho traái phiïëu liïn quan túái taái cêëp vöën d. Chñ coá núå quöëc gia Nguöìn: Söë liïåu vaâ tñnh toaán cuãa Ngên haâng Thïë giúái vaâ IMF; Claessens, Djankov vaâ Klingebiel 1999 Vúái caác khoaãn traã laäi nöåi àõa àûúåc dûå tñnh seä tùng gêëp àöi vaâo nùm 2000, tiïìn traã laäi coá thïí seä ngöën túái quaá nûãa thu nhêåp cuãa Inàönïsia vaâ Philñppin. Taåi thaái cûåc bïn kia, tyã lïå tiïìn traã laäi cuãa Trung Quöëc laåi tûúng àöëi nhoã. Mùåc duâ thu nhêåp seä tùng lïn khi nïìn kinh tïë phuåc höìi trúã laåi, chi tiïu cuäng seä tùng lïn. Phêìn lúán caác nûúác àaä giaãm chi tiïu thûåc tïë vaâo giaáo duåc vaâ y tïë khoaãng 10% bùçng caách giûä mûác àöå tùng lûúng dûúái mûác laåm phaát (chûúng 6). Tuy nhiïn, caác yïu cêìu vïì tiïìn lûúng cuöëi cuâng cuäng seä àêíy chi tiïu xaä höåi lïn. Trong möåt vaâi nùm túái, chi tiïu seä phaãi tùng tûúng ûáng vúái gaánh nùång traã núå. Àiïìu àoá coá nghôa rùçng, bïn caånh caác viïåc khaác, chñnh phuã cêìn phaãi hoaåt àöång hiïåu quaã hún àïí coá thïí baão àaãm àûúåc mûác àöå dõch vuå. Àiïìu chónh taâi chñnh laâ cêìn thiïët? Caác nûúác trong khu vûåc bûúác vaâo cuöåc khuãng hoaãng vúái mûác àöå núå thêëp. Vò vêåy, mùåc duâ mûác núå sau cuöåc khuãng hoaãng laâ cao nhûng khöng phaãi laâ khöng xûã lyá nöíi. Tuy vêåy, caác chñnh phuã seä phaãi nêng caác caán cên cùn baãn lïn chó àïí giûä àûúåc mûác àöå núå öín àõnh. Vñ duå, nïëu nhû Thaái Lan àaåt àûúåc tyã lïå tùng trûúãng bùçng vúái laäi suêët thûåc trong voâng möåt vaâi nùm

129 120 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín ba lônh vûåc. Thûá nhêët coá nhiïìu àoâi hoãi yïu cêìu chñnh phuã phaãi tùng cûúâng chi tiïu cho möåt maång lûúái an sinh xaä höåi uãng höå möåt thõ trûúâng lao àöång thaânh thõ mïìm deão hún (chûúng 6). Trong thúâi kyâ suy thoaái, caác chñnh phuã vöåi vaä nhaâo nùån lïn caác chûúng trònh viïåc laâm, chûúng trònh haå têìng cú súã nöng thön, caác quyä xaä höåi vaâ caác cú chïë höî trúå thu nhêåp. Tuy nhiïn, kïí caã khi nïìn kinh tïë àang phuåc höìi, chñnh phuã cuäng phaãi cên nhùæc caác chûúng trònh thûúâng xuyïn àïí baão vïå nhên cöng trong nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Thûá hai, caác chñnh phuã àang bõ àoâi hoãi phaãi giaáo duåc cöng dên trong möåt thúâi àaåi maâ kiïën thûác laâ chòa khoáa cuãa tùng trûúãng. Thûá ba, caác nûúác caånh tranh trïn thõ trûúâng toaân cêìu cêìn caác haãi caãng, hïå thöëng giao thöng vêån taãi coá hiïåu quaã vaâ haå têìng cú súã thaânh thõ töët. Nhû vêåy, caác yïu cêìu cuäng tùng lïn àöëi vúái chñnh quyïìn taåi caác àö thõ búãi vò caác àö thõ cêìn phaãi caånh tranh àïí taåo ra caác viïåc laâm múái. Búãi vêåy chñnh phuã buöåc phaãi trúã nïn chuã àöång hún trong viïåc àiïìu phöëi caác dûå aán phaát triïín haå têìng cú súã. Trong khi cöng viïåc àiïìu phöëi naây khöng nhêët thiïët phaãi thöng qua caác vùn baãn phaáp luêåt trûåc tiïëp (àùåc biïåt laâ taåi caác nûúác coá thõ trûúâng lúán vaâ phaát triïín), noá àoâi hoãi möåt hïå thöëng àiïìu tiïët vaâ lêåp kïë hoaåch töët hún. Caác àöång lûåc trong nûúác Trong quaá trònh ngûúâi dên Àöng AÁ trúã nïn giaâu coá hún, giaâ hún vaâ thaânh thõ hoáa hún, hoå yïu cêìu tûâ chñnh phuã caác tiïån nghi cöng cöång, dõch vuå töët hún vaâ möåt möi trûúâng trong saåch hún. Vúái viïåc ngaây caâng nhiïìu ngûúâi dên chêu AÁ söëng úã caác khu vûåc thaânh phöë, vñ duå, caác khoaãn chi tiïu cöng cöång cho möi trûúâng seä tùng lïn. Kïët quaã laâ möåt loaåt caác chûúng trònh, vúái viïåc chi nhiïìu tiïìn hún nûäa, seä àûúåc ra àúâi àïì giaám saát chêët lûúång khöng khñ, tiïu chuêín chêët àöët, àïí quaãn lyá naån phaá rûâng vaâ ö nhiïîm nguöìn nûúác. Caác khoaãn àêìu tû cöng cöång cuäng seä trúã nïn cêìn thiïët àöëi vúái vïå sinh dõch tïî, nguöìn cung cêëp nûúác vaâ caác hïå thöëng giao thöng cöng cöång khöng gêy ö nhiïîm möi trûúâng. Hiïån nay, chi tiïu cho möi trûúâng trong khu vûåc laâ khaá thêëp (Ngên haâng Thïë giúái 1996). Caác nhu cêìu vïì viïåc chi tiïu nhiïìu hún cho hïå thöëng lûúng hûu vaâ y tïë cuäng àang àûúåc thuác àêíy búãi möåt xaä höåi chêu AÁ àang ngaây möåt giaâ hún. Dên cû trong khu vûåc àang giaâ ài, búãi vò tuöíi thoå trung bònh cao hún taåi thúâi àiïím sinh ra vaâ tyã lïå ngûúâi trïn 60 tuöíi nhiïìu lïn (Heller 1997; Bos vaâ caác taác giaã khaác 1994). Trong nhûäng nùm tyã lïå ngûúâi trïn 60 tuöíi taåi Singapo seä tùng lïn hún gêëp 3 lêìn (tûâ 8,5% túái 29,4 %) vaâ seä tùng gêëp 3 lêìn taåi Thaái Lan (tûâ 6% lïn 18%). Taåi caác nûúác Àöng Nam AÁ khaác tyã lïå naây seä tùng lïn hún gêëp àöi. Tònh hònh taåi Trung Quöëc cuäng tûúng tûå nhû vêåy (Ngên haâng Thïë giúái 1997a). Têìng lúáp ngûúâi cao tuöíi thûúâng coá thu nhêåp cao hún vaâ do àoá àoâi hoãi nhiïìu hún tûâ hïå thöëng y tïë cöng cöång. Nhûäng ngûúâi cao tuöíi cuäng coá xu hûúáng phaãi chõu nhiïìu aãnh hûúãng hún tûâ caác vêën àïì möi trûúâng, àiïìu naây cuäng goáp phêìn vaâo caác bïånh kinh niïn khöng lêy nhû ung thû, caác bïånh tim maåch, caác bïånh têm thêìn (Heller 1997, tr.5) - laâm tùng caác yïu cêìu vïì dõch vuå y tïë. Thïm vaâo àoá caác phaát triïín vïì khoa hoåc kyä thuêåt coá thïí laâm tùng àún giaá cuãa baão hiïím y tïë. Vaâ búãi vò phuå nûä söëng lêu hún nam giúái nïn caác nhu cêìu vïì taâi chñnh cuãa hoå luác tuöíi giaâ cuäng àaáng àûúåc quan têm möåt caách àùåc biïåt. Sûå cêìn thiïët cuãa möåt hïå thöëng lûúng hûu, baão hiïím y tïë höîn húåp giûäa cöng cöång vaâ tû nhên àang trúã nïn cêëp baách hún (Asher vaâ Heij 1999). Giaãi phaáp hiïåu quaã cho caác yïu cêìu naây àoâi hoãi caác thïí chïë cöng cöång maånh meä, ngên saách nhaâ nûúác lúán, vaâ caác con àûúâng saáng taåo àïí khu vûåc tû nhên coá thïí tham gia vaâo caác lônh vûåc maâ sûå coá mùåt cuãa chñnh phuã trúã nïn khöng cêìn thiïët. Caác àiïìu chónh trïn seä phaãi àûúåc thûåc hiïån trong möåt böëi caãnh maâ caác àoâi hoãi vïì möåt chñnh phuã coá traách nhiïåm vaâ coá hiïåu quaã hún àang dêng cao. Ba mûúi nùm thõnh vûúång cuãa Àöng AÁ àaä ài keâm vúái sûå ra àúâi cuãa möåt têìng lúáp trung lûu àûúåc àaâo taåo töët vaâ àang kïu gaâo àoâi hoãi caác dõch vuå töët hún trong caác lônh vûåc nhû giaáo duåc vaâ y tïë, vaâ sûå tham gia tñch cûåc hún cuãa quêìn chuáng vaâo quaá trònh ra quyïët àõnh cuäng nhû vúái möåt tinh thêìn traách nhiïåm cöng cöång cao hún. Ngaây caâng nhiïìu cû dên Àöng AÁ söëng úã caác àö thõ hún, vaâ nhiïìu thaânh phöë trong söë naây úã gêìn thuã àö vaâ àang àoâi hoãi

130 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 121 Hònh 5.2 Caác khoaãn traã laäi lúán hún caác nguöìn thu tûâ thuïë Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. túái, nûúác naây cuäng seä phaãi xoáa boã khoaãn mêët cên àöëi 4,8% giûäa thu nhêåp vaâ caác khoaãn chi tiïu khöng liïn quan túái laäi - coá nghôa laâ giaãm mûác àöå thêm huåt cùn baãn túái mûác bùçng khöng - àïí traánh khoãi laâm tùng núå cöng cöång (baãng 5.2). Vò caán cên cùn baãn thêëp cuãa Thaái Lan trong nùm 1999 àaä bõ aãnh hûúãng nùång nïì búãi cuöåc khuãng hoaãng, caán cên cùn baãn àûúåc àiïìu chónh chu kyâ cuãa nûúác naây trúã nïn cao hún - Baãng 5.2 â Caác caán cên cú baãn, (%) Àiïìu chónh Quöëc gia Trung bònh Dûå kiïën theo chu kyâ a Inàönïsia 1,0-1,1-1,0 Haân Quöëc 0,9-2,6-2,2 Malaisia 4,0-2,3-0,6 Philippin 4,1 1,7 1,8 Thaái Lan 1,2-4,8-2,2 Trung Quöëc -1,0-2,5-2,4 a. Xem phêìn chuá thñch cho bieãu cuöëi chûúng vïì àõnh nghôa cuãa caán cên àûúåc àiïìu chónh theo chu Nguöìn: Tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. vaâo khoaãng 2% GDP. Nhû vêåy sûå phuåc höìi cuãa caác hoaåt àöång kinh tïë coá leä seä giaãm búát sûå àiïìu chónh cêìn thiïët khoaãng möåt nûãa. Taåi caác nûúác bõ khuãng hoaãng khaác, nïëu tyã lïå tùng trûúãng ngang bùçng vúái laäi suêët thûåc, caác caán cên cùn baãn cêìn phaãi àûúåc tùng lïn vaâo khoaãng tûâ 0,5% GDP taåi Malaisia cho túái 2,0% taåi Haân Quöëc vaâ Thaái Lan, nïëu tñnh àïën caác taác àöång cuãa khaã nùng phuåc höìi thu nhêåp - vaâ nhiïìu hún nïëu caác nûúác naây muöën giaãm núå. Caác aáp lûåc trong nûúác vaâ toaân cêìu àoâi hoãi thay àöíi trong chñnh phuã Trûúác cuöåc khuãng hoaãng, caác chñnh phuã úã Àöng AÁ tûúng àöëi nhoã xeát theo mûác thu nhêåp cuãa chuáng, ngoaåi trûâ caác nûúác nhoã phuå thuöåc vaâo viïån trúå (hònh 5.3). Quy mö nhoã àaä cho pheáp mïìm deão trong viïåc phên phöëi nguöìn lûåc trong caác nùm àêìu cuãa quaá trònh tùng trûúãng vaâ roä raâng laâ àaä àoáng goáp vaâo nhûäng nùm tùng trûúãng kyâ diïåu. Caác àöång lûåc toaân cêìu Toaân cêìu hoáa, sûå röång lúán cuãa caác àöång lûåc thõ trûúâng vaâ nhûäng thay àöíi kinh tïë xaä höåi àang laâm thay àöíi chuáng. Caác yïu cêìu múái, lêu daâi hún àûúåc àùåt ra cho caác chñnh phuã trïn

131 122 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 5.3 Trûúác khuãng hoaãng, caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ laâ nhoã xeát vïì mûác thu nhêåp, Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. tiïëng noái chñnh trõ múái. Quaãn lyá caác àöång lûåc naây àïí truyïìn baá möåt phûúng thûác laänh àaåo töët hún àoâi hoãi phaãi coá nhûäng khúãi xûúáng múái àïí quaãn lyá caác cú quan cöng cöång. Chuyïín dõch theo xu hûúáng múã cûãa Nhiïìu nûúác Àöng AÁ àaä traãi nghiïåm sûå thay àöíi chñnh trõ quan troång trong nhûäng nùm 1990 vúái sûå chuyïín sang chïë àöå àa nguyïn vïì mùåt chñnh trõ (Diamond vaâ Plattner 1998). Caác xu hûúáng naây àaä àûúåc cuãng cöë búãi nhûäng möëi liïn hïå toaân cêìu, göìm caã viïåc tùng cûúâng thöng tin Hònh 5.4 Viïåc sûã duång Internet tùng voåt Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

132 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 123 vaâ tiïu chuêín hoáa nhu cêìu àöëi vúái möåt loaåt caác saãn phêím saãn xuêët, kinh doanh dõch vuå, caách söëng vaâ giaá trõ. Chñnh viïåc kïët húåp caác xu hûúáng toaân cêìu naây vúái cuöåc khuãng hoaãng trong khu vûåc àaä taåo nïn thay àöíi vïì chñnh trõ. Caác chïë àöå chñnh trõ àaä thay àöíi úã Inàönïsia, Haân Quöëc, Philñppin vaâ Thaái Lan. Thêåm chñ caã Trung Quöëc dûúâng nhû àaä xuêët hiïån sûå tûå do hoáa vïì chñnh trõ úã möåt chûâng mûåc naâo àoá. Tûå do hoáa vïì chñnh trõ àaä truâng húåp vúái nhûäng tiïën böå toaân cêìu trong lônh vûåc truyïìn thöng, vúái nhûäng sûác eáp nhùçm laâm cho quaá trònh ra quyïët àõnh minh baåch hún. Hoaåt àöång thöng tin àaåi chuáng tûå do hún vaâ caác luöìng thöng tin ngaây caâng tùng àaä taåo àiïìu kiïån cho cöng dên hiïíu biïët nhiïìu hún vaâ coá thïí tham gia vaâo caác hoaåt àöång chñnh trõ vaâ quaãn lyá cöng cöång töët hún. Tûâ nùm 1980 àïën 1996 söë lûúång àöåc giaã cuãa baáo chñ haâng ngaây tùng lïn möåt caách àaáng kïí trong toaân khu vûåc (ngoaåi trûâ Viïåt Nam). Nhûäng cúãi múã vïì chñnh trõ gêìn àêy úã Inàönïsia vaâ Thaái Lan àaä ài keâm vúái sûå tùng lïn möåt caách roä rïåt caác hoaåt àöång baáo chñ, xeát caã vïì khöëi lûúång phaát haânh vaâ tñnh àöåc lêåp vïì mùåt biïn têåp. Tuy nhiïn, tûå do baáo chñ chó thûåc sûå coá khi maâ caác phûúng tiïån truyïìn thöng àûúåc phaáp luêåt baão vïå vaâ hoaåt àöång àöåc lêåp khöng chõu aãnh hûúãng cuãa nhûäng quyïìn lúåi àûúåc baão àaãm bêët di bêët dõch. Caác nûúác Àöng AÁ vêîn àang phaãi àûúng àêìu vúái nhûäng thaách Khung 5.1 Caác quan àiïím vïì laänh àaåo trûúác cuöåc khuãng hoaãng cho àïën nay Trûúác cuöåc khuãng hoaãng, caác thïí chïë cöng cöång vaâ cöng taác laänh àaåo àûúåc coi laâ àaä taåo ra caác kïët quaã kinh tïë hïët sûác êën tûúång vaâ möåt mûác tùng trûúãng cao taåi caác nûúác Àöng AÁ kyâ diïåu (Ngên haâng Thïë giúái 1993). Tuy nhiïn, kïí tûâ cuöåc khuãng hoaãng, caác àaánh giaá vïì cöng taác laänh àaåo taåi Àöng AÁ khöng àûúåc töët nhû vêåy. Caác quaá trònh sùæp àùåt doanh nghiïåp giûäa chñnh phuã vaâ têìng lúáp thûúång lûu kinh tïë àûúåc coi laâ nguyïn nhên cuãa caác haânh vi thiïn võ cuãa chñnh phuã trong viïåc chöëng àúä cho caác cöng ty vaâ caác ngên haâng bõ thêët baåi. Caác chaebol (têåp àoaân) taåi Haân Quöëc vaâ caác cú quan chñnh phuã laâm trung gian quyïìn lúåi cho chuáng àûúåc mö taã nhû laâ chuã nghôa beâ phaái khöng coá khaã nùng hoaåt àöång. Vaâ caác lúâi buöåc töåi tham nhuäng àaä sinh söi naãy núã nhanh. Caái gò àaä gêy ra sûå thay àöíi trong caách àaánh giaá vïì cöng taác laänh àaåo taåi Àöng AÁ? Theo nhû caách suy nghô thöng thûúâng, caác nhaâ kyä trõ àûúåc àaâo taåo töët seä ban haânh caác chñnh saách roä raâng vaâ coá thïí àoaán trûúác àûúåc cêìn thiïët àïí duy trò tùng trûúãng coá giaá trõ. Coá ba cú cêëu thïí chïë àûúåc cho laâ àang hoaåt àöång. Möåt nhoám caác nhaâ kyä trõ àûúåc àaâo taåo töët, àûúåc caách ly vïì mùåt chñnh trõ (hoùåc àûúåc baão vïå dûúái caác chïë àöå àûúåc sûå uãng höå cuãa quên àöåi) - giúái quan chûác kinh tïë - dûúåc thaânh lêåp möåt caách cöng khai àïí ban haânh vaâ quaãn lyá caác chñnh saách. Caác chñnh phuã Àöng AÁ (àùåc biïåt laâ Haân Quöëc vaâ Malaisia) àaä àûúåc coi laâ coá caác cöng chûác haânh chñnh chuyïn nghiïåp coá khaã nùng vaâ trong saåch, àûúåc tuyïín lûåa vaâ quaãn lyá theo caác nguyïn tùæc, quy àõnh caånh tranh, dûåa trïn khaã nùng vaâ hoaåt àöång vúái möåt hiïåu quaã tûúng àöëi cao. Vaâ caác höåi àöìng tû vêën àaä cung cêëp möåt giao diïån giûäa chñnh phuã vaâ xaä höåi; giao diïån naây cho pheáp têìng lúáp thûúång lûu kinh tïë coá tiïëng noái trong caác chñnh saách vaâ baão àaãm tñnh öín àõnh vaâ tñnh coá thïí dûå àoaán dûúåc trong möi trûúâng chñnh saách vaâ kinh tïë vô mö (Campos vaâ Root 1996). Tuy nhiïn, ba nguyïn lyá naây cuãa sûå kyâ diïåu Àöng AÁ khöng hoaân toaân chñnh xaác. Caác nhaâ kyä trõ khöng àûúåc caách ly hoaân toaân khoãi caác aãnh hûúãng chñnh trõ vaâ aãnh hûúãng cuãa sûå baão trúå. Caác hoaåt àöång dên chñnh phaãi chõu àûång caác khiïëm khuyïët - sûå tûå àöång àïì baåt vaâ thêm niïn cöng taác àaä àiïìu khiïín möåt söë hoaåt àöång dên chñnh taåi Haân Quöëc, Malaisia àaä àûa cên àöëi sùæc töåc vaâo quaá trònh tuyïín cöng chûác, caác cú höåi tòm ra khe húã àaä laâm hoãng tñnh trung lêåp vaâ thaânh tñch cuãa caác cöng chûác taåi lnàönïsia vaâ sûå àúä àêìu chñnh trõ hoùåc àúä àêìu khöng chñnh thûác àaä àûúåc húåp phaáp hoáa trong ngaânh dên chñnh taåi Philñppin. Ngay taåi nhûäng núi maâ ngaânh dên chñnh chuá troång túái nùng lûåc, thò chuáng cuäng têåp trung vaâo viïåc chêëp haânh töët caác quy àõnh hún laâ vaâo kïët quaã vaâ nhiïåt tònh. Cuöëi cuâng, ûu àiïím cuãa caác höåi àöìng thêån troång cuäng àûúåc àaánh giaá quaá cao. Caác höåi àöìng naây taåo tiïëng noái cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách thûúång lûu vaâ nhû vêåy coá thïí àaä taåo ra caác àöång lûåc àïí tòm kiïëm caác keä húã vaâ tham nhuäng. Vaâ trong khi caác nhoám thûúång lûu coá quyïìn lúåi coá thïí chuyïín taãi caác vêën àïì cuãa möåt söë nhên vêåt quan troång vaâ taåo nïn sûå nhêët trñ cho caác chñnh saách cuãa chñnh phuã, chuáng khöng thïí thay thïë caác thïí chïë chñnh trõ húåp phaáp, röång lúán.

133 124 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 5.5 Cöng taác quaãn lyá úã Àöng AÁ Ghi chuá: Truåc Y àaåi diïån cho töíng 12 chó söë àûúåc chuêín hoaá trïn cuâng möåt hïå thöëng chia àöå. Àûúâng thùèng àûáng ào möîi nûúác laâ caác giaá trõ coá thïí cuãa hïå thöëng laänh àaåo nûúác àoá. Tyã lïå 90% laâ xaác suêët cuãa hïå thöëng laänh àaåo rúi vaâo caác giaá trõ vuâng. PPP: Ngang giaá sûác mua. Nguöìn: Kaufmann, Kraay vaâ Zoido - Lobaton 1999b

134 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 125 thûác lúán àïí àaåt àûúåc caác yïu cêìu àoá. Thêåm chñ trong nhûäng phaåm vi heåp hún thò caác luöìng thöng tin cuäng ngaây caâng gia tùng thöng qua nhûäng tiïën böå kyä thuêåt vaâ thöng tin nhû maång Internet. Duâ àang úã mûác rêët thêëp so vúái caác nûúác phaát triïín nhû Myä, Haâ Lan thò viïåc kïët nöëi Internet úã caác nûúác Àöng AÁ àaä tùng lïn möåt caách àaáng kïí (hònh 5.4). Vaâ búãi vò söë liïåu trong hònh naây chó thïí hiïån nhûäng kïët nöëi Internet trûåc tiïëp, nïn trong thûåc tïë Internet phaát triïín hún rêët nhiïìu, thöng qua caác quaán caâ phï Internet vaâ caác hònh thûác tiïëp cêån Internet khaác cuãa caã cöång àöìng. Caác chó söë cuãa cöng taác quaãn lyá coá hiïåu quaã Caác töí chûác cöng cöång taåi caác nûúác Àöng AÁ àaä thûåc thi rêët töët, trûúác cuöåc khuãng hoaãng, möåt söë chûác nùng chñnh nhû quaãn lyá kinh tïë vô mö, tùng cûúâng cöng nghiïåp hoáa hûúáng vïì xuêët khêíu, xoáa àoái giaãm ngheâo (khung 5.1). Nhûng cuöåc khuãng hoaãng àaä böåc löå nhûäng thiïëu soát nghiïm troång trong hoaåt àöång cuãa khu vûåc kinh tïë nhaâ nûúác. Kaufmann, Kraay vaâ Zoido- Lobaton (1999b) àûa ra nhûäng chó söë töíng húåp àaánh giaá caách quaãn lyá trong khu vûåc nùm dûåa trïn viïåc kïët húåp nhûäng quan àiïím vïì quaãn lyá do haâng chuåc cú quan àaánh giaá ruãi ro thûúng maåi, caác töí chûác quöëc tïë, caác töí chûác phi chñnh phuã àûa ra 2. Nhûäng quan àiïím naây àûúåc têåp húåp thaânh saáu loaåi chó söë lúán: tiïëng noái quêìn chuáng vaâ tinh thêìn traách nhiïåm, sûå bêët öín vïì chñnh trõ vaâ baåo lûåc, tñnh hiïåu quaã cuãa nhaâ nûúác, gaánh nùång quy chïë, thûåc haânh phaáp luêåt vaâ (khöng coá) naån tham nhuäng (hònh 5.5). Mùåc duâ viïåc àaánh giaá caách quaãn lyá möåt caách chñnh xaác laâ khoá khùn, nhûng kïët quaã xïëp haång cuãa caác nûúác Àöng AÁ laâ trung bònh theo tiïu chuêín quöëc tïë. Haân Quöëc vaâ Malaisia laâ hai nûúác nùçm trong söë möåt phêìn ba caác nûúác dêîn àêìu trong khi Inàönïsia vaâ Mianma úã trong nhoám möåt phêìn ba caác nûúác àûáng cuöëi cuâng. Trung Quöëc, Thaái Lan, vaâ Philippin rúi vaâo nhoám úã giûäa. Nhû vêåy, chêët lûúång cuãa caác cú quan, töí chûác taåi möåt quöëc gia hoaân toaân tûúng ûáng vúái trònh àöå phaát triïín cuãa quöëc gia àoá. Trong phêìn lúán caác trûúâng húåp, kïët quaã àaánh giaá vïì caác nûúác Àöng AÁ tûúng xûáng vúái nhûäng gò àûúåc chúâ àúåi tûâ mûác thu nhêåp theo àêìu ngûúâi cuãa chuáng.chó coá Inàönïsia laâ coá caác kïët quaã thêëp hún so vúái caác nûúác coá mûác thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi tûúng tûå. Dûúái aánh saáng cuãa caác kïët quaã naây, khoá maâ coá thïí tin àûúåc laâ bêët cûá caách nhòn naâo trong hai caách nhòn cûåc àoan vïì caác nhaâ nûúác Àöng AÁ laâ húåp lyá. Khi nhòn laåi chuáng ta thêëy rùçng, nhûäng lúâi khen keám am hiïíu vïì caác thïí chïë cuãa chñnh phuã àaä àûúåc phoáng àaåi lïn. Tuy nhiïn, nhûäng phï phaán sau cuöåc khuãng hoaãng rùçng chuã nghôa tû baãn beâ àaãng taåi Àöng AÁ àöåc haåi hún so vúái taåi caác khu vûåc khaác coá cuâng möåt mûác àöå thu nhêåp cuäng khöng keám phêìn lïåch laåc. Àöëi vúái möåt söë chó söë vïì laänh àaåo, caác nûúác Àöng AÁ àaä laâm töët hún so vúái caác chó söë khaác, nïëu xeát vïì caác lônh vûåc troång têm àïí tiïën haânh caãi caách. Vñ duå, Àöng AÁ coá veã nhû laâm töët hún nhûäng gò maâ mûác thu nhêåp trïn àêìu ngûúâi cuãa noá àaä dûå àoaán trïn phûúng diïån mûác àöå hiïån quaã cuãa chñnh phuã, gaánh nùång quy chïë, vaâ viïåc tuên thuã phaáp luêåt (trûâ Inàönïsia). Khu vûåc naây khöng àûúåc àaánh giaá cao trïn phûúng diïån tinh phêìn traách nhiïåm vaâ tiïëng noái cuãa quêìn chuáng trong quaá trònh ra quyïët àõnh vaâ lõch sûã tham nhuäng cuãa noá cuäng chó úã mûác trung bònh. Nhû vêåy caác chñnh phuã vêîn coân nhiïìu chöî àïí caãi tiïën. Coá thïí laâm gò àïí caãi tiïën caác thïí chïë cöng cöång? Nhiïìu bûúác ài coá thïí àûúåc tiïën haânh àïí cuãng cöë caác thïí chïë cöng cöång taåi Àöng AÁ. Caác chñnh phuã coá thïí böë trñ laåi võ trñ cuãa mònh, tiïën haânh caác àiïìu chónh taâi chñnh àïí coá thïí laâm àûúåc nhiïìu hún vúái ñt nguöìn lûåc hún, àaãm nhêån caác vai troâ múái vaâ chuyïín giao caác vai troâ cuä vaâ phên taán thu nhêåp, chi tiïu vaâ caác dõch vuå cho caác chñnh quyïìn àõa phûúng. Caác nguöìn lûåc cöng cöång, vïì mùåt taâi chñnh vaâ con ngûúâi, coá thïí àûúåc quaãn lyá möåt caách coá hiïåu qtõaã hún. Tinh thêìn traách nhiïåm vaâ chöëng tham nhuäng cuäng coá thïí caãi thiïån àûúåc. Böë trñ laåi võ trñ cuãa chñnh phuã

135 126 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Àiïìu chónh ngên saách: laâm àûúåc nhiïìu hún vúái ñt nguöìn lûåc hún. Thêåm chñ kïí caã khi nïìn kinh tïë àang phuåc höìi trúã laåi, böën nûúác bõ khuãng hoaãng nùång nïì nhêët - Inàönïsia, Malaisia, Haân Quöëc, Thaái Lan - coá leä seä phaãi tùng thuïë, giaãm chi tiïu hoùåc laâ caã hai maâ chó àuã àïí giûä mûác núå khöng àöíi. Caác àiïìu chónh cêìn thiïët coá thïí tûâ 1-3% cuãa GDP. Caác nûúác khaác coá mûác àöå tùng trûúãng chêåm hún cuäng coá thïë phaãi tiïën haânh caác àiïìu chónh. Mûác àöå cuãa caác àiïìu chónh thûåc tïë phuå thuöåc vaâo caác khoaãng tröëng chñnh saách mong muöën àïí quaãn lyá caác ruãi ro trong tûúng lai (xem dûúái àêy) vaâ vaâo kïët quaã hoaåt àöång cuãa nïìn kinh tïë. Mùåc duâ caác àiïìu chónh nhû vêåy laâ coá thïí quaãn lyá àûúåc vaâ khaã thi vïì mùåt chñnh trõ, song viïåc thûåc hiïån chuáng trúã nïn khoá khùn hún do sûå tùng voåt trong caác khoaãn chi tiïu àïí traã laäi, vaâ àiïìu naây seä taåo ra caác sûác eáp lïn chi tiïu búãi vò tiïìn lûúng chung tùng nhanh hún mûác laåm phaát. Ngên saách chùåt cheä cuäng àoâi hoãi chñnh phuã phaãi quaãn lyá taâi chñnh vaâ nhên lûåc möåt caách cêín thêån hún àïí baão àaãm tiïìn lûúng vaâ lao àöång seä taåo ra caác dõch vuå töët nhêët coá thïí coá. Cuâng vúái caác giúái haån múái àûúåc àùåt ra àöëi vúái chi tiïu cöng cöång, caånh tranh toaân cêìu àang ngaây möåt cùng thùèng vaâ yïu cêìu cöng khai ngaây caâng tùng tûâ caác cöng dên àoâi àûúåc tham gia vaâo quaá trònh ra quyïët àõnh, caác dõch vuå cöng cöång; caác hïå thöëng haânh chñnh cöng trong khu vûåc phaãi xem xeát laåi caác giaã thiïët cú baãn vïì caác nhiïåm vuå maâ chñnh phuã phaãi àaãm nhêån vaâ caách thûác àïí hoaân thaânh chuáng töët nhêët. Caác vai troâ múái cuãa chñnh phuã vaâ khu vûåc nhên. Cuöåc khuãng hoaãng àaä thuác àêíy nhanh sûå qua àúâi cuãa nhaâ nûúác Àöng AÁ kiïíu cuä. Caác chñnh phuã àoáng caác vai troâ nhoã hún trong viïåc phên phöëi caác nguöìn lûåc thöng qua caác kïë hoaåch vaâ caác biïån phaáp khuyïën khñch vaâ nhûäng sûå baão laänh cöng khai vaâ ngêëm ngêìm. Viïåc trûåc tiïëp tham gia vaâo saãn xuêët thöng qua caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác cuäng biïën mêët dêìn dêìn. Trong khi àoá chñnh phuã úã têët caã moåi núi àïìu phaãi gaánh vaác nhiïåm vuå baão vïå caác têìng lúáp coá thu nhêåp thêëp vaâ tùng cûúâng àiïìu tiïët vaâ kiïím soaát caác trung gian taâi chñnh. Caác thïí chïë cöng cöång cuäng seä àoáng vai troâ tñch cûåc hún trong viïåc aáp chïë caånh tranh, baão vïå möi trûúâng, vaâ baão àaãm thiïët lêåp caác nhên töë cú baãn cêìn thiïët àïí caånh tranh toaân cêìu - giaáo duåc, haå têìng cú súã, caác thaânh phöë àûúåc quaãn lyá töët. Tuy nhiïn vai troâ cuãa nhaâ nûúác trong viïåc cung cêëp caác dõch vuå cöng cöång seä ngaây caâng trúã nïn heåp vaâ giaán tiïëp hún. Trong khi chñnh phuã chuyïín nhûúång dêìn dêìn caác traách nhiïåm cung cêëp dõch vuå möåt caách trûåc tiïëp thò khu vûåc tû nhên cêìn phaãi àûúåc cöng nhêån nhû laâ möåt nguöìn taâi chñnh vaâ caånh tranh thay thïë cho caác dõch vuå àûúåc cung cêëp cöng cöång hiïån nay. Laâm nheå búát caác traách nhiïåm saãn xuêët cuãa chñnh phuã seä taåo ra caác cú höåi sûã duång viïåc tû nhên hoaá àïí laâm tùng tñnh hiïåu quaã vaâ quaãn lyá töët hún caác taâi saãn vaâ núå cuãa chñnh phuã. ÚÃ caác nûúác bõ khuãng hoaãng, cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh àaä laâm cho chñnh phuã trúã thaânh chuã nhên cuãa rêët nhiïìu taâi saãn. Baán caác taâi saãn naây möåt caách nhanh choáng, coá hiïåu quaã vaâ caånh tranh coá thïí baão töìn àûúåc caác giaá trõ cuãa taâi saãn vaâ laâm tùng tyã lïå thu höìi caác khoaãn àêìu tû cuãa chñnh phuã dûúái daång taâi saãn ngên haâng khöng sinh lúâi. Thïm vaâo àoá, chñnh phuã coá thïí duâng caách naây àïí laâm giaãm mûác núå, giaãm tiïìn traã laäi vaâ buâ àùæp caác chi tiïu khêín cêëp. Tuy nhiïn, tû nhên hoaá khöng phaãi laâ phûúng thuöëc chûäa baách bïånh. Tû nhên hoaá möåt taâi saãn àang hoaåt àöång töët coá thïí khöng laâm tùng caác lúåi ñch xaä höåi. Baán caác taâi saãn maâ laåi taåo ra àöåc quyïìn tû nhên thò seä mang àïën caác taác àöång coá haåi, nhû úã Chilï trong nhûäng nùm 1970 (Hachette va Luders 1993). Tuy nhiïn, viïåc tòm ra caác hoaåt àöång trong khu vûåc cöng - caác hoaåt àöång naây coá thïí àem laåi hiïåu quaã cao hún trong khu vûåc tû nhên, ban haânh caác quy àõnh vaâ quy tùæc húåp lyá cho caånh tranh vaâ töí chûác viïåc baán caác taâi saãn naây möåt caách caånh tranh coá thïí taåo ra caác nguöìn múái, caãi thiïån baãng cên àöëi cuãa chñnh phuã. Taåi têët caã caác nûúác Àöng AÁ dûúâng nhû coá möåt khoaãng tröëng khaá lúán cho viïåc huy àöång vöën tûâ tû nhên hoaá. Taåi Thaái Lan giaá trõ kïë toaán cuãa taâi saãn roâng trong caác doanh nghiïåp

136 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 127 nhaâ nûúác (taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh) laâ 743 tyã baåt (20 triïåu USD) trong nùm 1998, tûúng àûúng vúái möåt phêìn tû cuãa núå nûúác ngoaâi. Tûúng tûå nhû vêåy, úã Trung Quöëc, chñnh phuã àûúåc cho laâ kiïím soaát khoaãng 900 doanh nghiïåp trïn thõ trûúâng chûáng khoaán coá vöën thõ trûúâng laâ 3 nghòn tyã nhên dên tïå (360 tyã USD). Chñnh phuã cuäng coá möåt lûúång cöí phiïëu cuãa caác cöng ty khöng coá tïn trïn thõ trûúâng chûáng khoaán vúái giaá trõ khoaãng 2,1 nghòn tyã nhên dên tïå (250 tyã USD). Nïëu chñnh phuã baán möåt nûãa cöí phêìn cuãa noá trong caác cöng ty trïn thõ trûúâng chûáng khoaán thò seä thu vïì àûúåc 1 nghòn tyã nhên dên tïå (120 tyã USD), tûúng àûúng vúái 75% caác moán núå khöng sinh lúâi trûúác nùm 1996 cuãa khu vûåc taâi chñnh. Phên quyïìn hoaá. Phên quyïìn chi tiïu chñnh phuã vaâ quyïìn thu thuïë cho caác chñnh quyïìn àõa phûúng coá thïí laâm tùng àûúåc tiïëng noái cuãa caác cöng dên, tinh thêìn traách nhiïåm cöng cöång vaâ cung cêëp dõch vuå. Tuy nhiïn, àïí laâm àûúåc nhû vêåy viïåc phên taán hoaá cêìn phaãi àûúåc lêåp kïë hoaåch möåt caách húåp lyá, vaâ thûåc hiïån töët. Cêìn phaãi thiïët lêåp àûúåc tinh thêìn traách nhiïåm taåi caác àõa phûúng, nïëu khöng thò caác chñnh quyïìn àõa phûúng seä duâng caác nguöìn taâi chñnh thu àûúåc vaâo caác muåc àñch khöng àuáng. Tûúng tûå nhû vêåy, thu nhêåp vaâ chi tiïu cuäng cêìn phaãi àûúåc cên àöëi möåt caách thoaã àaáng, nïëu khöng phên quyïìn hoaá coá thïí seä laâm giaãm suát chêët lûúång dõch vuå. Cuöëi cuâng, caác chñnh quyïìn àõa phûúng phaãi theo àuöíi möåt chñnh saách taâi khoaá coá traách nhiïåm, nïëu khöng thò caác bêët öín vïì kinh tïë vô mö seä xuêët hiïån thöng qua thêm huåt taâi chñnh töíng cöång cao hún hoùåc laâ chñnh phuã seä phaãi cûáu trúå cho caác chñnh quyïìn àõa phûúng öëm yïëu. Phên quyïìn hoaá àang xuêët hiïån taåi nhiïìu núi úã Àöng AÁ. Tuy nhiïn, trûâ taåi Philippin vaâ Trung Quöëc, quyïìn tûå trõ thêåt sûå cuãa caác àõa phûúng vêîn coân bõ haån chïë. Taåi Inàönïsia vaâ Philippin, àaåi diïån chñnh trõ laâ möåt tñnh chêët cú baãn cuãa phên quyïìn - quyïìn lûåc chñnh trõ àaä àûúåc chuyïín dõch àïí giaãi quyïët caác yïu cêìu cuãa àõa phûúng vïì quyïìn tûå trõ, coá leä seä laâm tùng tñnh öín àõnh chñnh trõ. Taåi Thaái Lan phên quyïìn hoaá àang àûúåc theo àuöíi nhùçm caãi thiïån dõch vuå cöng cöång vaâ tùng tñnh hiïåu quaã taâi khoaá. Taåi Trung Quöëc, möåt söë lûúång lúán caác cöng chûác nhaâ nûúác laâm viïåc taåi caác chñnh quyïìn àõa phûúng, vaâ hún 70% ngên saách àûúåc chi tiïu taåi caác chñnh quyïìn khu vûåc (Ngên haâng Thïë giúái 1999a). Àïí coá thïí thaânh cöng, phên quyïìn hoaá phaãi baão àaãm àûúåc sûå tûúng xûáng giûäa caác nguöìn lûåc taâi chñnh, con ngûúâi vúái quyïìn haån vaâ traách nhiïåm. Vñ duå, khi chñnh phuã trung ûúng uyã thaác traách nhiïåm, noá cêìn phaãi baão àaãm rùçng caác nguöìn lûåc àõa phûúng, kïí caã böå phêån trung gian chuyïín giao quyïìn lûåc liïn chñnh quyïìn, coá khaã nùng àïí àaãm nhêån caác chûác nùng naây. Caác thïí chïë àõa phûúng laâ tûúng àöëi yïëu úát taåi phêìn lúán caác nûúác. Tûâ khi Phihppin thöng qua Luêåt chñnh quyïìn àõa phûúng vaâo nùm 1991, caác chñnh quyïìn àõa phûúng àaä àaãm nhêån nhiïìu traách nhiïåm hún trong viïåc cung cêëp dõch vuå. Tuy nhiïn, hoå thûúâng thiïëu nùng lûåc taâi chñnh quaãn lyá àïí thoaã maän caác nhu cêìu vïì chêët lûúång dõch vuå. Do phêìn lúán caác chñnh quyïìn àõa phûúng Thaái Lan thiïëu caác nguöìn lûåc quaãn lyá taâi chñnh vaâ con ngûúâi àïí cung cêëp dõch vuå, viïåc thoaã maän àûúåc caác muåc tiïu phên quyïìn cuãa baãn hiïën phaáp múái seä àoâi hoãi möåt quaá trònh cuãng cöë nùng lûåc vaâ xêy dûång thïí chïë lêu daâi. Giaám saát töët hún caác chñnh quyïìn àõa phûúng seä laâ hïët sûác quan troång àïí coá thïí phên quyïìn hoaá möåt caách thaânh cöng. Noá seä àoâi hoãi caác tiïu chuêín kïë toaán baáo caáo thoaã àaáng vaâ caãi thiïån caác hïå thöëng giaám saát kïët quaã hoaåt àöång cuãa caã chñnh quyïìn trung ûúng vaâ àõa phûúng. Quaãn lyá caác nguöìn taâi chñnh vaâ nhên lûåc Laâm cho khu vûåc cöng trúã nïn coá hiïåu quaã hún chñnh laâ sûã duång töët hún caác nguöìn lûåc cöng cöång. Àiïìu naây, àïën lûúåt noá, àoâi hoãi phaãi caãi thiïån caác töí chûác àang quaãn lyá caác nguöìn taâi chñnh vaâ nhên lûåc taåi cêëp trung ûúng vaâ àõa phûúng. Chi tiïu cöng cöång töët hún. Trong khi möåt söë nûúác taåi Àöng AÁ àang chêëp nhêån möåt phiïn baãn àaä àûúåc sûãa àöíi cuãa mö hònh quaãn lyá cöng múái àang chiïëm ûu thïë taåi caác nûúác phaát triïín, caác nûúác khaác coân àang trïn àûúâng chêåm hún, keám khön ngoan hún hûúáng vïì caác tiïu chuêín quaãn lyá chi tiïu cöng cöång toaân cêìu (baãng 5.3).

137 128 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 5.3 Xïëp haång caác cú quan quaãn lyá chi tiïu Caác tiïu chñ thûåc haânh töët Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Philippin Thaái Lan Trung Quöëc Viïåt Nam Ngên saách àûúác lêåp thöng qua O thaão luêån liïn böå, lêåp phaáp * * * * Ngên saách bao göìm toaân böå hay phêìn lúán caác hoaåt àöång O O * * O O Chi tiïu thûåc tïë chó khaác dûå kiïën chuát ñt * * * * * * Caác taâi khoaãn cöng cöng àûúác cêåp nhêåt vaâ kiïím toaán Caác kïët quaã àûúåc núái roä, thaânh tñch àûúåc baáo caáo Àïìn buâ thoaã àaáng cho caác dõch vuå cöng cöång O * O O O O * O O O O O * O Tuyïín choån vaâ cêët nhùæc cöng chûác theo nùng lûåc * * O * * * Tñnh mïìm deão vaâ tinh thêìn traách nhiïåm cuãa caác cú quan Núå keáo theo àûúåc phaát hiïån vaâ quaãn lyá Giaám saát vaâ àaánh giaá chi tiïu möåt caách hiïåu quaã Quaá trònh ngên saách minh baåch vúái caác baáo caáo chñnh xaác vaâ kõp thúâi O O O * O * O O O O O O * * O O O O * * * * * Töíng cöång O * * * O Ghi chuá: Xïëp haång cao, trung bònh *, hoùåc thêëp O Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. Vñ duå, nùng lûåc cuãa Haân Quöëc trong viïåc quaãn lyá chi tiïu àûúåc àaánh giaá cao, mùåc duâ hïå thöëng cuãa nûúác naây khöng gêìn vúái caác nguyïn tùæc quaãn lyá thaânh tñch nhû Malaisia. Tuy nhiïn, hïå thöëng follow-through cuãa Malaisia laâ khöng àêìy àuã, nhiïìu khi dûåa trïn viïåc tuên thuã hún laâ viïåc quöëc tïë hoaá caác nguyïn tùæc thaânh tñch. Taåi Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, viïåc lêåp vaâ thûåc hiïån kïë hoaåch toã ra tûúng àöëi coá hiïåu quaã, tuy nhiïn, khöng phaãi laâ khöng coá caác vêën àïì. Tuy vêåy tinh thêìn traách nhiïåm vaâ viïåc kiïím toaán tûúng àöëi yïëu keám, vaâ quaãn lyá thaânh tñch laâ möåt muåc tiïu coân xa. Philippin nùçm vaâo khoaãng giûäa trong caác nûúác àûúåc nghiïn cûáu. Hïå thöëng cuãa Inàönïsia àûúåc coi laâ yïëu vúái nhûäng khiïëm khuyïët trïn têët caã caác tiïu chñ thûåc tiïîn húåp lyá. Möåt vêën àïì cú cêëu lúán trong quaãn lyá chi tiïu taåi Trung Quöëc, Malaisia, Thaái Lan vaâ Viïåt Nam laâ möëi liïn hïå yïëu úát giûäa quaá trònh ra chñnh saách vaâ quaá trònh thiïët lêåp ngên saách. Caác nûúác naây coá caác kïë hoaåch phaát triïín quöëc gia cuäng nhû hai ngên saách, thûúâng xuyïn bò chia nhoã. Ngûúåc laåi, Haân Quöëc àaä taåo ra àûúåc sûå húåp taác liïn ngaânh trong viïåc ban haânh caác chñnh saách bùçng caách chuyïín giao toaân böå caác traách nhiïåm thiïët lêåp kïë hoaåch vaâ ngên saách cho möåt cú quan cao cêëp múái laâ CÚ quan Kïë hoaåch hoaá ngên saách. Tinh thêìn traách nhiïåm, tñnh minh baåch vaâ khaã nùng dûå àoaán - caác dêëu hiïåu cú baãn cuãa möåt hïå thöëng quaãn lyá chi tiïu coá hiïåu quaã - bõ töín thûúng möåt caách nghiïm troång taåi phêìn lúán caác nûúác do viïåc sûã duång lùåp ài lùåp laåi caác quyä ngoaâi ngên saách (caác quyä àùåc biïåt, caác quyä ngên saách phuå, caác quyä quay voâng). Taåi Trung

138 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 129 Quöëc, caác quyä ngên saách phuå àaä chiïëm túái 40% caác nguöìn lûåc cuãa chñnh phuã, laâm triïåt tiïu àöång lûåc cuãa caác böå, ngaânh chó chi tiïu trong khuön khöí ngên saách àûúåc cêëp laâm trêìm troång thïm sûå laäng phñ, tùng thïm caác khaã nùng tòm khe húã vaâ laâm tùng thïm khaã nùng caác dûå aán àûúåc chñnh phuã ûu tiïn khöng àûúåc taâi trúå àêìy àuã. Taåi Malaisia böí sung ngên saách chiïëm trung bònh khoaãng tûâ 10% túái 30% cuãa ngên saách ban àêìu. Nhiïìu nûúác, vñ duå nhû Trung Quöëc, cho pheáp chi tiïu ngoaâi ngên saách. Bïn caånh viïåc nhêën maånh kyã luêåt ngên saách, àiïìu naây cuäng chûáng toã rùçng chñnh phuã ñt kiïím soaát àûúåc viïåc phên phöëi nguöìn lûåc giûäa caác cú quan cuãa noá. Caác cú quan naây coá ñt àöång lûåc àïí tuên thuã caác kyã luêåt ngên saách töíng. Hêìu hïët caác nûúác taåi Àöng AÁ cêìn caác thuã tuåc töët hún cho viïåc lêåp kïë hoaåch trung haån, caác möëi quan hïå mêåt thiïët hún giûäa caác quyïët àõnh vïì chñnh saách vaâ viïåc thûåc hiïån caác chûúng trònh chi tiïu, vaâ caác cú chïë töët hún nhùçm àiïìu phöëi, giaám saát vaâ àaánh giaá chi tiïu - trong vaâ ngoaâi ngên saách taåi caác cêëp vaâ caác khu vûåc khaác nhau cuãa chñnh phuã. Viïåc sûã duång thaânh tñch nhû laâ möåt tiïu chñ àõnh hûúáng cho viïåc quaãn lyá chi tiïu coá leä seä trúã nïn röång raäi hún - möåt dêëu hiïåu àaáng mûâng trong khi caác nûúác àang phaãi àûúng àêìu vúái caác aáp lûåc àoâi hoãi tùng tñnh hiïåu quaã, tinh thêìn traách nhiïåm vaâ tñnh minh baåch. Möåt khuön khöí chi tiïu trung haån, hay ñt nhêët möåt quaá trònh lêåp kïë hoaåch vaâ phên phöëi nguöìn lûåc trung haån coá tñnh chiïën lûúåc hún trong quaá trònh lêåp ngên saách coá thïí caãi thiïån àûúåc viïåc ûu tiïn chiïën lûúåc, vaâ têåp trung lêåp chûúng trònh ngên saách vaâ thöng qua caác vêën àïì daâi haån, laâm cho chi tiïu trúã nïn dïî dûå àoaán hún. Giaám saát thaânh tñch töët hún - vaâ quaãn lyá thaânh tñch - cuäng cêìn thiïët taåi moåi cêëp trong chñnh phuã. Sûã duång caác gúåi yá cuãa caác nûúác nhû Anh vaâ Öxtrêylia, Malaisia àaä phaát triïín möåt söë cöng cuå chñnh thûác àïí quaãn lyá thaânh tñch töët hún trong möåt söë chuã thïí cöng cöång. Tuy nhiïn, viïåc quaãn lyá thaânh tñch úã caác nûúác khaác thò yïëu hún nhiïìu. Taåi Thaái Lan, quaãn lyá thaânh tñch cöng cöång chó múái àûúåc bùæt àêìu thöng qua viïåc giúái thiïåu möåt hïå thöëng thiïët lêåp ngên saách dûåa trïn thaânh tñch. Caác cöng cuå múái àïí laâm nheå búát caác rui ro taâi khoaá. Viïåc chêëp nhêån caác moán núå keáo theo - bao göìm caã caác khoaãn baão laänh cöng khai cho caác cöng trònh haå têìng cú súã nùçm trong tay tû nhên vaâ caác khoaãn baão laänh ngêëm ngêìm cho tiïìn gûãi vaâ caác moán núå taâi chñnh khaác - laâ nguyïn nhên cú baãn dêîn àïën phêìn lúán caác moán tùng lïn gêìn àêy trong núå cöng cöång. Thêåm chñ caã caác hïå thöëng quaãn lyá taâi chñnh cöng tiïn tiïën nhêët trong vuâng - nhû laâ cuãa Malaisia - cuäng khöng thïí quaãn lyá ruãi ro taâi khoaá möåt caách coá hïå thöëng. Àiïím yïëu naây laâ hïët sûác quan troång, búãi vò caác nûúác Àöng AÁ àaä vûúåt qua cuöåc khuãng hoaãng vúái möåt khaã nùng chõu àûång ruãi ro taâi khoaá thêëp hún rêët nhiïìu. Tyã lïå núå cöng cöång cao vaâ khaã nùng tham gia vaâo thõ trûúâng núå giaãm àaä laâm haån chïë rêët nhiïìu khaã nùng xûã lyá cuãa chñnh phuã trong trûúâng húåp caác ruãi ro taâi khoaá khaác xaãy ra. Caác cuá söëc tûâ bïn ngoaâi - thöng qua tyã lïå trao àöíi thûúng maåi hoùåc suy thoaái - coá thïí laâm töín thûúng tùng trûúãng vaâ laâm cho thu nhêåp giaãm ài, laâm cho caác taâi khoaãn cöng cöång rúi vaâo thêm huåt hún nûäa. Caác cuá söëc trong nûúác, nhû sûå vúä núå cuãa têåp àoaân Daewoo vaâo giûäa nùm 1999 taåi Haân Quöëc, coá thïí laâm cho caác nhaâ àêìu tû chaåy khoãi thõ trûúâng vaâ gêy ra caác kïët quaã khöng keám phêìn nghiïm troång. Duy trò phaát triïín lêu daâi àoâi hoãi chñnh phuã phaãi quaãn lyá caác ruãi ro taâi khoaá möåt caách tñch cûåc hún nûäa trong khi vêîn phaãi àaáp ûáng caác nhu cêìu àêìu tû vaâ taái cú cêëu. Kòm haäm caác ruãi ro taâi khoaá coá nghôa laâ àiïìu chónh caác khuön khöí thïí chïë vaâ phên tñch cuãa viïåc quaãn lyá taâi khoaá vaâ núå. Àiïìu àoá coá thïí àûúåc thûåc hiïån thöng qua: Giaám saát vaâ baáo caáo töët hún vïì caác moán núå keáo theo. Caác àiïìu khoaãn luêåt phaáp vïì taâi khoaá nhùçm àûa caác khoaãn baão laänh vaâo vaâ caác cam kïët khaác cuãa chñnh phuã vïì caác moán chi tiïu keáo theo trong caác kïë hoaåch taâi khoaá trung haån. Caác yïu cêìu àoâi hoãi caác cú quan kiïím toaán phaãi àaánh giaá caác phên tñch cuãa chñnh phuã vaâ caác ruãi ro.

139 130 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Chia seã ruãi ro vúái caác tû nhên àûúåc lúåi tûâ caác khoaãn núå keáo theo cuãa chñnh phuã. Caác chiïën lûúåc nhùçm trung lêåp hoaá hay laâ tûå baão hiïím caác ruãi ro vúái möåt caách tiïëp cêån àûúåc hoaâ nhêåp vúái quaãn lyá taâi saãn núå. Caác biïån phaáp trïn àaä àûúåc aáp duång taåi Öxtrêylia, Canaàa, Cölömbia, Haâ Lan, Niu Dilên vaâ Myä. Caác taâi liïåu taâi khoaá taåi nhiïìu nûúác trong söë naây àaä kiïím àõnh caác ranh giúái taâi khoaá theo caác ruãi ro kinh tïë vô mö, chñnh saách, nhên khêíu, àöìng thúâi phên tñch roä caác rui ro taâi khoaá vaâ àaánh giaá khaã nùng xaãy ra cuãa caác ruãi ro naây. Caác thay àöíi trong ngaânh dên chñnh. Mùåc duâ caác dûä liïåu vïì quy mö, chi phñ thûåc vaâ caác cú cêëu khuyïën khñch cuãa caác ngaânh dên chñnh taåi Àöng AÁ thûúâng khöng àûúåc cöng böë, caác söë liïåu töíng cöång gúåi yá rùçng caác nûúác naây àaä quaãn lyá caác töí chûác dên chñnh cuãa chuáng tûúng àöëi töët (baãng 5.4). Thöng thûúâng, caác töí chûác naây khöng àêìu haâng caác aáp lûåc nhùçm laâm tùng tïå quan liïu nhû taåi caác nûúác trong caác khu vûåc khaác. Theo caách àaánh giaá truyïìn thöëng vïì hïå thöëng quaãn lyá traã lûúng, phêìn lúán caác nûúác Àöng AÁ àaä àaåt àûúåc thaânh tñch tûúng àöëi töët trong suöët 20 nùm qua. Chi tiïu lûúng cuãa Haân Quöëc àûúåc giûä ñt hún 3% cuãa GDP - möåt mûác thêëp trong caác nûúác OECD -kïí tûâ nhûäng nùm àêìu cuãa thêåp kyã Chi tiïu lûúng cuãa Malaisia coá phêìn lúán hún, chiïëm 11% cuãa GDP trong khoaãng tûâ giûäa túái cuöëi thêåp kyã Philippin vaâ Thaái Lan coá tyã lïå chi tiïu lûúng tùng dêìn trong hún 10 nùm gêìn àêy. Chi tiïu lûúng cuãa Inàönïsia àaä àûúåc giûä úã mûác tûúng àöëi nhoã so vúái mûác tùng trûúãng GDP. Caác söë liïåu vïì Trung Quöëc vaâ Baãng 5.4 Xïëp haång caác cú quan quaãn lyá dên chñnh Caác tiïu chñ thûåc haânh töët Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Philippin Thaái Lan Trung Quöëc Coá luêåt riïng cho ngaânh dên chñnh * * * Ngaânh dên chñnh trung lêåp * O O * Caác thuã tuåc phaáp lyá, dûåa trïn nùng lûåc trong quaãn lyá nhên sûå * * * * Tuyïín duång múã, minh baåch vaâ dûåa trïn nùng lûåc * * * Àïí baåt múã, minh baåch vaâ dûåa trïn nùng lûåc O * O * * Àiïìu khoaãn luêåt phaáp àïí àaãm baão tñnh trung thûåc * * Caác phûúng phaáp giaãi quyïët khiïëu naåi, bònh àùèng minh baåch * * Caác töí chûác àûúåc àõnh nghôa roä raâng àeã phaát triïín vaâ àiïìu phöëi chñnh saách dên chñnh Böìi thûúâng àún giaãn, minh bach, bùçng tiïìn, húåp lyá O O O * O * * * Lûúng caånh tranh O * * * Hïå thöëng thöng tin nhên sûå hûäu hiïåu * Hï thöëng àaánh giaá thaânh tñch khaách quan O O O O Hïå thöëng kyã luêåt dûåa trïn caác nguyïn tùæc minh baåch, cöng bùçng O * Hïå thöëng àaâo taåo thoaã àaáng O O * Hoãi yá kiïën quêìn chuáng vïì mûác àöå ûu tiïn vaâ tiïu chuêín dõch vuå O * O O Töíng O * * * Ghi chuá: Xïëp haång cao, trung bònh *, hoùåc thêëp O. Nguöìn: Nunberg, Reid vaâ Orac 1999.

140 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 131 Viïåt Nam laâ raãi raác hún. So vúái GDP thò tyã lïå chi tiïu lûúng cuãa Trung Quöëc nhoã vaâ öín àõnh hún so vúái Viïåt Nam. Mûác àöå cöng ùn viïåc laâm cuäng àûúåc quaãn lyá khaá töët trong khu vûåc. Giûäa nhûäng nùm tyã lïå nhên viïn nhaâ nûúác noái chung úã têët caã caác nûúác, trûâ Malaisia, àûúåc kòm haäm úã mûác dûúái 3% dên söë -nhoã hún tyã lïå tûúng ûáng cuãa caác nûúác coá thu nhêåp vûâa vaâ caác nûúác OECD. Do quaá trònh phên quyïìn hoaá úã àa söë caác nûúác Àöng AÁ coân nùçm úã giai àoaån ban àêìu, phêìn lúán caác nhên viïn nhaâ nûúác àïìu laâm viïåc cho chñnh quyïìn trung ûúng. Nùm nûúác bõ khuãng hoaãng àaä thay thïë chïë àöå baão trúå bùçng chïë àöå dûåa trïn nùng lûåc trong quaá trònh chuyïn nghiïåp hoaá ngaânh dên chñnh. Haân Quöëc vaâ Malaisia laâ caác nûúác àaä àûa cuöåc caãi caách naây ài xa nhêët, vaâ àaä àûa caác kyâ thi tuyïín, chïë àöå àaánh giaá thaânh tñch, giaám saát kyã luêåt, àaâo taåo nghïì nghiïåp vaâ caác tiïu chuêín àaåo àûác nghïì nghiïåp vaâo quaá trònh tuyïín möå vaâ cêët nhùæc nhên viïn. Phêìn lúán caác nûúác àïìu phên biïåt roä nghïì nghiïåp chuyïn mön vaâ nhûäng ngûúâi àûúåc böí nhiïåm chñnh trõ. Tiïìn lûúng cuäng àûúåc duy trò úã möåt mûác tûúng àöëi so vúái khu vûåc tû nhên. Khung 5.2 Haân Quöëc vaâ Malaisia: chuyïín tûâ nùng lûåc sang thaânh tñch Do caác àoâi hoãi múái vïì caác dõch vuå töët hún vaâ caác tiïu chuêín toaân cêìu vïì tñnh hiïåu quaã, nhûäng ngûúâi uãng höå caãi töí taåi Malaisia vaâ Haân Quöëc àaä àaåi tu laåi hïå thöëng quaãn lyá dên chñnh. Taåi Malaisia caác cuöåc caãi töí daä àûúåc tñch húåp vaâo hïå thöëng quaãn lyá chi tiïu cöng cöång. Àûúåc xêy dûång trïn caác töí chûác dên chñnh kiïíu Anh - kïí caã Uyã ban Dên chñnh, töí chûác naây thûåc hiïån chûác nùng giaám saát àöåc lêåp caác töí chûác dên chñnh - nhûäng ngûúâi uãng höå caãi töí àêìu tiïn àaä tòm kiïëm caách àïí cuãng cöë kiïím soaát taâi khoaá vaâ caác chûác nùng haânh chñnh cú súã. Tûâ nùm 1984 àïën nay möåt mûác trêìn laâ 0,53% àûúåc aáp dùåt lïn mûác tùng haâng nùm cuãa söë nhên viïn ngaânh dên chñnh. Caác khúãi xûúâng caãi töí múái nhêët àaä bao göìm cöng taác quaãn lyá chêët lûúång toaân böå vaâ àùåc quyïìn khaách haâng. Caác cöng chûác àaä àûúåc àûa vaâo möåt caách danh nghôa trong caác thoaã thuêån vïì thaânh tñch àûúåc àûa ra nhû laâ möåt phêìn cuãa hïå thöëng quaãn lyá chi tiïu cöng cöång múái. Viïåc phuåc tuâng caác tiïu chuêín quaãn lyá thaânh tñch (chûá khöng phaãi quöëc tïë hoaá caác tiïu chuêín naây) hiïån àang àûúåc coi laâ quy luêåt chûá khöng phaãi laâ ngoaåi lïå. Caác cuöåc caãi töí taåi Haân Quöëc daä têåp trung vaâo viïåc giaãm thiïíu caác caãn trúã quan liïu, laâm tùng thïm tñnh minh baåch, tinh thêìn traách nhiïåm vaâ tñnh trung thûåc. Möåt uãy ban chöëng tham nhuäng àûúåc thaânh lêåp nùm 1995 àaä phaát hiïån ra caác sûå bêët thûúâng trong viïåc àaánh thuïë vaâ cêëp giêëy pheáp. Noá cuäng höî trúå viïåc kï khai taâi saãn cuãa caác cöng chûác cao cêëp vaâ ûáng cûã viïn cho caác chûác vuå cao cêëp. Hai biïån phaáp àûúåc ban haânh trong nùm 1996 àaä taåo ra möåt tiïën trònh àûúåc chúâ àúåi tûâ lêu trong quaá trònh haânh chñnh nhùçm ban haânh chñnh saách vaâ baão àaãm cho caác cöng dên khaã nùng tham khaão àêìy àuã caác thöng tin vïì hoaåt àöång cuãa chñnh phuã. Caác nguöìn tûâ cöng dên cuäng àûúåc taåo thuêån lúåi thöng qua viïåc thaânh lêåp Uyã ban Khiïëu naåi Nhên dên. Töí chûác töët hún vaâ húåp lyá hoaá hïå thöëng haânh chñnh àaä laâ möåt muåc tiïu caãi töí quan troång taåi Haân Quöëc. Caác cú chïë mang tñnh hïå thöëng cho viïåc baäi boã quy àõnh àaä àûúåc ra àúâi vaâo nùm Trong nùm 1999 möåt cú quan laâ Cú quan Àiïìu phöëi chñnh saách chñnh phuã àûúåc taåo ra àïí xoaá boã sûå giaán àoaån trong quaá trònh àûa ra chñnh saách thöng qua caác cú quan bõ cö lêåp vaâ àïí àaánh giaá caác thaânh tñch cuãa chñnh phuã trïn caác cú súã röång raäi hún. Nùm 1998 söë lûúång caác böå trong chñnh phuã àûúåc giaãm tûâ 21 xuöëng 17 vaâ caác cöng chûác cêëp böå àûúåc giaãm tûâ 33 xuöëng 24. Möåt chûúng trònh nhùçm cùæt giaãm 1 1 % söë cöng chûác (khöng kïí caác giaáo viïn) trong voâng ba nùm àaä àûúåc bùæt àêìu vaâo nùm Caác böå àaä àûúåc nhêån nhiïìu quyïìn tûå chuã hún trong viïåc xaác àõnh chi phñ hoaåt àöång (phaãi tuên thuã caác mûác trêìn àûúåc xaác àõnh búãi Böå Taâi chñnh vaâ Kinh tïë). Giaám àöëc caác cú quan coá thïí sûã duång ngên saách theo yá muöën. Vaâ caác cú quan thaânh cöng trong viïåc tiïët kiïåm ngên saách bùçng caách giaãm biïn chïë thò seä àûúåc hûúãng möåt phêìn cuãa söë tiïìn tiïët kiïåm dûúåc dûúái daång thûúãng thaânh tñch. Tiïìn thûúãng thaânh tñch naây coá thïí lïn túái 100% tiïìn lûúng haâng thaáng cuãa cöng chûác vaâ àûúåc liïn kïët vúái hïå thöëng àaánh giaá thaânh tñch múái àûúåc dûa vaâo trong nùm Caác phêìn thûúãng naây buâ àùæp àûúåc 10% lûúng nhên viïn, tuy nhiïn coá caác dïì nghõ àang àûúåc xem xeát nhùçm tùng chuáng lïn 20 hoùåc 30%.

141 132 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Nùng lûåc cuãa ngaânh dên chñnh vaâ mûác thu nhêåp theo àêìu ngûúâi coá sûå tûúng quan vúái nhau. Haân Quöëc vaâ Malaisia xïëp thûá haång cao trong phêìn lúán caác lônh vûåc - phaãn aánh giai àoaån tiïn tiïën cuãa cuöåc caãi töí taåi caác nûúác naây (khung 5.2). Trung Quöëc, Thaái Lan vaâ Philippin àûúåc àaánh giaá laâ coá nùng lûåc trung bònh. Inàönïsia àûúåc coi laâ nûúác coá nùng lûåc thêëp theo phêìn lúán caác tiïu chñ. Hai nûúác coá thaânh tñch cao - Malaisia vaâ Haân Quöëc - àang chuyïín dõch tûâ caác phûúng phaáp dûåa trïn nùng lûåc sang caác phûúng phaáp dûåa trïn thaânh tñch. Thaái Lan àaä bùæt àêìu caác cuöåc caãi töí theo àõnh hûúáng thaânh tñch, nhûng tûâ möåt cú súã rêët thêëp. Caác cuöåc caãi töí naây àaä thay thïë caác cú chïë theo nghi thûác, dûåa trïn sûå phuåc tuâng bùçng möåt chïë àöå traã lûúng theo thaânh tñch vaâ thêm niïn, àöìng thúâi cuäng giao thïm quyïìn tûå chuã cho möåt söë caác cú quan. Caác cöë gùæng laâm tùng thïm thaânh tñch cuãa caác cöng chûác cao cêëp àûúåc têåp trung vaâo viïåc lêåp ra töí chûác Dõch vuå Caán böå Cao cêëp hïët sûác caånh tranh vaâ àûúåc caách ly khoãi caác aãnh hûúãng chñnh trõ. Caác cú chïë phuå thuöåc àïí baão àaãm tñnh trung thûåc, tñnh minh baåch vaâ khaã nùng diïîn giaãi bao göìm viïåc kï khai taâi saãn vaâ caác àiïìu luêåt vïì cung cêëp thöng tin àaåi chuáng (têët caã moåi cöng dên àïìu coá quyïìn yïu cêìu têët caã caác thöng tin khöng thuöåc loaåi mêåt ) vaâ cuäng nhû viïåc thaânh lêåp caác uyã ban thanh tra, chöëng tham nhuäng. Taåi Trung Quöëc thaách thûác cú baãn laâ chuyïn nghiïåp hoaá hïå thöëng haânh chñnh chõu sûå chi phöëi cuãa àaãng vaâ töí chûác laåi cuäng nhû húåp lyá hoaá caác töí chûác chñnh phuã khöng àûúåc thiïët kïë àïí hoaåt àöång trong caác hoaân caãnh thõ trûúâng. Caác quy chïë dên chñnh taåm thúâi àaä àûúåc àûa ra vaâo nùm 1993 àïí hûúáng dêîn cöng taác quaãn lyá nhên sûå, vaâ hiïån nay caác cuöåc thi tuyïín àûúåc töí chûác àïí lûåa choån cöng chûác. Tuy nhiïn, viïåc tuyïín cöng chûác coá tñnh caånh tranh laâm naãy sinh nhûäng vêën àïì múái àöëi vúái viïåc böìi thûúâng. Tiïìn lûúng thêëp àaä laâm cho viïåc hêëp dêîn caác taâi nùng vaâo ngaânh dên chñnh trúã nïn hïët sûác khoá khùn. Mùåc dêìu ngaânh dên chñnh àoâi hoãi möåt khöëi lûúång àaâo taåo rêët lúán, viïåc tuyïín thïm cöng chûác laâ hïët sûác quan troång àöëi vúái viïåc lêëp àêìy chöî tröëng - àùåc biïåt trong hoaân caãnh lûúång cöng chûác vïì hûu àûúåc dûå tñnh lïn túái 40% trong voâng 10 nùm túái. Caác àaäi ngöå tiïìn tïå nhoã, vaâ triïín voång rùçng caác lúåi ñch ngoaâi lûúng cuäng seä giaãm ài khi maâ nïìn kinh tïë àûúåc tûå do hoaá, tiïëp tuåc laâm cho ngaânh dên chñnh caâng trúã nïn thiïëu hêëp dêîn. Caác haån chïë trong chêët lûúång ngaânh dên chñnh taåi Philippin xuêët phaát tûâ viïåc chñnh trõ hoaá vaâ chuã nghôa thên quen. Mùåc dêìu caác hïå thöëng kyã luêåt tuyïín duång, cêët nhùæc dûåa trïn nùng lûåc àaä àûúåc thiïët lêåp, chuáng khöng coá taác duång khi phaãi àöëi àêìu vúái caác aáp lûåc yïu cêìu cêët nhùæc vaâ khen thûúãng dûåa trïn caác tiïu chñ caá nhên chûá khöng phaãi caác tiïu chñ nghïì nghiïåp. Vñ duå nhû töí chûác Career Executives Service àaä àùåt ra caác tiïu chñ dûåa trïn nùng lûåc cho viïåc àïì baåt cêët nhùæc, tuy nhiïn chó coá 38% nhûäng ngûúâi àûúåc cêët nhùæc thoaã maän caác tiïu chñ naây (Ngên haâng Thïë giúái 1997b). Rêët khoá tuyïín vaâ giûä àûúåc caác chuyïn viïn gioãi. Traách nhiïåm quaãn lyá bõ chia thaânh tûâng maãng nhoã cuäng laâm caãn trúã caác cuöåc caãi töí phöëi húåp. Caác cú höåi caãi töí ngaânh dên chñnh bao göìm viïåc töí chûác laåi vaâ húåp lyá hoaá caác thuã tuåc cú baãn, àûa ra caác hïå thöëng thuâ lao húåp lyá vaâ giaãm chuã nghôa baån beâ vaâ naån tham nhuäng. Trong khi Inàönïsia coá veã bïì ngoaâi cuãa möåt hïå thöëng dûåa trïn nùng lûåc, thò möi trûúâng thïí chïë ñt taåo àiïìu kiïån khuyïën khñch thaânh tñch hoùåc tinh thêìn traách nhiïåm trong quaãn lyá ngaânh dên chñnh. Hïå thöëng giaám saát dên chñnh bõ chia thaânh caác maãnh nhoã. Caác böë trñ ngên saách cho ngaânh dên chñnh bõ chia ra giûäa ngên saách thûúâng xuyïn vaâ ngên saách phaát triïín. Caác khoaãn trúå cêëp múâ aám vaâ cú cêëu quaãn lyá nhên lûåc phên quyïìn laâm giaãm tinh thêìn traách nhiïåm vaâ taåo àiïìu kiïån cho naån höëi löå. Caác quy àõnh vïì ngaânh dên chñnh khuyïën khñch thaânh tñch vaâ tñnh trung thûåc laâ hïët sûác cêìn thiïët àïí xêy dûång loâng tin cuãa dên chuáng àöëi vúái chñnh phuã vaâ cung cêëp caác dõch vuå chêët lûúång cao cho caác cöng dên múái àûúåc tûå do àûúåc phên böë möåt caách raãi raác vïì mùåt àõa lyá vaâ sùæc töåc. Tùng cûúâng tinh thêìn traách nhiïåm Caác chñnh saách vaâ quaãn lyá cöng cöång coá hiïåu quaã chó coá thïí àûúåc taåo ra nïëu nhû caác cöng dên coá thïí quy traách nhiïåm cho caác cöng chûác

142 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 133 dûåa trïn caác chmh saách vaâ thaânh tñch cuãa hoå. Trong lônh vûåc naây thò Àöng AÁ àang chêåm trïî hún caác khu vûåc khaác coá cuâng möåt mûác phaát triïín. Nhû àaä nïu úã trïn, nhiïìu nûúác trong khu vûåc àaä thiïët lêåp caác cú súã cho tinh thêìn traách nhiïåm thïí chïë - möåt hïå thöëng baáo chñ ngaây caâng tñch cûåc, sûå buâng nöí maånh meä cuãa Internet vaâ tûå do hoaá chñnh trõ quan troång. Múã cûãa hïå thöëng chñnh trõ coá caác hònh thûác khaác nhau taåi caác nûúác khaác nhau. Inàönïsia àaä coá nhûäng sûå thay àöíi àêìy kõch tñnh trong böå maáy laänh àaåo chñnh trõ. Taåi Thaái Lan cöng cuöåc caãi töí hiïën phaáp àaä dêîn àïën nhiïìu sûå thay àöíi trong caác töí chûác chñnh trõ vaâ haânh chñnh. Cho duâ trong hònh daång naâo ài nûäa thò cuöåc caãi töí àïìu bao göìm ba thaânh phêìn cú baãn: caånh tranh chñnh trõ vaâo caác cú quan àõnh chïë cöng cöång, hïå thöëng baáo chñ vaâ toaâ aán àöåc lêåp, vaâ caác thïí chïë taâi khoaá cho pheáp túái mûác töëi àa tiïëng noái vaâ sûå tham gia cuãa quêìn chuáng. Quaá trònh laâm tùng tinh thêìn traách nhiïåm coá thïí keáo daâi nhiïìu nùm vaâ coá thïí liïn quan túái nhiïìu khña caånh khaác nhau cuãa cöng taác laänh àaåo. Lõch trònh cuãa noá coá liïn quan chùåt cheä vúái phên quyïìn hoaá - taåo ra caác töí chûác dûúái mûác chñnh quyïìn quöëc gia maâ coá thïí khai thaác àûúåc nùng lûúång cuãa ngûúâi dên khöng söëng taåi thuã àö. Caác cöë gùæng àïí caãi thiïån tinh thêìn traách nhiïåm cuäng cêìn phaãi àûúåc gùæn vaâo trong caác hïå thöëng quaãn lyá cöng cöång. Vñ duå, hïå thöëng giaám saát vaâ kiïím toaán chi tiïu cöng cöång, cuâng vúái möåt quaá trònh ngên saách minh baåch bao göìm caác baáo caáo kõp thúâi laâ caác cú chïë cú baãn cho viïåc giaám saát. Vaâ viïåc àaánh giaá thaânh tñch vaâ caác quaá trònh thùæc mùæc cuãa nhên dên cuäng mang tñnh söëng coân àöëi vúái viïåc baão àaãm tinh thêìn traách nhiïåm cuãa ngaânh dên chñnh. Àêëu tranh chöëng tham nhuäng Caác chûúng trònh àêëu tranh chöëng tham nhuäng laâ möåt böå phêån cuãa caác cöë gùæng nhùçm nêng cao tinh thêìn traách nhiïåm. Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ àaä doåi aánh saáng vaâo tònh traång tham nhuäng, taåo ra àöång nùng chñnh trõ àïí àêëu tranh chöëng tham nhuäng. Ngaây möåt nhiïìu caác nûúác trong khu vûåc bùæt àêìu caác chûúng trònh chöëng tham nhuäng (khung 5.3). Inàönïsia àaä yïu cêìu sûå trúå giuáp quöëc tïë àïí àûa ra caác chiïën lûúåc chöëng tham nhuäng, vaâ chñnh phuã nhêån ra rùçng viïåc caãi thiïån tiïìn lûúng trong khu vûåc cöng cöång mang tñnh quyïët àõnh trong caác cöë gùæng naây. Chñnh quyïìn Trung Quöëc àaä ban haânh luêåt àêëu thêìu vaâ caác quy àõnh vïì thu mua coá liïn quan. Tham nhuäng laâ möåt hiïån tûúång phûác taåp coá liïn quan túái nhiïìu caá nhên cuäng nhû khu vûåc cöng cöång, vaâ thûúâng chó laâ möåt phêìn rêët nhoã trong caác vêën àïì vïì thïí chïë vaâ laänh àaåo. Quaá trònh taåo ra caác nïìn moáng cho viïåc àêëu tranh chöëng tham nhuäng àoâi hoãi caác caãi töí khu vûåc cöng cöång sau: Cuãng cöë viïåc thûåc hiïån luêåt phaáp bao göìm caã hïå thöëng xeát xûã. Caãi thiïån tñnh minh baåch vaâ tinh thêìn traách nhiïåm trong quaá trònh chuêín bõ, thûåc thi vaâ giaám saát ngên saách. Phaát triïìn caác tiïu chuêín àaåo àûác àûúåc aáp duång möåt caách nghiïm ngùåt trong hïå thöëng haânh chñnh cöng. Caãi thiïån caác thuã tuåc tuyïën, böìi thûúâng vaâ cêët nhùæc cöng chûác dûåa trïn nùng lûåc trong ngaânh dên chñnh. Cuãng cöë hïå thöëng kiïím soaát cuãa quöëc höåi vaâ caác töí chûác kiïìm toaán vaâ àiïìu tra àöåc lêåp. Caác xu hûúáng tûúng lai cuãa cöng taác laänh àaåo Trong àiïìu kiïån möi trûúâng laänh àaåo vaâ nùng lûåc quaãn lyá cöng hïët sûác khaác nhau taåi caác nûúác Àöng AÁ bêët cûá möåt cöë gùæng naâo àïí taåo ra möåt chñnh saách cho têët caã caác nûúác àïìu laâ thiïëu suy nghô. Caác chñnh phuã khaác nhau rêët nhiïìu vïì mûác àöå kiïím soaát vaâ lêåp kïë hoaåch cho nïìn kinh tïë. Caác chñnh thïí cuäng bêët àöìng vúái nhau trong mûác àöå múã cûãa. Vaâ caác cú quan quaãn lyá haânh chñnh cöng cuäng coá khaã nùng cung cêëp dõch vuå vaâ nùng lûåc quaãn lyá chi tiïu cöng cöång khaác nhau. Caác tiïu chuêín cuãa böå maáy laänh àaåo töët ngaây caâng àûúåc quöëc tïë hoaá. Möåt söë nûúác Àöng AÁ coân phaãi ài thïm möåt chùång àûúâng daâi nûäa múái coá thïí àaåt àûúåc trònh àöå quöëc tïë. Tuy nhiïn,

143 134 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Khung 5.3 Caác thaách thûác chöëng tham nhuäng cuãa Campuchia Campuchia, giöëng nhû caác nûúác rêët ngheâo khaác, coá möåt lõch sûã hoaânh haânh cuãa naån tham nhuäng, cuâng vúái böå maáy laänh àaåo yïëu keám vaâ caác mêu thuêîn chñnh trõ. Naån tham nhuäng àaä haån chïë khaã nùng cuãa chñnh phuã huy àöång nguöìn lûåc, quaãn lyá chi tiïu cöng cöång, thûåc thi luêåt phaáp vaâ caác quy àõnh, phên phöëi caác dõch vuå xaä höåi, xoaá àoái ngheâo vaâ nuöi dûúäng caác thõ trûúâng caånh tranh. Naån tham nhuäng dûúâng nhû laâ caác thûåc tïë haâng ngaây cuãa caác cöng dên vaâ caác doanh nghiïåp laâm viïåc vúái chñnh phuã. Àïí thay àöíi thûåc traång naây, chñnh phuã - húåp taác vúái Ngên haâng Thïë giúái vaâ caác nhaâ taâi trúå khaác - àang phaát triïín möåt chûúng trònh chöëng tham nhuäng. Chûúng trònh naây àaä àiïìu tra yá kiïën cuãa 310 doanh nghiïåp àïí xaác àõnh caác àiïím noáng cuãa naån tham nhuäng. Caác kïët quaã ban àêìu àaä laâm löå ra caác lônh vûåc yïëu keám trong cung cêëp dõch vuå vaâ caác cú quan cöng cöång coá khuynh hûúáng àoâi caác khoaãn traã thïm (xem hònh trong khung). Caác doanh nghiïåp noái lïn sûå cêìn thiïët phaãi caãi töí möåt loaåt caác cú quan cöng cöång bao göìm toâa aán,haãi quan,cú quan thuïë va cöng an.hún 40 % nhûäng ngûúâi traã lúâi (caá nhên vaâ doanh nghiïåp) àaä noái rùçng hoå phaãi traã caác khoaãn thïm möåt caách thûúâng xuyïn, chuã yïëu àïí laâm thuêån tiïån cho viïåc cung cêëp caác dõch vuå cuãa chñnh phuã. Nhû vêåy, Campuchia àang phaãi àûúng àêìu vúái möåt nhiïåm vuå laâm naãn loâng ngûúâi trong quaá trònh xêy dûång chûúng trònh chöëng tham nhuäng cuãa mònh. Khung 5.3 Nhiïìu hoaåt àöång cuãa chñnh phuã àoâi hoãi caác khoaãn traã thïm cho viïn chûác Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái 1999b. cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm löå ra caác vêën àïì vïì laänh àaåo ngay taåi caác nûúác tiïn tiïën nhêët trong khu vûåc. Têët caã caác chñnh phuã taåi Àöng AÁ, tuy nhiïn, coá thïë laâm cho caác thaách thûác trúã thaânh caác cú höåi - kïët húåp caác cuöåc caãi töí khu vûåc cöng töët nhêët trïn thïë giúái vúái caác àiïím maånh sùén coá àïí phaát minh ra möåt mö hònh quaãn lyá cöng cöång múái vaâ seä àûa caác nûúác vûúåt qua thúâi kyâ phuåc höìi túái möåt sûå phaát triïín öín àõnh lêu daâi. Chuá thñch 1. Dên söë thaânh thõ úã Àöng AÁ àûúåcdûå kiïën seä tùng thïm 750 triïåu ngûúâi vaâo nùm Vaâo nùm 2005 gêìn 55% (1,4 tyã ngûúâi) cuãa dên söë Àöng AÁ seä söëng taåi thaânh phöë (Douglass 1998). 2. Chuáng bao göìm caác nguöìn nöíi tieáng nhû laâ baãng xïëp haång tham nhuäng cuãa lnternational Country Risk Guide (Hûúáng

144 Àaáp ûáng caác thaách thûác trong cöng taác laänh àaåo 135 dêîn rûãi ro caác nûúác quöëc tïë), caác cuöåc àiïìu tra thöng qua phoãng vêën do Viïån Gallup, Ngên haâng Thïë giúái, Diïîn àaân Kinh tïë thïë giúái tiïën haânh, vaâ caác baãng xïëp haång cuãa caác töí chûác tû vêën nhû Heritage Foundation (Quyä Di saãn) vaâ Freedom House (Ngöi nhaâ Tûå do). Chuá thñch baãng Baãng 5.2. Caán cên ngên saách cú baãn àûúåc àiïìu chónh theo chu kyâ dûå tñnh caán cên cú baãn cuãa chñnh phuã sau khi àaä àiïìu chónh theo caác thay àöíi àûúåc quy cho caác chu kyâ kinh doanh. Thuã tuåc cú baãn bao göìm viïåc ûúác tñnh àöå co giaän cuãa caác thaânh phêìn khaác nhau cuãa thu nhêåp vaâ chi tiïu so vúái saãn lûúång. Caác chó söë co giaän tñnh àûúåc sau àoá àûúåc duâng àïí tñnh mûác àöå àiïìu chónh theo chu kyâ cho caác thaânh phêìn trïn cuãa ngên saách chñnh phuã. Búãi vò caác thaânh phêìn thuöåc nhoám keáo theo laâ do caác chu kyâ gêy ra, coân caác thaânh phêìn thuöåc nhoám tûå chuã thò gêy ra caác chu kyâ, vò vêåy chó coá caác thaânh phêìn keáo theo cêìn àûúåc àiïìu chónh. Tuy nhiïn, chó coá caác söë liïåu chi tiïu töíng thïí laâ coá thïí xaác àõnh àûúåc. àïí cho àún giaãn chuáng töi coi têët caã caác thaânh phêìn cuãa töíng chi tiïu (G) laâ tûå chuã. Sûã duång caách tiïëp cêån tiïu chuêín, chuáng töi trûúác tiïn ûúác tñnh àûúâng xu hûúáng saãn lûúång Hodrich-prescott (() (1997), töíng doanh thu (R) vaâ töíng chi tiïu (G) trong möåt chu kyâ (p). Bùçng caách àiïìu chónh R vaâ G theo caách coá thïí coá nhûäng sûå thay àöíi thûúâng xuyïn trong R vaâ G so vúái phêìn coân laåi cuãa nïìn kinh tïë. Sau àoá chuáng töi àaánh giaá sûå nhaåy caãm cuãa doanh thu so vúái chu kyâ saãn lûúång trong möåt chu kyâ. Àöå nhaåy caãm àûúåc ào bùçng höìi quy cuãa log(r) -/og(rp) trïn log(y)- log(yp). Àöå co giaän tñnh àûúåc kyá hiïåu laâ b vaâ phêìn dû kñ hiïåu laâ e. Nhû vêåy thò caác sûå thay àöíi trong R khöng phaãi do caác chu kyâ kinh doanh seä àûúåc tñnh bùçng log(rp)+e hoùåc, möåt caách tûúng àûúng, log(r)-b*[log(y)-log(yp)]. G cuäng coá thïí laâ àöëi tûúång cuãa caác àiïìu chónh tûúng tûå. Vúái viïåc tñnh doanh thu sau àiïìu chónh, caán cên cú baãn àûúåc àiïìu chónh theo chu kyâ àûúåc suy ra möåt caách tûå nhiïn bùçng caách lêëy phêìn chïnh lïåch giûäa tyã lïå cuãa Rp trïn ) p vaâ tyã lïå cuãa G trïn Yp. Taâi liïåu tham khaão Amsaen, Alice H Diffusion of Development: The Late-lndustrializing Model and Greater East Asia. American Economic Association Papers and Proceedings 81 (2): Asher, Mukul G Fiscal Reform in Southeast Asia: Rationale, Issues and Prospects. Paper prepared for ASEM (Asia Europe Meeting) Regional Economist s Workshop: From Recovery to Sustainable Development, September, Denpasar, Bali, lndonesia. Asher, Mokul G.. and Gitte Heji South East Asia s Economic Crisis: lmplications for Tax Systems and Reform Strategies. Bulletin for lnternetional Fiscal Documentation 53: Bos, Eduard, and others World Population Projections : Estimates and Projections with Related Demographic Statistics. Washington, D.C.: World Bank. Burnside. Craig Methods for Computing the Cyclically Adjusted Budger Surplus. World Bank, Development Economic Research Group, Washington, D.C. Campos, Ed, and Hilton L. Root The Key to the Asia Miracle: Making Shared Growth Credible. Washington, D.C.: Brookings lnstitution. Chibber, Vivek.1999 Building a Developmental State: The Korean Case Reconsidered. Politics and Society 27 (3): Cho, Yoon Je Government lntervention, Rent Distribution, and Economic Development in Korea. In Masahiko Aoki, Hyung-Ki Kim, and Masahiro Okuno- Fujiwara, eds., The Role of Government in East Asia Economic Development: Comparative lnstitutional Analysis. New York: Oxford University Press. Claessens, Stijn, Simeon Djankov, and Daniela Klingebiel Financial Restructuring in East Asia: Halfvvay There? Financial Sector Discussion Paper 3. World Bank, Washington, D.C. Diamond, Larry and Marc Plattner, eds Democracy inasia Eöstas

145 136 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Balrimore, Md: Thejohnshopkins University press. Douglass, Mike East Asian Urbanization: Patterns, Problems, and Prospects. Stanford University, Asia/ Pacific Research Center, Palo Alto, Calif. Hachette, Dominique, and Rolf Ludüers Privatization in Chie: An economic Apraisal San Francisco, Calif.: lcs Press. Heller,Peter Aging in the Asian tigers : Challenges for Fiscal Policy. IMF Working Paper 97/143. lnternational Monetary Fund, Washington, D.C. Hodrick, R.J., and E.C. Prescott Postwar U.S. Business Cycles: An Empirical lnvestigation. ]ournal of Money, Credit, and Banking 29: Kaufmann, Daniel, Aart Kraay and Pablo Zoido-lobatoán. 1999a. Aggregating Governance lndicators. Policy Research Working Paper World Bank, Washington D.C b. Governance Matters. Policy Research Working Paper 2196 World Bank, Washington, D.C. Nunberg, Barbara, Gary Reid, and Jana Orac Public Administration Development in the EU Accession Context World Bank, Europe and Central Asia Region, Poverty Reduction and Economic Manegement Sector Unit, Wasbington D.C. Scott, Graham, and Simon Smelt Public Sector Menagement in East Asia and the Pacific. Paper prepared for the Asia-Europe Meeting (ASEM) Regional Economists Workshop From Recovery to Sustainable Development, September, Denspar, Bali, lndonesia. Shim jae Hoon Citizens Choice. Far Eastern Economic Review,17 February, pp Wade, Roben Governing the Market: Economic Theory and the Role of Government in East Asian lndustrialization. Princeton. N J.: princeton University Press. World Bank The East Asian Miracle: Economic Growth and Public Policy. A Policy Research Report. New York: Oxford University Press Can the Environmen! Wait Priorities for East Asia. Washington, D.C..1997a. Old Age Security: Pension Reform in China. China 2020 series. Washinglon, D.C..1997b. World Development report 1997: The State in Changing World. New York: Oxford University Press..1999a. China: Managing Public Expenditures for Better Results. East Asia and Pacific Region, Poverty Reduction and Economic Management Sector Unit, Washingron, D.C..1999b. World Bank Survey of Business Environment. W ashington, D.C.

146 137 C H Û Ú N G 6 ÀIÏÌU CHÓNH CHÑNH SAÁCH XAÄ HÖÅI VAÂ BAÃO VÏÅ NGÛÚÂI NGHEÂO Taåi Vùn phoâng cuãa mònh úã Bangkok, Kul Gautam, Giaám àöëc Khu vûåc Àöng AÁ - Thaái Bònh Dûúng cuãa Quyä Nhi àöìng Liïn húåp quöëc (UNICEF), àang theo doäi nhûäng hêåu quaã xaä höåi cuãa tònh hònh suy thoaái kinh tïë vúái niïìm lo lùæng khön nguöi. Öng noái: Hêìu hïët moåi ngûúâi àïìu coi khuãng hoaãng laâ sûå taác àöång àïën caác töí chûác taâi chñnh lúán - caác cöng ty phaá saãn, ngên haâng thua löî, möåt söë ngûúâi giaâu trúã nïn ngheâo tuáng ài vaâ caác nhaâ buön keã löî ngûúâi laäi. Têët caã nhûäng àiïìu àoá àïìu àuáng, nhûng caái thûúâng bõ che giêëu àùçng sau bûác tranh àoá laâ taác àöång àïën phuå nûä vaâ treã em... Caác con söë thöëng kï taâi chñnh àûúåc cung cêëp nhanh choáng vaâ cêåp nhêåt kõp thúâi. Thöëng kï xaä höåi - phaãn aánh àiïìu gò xaãy ra àöëi vúái tònh traång suy dinh dûúâng, tyã lïå tûã vong, tyã lïå tiïm chuãng, tyã lïå töët nghiïåp phöí thöng - khöng àûúåc cung cêëp àïìu àùån haâng thaáng. Baån thûúâng chó àûúåc biïët àïën chuáng sau hai nùm. Thúâi àiïím êëy àang àïën gêìn. Asiaweek, ngaây 18 thaáng Saáu 1999,tr40 Tûâ sau khi cuöåc khuãng hoaãng nöí vaâo thaáng Baãy 1997, caác höå gia àònh úã Àöng AÁ àaä phaãi àiïìu chónh trûúác tònh hònh khoá khùn kinh tïë nghiïm troång diïîn ra lêìn àêìu tiïn trong àúâi mònh - vaâ trûúác sûå chao àaão àiïn cuöìng cuãa giaá caã thûåc phêím, haâng hoáa chïë taåo vaâ dõch vuå. Cûúâng àöå vaâ àùåc àiïím cuãa nhûäng thay àöíi naây úã cêëp höå gia àònh laâ gò? Caác höå gia àònh vaâ chñnh phuã phaãn ûáng nhû thïë naâo trûúác nhûäng thay àöíi àoá? Cuöåc khuãng hoaãng àaä coá aãnh hûúãng tiïu cûåc vaâ sêu röång àïën phuác lúåi cuãa caác höå gia àònh. Àoái ngheâo lan röång trong toaân khu vûåc. Caác chó söë xaä höåi khaác nhû tyã lïå àïën trûúâng - cuäng àïìu thuåt luâi úã möåt söë nûúác. Nhûng taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng àïën phuác lúåi cuãa höå gia àònh khöng maånh meä nhû nhiïìu ngûúâi luác àêìu lo súå. Hún nûäa, caác höå gia àònh vaâ chñnh phuã àaä àöëi phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng theo nhûäng caách rêët nhaåy beán. Höå gia àònh baão vïå mûác tiïu duâng nhûäng saãn phêím thiïët yïëu cuãa mònh nhû lûúng thûåc thûåc phêím thiïët yïëu, vaâ thõ trûúâng lao àöång phaãn aánh taác àöång cuãa viïåc cùæt giaãm tiïìn lûúng, thu heåp viïåc laâm úã khu vûåc chñnh thûác.

147 138 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Chñnh phuã àaä tùng cûúâng thïm cho maång lûúái an sinh xaä höåi vaâ cöë gùæng hïët sûác thu thêåp thöng tin àïí phuåc vuå cho chñnh saách. Tuy vêåy, cuöåc khuãng hoaãng cuäng àaä böåc löå nhûäng haån chïë trong khaã nùng cuãa maång lûúái an sinh tû nhên vaâ xaä höåi àïí kiïìm chïë nhûäng cuá söë coá cûúâng àöå maånh nhû vêåy - vaâ àiïìu àoá cuäng àaä cho thêëy sûå cêìn thiïët phaãi coá caác chñnh saách vaâ thïí chïë àïí giuáp höå gia àònh quaãn lyá àûúåc ruãi ro. Hún nûäa, cêìn chuá troång àïën nhûäng thaách thûác trung haån nhùçm àaãm baão rùçng ngûúâi ngheâo àûúåc hûúãng thuå lúåi ñch cuãa sûå tùng trûúãng trong tûúng lai. Taác àöång cuãa khuãng hoaãng lïn àoái ngheâo, bêët bònh àùèng vaâ höå gia àònh Taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng rêët khaác nhau giûäa nùm nûúác bõ aãnh hûúãng nùång nïì nhêët - Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin, Thaái Lan - vaâ Trung Quöëc. Caác nûúác bõ khuãng hoaãng Khuãng hoaãng taâi chñnh àaä laâm giaán àoaån 30 nùm tùng trûúãng nhanh choáng, vöën àaä tûâng taåo ra nhûäng tiïën böå vûúåt bêåc trong viïåc giaãm àoái ngheâo vaâ caãi thiïån caác chó söë xaä höåi maâ chó laâm tùng chuát ñt sûå bêët bònh àùèng trong hêìu hïët caác nûúác. Taác àöång xaä höåi cuãa cuöåc khuãng hoaãng thêåt nhanh choáng vaâ phûác taåp khöng ngúâ, àiïìu àoá phaãn aánh tònh traång ban àêìu, tñnh chêët nghiïm troång cuãa cuá söëc taâi chñnh, caác chñnh saách cuãa chñnh phuã, nguöìn lûåc cuãa cöång àöìng vaâ höå gia àònh vaâ böëi caãnh chñnh trõ. Naån haån haán trêìm troång coân laâm cùng thùèng thïm nhûäng khoá khùn kinh tïë úã möåt söë nûúác. Àoái ngheâo. Àoái ngheâo àaä tùng maånh trong têët caã caác quöëc gia bõ taác àöång cuãa khuãng hoaãng (khung 6.1)1. Haân Quöëc àaä coá sûå gia tùng àoái ngheâo maånh nhêët - ngay trûúác khuãng hoaãng, trong quyá I coá 7,5% dên cû thaânh thõ thuöåc diïån ngheâo. Tñnh àïën quyá III , tyã lïå naây tùng lïn àïën 23%. Tuy vêåy, àïën quyá IV -1998, con söë naây giaãm xuöëng coân 16%, vaâ vêîn tiïëp tuåc giaãm vúái nhõp àöå chêåm hún, xuöëng coân 14% vaâo quyá III (hònh 6.l). Inàönïsia cuäng chõu aãnh hûúãng nùång nïì búãi nhûäng cuá söëc vïì taâi chñnh, chñnh trõ vaâ El Nino, khiïën tyã lïå söë höå gia àònh ngheâo àaä tùng tûâ 11% nùm 1996 lïn àïën 20% nùm 1999 (baãng 6.l) - tûác laâ coá thïm triïåu ngûúâi rúi vaâo caãnh àoái ngheâo. ÚÃ Thaái Lan, söë lûúång ngûúâi ngheâo àaä tùng tûâ 11% nùm 1996 lïn 18% nùm 1998 khi coá thïm 1,1 triïåu ngûúâi coá mûác söëng dûúái mûác àoái ngheâo. Vaâ úã Philippin, hún 90% söë gia àònh cho rùçng hoå bõ thiïåt haåi do giaá thûåc phêím vaâ caác loaåi haâng hoáa khaác tùng, trong khi coá 17% söë ngûúâi àûúåc hoãi bõ mêët viïåc laâm trong nûúác, coân 5% khaác mêët viïåc laâm do caác nûúác khaác giaãm chi phñ thuï cöng nhên nhêåp cû. Trong toaân böå khu vûåc, àêìu tû àaä giaãm maånh hún tiïu duâng nhiïìu - möåt hònh thaái àùåc thuâ trong nhûäng cuá söëc hïå thöëng. Bêët bònh àùèng. Trûúác khuãng hoaãng, ngûúâi ta lo ngaåi vïì sûå bêët bònh àùèng ngaây caâng tùng trong nhiïìu nûúác cuãa khu vûåc. Sûå bêët bònh àùèng àaä múã röång nhanh choáng úã Trung Quöëc, Höìng Cöng (Trung Quöëc), Philippin vaâ Thaái Lan. Cuâng vúái Malaisia, caác nïìn kinh tïë naây coá chó söë bêët bònh àùèng cao nhêët trong khu vûåc Àöng AÁ - vúái hïå söë Gini tûâ mûác trung bònh àïën mûác cao trong khoaãng 40%. Mûác naây gêìn vúái mûác trung bònh úã Nam Sahara chêu Phi vaâ Myä Latinh, nhûäng vuâng coá tiïëng laâ bêët bònh àùèng nhêët thïë giúái. Vêåy cuöåc khuãng hoaãng àaä taác àöång àïën phên phöëi thu nhêåp úã Àöng AÁ nhû thïë naâo? Caác chó söë töíng húåp vïì bêët bònh àùèng khöng thay àöíi laâ bao úã Thaái Lan vaâ Inàönïsia. Nhûng taác àöång cuãa noá laåi rêët khaác nhau. ÚÃ Thaái Lan, sûå thay àöíi vïì tyã lïå söë ngûúâi söëng trong àoái ngheâo úã khu vûåc thaânh thõ thay àöíi khöng àaáng kïí (1,6% nùm 1996 vaâ 1,5% nùm 1998). Nhûng àoái ngheâo úã nöng thön laåi tùng maånh tûâ 15% lïn àïën 17%, cho duâ tñnh chêët cuãa cuá söëc luác àêìu laâ úã thaânh thõ. Mûác tùng maånh nhêët laâ úã caác vuâng miïìn Nam vaâ miïìn Trung, ngay sau àoá laâ vuâng Àöng Bùæc. Thu nhêåp thûåc tïë giaãm trêìm troång nhêët laâ àöëi vúái nhûäng ngûúâi chûa töët nghiïåp tiïíu hoåc. ÚÃ Inàönïsia, khu vûåc thaânh thõ vaâ Java chõu taác àöång maånh hún têët caã caác vuâng khaác trong nûúác. Tyã lïå ngûúâi ngheâo úã thaânh thõ àaä

148 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 139 Khung 6.1 Liïåu ngûúâi ngheâo úã Thaái Lan coá chõu thiïåt haåi ñt hún khöng? Cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm GDP trïn àêìu ngûúâi vaâ tiïu duâng tû nhên giaãm maånh, àöìng thúâi laâm tùng àoái ngheâo vaâ thêët nghiïåp (xem baãng 6.1). Nhûng àêy roä raâng laâ möåt cêu àöë. Taåi möåt söë nûúác, nhêët laâ Thaái Lan, sûå suy giaãm maånh GDP tñnh theo àêìu ngûúâi trong thúâi gian tûâ nùm 1996 àïën 1998 (-12,7%), nhû àaä dûúåc xaác àõnh trong taâi khoaãn quöëc gia, ài keâm vúái möåt sûå tùng nheå (14%) vïì àoái ngheâo, nhû daä àûúåc xaác àõnh trong àiïìu tra höå gia àònh. Thúâi gian sûã duång trong cuöåc àiïìu tra höå gia àònh coá thïí giuáp giaãi thñch sûå khöng thöëng nhêët roä raâng naây. Ûúác tñnh àoái ngheâo úã Thaái Lan dûåa trïn mûác thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi. Cuöåc àiïìu tra höå gia àònh nùm 1998 cuãa Thaái Lan diïîn ra tûâ thaáng Hai 1998 àïën thaáng Giïng Vò caác höå gia àònh àûúåc hoãi vïì thu nhêåp cuãa hoå nùm ngoaái nïn söë liïåu vïì thu nhêåp tûâ cuöåc àiïìu tra naây phêìn naâo thïí hiïån mûác thu nhêåp nùm 1997 laâ luác coá thïí chûa hêëp thu àêìy àuã taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Nhû àaä àûúåc xaác àõnh trong cuöåc àiïìu tra höå gia àònh, thu nhêåp thûåc tïë bònh quên àêìu ngûúâi chó giaãm 2,5% tûâ nùm 1996 àïën nùm Phên tñch naây nhêën maånh àïën khoá khùn khi so saánh caác ûúác tñnh lêëy ra tûâ cuöåc àiïìu tra höå gia àònh vúái caác ûúác tñnh suy ra tûã taâi khoaãn quöëc gia. Hònh 6.1 Àoái ngheâo tùng nhûng bêët bònh àùèng gêìn nhû khöng thay àöíi - phaãn aánh taác àöång röång khùæp cuãa cuöåc khuãng hoaãng Ghi chuá: Tñnh toaán dûåa vaâo àûúâng giúái haån ngheâo àoái quöëc gia. Dûåa trïn tiïu duâng àöëi vúái Inàönïsia vaâ Haân Quöëc vaâ dûåa vaâo thu nhêåp àöëi vúái Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan. Söë liïåu cho Inàönïsia laâ thaáng Hai 1996 vaâ thaáng Hai Söë liïåu cuãa Haân Quöëc thò phaãn aánh khu vûåc thaânh thõ vaâ laâ söë liïåu cuãa quyá I vaâ quyá IV Ghi chuá: Söë liïåu cuãa Inàönïsia laâ cuãa thaáng Giïng 1996 vaâ thaáng Giïng Cuãa Haân Quöëc chó coá söë liïåu cho khu vûåc thaânh thõ. Nguöìn: Tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái dûåa trïn söë liïåu àiïìu tra höå gia àònh.

149 140 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 6.1 Chó söë hoaåt àöång kinh tïë vaâ taác àöång àïën höå gia àònh trûúác vaâ sau khuãng hoaãng (%) Chó söë Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Philippin Thaái Lan Trung Quöëc Töëc àöå tùng GDP bònh quên àêìu ngûúâi haâng nùm ,7 6,3 7,0 0,4 7,0 9, ,4-6,6-9,3-2,6-10,8 7,8 Töëc àöå tùng tiïu duâng tû nhên àêìu ngûúâi haâng nùm ,8 6,5 5,4 1,0 6,4 8, ,7-10,2-12,6 1,3-15,1 5,5 Laåm phaát haâng nùm (chó söë giaá tiïu duâng) ,8 6,0 4,2 9,8 5,0 11, ,6 7,5 5,3 9,7 8,1-0,8 Diïån àoái ngheâo a ,3 9,6 8,2 37,5 11,4 4, ,3 b 19,2 13,0 3,4 Thay àöíi 79,6 100,0 14,0-27,7 Thêët nghiïåp ,9 2,0 2,5 8,6 1,8 5,6 c ,5 6,8 3,2 10,1 4,5 9,1 c Chi tiïu cuãa chñnh phuã (tyã lïå nùm 1998 so vúái 1997) d Giaáo duåc 72,3 94,2 86,3 102,6 98,7 Y tïë 87,8 96,8 90,3 97,6 89,3 107,5 a. Sûã duång giúái haån ngheâo àoái quöëc gia.. Vúái Inàönïsia vaâ Haân Quöëc dûåa vaâo tiïu duâng, coân vúái Trung Quöëc, Malaisia, Philippin, Thaái Lan dûåa vaâo thu nhêåp. Haân Quöëc chó coá söë liïåu úã khu vûåc thaânh thõ. Söë liïåu cuãa Malaisia vaâ Philippin laâ nùm b.söë liïåu cuãa thaáng Hai c. Söë liïåu chñnh thûác àaä àiïìu chónh àïí tñnh caã söë cöng nhên mêët viïåc. d. Àiïìu chónh theo hïå söë giaãm phaát GDP tûâ Thöëng kï taâi chñnh quöëc tïë cuãa IMF àöëi vúái Haân Quöëc, Philippin, vaâ Thaái Lan. Hïå söë giaãm phaát GDP cho Malaisia lêëy tûâ Uyã ban Thöëng kï Malaisia. Vúái Inàönïsia chi tiïu cho giaáo duåc laâ tyã lïå cuãa nùm 1998 so vúái 1996, coân cho y tïë àûúåc lêëy tûâ Ngên haâng Thïë giúái (1999b). Chi tiïu cho y tïë cuãa Trung Quöëc chó tñnh phêìn cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng. Nguöìn: Tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái dûåa vaâo àiïìu tra höå gia àònh, taâi khoaãn quöëc gia, àiïìu tra lûåc lûúång lao àöång vaâ söë liïåu ngên saách. tùng maånh hún úã nöng thön. Nhûng vò hêìu hïët ngûúâi Inàönïsia àïìu söëng úã nöng thön nïn cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm nhiïìu ngûúâi dên nöng thön rúi vaâo àoái ngheâo hún. Tuy hïå söë Gini danh nghôa thay àöíi rêët ñt trong thúâi gian khuãng hoaãng, nhûng vêîn coá nhûäng khaác biïåt lúán giûäa thaânh thõ vaâ nöng thön. Hïå söë Gini danh nghôa khöng tñnh àïën sûå thay àöíi giaá caã tûúng àöëi - möåt vêën àïì quan troång úã Inàönïsia vò ngûúâi ngheâo phaãi chõu mûác laåm phaát cao hún ngûúâi giaâu (do giaá thûåc phêím cao hún, maâ thûåc phêím laåi chiïëm möåt tyã phêìn lúán hún trong tiïu duâng cuãa ngûúâi ngheâo). Tñnh toaán hïå söë Gini dûåa trïn thu nhêåp höå gia àònh àaä àiïìu chónh thoãa àaáng theo laåm phaát seä cho thêëy coá sûå giaãm nheå trong mûác àöå bêët bònh àùèng úã thaânh thõ (tûâ 29,9% xuöëng 28,9%), nhûng laåi tùng lïn úã nöng thön (tûâ 26,5% lïn 28,9%). Hêìu nhû khöng coá thay àöíi naâo trong hïå söë Gini cuãa khu vûåc thaânh thõ Haân Quöëc khi tñnh toaán dûåa vaâo tiïu duâng cuãa höå gia àònh, nhûng hïå söë Gini dûåa vaâo thu nhêåp laåi tùng tûâ 27,1% nùm 1997 lïn 30,1% nùm Àiïìu naây möåt phêìn laâ do sûå khaác nhau vïì haânh vi

150 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 141 tiïët kiïåm cuãa caác höå gia àònh trong thúâi gian khuãng hoaãng. Haân Quöëc cuäng àaä cho thêëy möåt sûå tùng maånh vïì söë ngûúâi cûåc ngheâo (baãng 6.2), möåt kïët cuåc nhêët quaán vúái viïåc tùng maånh cuãa chó söë àoái ngheâo, vöën nhaåy caãm hún vúái sûå phên phöëi thu nhêåp. Tûâ quyá I àïën quyá III , chó söë vïì söë lûúång ngûúâi ngheâo àaä tùng gêëp ba lêìn - trong khi khoaãng caách àoái ngheâo tùng gêëp böën lêìn (tûâ 1,3% lïn àïën 5,6%), vaâ chó söë vïì mûác àöå trêìm troång cuãa àoái ngheâo tùng gêëp nùm lêìn (tûâ 0,4% lïn àïën 2,O%). Tònh traång àoái ngheâo phöí biïën hún úã nhûäng höå gia àònh coá chuã höå laâ ngûúâi coá trònh àöå hoåc vêën thêëp. Nhûng caác höå gia àònh coá chuã höå töët nghiïåp tûâ trung hoåc trúã lïn cuäng chiïëm 2/3 söë ngûúâi ngheâo. Àiïìu naây phaãn aánh trònh àöå hoåc vêën cao úã Haân Quöëc. Tuy khuãng hoaãng àaä laâm töìn haåi àïën phuác lúåi cuãa caác höå gia àònh ngheâo trong toaân khu vûåc, mûác àöå tùng àoái ngheâo vaâ bêët bònh àùèng noái chung nhoã hún nhûäng gò maâ luác àêìu ngûúâi ta dûå àoaán. Taåi sao vêåy? Thûá nhêët, sûå suy giaãm mûác saãn lûúång nhoã hún vaâ ñt dai dùèng hún so vúái dûå àoaán. Thûá hai, mûác àöå cú àöång cuãa lao àöång giûäa khu vûåc chñnh thûác vaâ phi chinh thûác, giûäa thaânh thõ vaâ nöng thön, coá thïí àaä Baãng 6.2 Thay àöíi tuyïåt àöëi vaâ tyã lïå cuãa ngûúâi ngheâo khöí úã Haân Quöëc, giai àoaån Chó söë Ngheâo khöí cuâng cûåc Söë tuyïåt àöëi (triïåu) 1,2 1,1 3,0 Thay àöíi (%) -27,7-11,1 178,7 Ngheâo tûúng àöëi Söë tuyïåt àöëi (triïåu) 1,9 1,7 3,3 Thay àöíi (%) -20,6-8,4 90,0 Ngheâo khöí Söë tuyïåt àöëi (triïåu) 3,1 2,8 6,2 Thay àöíi (%) -23,5-9,5 123,8 Gêìn ngheâo khöí Söë tuyïåt àöëi (triïåu) 2,9 2,7 4,1 Thay àöíi (%) -13,4-6,5 50,6 Ghi chuá: Nhûäng ngûúâi ngheâo khöí cuâng cûåc laâ caác höå gia àònh coá mûác tiïu duâng bònh quên àêìu ngûúâi thêëp hún 80% giúái haån ngheâo khöí; Giúái haån ngheâo khöí tûúng àûúng vúái 8 USD möåt ngûúâi möåt ngaây (tñnh theo giúái haån giaá sûác mua). Ngûúâi ngheâo khöí tûúng àöëi coá mûác tiïu duâng bònh quên àêìu ngûúâi tûâ % giúái haån ngheâo khöí. Ngûúâi gêìn ngheâo khöí coá mûác tiïu duâng bònh quên àêìu ngûúâi bùçng % giúái haån ngheâo khöí. Nguöìn: Kakwani vaâ Prescott laâm nheå búát taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng bùçng caách chia seã gaánh nùång röång raäi hún. Thûá ba, sûå thay àöíi mûác giaá tûúng àöëi do sûå mêët giaá cuãa àöìng tiïìn coá thïí coá lúåi hún cho nhûäng ngûúâi ngheâo nöng thön tham gia vaâo saãn xuêët saãn phêím thùång dû thûúng phêím, nhêët laâ àïí xuêët khêíu. Thûá tû, caác höå gia àònh ngheâo giaãm tiïët kiïåm vaâ phên böí laåi caác khoaãn chi tiïu trong phaåm vi ngên saách cuãa mònh àïí àaãm baão mûác tiïu duâng caác haâng hoáa thiïët yïëu nhû thûåc phêím. Cuöëi cuâng, caác khoaãn chuyïín giao cuãa chñnh phuã - dûúái hònh thûác baão hiïím thêët nghiïåp vaâ caác maång lûúái an sinh khaác - coá thïí cuäng àoáng vai troâ nhêët àõnh. Thõ trûúâng lao àöång. Giaãm cêìu vïì lao àöång laâ kïnh quan troång nhêët maâ thöng qua àoá cuöåc khuãng hoaãng taác àöång àïën hêìu hïët caác höå gia àònh. Hún nûäa, nhiïìu höå gia àònh coá thu nhêåp cao phaãi chõu töín thêët lúán trong thu nhêåp tûâ taâi saãn (cöí tûác, giaá trõ vöën gia tùng, tiïìn thuï). ÚÃ Haân Quöëc, tyã troång tiïìn cöng vaâ lûúng thaáng trong thu nhêåp quöëc dên khaã duång àaä giaãm tûâ 55% nùm 1997 xuöëng 51% nùm 1998, tyã troång cuãa lúåi nhuêån xoay quanh mûác 9%, vaâ tyã troång cuãa thu nhêåp tûå traã lûúng tùng tûâ 33% lïn 37% (Fallon 1999). Caác nûúác bõ khuãng hoaãng khaác coá thïí cuäng coá hònh thaái tûúng tûå, vaâ noá phuâ húåp vúái nhûäng cuá söëc kinh tïë vô mö trûúác àêy úã caác nûúác khaác, nhêët laâ Myä Latinh, núi maâ vöën hïët sûác cú àöång2. Noái chung, cêìu vïì lao àöång giaãm àaä gêy thiïåt haåi cho caác höå gia àònh qua viïåc laâm giaãm tiïìn lûúng thûåc tïë, tùng tònh traång thêët nghiïåp hay thiïëu viïåc laâm, vaâ giaãm mûác thu nhêåp tûå laâm ra cuãa caá nhên. Caác taác àöång chñnh àûúåc truyïìn dêîn qua viïåc àiïìu chónh saãn lûúång hay àiïìu chónh giaá caã coân phuå thuöåc vaâo cú cêëu cuãa thõ trûúâng lao àöång. Caác quy àõnh àiïìu tiïët thõ trûúâng lao àöång coá thïí khiïën ngûúâi sûã duång lao àöång rêët töën keám hoùåc khoá khùn trong viïåc cho cöng nhên nghó viïåc, vaâ nhûäng thoãa ûúác thûúng lûúång têåp thïí seä aãnh hûúãng àïën mûác àöå linh hoaåt cuãa tiïìn lûúng khi muöën àiïìu chónh thêëp xuöëng. Viïåc ngûúâi nhêåp cû, caã trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi, traân lan úã khu vûåc thaânh thõ cuäng aãnh hûúãng àïën kïët cuåc taåo ra.

151 142 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Caác höå gia àònh phaãn ûáng vúái cuá söëc trïn thõ trûúâng lao àöång theo nhiïìu caách khaác nhau. Viïåc tham gia lûåc lûúång lao àöång (kïí caã lao àöång treã em) coá thïí tùng hoùåc giaãm àïí buâ laåi sûå giaãm suát cuãa tiïìn lûúng. Tûúng tûå, söë giúâ laâm viïåc cuäng coá thïí giaãm hoùåc tùng. Hònh thaái viïåc laâm cuäng thay àöíi àïí àöëi phoá vúái nhûäng taác àöång cuãa viïåc mêët giaá àöìng tiïìn àïën khaã nùng sinh lúâi cuãa doanh nghiïåp - vñ duå, ruát lui khoãi ngaânh xêy dûång vaâ chïë taåo àïí döìn vaâo ngaânh nöng nghiïåp. Lao àöång cuäng coá thïí chuyïín dõch ra khoãi khu vûåc chñnh thûác, vöën àang phaãi gaánh chõu nhûäng taác àöång ban àêìu àïí tham gia vaâo caác hoaåt àöång tûå traã lûúng hoùåc phi chñnh thûác. Têët caã nhûäng taác àöång ban àêìu vaâ nhûäng caách phaãn ûáng naây coá thïí taåo ra nhiïìu kïët cuåc phên phöëi khaác nhau, xeát theo sûå khaác biïåt vïì giúái, àöå tuöíi, thu nhêåp vaâ tiïìn lûúng giûäa lao àöång laânh nghïì vaâ khöng laânh nghïì. Vêåy caác bùçng chûáng cho thêëy àiïìu gò úã Àöng AÁ? Cuá söëc lúán nhêët àöëi vúái lûåc lûúång lao àöång trong nûúác diïîn ra úã Inàönïsia, Haân Quöëc vaâ Thaái Lan. Philippin tham dûå ñt hún vaâo sûå buâng nöí tùng trûúãng (do àoá chõu thiïåt haåi ñt hún tûâ cuöåc khuãng hoaãng), vaâ úã Malaisia, lao àöång nûúác ngoaâi phaãi chõu àûång gaánh nùång cuãa sûå àiïìu chónh àoá. Lao àöång treã, thiïëu kyä nùng, hay lao àöång phi chñnh thûác vaâ khöng thûúâng xuyïn thûúâng laâ àöëi tûúång dïî bõ töín thûúng taåi têët caã caác nûúác. Phêìn lúán viïåc àiïìu chónh trûúác sûå suy giaãm cêìu vïì lao àöång àïìu dêîn àïën haå thêëp tiïìn lûúng thûåc tïë. Nhûng cuäng coân nhiïìu khaác biïåt lúán giûäa caác nûúác, tuây thuöåc vaâo têìm quan troång cuãa khu vûåc chñnh thûác vaâ mûác àöå cûáng nhùæc cuãa thõ trûúâng lao àöång. Thêët nghiïåp vaâ thiïëu viïåc laâm tùng maånh úã Haân Quöëc vaâ Thaái Lan. Tyã lïå tham gia lao àöång úã Haân Quöëc vaâ Malaisia giaãm, öín àõnh úã Thaái Lan vaâ tùng lïn úã Inàönïsia - núi maâ phuå nûä, nhêët laâ nhûäng ngûúâi tûâ 25 tuöíi trúã lïn, phaãi vêåt löån àïí kiïëm thïm nguöìn söëng cho gia àònh khi maâ thu nhêåp cuãa hoå bõ giaãm maånh (Horton vaâ Mazumdar 1999). Viïåc laâm phi chñnh thûác tùng àaáng kïí khi lao àöång ruát ra khoãi khu vûåc chñnh thûác vaâ tham gia vaâo caác cöng viïåc tûå traã lûúng, cöng viïåc gia àònh khöng coá lûúng hay viïåc nhaâ nöng. Haân Quöëc àaä traãi qua sûå gia tùng maånh meä trong thêët nghiïåp múã, tûâ tyã lïå 2,5% ngay trûúác khuãng hoaãng lïn àïën 8,7% vaâo thaáng Hai 1999, trûúác khi giaãm xuöëng coân 4,6% vaâo thaáng Mûúâi Ngoaâi ra, nhiïìu ngûúâi coân thöi khöng tòm kiïëm viïåc laâm múái àïí àûúåc coi laâ thêët nghiïåp, vaâ do àoá hoå trúã thaânh möåi böå phêån cuãa lûåc lûúång lao àöång thuå àöång. Quaã thêåt, trong khoaãng tûâ quyá II-1997 àïën quyá IV , lûåc lûúång thuå àöång vïì mùåt kinh tïë cuãa Haân Quöëc àaä tùng thïm 9% hay 1 2 triïåu ngûúâi. Hêìu hïët nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp múái àïìu laâ cöng nhên lûúng thêëp - cöng nhên taåm thúâi hay cöng nhêåt, cöng nhên tûå laâm chuã - vaâ do àoá hoå khöng àûúåc hûúãng baão hiïím thêët nghiïåp. Hïå söë Gini cuãa Haân Quöëc tñnh theo thu nhêåp thûåc tïë bònh quên àêìu ngûúâi tùng lïn àaä phaãn aánh aãnh hûúãng cûåc kyâ bêët lúåi cuãa cuá söëc viïåc laâm àöëi vúái nhûäng cöng nhên dïî bõ töín thûúng hún caã3. Phuå nûä chõu töín thêët rêët nùång - chiïëm gêìn ba phêìn tû söë ngûúâi trúã thaânh thuå àöång vïì mùåt kinh tïë Phuå nûä thûúâng bõ mêët viïåc trûúác nam giúái. Vaâ rêët nhiïìu ngûúâi, àoaán trûúác mònh seä bõ mêët viïåc, àaä choån con àûúâng tûå nguyïån vïì hûu. Möåt söë khaác sau àoá tòm àûúåc viïåc laâm khaác hay nhûäng húåp àöìng ngùæn haån vúái mûác phuác lúåi thêëp hún. Tûâ thaáng Mûúâi 1997 àïën thaáng Mûúâi 1998, söë lao àöång nûä thûúâng xuyïn àaä giaãm gêìn 20%, trong khi con söë naây úã nam giúái chó laâ 7%. Hún nûäa, söë ngûúâi nhêån àûúåc nhûäng húåp àöìng ngùæn haån úã phuå nûä cuäng tùng, coân úã nam giúái laåi giaãm. Tiïìn lûúng thûåc tïë úã Haân Quöëc àaä giaãm 12,5% tûâ giûäa nùm 1997 àïën cuöëi nùm 1998, trûúác khi àûúåc khöi phuåc laåi vaâo saáu thaáng àêìu nùm 1999 (hònh 6.2). Phêìn lúán sûå suy giaãm naây coá thïí laâ do phaãn aánh sûå thay àöíi trong cú cêëu viïåc laâm: nïëu ngûúâi lao àöång chuyïín tûâ nhûäng cöng viïåc chñnh thûác lûúng cao sang cöng viïåc phi chñnh thûác lûúng thêëp thò mûác lûúng trung bònh seä giaãm. Inàönïsia laâ möåt trûúâng húåp tûúng phaãn roä rïåt vúái Haân Quöëc. Àêy laâ möåt kïët cuåc khöng coá gò laå: Haân Quöëc laâ nûúác giaâu coá nhêët, àö thõ hoáa vaâ cöng nghiïåp hoáa nhanh nhêët trong khu vûåc, trong khi àoá Inàönïsia laåi laâ nûúác ngheâo nhêët, coá tyã lïå nöng nghiïåp vaâ nöng thön cao nhêët. ÚÃ Inàönïsia, tònh traång thêët nghiïåp múã tùng rêët ñt - tûâ 4,7% vaâo thaáng Taám 1997 lïn 5,5% vaâo thaáng Taám cho duâ mûác saãn lûúång bõ suy giaãm ghï gúám. Tònh traång thiïëu

152 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 143 viïåc laâm cuäng tùng, vúái 3,7 triïåu ngûúâi laâm viïåc dûúái 35 giúâ möåt tuêìn kïí tûâ nùm 1997 àïën nùm 1998 (Horton vaâ Mazumdar 1999). Tyã lïå tham gia lûåc lûúång lao àöång tùng, vúái tyã lïå naây úã nam giúái khöng àöíi, coân úã phuå nûä tùng. Nùm 1996, chó coá 55% phuå nûä úã tuöíi 25 trúã lïn tham gia lûåc lûúång lao àöång, nhûng àïën nùm 1998, con söë naây àaä tùng lïn àïën 72%. Inàönïsia laâ nûúác duy nhêët trong nùm nûúác bõ khuãng hoaãng coá tyã lïå naây tùng, cho thêëy mûác thu nhêåp ban àêìu thêëp, caác höå ngheâo rêët dïî bõ töín thûúng, cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë diïîn ra rêët trêìm troång, vaâ maång lûúái an sinh chñnh thûác (vaâ phi chñnh thûác) bêët lûåc trûúác viïåc àöëi phoá vúái caác cuá söëc. Tuy nhiïn, taác àöång chñnh àïën phuác lúåi cuãa caác gia àònh laåi ài theo kïnh laâm suy giaãm mûác lûúng thûåc tïë. Mûác lûúng thûåc tïë trong khu vûåc chñnh thûác àaä giaãm 34% tûâ nùm 1997 àïën nùm trong khi mûác lûúng nöng nghiïåp giaãm 40%. Ngoaâi ra, àaä coá sûå dõch chuyïín viïåc laâm lúán tûâ khu vûåc chñnh thûác sang khu vûåc phi chñnh thûác, vaâ tûâ khu vûåc hiïån àaåi sang nöng nghiïåp (baãng 6.3). Thaái Lan coá tònh traång thêët nghiïåp múã tùng nhanh hún Inàönïsia, nhûng chêåm hún Haân Quöëc. Thêët nghiïåp cuãa Thaái Lan àaä tùng tûâ 2,3% vaâo thaáng Hai 1997 àïën 4,8% vaâo thaáng Hai 1998 vaâ 5,4% vaâo thaáng Hai Khaác vúái Haân Quöëc, sûå phuåc höìi caác hoaåt àöång kinh tïë dûúâng nhû khöng laâm tùng cêìu vïì lao àöång àöëi vúái Thaái Lan, vaâ thêët nghiïåp vêîn coân úã mûác cao. Tònh traång thiïëu viïåc laâm (àûúåc àõnh nghôa laâ nhûäng ngûúâi laâm viïåc ñt hún 20 giúâ möåt tuêìn) cuäng tùng maånh trong thúâi kyâ khuãng hoaãng. Möåt phêìn trong sûå cùæt giaãm söë giúâ laâm viïåc tûâ nùm 1997 àïën nùm 1998 àûúåc phaãn aánh trong mûác thêët nghiïåp múã cao nùm 1999 (hònh 6.3). Nhûng cuäng nhû caác nûúác khaác, tiïìn lûúng giaãm àaä coá aãnh hûúãng lúán nhêët àïën thu nhêåp cuãa höå gia àònh Thaái Lan. Tûâ thaáng hai 1997 àïën thaáng Hai 1998, tiïìn lûúng thûåc tïë giaãm 6%. Mûác giaãm úã thaânh thõ cao hún (-8,3%) so vúái nöng thön (-4,7%). Tiïìn lûúng thêëp (giúâ cöng) laâ nguyïn nhên gêy ra hai phêìn ba sûå giaãm suát mûác thu nhêåp thûåc tïë bònh quên àêìu ngûúâi; mûác viïåc laâm ñt hún giaãi thñch cho phêìn coân laåi (Kakwani vaâ Po thong 1999). Thõ trûúâng lao àöång thaânh thõ vaâ nöng thön úã Thaái Lan liïn kïët chùåt cheä vúái nhau àaä giaãi thñch cho sûå suy giaãm röång raäi tiïìn lûúng vaâ laâm tùng àoái Baãng 6.1 Mûác tùng tiïìn lûúng vaâ viïåc laâm àaä àûúåc phuåc höìi úã Haân Quöëc Nguöìn: Àiïìu tra lûåc lûúång lao àöång.

153 144 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 6.3 Thay àöíi trong mûác viïåc laâm úã Inàönïsia, (tyã lïå söë ngûúâi lao àöång) Khu vûåc Phi chñnh thûác 62,8 65,4 Nöng nghiïåp 40,8 45,0 Nguöìn: Abrahart, Betcherman vaâ Ogawa 1999 Hònh 6.3 Thaái Lan àûúåc xem laâ coá tònh traång thêët nghiïåp nùång nïì hún ngheâo úã nöng thön, núi maâ nhiïìu ngûúâi nhêåp cû thêët nghiïåp tòm kiïëm viïåc laâm. Cuöåc khuãng hoaãng àaä khoeát sêu thïm nhûäng thay àöíi lúán lao trong hònh thaái di cû nöåi bö å4. Cuöåc khuãng hoaãng àaä gêy ñt phiïìn toaái hún cho lao àöång trong nûúác úã Malaisia vaâ Philippin. Söë ngûúâi lao àöång nûúác ngoaâi nhiïìu hún mûác bònh thûúâng úã Malaisia - chiïëm àïën 20% lûåc lûúång lao àöång - laâ möåt têëm nïåm àúä cho ngûúâi lao àöång Malaisia vò ngûúâi nhêåp cû phaãi chõu àûång gaánh nùång cuãa sûå àiïìu chónh. Vúái tyã lïå tham gia lûåc lûúång lao àöång giaãm, nhêët laâ àöëi vúái phuå nûä, thêët nghiïåp múã àaä tùng nheå tûâ 2,7% nùm 1997 lïn àïën 3,2% nùm Thêët nghiïåp úã Philippin cao hún (8-9%) so vúái Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan - vaâ cuâng vúái Inàönïsia, nûúác naây àaä trúã thaânh nûúác xuêët khêíu lao àöång roâng cho khu vûåc vaâ ra bïn ngoaâi. Thêët nghiïåp àaä tùng trong nùm 1998, nhûng sau àoá laåi giaãm Noái chung, tiïìn lûúng thûåc tïë khöng thay àöíi trong suöët thúâi kyâ naây. Sûå thay àöíi giaá caã. Viïåc mêët giaá liïn tuåc cuãa caác àöìng tiïìn trong khu vûåc àaä gêy ra sûå thay àöíi lúán trong mûác giaá tûúng àöëi. Nhûäng thay àöíi naây laâm cho saãn xuêët caác haâng hoáa thûúng maåi trúã nïn beáo búã hún vaâ àùåc biïåt coá lúåi àöëi vúái khu vûåc nöng nghiïåp. Ngûúâi ngheâo úã nöng thön àûúåc lúåi nhúâ sûå thay àöíi giaá naây, nïëu hoå laâ ngûúâi xuêët khêíu thûåc phêím roâng vaâ nïëu viïåc tùng giaá tiïu duâng (tñnh theo giaá thïë giúái quy àöíi ra nöåi tïå) àûúåc chuyïìn sang cho ngûúâi saãn xuêët. Tuy söë liïåu àiïìu tra àaä cung cêëp nhûäng thöng tin chi tiïët vïì chi tiïu cuãa höå gia àònh nhûng laåi thiïëu tñnh chi tiïët vïì phña saãn xuêët àïí coá thïí coá möåt cuöåc nghiïn cûáu àêìy àuã. Giaá thûåc phêím tùng so vúái caác haâng hoáa khaác trong têët caã nùm nûúác bõ khuãng hoaãng. Nhûng nhûäng thay àöíi naây chó laâ thûá yïëu - trûâ Inàönïsia, Nguöìn: Àiïìu tra lûåc lûúång lao àöång. núi giaá thûåc phêím àaä tùng voåt 40% tûâ giûäa nùm 1997 àïën giûäa nùm 1998 (hònh 6.4). Sûå tùng maånh giaá tûúng àöëi cuãa thûåc phêím laâ gaánh nùång àöëi vúái ngûúâi ngheâo thaânh thõ vaâ nhûäng ngûúâi lao àöång nöng thön tiïu thuå thûåc phêím roâng. Nhûng àaä phêìn caác höå gia àònh úã nöng thön àïìu àûúåc lúåi nhúâ sûå thay àöíi tyã lïå trao àöíi thûúng maåi. Trung Quöëc Khöng giöëng nhû caác nûúác khaác trong khu vûåc, Trung Quöëc àaä traánh àûúåc àiïìu töìi tïå nhêët cuãa cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh, phaãn aánh viïåc nûúác naây coá trònh àöå höåi nhêåp vaâo thõ trûúâng taâi chñnh toaân cêìu thêëp hún vaâ traánh àûúåc caác moán núå ngùæn haån töët hún. Nhûng sûå trò trïå trong cêìu nöåi àõa - àiïìu rêët roä raâng ngay caã trûúác khuãng hoaãng - laåi trêìm troång thïm vò sûå giaãm cêìu nûúác ngoaâi do cuöåc khuãng hoaãng gêy ra, vaâ vò sûå mêët loâng tin noái chung cuãa caác nhaâ àêìu tû vaâo khu vûåc. Caác yïëu töë trong nûúác laâ nguyïn nhên chñnh gêy ra sûå suy giaãm kinh tïë vaâ phaãn aánh nhûäng khoá khùn khi khúi sêu thïm cuöåc caãi caách, nhêët laâ trong doanh nghiïåp vaâ caác töí chûác taâi chñnh. Àoái ngheâo, vöën àaä àûúåc giaãm maånh vaâo giûäa thêåp kyã 1990, laåi chûäng laåi trong nhûäng nùm (baãng 6.4). Giûäa nhûäng nùm 1993 àïën 1996, 136 triïåu ngûúâi àaä ra khoãi caãnh

154 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 145 Hònh 6.4 Giaá trõ thûåc phêím tûúng àöëi thay àöíi khöng nhiïìu, ngoaåi trûâ Inàönïsia Nguöìn: Fallon àoái ngheâo (dûåa trïn àûúâng chuêín àoái ngheâo quöëc tïë 1 USD möåt ngaây). Nhûng kïí tûâ nùm 1996, àoái ngheâo àaä dûâng úã mûác 17% dên söë - vaâ söë ngûúâi ngheâo thûåc tïë àaä tùng lïn. Àoái ngheâo tiïëp tuåc giaãm tûâ nùm 1996 àïën nùm 1998 nïëu ào lûúâng theo àûúâng chuêín ngheâo quöëc gia (thêëp hún mûác 1 USD möåt ngaây). Àoái ngheâo diïîn ra phöí biïën úã nöng thön Trung Quöëc, tuy cuäng coá bùçng chûáng vïì sûå nöíi lïn cuãa àoái ngheâo thaânh thõ. Tûâ nùm 1996 àïën nùm 1998, àoái ngheâo thaânh thõ àaä tùng gêëp àöi vaâ chiïëm àïën ba phêìn tû trong söë ngûúâi ngheâo tùng thïm. Ngay caã nhû vêåy thò cuäng chûa àïën 1% dên söë thaânh thõ nùçm dûúái àûúâng chuêín ngheâo quöëc tïë 1 USD möåt ngaây. Caác söë liïåu chñnh thûác cho thêëy, mûác tùng thu nhêåp thûåc tïë cuãa höå gia àònh nöng thön àaä chêåm laåi coân khoaãng 4,5% nùm 1997 vaâ 1998, so vúái mûác tùng trung bònh 6,5% giai àoaån Nguyïn nhên chñnh laâ cêìu trong nûúác yïëu vaâ tùng trûúãng kinh tïë trò trïå, giaá thu mua nöng saãn giaãm maånh, cú höåi tòm kiïëm viïåc laâm phi nöng nghiïåp cuäng thu heåp nhiïìu - àiïìu àoá phaãn aánh hoaåt àöång keám coãi cuãa ngaânh cöng nghiïåp nöng thön vaâ thêët nghiïåp thaânh thõ ngaây möåt gia tùng. Cêìu trong nûúác yïëu vaâ nhûäng thay àöíi cú cêëu trong doanh nghiïåp vaâ caác töí chûác taâi chñnh àaä laâm suy giaãm khaã nùng lúåi nhuêån cuãa caác doanh nghiïåp quöëc doanh vaâ têåp thïí trong khu vûåc thaânh thõ cuäng nhû nöng thön. Trûúác àêy, cöng ùn viïåc laâm phi nöng nghiïåp úã nöng thön - àoáng goáp khoaãng 30% GDP - àaä goáp phêìn àaáng kïí vaâo viïåc xoaá àoái giaãm ngheâo úã nöng thön. Nhûng trong nùm 1997, gêìn 15% caác xñ nghiïåp hûúng trêën àaä bõ löî vaâ phaãi sa thaãi cöng nhên. Caác söë liïåu chñnh thûác cho thêëy, viïåc laâm trong caác xñ nghiïåp hûúng trêën àaä giaãm 3,4% nùm 1997, vaâ nhûäng xu hûúáng bêët lúåi naây coân tiïëp diïîn trong nùm Viïåc giaãm suát caác cú höåi viïåc laâm phi nöng nghiïåp úã khu vûåc nöng thön àaä taác àöång xêëu àïën kinh tïë thaânh thõ. Thêët nghiïåp cú cêëu tùng, cuâng vúái nhûäng cuöåc caãi caách trong luác nïìn kinh tïë àang xuöëng döëc àaä laâm giaãm khaã nùng thu huát luöìng di cû tûâ nöng thön. Caác nöî lûåc tiïëp theo nhùçm baão àaãm cöng ùn viïåc laâm cho nhûäng cû dên thaânh thõ múái (thöng qua viïåc êën àõnh haån ngaåch; àaánh thuïë àöëi vúái lao àöång di cû vaâ thu phñ cao) cuäng àöìng nghôa vúái viïåc khu vûåc thaânh thõ hêëp thu ñt hún lao àöång di cû tûâ nöng thön trong nùm 1997 vaâ Nùm 1997, cung lao àöång nöng thön tùng thïm 3,6 triïåu ngûúâi - tûác laâ nhiïìu hún 1,6 triïåu ngûúâi so vúái giûäa nhûäng nùm Giaá nöng saãn haå cuäng goáp phêìn laâm thu nhêåp nöng thön tùng chêåm. Giaá thu mua nöng saãn àaä giaãm 4,5% nùm 1997 vaâ 8% nùm Vò thu hoaåch tûâ muâa vuå trung bònh chiïëm gêìn möåt nûãa thu nhêåp nöng thön, thêåm chñ coân cao hún àöëi vúái caác höå ngheâo nïn àiïìu naây àaä coá taác àöång lúán àïën ngûúâi ngheâo nöng thön. Quaã thûåc, thu nhêåp tûâ nöng nghiïåp àaä giaãm khoaãng 1% theo giaá thûåc tïë tûâ nùm 1996 àïën 1998, ngay caã luác maâ thu nhêåp nöng thön noái chung àang tùng lïn. Giaãm giaá nöng saãn phaãn aánh möåt sûå ûá àoång trong thõ trûúâng nguä cöëc, möåt phêìn laâ do trong nhûäng nùm àêìu giaá nöng saãn khaá cao (nùm 1995, giaá nguä cöëc úã Trung Quöëc cao hún mûác giaá tûúng àûúng trïn thõ trûúâng thïë giúái) vaâ do haån chïë mûác saãn xuêët nhùçm àaãm baão an ninh lûúng thûåc quöëc gia. Giaãm àoái ngheâo úã nöng thön vêîn laâ möåt troång têm cuãa chiïën lûúåc phaát triïín daâi haån cuãa Trung Quöëc. Nhûng àoái ngheâo thaânh thõ àang nöíi lïn nhû möåt thaách thûác múái àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách. Thöng tin cho

155 146 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 6.4 Chó söë àoái ngheâo cuãa Trung Quöëc, giai àoaån Tyã troång (%) Söë lûúång (triïåu ngûúâi) Khu vûåc/giúái haån àoái ngheâo Caã nûúác Giúái haån ngheâo àoái quöëc tïë 29,4 17,2 17, Giúái haån ngheâo àoái quöëc gia 6,3 4,7 3, Nöng thön Giúái haån ngheâo àoái quöëc tïë 40,6 24,1 24, Giúái haån ngheâo àoái quöëc gia 8,2 6,3 4, Thaânh thõ Giúái haån ngheâo àoái quöëc tïë 0,71 0,46 0, Ghi chuá: Giúái haån àoái ngheâo quöëc tïë tûúng àûúng 1USD/ngaây tñnh theo àöìng tiïìn ngang giaá sûác mua (PPP) nùm Caác tñnh toaán naây dûåa trïn phên phöëi thu nhêåp àûúåc àiïìu chónh àïí suy ra phên phöëi tiïu duâng, sûã duång tyã lïå tiïu duâng bònh quên àêìu ngûúâi tûâ àiïìu tra höå gia àònh. Phên phöëi tiïu duâng nùm 1998 àaä coá söë liïåu vaâ nhûäng phûúng aán tñnh toaán khaác cho thêëy quy trònh tñnh toaán duâng trong baãng naây àaánh giaá húái thêëp tònh traång àoái ngheâo. Giúái haån ngheâo àoái quöëc gia tûúng àûúng vúái 0,71 USD/ngaây vaâ dûåa vaâo thu nhêåp. Nguöìn: Tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái dûåa trïn söë liïåu àiïìu tra höå gia àònh. thêëy àoái ngheâo thaânh thõ coá quan hïå chùåt cheä vúái mûác thêët nghiïåp cao úã caác thaânh phöë Trung Quöëc. Núå tiïìn lûúng hûu tùng cao cuäng laâ möåt nguyïn nhên. Tuy tyã lïå thêët nghiïåp chñnh thûác chó laâ 3%, nhûng thêët nghiïåp noái chung (kïí caã cöng nhên taåm nghó viïåc) ûúác tñnh vaâo khoaãng 8% lûåc lûúång lao àöång thaânh thõ nùm thêåm chñ möåt söë núi coân lïn àïën 12-13%. Phaãn ûáng cuãa höå gia àònh trûúác khuãng hoaãng Höå gia àònh úã caác nûúác bõ khuãng hoaãng àaä phaãn ûáng laåi vúái nhûäng cuá söëc naây theo nhiïìu caách. Thñ duå, hoå phên böí laåi caác khoaãn chi tiïu àïí àaãm baão caác khoaãn thiïët yïëu trong ngên saách cuãa mònh. Tûâ nùm 1997 àïën 1998, mûác chi tiïu lûúng thûåc bònh quên àêìu ngûúâi àaä giaãm úã Inàönïsia, nhûng tyã troång chi tiïu daânh cho lûúng thûåc laåi tùng - nhêët laâ trong söë nhûäng höå ngheâo nhêët. Vaâ mùåc duâ chi tiïu cho lûúng thûåc noái chung giaãm nhûng caác höå gia àònh àaä tùng phêìn chi tiïu cho caác loaåi nöng saãn thiïët yïëu thïm 5% úã khu vûåc thaânh thõ vaâ 12% úã khu vûåc nöng thön. Traái laåi, phêìn chi cho thõt laåi giaãm maånh. Söë liïåu cuãa Inàönïsia vaâ Haân Quöëc cho thêëy caác höå gia àònh cuäng cùæt giaãm chi tiïu cho nhûäng haâng hoáa khöng thiïët yïëu vöën coá thïí taåm thúâi trò hoaän (quêìn aáo, giaãi trñ, àöì duâng trong nhaâ), khiïën tyã troång chi tiïu cho nhûäng khoaãn muåc naây trong ngên saách höå gia àònh giaãm maånh. Sûå thay àöíi trong mûác chi tiïu cho giaáo duåc vaâ y tïë cuãa caác höå gia àònh rêët khaác nhau giûäa caác nûúác. úã Inàönïsia, nhûäng khoaãn chi tiïu naây giaãm caã vïì lûúång tuyïåt àöëi lêîn tyã troång trong töíng chi tiïu. Phên tñch höìi quy cho thêëy tyã troång chi tiïu cho giaáo duåc giaãm trong àa söë caác höå ngheâo. Traái laåi, úã Haân Quöëc, mûác giaãm suát trong chi tiïu cho giaáo duåc vaâ y tïë thêëp hún so vúái mûác giaãm chi tiïu chung cuãa höå gia àònh. Khöng roä vò sao höå gia àònh úã möåt söë nûúác laåi coá thïí duy trò mûác chi tiïu cho caác khoaãn muåc nhû giaáo duåc vaâ y tïë hûäu hiïåu hún nhiïìu so vúái höå gia àònh úã caác nûúác khaác. Vêën àïì naây cêìn phên tñch sêu thïm, vò noá coá yá nghôa quan troång àöëi vúái viïåc thiïët kïë caác chûúng trònh trong tûúng lai. Möåt cêu àöë khaác tûâ cuöåc khuãng hoaãng laâ caác höå gia àònh coá veã khöng giaãm tiïët kiïåm nhiïìu lùæm àïí àaãm baão mûác tiïu duâng. Quaã thûåc, söë liïåu úã Haân Quöëc cho thêëy, tiïët kiïåm cuãa höå gia àònh nùm 1998 thêåm chñ coân cao hún nhûäng nùm trûúác, tuy haânh vi tiïët kiïåm àaä thay àöíi àaáng kïí, tuây thuöåc vaâo mûác thu nhêåp cuãa höå gia àònh (khung 6.2). ÚÃ Thaái Lan,

156 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 147 töíng mûác chi chuyïín nhûúång - kïí caã chuyïín nhûúång tû nhên vaâ cöng cöång - dûúâng nhû khöng tùng mêëy trong thúâi kyâ khuãng hoaãng (Thailand Social Monitor, thaáng Giïng 2000, tr. 18). Caác höå gia àònh khöng coá khaã nùng àiïìu hoâa tiïu duâng (thöng qua viïåc ruát tiïët kiïåm ra chi tiïu, ài vay, baán taâi saãn hay nhêån caác khoaãn chuyïín giao cöng cöång vaâ tû nhên) coá thïí aáp duång nhûäng biïån phaáp khùæc phuåc ngùæn haån, maâ möåt söë biïån phaáp trong söë àoá laåi mang yá nghôa daâi haån quan troång. Giaãm mûác hêëp thuå dinh dûúäng, trò hoaän khöng ài khaám chûäa bïånh hay ruát ngùæn thúâi gian ài hoåc coá thïí gêy ra nhûäng töín thêët khöng gò buâ àùæp àûúåc trong nguöìn vöën con ngûúâi vaâ khaã nùng kiïëm thu nhêåp sau naây. Sûå töìn taåi cuãa gia àònh coá thïí phuå thuöåc vaâo thu nhêåp cuãa con caái, nhûng nhûäng àûáa con ài laâm laåi khöng tranh thuã àûúåc nhûäng cú höåi àïí thoaát khoãi caãnh àoái ngheâo bùçng caách nêng cao nguöìn vöën con ngûúâi cuãa hoå. Treã em phaãi laâm viïåc cuäng coá nguy cú chõu nhûäng töín thûúng vïì thïí xaác vaâ tinh thêìn, àiïìu àoá laâm àoái ngheâo àeo àùèng maäi. Chñnh saách cöng cöång cêìn àaãm baão khöng buöåc caác gia àònh phaãi sûã duång nhûäng cú chïë ûáng phoá tiïu cûåc nhû vêåy, nhûng cuäng lûu yá khöng laâm thuã tiïu nhûäng caách phaãn ûáng hûäu hiïåu cuãa caác gia àònh hoùåc cöång àöìng khaác trûúác nhûäng cuá söëc thu nhêåp taåm thúâi. ÚÃ Thaái Lan, caác dõch vuå giaáo duåc vaâ y tïë cöng, kïí caã caác dõch vuå cú baãn, àaä àûúåc múã röång trong thúâi kyâ khuãng hoaãng. Traái laåi, Inàönïsia àaä phaãi giaãm maånh mûác àöå dõch vuå y tïë - 53% söë ngûúâi mùæc bïånh àaä sûã duång caác dõch vuå y tïë hiïån àaåi nùm 1997, nhûng nùm 1998, con söë naây chó coân 41%. Trong söë nhûäng ngûúâi cêìn chùm soác, söë ngûúâi àïën caác cú súã cöng cöång àaä thûa dêìn (27% nùm 1997 vaâ 20% nùm 1998), coá thïí àiïìu naây phaãn aánh têm lyá cho rùçng chêët lûúång nhûäng cú súã naây àaä xuöëng cêëp do bõ cùæt giaãm ngên saách. Nhûng khöng coá bùçng chûáng naâo cho thêëy söë lûúång treã em bõ thiïëu cên so vúái chiïìu cao cuãa chuáng (bõ suy dinh dûúäng) hoùåc bõ thêëp (bõ coâi) so vúái lûáa tuöíi cuãa chuáng àang tùng lïn caã. ÚÃ Inàönïsia, tyã lïå treã em àïën trûúâng àaä giaãm nheå trong thúâi kyâ khuãng hoaãng. Tyã lïå naây úã hoåc sinh trung hoåc cú súã, lûáa tuöíi 13-15, giaãm maånh nhêët, vúái tyã lïå giaãm 2%, túái 3,6%. Tuy nhiïn, nhûäng thay àöíi töíng thïí khiïm töën àoá àaä che giêëu möåt aãnh hûúãng to lúán hún nhiïìu àïën caác höå ngheâo, trong àoá tyã lïå àïën trûúâng àaä giaãm 7%. Cuöåc khuãng hoaãng khöng coá hoùåc coá rêët ñt aãnh hûúãng àïën tyã lïå boã hoåc phöí thöng úã Thaái Lan, nhûng úã Philippin thò 7% söë gia àònh trong cuöåc àiïìu tra nùm 1998 traã lúâi rùçng hoå phaãi cho con em thöi hoåc. Tyã lïå àïën trûúâng úã treã em ngheâo giaãm trong thúâi kyâ khuãng hoaãng laâ àiïìu àùåc biïåt àaáng lo ngaåi vò sûå khaác biïåt lúán vïì trònh àöå hoåc vêën giûäa höå giaâu vaâ höå ngheâo trûúác khuãng hoaãng úã möåt söë nûúác (xem dûúái àêy) vaâ vò rêët nhiïìu trong söë nhûäng treã em naây khöng quay laåi trûúâng nûäa. Hònh thaái àïën trûúâng cuãa caác thaânh viïn khaác trong gia àònh cuäng coá thïí àaä thay àöíi àïí àöëi phoá vúái khuãng hoaãng. Laâm viïåc nhiïìu giúâ hún vúái mûác lûúng thêëp hún laâ caách thöng duång àïí duy trò thu nhêåp: phuå nûä Inàönïsia tûâ 25 tuöíi trúã lïn laâ möåt àaåi diïån cho hònh thaái naây. Phuå nûä coá thïí trúã thaânh naån nhên cuãa nhûäng haânh vi xêm phaåm cú thïí, bùæt nguöìn tûâ nhûäng cùng thùèng cao àöå trong gia àònh hay phaãi duâng viïåc maåi dêm laâm phûúng caách kiïëm thïm thu nhêåp cho gia àònh. Thöng tin tûâ Inàönïsia cho thêëy rùçng ngûúâi ngheâo chuã yïëu dûåa vaâo ngûúâi thên, haâng xoám vaâ caác thaânh viïn khaác trong cöång àöìng nhû möåt chöî dûåa an toaân àïí àöëi phoá vúái nhûäng bêët haånh khöng lûúâng trûúác àûúåc (Mukherjee 1999, tr ). Thñ duå, nhiïìu cöång àöìng úã Java àaä àïì cêåp àïën möåt hònh thûác viïån trúå luáa gaåo àûúåc goåi laâ Perelek hay Jimpitan. Caác höå gia àònh tham gia seä àoáng goáp möåt bú gaåo möåt thaáng, vaâ bú gaåo àoá seä àûúåc cho vay àöëi vúái nhûäng gia àònh naâo cêìn. Nïëu cêëp gaåo cho ngûúâi giaâ hay ngûúâi taân têåt thò hoå khöng phaãi traã laåi. Nhûäng thïí chïë nhû Perelek hay Jimpitan laâ bùçng chûáng cho tònh àoaân kïët cöång àöìng, vaâ noá cho thêëy sûå ûáng phoá linh hoaåt cuãa ngûúâi ngheâo. Nhûng khöng roä nhûäng biïån phaáp naây vaâ caác maång lûúái an sinh dûåa vaâo cöång àöìng khaác hiïåu quaã àïën àêu trong viïåc àöëi phoá vúái nhûäng cuá söëc hïå thöëng lan traân àang taác àöång àïën têët caã hoùåc hêìu hïët caác thaânh viïn cuãa cöång àöìng.

157 148 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Khung 6.2 Caác höå gia àònh coá àiïìu hoaâ tiïu duâng trong thúâi kyâ khuãng hoaãng hay khöng? Nghiïn cûáu vïì Thaái Lan cho thêëy, caác höå gia àònh sûã duång tiïët kiïåm àïí àiïìu hoaâ tiïu duâng khoãi nhûäng cuá söëc vïì thu nhêåp cuãa caá nhên hay cöång àöìng (Paxson, 1992). Nhûng liïåu caác höå gia àònh coá thïí duâng caách àoá àïí àöëi phoá vúái nhûäng cuá söëc trong toaân nïìn kinh tïë hay khöng? Caác söë liïåu sú böå cuãa Haân Quöëc cho thêëy, höå gia àònh khöng àiïìu hoaâ àûúåc tiïu duâng möåt caách hiïåu quaã khi àûáng trûúác nhûäng cuá söëc vïì töíng thu nhêåp quöëc dên. Nùm , thu nhêåp àêìu ngûúâi tùng maånh trong têët caã caác nhoám thu nhêåp nguä phên võ, nhûng àïën nùm 1998 thò noá suåt giaãm (xem baãng trong khung). Nïëu caác höå gia àònh coi cuá söëc thu nhêåp nùm 1998 chó laâ taåm thúâi, thò hoå coá thïí àiïìu hoaâ tiïu duâng túái mûác tûúng àûúng vúái tiïu duâng cuãa nhûäng nùm trûúác àoá. Nhûng àiïìu naây àaä khöng xaãy ra. Thñ duå, caác höå gia àònh trong nhoám nguä phên võ ngheâo nhêët àûúåc dûå kiïën seä giaãm tiïët kiïåm trung bònh won möåt thaáng trong nùm 1998 àïí chi tiïu. Nhûng traái laåi, hoå àaä tiïët kiïåm trung bònh won möåt thaáng. Coá thïí coá möåt söë caách giaãi thñch khaác nhau cho viïåc roä raâng laâ caác höå gia àònh khöng àuã khaã nùng àïí baão vïå hoaân toaân mûác tiïu duâng cuãa hoå trong thúâi kyâ khuãng hoaãng. Thûá nhêët, viïåc cuá söëc diïîn ra trong toaân böå nïìn kinh tïë coá thïí taåo ra nhûäng haån chïë tñn duång khiïën caác höå gia àònh khöng thïí ài vay vaâ hoaân traã bùçng thu nhêåp tûúng lai. Cuá söëc hïå thöëng cuäng coá thïí laâm mêët giaá thõ trûúâng caác taâi saãn cuãa höå gia àònh, vaâ qua àoá cuäng laâm hoå mêët khaã nùng höî trúå tiïu duâng bùçng caách baán taâi saãn. Thûá hai, caác höå gia àònh coá thïí khöng xem cuá söëc naây chó laâ taåm thúâi. Nïëu höå gia àònh dûå kiïën rùçng sûå thay àöíi trong mûác thu nhêåp laâ lêu daâi thò hoå seä phaãi àiïìu chónh laåi kyâ voång vaâ hònh thaái tiïu duâng cuãa mònh möåt caách tûúng ûáng. Thûá ba, mûác tiïët kiïåm dûúng lúán ûúác tñnh àûúåc coá khi chó laâ saãn phêím giaã cuãa söë liïåu. Thúâi kyâ xeát àïën trong caác cuöåc àiïìu tra tiïu duâng cuãa höå gia àònh laâ thaáng trûúác, trong khi thúâi kyâ xeát àïën tûúng ûáng vïì thu nhêåp laåi laâ nùm ngoaái. Vò söë liïåu ûúác tñnh thu nhêåp liïn quan àïën möåt thúâi àiïím súám hún söë liïåu ûúác tñnh tiïu duâng nïn nhûäng tñnh toaán naây coá thïí àaä phoáng àaåi mûác thu nhêåp so vúái tiïu duâng nùm Caác höå gia àònh giaãi quyïët nhûäng cuá söëc thu nhêåp naây nhû thïë naâo laâ àiïìu rêët quan troång àöëi vúái caác chñnh saách cöng cöång. Nïëu söë liïåu cuãa Haân Quöëc phaãn aánh haânh vi thûåc sûå cuãa dên cû trong thúâi kyâ khuãng hoaãng, thò nhûäng cú chïë nhùçm giuáp höå ngheâo duy trò àûúåc mûác tiïu duâng trong khi coá möåt söë ñt höå seä phaãi chõu aãnh hûúãng bêët lúåi xem ra coá nhûäng haån chïë trong thúâi kyâ khuãng hoaãng hïå thöëng, khi têët caã caác cöång àöìng àïìu chõu taác àöång tiïu cûåc àiïìu naây cho thêëy cêìn phaãi coá möåt haânh àöång trûåc tiïëp cuãa chñnh phuã. Nhûng cêìn phên tñch sêu hún àïí xaác àõnh xem liïåu haânh vi cuãa höå gia àònh chó laâ caá biïåt hay noá phaãn aánh nhûäng raâng buöåc àöëi vúái viïåc ruát tiïët kiïåm chi tiïu, vaâ liïåu cùæt giaãm chi tiïu coá yá nghôa gò àöëi vúái phuác lúåi tûúng lai khöng? Thu nhêåp vaâ tiïu duâng thûåc tïë bònh quên àêìu ngûúâi úã Haân Quöëc, Nguä phên võ N m 1 (ngheâo nhêët) (giaâu nhêët) Trung bònh Thu nhêåp thûåc tïë àêìu ngûúâi (nghòn won 1 thaáng) ,1 332,2 420,9 536,1 863,0 473, ,1 352,9 453,1 583,3 934,5 510, ,0 380,2 494,1 637,7 1024,7 555, ,8 398,3 511,2 653,0 1049,8 575, (thûåc) 206,9 330,6 428,4 558,6 958,6 496, (ûúác)* 283,4 423,2 545,6 697,7 1121,1 614,1 Tiïìu duâng thûåc tïë àêìu ngûúâi (nghòn won 1 thaáng) ,3 243,5 290,0 350,6 489,3 312, ,2 255,5 307,2 373,3 517,7 332, ,6 278,3 334,5 397,3 589,2 364, ,8 282,0 328,2 414,0 581,6 365, (thûåc) 182,9 236,7 274,6 334,6 484,1 302, (ûúác) 251,9 306,5 366,3 444,9 630,6 399,5 Mûác tùng thu nhêåp bònh quên ,4 6,2 6,7 6,8 6,8 6,8 Tyã lïå tiïu duâng bònh quên (%) 88,9 72,4 67,2 63,8 56,2 65,1 Ghi chuá: Thu nhêåp ûúác tñnh nùm 1998 laâ thu nhêåp nùm 1997 nhên vúái töëc àöå tùng thu nhêåp bònh quên giai àoaån Tiïu duâng ûúác tñnh nùm 1998 àûúåc tñnh toaán bùçng caách lêëy thu nhêåp ûúác tñnh nùm 1998 nhên vúái tyã lïå tiïu duâng bònh quên. Nguöìn: Àiïìu tra thu nhêåp vaâ chi tiïu gia àònh Haân Quöëc, Kakwani vaâ Prescott 1999.

158 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 149 Phaãn ûáng cuãa chónh phuã àöëi vúái khuãng hoaãng Chñnh phuã àaä phaãn ûáng laåi vúái khuãng hoaãng bùçng caách thûåc hiïån haâng loaåt caác chñnh saách coá yá nghôa lúán - múã röång möåt söë chûúng trònh an sinh xaä höåi vaâ cöë gùæng baão àaãm mûác chi tiïu trong möåt söë lônh vûåc then chöët nhû giaáo duåc vaâ y tïë. Nhûng chñnh phuã cuäng bõ trúã ngaåi do hoå khöng àûúåc chuêín bõ trûúác, do thiïëu caác chûúng trònh xaä höåi coá thïí àûúåc triïín khai, do thöng tin ngheâo naân vaâ do sûå phöëi húåp loãng leão. Caác nûúác bõ khuãng hoaãng Cuöåc khuãng hoaãng àaä buâng nöí nhanh choáng, vaâ hêåu quaã xaä höåi cuãa noá àaä laâm cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách mêët caãnh giaác. Noá cho thêëy thêåt khoá maâ thiïët kïë caác chñnh saách vaâ caác biïån phaáp can thiïåp trong böëi caãnh thiïëu thöng tin trêìm troång, tònh hònh thay àöíi nhanh choáng, doanh thu giaãm suát, nùng lûåc thïí chïë yïëu keám vaâ caác chûúng trònh giuáp àúä ngûúâi ngheâo rêët haån chïë. Àöìng thúâi, ngûúâi dên khöng phaãi luác naâo cuäng tin tûúãng vaâo caác chûúng trònh xaä höåi cuãa chñnh phuã, coá thïí laâ do baãn chêët tûå lûåc caánh sinh hoùåc do thiïëu nhûäng kïnh àïí ngûúâi dên àûúåc goáp tiïëng noái cuãa mònh. Ngay caã nhû vêåy thò chñnh phuã vêîn thûúâng theo àuöíi caác chñnh saách cêìn thiïët trong nhûäng trûúâng húåp àoá. Nhiïìu nûúác àaä cöë thu thêåp thöng tin trong thúâi gian khuãng hoaãng. Ngûúâi ta sûã duång caách àaánh giaá àõnh tñnh nhanh àïí chêín àoaán nhûäng khña caånh cuå thïí dïî bõ töín thûúng. Àiïìu tra àõnh lûúång cuäng àûúåc aáp duång àïí theo doäi möåt caách hïå thöëng taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng àïën höå gia àònh vaâ lúåi ñch tûâ nhûäng chûúng trònh cuãa chñnh phuã (khung 6.3). Haân Quöëc ài nhanh nhêët trong viïåc múã röång maång lûúái an sinh. Àiïìu naây coá thïí phaãn aánh àoâi hoãi lúán hún àöëi vúái nhûäng haânh àöång cuãa chñnh phuã (coá leä àûúåc khñch lïå búãi nhûäng thïí chïë dên chuã), nùng lûåc àöëi phoá cuãa chñnh phuã cuäng maånh hún vaâ caác chûúng trònh trúå giuáp ngûúâi ngheâo ngay tûâ trûúác khuãng hoaãng cuäng haâo phoáng hún. Têët caã caác nûúác àïìu cöë gùæng duy trò mûác chi tiïu cho giaáo duåc vaâ y tïë, möåt khi caác muåc tiïu ngên saách àûúåc núái loãng, vúái mûác àöå thaânh cöng coá khaác nhau. Inàönïsia laâ nûúác keám thaânh cöng nhêët vúái chi tiïu cho y tïë cöng giaãm 8% trong nùm taâi khoáa 1998 vaâ 12% trong nùm taâi khoáa 1999 (xem khung 6.3). Chi tiïu cho giaáo duåc cöng coân töìi tïå hún nûäa, tuåt mêët 41% tûâ nùm taâi khoáa 1997 àïën 1998, mùåc duâ nùm taâi khoáa 1999 coá quay laåi àûúåc bùçng 72% mûác trûúác khuãng hoaãng. Sûå cùæt giaãm maånh caác khoaãn chi tiïu thûåc tïë úã Inàönïsia cho thêëy mûác laåm phaát maâ nûúác naây traãi qua trong thúâi gian khuãng hoaãng laâ rêët nùång nïì. Taác àöång cuãa àiïìu àoá àïën viïåc cung cêëp caác dõch vuå rêët khoá xaác àõnh, vò hêìu hïët viïåc cùæt giaãm chi tiïu thûåc tïë àïìu àûúåc nuáp dûúái daång cùæt giaãm tiïìn lûúng thûåc tïë cuãa giaáo viïn vaâ caán böå ngaânh y. ÚÃ Haân Quöëc vaâ Thaái Lan, chi tiïu xaä höåi cuäng giaãm vïì giaá trõ thûåc tïë tûâ nùm 1997 àïën nùm 1998, nhûng tyã troång trong GDP khöng thay àöìi. Àêy laâ möåt bùçng chûáng cho thêëy chi tiïu cho chùm soác sûác khoãe ban àêìu àaä àûúåc caác nûúác cöë gùæng àaãm baão. Caác nûúác cuäng khaác nhau trong viïåc lûåa choån caác cöng cuå àïí giaãm thiïíu taác àöång cuãa khuãng hoaãng (baãng 6.5). Trûúác tònh traång tham nhuäng traân lan trong viïåc cung cêëp caác dõch vuå cöng cöång, Inàönïsia àaä traánh duâng biïån phaáp chuyïín giao bùçng tiïìn mùåt. Caác biïån phaáp can thiïåp cuå thïí àïí duy trò viïåc treã em àïën trûúâng àaä àûúåc Inàönïsia (nûúác ngheâo nhêët) vaâ Thaái Lan (nûúác coá tyã lïå thanh niïn trong lûåc lûúång lao àöång cao nhêët) aáp duång. An ninh lûúng thûåc laâ möëi quan têm haâng àêìu cuãa Inàönïsia vaâ Philippin, núi maâ naån haån haán àaä àïí laåi nhûäng hêåu quaã nùång nïì nhêët. Caác loaåi quyä xaä höåi àaä àûúåc thiïët lêåp úã caác nûúác coá nhûäng töí chûác phi chñnh phuã tñch cûåc hay úã núi maâ ngûúâi ta nhêån thêëy caác töí chûác cuãa nhaâ nûúác bêët lûåc, nhû úã Inàönïsia. Cuöëi cuâng, caác chûúng trònh àaâo taåo khöng thûåc sûå hûäu hiïåu vúái tû caách laâ möåt caách àöëi phoá vúái khuãng hoaãng, nhûng coá leä laåi laâ phuâ húåp nhêët vúái Thaái Lan, núi tònh traång thiïëu huåt kyä nùng àaä phöí biïën ngay tûâ trûúác khuãng hoaãng. Trûúác khuãng hoaãng, maång lûúái an sinh do chñnh phuã taåo lêåp coá xu hûúáng rêët haån chïë caã vïì quy mö vaâ àöëi tûúång tham gia - àiïìu naây phaãn aánh sûå lïå thuöåc vaâo mûác tùng trûúãng nhanh vaâ toaân duång lao àöång, sûå hêåu thuêîn maånh meä tûâ phña gia àònh vaâ cöång àöìng, cuäng

159 150 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Khung 6.3 Theo doäi taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng Möåt trong nhûäng thaách thûác trong thúâi kyâ khuãng hoaãng laâ phaãi xaác àõnh àûúåc àõa àiïím phaãi chõu taác àöång lúán nhêët, khi maâ hònh thaái cuãa caác lônh vûåc dïî bõ töín thûúng thay àöíi hïët sûác nhanh choáng. Àiïìu quan troång laâ phaãi thu thêåp àûúåc thöng tin kõp thúâi vïì nhûäng nhoám dên cû chõu thûúng töín, nhúâ àoá coá thïí phên böí caác nguöìn lûåc múái vaâ àiïìu chónh caác chûúng trònh àïí coá taác duång töëi àa. Tuy caác nûúác bõ khuãng hoaãng àaä tiïën haânh àiïìu tra àõnh kyâ höå gia àònh àïí cho pheáp hoå lêìn theo àûúåc nhûäng thay àöíi vïì tònh hònh àoái ngheâo, nhûng tñnh chêët khöng thûúâng xuyïn cuãa caác cuöåc àiïìu tra (hùçng nùm hay hai nùm möåt lêìn) vaâ àöå trïî daâi kïí tûâ khi thu thêåp àïën khi phên tñch söë liïåu àaä haån chïë tñnh hûäu ñch cuãa chuáng trong thúâi gian khuãng hoaãng. Àïí giaãm thiïíu nhûäng nhûúåc àiïím naây, caác nûúác àaä triïín khai haâng loaåt cöng cuå khaác - àaánh giaá àõnh tñnh nhanh vïì taác àöång cuãa khuãng hoaãng, àêíy nhanh viïåc xûã lyá caác cuöåc àiïìu tra àang tiïën haânh, böí sung thïm nhûäng mödun àùåc biïåt, vaâ tiïën haânh àiïìu tra múái. Vúái yïu cêìu khêín thiïët vïì thöng tin, caách giaãi quyïët àêìu tiïn úã nhiïìu nûúác (lnàönïsia, Philippin, Thaái Lan) laâ tiïën haânh àaánh giaá àõnh tñnh nhanh. lnàönïsia coá caách xûã lyá toaân diïån nhêët vúái yïu cêìu khêín cêëp vïì viïåc theo doäi thöng tin. Thúâi kyâ khuãng hoaãng àaä phaát sinh ra nhûäng thaách thûác àùåc biïåt àöëi vúái viïåc àaánh giaá sûå thay àöíi trong mûác phuác lúåi vaâ tònh traång àoái ngheâo. Thúâi gian thu höìi caác thöng tin trong caác cuöåc àiïìu tra thu nhêåp cuãa höå gia àònh thûúâng daâi hún thúâi gian thu höìi trong àiïìu tra tiïu duâng, vò thïë thöng tin vïì thu nhêåp vaâ tiïu duâng trong cuâng möåt cuöåc àiïìu tra coá thïí khöng hoaân toaân tûúng thñch vúái nhau. nhû têm lyá xêëu höí trûúác moåi ngûúâi khi phaãi nhêån trúå cêëp xaä höåi. ÚÃ Thaái Lan, chûúng trònh an sinh chñnh chó chiïëm 2% ngên saách cuãa chñnh phuã nùm Taåi Malaisia, chi tiïu cho viïåc trúå giuáp xaä höåi chó chiïëm 1,7% ngên saách chi tiïu thûúâng xuyïn nùm Khi coá khuãng hoaãng, maång lûúái an sinh àaä àûúåc múã röång úã têët caã caác quöëc gia5. Àiïìu naây thïí hiïån roä raâng nhêët úã Haân Quöëc, núi chi tiïu cho viïåc baão trúå xaä höåi àaä tùng tûâ 0,6% GDP nùm 1997 lïn àïën 1,3% nùm 1998, vaâ gêìn 2% nùm ÚÃ Inàönïsia, thûåc chi cho caác chûúng trònh troång àiïím thuöåc maång lûúái Khung 6.2 àaä cho thêëy sûå khöng nhêët quaán naây coá thïí taåo ra möåt bûác tranh khöng hoaân chónh vïì tiïët kiïåm cuãa höå gia àònh trong thúâi gian khuãng hoaãng. Khi khuãng hoaãng ài keâm vúái buâng nöí bêët ngúâ vaâ maånh meä cuãa laåm phaát - nhû úã lnàönïsia - thò viïåc ûúác tñnh chñnh xaác nhûäng thay àöíi trong giaá tûúng àöëi cuãa nhûäng haâng hoáa chuã chöët laâ hïët sûác quan troång. Àoá laâ vò caác höå gia dònh, kïí caã caác höå ngheâo, seä àöëi phoá vúái nhûäng thay àöíi naây bùçng caách chuyïín búát tûâ tiïu duâng nhûäng haâng hoáa maâ giaá cuãa chuáng tûúng àöëi àùæt lïn sang tiïu duâng nhûäng haâng hoáa tûúng àöëi reã ài. Hún nûäa, röí haâng hoáa tiïu duâng cuãa höå ngheâo thûúâng khaác xa möåt caách coá hïå thöëng vúái röí haâng hoáa tiïu duâng cuãa caác höå khaá giaã hún - höå ngheâo coá xu hûúáng daânh phêìn nhiïìu ngên quyä cho thûåc phêím, nhêët laâ nhûäng loaåi thiïët yïëu. Cuöëi cuâng, laåm phaát cao àaä gêy thïm khoá khùn cho viïåc àaánh giaá chñnh xaác yá nghôa cuãa nhûäng thay àöíi lúán trong mûác àöå vaâ cêëu thaânh cuãa chi tiïu cöng cöång trong thúâi kyâ khuãng hoaãng. ÚÃ lnàönïsia, mûác chi tiïu thûåc tïë noái chung cho y tïë àaä giaãm 8% trong nùm taâi khoáa 1998 vaâ 12% trong nùm taâi khoáa Nhûng nhûäng söë liïåu naây àaä che giêëu nhûäng khaác biïåt rêët lúán. Chi cho tiïìn lûúng dûúâng nhû àaä giaãm rêët maånh. Chi tiïu cho caác chûúng trònh khaác, trong doá coá chûúng trònh kiïím soaát caác bïånh lêy qua àûúâng hö lêëp, cuäng giaãm maånh (tûâ 158 tyã rupiah trong nùm taâi khoáa 1998 xuöëng coân 88 tyã rupiah trong nùm taâi khoáa 1999). Nhûng chi tiïu cho dinh dûúäng laåi tùng hún gêëp döi cuäng trong thúâi kyâ naây. Chi tiïu cho caác chûúng trònh àûúåc caác nhaâ taâi trúå hêåu thuêîn cuäng àaä tùng lïn àaáng kïí. an sinh xaä höåi, nhû àaä àûúåc àõnh nghôa laåi, tùng tûâ khoaãng 1% GDP trong nùm taâi khoáa 1999 lïn àïën 1,25% nùm taâi khoáa Gêìn nhû têët caã caác nûúác bõ khuãng hoaãng àïìu sûã duång chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång àïí taåo cöng ùn viïåc laâm (xem baãng 6.5). Inàönïsia àaä múã röång nhanh choáng chûúng trònh padat karya àïí ûáng phoá vúái khuãng hoaãng, taåo thïm 58 triïåu ngaây cöng möåt nùm cho hún ngûúâi. ÚÃ Haân Quöëc, chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång múái àaä àûúåc cöng böë thaáng Nùm 1998; àïën thaáng Giïng 1999, chûúng trònh àaä taåo thïm chöî laâm, goáp phêìn giaãm búát

160 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 151 thêët nghiïåp. Tuy vêåy, chûúng trònh naây vêîn coân nhêån àûúåc ngûúâi xin viïåc laâm (hònh 6.5). Caác quyä àêìu tû dûåa vaâo cöång àöìng, nhû caác chûúng trònh múái úã Inàönïsia vaâ Thaái Lan, nhùçm taåo thïm viïåc laâm vaâ cú súã haå têìng àïí àaáp ûáng nhu cêìu. Haân Quöëc laâ nûúác bõ khuãng hoaãng duy nhêët coá baão hiïím thêët nghiïåp. Chûúng trònh non treã naây àûúåc múã röång nùm 1998 tûâ caác doanh nghiïåp coá trïn 30 cöng nhên àïën caác doanh nghiïåp coá ñt hún 5 cöng nhên cuäng nhû chó coá cöng nhên taåm thúâi vaâ cöng nhêåt. Àiïìu àoá cuäng coá nghôa laâ diïån àöëi tûúång cuãa chûúng trònh seä tùng maånh, tûâ 5,7 triïåu ngûúâi vaâo thaáng Giïng 1998 lïn àïën 8,7 triïåu ngûúâi vaâo cuöëi nùm. Chñnh phuã cuäng ruát ngùæn thúâi gian maâ ngûúâi lao àöång phaãi àoáng goáp àïí trúã thaânh àöëi tûúång húåp lïå vaâ keáo daâi thúâi gian àûúåc hûúãng phuác lúåi. Kïët quaã laâ söë ngûúâi àûúåc nhêån baão hiïím thêët nghiïåp àaä tùng, nhûng vêîn dûâng úã mûác dûúái 10% lûåc lûúång lao àöång thêët nghiïåp, tñnh àïën thaáng Ba 1999 (tùng tûâ con söë ban àêìu laâ 1,9%). Haân Quöëc cuäng ban haânh möåt chûúng trònh trúå cêëp tiïìn lûúng röång raäi, trong àoá chñnh phuã traã àïën hai phêìn ba mûác tiïìn lûúng cuãa cöng nhên nïëu caác doanh nghiïåp chûáng minh Khung 6.5 Haân Quöëc àaä coá sûå gia tùng maånh vïì tònh traång thêët nghiïåp vaâ viïåc tham gia vaâo caác chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái 1999b. àûúåc nhu cêìu phaãi àiïìu chónh cuãa mònh6. Nùm 1998, chûúng trònh naây àaä chùm lo àûúåc cho cöng nhên - sang nùm 1999, chûúng trònh àûúåc múã röång vaâ thúâi gian àûúåc nhêån trúå cêëp tùng tûâ saáu àïën taám thaáng (Horton vaâ Mazumdar 1999). Àiïìu tra doanh nghiïåp cho thêëy, nïëu khöng coá trúå cêëp thò cuäng chó coá 22% söë viïåc laâm bõ mêët. Àiïìu naây khùèng àõnh möåt kinh nghiïåm quöëc tïë cho thêëy, trúå cêëp tiïìn lûúng suy cho cuâng seä laâ trúå cêëp cho nhûäng viïåc laâm àûúng nhiïn töìn taåi, cho duâ hoaân caãnh coá thay àöíi nhû thïë naâo ài nûäa. Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan àaä àiïìu chónh chûúng trònh böìi thûúâng mêët viïåc cuãa hoå. Thaái Lan àaä tùng mûác böìi thûúâng mêët viïåc töëi àa lïn àïën 10 thaáng vaâ thiïët lêåp möåt quyä àïí traã caác khoaãn böìi thûúâng mêët viïåc theo quy àõnh cuãa phaáp luêåt cho cöng nhên cuãa caác haäng bõ phaá saãn. Malaisia cuäng múã röång chûúng trònh böìi thûúâng mêët viïåc cuãa mònh, cho pheáp cöng nhên tûå nguyïån nghó viïåc àûúåc nhêån khoaãn böìi thûúâng naây. Inàönïsia, Haân Quöëc vaâ Thaái Lan cuäng thûåc hiïån caác chûúng trònh khuyïën khñch tûå taåo viïåc laâm cuãa caá nhên. Caác chiïën lûúåc khaác nhùçm duy trò thu nhêåp laâ trúå cêëp bùçng tiïìn vaâ bùçng hiïån vêåt. ÚÃ Haân Quöëc, caác chûúng trònh baão àaãm mûác söëng cùn cûá vaâo mûác thu nhêåp nhùçm trúå cêëp bùçng tiïìn vaâ bùçng hiïån vêåt cho nhûäng ngûúâi khöng coá viïåc laâm àaä àûúåc múã röång vaâo thaáng Nùm 1998 caã vïì diïån àûúåc hûúãng trúå cêëp lêîn kinh phñ (tùng gêìn 40% trong nùm 1998). ÚÃ Inàönïsia, möåt nûúác bõ naån haån haán têën cöng, nhêåp khêíu gaåo cuãa nhaâ nûúác àaä tùng trong khi chûúng trònh trúå cêëp gaåo coá muåc tiïu àaä àûúåc tiïën haânh vaâo thaáng Baãy 1998 àïí thay thïë cho chûúng trònh trúå cêëp gaåo chung chung (khung 6.4). Caác khoaãn trúå cêëp hoåc böíng vaâ trúå cêëp troån goái trong chiïën dõch giûä chên hoåc sinh àïën trûúâng cuãa Inàönïsia àaä khuyïën khñch caác gia àònh cho con em mònh àïën trûúâng. ÚÃ Thaái Lan, chûúng trònh cêëp theã baão hiïím y tïë cho nhûäng ngûúâi thu nhêåp thêëp àaä àûúåc múã röång. Sûå ûáng phoá cuãa nhaâ nûúác àöëi vúái cuöåc khuãng hoaãng coá taác duång ra sao? Lyá tûúãng nhêët laâ coá àûúåc cêu traã lúâi tûâ viïåc àaánh giaá taác àöång cuãa nhûäng chûúng trònh naây àöëi vúái ngûúâi

161 152 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Baãng 6.5 Chûúng trònh maång lûúái an sinh xaä höåi úã Àöng AÁ trong thúâi kyâ khuãng hoaãng An ninh Nûúác Trúå cêëp bùçng tiïìn lûúng thûåc Inàönïsia Chûúng trònh múái nhùm phên phöëi gaåo giaá reã coá muåc tiïu (OPK) Caác quyä xaä Chûúng trònh Ytïë vaâ giaáo duåc höåi phuác lúåi viïåc laâm Caác chûúng Phaát àöång chûúng trònh Caác chûúng trònh trònh dûåa vaâo ài hoåc laåi (cêëp hoåc böíng hiïån coá àûúåc múã cöång àöìng cho nhûäng sinh viïn ngheâo nhêët vaâ trúå cêëp hoåc àûúâng cho caác trûúâng phöí thöng thuöåc nhûäng cöång àöìng ngheâo nhêët) röång vaâ thiïët kïë laåi Trúå giuáp thêët nghiïåp Chñnh saách thõ trûúâng lao àöång tñch cûåc Trúå cêëp àïí öín àõnh giaá cuãa nhûäng loaåi dûúåc phêím thiïët yïëu Haân Quöëc Chûúng trònh àaãm baão mûác söëng kiïím àõnh theo thu nhêåp, taåm thúâi khöng phaái àoáng goáp (múái) Chûúng trònh phuác lúåi viïåc laâm cöng cöång (múái) Múã röång baão hiïím thêët nghiïåp Múã röång chûúng trònh thõ trûúâng lao àöång tñch cûåc (daåy nghïì, trúå caáp tiïìn lûúng, böë trñ viïåc laâm) Quyä hûu trñ xaã höåi cho ngûúâi giaâ (múái) Malaisia Philippin Thaái Lan Múã röång quyä hûu trñ cho ngûúâi giaâ vaâ chuyïín giao tiïìn mùåt cho caác gia àònh gùåp khoá khùn Caác chûúng trònh dûåa vaâo cöång àöìng (múái) Múã röång chûúng trònh theã y tïë cho ngûúâi ngheâo vaâ chûúng trònh theã baão hiïím y tïë tûå nguyïån cho nhûäng ngûúâi gêìn ngheâo Múã röång chûúng trònh cêëp hoåc böíng vaâ tñn duång hoåc àûúâng Cho pheáp traã dêìn lïå phñ hoåc àûúâng thaânh tûâng moán, cho miïîn phñ vaâ cêëp àöìng phuåc miïîn phñ cho hoåc sinh Múã röång chûúng trònh bûäa trûa taåi trûúâng Chûúng trònh phuác lúåi viïåc laâm cöng cöång (múái) Múã röång chûúng trònh àaâo taåo cho ngûúâi thêët nghiïåp Phaát àöång maång lûúái höî trúå viïåc laâm vi tñnh hoaá vaâ múã röång chûúng trònh àaâo taåo Tùng söë tiïìn Múã röång àaâo taåo cho böìi thûúâng ngûúâi thêët nghiïåp mêët viïåc Cho vay àïí tûå kinh Quyä phuác lúåi doanh daânh cho ngûúâi lao àöång àûúåc thaânh lêåp àïí thanh toaán möåt phêìn tiïìn böìi thûúâng mêët viïåc traã cho cöng nhên khi doanh nghiïåp maâ hoå laâm viïåc bõ phaá saãn Nguöìn: Taâi liïåu Ngên haâng Thïë giúái.

162 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 153 ngheâo. Nhûng hêìu nhû khöng coá thöng tin tûâ caác chûúng trònh naây úã phêìn lúán caác nûúác. Coá thïí coá thöng tin cho möåt vaâi chó söë quan troång - nhû tyã lïå nhêåp hoåc, mûác àöå sûã duång dõch vuå y tïë, tyã lïå lao àöång treã em - vöën rêët dïî biïën àöång trong ngùæn haån. Nhûng khöng roä bao nhiïu phêìn trong nhûäng thay àöíi àoá laâ do phaãn ûáng cuãa tû nhên vaâ nhaâ nûúác àöëi vúái khuãng hoaãng. Hiïíu roä àûúåc taác àöång cuãa caác chûúng trònh cöng cöång àöëi vúái phuác lúåi cuãa höå gia àònh trong thúâi gian khuãng hoaãng seä laâ möåt phêìn quan troång cuãa caác nghiïn cûáu trong tûúng lai. Trung Quöëc Trung Quöëc àang àûáng trûúác nhûäng thaách thûác to lúán trong viïåc thûåc thi caác chñnh saách xaä höåi nhùçm höî trúå cho quaá trònh chuyïín àöíi cuãa nûúác naây sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng, trong khi vêîn duy trò àûúåc sûå öín àõnh xaä höåi vaâ nêng cao sûå bònh àùèng. Nhûäng muåc tiïu phêën àêëu quan troång nhêët laâ: Duy trò tùng trûúãng nhanh, vò noá seä cho pheáp chñnh phuã quaãn lyá àûúåc quaá trònh chuyïín àöíi cú cêëu vaâ xaä höåi maånh meä haâm chûáa trong quaá trònh chuyïín àöìi.. Trúå giuáp cöng nhên bõ mêët viïåc tûâ caác doanh nghiïåp àang phaãi tiïën haânh cú cêëu laåi. Caãi caách caác chûúng trònh dûåa trïn hònh thûác baão hiïím (lûúng hûu, y tïë, thêët nghiïåp). Thiïët lêåp maång lûúái an sinh xaä höåi úã khu vûåc thaânh thõ àïí giuáp àúä ngûúâi ngheâo. Tiïëp tuåc chiïën àêëu chöëng àoái ngheâo tuyïåt àöëi úã khu vûåc nöng thön. Muåc tiïu daâi haån naây vêîn coân rêët quan troång. Tuy cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm phûác taåp thïm cho khaã nùng duy trò tùng trûúãng cao cuãa Trung Quöëc, nhûng nûúác naây vêîn coá nhûäng bûúác tiïën quan troång trong nhiïìu lônh vûåc caãi caách, vaâ caác yïëu töë cêëu thaânh cuãa maång lûúái an sinh xaä höåi úã thaânh thõ cuäng àang bùæt àêìu xuêët hiïån. Kñch thñch chi tiïu ngên saách. Àïí àöëi phoá vúái sûå suy giaãm cêìu nöåi àõa vaâ lûúâng trûúác khaã nùng suy giaãm cêìu nûúác ngoaâi do cuöåc khuãng hoaãng toaân cêìu gêy ra, Chñnh phuã Trung Quöëc àaä aáp duång möåt söë chñnh saách kinh tïë vô mö nhùçm kñch cêìu trong nûúác, trong khi vêîn duy trò sûå öín àõnh cuãa àöìng tiïìn. Goái chñnh saách kñch thñch chi tiïu ngên saách luác àêìu àûúåc aáp duång nùm 1998 laâ dûåa vaâo khu vûåc nöng thön, lêëy caác vuâng àang traãi qua nhûäng cuá söëc taåm thúâi maånh nhêët (vuâng miïìn Trung vaâ miïìn Têy) laâm troång àiïím, vaâ chuã yïëu bao göìm caác dûå aán àêìu tû cöng cöång sûã duång nhiïìu lao àöång trong lônh vûåc cú súã haå têìng (höì chûáa Khung 6.4 Chûúng trònh gaåo giaá reã cuãa Inàönïsia Chûúng trònh gaåo giaá reã (OPK) cuãa lndönïsia cung cêëp 10 kg gaåo phêím cêëp haång trung möåt thaáng vúái giaá àaä àûúåc trúå giaá cho caác höå gia àònh choån loåc dûåa trïn caác chó söë do caác cú quan kïë hoaåch hoáa gia àònh quaãn lyá - bao göìm mûác thûåc phêím sûã duång, quêìn aáo, y tïë vaâ tön giaáo. Nhûäng höå gia àònh naâo chûa àaåt àûúåc bêët kyâ möåt tiïu chuêín töëi thiïíu naâo trong söë àoá àïìu húåp lïå. Xeát trung bònh, mûác trúå cêëp naây bùçng 30% mûác chuêín ngheâo döëi vúái möåt caá nhên vaâ dûúái 6% vúái möåt höå gia àònh nùm ngûúâi. Tuy hiïån nay vêîn chûa coá caác thûúác ào àõnh lûúång vïì tñnh hiïåu quaã cuãa nhûäng chûúng trònh coá muåc tiïu nhûng caác chó baáo chung laâ chûúng trònh àaä vûún àïën àûúåc vúái ngûúâi ngheâo nhêët, ngay caã khi noá chó bao truâm àûúåc möåt phêìn diïån ngheâo. Noái chung, hïå thöëng quaãn lyá haânh chñnh cuãa chûúng trònh naây khaá töët. Nhûng cuäng coân möåt söë khña caånh cêìn àûúåc caãi thiïån - thñ duå, caác gia dònh ngheâo àûúåc yïu cêìu phaãi traã tiïìn trûúác. Vò caác gia àònh ngheâo thûúâng haâng ngaây chó mua möåt lûúång gaåo nhoã nïn nhiïìu ngûúâi chó coá thïí mua àûúåc gaåo OPK sau khi àaä ài vay tûâ hoå haâng hay haâng xoám, hoùåc baán búát caác taâi saãn nhoã. Khöng coá bùçng chûáng naâo cho thêëy coá sûå roâ ró tûâ caác kïnh phên phöëi, tuy vêîn coá hiïån tûúång chêåm trïî trong viïåc thanh toaán vúái caác trung têm phên phöëi gaåo vaâ sûå phên taán ngên quyä àïí phên böí cho caác caách sûã duång khaác úã cêëp àõa phûúng. Nguöìn: Klugman 1 999a.

163 154 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín nûúác, kho dûå trûä nguä cöëc, giao thöng àûúâng böå vaâ àûúâng sùæt, maång lûúái àûúâng dêy àiïån). Chûúng trònh àêìu tû nhùçm vaâo viïåc tuyïín duång cöng nhên khöng laânh nghïì vaâ thuác àêíy viïåc taåo cöng ùn viïåc laâm trong ngaânh vêåt liïåu xêy dûång, vöën àang dû thûâa nùng lûåc saãn xuêët. Tuy viïåc laâm trûåc tiïëp vaâ giaán tiïëp maâ chûúng trònh naây taåo ra ûúác tñnh khoaãng 5 triïåu viïåc laâm trong suöët thúâi gian hai nùm cuãa chûúng trònh, nhûng caác chñnh saách vêîn khöng kñch cêìu àûúåc nhû mong muöën. Àïí khùæc phuåc nhûäng taác àöång yïëu keám cuãa viïåc kñch thñch chi tiïu ngên saách nùm 1998, chñnh phuã cöng böë tùng lûúng cho khöëi viïn chûác thïm 30% vaâo thaáng Baãy Mûác lûúng daânh cho cöng nhên bõ mêët viïåc, phuác lúåi thêët nghiïåp vaâ trúå cêëp mûác söëng töëi thiïíu àïìu tùng thïm 30%, lûúng hûu tùng 15%. Töíng söë tiïìn traã lûúng cho cöng nhên bõ mêët viïåc dûå tñnh lïn àïën 24,5 tyã nhên dên tïå (2,95 tyã USD) nùm Cêëu thaânh cuãa goái chñnh saách kñch cêìu lêìn thûá hai naây phaãn aánh mong muöën kñch thñch tiïu duâng úã thaânh thõ vöën àang rêët aãm àaåm do thêët nghiïåp úã thaânh thõ vaâ mûác àöå bêët öín vïì viïåc laâm àang gia tùng sau khi coá sûå giaãm biïn chïë tûâ caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, caác töí chûác taâi chñnh vaâ khöëi haânh chñnh sûå nghiïåp. Thiïëu khaã nùng tûå àiïìu chónh theo nhûäng giaãi phaáp khùæc phuåc nhanh naây laâ sûå giaãm suát trong giaá thu mua nöng saãn vaâ mûác àöå thu huát lao àöång cuãa khu vûåc nöng thön phi nöng nghiïåp - àêy laâ hai yïëu töë laâm thu nhêåp nöng thön vaâ cêìu úã khu vûåc nöng thön suy yïëu. Thêët nghiïåp thaânh thõ vaâ maång lûúån an sinh. Höî trúå cuãa chñnh phuã àöëi vúái ngûúâi thêët nghiïåp nhùçm vaâo söë cöng nhên bõ mêët viïåc, trong khi vêîn coân giûä möëi liïn hïå vúái xñ nghiïåp cuãa hoå. Thaáng Saáu 1998, Höåi àöìng Nhaâ nûúác àaä quyïët àõnh rùçng, têët caã caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác coá cöng nhên bõ mêët viïåc phaãi thiïët lêåp caác trung têm dõch vuå taái tuyïín duång, nhùçm trúå giuáp thu nhêåp, àoáng goáp vaâo baão hiïím cuöåc söëng, y tïë vaâ thêët nghiïåp, cung cêëp caác dõch vuå àaâo taåo vaâ taái tuyïín duång. Nhûäng ngûúâi thuöåc diïån àûúåc höî trúå thu nhêåp seä àûúåc höî trúå trong ba nùm, sau àoá cöng nhên seä àûúåc chuyïín sang chûúng trònh thêët nghiïåp vaâ seä chêëm dûát möëi liïn hïå vúái xñ nghiïåp ban àêìu cuãa hoå. Tuy hïå thöëng höî trúå taái tuyïën duång àaä àûúåc thiïët lêåp úã hêìu hïët caác thaânh phöë, nhûng sûå höî trúå àoá rêët haån chïë do thiïëu kinh phñ, do sûå phên taán theo vuâng vaâ sûå trò trïå trong viïåc taåo viïåc laâm úã khu vûåc dõch vuå vaâ phi chñnh thûác. Trung Quöëc àaä chuyïín gaánh nùång baão trúå xaä höåi àoá sang cêëp àõa phûúng - phêìn lúán laâ cêëp thaânh phöë. Vò tònh traång thêët nghiïåp hïët sûác töìi tïå úã nhûäng àõa phûúng khöng coá ngaânh kinh tïë muäi nhoån hoùåc thiïëu nguöìn taâi chñnh nïn úã núi naâo maâ vêën àïì thêët nghiïåp trêìm troång hún thò núi àoá cuäng khoá loâng àaãm nhêån àûúåc nghôa vuå xaä höåi naây hún. Nùm 1998, nhû laâ möåt phêìn trong goái chñnh saách kñch thñch chi tiïu ngên saách, chñnh quyïìn trung ûúng àaä tùng cûúâng thïm kinh phñ cho chñnh quyïìn àõa phûúng àïí thûåc hiïån caác chûúng trònh baão trúå xaä höåi àöëi vúái cöng nhên bõ mêët viïåc tûâ caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác úã nhûäng vuâng ngheâo. Nhûng kinh phñ vêîn chûa àaáp ûáng àuã úã mûác àöå cêìn thiïët. Kïët quaã laâ khöng phaãi ngûúâi bõ mêët viïåc naâo cuäng àûúåc xïëp vaâo diïån thuöåc chûúng trònh dõch vuå taái tuyïín duång, maâ hoå chó àûúåc nhêån möåt mûác trúå cêëp töëi thiïíu. Nhûäng höå gia àònh thaânh thõ coá thu nhêåp thêëp àaáp ûáng tiïu chuêín cuãa chûúng trònh cuäng khöng àûúåc nhêån mûác trúå cêëp töëi thiïíu. Khoaãng cöng nhên bõ mêët viïåc àaä noái rùçng hoå chûa bao giúâ àûúåc nhêån trúå cêëp nùm 1999 cuãa hoå vò nhiïìu chñnh quyïìn àõa phûúng khöng coá khaã nùng chi traã. Tiïìn lûúng hûu cuäng bõ khêët lêìn, aãnh hûúãng àïën àúâi söëng cuãa ñt nhêët laâ 3,6 triïåu ngûúâi hûu trñ nùm Chñnh phuã àaä coá nhûäng bûúác tiïën vûúåt bêåc trong viïåc caãi caách hïå thöëng baão trúå xaä höåi. Viïåc cung cêëp baão hiïím xaä höåi àaä àûúåc cuãng cöë vaâo thaáng Ba 1998, thuöåc traách nhiïåm cuãa Böå Lao àöång vaâ Baão trúå xaä höåi, àöìng thúâi böå naây cuäng nùæm luön caác cuåc, vuå àang quaãn lyá chûúng trònh hûu trñ thaânh thõ vaâ chûúng trònh nöng thön tònh nguyïån. Böå naây cuäng quaãn lyá quyä lûúng hûu, baão hiïím y tïë vaâ baão hiïím thêët nghiïåp. Viïåc saáp nhêåp naây seä giuáp giaãi quyïët caác vêën àïì thöëng nhêët vaâ múã röång àöëi tûúång trúå giuáp, àöìng thúâi tùng cûúâng viïåc quaãn lyá ngên quyä vaâ giaám saát caã hïå thöëng. Thaáng Nùm 1998, chñnh phuã àaä àïì ra muåc tiïu laâ trong nùm nùm seä thaânh lêåp xong möåt

164 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 155 hïå thöëng baão trúå xaä höåi hoaân chónh úã khu vûåc thaânh thõ, bao truâm caã khu vûåc quöëc doanh vaâ ngoaâi quöëc doanh. Nhûng viïåc quaãn lyá vaâ giaám saát yïëu keám, cuäng nhû thiïëu vùæng nhûäng khuyïën khñch àöëi vúái sûå tham gia cuãa khu vûåc tû nhên àaä àùåt ra nhûäng thaách thûác lúán lao. Nguöìn kinh phñ cuäng!aâ möåt khoá khùn khaác. Tuy viïåc àoáng baão hiïím thêët nghiïåp àaä tùng tûâ 1% tiïìn lûúng lïn àïën 3% nùm 1999, nhûng möåt phêìn lúán àaä àûúåc sûã duång àïí höî trúå.cho cöng nhên bõ mêët viïåc vaâ chu cêëp cho dõch vuå taái tuyïín duång. Kïët quaã laâ vêîn khöng chùæc laâm thïë naâo coá thïí kiïëm àuã kinh phñ àïí àaáp ûáng nhûäng nhu cêìu trong tûúng lai khi cöng nhên bõ mêët viïåc trúã thaânh ngûúâi thêët nghiïåp múã trong nhûäng nùm tiïëp theo. Tûúng tûå, nhiïìu thaânh phöë yïëu keám vïì mùåt taâi chñnh àaä gùåp khoá khùn trong viïåc thûåc hiïån caác nhiïåm vuå khöng àûúåc cêëp kinh phñ do Höåi àöìng Nhaâ nûúác giao àïí cung cêëp caác höî trúå xaä höåi cho ngûúâi ngheâo. Giaãm àoái ngheâo úã nöng thön. Caác chûúng trònh giaãm àoái ngheâo cuãa chñnh phuã têåp trung vaâo caác vuâng ngheâo àaä xaác àõnh trûúác. Chûúng trònh nhùçm nêng cêëp cú súã haå têìng vaâ coá nhûäng höî trúå hoùåc trúå giuáp cú baãn cho nöng dên àïí tùng cûúâng khaã nùng taåo thu nhêåp cuãa hoå. Nùm 1999, kinh phñ daânh cho giaãm àoái ngheâo àaä tùng thïm 6,5 tyã nhên dên tïå, lïn àïën 24,6 tyã nhên dên tïå (bùçng 2,8% nguöìn thu nùm 1997 cuãa chñnh phuã). Tuy mûác kinh phñ coá thïí laâ thoaã àaáng nhûng roä raâng vêîn coân nhiïìu lônh vûåc coá thïí nêng cao taác duång cuãa chûúng trònh thöng qua viïåc xaác àõnh àöëi tûúång töët hún, minh baåch hún vaâ giaám saát viïåc sûã duång ngên quyä chùåt cheä hún. Àêìu tû vaâo vöën con ngûúâi. Thaáng Saáu 1999, Höåi àöìng Nhaâ nûúác àaä ra möåt quyïët àõnh nhùçm tùng chêët lûúång vaâ nùng lûåc cuãa hïå thöëng giaáo duåc. Caác muåc tiïu àûúåc àïì ra laâ: Tùng chi tiïu cuãa chñnh phuã cho giaáo duåc thïm 1% möåt nùm tûâ nùm 1999 àïën Chuá troång àïën giaáo duåc chêët lûúång taåi têët caã caác cêëp cuãa hïå thöëng giaáo duåc vaâ caãi caách phûúng phaáp giaãng daåy. Trao quyïìn chuã àöång lúán hún cho chñnh quyïìn àõa phûúng trong viïåc chùm lo sûå nghiïåp giaáo duåc, tùng thïm söë hoåc sinh nhêån vaâo caác trûúâng phöí thöng trung hoåc vaâ àaåi hoåc, vaâ thûåc hiïån caác chñnh saách khuyïën khñch phaát triïín trûúâng tû. Duy trò chûúng trònh quöëc gia vïì giaáo duåc tiïíu hoåc bùæt buöåc taåi caác vuâng ngheâo (quy àõnh phöí cêåp chñn nùm giaáo duåc bùæt buöåc) tûâ sau nùm Saáng kiïën caãi caách giaáo duåc cuãa Höåi àöìng Nhaâ nûúác phêìn naâo bùæt nguöìn tûâ taác àöång lan toaã àêìy hûáa heån cuãa viïåc tùng chi tiïu cho giaáo duåc, àûúåc ûúác tñnh úã mûác 0,3 àïën 1,3% GDP. Nhûäng baâi hoåc cho chñnh saách xaä höåi Têët caã caác nûúác trong khu vûåc, kïí caã nhûäng nûúác khöng chõu taác àöång trûåc tiïëp cuãa khuãng hoaãng -nhû Trung Quöëc - àïìu àaä ruát ra àûúåc baâi hoåc trong viïåc thiïët kïë caác chñnh saách vaâ thïí chïë xaä höåi. Thûá nhêët, khuãng hoaãng laâ lúâi caãnh baáo rùçng caác cuá söëc kinh tïë vô mö coá thïí gêy nhûäng hêåu quaã thaãm haåi vïì mùåt xaä höåi, vaâ khöng coá gò àaãm baão möåt sûå tùng trûúãng liïn tuåc. Tuy caác nûúác àïìu coá nhiïìu nöî lûåc àïí ngùn chùån nhûäng cuá söëc tûúng tûå trong tûúng lai, nhûng hoå coá thïí phaãi traã möåt caái giaá àùæt hún - àoá laâ sûå biïën àöång cao hún trong thaânh tûåu kinh tïë - cho sûå tùng trûúãng cao vöën coá thïí xuêët hiïån khi nhûäng nûúác naây höåi nhêåp sêu hún vaâo nïìn kinh tïë toaân cêìu. Àiïím naây coá nhûäng yá nghôa rêët quan troång àöëi vúái caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc nhiïìu vaâo tùng trûúãng vaâ toaân duång lao àöång àïí xêy dûång maång lûúái an sinh cuãa mònh. Thûá hai, caác nûúác chûa àûúåc chuêín bõ cho viïåc khùæc phuåc nhûäng thiïåt haåi to lúán vïì nhên lûåc do sûå khuãng hoaãng coá hïå thöëng, diïîn ra trïn diïån röång, coá thïí gêy ra. Kïët quaã laâ, sûå ûáng phoá bõ chêåm trïî, nûãa vúâi vaâ àûát àoaån. Àiïìu naây chuã yïëu laâ do hïå thöëng thöng tin, maång lûúái an sinh vaâ caác sùæp xïëp vïì mùåt thïí chïë vöën töìn taåi tûâ trûúác khuãng hoaãng - nhûäng àiïìu naây àaä caãn trúã khaã nùng chñnh phuã coá thïí phaãn ûáng mau leå vaâ thoaã àaáng. Hïå thöëng thöng tin trong caác nûúác bõ khuãng hoaãng hûúáng vaâo viïåc theo doäi phuác lúåi

165 156 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín daâi haån cuãa caác höå gia àònh, vaâ vò thïë khöng thïí thñch ûáng vúái tñnh chêët àöåt ngöåt vaâ àùåc thuâ cuãa caác taác àöång khuãng hoaãng. Àiïìu tra höå gia àònh úã Malaisia (thu nhêåp) vaâ àiïìu tra úã Thaái Lan (thu nhêåp vaâ tiïu duâng) àïìu àûúåc tiïën haânh hai nùm möåt lêìn, vúái kïët quaã chó cung cêëp àûúåc möåt nùm sau khi tiïën haânh àiïìu tra. ÚÃ Thaái Lan, phaãi cêìn saáu thaáng àïí phên tñch caác söë liïåu thu thêåp àûúåc trong caác cuöåc àiïìu tra lûåc lûúång lao àöång. ÚÃ Inàönïsia, àiïìu tra haâng quyá vïì lûåc lûúång lao àöång àaä bõ tûâ boã vò mûác àöå biïën àöång cuãa noá khöng àaáng cöng sûác boã ra. Hún nûäa, caác cöng cuå àiïìu tra thûúâng khöng phaãi àa muåc tiïu, vò thïë rêët khoá gùæn caác söë liïåu thu nhêåp vaâ tiïu duâng vúái caác kïët cuåc xaä höåi vaâ chñnh saách cuãa chñnh phuã. Maång lûúái an sinh xaä höåi trûúác khuãng hoaãng thûúâng chùæp vaá vaâ nhoã beá. Kïët quaã laâ, chñnh phuã coá rêët ñt caác chûúng trònh àïí lûåa choån sûã duång. Nhûng ngay caã úã nhûäng núi àaä coá nïìn taãng cho caác chûúng trònh töët - nhû chûúng trònh àaãm baão mûác söëng úã Haân Quöëc vaâ Thaái Lan - thò vêîn cêìn coá thúâi gian àïí tòm kinh phñ cho chûúng trònh. Ngên saách böí sung cho chûúng trònh àaãm baão mûác söëng úã Haân Quöëc chó àaáp ûáng àûúåc 7% söë ngûúâi ngheâo múái, trong khi àöëi tûúång thuöåc diïån àaãm baão cuãa chûúng trònh (tûác laâ kïí caã söë ngûúâi ngheâo cuä vaâ ngûúâi ngheâo múái) àaä thu heåp tûâ 32% trûúác khuãng hoaãng xuöëng chó coân trïn 17% nùm ÚÃ Thaái Lan, chó coá möåt phêìn ba söë ngûúâi ngheâo coá tuöíi laâ àûúåc nhêån lûúng hûu xaä höåi, maâ cuäng chó úã mûác bùçng möåt phêìn ba so vúái mûác töëi thiïíu cêìn thiïët. Caã hai nûúác naây àïìu chêëp nhêån tùng thïm ngên quyä àïí múã röång caác chûúng trònh naây vaâo thaáng Tû rêët lêu sau khi taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng àaä trúã nïn roä raâng. Àiïìu naây cho thêëy caác vêën àïì mang tñnh kyä thuêåt nhû xaác àõnh àöëi tûúång vaâ tñnh khaã thi cuãa viïåc múã röång quy mö caác chûúng trònh hiïån coá khöng phaãi laâ nhûäng trúã ngaåi duy nhêët. Caác yïëu töë chñnh trõ vaâ vùn hoaá cuäng phaát huy taác duång. Nhiïìu nûúác bõ khuãng hoaãng àaä coá têåp quaán tûå cêëp tûå tuác, vaâ chñnh phuã kiïn quyïët traánh taåo ra thoái quen yã laåi vaâo sûå ban phaát cuãa nhaâ nûúác. Nhûäng ngûúâi ngheâo coá tuöíi hay nhûäng gia àònh khöën khoá (àöëi tûúång cuãa caác chûúng trònh trúå cêëp), nhûäng ngûúâi àang khêín thiïët cêìn sûå höî trúå cuãa nhaâ nûúác, laåi khöng phaãi laâ àöëi tûúång coá thïë lûåc chñnh trõ. Kïët quaã laâ, caác chñnh saách cuãa chñnh phuã nhùçm vaâo nhûäng nhoám ngûúâi coá tiïëng noái úã thaânh thõ. Sûå phöëi húåp giûäa caác cú quan thûåc hiïån chñnh saách vaâ caác cêëp, caác ngaânh coá traách nhiïåm khöng thñch àaáng nïn àaä dêîn àïën sûå ûáng phoá àûát àoaån vaâ giaãm hiïåu lûåc cuãa chñnh saách. ÚÃ Thaái Lan, cêëu truác chia cùæt cuãa chûúng trònh àaä gêy ra lúåi ñch chöìng cheáo (chùèng haån, trúå cêëp qua thuïë vaâ trúå cêëp cho treã em) vaâ sûå hûúáng dêîn thiïëu nhêët quaán (Luêåt baão vïå ngûúâi lao àöång nùm 1998 yïu cêìu phaãi tñch húåp caác khoaãn tiïët kiïåm àïí daânh, trong khi Luêåt baão trúå xaä höåi thaáng Mûúâi hai 1998 laåi àûa ra hïå thöëng lûúng hûu theo nguyïn tùæc ngûúâi ài laâm àoáng goáp àïí traã cho ngûúâi vïì hûu). ÚÃ Inàönïsia, chûúng trònh taåo viïåc laâm àûúåc thûåc hiïån thöng qua rêët nhiïìu böå, gêy ra sûå chöìng cheáo úã cêëp àõa phûúng vaâ sûå lêîn löån vïì caác chûúng trònh khaác nhau, cêëu truác ra quyïët àõnh cuãa chuáng vaâ àiïìu kiïån húåp lïå cho àöëi tûúång cuãa chûúng trònh. Noái chung, thiïëu möåt caái nhòn phöëi húåp vïì maång lûúái an sinh àaä saãn sinh ra nhûäng chñnh saách chûa töëi ûu khi khöng cên nhùæc nhûäng sûå àaánh àöíi vaâ taác àöång lan toaã giûäa caác kïnh can thiïåp khaác nhau - thõ trûúâng lao àöång, lûúng hûu, caác chûúng trònh vïì àoái ngheâo. Thûá ba, vêën àïì thïí chïë àöëi vúái caã viïåc quaãn lyá kinh tïë vô mö lêîn dõch vuå xaä höåi; caác chñnh saách chó töët khi chuáng àûúåc thûåc hiïån. Cuöåc khuãng hoaãng àaä böåc löå nhûäng yïëu keám trong quaãn lyá ngên saách úã nhiïìu nûúác. Ngay caã sau khi Chñnh phuã Inàönïsia vaâ Thaái Lan àaä chêëp nhêån möåt chñnh saách taâi khoaá múã röång hún thò hoå vêîn gùåp rùæc röëi khi phaãi tùng mûác chi tiïu thûåc sûå. Hún nûäa, caác thïí chïë ngên saách chuã chöët vêîn thiïëu nùng lûåc phaát hiïån ra nhûäng chûúng trònh höî trúå ngûúâi ngheâo hûäu hiïåu nhêët. ÚÃ Inàönïsia, töëc àöå giaãi ngên caác khoaãn chi tiïu cho maång lûúái an sinh xaä höåi trong chñn thaáng àêìu nùm taâi khoaá 1999 chó bùçng 37% ngên saách haâng nùm. Möåt phêìn nguyïn nhên laâ do nhûäng khoá khùn trong viïåc múã röång chûúng trònh vaâ kiïën taåo caác chûúng trònh múái. Ngên saách tùng nhanh àaä gêy cùng thùèng cho nùng lûåc thûåc hiïån vaâ coá thïí laâm phûúng haåi

166 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 157 Khung 6.5 Thûåc hiïån chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång: baâi hoåc cuãa Inàönïsia Àaánh giaá caác chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång úã lnàönïsia cho thêëy rùçng, chó hún möåt phêìn ba söë höå ngheâo àûúåc tham gia. Coá sûå roâ ró lúåi ñch lúán sang cho nhûäng ngûúâi khöng ngheâo. ÚÃ Jakarta, 9% söë höå ngheâo àaä coá luác tham gia chûúng trònh, trong khi con söë naây úã höå coá thu nhêåp trung bònh laâ 30%. ÚÃ Me dan, chó coá 5 trong söë hún 400 höå ngheâo àûúåc tham gia chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång, vò chuã thêìu sûã duång cöng nhên cuãa riïng hoå. Mûác àöå roâ ró cao coá thïí truy cûáu tûâ möåt söë yïëu töë sau: Sûå cêu kïët vúái àiïìu phöëi viïn dûå aán cho pheáp möåt söë cöng nhên laâm viïåc ñt hún söë giúâ àaä khai baáo vúái mûác lûúng tûúng àöëi cao. Dûå aán do Vuå Nhên lûåc thûåc hiïån àaä ûu tiïn cao àöå cho nhûäng cöng nhên bõ thay thïë (nhûäng ngûúâi chûa chùæc àaä laâ ngûúâi ngheâo). Àõa àiïím vaâ dûå aán khöng phaãi luác naâo cuäng àûúåc choån vò lúåi ñch cuãa ngûúâi ngheâo. Sûå tham gia cuãa ngûúâi ngheâo cuäng bõ haån chïë do viïåc thanh toaán tiïìn lûúng theo tuêìn, do àõa àiïím böë trñ dûå aán khöng thuêån tiïån, giúâ laâm viïåc cûáng nhùæc (khöng thïí laâm thïm viïåc khaác), vaâ thiïëu quan têm àïën kyä nùng, kinh nghiïåm vaâ nùng lûåc cuãa àõa phûúng. Rêët nhiïìu trong söë caác tiïu chuêín naây, cuâng vúái loaåi hònh cöng viïåc khöng àûúåc xaä höåi chêëp nhêån daânh cho phuå nûä vaâ thúâi gian biïíu khöng nhêët quaán vúái traách nhiïåm gia àinh àaä khiïën sûå tham gia cuãa phuå nûä thêëp hùèn. Chñnh phuã àang tòm caách giaãm búát sûå roâ ró vaâ tùng thïm mûác àöå tham gia cuãa phuå nûä. Nguöìn: Klugman 1999b. àïën tñnh hûäu hiïåu cuãa viïåc xaác àõnh àöëi tûúång chûúng trònh, tùng nguy cú tham nhuäng vaâ sûã duång ngên quyä sai muåc àñch. Lo ngaåi vïì tñnh minh baåch trong viïåc chi tiïu ngên quyä cuäng coá thïí goáp phêìn gêy ra sûå trò hoaän trong viïåc thûåc hiïån chûúng trònh úã caã Inàönïsia lêîn Thaái Lan. Nhûäng kinh nghiïåm tûúng phaãn nhau vïì chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång úã Inàönïsia vaâ Haân Quöëc àaä cho thêëy vêën àïì thïí chïë nghiïm troång ra sao. Chûúng trònh phuác lúåi viïåc laâm cuãa Haân Quöëc àûúåc thiïët kïë vaâ thûåc hiïån töët. Noá àaä xaác àõnh àûúåc sûå khaác nhau trong àúâi söëng cuãa ngûúâi ngheâo. Chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång cuãa Inàönïsia laåi bõ rùæc röëi do caác dûå aán xaác àõnh àöëi tûúång rêët töìi (khung 6.5). Trong saáu vuâng cuãa Inàönïsia, núi tiïën haânh cöng taác thêím àõnh nhanh, gêìn hai phêìn ba söë höå ngheâo khöng àûúåc tham gia caác dûå aán - trong khi nhiïìu höå khöng ngheâo laåi àûúåc hûúãng lúåi. Ngoaâi ra, coân coá thïí coá sûå thêët thoaát do cöng taác quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ tinh thêìn traách nhiïåm yïëu keám. Caác chñnh saách xaä höåi nhùçm baão vïå nhûäng ngûúâi dïî bõ töín thûúng Caác chñnh saách xaä höåi úã Àöng AÁ phaãi thûåc hiïån nhûäng muåc tiïu chûa hoaân thaânh cuãa nhûäng nùm trûúác khuãng hoaãng vaâ àaáp ûáng nhu cêìu múái cuãa dên söë thaânh thõ àang ngaây möåt tùng lïn vaâ giaâ ài. Hún nûäa, caác höå gia àònh coá xu hûúáng trúã nïn dïî bõ töín thûúng hún trûúác trong möåt thïë giúái àang toaân cêìu hoáa vaâ vúái hïå thöëng trúå giuáp gia àònh truyïìn thöëng àaä suy yïëu hún. Nhûäng àoâi hoãi naây dïî tòm àûúåc dõp àïí baây toã trïn caác diïîn àaân chñnh trõ hún trûúác, nhúâ àoá taåo ra nhûäng cú höåi àïí thaão luêån möåt caách coá tñnh xêy dûång vïì caác vêën àïì xaä höåi - cuäng nhû nguy cú caác muåc tiïu phêën àêëu bõ caác nhoám àùåc lúåi cûúáp àoaåt, gêy phûúng haåi cho ngûúâi ngheâo noái chung khöng coá tiïëng noái àaáng kïí. Caác chñnh saách húåp lyá vaâ caác thïí chïë hûäu hiïåu seä laâ àiïìu kiïån thiïët yïëu àïí khöi phuåc tùng trûúãng cuâng vúái cöng bùçng, khùæc phuåc cuöåc khuãng hoaãng mang tñnh hïå thöëng vaâ thiïët lêåp maång lûúái an sinh cho nhûäng ngûúâi bõ tùng trûúãng boã qua. Cöång àöìng quöëc tïë cêìn phaãi àoáng vai troâ nhêët àõnh. Xu hûúáng cuãa khu vûåc: thaách thûác vaâ cú höåi Böå mùåt vaâ cú cêëu cuãa caác xaä höåi Àöng AÁ àang thay àöíi nhanh choáng. Àöng AÁ àang trúã nïn giaâ hún, thaânh thõ hún, quy cuã hún vaâ cúãi múã hún caã vïì kinh tïë vaâ chñnh trõ. Nhûäng xu hûúáng naây coá yá nghôa quan troång àöëi vúái caác chñnh saách xaä höåi. Biïën àöíi nhên khêíu seä àûa nhûäng vêën àïì an ninh tuöíi giaâ lïn haâng àêìu vaâ àoâi hoãi phaãi coá sûå thay àöíi trong chi tiïu cöng cöång.

167 158 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Biïën àöíi kinh tïë do sûå chuyïín dõch vïì viïåc laâm, quaá trònh àö thõ hoáa nhanh hún, vaâ tiïëp tuåc quaá trònh toaân cêìu hoáa chi phöëi - seä laâm cho lao àöång cú àöång hún vaâ sûå bêët öín lúán hún cho caác höå gia àònh. Sûå tham gia sêu röång hún vïì mùåt chñnh trõ seä àùåt caác vêën àïì xaä höåi lïn baân nghõ sûå chñnh trõ. Têët caã ba xu hûúáng naây seä gêy sûác eáp àöëi vúái nhûäng cú chïë phi chñnh thûác, dûåa vaâo gia àònh laâ chuã yïëu trong viïåc àaãm baão an ninh cho höå gia àònh vaâ àoâi hoãi lúán hún àöëi vúái caác chûúng trònh chñnh thûác do chñnh phuã quy àõnh. Xu hûúáng nhên khêíu: dên söë giaâ ài nhanh choáng. Hêìu hïët caác nûúác trong khu vûåc àïìu coá möåt cú cêëu dên söë giaâ ài nhanh choáng, do giaãm tyã suêët sinh vaâ tùng tuöíi thoå bònh quên. Tyã lïå phuå thuöåc cuãa tuöíi giaâ - söë dên tûâ 65 tuöíi trúã lïn chia cho söë dên tûâ 15 àïën 64 tuöíi - vêîn coân tûúng àöëi thêëp, àa phêìn àïìu tûâ 5 àïën 8%, trûâ möåt ngoaåi lïå lúán laâ Trung Quöëc (9,5%). Nhûng tyã lïå naây dûå kiïën seä tùng gêëp àöi chó trong voâng 30 nùm nûäa, vaâ gêëp ba sau 40 nùm, àaåt tyã lïå 27% nùm gêìn bùçng mûác dûå baáo cuãa Àöng Êu vaâ Trung AÁ, vaâ cao hún nhiïìu caác vuâng àang phaát triïín khaác. Quaá trònh laäo hoáa naây laâ àùåc biïåt nhanh so vúái chuêín mûåc trûúác àêy: nûúác Phaáp phaãi mêët 140 nùm vaâ Thuåy Àiïín mêët 86 nùm àïí söë ngûúâi giaâ cuãa hoå tùng gêëp àöi. Biïën àöíi nhên khêíu hoåc coá aãnh hûúãng quan troång àïën chi tiïu cöng cöång vaâ caác chûúng trònh baão àaãm xaä höåi. Tuöíi thoå bònh quên úã àöå tuöíi 65 hiïån nay dao àöång tûâ thoå thïm 11,2 àïën 16,2 nùm nûäa àöëi vúái nam giúái vaâ 12,2 àïën 19,7 nùm nûäa àöëi vúái phuå nûä. Trong voâng 40 nùm nûäa, mûác tùng tuöíi thoå bònh quên dûå kiïën cuãa àöå tuöíi 65 laâ tûâ 2 àïën 4 nùm nûäa. Àiïìu naây cho thêëy tñnh chêët dïî bõ töín thûúng coá nguy cú lúán hún àöëi vúái ngûúâi giaâ vaâ sûå cêìn thiïët phaãi chuá troång vaâo an ninh tuöíi giaâ, trong àoá coá lûúng hûu vaâ y tïë. Àöìng thúâi, tyã lïå phuå thuöåc úã ngûúâi treã - söë dên tûâ 0 àïën 14 tuöíi chia cho söë dên tûâ 15 àïën 64 tuöíi - dûå kiïën seä giaãm tûâ khoaãng 41% hiïån nay xuöëng coân 31% àïën nùm Àiïìu naây cuäng coá aãnh hûúãng quan troång àïën chi tiïu cuãa chñnh phuã, nhêët laâ àöëi vúái giaáo duåc. Thay àöíi trong tyã suêët sinh vaâ tuöíi thoå bònh quên trong khu vûåc coá quan hïå chùåt cheä vúái mûác thu nhêåp. Haân Quöëc laâ nûúác coá bûúác tiïën maånh nhêët trong biïën àöíi nhên khêíu hoåc, vúái tyã lïå phuå thuöåc cuãa ngûúâi giaâ dûå baáo seä àaåt 40% nùm Caác con söë tûúng ûáng cuãa Laâo laâ 8% vaâ Campuchia laâ 11%. Coân coá nhûäng trûúâng húåp ngoaåi lïå: dên söë Trung Quöëc giaâ nhanh hún mûác tûúng ûáng vúái thu nhêåp cuãa nûúác naây, coân Malaisia laåi cho thêëy àiïìu ngûúåc laåi. Nhûng trong nhiïìu nûúác seä coá ñt ngûúâi lao àöång trong àöå tuöíi hún àïí chùm lo cho möåt tyã troång ngaây caâng tùng nhûäng ngûúâi coá tuöíi, àiïìu àoá coá yá nghôa rêët quan troång àöëi vúái diïån phuåc vuå vaâ thiïët kïë cuãa caác chûúng trònh lûúng hûu. Xu hûúáng kinh tïë: àö thõ hoáa vaâ dõch vuå. Nùm 1960, têët caã caác nûúác Àöng AÁ àïìu coá dên cû nöng nghiïåp lúán, vúái chûa àïën möåt phêìn ba töíng dên söë söëng trong caác khu vûåc thaânh thõ. Nhiïìu thay àöíi trong xaä höåi trong 40 nùm qua àaä laâm tùng tyã lïå dên cû thaânh thõ - nhanh nhêët laâ úã Haân Quöëc, núi dên cû thaânh thõ tùng tûâ dûúái 30% nùm 1960 lïn àïën hún 80% nùm Quaá trònh àö thõ hoáa seä tiïëp tuåc tùng trong vong 30 nùm túái. Àïën nùm 2030, seä chó coân möåt söë ñt caác nûúác Àöng AÁ coá tyã lïå dên cû àö thõ dûúái 50%. ÚÃ nhiïìu nûúác khaác, nhû Malaisia vaâ Philippin, ñt nhêët 70% dên söë dûå kiïën seä söëng úã thaânh thõ. Xu hûúáng àö thõ hoáa dûå kiïën seä soáng àöi vúái quaá trònh chuyïín dõch kinh tïë. Nùm 1996, nöng nghiïåp vêîn chiïëm möåt tyã troång lúán trong GDP vaâ thêåm chñ úã nhiïìu nûúác, noá coân taåo ra nhiïìu cöng ùn viïåc laâm hún, nhû Trung Quöëc vaâ caác nûúác chuyïín àöìi khaác, tyã lïå naây àaåt túái tûâ 70% trúã lïn. Cuâng vúái viïåc tiïëp tuåc cöng nghiïåp hoáa vaâ tûå do hoáa thõ trûúâng, tyã troång viïåc laâm trong nöng nghiïåp dûå kiïën seä giaãm rêët nhanh. Cho duâ coân nhiïìu trúã lûåc hiïån taåi do khuãng hoaãng gêy ra nhûng seä coá nhiïìu cöng nhên laâm viïåc trong thõ trûúâng lao àöång chñnh thûác úã caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng cuäng nhû caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi. Nhûäng xu hûúáng naây coá thïí laâm suy yïëu cú chïë höî trúå vaâ khùæc phuåc truyïìn thöëng. Trong nhûäng xaä höåi chuã yïëu laâ nöng nghiïåp vúái nhûäng gia àònh coá quy mö lúán thò nhûäng caách daân xïëp phi chñnh thûác - nhû con caái höî trúå thu nhêåp cho ngûúâi giaâ hoaåt àöång rêët töët. Truyïìn

168 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 159 thöëng vùn hoáa cuãa chêu AÁ, trong àoá nhêën maånh àïën caác giaá trõ gia àònh, seä höî trúå àùæc lûåc cho viïåc baão töìn nhûäng caách daân xïëp àoá úã chûâng mûåc nhêët àõnh, nhûng Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc laåi cho thêëy nhûäng thïë lûåc mang chêët hiïån àaåi cuäng rêët maånh. Hún hai phêìn ba söë cha meå tûâ 60 tuöíi trúã lïn vêîn söëng cuâng vúái ngûúâi con lúán úã Malaisia, Philippin, Thaái Lan vaâ Viïåt Nam. Nhûng úã Haân Quöëc, chó coá 49% söë cha meå laâ söëng nhû vêåy nùm 1994, giaãm tûâ 78% nùm ÚÃ Nhêåt Baãn, tyã lïå ngûúâi tûâ 60 tuöíi trúã lïn lêëy gia àònh laâm nguöìn thu nhêåp chñnh cho mònh laâ 6% nùm 1990, giaãm tûâ 16% nùm (Mùåc duâ con söë naây coân cao hún nhiïìu so vúái caác nûúác phûúng Têy, nhû úã Anh laâ 0,1% vaâ úã Myä laâ O,7%). Tuy caác xaä höåi chêu AÁ coá thïí phaãn aánh nïìn taãng gia àònh vûäng chùæc hún caác nûúác phûúng Têy, nhûng mûác àöå vaâ phaåm vi trúå cêëp mang tñnh tû nhên khoá coá thïí coi laâ àuã. Àö thõ hoáa nhanh kïët húåp vúái tyã suêët sinh giaãm vaâ tyã lïå phuå thuöåc cuãa ngûúâi giaâ cao seä taåo ra aáp lûåc ngaây caâng lúán lïn hïå thöëng höî trúå thu nhêåp phi chñnh thûác, dûåa vaâo gia àònh vaâ cöång àöìng. Àöìng thúâi, viïåc laâm trong khu vûåc chñnh thûác phong phuá hún seä taåo ra nhu cêìu lúán hún àöëi vúái cú chïë baão trúå xaä höåi chñnh thûác. Kinh nghiïåm gêìn àêy cuãa Haân Quöëc àaä minh hoåa möåt àiïìu: nöng nghiïåp vaâ khu vûåc phi chñnh thûác khöng thïí hêëp thu àûúåc hïët söë ngûúâi thêët nghiïåp (khöng giöëng nhû Inàönïsia), khiïën tònh traång thêët nghiïåp múã úã nûúác naây tùng maånh nhêët trong khu vûåc. Nhûng têët caã nhûäng àiïìu nhû thu nhêåp tùng lïn, nùng lûåc thïí chïë vûäng vaâng hún vaâ möåt cú súã tñnh thuïë dïî thu hún àïìu gùæn vúái quaá trònh chñnh thûác hoáa maånh hún, khiïën cho viïåc àaáp ûáng caác nhu cêìu àoá cuäng dïî daâng hún. Cuöëi cuâng, nhûäng xu hûúáng gêìn àêy trong thûúng maåi, cöng nghïå, luöìng vöën vaâ hïå thöëng chñnh trõ àaä àûa àïën möåt trêåt tûå thïë giúái ngaây caâng liïn kïët chùåt cheä hún. Tham gia bïìn vûäng vaâ ngaây caâng sêu vaâo nïìn kinh tïë toaân cêìu laâ yïëu töë quyïët àõnh taåo ra sûå diïåu kyâ Àöng ÊË vaâ seä tiïëp tuåc laâ möåt àöång lûåc maånh meä àïí nêng cao nùng suêët trong khu vûåc. Nhûng toaân cêìu hoáa cuäng coá thïí laâm tùng tñnh bêët öín àõnh. Hún nûäa, khöng coá gò àaãm baão rùçng lúåi ñch cuãa quaá trònh höåi nhêåp khu vûåc vaâ toaân cêìu seä àûúåc chia seã giûäa caác caá nhên, caác höå gia àònh, caác nhoám thiïíu söë, caác cöång àöìng vaâ caác quöëc gia. Toaân cêìu hoáa coá khaã nùng tùng thïm cú höåi, nhûng cuäng coá thïí laâm nhiïìu nhoám ngûúâi trúã nïn dïî bõ töín thûúng hún. Caác nûúác cêìn nhêën maånh àïën viïåc quaãn lyá kinh tïë vô mö húåp lyá, baão àaãm caác thaânh phêìn röång lúán cuãa xaä höåi àïìu àûúåc chia seã thaânh quaã cuãa viïåc höåi nhêåp toaân cêìu, vaâ thûåc haânh möåt cú chïë giaãm thiïíu nhûäng cuá söëc khi chuáng xaãy ra. Xu hûúáng chñnh trõ: nïìn dên chuã vaâ khaã nùng tham gia cuãa cöng chuáng ngaây caâng múã röång. Chuyïín biïën theo hûúáng dên chuã vaâ sûå tham gia chñnh trõ cuãa cöng chuáng ngaây caâng tùng trong nhiïìu nûúác cuãa khu vûåc àang coá aãnh hûúãng àïën böëi caãnh xaä höåi. Caác töí chûác phi chñnh phuã (NGOs) vaâ xaä höåi vùn minh àang àoâi hoãi ngaây caâng nhiïìu vïì tinh thêìn traách nhiïåm cao trong viïåc sûã duång caác nguöìn lûåc chung, gay gùæt nhêët laâ úã Inàönïsia, vaâ úã Thaái Lan cuäng vêåy. Àoá laâ àêëu hiïåu laânh maånh. Nhûng kinh nghiïåm cuãa Philippin cho thêëy cöång àöìng NGO lúán maånh khöng phaãi luác naâo cuäng coá kïët quaã trïn chñnh trûúâng. Khi hïå thöëng chñnh trõ àaä trûúãng thaânh, möëi quan têm maâ caác nhoám ngûúâi cuãa xaä höåi vùn minh àûa ra cêìn àûúåc gùæn vúái nhûäng thïí chïë chñnh trõ chñnh thöëng. Nhûäng àoâi hoãi múái àöëi vúái chñnh phuã coá xu hûúáng buöåc chñnh phuã phaãi chi tiïu nhiïìu hún cho maång lûúái an sinh xaä höåi. Caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng seä múã röång quy mö höî trúå cuãa mònh àïì àaáp ûáng nhu cêìu àang tùng lïn cuãa caác têìng lúáp trung lûu ngaây nay coá tiïëng noái lúán hún. Caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi (nhêët laâ Trung Quöëc) seä giaãm búát sûå höî trúå cuãa hoå vúái caác cöng chûác nhaâ nûúác, vò möåt hïå thöëng cöng bùçng hún vaâ coá khaã nùng duy trò vïì mùåt taâi chñnh hún. Nhiïìu nûúác àaä àaåt àûúåc sûå nhûúång böå trong caác möëi quan hïå vúái ngûúâi lao àöång. Caác nghiïåp àoaân yïu cêìu phaãi xaác àõnh laåi caác möëi quan hïå ngaânh àïí baão vïå cöng nhên trong nhûäng luác khoá khùn vaâ chia seã lúåi ñch nhûäng luác thuêån buöìm xuöi gioá. Khai thöng möëi quan hïå naây rêët quan troång - phaãi taåo ra àûúåc sûå cên bùçng giûäa quyïìn lúåi húåp phaáp cuãa cöng nhên vaâ yïu cêìu duy trò möåt thõ trûúâng lao àöång linh hoaåt. Möåt giaãi phaáp nhûúång böå coá

169 160 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín thïí laâ àaãm baão tñnh linh hoaåt cuãa mûác lûúng úã cêëp doanh nghiïåp, trong khi thûåc thi nhûäng cú chïë (nhû baão hiïím thêët nghiïåp) àïí giaãm thiïíu àöå ruãi ro diïîn ra theo chiïìu hûúáng xêëu. Möåt möëi lo ngaåi khaác laâ cuöåc tranh caäi chñnh trõ vïì caác vêën àïì xaä höåi coá thïí chó xoay quanh nhu cêìu vaâ khaát voång cuãa möåt têìng lúáp trung lûu múái - vaâ laâm phûúng haåi àïën caác höå ngheâo vaâ vuâng ngheâo. Giuáp cho tiïëng noái cuãa ngûúâi ngheâo coá troång lûúång hún vaâ bïnh vûåc ngûúâi ngheâo laâ àiïìu rêët quan troång. Cöång àöìng quöëc tïë cêìn giuáp àúä àïí vêën àïì naây luön xuêët hiïån trïn baân thaão luêån vúái caác nûúác trong khu vûåc. Caác nguyïn tùæc àïí coá àûúåc chñnh saách xaä höåi húåp lyá Möîi nûúác Àöng AÁ àïìu coá caách thûúng lûúång xaä höåi cuãa riïng mònh, noá phaãn aánh nöåi dung, têm lyá cûã tri vaâ quaá trònh àùåc thuâ àöëi vúái nûúác êëy. Nhûng coá thïí nïu lïn möåt söë nguyïn tùæc ruát ra tûâ lõch sûã cuãa khu vûåc, kinh nghiïåm quöëc tïë vaâ caác baâi hoåc cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Tùng trûúãng vêîn laâ vuä khñ lïn haåi nhêët àïí chöëng àoái ngheâo. Tuy cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm giaán àoaån nhûäng thaânh tûåu to lúán cuãa cöng cuöåc giaãm àoái ngheâo vaâ caãi thiïån phuác lúåi noái chung, nhûng khöng nïn àùåt cêu hoãi vïì têìm quan troång cuãa caác cú súã nïìn taãng húåp lyá, cho duâ laâ àöëi vúái chñnh saách kinh tïë vô mö hay chñnh saách xaä höåi. Quaã thûåc, cuöåc khuãng hoaãng àaä nïu bêåt àûúåc vai troâ cuãa tùng trûúãng àöëi vúái giaãm àoái ngheâo quan troång nhû thïë naâo - vaâ sûå suy giaãm mûác saãn lûúång coá taác àöång tai haåi ra sao àöëi vúái ngûúâi ngheâo. Tùng trûúãng àaä àoáng goáp nhiïìu nhêët vaâo viïåc giaãm àoái ngheâo trong khu vûåc. Tûâ nùm 1978 àïën 1984, àoái ngheâo àaä giaãm 27% úã Inàönïsia, vaâ tùng trûúãng àaä goáp 70% vaâo thaânh tñch àêìy êën tûúång àoá (hònh 6.6). Nhûng sûå chuyïín dõch vïì hònh thaái phên phöëi trong khu vûåc cuäng rêët maånh meä. Ngoaâi möåt söë ñt trûúâng húåp ngoaåi lïå (Malaisia nhûäng nùm , Inàönïsia ), coân laåi àïìu coá chiïìu hûúáng bêët lúåi -dêîn àïën bêët bònh àùèng cao hún (kïí caã Malaisia trong nhûäng nùm 1980; Ngên haâng Thïë giúái 1997, 1998). ÚÃ möåt söë nûúác, sûå chuyïín dõch hònh thaái phên phöëi lúán àïën mûác chuáng xoáa nhoâa caã nhûäng àoáng goáp tñch cûåc cuãa tùng trûúãng vaâ dêîn àïën àoái ngheâo tùng lïn. Thaái Lan nùm laâ thñ duå àiïín hònh nhêët, nöng thön Trung Quöëc nhûäng nùm vaâ Philippin nhûäng nùm cuäng coá kïët cuåc tûúng tûå. Tùng trûúãng laâ cêìn thiïët. Nhûng chêët lûúång cuãa tùng trûúãng cuäng rêët quan troång. Vúái baãn chêët phöí biïën úã nöng thön cuãa àoái ngheâo Àöng AÁ, caác chñnh saách goáp phêìn thuác àêíy tùng trûúãng úã nöng thön trúã nïn thiïët yïëu. Caác chñnh saách cêìn taåo àiïìu kiïån tiïëp cêån bònh àùèng àïën caác dõch vuå.sûác lao àöång vêîn laâ taâi saãn quan troång nhêët cuãa ngûúâi ngheâo, vaâ caác chñnh saách laâm tùng cêìu vaâ chêët lûúång cuãa lao àöång laâ rêët cêìn thiïët àïí coá àûúåc sûå tùng trûúãng vúái cú súã röång raäi. Caãi thiïån nguöìn vöën con ngûúâi coá yá nghôa quan troång àöëi vúái tùng trûúãng trong thúâi gian trûúác àêy cuãa khu vûåc, vaâ viïåc cung cêëp röång raäi caác dõch vuå y tïë vaâ giaáo duåc cú baãn àûúåc khùæp núi ghi nhêån trong nhûäng thaânh tûåu giaãm àoái ngheâo àêìy êën tûúång cuãa caác nûúác diïåu kyâ. Nhûng trong nhiïìu nûúác tiïn tiïën hún cuãa khu vûåc, àoái ngheâo laåi têåp trung úã nhûäng àöëi tûúång khöng coá hoùåc coá trònh àöå hoåc vêën ngheâo naân. Tiïëp tuåc àêìu tû vaâo vöën con ngûúâi ngaây nay phaãi chùng coân quan troång hún caã trûúác àêy, vò phêìn thûúãng cho viïåc coá kyä nùng seä tùng trong möåt thïë giúái àang phuå thuöåc nhiïìu hún vaâo tri thûác vaâ cöng nghïå. Nguy cú tuåt hêåu cuäng coá thïí cao hún. Viïåc chñnh phuã phaãi baão àaãm sûå tiïëp cêån bònh àùèng vïì y tïë vaâ giaáo duåc ngaây caâng coá yá nghôa quan troång hún. Hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ àïìu coá tyã lïå àïën trûúâng úã cêëp tiïíu hoåc cao (trûâ nhûäng ngoaåi lïå roä raâng cuãa caác nûúác nhoã vaâ ngheâo hún). Thaách thûác hiïån nay laâ phaãi múã röång khaã nùng àûúåc ài hoåc úã cêëp trung hoåc cú súã vaâ nêng cao chêët lûúång cuäng nhû tñnh thiïët thûåc cuãa cêëp giaáo duåc àoá. Vúái mûác thu nhêåp hiïån coá, nhiïìu nûúác trong khu vûåc nhêët laâ Malaisia vaâ Thaái Lan, àaä tuåt hêåu vïì tyã lïå ài hoåc dûå kiïën úã cêëp trung hoåc cú súã - söë hoåc sinh nùm 1995 cao hún nùm 1980 (hònh 6.7). Tùng söë ngûúâi àûúåc ài hoåc úã cêëp trung hoåc cú súã phaãi laâ möåt ûu tiïn haâng àêìu àöëi vúái nhûäng nûúác naây.

170 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 161 Hònh 6.6 Tùng trûúãng goáp phêìn lúán nhêët vaâo viïåc giaãm àoái ngheâo Ghi chuá: Söë êm cho thêëy àoái ngheâo tùng, dêëu êm biïíu thõ phêìn àaä goáp phêìn laâm tùng tònh traång àoái ngheâo. Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái Chi phñ cho giaáo duåc laâ möåt möëi lo ngaåi àöëi vúái ngûúâi ngheâo úã möåt söë nûúác. úá Viïåt Nam, chi phñ caá nhên trûåc tiïëp khi cho con em ài hoåc àïën cêëp trung hoåc cú súã àöëi vúái möåt höå gia àònh nùçm trong nguä phên võ thu nhêåp thêëp nhêët laâ 58% mûác thu nhêåp trung võ cuãa höå gia àònh (Ngên haâng Thïë giúái 1996, tr. 55). Vò hoåc sinh vaâ cha meå hoå noái chung khöng thïí vay tiïìn vaâ traã sau nïn chi phñ cao nhû thïë coá thïí laâ möåt trúã ngaåi khöng thïì vûúåt qua àûúåc àöëi vúái treã em ngheâo àïí theo hoåc cêëp trung hoåc cú súã. Nhiïìu nûúác tiïëp tuåc coá sûå phên hoáa lúán vïì mûác àöå àûúåc ài hoåc giûäa ngûúâi giaâu vaâ ngûúâi ngheâo. ÚÃ Philippin, coá sûå khaác biïåt lúán vïì mûác àöå àûúåc ài hoåc giûäa nhûäng höå ngheâo nhêët vaâ nhûäng höå trung bònh vaâ giaâu nhêët (hònh 6.8). ÚÃ Inàönïsia cuäng coá chïnh lïåch àaáng kïí giûäa caã ba nhoám ngûúâi naây. Hònh thaái naây phêìn naâo bùæt nguöìn tûâ sûå khaác biïåt trong caác kïët quaã giaáo duåc úã thaânh thõ vaâ nöng thön. ÚÃ caã hai nûúác naây, treã em nöng thön ñt àûúåc ài hoåc hún hùèn so vúái treã em thaânh thõ. Vò thïë, chñnh phuã caác nûúác trong khu vûåc phaãi tiïëp tuåc cöë gùæng cung cêëp möåt nïìn giaáo duåc phaãi chùng vïì chi phñ, coá chêët lûúång cao vaâ thiïët thûåc cho treã em ngheâo - nhêët laâ úã nhûäng vuâng nöng thön. Sûå tiïëp cêån bònh àùèng caác dõch vuå y tïë cöng cöång cuäng laâ àiïìu gay cêën. ÚÃ möåt vaâi nûúác Àöng AÁ chi phñ maâ caá nhên phaãi traã cho y tïë chiïëm möåt tyã troång lúán trong töíng chi phñ y tïë. Àiïìu naây rêët bêët bònh àùèng - vaâ cuâng vúái chêët lûúång keám, chuáng àaä goáp phêìn laâm cho ngûúâi ngheâo khöng sûã duång àêìy àuã caác dõch vuå y tïë. Thay àöíi nhên khêíu coá thïí coá lúåi àöëi vúái möåt söë loaåi chi tiïu xaä höåi, nhûng laåi bêët lúåi cho nhûäng khoaãn chi tiïu khaác. Vúái tyã lïå sinh àang giaãm dêìn, giûä cho mûác chi tiïu chung khöng àöíi seä laâm tùng mûác chi tiïu trung bònh cho möåt hoåc sinh trong giaáo duåc vaâ chi tiïu cho möåt bïånh nhên trong viïåc chùm soác baâ meå vaâ treã em. Nhûng dên söë àang giaâ ài coá thïí gêy

171 162 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 6.7 Möåt söë nûúác coá töíng söë hoåc sinh trung hoåc cú súã thêëp hún so vúái tyã lïå tûúng quan vúái thu nhêåp cuãa hoå Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. thïm cùng thùèng cho ngên saách nïëu khöng tòm àûúåc nhûäng giaãi phaáp bïìn vûäng vïì mùåt taâi chñnh trong viïåc traã lûúng hûu vaâ chùm soác y tïë cho ngûúâi giaâ. Chñnh phuã phaãi nhaåy beán trûúác nhûäng taác àöång phên phöëi cuãa caác chñnh saách. Lyá tûúãng nhêët laâ phaåm vi aãnh hûúãng cuãa chñnh phuã - àûúåc ào bùçng taác àöång phên phöëi cuãa caác chñnh saách àaánh thuïë vaâ chi tiïu - phaãi uãng höå ngûúâi ngheâo. Caác chñnh phuã cêìn coá àêìy àuã thöng tin hún vïì phaåm vi aãnh hûúãng cuãa thuïë vaâ chi tiïu, vaâ thöng tin naây phaãi àûúåc phaãn aánh trong quaá trònh lêåp ngên saách, sao cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ caác nhaâ laänh àaåo chñnh trõ nhêån thûác àûúåc àêìy àuã moåi sûå àaánh àöíi khi ra quyïët àõnh chñnh saách. Àiïìu naây àùåc biïåt quan troång vò gaánh nùång núå nêìn cuãa chñnh phuã àang dêng cao do chñnh phuã boã tiïìn vaâo viïåc taái cêëp vöën cho caác ngên haâng àaä taåo ra aáp lûåc cûåc kyâ lúán cho nhûäng khoaãn chi tiïu khöng phaãi àïí traã laäi trong caác nûúác bõ khuãng

172 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 163 Hònh 6.8 Mûác àöå ài hoåc coá xu hûúáng thêëp hún vúái treã em ngheâo trong àöå tuöíi Nguöìn: Filmer hoaãng. Chñnh saách cuãa chñnh phuã cêìn baão àaãm rùçng, ngûúâi ngheâo khöng bõ buöåc phaãi thanh toaán nhûäng hoáa àún àoá khi quaá trònh naây kïët thuác. Caác chûúng trònh vaâ chñnh saách taâi khoáa chöëng chu kyâ coá thïí giaãm nheå nhûäng cuá söëc bêët lúåi. Chñnh saách kinh tïë vô mö húåp lyá seä giuáp giaãm búát khaã nùng xuêët hiïån caác cuá söëc mang tñnh hïå thöëng. Nhûng caác chñnh saách giuáp ngûúâi ngheâo giaãm thiïíu sûå suy giaãm àöåt ngöåt trong thu nhêåp, maâ àöi khi sûå suy giaãm àoá coá tñnh àùåc thuâ riïng, cuäng rêët quan troång - nhêët laâ khi phêìn lúán sûå àoái ngheâo quan saát àûúåc taåi möåt thúâi àiïím nhêët àõnh naâo àoá chó mang tñnh taåm thúâi (Jalan vaâ Ravallion 1998; Pritchett, Suryahadi vaâ Sumarto 2000). Vò caác nïìn kinh tïë trong khu vûåc àïìu rêët thêån troång trong chi tiïu nïn tònh traång múã röång taâi khoáa trong thúâi kyâ suy thoaái seä giuáp quaá trònh àiïìu chónh diïîn ra ïm thêëm maâ khöng laâm phûúng haåi àïën tñnh bïìn vûäng taâi khoáa vaâ loâng tin cuãa caác nhaâ àêìu tû. Caác chûúng trònh löìng gheáp chûác nùng öín àõnh hoáa, tûå àöång múã röång trong thúâi kyâ khuãng hoaãng, seä àùåc biïåt hûäu ñch vò chuáng giuáp duy trò caác hoaåt àöång kinh tïë vaâ trûåc tiïëp höî trúå nhûäng nhoám dïî bõ töín thûúng. Hún nûäa, caác chûúng trònh chuá troång àïën ngûúâi ngheâo coá thïí coá hiïåu ûáng nhên röång rêët lúán vò ngûúâi ngheâo thûúâng phaãi tiïu duâng möåt tyã troång lúán hún trong thu nhêåp cuãa mònh so vúái ngûúâi khöng ngheâo. Nhûäng chûúng trònh nhû thïë àaä töìn taåi trong khu vûåc hoùåc àaä àûúåc triïín khai trong thúâi kyâ khuãng hoaãng. Chuáng coá thïí trúã thaânh möåt böå phêån cuãa maång lûúái an sinh xaä höåi thûúâng xuyïn, vêån haânh úã mûác phaãi chùng trong nhûäng thúâi kyâ tûúi àeåp nhûng coá khaã nùng ûáng phoá vúái sûå gia tùng nhu cêìu trong nhûäng luác khoá khùn. Tuy nhiïn, möåt àiïìu àaáng lo ngaåi laâ caác chûúng trònh àûúåc thiïët lêåp hoùåc múã röång trong thúâi gian khuãng hoaãng coá thïí taåo ra têìng lúáp cûã tri sùén saâng phaãn àöëi bêët kyâ cöë gùæng naâo muöën thu heåp caác chûúng trònh àoá sau naây. Caác chûúng trònh coá tñnh chêët öín àõnh hoáa tûå àöång bao göìm nhûäng chûúng trònh theo kiïíu baão hiïím (nhû baão hiïím thêët nghiïåp), chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång, vaâ trúå cêëp dûåa vaâo kiïím àõnh mûác söëng. Lûåa choån cöng cuå naâo tuây thuöåc vaâo tûâng nûúác vaâ thûúâng coá liïn quan àïën thu nhêåp, nùng lûåc thïí chïë, caác chuêín mûåc vaâ giaá trõ vùn hoáa. Chûúng trònh baão hiïím xaä höåi thûúâng àoâi hoãi phaãi coá àoáng goáp vaâ coá nhûäng quy àõnh cuå thïí vïì tiïu chuêín húåp lïå. Caác chûúng trònh phuác lúåi hay trúå giuáp xaä höåi thûúâng àûúåc taâi trúå búãi nguöìn thu chung vaâ coá caác tiïu chuêín vïì tñnh húåp lïå dûåa trïn viïåc

173 164 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín àaánh giaá nhu cêìu. Phêìn lúán caác chñnh phuã trong khu vûåc àïìu choån nhûäng chûúng trònh khöng laâm giaãm suát àöång cú laâm viïåc, vaâ do àoá hoå lûúäng lûå khi triïín khai baão hiïím thêët nghiïåp hay múã röång trúå cêëp thu nhêåp. Tuy viïåc thiïët kïë chûúng trònh coá thïí giuáp giaãm búát àöång cú khöng muöën ài laâm cuãa caá nhên, nhûng caác chûúng trònh baão hiïím vaâ trúå cêëp hûäu hiïåu laåi àoâi hoãi phaãi coá rêët nhiïìu thöng tin vaâ nùng lûåc thïí chïë àïí thiïët kïë, xaác àõnh àöëi tûúång vaâ quaãn lyá töët. Trïn nguyïn tùæc, têët caã caác chûúng trònh kiïím àõnh mûác söëng àïìu coá thïí phaãn ûáng nhanh nhaåy vúái sûå chuyïín dõch àöëi tûúång dïî bõ töín thûúng. Nhûng nïëu khöng tñnh àïën nhûäng raâng buöåc vïì nguöìn lûåc khi muöën múã röång chûúng trònh thò tñnh hûäu hiïåu vaâ mûác àöå thûúâng xuyïn cuãa viïåc kiïím àõnh laâ nhûäng yïëu töë then chöët àïí coá àûúåc phaãn ûáng kõp thúâi. Trong möåt söë trûúâng húåp, coá thïí tòm àûúåc nhûäng chó söë giaán tiïëp coá möëi tûúng quan àaáng tin cêåy vúái tònh traång àoái ngheâo maâ coá thïí ào lûúâng dïî daâng hún laâ thu nhêåp. Nhûng viïåc xaác àõnh àöëi tûúång muåc tiïu rêët phûác taåp, vaâ coá rêët ñt quöëc gia thu nhêåp thêëp coá thïí laâm töët àiïìu naây. Möåt söë nûúác dûåa vaâo thöng tin tûâ cöång àöìng àïí xaác àõnh nhûäng ngûúâi cêìn giuáp àúä. Caách laâm naây coá thïí phuâ húåp nïëu giúái choáp bu úã àõa phûúng khöng cöë gùæng tòm caách giaânh lêëy chûúng trònh. Nhûng noá laåi laâm cho sûå ûáng phoá cuãa chûúng trònh ñt mang tñnh tûå àöång hún - àoá laâ möåt àùåc àiïím khöng àaáng coá khi xaãy ra khuãng hoaãng. Caác nûúác thu nhêåp cao trong khu vûåc coá khaã nùng thûåc hiïån caác chûúng trònh maång lûúái an sinh coá muåc tiïu, nhûng vêîn coân nhûäng lo ngaåi vïì nguy cú laâm mêët àöång cú laâm viïåc cuãa caác chûúng trònh naây. Lyá tûúãng nhêët laâ caác maång lûúái an sinh taåo ra möåt haån mûác tiïu duâng töëi thiïíu vaâ khuyïën khñch viïåc àêìu tû vaâo caác taâi saãn cuãa ngûúâi ngheâo nhêët laâ viïåc tñch luäy vöën con ngûúâi - hay vaâo hïå thöëng haå têìng xaä höåi vaâ kyä thuêåt daânh cho ngûúâi ngheâo (Lustig 1999). Chûúng trònh phaát triïín nhên lûåc coá muåc tiïu àaä àûúåc sûã duång thaânh cöng úã Myä Latinh, trong àoá coá Mïhicö (khung 6.6). Nhûäng chûúng trònh naây àaä chuyïín giao thu nhêåp bùçng tiïìn hoùåc bùçng hiïån vêåt cho caác höå ngheâo coá con nhoã, vúái àiïìu kiïån laâ nhûäng àûáa treã phaãi ài hoåc hoùåc gia àònh phaãi ài khaám Khung 6.6 Caác chûúng trònh phaát triïín nhên lûåc coá muåc tiïu: Chûúng trònh Progresa cuãa Mïhicö Progresa laâ chûúng trònh phaát triïín nhên lûåc coá muåc tiïu úã Mïhicö nhùçm tiïën haânh haâng loaåt giaãi phaáp vïì giaáo duåc, y tïë vaâ dinh dûúäng. Nùm 1998, chûúng trònh àaä phuåc vuå cho 1,9 triïåu höå ngheâo úã nöng thön - ba phêìn tû söë àoá nùçm úã nguä phên võ ngheâo nhêët trong thang phên phöëi thu nhêåp. Möåt cuöåc àaánh giaá toaân diïån vïì Progresa àang àûúåc tiïën haânh. Nhûng nhûäng kïët quaã sú böå vïì tñnh hûäu hiïåu trong viïåc xaác àõnh àöëi tûúång muåc tiïu vaâ tyã lïå àïën trûúâng laâ rêët khaã quan. Ngûúâi ngheâo thuöåc nhûäng cöång àöìng thuå hûúãng lúåi ñch coá xu hûúáng cho con em mònh àïën trûúâng nhiïìu hún ngûúâi ngheâo úã caác cöång döång àûúåc duâng laâm àöëi tûúång kiïím chûáng, nhêët laâ àöëi vúái treã em úã àöå tuöíi hoåc trung hoåc cú súã (lúáp 7 àïën lúáp 9). Tyã lïå ài hoåc tûâ lúáp 3 àïën lúáp 6 àaä tùng 2,2 àiïím phêìn trùm so vúái khi khöng coá chûúng trònh, vaâ tyã lïå ài hoåc trung hoåc cú súã àaä tùng 4,9 àiïím phêìn trùm. Tyã lïå lïn lúáp tûâ bêåc tiïíu hoåc lïn bêåc trung hoåc cú súã àaä tùng àaáng kïí khi coá chûúng trònh. Tyã lïå hoåc trung hoåc cú súã àaåt trung bònh 55% àöëi vúái treã em nùçm trong chûúng trònh, so vúái 43% úã nhûäng cöång àöìng maâ chûúng trònh khöng coá mùåt. Ngay caã sau khi àaä àiïìu chónh nhûäng sai lïåch trûúác àêy trong tyã lïå theo hoåc thò söë coân laåi vêîn tùng rêët maånh. Progresa cuäng àaä giaãm búát sûå bêët bònh àùèng vïì giaáo duåc trong caác cöång àöìng thuå hûúãng. Trûúác khi chûúng trònh bùæt àêìu, treã em caác gia àònh ngheâo theo hoåc tûâ lúáp 1 àïën lúáp 8 ñt hún so vúái treã em caác gia àònh khaá giaã. Hònh thaái naây àaä chuyïín biïën tñch cûåc chó sau möåt nùm chûúng trònh hoaåt àöång, vúái tyã lïå theo hoåc cuãa treã em ngheâo úã têët caã caác lúáp trûâ lúáp 1, àïìu cao hún. Nguöìn: Lustig, 1999.

174 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 165 chûäa bïånh. Viïåc höî trúå thu nhêåp àaä giaãm àûúåc àoái ngheâo vaâ nêng cao khaã nùng kiïëm thu nhêåp trong tûúng lai cuãa höå gia àònh bùçng caách hûúáng caác nguöìn lûåc vaâo viïåc caãi thiïån tònh traång dinh dûúäng, y tïë vaâ giaáo duåc àöëi vúái treã em. Chûúng trònh phaát triïín nhên lûåc coá muåc tiïu cêìn tön troång têåp quaán tûå lûåc caánh sinh bùçng caách gùæn caác khoaãn chuyïín giao vúái caác giaãi phaáp nêng cao thu nhêåp. Caác chûúng trònh dûåa vaâo sûå tûå lûåa choån laâ möåt phûúng aán thay thïë cho viïåc kiïím àõnh mûác söëng, nhûng chuáng laåi cöìng kïình vïì mùåt haânh chñnh. Chûúng trònh phuác lúåi viïåc laâm àûúåc thiïët kïë àïí vûún túái nhûäng ngûúâi ngheâo coân khaã nùng lao àöång laâ vñ duå àiïín hònh nhêët. Nhûäng chûúng trònh naây taåo ra möåt lûåc lûúång chöëng chu kyâ quan troång vaâ möåt cú chïë giaãm àoái ngheâo hûäu hiïåu. Lúåi ñch cuãa chûúng trònh àöëi vúái ngûúâi ngheâo àaåt töëi àa nïëu chuáng coá thïí taåo ra àûúåc nhûäng taâi saãn maâ ngûúâi ngheâo cêìn (nhû trûúâng hoåc, àûúâng saá nöng thön) vaâ trúå cêëp thu nhêåp àïí duy trò mûác tiïu duâng hiïån taåi. Vò ngûúâi thêët nghiïåp phaãi ài laâm nïëu muöën thuå hûúãng lúåi ñch cuãa chûúng trònh nïn chûúng trònh phuác lúåi viïåc laâm àaä giaãi quyïët àûúåc vêën àïì vïì àöång cú laâm viïåc maâ chûúng trònh baão hiïím thêët nghiïåp gùåp phaãi vúái nhûäng cöng nhên phi chñnh thûác hoùåc tûå taåo viïåc laâm. Hún nûäa, cêìu vïì phuác lúåi viïåc laâm coá thïí laâ möåt phong vuä biïíu àùæc lûåc àïí phaãn aánh mûác àöå cùng thùèng trong cöång àöìng, maâ àiïìu naây coá thïí laâ möåt dêëu hiïåu cho biïët sûå cêìn thiïët phaãi múã röång quy mö caác chûúng trònh höî trúå ngûúâi ngheâo khaác. Nïëu coá thïí giaãm thiïíu nhûäng roâ ró thò chi phñ cho maång lûúái an sinh khöng nhêët thiïët phaãi lúán, ngay caã khi chuáng vûún àïën àûúåc vúái nhiïìu ngûúâi thuå hûúãng. Thñ duå, chi phñ cuãa chûúng trònh Progresa bùçng khoaãng 0,2% GDP cuãa Mïhicö vaâ 1% ngên saách liïn bang - vaâ chûúng trònh naây àaä phuåc vuå àûúåc gêìn 2 triïåu höå gia àònh (xem khung 6.6). Chûúng trònh phuác lúåi viïåc laâm Trabajar úã AÁchentina töën khoaãng 0,25% GDP vaâ àaáp ûáng àûúåc cho lao àöång thêët nghiïåp, khöng tay nghïì. Hún nûäa, noá coân trúå cêëp trung bònh laâ 26% thu nhêåp cuãa gia àònh, vaâ bùçng 74% thu nhêåp gia àònh cuãa nhûäng höå nùçm trong 5% thu nhêåp thêëp nhêët cuãa thang phên phöëi thu nhêåp (Lustig 1999). Cêìn coá thöng tin, thïí chïë vaâ sûå phöëi húåp töët hún. Caác chñnh saách xaä höåi hûäu hiïåu noái chung vaâ viïåc quaãn lyá cuöåc khuãng hoaãng noái riïng cêìn möåt hïå thöëng thöng tin àêìy àuã hún, caác thïí chïë nhaåy beán hún, vaâ sûå phöëi húåp töët hún giûäa caác cú quan vaâ caác chûúng trònh. Cuöåc khuãng hoaãng àaä cho thêëy sûå cêìn thiïët phaãi coá möåt quan àiïím chiïën lûúåc vaâ phöëi húåp vïì caác chñnh saách xaä höåi vaâ noá àaä nhêën maånh àïën têìm quan troång cuãa viïåc coá àûúåc caác thïí chïë roä raâng vaâ coá traách nhiïåm. Bùçng chûáng quöëc tïë àaä cho thêëy roä cêìn phaãi coá sûå gùæn kïët trong viïåc quaãn lyá cuöåc khuãng hoaãng. Nhiïìu nûúác (Haân Quöëc, Thaái Lan) àaä thaânh lêåp nhûäng höåi àöìng liïn böå àïí àaãm baão coá àûúåc sûå böí sung lêîn nhau giûäa caác böå tham dûå vaâo chñnh saách xaä höåi. Hiïåu lûåc cuãa nhûäng töí chûác naây cêìn àûúåc àaánh giaá àïí xem chuáng coá tiïëp tuåc laâ möåt cöng cuå hûäu ñch trong nhûäng thúâi kyâ bònh thûúâng hay khöng. Viïåc coá nhûäng haânh àöång theo hûúáng nêng cao tinh thêìn traách nhiïåm cuäng rêët quan troång. Phên quyïìn hoaá vaâ tùng cûúâng sûå tham gia cuãa cöång àöìng coá xu hûúáng tiïëp tuåc àïí taåo àaâ cho caác thïí chïë nhaâ nûúác nhaåy beán hún. Tuy viïåc phi têåp trung hoáa coá nhiïìu khaã nùng mang laåi nhûäng lúåi ñch lúán lao nhûng noá cuäng bao göìm caã nhûäng nguy cú. Phên quyïìn hoaá caác dõch vuå xaä höåi coá thïí laâm suy giaãm chêët lûúång dõch vuå, nhêët laâ trong thúâi kyâ chuyïín àöíi, vaâ laâm tùng sûå phên hoáa giaâu ngheâo cuäng nhû bêët bònh àùèng trong khu vûåc. Caác chñnh saách xaä höåi vaâ nhûäng sûå àaánh àöíi trong tûúng lai cêìn àûúåc dûåa trïn nïìn thöng tin vaâ phên tñch vûäng chùæc hún. Khu vûåc àaä coá nhiïìu cuöåc àiïìu tra vi mö, nhûng coá thïí cêìn laâm cho cöng cuå àiïìu tra thiïët thûåc hún vúái viïåc hoaåch àõnh chñnh saách. Böí sung thïm nöåi dung hay àûa thïm caác phiïëu àiïìu tra böí trúå àïí giuáp àaánh giaá tñnh hûäu hiïåu (vïì khaã nùng coá sùén, chêët lûúång, giaá caã) cuãa caác dõch vuå xaä höåi vaâ chûúng trònh coá muåc tiïu laâ vêën àïì cêìn ûu tiïn úã têët caã caác nûúác. Phiïëu àiïìu tra coá thïí phên taách giûäa caác khoaãn chuyïín giao vaâ dõch vuå cöng cöång vúái tû nhên. Àiïìu tra coá thïí tiïën haânh thûúâng xuyïn hún úã möåt söë nûúác - chùèng haån, coá thïí coi àiïìu tra haâng quyá vïì lûåc lûúång lao àöång laâ tiïu chuêín cho àa söë caác nûúác. Ngoaâi ra, nhûäng cuöåc àiïìu tra kïët húåp nhûäng àaánh giaá àõnh tñnh vúái àõnh lûúång coân mang

175 166 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín laåi lúåi ñch to lúán vò hai loaåi dûä liïåu naây coá thïí böí sung àùæc lûåc cho nhau. Cuöëi cuâng, phöí biïën caác söë liïåu àiïìu tra röång raäi hún, xêy dûång nùng lûåc phên tñch trong nûúác, vaâ tùng cûúâng cöng taác truyïìn thöng seä nêng cao àûúåc taác duång cuãa thöng tin àöëi vúái chñnh saách. Ngoaâi ra, cêìn àaánh giaá caác chûúng trònh àõnh hûúáng vûún túái ngûúâi ngheâo. Viïåc àaánh giaá naây seä trang bõ cho chñnh phuã nhûäng thöng tin cêìn thiïët àïí ra caác quyïët àõnh thiïët yïëu vïì chi tiïu cöng cöång trong nhûäng luác ngên saách gùåp khoá khùn nghiïm troång. Möåt söë nûúác àaä duâng viïåc àaánh giaá chûúng trònh àïí àûa ra nhûäng lûåa choån chñnh saách quan troång. Cuäng coá thïí duâng viïåc àaánh giaá chûúng trònh khöng chó àïí àaåt àïën sûå àöìng thuêån mang tñnh kyä thuêåt vïì viïåc xïëp haång chûúng trònh, maâ coân caã sûå àöìng thuêån vïì chñnh trõ nûäa. Àiïìu naây seä giuáp caác nûúác chuêín bõ kyä caâng hún trûúác caác cuöåc khuãng hoaãng vaâ caãi thiïån chi tiïu ngên saách cho ngûúâi ngheâo. Chuá thñch 1. lnàönïsia, Haân Quöëc, Thaái Lan coá caác söë liïåu tûúng ûáng trûúác vaâ sau khuãng hoaãng, coân Àiïìu tra thu nhêåp höå gia àònh cuãa Malaisia nùm 1999 chûa àûúåc cöng böë. Philippin àaä tiïën haânh möåt cuöåc àiïìu tra múái (Àiïìu tra caác chó söë ngheâo àoái haâng nùm hay APIS) nùm 1998, trong àoá keâm theo möåt nöåi dung nhùçm thu thêåp thöng tin vïì taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Nhûng söë liïåu tiïu duâng giûäa cuöåc àiïìu tra thûúâng kyâ (Àiïìu tra thu nhêåp vaâ chi tiïu gia àònh hay FIES) tiïën haânh nùm 1997 vaâ APIS khöng tûúng thñch vúái nhau vò phiïëu hoãi vïì chi tiïu trong APIS bõ cùæt boã. Söë liïåu vïì thu nhêåp trong hai cuöåc àiïìu tra naây cuäng khöng tûúng thñch nöët vò APIS duâng quaäng thúâi gian àiïìu tra ngùæn hún (6 thaáng, trong khi úã FIES laâ möåt nùm). 2. Möåt nghiïn cûáu gêìn àêy (Diwan 1999) vïì 53 triïåu chûáng khuãng hoaãng taâi chñnh úã 135 nûúác tûâ nùm 1975 àïën giûäa nhûäng nùm 1990 àaä cho thêëy tyã troång lao àöång trong GDP giaãm maånh sau khuãng hoaãng taâi chñnh vaâ chó àûúåc khöi phuåc phêìn naâo trong nhûäng nùm tiïëp theo. Tñnh trung bònh, tyã troång cuãa lao àöång trong GDP àaä giaãm khoaãng 5,5 àiïím phêìn trùm trong möåt cuöåc khuãng hoaãng, tuy mûác giaãm suát cuöëi cuâng (sau khi tñnh caã phêìn àûúåc khöi phuåc möåt phêìn) nhoã hún, nhûng vêîn úã mûác cao - 3 àiïím phêìn trùm GDP. Sûå giaãm suát mang tñnh xu hûúáng daâi haån cuãa tyã troång lao àöång àaä thïí hiïån trong ba thêåp kyã qua úã caác nûúác bõ khuãng hoaãng, lïn àïën 4,1 àiïím phêìn trùm GDP, coá thïí phaãn aánh caách thûác coá thïí àûúåc sûã duång àïí giaãi quyïët caác cuöåc khuãng hoaãng - àoá laâ buöåc lao àöång phaãi traã giaá. 3. Söë liïåu thu nhêåp chó coá àöëi vúái caác höå gia àònh maâ ngûúâi chuã höå nhêån àûúåc tiïìn cöng hoùåc lûúng thaáng (chñnh thûác). 4. Thûá nhêët, doâng nhên cöng tûâ Bangkok, nhêët laâ tûâ vuâng ngheâo nhêët (Àöng Bùæc) àaä giaãm maånh so vúái mûác trûúác khuãng hoaãng. Thûá hai, loaåi hònh nhên cöng àïën Bangkok cuäng àaä thay àöíi, vúái tyã lïå cöng nhên khöng laânh nghïì giaãm tûâ 25% xuöëng 14% töíng söë ngûúâi di cû, vaâ nhûäng ngûúâi coá trònh àöå tûâ trung hoåc cú súã trúã lïn àaä tùng tûã 28% lïn àïën 41 %. Hai sûå thay àöíi naây phaãn aánh sûå biïën mêët caác cú höåi viïåc laâm àöëi vúái lao àöång khöng laânh nghïì vaâ baán laânh nghïì úã thuã àö. Thûá ba, cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm thay àöíi tñnh thúâi vuå cuãa di cû, vúái lûúång di cû tûâ Bangkok trong caã muâa khö vaâ muâa mûa tûúng tûå nhau. Cuöëi cuâng loaâi ngûúâi di cû rúâi khoãi Bangkok cuäng thay àöíi, vúái kïët quaã do cuöåc khuãng hoaãng taåo ra laâ nhiïìu gia àònh (chûá khöng phaãi caá nhên) di cû hún (Taåp chñ Nghiïn cûáu xaä höåi vaâ Cú cêëu Thaái lan, 1999). 5. Rêët khoá coá àûúåc ûúác tñnh àaáng tin cêåy vïì mûác chi tiïu cho maång lûúái an sinh xaä höåi vò caác chûúng trònh naây nhoã vaâ traãi röång ra nhiïìu böå khaác nhau. Hún nûäa, rêët khoá coá àûúåc nhûäng àõnh nghôa nhêët quaán giûäa caác nûúác vaâ giûäa caác thúâi kyâ trong cuâng möåt quöëc gia. Thñ duå, úã lnàönïsia, maång lûúái an sinh àûúåc duâng àïí chó möåt hïå thöëng bao quaát nhiïìu chûúng trònh, kïí caã chûúng trònh dõch vuå giaáo duåc vaâ y tïë cú baãn. Nhûng trong nùm taâi khoáa 2000, chñnh phuã àaä chuyïín sang möåt maång lûúái

176 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 167 an sinh troång àiïím vúái phaåm vi heåp hún. 6. Nhu cêìu úã àêy coá thïí àûúåc thïí hiïån bùçng viïåc phaãi àoáng cûãa tûâ hai ngaây trúã lïn trong möåt thaáng, giaãm söë giúâ laâm viïåc xuöëng hún 10%, phaãi trúå cêëp cho ngûúâi lao àöång möåt thaáng hoùåc söë ngûúâi phaãi thöi viïåc seä tùng lïn, chuyïín cöng nhên àïën caác cöng ty chi nhaánh, hoùåc chuyïín sang loaåi hònh kinh doanh múái maâ vêîn duy trò àûúåc viïåc laâm cho ñt nhêët 60% söë cöng nhên hiïån coá (Horton vaâ Mazumdar 1999). Taâi liïåu tham khaão Abrahart, Alan, Gordon Betcherman, and Makoto Ogawa lndonesia: The Necessity for Reform: Labor Legislation and Social Prorection. World Bank, Washington, D.C. Abubakar, Syarisa Yanti Migrant Labour in Malaysia: Impacts and Implications of the Asian Economic Crisis. Malaysia lnstitute of Economic Research, Kuala Lumpur. Asher, Mukul G. 1999a. Social Safety Nets in East Asia: How Desirable? How Feasible National Unlversity of Singapore..1999b. Social Security Reforms in Southeast Asia National University of Singapore Betcherman, Gordon, Amit Dar, Amy Luinstra, and Makoto Ogawa Active Labor Market Policies: Policy Issues for East Asia. World Bank, Social Protection Unit, Washington, D.C. Birdsall, Nancy, and Stephan Haggard Beyond the Crisis: A New Social Contract Renewing Growth with Equiry in East Asia. Carngie Endowment for lnternational Peace. Washington, D.C., and University of California, San Diego. Booth, Anne. 1999a. Education and Economic Development in Southeast Asia: Myths and Realities. Paper prepared for a conference on the social, institutional, and political causes of the Asian crisis, November, Lund, Sweden..1999b. Education, Employment and Social lnsurance in South East Asia: A Review of the Evidence and Policy Options in the Post Crises Era. Paper prepared for ASEM (Asia Europe Meeting) Regional Economist s Workshop: From Recovery to Sustainable Development September, Denpasar, Bali, lndonesia..1999c The Social lmpact of the Asian Crisis: What Do We Know Two Years On? Asian- pacific Economic Literature 13(2): Campbell, Duncan Globalization and Change: Social Dialogue and Labor Market Adjustment in the Crisis-Affected Countries in East Asia. lnternational Labour Organization/ EAS-MAT (East Asia Multidisciplinary Advisory Team), Bangkok, Thailand. Diwan, lshac Labor Shares and Financial Crises. World Bank, Washington, D.C. Edwards, Alejandra Cox, and Chris Manning The Economics of Employment Protection and Unemployment lnsurance Schemes: Reflections on Policy Options for Thailand, Malaysia, the Phihppines and lndonesia. Paper presented at the World Bank-lntemational labour Organization- Japan Ministry of Labor/Japan Institute of Labor seminar on Economic Crisis, Employment, and Labour Markets in East and South - East Asia, October, Tokyo. Fallon, Peter The lmpacts of Crisies on Poverty and lncome Distribution: Some Lessons from East Asia and Elsewhere. World Bank, Washington, D.C. Fallon, Peter, and Robert E.B. Lucas Losers and Winners during Economic Crisies. World Bank, Washington, D.C.

177 168 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Filmer, Deon Educational Attainment and Enrollment Profiles: A Resource Book Based on an Analysis of Demographic and Health Surveys Data World Bank, Washington, D.C. Filmer, Deon, and Lant Pritchen Estimating health Effects without Expenditure Data-or Tears: With an Application to Educational Enrollments in States of lndia. Policy Research Working Paper World Bank, Washington, D.C. Goto, Junichi Labor Market Integratton in East Asia-Present and Future. Inter-American Development Bank, Washington, D.C. Horton, Susan, and Dipak Mazumdar Vulnerable Groups and the Labour Market: The Aftermath of the Asian Financial Crisis. Paper presented at the World Bank-lntemational Labour Organization-Japan Ministry of Labor/ Japan Institute of Labor seminar on Economic Crisis, Employment, and Labour Matkets in East and South-east Asia, October, Tokyo. Jalan, Jyotsna, and Martin Ravallion Determinants or Transient and Chronic Poverty: Evidence from Rural China. Policy Research Working Paper 1936 World Bank, Washington, D.C. Kakwani, Nanak, and Nicholas Prescott lmpact of Economic Crisis on Poverty and Inequality in Korea World Bank, Washington, D.C. Kakwani, Nanak, and J. Pothong Impact of Economic Crisis on the Standard of Living in Thailand. National Economic and Social Development Board, Development Evaluation Division, Bangkok, Thailand. Klugman, Jeni. 1999a. The Poverty lmpact of Government Safety Nets during Recent Periods of Economic Crisis. World Bank, Poverry Reduction and Economic Management Network, Poverty Unit, Washington, D.C..1999b. Social Safety Nets and Crisies. World Bank, Poverty Reduction and Economic Management Network, Poverty Unit, Washington, D.C. Lustig, Nora Crisies and the Poor: Socially Responsible Macroeconomics. Presidential Address, Latin America and Caribbean Economists Association Meeting, Santiago, Chile. Marquez, Gustavo Labor Markets and lncome Support : What Did We Learn from the Crisies lnter-american Development Bank, Washington, D.C. Mukherjee, Nilanjana lndonesia: Consultations with the Poor. Paper prepared for a World Bank Global Synthesis Workshop, September, Washington, D.C. Paxson, Christina H Using Weather Variability to Estimate the Response of Savings to Transitory Income in Thailand. American Economic Review 82: Pritchett, Lant, Asep Suryahadi, and Sudamo Sumano Quantifying Vulnerability to Poverty: A Proposed Measure with an Application to Indonesia. World Bank, Washington, D.C. Pyne. Hnin Hnin Gender Dimensions of the East Asian Crisis: A Review of Social Impact Studies in Korea. lndonesia, the Philippines and Thailand World Bank, Environment and Social Development Unit, Washington, D.C. World Bank Vietnam: Education Financing Sector Study. Washington, D.C Everyone s Miracle? Revisiting Poverty and lnequality in East Asia. A

178 Àiïìu chónh chñnh saách xaä höåi vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo 169 Directions in Development book. Washington, D.C East Asia The Road to Recovery. Washington, D.C. 1999a. Beyond the Crisis: Structural Reform for Stable Growth. Thailand Social and Structural Review. Poverty Reduction and Economic Management Unit, Washington, D.C. 1999b. Towards an East Asian Social Protection Strategy Washington, D.C. Yusuf, Shahid Rethinking the East Asia Miracle. World Bank, World Development Report office, Washington, D.C.

179 170 CHÛÚNG 7 XÊY DÛÅNG CHIÏËN LÛÚÅC CHO SÛÅ DIÏÅU KYÂ MÚÁI Chêu AÁË àang tónh dêåy sau cún aác möång keáo daâi hai nùm. Nhûng thïë giúái tónh dêåy coá nghôa laâ gò? Àiïìu àoá chó cêìn hoãi Wong Ngit Liong, Giaám àöëc àiïìu haânh Cöng ty traách nhiïåm hûäu haån Venture Manufacturing. Hai nùm trûúác, cöng ty cuãa öng phaãi mêët taám tuêìn àïí thûåc hiïån möåt àún haâng cuãa khaách. Ngaây nay, cuäng àún haâng àoá coá thïí chó cêìn mêët àöi ba ngaây. Phaãi chùng sûå phuåc höìi cuãa chêu AÁ àang lùèng lùång àûa khu vûåc quay vïì vúái nhõp söëng nhû thûúâng ngaây? Töët hún hïët laâ khöng. Nhû thúâi kyâ chuyïín vêån cuãa öng Wong àaä cho thêëy, theo kõp vúái nhu cêìu cuãa möåt thïë giúái àang chuyïín mònh nhanh choáng coá nghôa laâ coá thïí khöng coá caách laâm ùn nhû thöng thûúâng. Khung caãnh trûúác mùæt caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cuäng àaä àöíi thay. Thïë giúái, nhû caác nhaâ laänh àaåo chêu AÁ àaä nhêån ra, àang ngaây möåt trúã nïn caånh tranh quyïët liïåt hún. -Taåp chñ Phöë Wall chêu AÁ, ngaây 25 thaáng Mûúâi 1999, tr.52 Àöng AÁ möåt lêìn nûäa laåi laâ khu vûåc tùng trûúãng nhanh nhêët thïë giúái (hònh 7.1). Sûå chuyïín mònh vïì kinh tïë bùæt àêìu nùm 1999 àaä àûa khu vûåc thoaát khoãi vûåc sêu cuãa tònh traång àoái ngheâo gia tùng, mûác söëng giaãm vaâ sûå röëi loaån dûä döåi coá hïå thöëng cuãa khu vûåc saãn xuêët vaâ taâi chñnh. Sûå hy sinh laâ nöng dên, cöng nhên vaâ caác têìng lúáp trung lûu phaãi thùæt lûng buöåc buång vaâ taåm trò hoaän tiïu duâng àaä àûúåc traã giaá bùçng thu nhêåp cao hún, thêët nghiïåp giaãm vaâ möåt sûác caånh tranh múái trïn thõ trûúâng quöëc tïë. Tuy nhiïn, thu nhêåp cuãa ngûúâi dên trung lûu vaâ têìng lúáp dûúái vêîn chûa àûúåc khöi phuåc hoaân toaân, vaâ 13 triïåu ngûúâi bõ cuöåc khuãng hoaãng àêíy vaâo caãnh àoái ngheâo coá thïí chó àûúåc khuêy khoãa rêët ñt tûâ nhûäng sûã caãi thiïån noái trïn. Nhûng thay vò ài chó trñch tñnh chêët àaáng khêm phuåc cuãa quaá trònh phuåc höìi, nhûäng àùåc àiïím trïn àaä laâm nöíi bêåt tñnh cêëp thiïët cuãa viïåc duy trò nhõp àöå phuåc höìi, múã röång phaåm vi aãnh hûúãng cuãa noá vaâ àõnh hûúáng vûäng chùæc cho noá trong tûúng lai. Thûã thaách phña trûúác laâ phaãi chuyïín quaá trònh phuåc höìi höm nay thaânh möåt kyã nguyïn múái tùng trûúãng nhanh choáng vaâ bïìn vûäng : möåt kyã nguyïn vúái nhûäng thaânh tûåu coá thïí saánh ngang vúái nhûäng gò àaä coá trong nhûäng nùm diïåu kyâ cuãa Àöng AÁ. Coá thïí laâm àûúåc àiïìu àoá ngay lêåp tûác

180 Xêy dûång chiïën lûúåc cho sûå kyâ diïåu múái 171 Hònh 7.1 Àöng AÁ seä tùng trûúãng nhanh hún caác khu vûåc khaác a. Khöng tñnh Haân Quöëc Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái 2000a. nhûng àêìy khoá khùn. Coá thïí àûúåc laâ vò ngûúâi dên Àöng AÁ daânh duåm nhiïìu, laâm viïåc siïng nùng vaâ cho thêëy coá khaã nùng thñch ûáng vúái sûå linh hoaåt vaâ thay àöíi thïí chïë. Khoá khùn laâ vò tùng trûúãng trong tûúng lai ñt dûåa hún vaâo viïåc tñch luäy vöën vêåt chêët, maâ phuå thuöåc nhiïìu hún vaâo viïåc nêng cao töëc àöå tùng nùng suêët cuãa têët caã caác yïëu töë - laâm viïåc thöng minh hún, ûáng duång cöng nghïå múái, kïët húåp con ngûúâi, tri thûác vaâ vöën theo nhûäng phûúng thûác múái. Tùng nùng suêët àoâi hoãi phaãi coá caác doanh nghiïåp, chñnh phuã hiïån àaåi vaâ caác thïí chïë xaä höåi cho pheáp caác nguöìn lûåc àûúåc sûã duång möåt caách hiïåu quaã vaâ linh hoaåt, maâ àiïìu naây seä taåo àiïìu kiïån àïí saáng taåo vaâ ûáng duång cöng nghïå múái nhanh choáng hún, vaâ àïí kiïím soaát cöng sûác cuãa têët caã ngûúâi dên Àöng AÁ - kïí caã ngûúâi ngheâo. Tiïìn àùåt cûúåc àöëi vúái ngûúâi ngheâo trong khu vûåc thêåt lúán. Ngaây nay, 890 triïåu ngûúâi Àöng AÁ coá mûác söëng dûúái 2 USD möåt ngaây (xem baãng 1.2). Nïëu tùng trûúãng cuãa khu vûåc àaåt trung bònh 7% möåt nùm trong thêåp kyã túái vaâ thaânh quaã tùng trûúãng àûúåc chia seã àöìng àïìu thò thu nhêåp tùng lïn seä keáo àûúåc khoaãng möåt nûãa söë ngûúâi àoá ra khoãi tònh caãnh àoái ngheâo, vaâ giaãm söë ngûúâi söëng dûúái àûúâng giúái haån àoái ngheâo xuöëng chûa àêìy 452 triïåu ngûúâi vaâo nùm 2008 (hònh 7.2). Tùng trûúãng chêåm úã mûác 3% seä àêíy trïn 700 triïåu ngûúâi vaâo caãnh àoái ngheâo. Caác chñnh saách xaác àõnh hònh thaái tùng trûúãng - hêëp thu nhûäng thay àöíi trong phên phöëi thu nhêåp - cuäng taåo ra nhûäng khaác biïåt lúán. Nïëu thu nhêåp àûúåc phên phöëi àöìng àïìu hún trong quaá trònh tùng trûúãng nhanh (vaâ hïå söë Gini giaãm10 àiïím phêìn trùm) thò söë ngûúâi ngheâo coá thïí giaãm xuöëng coân 383 triïåu ngûúâi - thêëp hún nhiïìu so vúái con söë 509 triïåu ngûúâi nïëu cuäng sûå tùng trûúãng àoá nhûng àûúåc chia seã khöng cöng bùçng. Kïët cuåc tûúng tûå roä raâng cuäng coá thïí xuêët hiïån ngay caã khi sûã duång àûúâng chuêín ngheâo khùæt khe hún laâ 1 USD möåt ngaây: tùng trûúãng nhanh úã mûác 7% vaâ nêng cao bònh àùèng vïì thu nhêåp seä giaãm tònh traång àoái ngheâo tûâ 278 triïåu xuöëng coân 22 triïåu ngûúâi 1. Liïåu möåt kyã nguyïn tùng trûúãng múái coá thïí xaãy ra hay khöng - vúái àiïìu kiïån cho trûúác

181 172 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh triïåu ngûúâi ngheâo höm nay coá thïí giaâu maånh túái nùm 2008 nïëu tùng trûúãng diïîn ra nhanh vaâ àûúåc chia seã röång khùæp núi Ghi chñ: Phên phöëi thu nhêåp xêëu ài taåo ra möåt mûác tùng 10 àiïíãm phêìn trùm trong hïå söë Gini. Phên phöëi thu nhêåpàûúåc caãi thiïån taåo ra möåt mûác giaãm 10 àiïím phêìn trùm trong hïå söë Gini. Nguöìn: Söë liïåu Ngên haâng Thïë giúái. vïì sûå dõch chuyïín nhên khêíu hoåc, tiïët kiïåm dûå kiïën vaâ mûác tùng nùng suêët - laâ chuã àïì cuãa muåc sau àêy. Muåc tiïëp theo seä toám tùæt laåi nhûäng kiïën nghõ chñnh cuãa baáo caáo naây vïì mùåt thïí chïë vaâ àïì xuêët möåt chiïn lûúåc àïí giuáp Àöng AÁ biïën nhûäng tiïìm nùng cuãa mònh thaânh hiïån thûåc. Muåc cuöëi cuâng seä vaåch roä nhûäng con àûúâng maâ sûå húåp taác trong khu vûåc vaâ cöång àöìng quöëc tïë coá thïì àoáng goáp cho sûå thaânh cöng cuãa Àöng ÊË. Möåt kyã nguyïn múái tùng trûúãng cao? Tùng trûúãng cuãa Àöng ÊË trong thêåp kyã túái coá thïí seä phaãi dûåa vaâo nhûäng cú súã nïìn taãng khaác vúái nhûäng gò àaä àûa túái thaânh tûåu kinh tïë vûúåt bêåc cuãa khu vûåc trong quaá khûá. Quaá khûá laâ cú súã dûå baáo cho tûúng lai: nùng suêët Sûå diïåu kyâ Àöng AÁ laâ kïët quaã cuãa viïåc tiïët kiïåm vaâ tñch luäy vöën maånh meä cuãa khu vûåc, kiïn trò àêìu tû vaâo giaáo duåc vaâ caác thïí chïë thuêån lúåi àöëi vúái thõ trûúâng (Ngên haâng Thïë giúái 1993). Nhûäng yïëu töë naây cho pheáp tñch luäy nhanh choáng nguöìn vöën vêåt chêët vaâ möåt lûåc lûúång lao àöång coá tri thûác chûa tûâng coá, vaâ cho pheáp nhûäng nûúác lúán trong vuâng àaåt àûúåc töëc àöå tùng trûúãng bònh quên àêìu ngûúâi trung bònh haâng nùm laâ 5,1% giai àoaån (baãng 7.1). Sûå tùng trûúãng naây coá thïí phên taách thaânh 6,1% tùng trûúãng trong vöën vêåt chêët, 2,4% tùng trûúãng trong vöën con ngûúâi2 vaâ 1,3% trong nùng suêët toaân böå caác yïëu töë saãn xuêët. Tùng nùng suêët laâ phêìn tùng trûúãng coân laåi, phaãn aánh viïåc ûáng duång cöng nghïå vaâ thöng tin múái, caãi thiïån caác hònh thûác kïët húåp giûäa lao àöång vaâ vöën, vaâ hiïåu quaã cuãa viïåc sûã duång caác yïëu töë àêìu vaâo. Tùng nùng suêët úã cêëp ngaânh thêåm chñ coân lúán hún (Nelson vaâ Pack 1998). Tuy caác phûúng phaáp sûã duång vaâ viïåc choån mêîu caác quöëc gia khaác nhau seä àûa ra caác con söë khöng giöëng nhau, nhûng nhûäng phaát hiïån úã àêy noái chung nhêët quaán vúái kïët luêån cuãa caác nghiïn cûáu khaác 3. Thaânh tûåu giûäa caác nûúác khaác biïåt nhau rêët lúán. Haân Quöëc laâ nûúác coá thaânh tñch töët

182 Xêy dûång chiïën lûúåc cho sûå kyâ diïåu múái 173 nhêët (ngoaâi Trung Quöëc), vúái töëc àöå àùng trûúãng trïn àêìu ngûúâi àaåt gêìn 8%. Àiïìu naây phaãn aánh mûác tiïët kiïåm vaâ àêìu tû phi thûúâng nhûäng thûá àaä taåo ra töëc àöå tùng trûúãng trïn àêìu ngûúâi cuãa vöën vêåt chêët àaåt 9,5%. Haân Quöëc cuäng laâ nûúác thaânh cöng nhêët trong viïåc nêng cao trònh àöå giaáo duåc vaâ (trûâ Trung Quöëc) nùng suêët. Traái laåi, Philippin laåi coá mûác tùng trûúãng trïn àêìu ngûúâi rêët trò trïå do caác chñnh saách kinh tïë vô mö vaâ chñnh saách thûúng maåi yïëu keám àaä caãn trúã àêìu tû vaâ tùng nùng suêët. Àïí lêëy laåi àûúåc vaâ duy trò töëc àöå tùng trûúãng cao àoâi hoãi phaãi chuá troång hún àïën viïåc nêng cao nùng suêët. Thûåc vêåy, nïëu nùng suêët khöng cao hún thò mûác tùng saãn lûúång bònh quên àêìu ngûúâi seä giaãm maånh tûâ 5,1% xuöëng coân 4,2% (hònh 7.3). Taåi sao vêåy? Haäy xeát àêìu tû vaâo vöën vêåt chêët trïn möîi cöng nhên. Vò khöng coá lyá do kyä thuêåt naâo àïí cho rùçng tyã lïå tiïët kiïåm seä giaãm maånh (khung 7.1) nïn mûác àêìu tû trong thêåp kyã túái coá khaã nùng chó thêëp hún khöng àaáng kïí so vúái thêåp niïn Nhûng möåt söë nûúác Àöng AÁ àaä hònh thaânh àûúåc möåt quyä vöën lúán nïn lûúång vöën múái böí sung cho möîi cöng nhên seä ñt hún (xeát vïì tyã lïå phêìn trùm) so vúái trûúác àêy. Giaã thiïët rùçng mûác àêìu tû hùçng nùm khöng thay àöíi trong thêåp niïn túái so vúái thêåp niïn 1990, vöën trïn àêìu ngûúâi úã Àöng AÁ seä tùng chêåm hún - vúái mûác trung bònh laâ 5,3% - so vúái mûác 6,1% cuãa 15 nùm qua. Kïët luêån naây phuâ húåp vúái mö hònh Solow cho rùçng, quy luêåt lúåi tûác giaãm dêìn coá khaã nùng seä phaát huy taác duång, nhûng rêët chêåm trong möåt thúâi gian daâi (Ngên haâng Thïë giúái 1999, tr. 5). Tuy nhiïn, nhûäng xu hûúáng naây khöng àuáng vúái Trung Quöëc, Malaisia vaâ Philñppin trong khoaãng thúâi gian phên tñch nïu trïn. Hún nûäa, caác yïëu töë vïì nhên khêíu àaä laâm giaãm phêìn àoáng goáp cuãa lao àöång vaâo tùng trûúãng. Vöën con ngûúâi cêëu thaânh búãi söë lûúång cöng nhên vaâ trònh àöå hoåc vêën trung bònh cuãa hoå. Nhûng tyã lïå tham gia lûåc lûúång lao àöång cuãa khu vûåc àaä tûúng àöëi cao so vúái tiïu chuêín quöëc tïë, vaâ phuå nûä dïî daâng tòm àûúåc viïåc laâm. Cöng nhên úã caác nûúác Àöng AÁ tiïn tiïën àaä àûúåc hûúãng möåt trònh àöå hoåc vêën trung bònh khaá cao. Nhûäng yïëu töë naây coá nghôa laâ cêëu thaânh lao àöång - àûúåc ào lûúâng haån chïë bùçng nhûäng biïën söë trïn - khoá coá thïí tùng nhiïìu. Cuäng nhû àöëi vúái nguöìn vöën, tùng trònh àöå hoåc vêën vûâa khoá khùn vûâa ñt coá khaã nùng Hònh 7.2 Àöång thaái tùng trûúãng bònh quên àêìu ngûúâi (%) Thaânh phêìn Inàönïsia Haân Quöëc Malaisia Philippin Thaái Lan Trung Quöëc Trung bònh Myä Saãn lûúång 5,0 7,8 3,9-0,3 6,0 8,2 5,1 1,6 Vöën vêåt chêët 6,4 9,5 5,4 0,1 7,6 7,3 6,1 1,5 Vöën con ngûúâi 2,7 3,4 2,2 1,7 2,3 2,3 2,4 1,0 Tyã troång lûåc lûúång lao àöång trong dên söë 1,2 1,2 0,7 0,4 1,4 0,8 0,9 0,3 Thûúác ào chêët lûúång lûåc lûúång lao àöång 1,5 2,2 1,5 1,3 1,0 1,5 1,5 0,7 Nùng suêët 0,9 2,1 0,5-1,4 1,9 4,0 1,3 0,3 Ghi chuá: Haâm saãn xuêët hiïåu suêët khöng àöíi theo quy mö àûúåc aáp duång àïí tñnh toaán. Tyã troång cuãa vöën vêåt chêët trong saãn lûúång giaã àõnh bùçng 40% vaâ cuãa vöën con ngûúâi laâ 60%. Mûác trung bònh cuãa khu vûåc àûúåc tñnh theo trung bònh giaãn àún. Xem chuá thñch baãng úã cuöëi chûúng àïí thêëy roä phûúng phaáp sûã duång àïí tñnh toaán söë liïåu trong baãng. a. Ûúác tñnh nùng suêët cho Trung Quöëc coá möåt thaânh phêìn - tùng trûúãng do phên böë ngaânh vaâ thaây àöíi hònh thûác súã hûäu tûâ súã hûäu nhaâ nûúác sang tû nhên - phêìn naây ûúác tñnh àoáng goáp khoaãng 1,5% tùng trûúãng (Ngên haâng Thïë giúái 1996). Boã phêìn naây ài thò nùng suêët àoáng goáp ûúác tñnh bùçng 2,5% tùng trûúãng. Nguöìn: Tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái.

183 174 Àöng AÁ: Phuåc höìi vaâ phaát triïín Hònh 7.3 Mûác tùng saãn lûúång bònh quên àêìíu ngûúâi seä giaãm nïëu töëc àöå tùng nùng suêët khöng àûúåc caãi thiïån Nguöìn: Tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái.