World Bank Document

Bản ghi

1 Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Baãn quyïìn 1998 Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín quöëc tïë, Ngên haâng Thïë giúái 1818 H. Street, N.W., Washington, D.C Giûä baãn quyïìn In taåi Myä ÊËn baãn lêìn àêìu tiïn thaáng Chñn 1998 Ngên haâng Thïë giúái khöng baão àaãm vïì sûå chñnh xaác cuãa söë liïåu trong êën baãn naây vaâ khöng chõu traách nhiïåm vïì moåi hêåu quaã trong quaá trònh sûã duång. Trong cuöën saách naây, nhûäng biïn giúái, mêìu sùæc, tïn goåi vaâ nhûäng thöng tin khaác ghi trïn bêët kyâ baãn àöì naâo trong cuöën saách naây àïìu khöng mang haâm yá thïí hiïån sûå àaánh giaá naâo cuãa nhoám Ngên haâng Thïë giúái àöëi vúái tònh traång húåp phaáp vïì laänh thöí hoùåc sûå cöng böë hoùåc chêëp nhêån chñnh thûác vïì nhûäng àûúâng biïn giúái àoá. Taâi liïåu sûã duång trong êën phêím naây àûúåc giûä baãn quyïìn. Giêëy xin pheáp sûã duång tûâng phêìn cuãa taâi liïåu naây xin gûãi vïì cú quan xuêët baãn theo àõa chó ghi úã trïn. Ngên haâng Thïë giúái khuyïën khñch sûã duång êën phêím naây vaâ sùén saâng cho pheáp nhûäng trûúâng húåp sûã duång laåi taâi liïåu khöng mang tñnh thûúng maåi vaâ Ngên haâng khöng àoâi hoãi phñ sûã duång. Giêëy pheáp sûã duång möåt phêìn tû liïåu naây cho caác lúáp àaâo taåo do Copyright Clearance Center, Inc., Suite 910, 222 Rosewood Dr., Danvers, Massachusetts 01923, U.S.A cung cêëp. Thiïët kïë bòa cuãa The Magazine Group AÃnh bòa cuãa Curt Carnemark/ngên haâng Thïë giúái ISBN Àaä àùng kyá vúái Library of Congress Cataloging-in-publication Data

2 Lúâi nhaâ xuêët baãn Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh - tiïìn tïå Àöng AÁ - cuöåc khuãng hoaãng lúán nhêët trong nhiïìu thêåp kyã qua - àaä keáo daâi hún möåt nùm, gêy ra nhûäng hêåu quaã nùång nïì àöëi vúái caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ vaâ taác àöång tiïu cûåc àïën nïìn kinh tïë thïë giúái. Vêåy nhûäng nguyïn nhên naâo dêîn àïën khuãng hoaãng? Taác àöång trûúác mùæt vaâ hêåu quaã lêu daâi cuãa khuãng hoaãng àöëi vúái toaân khu vûåc vaâ tûâng nûúác ra sao? Bùçng caách naâo caác nûúác trong khu vûåc coá thïí thoaát ra khoãi khuãng hoaãng vaâ tûâng bûúác phuåc höìi nïìn kinh tïë Àêy laâ nhûäng vêën àïì àaä vaâ àang àûúåc àùåt ra trong nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu, trong caác cuöåc höåi thaão quöëc tïë vaâ khu vûåc, thu huát sûå tham gia àöng àaão cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu, caác hoåc giaã caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách... thuöåc nhiïìu quöëc tõch vaâ töí chûác quöëc tïë khaác nhau. Àïí cung cêëp cho baån àoåc taâi liïåu nghiïn cûáu vïì vêën àïì naây, àöìng thúâi goáp phêìn àûa ra lúâi giaãi àaáp cho nhûäng vêën àïì nïu trïn, Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia cho dõch vaâ xuêët baãn cuöën saách Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi, möåt cöng trònh nghiïn cûáu àûúåc dû luêån àaánh giaá cao, do Ngên haâng Thïë giúái êën haânh nùm Nöåi dung cuöën saách trònh baây khaái quaát vïì cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh -tiïìn tïå úã Àöng AÁ, àöìng thúâi ài sêu phên tñch tûâng khña caånh cuãa cuöåc khuãng hoaãng : thûúng maåi vaâ caånh tranh, taâi chñnh, xaä höåi, möi trûúâng, v.v.. Trïn cú súã àoá, cuöën saách àïì xuêët vaâ kiïën nghõ möåt söë giaãi phaáp nhùçm giuáp caác nûúác trong khu vûåc thoaát khoãi khuãng hoaãng vaâ phuåc höìi sûå tùng trûúãng kinh tïë. Mùåc duâ coá möåt söë àaánh giaá vaâ söë liïåu trong cuöën saách khaác vúái àaánh giaá vaâ söë liïåu cuãa chuáng ta, nhêët laâ nhûäng söë liïåu vaâ tiïu chñ àaánh giaá tònh traång ngheâo khöí úã caác nûúác khaác nhau trïn thïë giúái, nhûng chuáng töi vêîn hy voång cuöën saách seä laâ taâi liïåu tham khaão böí ñch àöëi vúái baån àoåc. Xin giúái thiïåu cuöën saách cuâng baån àoåc. Thaáng NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA ii

3 Muåc luåc Lúâi Nhaâ xuêët baãn Baãng chuá giaãi nhûäng chûä viïët tùæt Lúâi caãm ún Lúâi tûåa Toám tùæt Chûúng 1 : Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát Liïåu àiïìu kyâ diïåu laâ coá thûåc khöng? Taåi sao Àöng laåi ài xuöëng? Sûå xuêët hiïån khaã nùng dïî bõ töín thûúng cú cêëu Ngoâi nöí Sûå lêy lan Tûâ cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh-tiïìn tïå dêîn túái khuãng hoaãng kinh tïëxaä höåi Kïët luêån vaâ töí chûác cuãa nghiïn cûáu naây Chûúng 2: Thûúng maåi vaâ caånh tranh Nhûäng nguyïn nhên suy giaãm xuêët khêíu nùm 1996 Chu kyâ hay cú cêëu Caånh tranh giûäa Trung Quöëc vaâ caác nûúác xuêët khêíu coá chi phñ thêëp khaác Sûå chuyïn mön hoaá heåp trong ngaânh cöng nghiïåp àiïån tûã Thûúng maåi trong khu vûåc chêu AÁ: Hiïåu ûáng Àöminö Xuêët khêíu chêu AÁ sau hêåu quaã cuãa cuöåc khuâng hoaãng Triïín voång vaâ chñnh saách Chûúng 3: Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng Sûå buâng nöí vaâ taân luåi cuãa khu vûåc taâi chñnh Xêy dûång laåi tûâ àöëng tro taân: Tiïën lïn vaâ taái thiïët Chûúng trònh trûúác mùæt: khöi phuåc nguöìn tñn duång Nhiïåm vuå khoá khùn vaâ töën keám cuãa cöng cuöåc cú cêëu laåi caác ngên iii

4 haâng Caác nguyïn tùæc cú cêëu laåi ngên haâng Nhûäng biïån phaáp àaä àûúåc aáp duång cho àïën nay Chûúng 4: Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng Sûå hònh thaânh tònh traång dïî bõ töín thûúng trong khu vûåc cöng ty Sau cún khuãng hoaãng: Àaánh giaá thiïåt haåi Chûúng trònh haânh àöång khêín cêëp: CÚ cêëu laåi caác ngên haâng vaâ hïå thöëng caác cöng ty Caãi thiïån sûå àiïìu haânh cöng ty Chûúng 5: Tûâ khuãng hoaãng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi Tùng trûúãng vaâ nhûäng yïëu töë dïî bõ töín thûúng Nhûäng thûã thaách trûúác khuãng hoaãng vaâ nhûäng yïëu töë dïî bõ töín thûúng àang naãy sinh Taác àöång xaä höåi cuãa cuöåc khuãng hoaãng Coá thïí laâm gò? Caác thïí chïë, naån tham nhuäng vaâ cú cêëu xaä höåi Chûúng 6: Möi trûúâng trong cún khuâng hoaãng: Möåt bûúác giêåt luâi hay con àûúâng múái úi lïn? Caác khña caånh möi trûúâng cuãa cuöåc khuãng hoaãng Chûúng 7: Nhûäng ûu tiïn cho sûå höìi phuåc bïìn vûäng Giaãi quyïët vêën àïì mêët khaã nùng thanh toaán cuãa hïå thöëng ngên haâng vaâ cuãa khu vûåc cöng ty Sûå cêìn thiïët phaãi khöi phuåc tùng trûúãng vïì töíng cêìu Baão vïå ngûúâi ngheâo vaâ chia seã sûå höìi phuåc Tiïën böå trong caãi töí cú cêëu: Nêng cao chêët lûúång tùng trûúãng Huy àöång caác nguöìn lûåc böí sung àïí höî trúå tùng trûúãng Haânh trònh vïì phña trûúác Taâi liïåu tham khaão iv

5 Baãng chuá giaãi nhûäng chûä viïët tùæt AMC APEC ASEAN BIBF BIS CAMELOT CD CPI DIP East Asia 5 EU FDI FIDF FRA GDP GEP GNP IBRA IMF KAMCO LPG NBFI NEP NGO NIE OECD R&D SET SITC TFP TRIS Cöng ty quaãn lyá taâi saãn Diïîn àaân húåp taác kinh tïë chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng Hiïåp höåi caác quöëc gia Àöng Nam AÁ Trung têm hoaåt àöång ngên haâng quöëc tïë Bùng Cöëc Ngên haâng thanh toaán quöëc tïë Vöën, Taâi saãn, Quaãn lyá, Khoaãn thu, Khaã nùng thanh toaán, Möi trûúâng hoaåt àöång vaâ Tñnh minh baåch Chûáng chó tiïìn gûãi Chó söë giaá tiïu duâng Con núå thuöåc súã hûäu (hònh thûác cho vay) Nùm nûúác Àöng AÁ: Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïsia, Malaisia, Philippin Liïn minh chêu Êu Àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi Quyä phaát triïín caác töí chûác taâi chñnh Cú quan taái cú cêëu taâi chñnh Töíng saãn phêím quöëc nöåi Triïín voång kinh tïë thïë giúái Töíng saãn phêím quöëc dên Ban taái thiïët Ngên haâng Inàönïsia Quyä tiïìn tïå quöëc tïë Cú quan quaãn lyá taâi saãn Haân Quöëc Khñ hoaá loãng Töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng Chñnh saách kinh tïë múái Töí chûác phi chñnh phuã Caác nïìn kinh tïë múái cöng nghiïåp hoaá Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë Nghiïn cûáu vaâ triïín khai Thõ trûúâng chûáng khoaán Thaái Lan Danh muåc phên loaåi thûúng maåi quöëc tïë tiïu chuêín hai con söë Nùng suêët toaân böå caác yïëu töë saãn xuêët Cöng ty cung cêëp thöng tin vaâ àaánh giaá mûác àöå tñn nhiïåm cuãa Thaái Lan v

6 Lúâi caãm ún Àêy laâ nöî lûåc cuãa toaân nhoám nghiïn cûáu. Cöng trònh nghiïn cûáu naây àûúåc khúãi xûúáng dûúái sûå chó àaåo cuãa Pieter Bottelier, cöë vêën cao cêëp cuãa Phoá Chuã tõch Ngên haâng Thïë giúái phuå traách khu vûåc Àöng AÁ, vaâ àûúåc hoaân thaânh dûúái sûå hûúáng dêîn cuãa Masahiro Kawai, nhaâ kinh tïë trûúãng cuãa khu vûåc Àöng AÁ. Richard Newfarmer laâ trûúãng nhoám nghiïn cûáu, cuâng phöëi húåp vúái Mong Haddad vaâ Ilker Domac vúái tû caách laâ taác giaã chñnh cuãa cöng trònh nghiïn cûáu naây. Stijn Claessens laâ taác giaã cuãa chûúng vïì khu vûåc taâi chñnh, dûåa trïn caác nghiïn cûáu cuãa Pedro Alba, Amar Bhattacharya, Swati Ghosh, Leonardo Hernandez, Peter Montiel vaâ Michael Pomerleano. Tamar Manuelyan-Atinc vaâ Mike Walton laâ taác giaã cuãa chûúng vïì khu vûåc xaä höåi. Gordon Hughes, cuâng vúái tû liïåu cuãa Magda Lovei vaâ Herman Cesar, àaä àoáng goáp cho chûúng vïì möi trûúâng. Möåt söë thaânh viïn cuãa nhoám nghiïn cûáu àaä cung cêëp nhûäng baâi phên tñch coá giaá trõ àûúåc sûã duång trong cöng trònh nghiïn cûáu, àoá laâ Yuzuru Ozeki (phoá trûúãng nhoám, phuå traách chuã àïì kinh tïë vô mö), Dipak Dasgupta vaâ Kumiko Mai (thûúng maåi), Simeon Djankov (àiïìu haânh cöng ty), Giovanni Ferri (taâi chñnh cöng ty), Bert Hofman (khu vûåc cöng ty), Michael Pomerleano (taâi chñnh vaâ àiïìu haânh cöng ty). Dieter Ernst, Kenichi Ohno, Takatoshi Ito, Warwick Mckibbin vaâ Will Martin, vaâ Viïån nghiïn cûáu Nomura, àaä cung cêëp nhûäng nghiïn cûáu cú baãn rêët hûäu ñch. David Bisbee àaä coá nhûäng höî trúå nghiïn cûáu quyá giaá. Möåt söë ngûúâi khaác cuäng àaä àoáng goáp viïët nhûäng baâi phên tñch ngùæn vaâ caác höåp. Àoá laâ Natasha Beschoner, Pieter Bottelier, Craig Burnside, Elizazabeth Chiïn, Hilary Codippily vaâ Elizabeth C. Brouwer, Dipak Dasgupta vaâ nhoám DEC, Larry Lang, Wei Ding, May Hallward- Driemeier vaâ David Dollar, E.C. Hwa, Lloyd Kenward, Aart Kraay, Kathie Krumm, Victoria Kwakwa, Felipe Larrain, Rolf Luders, Behdad Nowroozi, Kyle Peters, Caroline Robb, Sergio Schmukler, Richard Scobey, vaâ Vivek Suri. Coân Bonita Brindley àaä giuáp àúä chuáng töi möåt caách nhiïåt tònh trong cöng taác biïn têåp. Chuáng töi àùåc biïåt biïët ún Joseph Stiglitz, nhaâ kinh tïë trûúãng cuãa Ngên haâng Thïë giúái vaâ nhûäng ngûúâi cuâng àoåc kiïím laåi baãn thaão vúái öng laâ Amar Bhattacharya, Uri Dadush, Robert Holzmann, Danny Leipziger, Jed Shilling vaâ John Williamson, nhûäng ngûúâi àaä vi

7 coá nhûäng nhêån xeát sêu sùæc vaâ sùæc beán trong quaá trònh chuáng töi viïët taác phêím naây. Coân coá nhiïìu àöìng nghiïåp cuãa Ngên haâng nûäa cuäng àaä cung cêëp tû liïåu vaâ bònh luêån cho chuáng töi. Chuáng töi trên troång caãm ún sûå höî trúå taâi chñnh cuãa Chñnh phuã Nhêåt Baãn thöng qua Quyä uyã thaác chuyïn gia tû vêën Nhêåt Baãn vaâ Trung têm Nhêåt Baãn vïì taâi chñnh quöëc tïë àaä höî trúå chuáng töi vúái tû caách laâ Ban thû kyá cho cöng viïåc cuãa chuyïn gia tû vêën Cöng trònh naây cuäng têån duång cûá liïåu cuãa cöng trònh nghiïn cûáu sùæp xuêët baãn cuãa Ngên haâng Phaát triïín chêu AÁ vaâ Ngên haâng Thïë giúái, àoá laâ Managing Global Financial Integration in Asia: Emerging Lessons and Prospective Challengeb (Quaãn lyá sûå phöëi húåp taâi chñnh toaân cêìu úã chêu AÁ: nhûäng baâi hoåc múái àêy vaâ nhûäng thaách thûác tûúng lai) (trong àoá coá möåt söë thaânh viïn cuãa cöng trònh naây tham gia), vaâ cöng trònh nghiïn cûáu sùæp xuêët baãn cuãa Ngên haâng Thïë giúái Global Economics Prospects (Triïín voång kinh tïë toaân cêìu). vii

8 Lúâi tûåa Möåt nùm sau khi buâng nöí, cún baäo kinh tïë taåi Àöng AÁ vêîn coân tiïëp tuåc hoaânh haânh. Cuöåc khuãng hoaãng àaä lan röång ra túái caác thõ trûúâng taâi chñnh khùæp thïë giúái vaâ àùåt sûå tùng trûúãng kinh tïë toaân cêìu vaâo cún hiïím nguy. Taåi khu vûåc Àöng AÁ, sûå suy thoaái àang àe doåa laâm xoái moân nhûäng thaânh tûåu àaáng kïí maâ khu vûåc naây àaåt àûúåc trong quaá trònh phaát triïín kinh tïë. Chó hai thêåp kyã sau nùm 1975, khoaãng 370 triïåu ngûúâi àaä thoaát khoãi caãnh ngheâo khöí. Àêy chñnh laâ möåt thaânh quaã maâ rêët coá thïí giuáp caác nûúác chöëng cûå vúái sûác cöng phaá cuãa cún söët khuãng hoaãng, nhûng khöng coân nghi ngúâ gò nûäa, chó möåt vaâi nùm túái, cuöåc söëng cuãa haâng chuåc triïåu ngûúâi seä hïët sûác khoá khùn. Sûå suy thoaái trêìm troång àaä àêíy haâng triïåu treã em vaâo caãnh àoái khaát, cûúáp ài tûâ cha meå chuáng nhûäng phûúng tiïån kiïëm söëng cho gia àònh, vaâ thêåm chñ gêy ra caãnh xung àöåt sùæc töåc nhoã leã úã möåt vaâi nûúác. Àöå sêu cuãa cuöåc khuãng hoaãng baáo hiïåu trûúác möåt sûå mêët maát dai dùèng vïì tiïìm nùng nhên lûåc maâ seä coân gêy chêën àöång trong nhiïìu nùm sau khi cuöåc khuãng hoaãng àaä ài qua. Treã em àang boã hoåc úã mûác baáo àöång. Chùèng haån, taåi Inàönïsia, theo baáo caáo cuãa caác quan chûác chñnh phuã, tyã lïå hoåc sinh nhêåp trûúâng àaä giaãm tûâ 78% xuöëng coân 54%. Sûác eáp vïì mùåt kinh tïë àaä buöåc vö söë gia àònh phaãi ly hön, àêíy caác beá gaái vaâo con àûúâng maåi dêm vaâ àùåt cuöåc söëng cuãa ngûúâi ngheâo lúán tuöíi trûúác sûå àe doaå cuãa caãnh tuáng quêîn. Àöëi vúái caác nûúác chõu khuãng hoaãng, phaãi mêët möåt khoaãng thúâi gian múái coá thïí khöi phuåc laåi àûúåc mûác thu nhêåp trûúác àêy maâ ngûúâi dên àaä àûúåc hûúãng. Nhûng khoaãng bao lêu? Liïåu caác nûúác naây coá phaãi traãi qua möåt thêåp kyã mêët maát nhû caác nûúác Myä Latinh hay chó nùm sau noá seä höìi phuåc laåi? Mûác söëng cuãa caã möåt thïë hïå àang chúâ àúåi vaâo sûå traã lúâi cho nhûäng cêu hoãi naây. Trïn möåt vaâi khña caånh naâo àoá, sûå tuåt döëc cuãa Àöng AÁ laâ möåt hiïån tûúång caá biïåt. Noá àaä chêm ngoâi cho möåt loaåt caác cuöåc khuãng hoaãng tiïìn tïå, ngên haâng vaâ khiïën sûå hoaãng loaån taâi chñnh trong khu vûåc trúã thaânh cùn bïånh kinh tïë trêìm troång. Chùæc chùæn chuáng ta àaä biïët roä vïì nguyïn nhên cuãa sûå tuåt döëc naây: àoá laâ sûå buâng nöí vïì tñn duång vaâ sûå tùng phöìng vïì giaá taâi saãn cuâng vúái quy chïë taâi chñnh yïëu keám, hay caác cún hoaãng loaån taâi chñnh phêìn nhiïìu do nhûäng phaãn ûáng baãn nùng coá tñnh bêìy àaân cuãa caác nhaâ àêìu tû trûúác nhûäng sûå kiïån riïng biïåt vaâ ngêîu nhiïn hún laâ nhûäng vêën àïì mang tñnh baãn viii

9 chêët. Thêåm chñ nhûäng nûúác phaát triïín àûúåc àiïìu haânh töët cuäng àaä phaãi traãi qua nhûäng vêën àïì naây. Àiïìu khiïën Àöng AÁ trúã nïn caá biïåt chñnh laâ tñnh khùæc nghiïåt vaâ àöå lúán cuãa têåp húåp nhûäng vêën àïì maâ noá àang gùåp phaãi: möåt loaåt caác cuöåc têën cöng mang tñnh àêìu cú vaâo möåt nhoám caác nûúác trong khu vûåc àaä kñch àöång viïåc ruát caác khoaãn vöën khöíng löì, caác cuöåc khuãng hoaãng xaãy ra àöìng loaåt, vaâ sûå àònh àöën vïì kinh tïë trong caã khu vûåc. Coân quaá súám àïí coá àûúåc möåt sûå töíng kïët chñnh xaác vïì têën thaãm kõch vêîn àang tiïëp diïîn. Muåc àñch cuãa chuáng töi trong baãn baáo caáo naây laâ hoaân toaân khiïm töën: àoá laâ töíng kïët laåi nhûäng diïîn biïën trong khu vûåc nïu lïn nhûäng yïëu töë xaác àõnh tûúng lai cuãa Àöng AÁ vaâ kiïën nghõ nhûäng chñnh saách mang tñnh àõnh hûúáng chung. Thaách thûác chuã yïëu laâ viïåc khöi phuåc àûúåc sûå tùng trûúãng kinh tïë möåt caách bïìn vûäng vaâ bònh àùèng. Baãn baáo caáo têåp trung vaâo möåt chiïën lûúåc vúái ba muäi nhoån: Phuåc höìi sûå tùng trûúãng dûåa trïn caác caãi caách cú cêëu nhùçm taåo àiïìu kiïån cho viïåc phuåc höìi kinh tïë nhanh hún vaâ mang tñnh bïìn vûäng. Baão vïå ngûúâi ngheâo trong quaá trònh khuãng hoaãng vaâ àaãm baão hoå seä àûúåc hûúãng lúåi khi kinh tïë höìi phuåc; vaâ Huy àöång vöën àïí giuáp phuåc höìi nhanh sûå tùng trûúãng kinh tïë. Nhûäng cöng viïåc khoá khùn khi thûåc hiïån chiïën lûúåc naây coân nùçm úã phña trûúác. Sûå höî trúå cuãa Ngên haâng Thïë giúái Ngên haâng Thïë giúái àang lêìn lûúåt laâm viïåc vúái chñnh phuã tûâng nûúác trong khu vûåc àïí giuáp hoå nhêån thûác àûúåc chiïën lûúåc ba phêìn noái trïn. Ngên haâng Thïë giúái àaä cam kïët höî trúå cho caác nûúác chõu khuãng hoaãng úã Àöng AÁ gêìn 18 tyã àö la vaâ àaä giaãi ngên hún 8 tyã àö la dûúái hònh thûác caác khoaãn vay trong nùm kïí tûâ thaáng Baãy Viïåc phuåc höìi laåi sûå tùng trûúãng dûåa trïn caác caãi caách vïì mùåt cú cêëu luön àûúåc ûu tiïn. Ngên haâng Thïë giúái àang giuáp àúä caác chñnh phuã tùng caác khoaãn chi tiïu theo caác caách thûác coá hiïåu quaã, àùåc biïåt laâ khoaãn chi vïì xaä höåi. Ngên haâng Thïë giúái àaä thöng qua 45 khoaãn vay lúán cho khu vûåc Àöng AÁ ngay nùm àêìu sau cuöåc khuãng hoaãng. Nhû vêåy, Ngên haâng Thïë giúái àaä giuáp àúä bùçng caách höî trúå tùng chi tiïu ngên saách, vaâ nhûäng nhu cêìu do chi tiïu tùng mang laåi, vïì phêìn mònh, seä taåo ra cöng ùn viïåc laâm vaâ thu nhêåp. Troång têm cuãa chuáng töi khöng chó nhùçm vaâo söë lûúång cuãa viïåc chi tiïu, maâ quan troång hún, nhùçm vaâo chêët lûúång cuãa viïåc chi tiïu. Trong quaá trònh chuêín bõ vaâ giaám saát caác khoaãn vay naây, Ngên haâng Thïë giúái àaä cöë vêën vïì chñnh saách vaâ trúå giuáp vïì kyä thuêåt, tiïën haânh caác àöëi thoaåi coá sûå böí trúå búãi möåt nguöìn bao göìm caác nghiïn cûáu kinh tïë, caác töíng kïët vïì chi tiïu cöng cöång, vaâ caác höåi nghõ coá sûå tham gia cuãa caác àöëi taác tûâ khu vûåc tû nhên vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã (NGO). Vñ duå, thöng qua caác chûúng trònh àiïìu chónh cú cêëu trõ giaá haâng tó àö la taåi Thaái Lan, Inàönïsia, Haân Quöëc vaâ Philippin, Ngên haâng Thïë giúái àang giuáp àúä caác chñnh phuã tùng cûúâng viïåc àiïìu chónh vaâ giaám saát khu vûåc taâi chñnh àöìng thúâi vúái viïåc höî trúå cho caác chñnh phuã naây trong viïåc cú cêëu laåi khu vûåc cöng ty vaâ khu vûåc ngên haâng. Àiïìu naây coân coá nghôa laâ tiïën haânh caãi thiïån viïåc cöng khai thöng tin vïì hoaåt àöång cuãa cöng ty vaâ thöng tin vïì taâi chñnh, quaãn lyá töët hún caác khoaãn núå vaâ caác khoaãn núå dûå phoâng, cuâng vúái viïåc thûåc hiïån caãi caách hïå thöëng quy chïë vaâ phaáp lyá. Thöng qua viïåc cho caác dûå aán vay, àùåc biïåt laâ caác dûå aán vïì cú súã haå têìng, Ngên haâng Thïë giúái àang tùng cûúâng thaão luêån àïí àûa vaâo caác biïån phaáp baão vïå möi trûúâng nhùçm giaãi quyïët caác vêën àïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ möi trûúâng àang bõ cuöåc khuãng hoaãng laâm cho trúã nïn trêìm troång thïm. Chñnh nhûäng nöî lûåc naây seä àoáng goáp vaâo viïåc phuåc höìi tùng trûúãng kinh tïë, möåt sûå tùng trûúãng maâ coá thïí duy trò àûúåc. ix

10 Àïí baão vïå ngûúâi ngheâo, ngûúâi thêët nghiïåp vaâ ngûúâi giaâ caã trûúác taác àöång vïì mùåt xaä höåi cuãa cuöåc khuãng hoaãng, Ngên haâng Thïë giúái àaä höî trúå chûúng trònh sûác khoeã, giaáo duåc cú súã, trúå cêëp thûåc phêím theo muåc tiïu, caác hoaåt àöång cöng cöång taåo cöng ùn viïåc laâm vaâ sûã duång nhiïìu lao àöång. Caác dûå aán taåo quyä phuác lúåi vaâ caác chûúng trònh trûúâng nöåi truá (stay-inschool) àaä àûúåc giúái thiïåu taåi Inàönïsia vaâ Thaái Lan, vaâ caác biïån phaáp caãi thiïån maång lûúái an toaân xaä höåi (bao göìm caã thõ trûúâng lao àöång, caãi caách hïå thöëng trúå cêëp hûu trñ, cung cêëp caác dõch vuå xaä höåi, can thiïåp coá àõnh hûúáng àïí giaãm àoái ngheâo) àaä àûúåc aáp duång taåi caác nûúác khaác. Vïì daâi haån, Ngên haâng Thïë giúái àang laâm viïåc nhùçm tùng cûúâng tñnh bïìn vûäng vïì mùåt xaä höåi vaâ nhên lûåc cuãa sûå phaát triïín àïí giaãi quyïët nhûäng yïëu keám vïì mùåt xaä höåi trong quaá trònh phaát triïín cuãa Àöng AÁ - àoá laâ sûå bêët bònh àùèng gia tùng vaâ thiïëu nhûäng maång lûúái an toaân xaä höåi chñnh thûác nhû caác chïë àöå baão hiïím y tïë vaâ baão hiïím thêët nghiïåp - àöìng thúâi baão vïå vaâ cuãng cöë caác thaânh tûåu vïì mùåt xaä höåi cuãa khu vûåc vïì giaáo duåc, y tïë vaâ caãi thiïån chêët lûúång cuöåc söëng. Ngên haâng Thïë giúái àang nhên röång caác nöî lûåc cuãa mònh àïí huy àöång caác nguöìn höî trúå tuâ bïn ngoaâi cho khu vûåc chõu khuãng hoaãng. Àaáng lûu yá laâ sûå àoáng goáp quan troång nhêët cuãa Ngên haâng Thïë giúái khöng phaãi laâ hoaåt àöång cung cêëp vöën maâ chñnh laâ sûå höî trúå cho khu vûåc naây khöi phuåc laåi àûúåc niïìm tin trong caác nhaâ àêìu tû trong vaâ ngoaâi nûúác bùçng nhûäng chñnh saách laânh maånh. Viïåc khöi phuåc laåi niïìm tin vaâo tûúng lai chñnh laâ bñ quyïët àïí thu huát àûúåc caác nguöìn vöën múái. Thöng thûúâng luön coá möåt khoaãng chïnh lïåch vïì thúâi gian giûäa viïåc thöng qua caác chñnh saách laânh maånh vaâ sûå lêëy laåi loâng tin cuãa thõ trûúâng. Ngên haâng Thïë giúái dûå àõnh àoáng vai troâ laänh àaåo trong viïåc huy àöång vöën úã giai àoaån naây. Noá seä tùng nguöìn cho vay àïën möåt mûác giúái haån dûåa trïn caác quy chïë riïng cuãa mònh miïîn laâ phuâ húåp vúái sûå cho pheáp cuãa chñnh saách caãi caách trong nûúác. Hún nûäa, cuâng vúái caác àöëi taác khaác Quyä tiïìn tïå quöëc tïë, Ngên haâng Phaát triïín Chêu AÁ, caác chñnh phuã vaâ khu vûåc tû nhên - Ngên haâng Thïë giúái seä tòm kiïëm nhûäng caách thûác múái àïí huy àöång vöën nhùçm höî trúå cho viïåc phuåc höìi nhanh choáng nïìn kinh tïë. Nhiïåm vuå trûúác mùæt coân rêët nhiïìu. Cuöåc khuãng hoaãng xaãy ra úã Àöng AÁ cuäng trêìm troång nhû cuöåc khuãng hoaãng núå úã Myä Latinh vaâo nhûäng nùm Búãi vò cuöåc khuãng hoaãng naây àaä laâm àaão löån caác àõnh chïë chñnh trõ vaâ kinh tïë àûúng thúâi nïn hêìu nhû toaân böå xaä höåi úã Àöng AÁ cuäng àang biïën àöíi möåt caách ghï gúám theo nhûäng caách thûác maâ trûúác àoá 18 thaáng khöng möåt ai coá thïí àoaán biïët àûúåc. Roä raâng laâ têët caã caác nûúác Àöng AÁ àang thay àöíi nhûäng lïì löëi cuä trong viïåc quaãn lyá nïìn kinh tïë vaâ chñnh trõ. Caác cöng ty àaä tûâng vay mûúån dïî daäi vaâ thûúâng xuyïn duâng sûå tùng trûúãng nhanh choáng laâm vêåt thïë chêëp vay vöën àang dêìn dêìn tuên theo möåt kyã luêåt múái. Caác ngên haâng trûúác àêy vay àöìng yïn vaâ àö la àïí cho vay bùçng nöåi tïå maâ chó cêìn möåt caái gêåt àêìu cuãa chñnh phuã àïí laâm laá chùæn thò nay phaãi chõu sûå giaám saát chùåt cheä hún. Caác doanh nghiïåp vaâ caác ngên haâng àang tiïën haânh nhûäng thay àöíi sêu sùæc vïì quyïín súã hûäu vaâ töí chûác nhû caác nûúác Myä Latinh àaä tûâng laâm suöët nhûäng nùm 1980 hay nûúác Myä trong nhûäng nùm Mùåc duâ coân quaá súám àïí khùèng àõnh rùçng caác cöng ty vaâ ngên haâng coá thïí thoaát ra khoãi cuöåc khuãng hoaãng vúái quyïìn súã hûäu ñt têåp trung hún, sûå àaåi diïån röång raäi hún vaâ tñnh minh baåch nhiïìu hún cho caác cöí àöng chiïëm thiïíu söë, bao göìm caã ngûúâi nûúác ngoaâi, vaâ möåt kyã luêåt nghiïm ngùåt hún do caånh tranh trïn caã hai thõ trûúâng vöën vaâ haâng hoaá mang laåi. Tûúng tûå, caác chñnh phuã vaâ viïåc àiïìu haânh àêët nûúác cuäng àang coá nhûäng thay àöíi maånh meä. Thêåm chñ khi àang coân phaãi caáng àaáng möåt phêìn gaánh nùång tûâ caác baão laänh ngêìm trûúác àêy cho khu vûåc tû nhên, caác chñnh phuã àang tûå caãi töí àïí giaãm búát nhûäng khoaãn núå dûå phoâng naây vaâ giaãm vai troâ trûåc tiïëp cuãa mònh trong viïåc phên x

11 böí nguöìn vöën. Àöìng thúâi, hoå àaãm nhêån thïm nhûäng traách nhiïåm múái. Khi caác möëi quan hïå gia àònh truyïìn thöëng taåi nöng thön bõ phaá vúä búãi quaá trònh àö thõ hoaá, thò toaân böå xaä höåi úã trong khu vûåc àïìu tröng àúåi úã chñnh phuã sûå giuáp àúä nhùçm àaãm baão phuác lúåi xaä höåi cho ngûúâi ngheâo, ngûúâi thêët nghiïåp, ngûúâi öëm àau vaâ ngûúâi lúán tuöíi. Xeát vïì mùåt hêåu trûúâng, nhûäng xu hûúáng chñnh trõ múái trong hoaåt àöång cêìm quyïìn - tûâ Haân Quöëc úã phña Bùæc cho àïën Inàönïsia úã phña Nam - dûúâng nhû àaä baáo trûúác möåt sûå cöng khai múái, sûå lo ngaåi vïì naån tham nhuäng vaâ tinh thêìn traách nhiïåm. Haânh trònh dêîn túái sûå höìi phuåc, vúái àêìy sûå bêët öín, àang dêëy lïn möåt cöng cuöåc lõch sûã nhùçm taåo nïn tûúng lai cho treã em úã Àöng AÁ. Jean - Michel Severino Phoá chuã tõch Phuå traách Khu vûåc Thaái Bònh Dûúng vaâ Àöng AÁ xi

12 Toám tùæt Ngên haâng Thïë giúái Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh úã Àöng AÁ àang nhanh choáng chuyïín thaânh khuãng hoaãng vïì kinh tïë vaâ xaä höåi. Tiïìn cöng thûåc tïë àang giaãm xuöëng, vaâ caác thaânh phöë lúán trong khu vûåc àang àêìy ùæp ngûúâi lao àöång nhaân röîi tòm kiïëm viïåc laâm. ÚÃ nöng thön, caãnh nhûäng maãnh àêët khö neã vaâ nguöìn tñn duång caån kiïåt cöång laåi vúái nhau àaä àe doaå cuöåc söëng cuãa rêët nhiïìu ngûúâi. Kïí tûâ thúâi àiïím khi cuöåc khuãng hoaãng xaãy ra sau ba thêåp kyã tùng trûúãng nhanh choáng, caã möåt thïë hïå cöng nhên vaâ nöng dên chûa tûâng bao giúâ chûáng kiïën nhûäng tònh caãnh khùæc nghiïåt nhû vêåy, vaâ xaä höåi àaä chó taåo dûång àûúåc möåt ñt cú chïë chñnh thûác nhùçm giuáp cho hoå búát khöën khoá. Nghiïn cûáu naây àûa ra möåt phên tñch vïì cuöåc khuãng hoaãng, cung cêëp möåt baáo caáo liïn quan àïën tiïën trònh phaát triïín trong khu vûåc, vaâ àïì ra caác àûúâng löëi chñnh saách coá aãnh hûúãng àïën töëc àöå cuãa sûå phuåc höìi kinh tïë. Nhiïåm vuå cêëp baách haâng àêìu laâ khöi phuåc laåi caác àiïìu kiïån cho viïåc khúãi àöång laåi sûå tùng trûúãng kinh tïë trong toaân khu vûåc. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng àöëi vúái Thaái Lan, Haân Quöëc, lnàönïxia vaâ Malaisia, núi maâ sûå suy thoaái kinh tïë khöng hïì giaãm vaâ ngaây caâng sêu sùæc. Nhûäng nûúác khaác laâ nhûäng nûúác nhoã àang phaát triïín, cuäng àang caãm nhêån thêëy nhûäng àúåt soáng cuãa cún khuãng hoaãng vaâ àang phaãi chöëng cûå vúái sûå suy thoaái kinh tïë trêìm troång. Nïìn kinh tïë cuãa Àaâi Loan (Trung Quöëc), Viïåt Nam vaâ Trung Quöëc cho àïën nay àaä traánh khöng bõ rúi vaâo sûå àònh àöën, nhûng cuäng vêîn àang bõ àêíy xuöëng dûúái tònh traång tùng trûúãng theo xu thïë bònh thûúâng cuãa nhûäng nûúác naây. Nguöìn göëc cuãa cuöåc khuãng hoaãng Cho duâ sûå tùng trûúãng àaä caãi thiïån àûúåc cuöåc söëng cuãa nhûäng ngûúâi ngheâo, nhûng noá cuäng taåo ra möåt söë nguöìn göëc dêîn àïën dïî bõ töín thûúng vaâo giûäa nhûäng nùm Thaânh cöng cuãa khu vûåc - sûå tùng trûúãng nhanh choáng, viïåc quaãn lyá kinh tïë thêån troång vaâ tyã lïå núå thêëp - àaä khiïën khu vûåc naây trúã nïn hêëp dêîn trong viïåc thu huát vöën tû nhên. Caác nguöìn vöën naây, trong khi thuác àêíy tùng trûúãng, àûúåc truyïìn qua caác kïnh trung gian laâ hïå thöëng taâi chñnh nöåi àõa khöng àûúåc quaãn lyá töët vaâ àaä giuáp tùng tñn duång trong nûúác. Töëc àöå vaâ mö hònh cuãa sûå tùng trûúãng, cuâng vúái caác doâng vöën vaâo khöng xii

13 àûúåc giaám saát thûúâng xuyïn, àaä dêîn àïën ba àiïím yïëu trong nïìn taãng cuãa sûå tùng trûúãng úã Àöng AÁ. Thêm huåt taâi khoaãn vaäng lai lúán, àûúåc taâi trúå búãi caác nguöìn vöën ngùæn haån, àûa nïìn kinh tïë Àöng AÁ vaâo tònh thïë àaão löån bêët ngúâ. Tûå do hoaá thõ trûúâng taâi chñnh trong nûúác thiïëu sûå àiïìu chónh vaâ giaám saát thêån troång thñch húåp àaä taåo àiïìu kiïån cho caác ngên haâng vaâ cöng ty nhêån caác khoaãn vay khöng àûúåc baão hiïím tûâ nûúác ngoaâi vaâ khiïën hoå dïî bõ töín thûúng trûúác nhûäng biïën àöång bêët ngúâ vïì tiïìn tïå. Caác cöng ty, do thiïëu möåt thõ trûúâng traái phiïëu vaâ cöí phiïëu phaát triïín toaân diïån, àaä vay ngên haâng quaá nhiïìu àïí nhùçm múã röång cöng viïåc kinh doanh möåt caách nhanh choáng, vaâ trúã thaânh caác cöng ty coá tyã lïå núå cao. Chñnh àiïìu naây khiïën hoå bõ töín thûúng trûúác sûå tùng laäi suêët. Khi caác thõ trûúâng trúã nïn lo ngaåi vïì khaã nùng bïìn vûäng cuãa tyã giaá höëi àoaái cöë àõnh cuãa Thaái Lan, caác doâng vöën àêìu tû vaâo àaä chaãy ngûúåc ra. Giaá trõ taâi saãn tuåt xuöëng - àùåc biïåt laâ bêët àöång saãn vaâ vöën cöí phêìn - vaâ bêët thêìn biïën voâng xoaáy lïn thaânh voâng xoaáy xuöëng. Giaá trõ taâi saãn suåt giaãm àaä laâm giaãm cuãa caãi vaâ taåo ra nhûäng khoaãn löî trïn baãng cên àöëi taâi saãn cuãa caác cöng ty taâi chñnh, nhu cêìu giaãm, caác thõ trûúâng thu heåp laåi khiïën doâng vöën ruát ra aâo aåt. Nhûäng khoaãn tiïìn chaåy toaán loaån àïí tòm möåt núi êín naáu an toaân khiïën tònh thïë caâng trúã nïn töìi tïå hún. Thaách thûác chñnh: Phuåc höìi laåi sûå tùng trûúãng Ngaây nay, thaách thûác chñnh laâ khöi phuåc laåi sûå tùng trûúãng bïìn vûäng vaâ cöng bùçng trong khu vûåc. Coá ba yïëu töë hònh thaânh nïn nïìn taãng cuãa chiïën lûúåc naây. Thûåc hiïån caác cuöåc caãi caách vïì mùåt cú cêëu àïí khöi phuåc sûã tùng trûúãng kinh tïë àaåt chêët lûúång cao. Caách duy nhêët àïí àaão ngûúåc tònh traång mêët thu nhêåp cuãa ngûúâi ngheâo úã caác nûúác laâ phuåc höìi laåi sûå tùng trûúãng kinh tïë. Nhûng chñnh chêët lûúång cuãa sûå tùng trûúãng múái laâ quan troång. Nïëu sûå tùng trûúãng naây khöng àaãm baão sûå bïìn vûäng vïì möi trûúâng, khöng tñnh àïën lúåi ñch cuãa ngûúâi ngheâo, hoùåc khöng toaân diïån búãi vò thiïëu caác nïìn baãng vïì cú cêëu thò sûå phuåc höìi seä khöng àaåt àûúåc nhûäng kïët quaã nhû àaä hûáa heån. Àiïìu tiïn quyïët laâ phaãi khúi dêåy laåi nhu cêìu. Caác hoaåt àöång xuêët khêíu àang tùng chêåm búãi caác nûúác laáng giïìng cuäng àang trong tònh traång suy thoaái, àêìu tû thò khöng öín àõnh do sûå mêët khaã nùng traã núå coá tñnh hïå thöëng cuãa caác ngên haâng vaâ khu vûåc cöng ty, sûå giaãm suát vïì thu nhêåp vaâ cuãa caãi àaä laâm giaãm nhu cêìu tiïu duâng. Taåi Inàönïsia, Haân Quöëc, vaâ Thaái Lan, ûúác tñnh coá àïën 20-65% caác cöng ty coá löî vûúåt quaá vöën cöí phêìn. Caác cöng ty mêët khaã nùng traã núå, núå nhiïìu khöng thïí traã àûúåc caác moán núå cuãa mònh. Do vêåy, caác khoaãn cho vay khöng sinh lúâi taåi nhûäng nûúác naây ûúác tñnh lïn àïën 20-40% Tònh traång naây àaä taåo ra möåt sûå tûå suy giaãm hïn tuåc theo voâng xoaáy trön öëc: sûå suy thoaái buöåc caác cöng ty phaãi trò hoaän hay vi phaåm nghôa vuå thanh toaán àöëi vúái ngên haâng, vaâ, khi söë lûúång caác khoaãn vay khöng hiïåu quaã tùng lïn, doâng tiïìn mùåt cuãa caác ngên haâng bõ chùån laåi, buöåc caác ngên haâng phaãi kyá kïët caác khoaãn vay múái cho caác cöng ty mêët khaã nùng thanh toaán vaâ thêåm chñ ài vay thïm àïí tùng lûúång tiïìn mùåt, do àoá caâng laâm sûå suy thoaái trúã nïn trêìm troång. Vò vêåy, baáo caáo naây têåp trung vaâo caác caãi caách vïì mùåt cú cêëu nhùçm phuåc höìi nhu cêìu möåt caách bïìn vûäng: tùng cûúâng chi tiïu cho quaá trònh cú cêëu laåi taâi chñnh vaâ cöng ty, thiïët lêåp möåt khuön khöí töët hún cho viïåc àiïìu haânh taâi chñnh vaâ cöng ty, nêng cao quaãn lyá khu vûåc nhaâ nûúác vaâ caãi thiïån chñnh saách vïì möi trûúâng. Chó coá tiïën triïín dûåa trïn sûå kïët húåp cuãa nhûäng nöåi dung cöng viïåc nïu trïn múái giuáp cho caác nûúác coá thïí àaãm baão rùçng tùng trûúãng seä mang tñnh bïìn vûäng vaâ vúái chêët lûúång cao. Thûá hai, àaãm baão cho caác nhoám ngûúâi coá thu nhêåp thêëp àûúåc baão vïå trong xiii

14 suöët cuöåc khuãng hoaãng vaâ sau àoá hûúãng lúåi tûâ sûå phuåc höìi kinh tïë. Giaã sûã trong ba nùm túái, saãn lûúång giaãm liïn tuåc 10% vaâ phên phöëi thu nhêåp giaãm 10%, thò söë ngûúâi ngheâo taåi Inàönïsia, Thaái Lan, Malaisia vaâ Philippin coá thïí tùng gêëp àöi - tûâ khoaãng 40 triïåu lïn àïën hún 90 triïåu. Àêy laâ möåt àiïìu khoá coá thïí xaãy ra, nhûng vêîn laâ möåt phûúng aán coá thïí xaãy ra, vaâ caâng nhêën maånh têìm quan troång cuãa viïåc phuåc höìi sûå tùng trûúãng. Baáo caáo naây àûa ra chûúng trònh nghõ sûå cho caác chñnh saách taâi chñnh vò ngûúâi ngheâo, gúåi yá nhûäng caách àïí duy trò thu nhêåp cuãa ngûúâi ngheâo vaâ têåp trung vaâo viïåc nêng cao caác dõch vuå xaä höåi giuáp giaãm nheå nhûäng hêåu quaã xêëu nhêët cuãa cuöåc suy thoaái àöëi vúái ngûúâi ngheâo. Caác caãi caách trong hïå thöëng trúå cêëp hûu trñ, thõ trûúâng lao àöång vaâ giaáo duåc coá thïí giuáp àûa caác nhoám ngûúâi coá thu nhêåp thêëp vaâo con àûúâng phaát triïín kinh tïë bïìn vûäng. Cuöëi cuâng, cöång àöìng thïë giúái cêìn phaãi laâm nhûäng gò coá thïí àïí khöi phuåc laåi caác doâng vöën quöëc tïë. Caác nûúác trong khu vûåc àang phaãi traãi qua möåt biïën àöíi lúán vïì nguöìn vöën cuãa khu vûåc tû nhên. Caác chñnh saách trong nûúác nhùçm lêëy laåi niïìm tin cuãa caác nhaâ àêìu tû chñnh laâ àiïìu kiïån cêìn thiïët àïí tùng cûúâng nguöìn vöën tûâ khu vûåc tû nhên. Vúái caác chñnh saách phuâ húåp, möåt nöî lûåc kõp thúâi nhùçm huy àöång thïm nguöìn taâi chñnh seä laâm giaãm ài aáp lûåc àöëi vúái mûác tiïu duâng trong khu vûåc vaâ thuác àêíy tùng trûúãng. Nïëu huy àöång thïm àûúåc 10 tyã USD tûâ nguöìn vöën bïn ngoaâi vaâ nguöìn vöën naây àûúåc sûã duång àïí taåo ra caác khuyïën khñch vïì mùåt taâi chñnh, thò noá seä àem laåi möåt àöång lûåc maånh meä cho sûå tùng trûúãng. Nïëu möåt vaâi khoaãn chi àûúåc daânh cho nhoám ngûúâi coá thu nhêåp thêëp thò noá seä laâm nheå búát taác haåi cuãa cún söët khuãng hoaãng. Baáo caáo naây khöng têåp trung vaâo cú chïë huy àöång taâi chñnh cuå thïí möåt cuöåc trao àöíi àaä àûúåc biïët àïën úã moåi núi, tuy nhiïn, àiïìu thiïët yïëu laâ phaãi àöëi mùåt vúái thaách thûác naây möåt caách thùèng thùæn. Nhòn vïì tûúng lai Sûå phuåc höìi úã Àöng AÁ coá veã lêu hún so vúái Mïhicö vaâ aáchentina trong giai àoaån do vêën àïì mêët khaã nùng thanh toaán cuãa ngên haâng vaâ cöng ty vaâ vò tònh traång suy thoaái cuãa toaân khu vûåc, kïí caã Nhêåt Baãn. Mùåc duâ coá sûå höî trúå nhêët àõnh cuãa nïìn kinh tïë toaân cêìu, nhûng nhûäng sûå cöë úã Nga vaâ úã nhûäng thõ trûúâng taâi chñnh thïë giúái vaâo nhûäng thaáng gêìn àêy àaä coá biïíu hiïån àaáng ngaåi túái mûác nhûäng àiïím àang saáng cuäng coá thïí múâ dêìn. Nhûäng trêån luåt úã Trung Quöëc gêìn àêy coá aãnh hûúãng àïën triïín voång cuãa khu vûåc. Möåt nïìn kinh tïë toaân cêìu tùng trûúãng coá leä seä laâ yïëu töë quan troång nhêët àöëi vúái sûå phuåc höìi cuãa Àöng AÁ. Tuy nhiïn, ngûúâi ta coá thïí dïî bi quan quaá mûác vïì tûúng lai cuãa khu vûåc naây. Nhiïìu nûúác trong khu vûåc àang chuyïín àöíi nhanh choáng nhùçm ban haânh nhûäng chñnh saách múái vaâ chêëp nhêån caác caách laâm ùn múái, minh baåch hún. Hoå toã ra sùén saâng hoaåt àöång tñch cûåc vûúåt bêåc, hy sinh quyïìn lúåi ngaây nay cho mai sau. Haäy cûá xem tyã lïå tiïët kiïåm cao vêîn àang tiïëp tuåc diïîn ra cuãa khu vûåc thò roä. Nïëu töëc àöå caãi caách àûúåc àêíy nhanh vaâ nïëu cöång àöìng thïë giúái àaáp ûáng möåt caách tñch cûåc thò khu vûåc naây chùèng bao lêu seä tiïën trïn con àûúâng phuåc höìi. xiv

15 Chûúng möåt Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát Giûäa thaáng Mûúâi, anh Sugiyanto, 21 tuöíi, coân àang lao àöång taåi möåt cöng trûúâng úã Jakarta. Saáu thaáng trûúác àoá, anh tûâ laâng Banjarjo úã trung Java àaä túái thuã àö trïn möåt chuyïën xe buyát chaåy suöët àïm. (Trïn truyïìn hònh thêëy viïåc kiïëm tiïìn úã Jakarta khaá dïî daâng. Mùåc duâ, tûâ höìi àoá tiïìn àaä trúã nïn khan hiïëm. Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh úã Inàönïsia àaä khiïën nhiïìu dûå aán xêy dûång phaãi taåm ngûâng. Do viïåc laâm múái khan hiïëm, Sugiyanto phaãi trúã vïì nhaâ úã Banjarjo vaâo àêìu thaáng Mûúâi möåt vaâ anh nhêån ra rùçng thoác luáa cuãa cha mònh cuäng àaä caån kiïåt. Thúâi tiïët khö haån nhiïìu thaáng khiïën àöìng ruöång khö nûát khùæp núi. Khöng coá viïåc laâm, khöng coá mûa, khöng coá löëi thoaát. Suöët ngaây, Sugiyanto khöng coá viïåc gò ngoaâi viïåc ngöìi chúâ trïn chiïëc xe mö tö vúái hy voång coá ngûúâi thuï chúã àïí kiïëm chuát ñt tiïìn. Nhûng ñt ngûúâi thuï. Dên laâng muöën daânh tiïìn àïí mua nûúác duâng cho sinh hoaåt. - Margot Cohen, Àêët nûúác khöng may mùæn, Taåp chñ Far Eastern Economic Review, ngaây 25 thaáng Mûúâi hai Sau ba thêåp kyã phaát triïín vûúåt bêåc, kinh tïë caác nûúác Àöng AÁ àaä rúi vaâo tònh traång àaáng lo ngaåi. Caác nïìn kinh tïë àaä möåt thúâi phaát àaåt nhû Thaái Lan, Haân Quöëc, lnàönïsia vaâ Malaisia seä suy giaãm trong nùm nay. Singapo, Höìng Cöng (Trung Quöëc) vaâ Àaâi Loan, vúái hïå thöëng taâi chñnh maånh, coá lûúång dûå trûä ngoaåi tïå cao, cho àïën nay àaä traánh àûúåc nhûäng hêåu quaã töìi tïå nhêët do aãnh hûúãng lêy lan cuãa cuöåc khuãng hoaãng tûâ caác nûúác khaác, nhûng thõ trûúâng xuêët khêíu vaâ hoaåt àöång kinh doanh àïìu bõ thu heåp. Caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi, àûúåc baão höå cuåc böå nhúâ caác taâi khoaãn vöën nûãa àoáng nûãa múã vaâ tyã lïå 1

16 thêëp cuãa núå ngùæn haån trïn lûúång dûå trûä, àaä phaãi àûúng àêìu vúái nhiïìu thaách thûác liïn quan túái khaã nùng suy giaãm xuêët khêíu vaâ suy giaãm doâng vöën tûâ ngoaâi vaâo. Caác nïìn kinh tïë nhoã hún, tûâ Möng Cöí túái Phigi, cuäng bõ taác àöång maånh cuãa cún baäo taâi chñnh xung quanh. Nïìn kinh tïë quöëc àaão Solomon coá thïí bõ suy giaãm 10% hoùåc nhiïìu hún trong nùm Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh vaâ tiïìn tïå àaä nhanh choáng chuyïín thaânh möåt cuöåc khuãng hoaãng xaä höåi. Trûúác àêy, kinh tïë phaát triïín öín àõnh àaä taåo nïìn taãng cho cuöåc söëng cuãa ngûúâi ngheâo vaâ thay thïë cho möåt hïå thöëng chñnh thöëng vïì baão trúå xaä höåi. Ngaây nay, nhûäng àiïìu àoá àaä luâi vaâo quaá khûá. Thêët nghiïåp gia tùng. Lûúng thûåc tïë cuãa ngûúâi lao àöång coá thu nhêåp thêëp úã thaânh thõ giaãm àaáng kïí, vaâ úã nhiïìu thaânh phöë lúán trong khu vûåc, coá rêët nhiïìu ngûúâi lao àöång mong kiïëm àûúåc viïåc laâm àïí töìn taåi. Laåm phaát tùng coá thïí laâm cho viïåc phên phöëi thu nhêåp trúã nïn töìi tïå hún vaâ laâm giaãm hún nûäa tiïìn lûúng thûåc tïë cuãa nhoám ngûúâi coá thu nhêåp thêëp. Haån haán cuäng laâm cho tònh hònh thïm töìi tïå. Phêìn lúán diïån tñch àêët àai maâu múä cuãa khu vûåc bõ khö haån, nûát neã, khiïën cho nöng dên khoá tranh thuã àûúåc lúåi thïë maâ giaá lûúng thûåc cao taåo cho hoå. Phuå nûä vaâ treã em ngheâo laâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn phaãi àöëi àêìu vúái nhûäng gay go, thaách thûác cuãa cuöåc söëng do taác àöång cuãa viïåc giaãm thu nhêåp naây. Cuäng nhû vêåy, úã möåt söë nûúác, aáp lûåc kinh tïë àaä thöíi buâng lïn nhûäng àõnh kiïën xaä höåi tiïìm taâng àöëi vúái nhûäng ngûúâi thiïíu söë vaâ nhûäng ngûúâi nhêåp cû. Nhûäng taác àöång naây khöng chó giúái haån úã têìng lúáp dên ngheâo. Àöìng tiïìn mêët giaá vaâ sûå suåp àöí cuãa thõ trûúâng vöën cöí phêìn àaä laâm tiïu biïën mêët caác khoaãn tiïìn tiïët kiïåm cuãa têìng lúáp trung lûu vaâ nhûäng ngûúâi múái phêët lïn. Giaá trõ vöën cöí phêìn trong khu vûåc bõ giaãm hún 400 tyã USD, kïí tûâ ngaây 2 thaáng Baãy Trong khi àoá, nhûäng nöî lûåc caãi thiïån chêët lûúång cuöåc söëng cuãa caác têìng lúáp dên cû úã caác nûúác Àöng AÁ thöng qua àêìu tû maånh meä hún vaâo caác lônh vûåc nhû möi trûúâng vaâ xaä höåi phaãi taåm ngûâng laåi. Nhûäng dêëu hiïåu vïì sûå öín àõnh taâi chñnh múái, coá thïí laâ mong manh, àang xuêët hiïån úã böën trong nùm quöëc gia chêu AÁ chõu taác àöång cuãa khuãng hoaãng (Haân Quöëc, Philippin, Malaisia vaâ Thaái Lan). Kinh tïë Philippin àaä àûáng vûäng trûúác cuöåc khuãng hoaãng vaâ thïí hiïån sûác söëng àaáng ngaåc nhiïn. Sau sûå suåp àöí hïå thöëng taâi chñnh, Thaái Lan vaâ Haân Quöëc àaä dêìn khöi phuåc giaá trõ àöìng tiïìn vaâ böí sung lûúång dûå trûä ngoaåi tïå quöëc gia. Inàönïsia vêîn coân àang nöî lûåc àïí thiïët lêåp sûå öín àõnh tûâng phêìn. Tuy nhiïn, phuåc höìi kinh tïë nhû ngûúâi ta hy voång súám àaåt àûúåc vêîn coân laâ muåc tiïu xa vúâi. Trong khi triïín voång phuåc höìi laâ chûa chùæc chùæn thò roä raâng laâ nhûäng thay àöíi diïîn ra do sûå kiïån nùm 1997 cuäng tûúng tûå nhû nhûäng àöíi thay diïîn ra búãi cuöåc khuãng hoaãng núå úã caác nûúác Myä Latinh trong nhûäng nùm Mùåc dêìu thêët nghiïåp úã Àöng AÁ khöng trêìm troång túái mûác nhû úã möåt söë nûúác Myä Latinh, nhûng nhûäng ngûúâi coá mûác söëng chó trïn mûác ngheâo khöí laåi lúán hún nhiïìu, vò vêåy bêët cûá möåt sûå suy thoaái tiïëp theo naâo cuäng coá thïí laâm cho cuöåc söëng cuãa hoå trúã nïn khoá khùn hún. Hún thïë nûäa, cuá söëc suy thoaái àöëi vúái têìng lúáp trung lûu àaä diïîn ra nhû noá àaä tûâng xaãy ra sau giai àoaån hûng thõnh cuãa nïìn kinh tïë trong lõch sûã loaâi ngûúâi, seä rêët sêu röång. Giai àoaån cuöëi cuãa thïë kyã XX àöëi vúái Àöng AÁ àang thay àöíi caách thûác tiïën haânh kinh doanh, caách phên böí caác nguöìn lûåc vaâ caách thûác àiïìu haânh kinh tïë, vaâ trong möåt söë trûúâng húåp, àiïìu haânh chñnh trõ cuãa caác quöëc gia. Nghiïn cûáu naây seä xem xeát nhûäng thay àöíi noái trïn vaâ têåp trung vaâo caác vêën àïì liïn quan túái chñnh saách phuåc höìi kinh tïë bïìn vûäng. Nghiïn cûáu naây seä phaãn aãnh trung thûåc tònh hònh cuãa khu vûåc, baáo caáo vïì tiïën àöå nhûäng thay àöíi lúán diïîn ra trong nùm trûúác vaâ phên tñch nhûäng töìn taåi cêìn khùæc phuåc àïí khöi phuåc nïìn kinh tïë phaát triïín bïìn vûäng. Tuy nhiïn, caác nûúác trong khu vûåc khöng thïí haâi loâng vúái töëc àöå tùng trûúãng chó keáo daâi trong möåt thúâi gian ngùæn maâ mong muöën tiïëp tuåc àaåt àûúåc töëc àöå tùng trûúãng cao nhû àaä tûâng àaåt àûúåc 2 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

17 trong ba thêåp kyã qua. Caác chûúng tiïëp theo seä ài vaâo nhûäng chñnh saách naây. Chûúng naây xem xeát nhûäng thaânh tûåu àaä àaåt àûúåc trong quaá khûá vaâ nguyïn nhên cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Liïåu àiïìu kyâ diïåu laâ coá thûåc khöng? Nhûäng thaânh tûåu to lúán vïì phuác lúåi maâ caác nûúác Àöng AÁ àaåt àûúåc trong hai thêåp kyã qua laâ àiïìu khöng phaãi baân caäi. Tònh traång ngheâo khöí àaä giaãm xuöëng khöng chó theo chiïìu röång (con söë ngûúâi ngheâo) maâ coân theo chiïìu sêu (mûác àöå ngheâo). Tuöíi thoå trung bònh khi múái sinh, tyã lïå tûã vong cuãa treã sú sinh vaâ caác chó baáo vïì ngûúâi biïët àoåc, biïët viïët àaä àûúåc caãi thiïån qua tûâng nùm, taåo nïn nhûäng bûúác caãi thiïån thûåc sûå trong àúâi söëng nhên dên. Khu vûåc naây àaä thaânh cöng trong quaá trònh chuyïín sûå tùng trûúãng cao vaâ öín àõnh sang nêng cao mûác söëng cho ngûúâi dên. Súã dô nhû vêåy laâ vò tùng trûúãng - àûúåc höî trúå búãi caác dõch vuå xaä höåi trïn diïån röång - àaä taåo ra cöng ùn viïåc laâm cho ngûúâi ngheâo vaâ nhiïìu cú höåi tùng nùng suêët lao àöång. Àiïìu kyâ diïåu laâ coá thûåc vaâ coá thïí caãm nhêån àûúåc. Söë ngûúâi söëng trong caãnh ngheâo khöí úã khu vûåc naây àaä giaãm xuöëng möåt nûãa trong voâng 20 nùm qua. Biïíu àöì 1.1. cho chuáng ta thêëy söë lûúång ngûúâi ngheâo coá mûác BIÏÍU ÀÖÌ 1.1 söëng thêëp hún mûác ngheâo khöí quöëc tïë (1usd/ngaây) 1 àaä giaãm tûâ 720 triïåu ngûúâi xuöëng coân 350 triïåu ngûúâi. Hún thïë nûäa, töëc àöå giaãm tyã lïå ngûúâi ngheâo àaä tùng nhanh trong thêåp kyã qua: töíng söë ngûúâi ngheâo giaãm 27% giai àoaån vaâ giaãm thïm 34% giai àoaån Töëc àöå giaãm ngheâo khöí àaä diïîn ra nhanh hún úã bêët cûá khu vûåc àang phaát triïín naâo trïn thïë giúái, vaâ kïët quaã laâ, tyã lïå ngûúâi ngheâo úã khu vûåc Àöng AÁ trong töíng söë ngûúâi ngheâo trïn thïë giúái àaä giaãm xuöëng. Nïëu vaâo thúâi àiïím nùm 1975, coá saáu trong söë 10 nûúác Àöng AÁ bõ xïëp vaâo caác nûúác ngheâo khöí tuyïåt àöëi thò túái nùm 1995 chó coân hai trong söë 10 nûúác noái trïn bõ xïëp vaâo diïån naây. Ngay trong phaåm vi khu vûåc Àöng AÁ, mûác àöå ngheâo vaâ tyã lïå giaãm àoái ngheâo úã caác nûúác khaác nhau cuäng khaác nhau. Nùm 1975, chó tñnh riïng söë ngûúâi ngheâo úã Trung Quöëc vaâ Inàönïsia àaä chiïëm 92% töíng söë ngûúâi ngheâo trong khu vûåc, chuã yïëu laâ do hai nûúác coá söë dên àöng nhêët. Tuy nhiïn, tûâ nùm 1975 úã hai nûúác naây, tònh traång ngheâo khöí àaä giaãm möåt tyã lïå àaáng kïí, 82% úã Inàönïsia vaâ 63% úã Trung Quöëc. Noái chñnh xaác hún, tñnh theo söë tuyïåt àöëi thò söë ngûúâi ngheâo àaä giaãm xuöëng möåt nûãa úã Trung Quöëc vaâ gêìn 3/4 úã Inàönïsia (nïëu tñnh theo tyã lïå phêìn trùm trïn àêìu ngûúâi thò tyã lïå naây laâ 64,3% nùm 1975 vaâ giaãm xuöëng 11,4% nùm 1995). Túái nùm 1995, söë ngûúâi ngheâo úã hai nûúác naây chiïëm 84% töíng söë ngûúâi ngheâo trong khu vûåc. Mùåc dêìu nhûäng thaânh tûåu àaåt àûúåc cuãa Inàönïsia laâ àaáng kïí nhûng Malaisia laåi laâ nûúác coá tyã lïå giaãm cao nhêët trong nhûäng nùm tûâ 1975 túái 1995 (giaãm 95%, tûâ 17,4% xuöëng dûúái 1%) vaâ Thaái Lan laâ nûúác àûáng thûá hai (giaãm 90%, tûâ 8,1% xuöëng dûúái 1%). Nhûäng thaânh tûåu naây àaåt àûúåc laâ nhúâ sûå tùng trûúãng kinh tïë cao trong nhûäng nùm vûâa qua. Möåt söë yïëu töë nùçm phña sau sûå tùng trûúãng naây. Àoá laâ chñnh phuã nhòn chung àaä: Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái 1997, Àiïìu kyâ diïåu cuãa moåi ngûúâi? ˆ Duy trò laåm phaát úã mûác thêëp vaâ tyã giaá höëi àoaái coá sûác caånh tranh thöng qua Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 3

18 möåt söë chñnh saách kinh tïë vô mö baão thuã. ˆ Àêìu tû vaâo nguöìn nhên lûåc thöng qua caác khoaãn chi tiïu cöng cöång vïì giaáo duåc. ˆ Khuyïën khñch tiïët kiïåm úã mûác cao bùçng caách duy trò tyã lïå laäi suêët thûåc dûúng vaâ baão vïå coá hiïåu quaã caác khoaãn tiïìn gûãi úã caác töí chûác taâi chñnh2. ˆ Haån chïë nhûäng meáo moá vïì giaá caã. ˆ Khuyïën khñch tiïëp thu cöng nghïå múái vaâ hiïån àaåi tûâ nûúác ngoaâi. ˆ Traánh àaánh thuïë ngêìm vaâ nhûäng thaânh kiïën khaác khöng coá lúåi cho nöng nghiïåp. Möåt söë nghiïn cûáu àaä khùèng àõnh rùçng, tyã lïå tiïët kiïåm cao, àêìu tû vaâo nguöìn nhên lûåc vaâ caác chñnh saách öín àõnh kinh tïë vô mö laâ nhûäng yïëu töë quyïët àõnh cuãa sûå tùng trûúãng 3. Taåi sao Àöng AÁ laåi ài xuöëng? Vúái nhûäng thaânh tûåu kinh tïë vaâ xaä höåi nöíi bêåt nhû thïë thò viïåc suy giaãm theo voâng xoaáy ài xuöëng bêët ngúâ úã caã nùm nûúác Àöng AÁ laâ rêët àaáng kinh ngaåc. Möåt vaâi vêën àïì vïì cú cêëu àaä àûúåc chuá yá vaâ phên tñch nhiïìu trûúác khi àöìng baåt (Thaái Lan) suåp àöí vaâo thaáng Baãy Vêåy thò liïåu caác vêën àïì vïì cú cêëu naây cuöëi cuâng coá dêîn àïën sûå kiïåt quïå cuãa mö hònh Àöng AÁ giöëng nhû mö hònh thay thïë nhêåp khêíu úã caác nûúác Myä Latinh àaä hoaân toaân kiïåt quïå trong thêåp kyã khuãng hoaãng cuãa nhûäng nùm 1980 hay khöng? Hay cuöåc khuãng hoaãng úã Àöng AÁ laâ kïët quaã cuãa nhûäng sai lêìm kinh tïë vô mö ngùæn haån vaâ cún hoaãng loaån taâi chñnh - möåt daång cuãa tai naån taâi chñnh - vô mö? Tùng trûúãng nhanh, àö thõ hoaá vaâ cöng nghiïåp hoaá àaä laâm xuêët hiïån nhiïìu vêën àïì múái vaâ khoá khùn àöëi vúái phaát triïín trûúác khi xaãy ra khuãng hoaãng. Nhûäng vêën àïì naây nùçm trong ba khña caånh: Thûá nhêët, tùng trûúãng nhanh trong àiïìu kiïån thiïëu caác thõ trûúâng taâi chñnh vaâ thõ trûúâng vöën àuã maånh vaâ coá sûå tham gia röång raäi cuãa chñnh phuã, laâm cho caác khu vûåc taâi chñnh vaâ caác têåp àoaân thûúâng phaãi àêìu tû daâi haån bùçng nguöìn vöën vay núå ngùæn haån (àiïìu naây seä àûúåc thaão luêån úã dûúái). Thûá hai, tùng trûúãng kinh tïë huyã hoaåi caác cú chïë baão vïå truyïìn thöëng àöëi vúái ngûúâi thêët nghiïåp, ngûúâi öëm àau vaâ ngûúâi giaâ. Àöng AÁ àaä dûåa vaâo tyã lïå tiïët kiïåm caá nhên úã mûác cao vaâ caác möëi raâng buöåc gia àònh àïí chùm lo cho cha meå, öng baâ cuãa hoå, àöìng thúâi dûåa vaâo chñnh sûå tùng trûúãng àïí laâm caái phao cho thõ trûúâng lao àöång. Tùng trûúãng ngaây caâng àoâi hoãi lûåc lûúång lao àöång phaãi lûu àöång, dêîn àïën tònh traång di cû, múã röång quy mö tiïu duâng caá nhên, gêy ra aáp lûåc cùng thùèng àöëi vúái nhûäng caách thûác truyïìn thöëng trong quaá trònh giaãi quyïët caác vêën àïì xaä höåi úã caác nûúác àang chuyïín àöíi nhû Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, sûå múã röång vaâ phaát triïín cuãa caác thõ trûúâng àaä gêy ra aáp lûåc àöëi vúái hïå thöëng phuác lúåi cuãa caác xaä vaâ cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác. ÚÃ nhûäng nûúác giaâu coá nhêët, baão àaãm viïåc laâm suöët àúâi trong khu vûåc cöng ty àang ngaây caâng trúã nïn laåc hêåu do nhu cêìu cuãa nïìn kinh tïë hiïån àaåi àoâi hoãi phaãi thay àöíi nhanh choáng vaâ tñnh linh hoaåt cao. Thûá ba, möåt sûå yïëu keám thuöåc loaåi khaác phaát sinh tûâ viïåc khai thaác caác nguöìn lûåc quöëc gia, àùåc biïåt laâ rûâng. Tùng trûúãng kinh tïë úã Àöng Nam AÁ àûúåc thuác àêíy möåt phêìn búãi viïåc khai thaác göî rûâng, caác nguöìn thuyã saãn möåt caách quaá àaáng vaâ sûå laäng phñ trong nöng nghiïåp. Mùåc dêìu viïåc tñnh toaán thu nhêåp quöëc gia laâ rêët khoá khi tñnh túái caác thiïåt haåi vïì möi trûúâng, nhûng möåt söë ûúác tñnh cho rùçng mûác tùng trûúãng töíng saãn phêím quöëc nöåi (GDP) cuãa Malaisia seä coá thïí giaãm ài xêëp xó 20% nïëu chi àuã àïí buâ àùæp laåi cho möi trûúâng. Mùåc dêìu vêåy, chuáng ta khöng coá nhiïìu bùçng chûáng àïí chûáng minh rùçng chó riïng nhûäng vêën àïì phaát triïín daâi haån kïí trïn àaä àuã àïí laâm chêåm laåi quaá trònh tùng trûúãng, laåi caâng khöng thïí àöåt ngöåt quay ngûúåc chiïìu quaá trònh tùng trûúãng. Tùng nùng suêët lao àöång nhòn chung cuäng chó trong giúái haån thöng thûúâng cuãa caác nûúác àang phaát triïín 4. Nïëu lêåp luêån nhû 4 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

19 vêåy thò àiïìu kyâ diïåu cuäng chùèng coá gò laâ diïåu kyâ. Tùng trûúãng kinh tïë nhanh choáng úã Àöng AÁ so vúái caác nûúác khaác coá àûúåc laâ do nhûäng hy sinh - àûúåc thïí hiïån úã tyã lïå tiïët kiïåm rêët cao, laâm viïåc chùm chó - thïí hiïån úã sûå tùng voåt tyã lïå tham gia cuãa lûåc lûúång lao àöång, vaâ àêìu tû vaâo giaáo duåc - thïí hiïån úã trònh àöå kyä nùng cuãa lûåc lûúång lao àöång. Nùng suêët lao àöång tûå baãn thên noá khöng quan troång bùçng viïåc tùng thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi, duâ bùçng bêët kyâ caách naâo, vaâ àún giaãn laâ Àöng AÁ àaä vûúåt tröåi hún caác khu vûåc khaác trïn thïë giúái bùçng biïån phaáp àêìy yá nghôa naây. Thêåm chñ nïëu tyã suêët hoaân vöën trïn àêìu tû röët cuöåc giaãm thò cêu hoãi àùåt ra laâ khi naâo vaâ liïåu rùçng nhû thïë coá àuã gêy nïn sûå suy thoaái maånh meä, thêåm chñ gêy nïn khuãng hoaãng hay khöng. Khi so saánh vúái mö hònh Solow truyïìn thöëng thò thêëy rùçng sûå phaát triïín kinh tïë úã Àöng AÁ àaä vûúåt quaá nhûäng dûå àoaán úã hêìu hïët caác quöëc gia (xem höåp 1.1). Hún thïë nûäa, bêët cûá sûå suy giaãm tùng trûúãng naâo gùæn vúái tyã suêët hoaân vöën giaãm dêìn thò cuäng phaãi laâ khi àaä bûúác vaâo hùèn thïë kyã XXI, chûá khöng phaãi úã giûäa nhûäng nùm Nguöìn göëc chñnh cuãa cuöåc khuãng hoaãng seä phaãi tòm úã àêu àoá. Sûå xuêët hiïån khaã nùng dïî bõ töín thûúng cú cêëu Ba àöång lûåc taác àöång qua laåi àaä àûa möåt söë nûúác trong khu vûåc, trong àoá phaãi kïí àïën Thaái Lan, Haân Quöëc vaâ Inàönïsia, àïën chöî bõ töín thûúng búãi caác cuá söëc tûâ bïn ngoaâi: khaã nùng thu huát vöën cuãa tû nhên tùng, àùåc biïåt laâ vöën ngùæn haån. Söë vöën naây luön tòm kiïëm nhûäng núi àêìu tû àïí coá lúåi nhuêån cao hún; caác chñnh saách kinh tïë vô mö àaä cho pheáp àûa vöën tûâ ngoaâi vaâo àïí naåp nùng lûúång cho sûå buâng nöí vïì tñn duång; vaâ thõ trûúâng taâi chñnh múái àûúåc tûå do hoaá song chûa àûúåc àiïìu tiïët àuã àaä tùng lïn nhanh choáng. Bûác tranh töíng thïí coá thïí àûúåc hònh dung nhû sau: vöën tûâ thõ trûúâng vöën trïn toaân cêìu, thûúâng laâ khöng liïn tuåc vaâ vûúåt quaá giúái haån húåp lyá, taác àöång qua laåi vúái hïå thöëng taâi chñnh àûúåc quaãn lyá keám trong nûúác àûúåc àûa vaâo caác nûúác naây àïí múã röång vöën tñn duång trong nûúác. Àiïìu naây, tûå thên noá àaä àûúåc böåc löå trong viïåc giaá taâi saãn bõ thöíi phöìng lïn, àùåc biïåt úã Thaái Lan, vaâ àaä laâm tùng thïm söë núå quaá lúán cuãa caác haäng vöën àaä coá möåt tyã lïå vöën vay quaá cao, laâm cho khu vûåc trúã nïn khöng àûúåc che chùæn trûúác nhûäng cuá söëc tûâ bïn ngoaâi do caác nhaâ àêìu tû thay àöíi kyâ voång cuãa hoå àöëi vúái viïåc àêìu tû vaâo khu vûåc naây. Vöën luön coá sùén Quaá trònh toaân cêìu hoaá caác thõ trûúâng taâi chñnh àaä diïîn ra vúái töëc àöå choáng mùåt. Chó tñnh riïng giai àoaån , vöën tû nhên àûúåc àûa vaâo caác nûúác àang phaát triïín àaä tùng hún 5 lêìn, tûâ 42 triïåu USD nùm 1990 túái 256 triïåu USD nùm Trong khi thûúng maåi thïë giúái chó tùng gêìn 5%/nùm, thò doâng vöën tû nhên tùng gêìn 30%/nùm. Nhûäng hònh thûác huy àöång vöën nhanh choáng nhêët nhû vay núå tûâ caác ngên haâng thûúng maåi vaâ àêìu tû giaán tiïëp chñnh laâ nhûäng yïëu töë taåo nïn töëc àöå tùng trûúãng cao trïn vïì luöìng vöën. Khuyïën khñch múã röång thõ trûúâng vöën laâ sûå tòm kiïëm raáo riïët möåt tyã suêët hoaân vöën trïn àêìu tû cao hún. Nhûäng thõ trûúâng múái nöíi lïn àaä buâng nöí vaâ hûáa BIÏÍU ÀÖÌ 1.2 Nguöìn vöën tû nhên cho caác nûúác àang phaát triïín vay àaä tùng voåt a. Sú böå Nguöìn: Hïå thöëng baáo caáo núå cuãa Ngên haâng Thïë giúái Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 5

20 heån möåt mûác lúåi nhuêån cao hún so vúái viïåc àêìu tû vaâo caác nûúác phaát triïín. Caác ngên haâng vaâ töí chûác tñn duång, thûúâng bõ vûúáng vaâo nhûäng thõ trûúâng nöåi àõa coá tñnh caånh tranh cao vaâ tùng trûúãng chêåm, àaä nhòn ra thïë giúái bïn ngoaâi, saâng loåc àïí tòm kiïëm cú höåi àêìu tû. Chñnh sûå thaânh cöng cuãa Àöng AÁ àaä khiïën cho noá trúã thaânh àõa àiïím lyá tûúãng vaâ sûå kïët húåp cuãa caác yïëu töë nhû mûác tùng trûúãng nhanh, tyã lïå núå thêëp vaâ quaãn lyá tïët kinh tïë vô mö àaä thu huát vöën àêìu tû nûúác ngoaâi tûåa nhû möåt thanh nam chêm vêåy. Tûâ vöën àêìu tû tûâ bïn ngoaâi túái sûå buâng nöí tñn duång: Kinh tïë vô mö vaâ chñnh saách tyã giaá höëi àoaái Chñnh saách kinh tïë vô mö úã khu vûåc Àöng AÁ duâ khöng chuã àõnh cuäng àaä khuyïën khñch caác töí chûác tû nhên nùæm lúåi thïë cuãa viïåc dïî daâng tiïëp cêån vúái caác nguöìn vöën tûâ bïn ngoaâi. Caác doâng vöën naây àaä àûúåc duâng àïí taâi trúå cho cuöåc buâng nöí tñn duång úã trong nûúác. Caác nûúác nhû Inàönïsia, Haân Quöëc, Malaisia vaâ Thaái Lan àaä traãi qua sûå gia tùng nhanh choáng nhu cêìu trong nûúác. Töíng húåp caác chñnh saách kinh tïë vô mö àûúåc sûã duång àïí àöëi phoá vúái nhûäng aáp lûåc quaá noáng vaâ caác doâng vöën àöí vaâo trong nhûäng nùm 1990 laâm tùng sûác huát àöëi vúái lûúång vöën àêìu tû hún nûäa vaâo caác nûúác naây, àùåc biïåt laâ sûå tñch tuå caác khoaãn núå ngùæn haån àöëi vúái nûúác ngoaâi phaãi traã. Tuy nhiïn, chñnh saách thùæt chùåt tiïìn tïå nhùçm loaåi boã aãnh hûúãng cuãa doâng vöën vaâo vaâ múã röång tñn duång àaä laâm tùng laäi suêët trong nûúác cuäng nhû taåo ra sûå chïnh lïåch vïì laäi suêët giûäa trong vaâ ngoaâi nûúác vaâ vò thïë àaä vö tònh khuyïën khñch caác nhaâ àêìu tû vay vöën tûâ nûúác ngoaâi àïí àêìu tû vaâo trong nûúác. Tûâ cuöëi nhûäng nùm 1980, xeát vïì phûúng diïån taâi chñnh, nhòn chung chñnh phuã cuãa caác nûúác trong khu vûåc luön coá böåi thu ngên saách, nhûng hoå cuäng chûa quen sûã duång coá hiïåu quaã chñnh saách taâi chñnh nhû laâ möåt cöng cuå kinh tïë vô mö. Trong khi chñnh saách taâi chñnh úã phêìn lúán caác quöëc gia Àöng AÁ vêîn coân rêët baão thuã xeát theo yá nghôa vïì cú cêëu trung haån, taác àöång taâi chñnh tiïìn tïå (thay àöíi cú cêëu taâi chñnh) trúã nïn tñch cûåc taåi thúâi àiïím khi nhûäng aáp lûåc cêìu tùng lïn àöëi vúái nïìn kinh tïë naây 5. Phêìn lúán caác nûúác thuöåc Hiïåp höåi caác quöëc gia Àöng Nam A Á(ASEAN) àaä aáp duång chñnh saách neo danh nghôa bùçng caách neo loãng àöìng tiïìn cuãa mònh vaâo àöìng àö la Myä trong thúâi gian dêîn àïën khuãng hoaãng, vaâ thay àöíi tyã giaá höëi àoaái thûåc cuãa thúâi kyâ trûúác. Neo khöng chñnh thûác vaâo àöìng USD taåo ra sûå chïnh lïåch lúán vïì laäi suêët àaä khuyïën khñch luöìng vöën tûâ bïn ngoaâi vaâo. Laäi suêët danh nghôa roä raâng àaä khuyïën khñch vay vöën bïn ngoaâi maâ khöng cêìn coá biïån phaáp baão àaãm. Tyã giaá höëi àoaái cên bùçng vaâ tyã giaá höëi àoaái thûåc luön caách biïåt do möåt mùåt laâ khaã nùng caånh tranh, lúåi nhuêån doanh nghiïåp giaãm vaâ mùåt khaác laâ sûå tùng giaá bêët àöång saãn. Tuy nhiïn, Singapo vaâ Höìng Cöng (Trung Quöëc) laâ ngoaåi lïå vò coá thõ trûúâng lao àöång rêët linh hoaåt vaâ nùng suêët lao àöång cao. Vò thïë sûå gùæn kïët vúái àöìng USD úã Höìng Cöng (Trung Quöëc) hay chñnh saách tiïìn tïå maånh úã Singapo khöng dêîn àïën chïnh lïåch tyã giaá höëi àoaái thûåc. Möåt yïëu töë khaác laâm cho vêën àïì trúã nïn phûác taåp hún laâ trong nùm 1996 àöìng yïn Nhêåt àaä giaãm giaá so vúái àöìng USD, nghôa laâ nhûäng àöìng tiïìn neo vaâo USD nay laåi mêët ài caã khaã nùng caånh tranh taåi thõ trûúâng àöìng yïn vöën rêët quan troång. Nhûng taác àöång quan troång nhêët taåo ra búãi caác chñnh saách naây chñnh laâ sûå khuyïën khñch viïåc vay vöën tûâ bïn ngoaâi. Caác chñnh saách ngoaåi höëi àoáng vai troâ rêët quan troång trong viïåc huy àöång caác doâng vöën. Bùçng viïåc giaãm ài möëi lo ngaåi vïì ruãi ro tyã giaá, ngûúâi ta thêëy khöng cêìn thiïët phaãi coá nhûäng àöång thaái baão hiïím cho caác khoaãn tiïìn vay àoá, vaâ hún thïë nûäa, nhûäng biïën àöång trong phaåm vi tûúng àöëi heåp cuãa tyã giaá höëi àoaái àaä taåo nïn möåt khuynh hûúáng thiïn vïì caác khoaãn vay ngùæn haån. Tûâ nùm 1994 àïën 1997, luöìng vöën tû nhên thûåc ài vaâo caác quöëc gia Àöng AÁ àaä àoáng goáp möåt phêìn àaáng kïí vaâo mûác 6 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

21 HÖÅP 1.1 Vïì nhûäng con höí giêëy vaâ sûå tùng nùng suêët Trong möåt baâi baáo rêët coá êën tûúång nùm 1994, Paul Krugman àaä thu huát sûå chuá yá túái nhûäng phaát hiïån (sau àoá àûúåc viïët thaânh saách) cuãa möåt söë nhaâ kinh tïë rùçng sûå tùng trûúãng úã Àöng AÁ coá àûúåc phêìn lúán laâ nhúâ tùng caác yïëu töë àêìu vaâo hún laâ tùng hiïåu suêët sûã duång caác yïëu töë àêìu vaâo àûúåc khai thaác. Phaát hiïån naây laâ lyá do khiïën cho öng ta xem caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ nhû laâ têåp húåp cuãa nhûäng con höí giêëy maâ tyã lïå tùng trûúãng cuãa nhûäng nûúác naây seä suy thoaái khi bùæt àêìu quaá trònh giaãm dêìn tyã suêët hoaân vöën. Liïåu coá nhûäng sûå kiïån naâo chûáng minh cho quan àiïím naây khöng? Sûå tñch tuå nhanh caác yïëu töë tùng trûúãng khöng ài keâm vúái sûå tùng nùng suêët lao àöång nhanh tûúng ûáng àaä lyá giaãi möåt caách lögñch rùçng töëc àöå tùng trûúãng cuöëi cuâng röìi seä phaãi suy giaãm khi tyã suêët hoaân vöën giaãm dêìn. Têët nhiïn, cêu hoãi chuã chöët laâ khi naâo àiïìu naây seä xaãy ra vaâ giaãm bao nhiïu? Àïí traã lúâi cêu hoãi naây, biïíu àöì dûúái àêy cho thêëy mûác àöå tùng thu nhêåp tñnh trïn àêìu ngûúâi vaâ mûác thu nhêåp tñnh trïn àêìu ngûúâi nhû àaä dûå àoaán trong mö hònh tùng trûúãng Solow, vúái giaã àõnh rùçng tyã lïå tùng nùng suêët toaân böå caác yïëu töë saãn xuêët ào àûúåc (TFP) Òa 1%/nùm àöëi vúái lnàönïsia vaâ Haân Quöæc. Thïm vaâo àoá mö hònh àûúåc sûã duång àïí tñnh toaán mûác thu nhêåp vúái giaã àõnh töëc àöå tùng trûúãng TFP, tyã lïå tiïët kiïåm vaâ tyã lïå tùng trûúãng lûåc lûúång lao àöång laâ khöng àöíi vaâ bùçng vúái mûác trung bònh trong giai àoaån Biïíu àöì bïn gúåi yá rùçng, phuâ húåp vúái leä thûúâng tònh, möåt mö hònh tùng trûúãng àún giaãn, vêån haânh chuã yïëu búãi sûå tñch tuå yïëu töë saãn xuêët vaâ coá mûác àöå tùng trûúãng nùng suêët lao àöång thêëp, chñnh laâ mö hònh tùng trûúãng tùng quaá khûá cuãa caác nûúác naây. Biïíu àöì àaä cho thêëy giaá trõ GDP thûåc tñnh trïn möîi ngûúâi lao àöång vaâ giaá trõ dûå tñnh theo mö hònh Solow, vúái giaã àõnh rùçng tyã lïå tùng trûúãng TFP cöë àõnh laâ 1%/nùm. Biïíu àöì Mö hònh Solow seä noái gò? (Giaá trõ GDP/ngûúâi lao àöång) cuäng cho thêëy, theo lyá thuyïët, tyã lïå tùng trûúãng coá thïí hy voång giaãm theo thúâi gian khi xuêët hiïån hiïån tûúång tyã suêët hoaân vöën giaãm dêìn. Tuy nhiïn, tyã lïå tùng trûúãng giaãm tûâ tûâ. Nhû àaä chó roä àöëi vúái nhûäng nûúác trong baãng naây vaâ ba nûúác khuãng hoaãng khaác thò tyã suêët hoaân vöën giaãm dêìn chó coá thïí laâm suy giaãm tyã lïå tùng trûúãng khöng àaáng kïí trong khoaãng möåt vaâi nùm túái so vúái mûác trung bònh tûâ trûúác àïën nay. Nhûäng tñnh toaán naây nguå yá gò àöëi vúái nhûäng sûå kiïån gêìn àêy úã Àöng AÁ? Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh, khöng coân nghi ngúâ gò nûäa, àaä aãnh hûúãng túái triïín voång tùng trûúãng àöëi vúái nhûäng nûúác naây trong möåt vaâi nùm túái. Tuy nhiïn, mûác àöå suy giaãm tyã lïå tùng trûúãng lúán hún vaâ nghiïm troång hún nhiïìu so vúái dûå tñnh laâ kïët quaã cuãa quaá trònh giaãm àún thuêìn töëc àöå tùng trûúãng nhanh choáng do tyã suêët hoaân vöën giaãm dêìn. Mùåc dêìu nhû öng Krugman àaä àïì cêåp, àêy laâ möåt àùåc àiïím quan troång vïì daâi haån, nhûng noá rêët ñt liïn quan túái sûå suåp àöí vïì tùng trûúãng gêìn àêy. Tyã suêët hoaân vöën giaãm dêìn vaâ caác thuã phaåm khaác (Töëc àöå tùng trûúãng trung bònh GDP haâng nùm/ngûúâi lao àöång, %) Sûå khaác biïåt Dûå àoaán búãi mö Dûå àoaán búãi mö Thûåc hònh Solow Dûå àoaán cuãa GEP hònh Solow GEP Solow Inàönïsia 3,5 4,1-0,1 4,1-3,6 0,0 Haân quöëc 5,9 5,5 0,4 4,3-5,5-1,2 Malaysia 3,7 4,4 1,5 4,2-2,2-0,2 Philippin 0,7 2,9 1,2 2,1 0,5-0,8 Thaái Lan 4,0 4,1-1,8 3,9-5,8-0,2 Nhûäng dûå àoaán cuãa GEP lêëy tûâ Cêåp nhêåt Triïín voång kinh tïë thïë giúái Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 7

22 BIÏÍU ÀÖÌ 1.3 Luöìng vöën tû nhên ngaây caâng trúã thaânh yïëu töë quan troång àöëi vúái Àöng AÁ Nguöìn: Baáo caáo Taâi chñnh Phaát triïín toaân cêìu cuãa Ngên haâng Thïë giúái, tùng töíng giaá trõ GDP nhanh choáng cuãa nùm nûúác Àöng AÁ. Ngoaåi trûâ Thaái Lan, núi maâ doâng vöën tû nhên thûåc ài vaâo nùm 1994 chiïëm 14,5% GDP (xem biïíu àöì 1.3). Àöng AÁ nhòn chung àaä thu huát gêìn 60% töíng luöìng vöën ngùæn haån vaâo caác nûúác àang phaát triïín. Túái giûäa nhûäng nùm 1990, phêìn lúán vöën tû nhên ngùæn haån àûúåc caác ngên haâng Nhêåt Baãn, theo chên caác cöng ty cuãa hoå àêìu tû ra nûúác ngoaâi, àûa vaâo Haân Quöëc vaâ caác nûúác Àöng Nam AÁ. Chêu Êu cuäng súám theo sau àïí tòm kiïëm gùæt gao lúåi nhuêån úã caác nûúác naây. Àïën nùm 1996, Ngên haâng Thanh toaán Quöëc tïë (BIS) baáo caáo rùçng khoaãn cho vay cuãa caác ngên haâng thuöåc EU laâ 318 tyã USD, caác ngên haâng Nhêåt laâ 261 tyã USD vaâ caác ngên haâng Myä laâ 46 tyã USD (Baáo caáo triïín voång kinh tïë thïë giúái (WEO), 7) Luöìng vöën ài vaâo naây àaä taåo nïn sûå buâng nöí tñn duång úã hêìu hïët caác nûúác trong khu vûåc. Taåi nùm nûúác Àöng AÁ, töíng lûúång tiïìn (M2) àaä tùng túái töëc àöå gêìn 20%/nùm trong giai àoaån Tyã lïå naây gêìn gêëp 2 lêìn tyã lïå úã Trung Quöëc, Àaâi Loan (Trung Quöëc), Höìng Cöng (Trung Quöëc) vaâ Singapo - caác quöëc gia vaâ laänh thöí sau naây ñt bõ aãnh hûúãng búái nhûäng cuöåc têën cöng coá tñnh chêët àêìu cú. Sûå buâng nöí tñn duång, àïën lûúåt noá, laåi dêîn àïën viïåc tùng giaá taâi saãn taåo ra hònh aãnh tyã suêët hoaân vöën àêìu tû cao. Giaá bêët àöång saãn tùng úã mûác hai con söë taåi Bangkok, Seoul vaâ Jakarta trong nùm Giaá taâi saãn tùng laâm tùng lûúång tiïìn kyá quyä taåi ngên haâng vaâ tùng caác khoaãn cho vay. Àöìng thúâi, chuã súã hûäu caác taâi saãn thuöåc têìng lúáp trung lûu vaâ thûúång lûu àaä caãm thêëy chùæc chên röìi vaâ tiïu duâng thoaãi maái hún. Tùng töíng cêìu laåi khuyïën khñch vay núå nûúác ngoaâi nhiïìu hún. Hïå thöëng taâi chñnh yïëu keám dêîn túái àêìu tû hiïåu quaã thêëp vaâ ruãi ro quaá cao Khi doâng vöën ài vaâo tùng thò chêët lûúång cuãa trung gian taâi chñnh quöëc tïë ngaây caâng quan troång. Àêìu tû vaâo lônh vûåc coá tyã suêët hoaân vöën cao àöëi vúái nhûäng ngûúâi vay coá àöå tñn nhiïåm cao thò doâng vöën àêìu tû naây seä coá tiïìm nùng thuác àêíy tùng trûúãng kinh tïë úã Àöng AÁ. Tuy nhiïn, phêìn vöën gia tùng cho àêìu tû dûúâng nhû coá tyã suêët hoaân vöën thêëp hún. Kïí tûâ sau nùm 1988, theo nhû àaä mö taã trong biïíu àöì 1.4, tyã lïå gia tùng vöën trïn àêìu ra úã Thaái Lan vaâ Haân Quöëc, sau nhûäng dao àöång trong nhûäng thêåp kyã trûúác, àaä tùng haâng nùm. Caác quöëc gia Àöng AÁ tiïëp nhêån vöën nûúác ngoaâi trûúác hïët thöng qua hïå thöëng ngên haâng trong nûúác hoùåc thöng qua caác khoaãn vay trûåc tiïëp cuãa caác cöng ty trúã nïn dïî bõ taác àöång hún so vúái caác nûúác dûåa chuã yïëu vaâo àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi 6. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng àöëi vúái trûúâng húåp cuãa Thaái Lan. Caác quyïët àõnh tû nhên dêîn àïën viïåc tñch tuå quaá mûác caác khoaãn núå trong baãng cên àöëi taâi saãn cuãa caác töí chûác taâi chñnh vaâ caác têåp àoaân phi taâi chñnh, àùåc biïåt laâ caác khoaãn núå ngoaåi tïå ngùæn haån vûúåt quaá nguöìn ngoaåi tïå coá thïí coá àûúåc sûã duång ngay. ÚÃ möåt vaâi nûúác Àöng AÁ, vaâo cuöëi nhûäng nùm 1980, caác khoaãn núå ngùæn haån trong töíng núå nûúác ngoaâi àaä bùæt àêìu tùng nhanh choáng. Luöìng vöën vaâo vaâ sûå buâng nöí tñn duång àaä laâm tùng nhanh khaã nùng aãnh hûúãng theo hai hûúáng. Möåt mùåt, tyã lïå núå ngùæn haån trïn dûå trûä ngoaåi tïå, söë ào tûúng àöëi vïì khaã nùng thûåc hiïån nghôa vuå traã 8 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

23 BIÏÍU ÀÖÌ 1.4 Nguöìn: Baáo caáo Taâi chñnh Phaát triïín toaân cêìu cuãa Ngên haâng Thïë giúái, núå cuãa möåt quöëc gia tûâ caác nguöìn taâi saãn coá thïí chuyïín àöíi ngay thaânh tiïìn, àaä tùng nhanh choáng tûâ nùm 1994 túái 1997, ngoaåi trûâ Inàönïsia, nûúác vêîn luön duy trò möåt tyã lïå cao. Tñnh túái thaáng Baãy 1997, ba quöëc gia bõ aãnh hûúãng nhiïìu nhêët laâ Haân Quöëc, Inàönïsia vaâ Thaái Lan àaä coá tyã lïå núå ngùæn haån trïn lûúång dûå trûä tùng trïn 150%. Malaisia vaâ Philippin coá khaá hún àöi chuát, vúái tyã lïå dûúái 100%. Tùng trûúãng tñn duång àûúåc thïí hiïån úã tyã lïå tiïìn cung ûáng trïn dûå trûä ngoaåi tïå cao vaâ hai yïëu töë naây liïn quan vúái nhau, nhû thïí hiïån trong biïíu àöì 1.5. Möåt pheáp tñnh röång hún vïì khaã nùng bõ taác àöång laâ tyã lïå tiïìn M2 trïn dûå trûä ngoaåi tïå àaä cho thêëy tiïìm nùng vïì möåt cuöåc chaåy àua mua trûä ngoaåi tïå cuãa möåt nûúác aáp duång chñnh saách tyã giaá höëi àoaái cöë àõnh khi niïìm tin vaâo sûå öín àõnh cuãa àöìng nöåi tïå mêët ài. Caác quöëc gia thûåc hiïån kiïím soaát höëi àoaái vaâ caác taâi khoaãn vöën ñt múã hún seä ñt bõ taác àöång hún do viïåc chuyïín tiïìn ra nûúác ngoaâi khoá khùn hún. Caác nûúác khaác nhau coá quy mö vaâ hònh thûác núå khaác nhau. ÚÃ Thaái Lan, caác cöng ty taâi chñnh vaâ ngên haâng àûúåc höî trúå búãi laäi suêët cûåc thêëp, caác khoaãn vay chuã yïëu àûúåc vay thöng qua caác kïnh chñnh phuã àûúåc tñnh dûåa trïn àöìng yïn Nhêåt àïí àêìu tû vaâo bêët àöång saãn. Khoaãn núå ngoaåi tïå thûåc cuãa caác töí chûác taâi chñnh tùng tûâ mûác tûúng àûúng 6% töíng tiïìn gûãi trong nûúác nùm 1990 lïn 1/3 vaâo nùm 1996 (Triïín voång kinh tïë thïë giúái - GEP, 1998). Caác ngên haâng Haân Quöëc cuäng tùng lûúång tiïìn vay tûâ nûúác ngoaâi. Tuy nhiïn, úã Inàönïsia caác têåp àoaân laåi laâ ngûúâi àêìu tiïn thûåc hiïån viïåc vay vöën tûâ caác nguöìn nûúác ngoaâi, phêìn nhiïìu trong söë vöën àoá àïën tûâ caác àõa chó ngoaâi khúi vaâo Coá ba yïëu töë kinh tïë vi mö coá taác duång khuyïën khñch vay vöën tûâ nûúác ngoaâi. Yïëu töë thûá nhêët phaãi kïí àïën laâ baão hiïím ngêìm. Tyã giaá höëi àoaái cöë àõnh laâ möåt vñ duå, àaä khiïën cho caác töí chûác taâi chñnh chêëp nhêån ruãi ro úã mûác quaá àaáng, bao göìm caã ruãi ro ngoaåi höëi lúán, röìi nhûäng ruãi ro naây laåi àûúåc chuyïín qua cho caác phêìn coân laåi cuãa nïìn kinh tïë trong nûúác. Thûá hai laâ chi phñ taâi chñnh trong nûúác cao vaâ thõ trûúâng bõ phên leã cuäng àaä taác àöång thïm vaâo àöång cú vay tiïìn tûâ nûúác ngoaâi. Trong giai àoaån , Thaái Lan laâ nûúác coá mûác chi phñ cho caác trung gian taâi chñnh trong nûúác chiïëm 28% töíng mûác laäi danh nghôa cuãa àöìng baåt Thaái. Chi phñ vöën trong nûúác cao hún rêët nhiïìu so vúái chi phñ ài vay tûâ nûúác ngoaâi, thêåm chñ sau khi àaä tñnh àïën ruãi ro ngoaåi höëi thò cuäng chó laâm tùng thïm yá àõnh vay vöën tûâ nûúác ngoaâi. Do viïåc chó caác têåp àoaân lúán nhêët vaâ coá àiïím xïëp haång Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 9

24 tñn nhiïåm cao nhêët múái thêm nhêåp àûúåc vaâo thõ trûúâng nûúác ngoaâi cho nïn nhûäng têåp àoaân vaâ ngên haâng naây àaä coá àûúåc lúåi thïë thõ trûúâng vaâ, khöng nghi ngúâ gò nûäa, hoå àaä lúåi duång khaã nùng tiïëp cêån àûúåc vúái caác laänh tuå chñnh trõ àïí baão vïå võ trñ cuãa mònh, laâm cho caác nhaâ quaãn lyá caâng thêëy khoá khùn hún khi cöë gùæng haån chïë vay vöën tûâ nûúác ngoaâi xuöëng möåt mûác àöå thêåt thêån troång. Thûá ba, viïåc taåo ra caác thõ trûúâng taâi chñnh vay vöën nûúác ngoaâi laâm cho caác têåp àoaân trong nûúác coá thïí, do quy chïë vaâ lúåi thïë vïì thuïë, coá àûúåc caác khoaãn vay vúái chi phñ thêëp hún so vúái thõ trûúâng trong nûúác. Tònh hònh naây cûåc kyâ nghiïm troång úã Thaái Lan. Luöìng vöën àöí vaâo hïå thöëng taâi chñnh cöng ty àaä laâm tùng àöå ruãi ro do nhûäng thay àöíi bêët ngúâ vïì laäi suêët hay tyã giaá höëi àoaái. Khu vûåc doanh nghiïåp àaä tùng trûúãng nhanh choáng trong nhiïìu thêåp kyã trûúác trong böëi caãnh thõ trûúâng traái phiïëu chûa phaát triïín vaâ dûåa quaá nhiïìu vaâo caác khoaãn vay ngên haâng. Túái cuöëi nùm 1996, tyã lïå vöën vay trïn vöën goáp cuãa caác doanh nghiïåp Haân Quöëc àaä vûúåt quaá 317%, gêëp 2 lêìn so vúái tyã lïå naây úã Myä vaâ gêëp 4 lêìn úã Àaâi Loan. 30 chaebol (siïu cöng ty) haâng àêìu cuãa Haân Quöëc thêåm chñ coân coá tyã lïå cao hún nûäa, bònh quên khoaãng 400% trong nùm Tûúng tûå nhû vêåy, gaánh nùång laäi suêët cuãa caác quöëc gia Àöng AÁ rêët cao. Nùm 1995, Haân Quöëc coá tyã lïå laäi suêët trïn doanh söë cuãa têët caã caác têåp àoaân hoaåt àöång trong lônh vûåc cöng nghiïåp chïë taåo laâ khoaãng 6%, so vúái 2% cuãa Àaâi Loan (Trung Quöëc) vaâ 1% cuãa Nhêåt Baãn. Àêy coá thïí laâ vêën àïì hoác buáa àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách kinh tïë vô mö khi khuãng hoaãng nöí ra: hoå coá thïí sûã duång biïån phaáp àiïìu chónh laäi suêët àïí duy trò öín àõnh tyã giaá höëi àoaái nhûng vúái caái giaá laâ àêíy khu vûåc doanh nghiïåp vöën àaä coá tyã lïå vöën vay trïn vöën goáp rêët cao vaâo tònh traång hiïím ngheâo vaâ haån chïë khaã nùng thanh khoaãn trong nûúác. Xeát ngûúåc vïì quaá khûá, chuáng ta cuäng thêëy roä raâng rùçng caác quy chïë cêìn thiïët àïí quaãn lyá sûå hoaâ nhêåp taâi chñnh toaân cêìu àaä khöng bùæt kõp vúái luöìng vöën vaâo. Caác biïån phaáp caãi töí thiïëu tñnh nhêët quaán vaâ caác bûúác tûå do hoaá theo möåt trònh tûå bêët húåp lyá àaä goáp phêìn laâm tùng thïm khaã nùng dïî bõ töín thûúng cuãa nïìn kinh tïë úã caác quöëc gia naây. Chùèng haån nhû quy chïë giaám saát vaâ cêëp giêëy pheáp cuãa caác ngên haâng thûúng maåi úã Haân Quöëc àaä cho pheáp caác nhoám cöng ty àûúåc súã hûäu caã ngên haâng vaâ caác têåp àoaân maâ hoå àang cho vay tiïìn. ÚÃ Inàönïsia, söë lûúång caác ngên haâng tùng nhanh choáng vaâ caác cú quan giaám saát daânh quaá ñt thúâi gian kiïím tra sûå trung thûåc cuãa giúái chuã súã hûäu vaâ caác giaám àöëc àïí loaåi trûâ nhûäng trûúâng húåp ngûúâi xin vay khöng coá triïín voång hay coá àöå ruãi ro gian lêån cao àûúåc vay vöën. ÚÃ Thaái Lan, quy mö caác hoaåt àöång cuãa caác cöng ty taâi chñnh àaä tùng maånh vaâo nhûäng nùm 1990 maâ khöng coá nhûäng caãi thiïån tûúng xûáng trong viïåc quaãn lyá giaám saát caác cöng ty àoá. ÚÃ möåt vaâi nûúác Àöng AÁ, taâi khoaãn vöën àûúåc tûå do hoaá. Viïåc gûãi vaâo vaâ ruát vöën ra laâ khaá àún giaãn vaâ dïî daâng àöëi vúái caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi. Tuy nhiïn, caác nhaâ àêìu tû trong nûúác khöng phaãi laâ luön coá cú höåi àêìu tû ra nûúác ngoaâi vaâ vò thïë khöng thïí phên taán ruãi ro cuãa hoå. Toám laåi, úã caác nûúác trong khu vûåc caác quy chïë àúâi hoãi quaãn lyá thêån troång ruãi ro tiïìn lïå, àaánh giaá tñn duång vaâ baáo caáo taâi chñnh cöng cöång BIÏÍU ÀÖÌ 1.5 Nguöìn: BIS, IMF vaâ GEF, Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

25 àïìu khöng àuã àaáp ûáng yïu cêìu. Quaã bom heån giúâ àaä àûúåc caâi. Viïåc tùng khaã nùng lûu chuyïín vöën toaân cêìu àaä laâm cho möåt lûúång tiïìn vöën khöíng löì àöí vaâo caác nûúác coá töí chûác quaãn lyá taâi chñnh yïëu keám vaâ tñnh minh baåch rêët haån chïë, cho vay theo quen biïët vaâ ngûúâi cho vay nûúác ngoaâi thiïëu thêån troång. Caác hònh thûác baão laänh ngêìm hay baão laänh cöng khai cuãa chñnh phuã àöëi vúái tyã giaá höëi àoaái vaâ möåt söë khoaãn àêìu tû àûúåc choån lûåa àaä laâm tùng thïm mûác àöå buâng nöí tñn duång taåi thõ trûúâng nöåi àõa àïën mûác chñnh saách kñnh tïë vô mö cuäng khöng thïí quaãn lyá àûúåc tònh hònh nûäa. Caác nûúác Àöng AÁ àaä chuöëc lêëy ruãi ro, tûå laâm cho mònh phaãi àöëi mùåt vúái nhûäng cuá söëc theo möåt söë caách thûác sau: ˆ Múã röång thêm huåt taâi khoaãn vaäng lai, àûúåc taâi trúå búãi caác khoaãn vay ngùæn haån, àaä àêíy nïìn kinh tïë àïën chöî phaãi àöëi mùåt vúái sûå àaão doâng àöåt ngöåt cuãa luöìng vöën ài vaâo. ˆ Sûå yïëu keám trong khu vûåc taâi chñnh àûúåc àiïìu tiïët yïëu keám àaä cho pheáp múã röång viïåc cho vay túái caác dûå aán àêìu tû coá mûác àöå ruãi ro cao vúái caác giaá trõ taâi saãn àûúåc thöíi phöìng lïn, thûúâng laâ giûäa àöìng tiïìn vay vúái kyâ àaáo haån caác khoaãn vay khöng khúáp nhau, laâm cho caác töí chûác naây phaãi àöëi mùåt vúái ruãi ro vïì tyã giaá höëi àoaái. ˆ Caác têåp àoaân, thûúâng laâ coá caác möëi quan hïå bïn trong vúái caác ngên haâng vaâ ñt àûúåc khuyïën khñch sûã duång vöën möåt caách coá hiïåu quaã, àaä trúã nïn coá tyã lïå vöën vay trïn vöën goáp lúán hún khi coá àûúåc caác phûúng aán cêëp vöën böí sung tûâ nûúác ngoaâi, vaâ vò thïë hoå ñt phaãi chõu aãnh hûúãng búãi caác cuá söëc vïì laäi suêët. Têët caã nhûäng àiïìu noái trïn àaä àùåt caác nûúác naây vaâo tònh thïë khuãng hoaãng tiïìm nùng coá thïí nöí bêët cûá luác naâo khi ngoâi nöí àûúåc chêm lïn. Ngoâi nöí Sûå mêët cên bùçng kinh tïë vô mö vaâ sûå yïëu keám cuãa khu vûåc taâi chñnh thïí hiïån roä nhêët trong trûúâng húåp cuãa Thaái Lan: thêm huåt taâi khoaãn vaäng lai lïn túái mûác rêët cao, bùçng 8% trong töíng GDP vaâ mûác thêm huåt àoá laåi àûúåc taâi trúå búãi luöìng tiïìn vay ngùæn haån tûâ bïn ngoaâi. Möåt lûúång lúán tiïìn tûâ bïn ngoaâi àöí vaâo vaâ sûå buâng nöí tñn duång hûúáng àêìu tû chuã yïëu vaâo bêët àöång saãn taåo ra möåt cún söët giaá vïì giaá bêët àöång saãn. Khu vûåc tû nhên àaä vay möåt lûúång lúán tiïìn tûâ nûúác ngoaâi, tranh thuã lúâi hûáa laâ coá àaãm baão vïì tyã giaá höëi àoaái, àaä khöng phoâng bõ vúái ruãi ro vïì ngoaåi höëi. Caác töí chûác vay tiïìn cuãa Thaái Lan, maâ phêìn lúán laâ caác cöng ty taâi chñnh àûúåc quaãn lyá yïëu keám, àaä àêìu tû vaâo thõ trûúâng bêët àöång saãn àang buâng nöí. Vaâo giûäa nhûäng nùm 1990, möåt nhaâ àêìu tû coá thïí vay àöìng yïn Nhêåt vúái laäi suêët gêìn nhû bùçng khöng vaâ àêìu tû vaâo caác toaâ nhaâ choåc trúâi úã Bangkok maâ hoå hy voång seä cho tyã suêët hoaân vöën haâng nùm laâ 20%. Nùm 1996, tùng trûúãng xuêët khêíu bõ chûäng laåi. Sau thúâi kyâ tùng trûúãng 20qoã vaâo nùm 1995, xuêët khêíu thûåc sûå àaä giaãm búát 1% nùm Mùåc dêìu xuêët khêíu cuãa têët caã caác nûúác Àöng AÁ àaä chûäng laåi phuâ húåp vúái xu thïë giaãm dêìn cêìu cuãa thïë giúái, nhûng Thaái Lan laâ nûúác bõ taác àöång maånh nhêët. Taác àöång naây laâ kïët quaã cuãa ba yïëu töë: mêët tñnh caånh tranh vïì tiïìn cöng lao àöång cuâng vúái sûå lïn giaá cuãa àöìng tiïìn; nhu cêìu àöëi vúái saãn phêím haâng hoaá cuãa Thaái Lan, àùåc biïåt laâ haâng àiïån tûã, giaãm maånh trïn thõ trûúâng thïë giúái; vaâ búãi vò sûå tùng trûúãng trïn caác thõ trûúâng cuãa Thaái Lan, àùåc biïåt laâ thõ trûúâng Nhêåt Baãn, àaä giaãm maånh meä. Cuâng luác àoá, giaá bêët àöång saãn àaä chûäng laåi. Tyã lïå vùn phoâng khöng coá ngûúâi thuï tùng trong nùm 1996, khi cung vùn phoâng laâm viïåc bùæt àêìu vûúåt quaá cêìu. Caác cöng ty taâi chñnh bùæt àêìu vêëp phaãi khoá khùn thûåc sûå vaâo àêìu nùm Chñnh phuã àöëi phoá laåi bùçng caách cung cêëp thïm vöën vaâo thõ trûúâng, chó laâm tùng thïm lûúång tiïìn cung ûáng trong thõ trûúâng vöën àaä sùén saâng têën cöng vaâo hïå thöëng neo tyã giaá. Caác nhaâ àêìu tû coá vöën goáp laâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn ruát tiïìn cuãa mònh. Chó söë trïn thõ trûúâng chûáng khoaán àaåt àónh àiïím Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 11

26 BIÏÍU ÀÖÌ 1.6 Bïånh dõch cuãa Àöng AÁ bùæt àêìu lêy lan Nguöìn: Bloomberg. trong nùm vaâo thaáng Hai vaâ giaãm hún 30% vaâo cuöëi nùm. Khi àûúâng cong laäi suêët chûáng khoaán khöng coân coá lúåi cho nhûäng ngûúâi ài vay Thaái Lan thò viïåc vay vöën ngùæn haån ngaây caâng trúã nïn phöí biïën. Thõ trûúâng bùæt àêìu nhêån thûác àûúåc rùçng giaá bêët àöång saãn àang úã mûác cao quaá mûác vaâ tyã giaá höëi àoaái laâ khöng phuâ húåp so vúái thûåc tïë. Àêìu nùm 1997, töíng luöìng vöën trong khu vûåc tû nhên àaä bùæt àêìu thu heåp laåi. Vaâo nûãa àêìu nùm 1997, phaát haânh traái phiïëu vaâ caác khoaãn cho vay húåp vöën giaãm 30% so vúái cuâng kyâ nùm trûúác. Niïìm tin vaâo nïìn kinh tïë àaä bõ giaãm maånh khi Somprasong Land khöng traã àûúåc núå chûáng khoaán Eurobond. Vaâo thaáng Hai 1997, khi àöìng baåt Thaái Lan bõ têën cöng thò chñnh phuã àaä can thiïåp maånh meä àïí giûä tyã giaá höëi àoaái neo. Ngên haâng trung ûúng àaä phaát haânh 23 tyã USD theo caác húåp àöìng ngoaåi höëi kyâ haån trong khi dûå trûä cuãa hoå chó coân khoaãng 25 tyã USD. Sûå höëët hoaãng, lo lùæng cuãa caác nhaâ àêìu tû àaä laåi àùåt caác cöng ty taâi chñnh vaâo möåt aáp lûåc múái buöåc chñnh phuã phaãi búm möåt söë lûúång tiïìn lúán vaâo àïí höî trúå cho caác nhaâ àêìu tû naây. Thêåm chñ vúái àiïìu kiïån phaãi tiïu nhiïìu àöìng baåt hún àïí àöíi lêëy möåt söë tiïìn àö la ñt hún. Ngay lêåp tûác ngûúâi ta nhêån thêëy vöën cêìn àûúåc baão àaãm an toaân hún vaâ lûúång dûå trûä nhû vêåy cuäng seä giaãm ài. Cuöëi cuâng, vaâo ngaây 2 thaáng Baãy 1997, chñnh phuã àaä àêìu haâng caác lûåc lûúång cuãa thõ trûúâng vaâ thaã nöíi tyã giaá. Cuöåc khuãng hoaãng bùæt àêìu cöng phaá caác nûúác Àöng AÁ vaâ taác àöång túái thõ trûúâng taâi chñnh thïë giúái. Khi caác cún hoaãng loaån taâi chñnh bùæt àêìu xuêët hiïån, viïåc Thaái Lan phaá giaá àöìng tiïìn cuãa mònh dêîn àïën möåt khöëi lûúång lúán vöën àûúåc àûa ra khoãi khu vûåc. Diïîn biïën tònh hònh úã Thaái Lan àaä buöåc caác nhaâ àêìu tû phaãi xem xeát nghiïm tuác hún túái nhûäng yïëu keám maâ trûúác àêy hoå àaä boã qua. Trong quaá trònh àoá, hoå àaä phaát hiïån àûúåc nhûäng thöng tin múái laâm tùng möëi lo ngaåi cuãa hoå, àùåc biïåt laâ caác vêën àïì liïn quan túái sûác maånh cuãa hïå thöëng taâi chñnh vaâ têìm quan troång cuãa caác khoaãn núå ngùæn haån. Möëi nghi ngaåi vïì thõ trûúâng àaä hònh thaânh do sûå thiïëu tñnh minh baåch cuãa khu vûåc taâi chñnh vaâ doanh nghiïåp, vaâ quy mö cuäng nhû thúâi haån cuãa caác khoaãn núå phaãi traã. Khi caác nhaâ àêìu tû àaä mêët ài niïìm tin rùçng nguöìn dûå trûä coá thïí thanh toaán àuã cho caác khoaãn núå ngùæn haån thò lêåp tûác caã caác nhaâ àêìu tû trong nûúác cuäng nhû nûúác ngoaâi àïìu höëi haã ruát vöën cuãa hoå ra khoãi khu vûåc 8. Thõ trûúâng vò thïë cuäng trúã nïn khöëc liïåt hún. Khöng nghi ngúâ gò nûäa, sûå thiïëu vùæng möåt cú cêëu àuã maånh àïí coá thïí xûã lyá khoaãn núå cuãa ngên haâng vaâ cöng ty àaä goáp phêìn vaâo cún hoaãng loaån taâi chñnh úã quy mö röång, taân phaá caác nûúác nhû Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïsia vaâ, úã möåt mûác àöå thêëp hún, caã Malaisia. 12 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

27 Sûå lêy lan àoá àöìng thúâi cuäng dêîn àïën sûå giaãm giaá caác taâi saãn vaâ gia tùng luöìng vöën àöí ra nûúác ngoaâi 9. Chó trong voâng saáu thaáng, luöìng vöën ài ra tûâ khu vûåc àaä lúán hún gêëp nhiïìu lêìn luöìng vöën ài vaâo vaâ töíng luöìng vöën thûåc vaâo laâ êm 12 tyã USD. Nhû àûúåc thïí hiïån trong baãng 1.1 trong voâng möåt nùm, luöìng vöën thûåc àûa ra khoãi khu vûåc laâ trïn 100 tyã USD. Quy mö vaâ mûác àöå nghiïm troång cuãa nhûäng tröìi suåt trïn thõ trûúâng chûáng khoaán trûúác àêy úã Àöng AÁ vöën thêëp hún nhiïìu so vúái úã caác thõ trûúâng àang nöíi lïn úã Myä Latinh vaâ chó cao hún so vúái úã caác nûúác G-7 möåt chuát maâ thöi (Kaminsky vaâ Schmukler, 1998). Tuy nhiïn, sûå suåt giaá chûáng khoaán kïí tûâ thaáng Baãy 1997 (caã àöìng nöåi tïå vaâ àöìng àöla) àaä trúã nïn trêìm troång hún nhiïìu lêìn so vúái bêët cûá àúåt suåt giaá naâo úã Àöng AÁ trûúác àêy vaâ vûúåt xa so vúái úã hêìu hïët caác nûúác Myä Latinh tiïëp theo sau cuöåc khuãng hoaãng Tequila. Biïën àöång tyã giaá höëi àoaái àaä lïn àïën mûác rêët cao giûäa böën nûúác Àöng Nam AÁ tûâ thaáng Taám túái thaáng Hai vaâ thêåm chñ coân cao hún nûäa trong thúâi gian tûâ thaáng Mûúâi túái àêìu thaáng Giïng Kïí tûâ giûäa thaáng Giïng, sûå dõch chuyïín cuâng chiïìu vïì tyã giaá höëi àoaái thûåc àaä giaãm ài chuát ñt khi àöìng ringgñt (Malaisia), àöìng won (Haân Quöëc) vaâ àöìng baåt (Thaái Lan) cuâng lïn giaá trong khi àöìng rupi (Inàönïsia) tiïëp tuåc giaãm giaá. Caác söë liïåu vïì cöí phiïëu vaâ caác cöng cuå thõ trûúâng vöën khaác trong quyá IV 1997 vaâ nûãa àêìu nùm 1998 cho thêëy rùçng luöìng vöën tû nhên àaä ngûng trïå úã têët caã caác quöëc gia Àöng AÁ. BAÃNG 1.1 Luöìng vöën tû nhên àaão chiïìu... úã mûác àöå lúán Luöìng vöën tû nhên thûåc úã nùm nïìn kinh tïë Àöng AÁ (tyã USD) Vöën tû nhên (thuêìn) 97,1-11,9 Caác nguöìn vöën khaác (ngoaâi khoaãn vay) 18,7 2,1 Àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi 6,3 6,4 Àêìu tû cöí phiïëu chñnh phuã 12,4-4,3 Luöìng vöën (vay) 78,4-14,0 Ngên haâng 55,7-26,9 Phi ngên haâng 22,7 12,9 Nguöìn: IMF, luöìng vöën ài vaâo nïìn kinh tïë thõ trûúâng múái nöíi lïn HÖÅP 1.2 Phaá giaá caånh tranh: khöng hùèn àaä laâ nguyïn nhên cuãa phaãn ûáng dêy chuyïìn Nïëu caác quöëc gia Àöng AÁ caånh tranh trïn cuâng caác thõ trûúâng xuêët khêíu thò viïåc phaá giaá möåt àöìng tiïìn seä taåo möåt aáp lûåc caånh tranh lïn caác àöìng tiïìn khaác vaâ nhûäng àöìng tiïìn naây coá thïí bõ buöåc phaãi phaá giaá àïí duy trò khaã nùng caånh tranh cuãa àöìng baãn tïå. Liïåu sûå phaá giaá caånh tranh liïn tuåc naây coá thïí giaãi thñch sûå mêët giaá maånh meä cuãa àöìng tiïìn hay khöng? Cêu traã lúâi dûúâng nhû laâ khöng. Chuáng ta tñnh cên àöëi tyã giaá cuãa caác àöìng tiïìn cuãa caác quöëc gia Àöng AÁ so vúái àöìng àöla, àïí coá thïí duy trò tyã giaá höëi àoaái thûåc úã mûác tyã giaá nhû höìi thaáng Saáu 1995 thò xaãy ra hai tònh huöëng nhû sau: thûá nhêët, chó möåt quöëc gia phaá giaá àöìng tiïìn baãn tïå vaâ tyã giaá höëi àoaái caånh tranh thûåc àöëi laåi vúái àöìng àöla cuãa têët caã caác quöëc gia khaác vêîn khöng thay àöíi; thûá hai: têët caã nùm nûúác Àöng AÁ àöìng thúâi cuâng chõu taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng phaá giaá. Biïíu àöì dûúái àêy thïí hiïån kïët quaã tñnh toaán cuãa chuáng ta. Nïëu chó möåt quöëc gia phaá giaá àöìng tiïìn baãn tïå thò mûác suåt giaá cêìn thiïët seä biïën àöíi tûâ 10% túái 20%. Nïëu têët caã nùm quöëc gia chõu aãnh hûúãng phaá giaá àöìng tiïìn cuãa hoå cuâng möåt luác thò mûác suåt giaá cêìn thiïët chó giaãm úã mûác 0,5 túái 1%. Sûå khaác biïåt giûäa hai tònh huöëng naây laâ tûúng àöëi nhoã vaâ sûå phaá giaá caånh tranh toã ra laâ khöng àuã àïí giaãi thñch cho mûác suåt giaá thûåc tïë. Sûå mêët giaá thûåc so vúái àöìng àöla vaâ sûå phaá giaá cêìn thiïët àïí àûa tyã giaá höëi àoaái thûåc trúã vïì mûác thaáng Saáu 1995 theo nhûäng giaã àõnh Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 13

28 HÖÅP 1.3 Àiïìu gò gêy ra nöîi lo súå cuãa thõ trûúâng? Trong möåt möi trûúâng taâi chñnh höîn loaån úã Àöng AÁ nùm ngoaái, thò nhûäng thay àöíi thûúâng nhêåt, thûúâng laâ suåt giaãm vïì giaá, trïn thõ trûúâng cöí phiïëu töëi àa laâ 10% àaä trúã nïn phöí biïën. Möåt baâi viïët gêìn àêy do Kaminsky vaâ Schmulkler àûa ra àaä phên tñch 20 àúåt biïën àöång lúán nhêët trong ngaây vïì giaá cöí phiïëu (àöìng àöla Myä) úã Höìng Cöng, Inàönïsia. Nhêåt Baãn, Haân Quöëc, Malaisia, Philippin, Singapo, Àaâi Loan (Trung Quöëc) vaâ Thaái Lan tûâ thaáng Giïng 1997 nghiïn cûáu xem nhûäng thöng tin naâo àaä taác àöång àïën thõ trûúâng trong nhûäng ngaây thõ trûúâng bõ hoaãng loaån cûåc àiïím. Möåt àiïìu àùåc biïåt lyá thuá laâ liïåu tin tûác vïì möåt quöëc gia coá thïí aãnh hûúãng túái thõ trûúâng úã nûúác khaác khöng vaâ nïëu coá thò àoá laâ nhûäng tin tûác gò. Cuäng nhû vêåy, liïåu coá phaãi laâ tin tûác coá taác àöång thay àöíi xu thïë lêu daâi hay noá chó gêy nïn nhûäng biïën àöíi nhêët thúâi maâ thöi? Caác nhaâ nghiïn cûáu àaä phên loaåi tin tûác thaânh baãy daång sau: tin tûác coá liïn quan àïën caác hiïåp ûúác, thoaã thuêån, hiïåp àõnh vúái caác töí chûác nûúác ngoaâi, khu vûåc taâi chñnh úã möîi nûúác, chñnh saách taâi chñnh vaâ tiïìn tïå, caác töí chûác tû nhên laâm cöng taác xïëp haång mûác àöå tñn nhiïåm, khu vûåc kinh doanh bêët àöång saãn vaâ caác tuyïn böë coá tñnh chñnh trõ. Kïët quaã laâ gò? Sûå suåt giaá chó söë thõ trûúâng chûáng khoaán lúán nhêët trong ngaây khöng thïí lyá giaãi búãi bêët cûá möåt tin tûác quan troång roä raâng naâo, duâ laâ tin tûác vïì chñnh trõ hay kinh tïë, maâ dûúâng nhû àûúåc xuêët phaát búãi möåt baãn nùng cuãa baãn thên thõ trûúâng. Thûá hai, phêìn lúán caác biïën àöång àïìu àûúåc chêm ngoâi tûâ caác tin tûác àõa phûúng, khöng phaãi tin tûác cuãa möåt quöëc gia lên cêån hay caác baån haâng lúán cuãa Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë (OECD). Mùåc dêìu vêåy, theo con mùæt cuãa thõ trûúâng thò nhûäng sûå kiïån coá nhûäng taác àöång quan troång nhêët laâ nhûäng thöng tin vïì hiïåp àõnh kyá kïët vúái caác töí chûác quöëc tïë, vïì kiïím soaát vöën, vïì caác cú quan xïëp haång mûác àöå tñn nhiïåm, vïì khu vûåc taâi chñnh vaâ caác sûå kiïån chñnh trõ cuäng nhû nhûäng tin àöìn khaác. Tuy nhiïn, möåt söë loaåi tin tûác tûâ nûúác ngoaâi cuäng coá nhûäng Thöng tin vïì caác sûå kiïån trong vaâ ngoaâi nûúác taác àöång nhû thïë naâo túái thõ trûúâng chûáng khoaán (Phêìn trùm chuyïín àöång haâng ngaây trung bònh lïn hoùåc xuöëng) Nhûäng thanh maâu saáng chó caác cöng cuå khöng coá yá nghôa. taác àöång àaáng kïí àïën thõ trûúâng chûáng khoaán. Thñ duå caác hiïåp àõnh kyá vúái caác töí chûác quöëc tïë - IMF, Ngên haâng Thïë giúái vaâ caác töí chûác khaác - coá taác àöång àaáng kïí taåi caã nûúác kyá kïët lêîn caác nûúác laáng giïìng. Thûåc tïë laâ nhûäng thöng tin tñch cûåc vïì möåt hiïåp ûúác hay hiïåp àõnh úã möåt nûúác naâo àoá trong khu vûåc thò tñnh trung bònh àïìu laâm thõ trûúâng chûáng khoaán úã nûúác khaác tùng 9%. Trong khi caác phên tñch têåp trung vaâo caác chuyïín àöång lúán nhêët thûúâng nhêåt thò kïët quaã khöng nhêët thiïët phaãn aánh nhûäng cuá söëc taåo ra nhûäng taác àöång ngûúåc tûác thò. Trïn thûåc tïë, cöng trònh nghiïn cûáu naây àaä cho thêëy rùçng, bònh quên, sûå höìi phuåc trong möåt ngaây cuãa caác khöëi thõ trûúâng àûúåc duy trò vaâ coá xu thïë thay àöíi. Àêy khöng phaãi laâ trûúâng húåp suy giaãm cuãa thõ trûúâng. Trong voâng möåt vaâi ngaây caác khoaãn thua thiïåt lúán nhêët trong möåt ngaây seä àûúåc buâ àùæp, àiïìu naây cho thêëy, noái chung, caác nhaâ àêìu tû thûúâng phaãn ûáng thaái quaá trûúác nhûäng thöng tin xêëu. Nguöìn: Graciela Kaminsky vaâ Sergio Schmukler, 1998, Àiïìu gò khiïën thõ trûúâng hoaãng loaån? Biïn niïn sûã khuãng hoaãng chêu AÁ, Ngên haâng Thïë giúái. Sûå raâng buöåc thûúng maåi giûäa caác quöëc gia coá nghôa laâ cêìu nhêåp khêíu giaãm úã möåt nûúác seä dêîn túái giaãm xuêët khêíu úã caác nûúác khaác. Tuy nhiïn, sûå liïn kïët thûúng maåi naây chó giaãi thñch cho möåt 14 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi phêìn nhoã sûå biïën àöíi àöìng thúâi 10. Xuêët khêíu trong khu vûåc giûäa caác quöëc gia Àöng AÁ chiïëm khoaãng 40% töíng giaá trõ xuêët khêíu trong nùm 1996, tùng lïn tûâ mûác 32% nùm Nïëu tñnh caã Nhêåt Baãn

29 thò con söë naây seä tùng úã mûác 50%. Mûác àöå trao àöíi thûúng maåi cao trong khu vûåc àaä phaãn aánh quaá trònh chuyïn mön hoaá vaâ chuyïín möåt söë hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh tûâ caác nûúác phaát triïín hún sang caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp hún trong khu vûåc. Khoaãng 3/4 giaá trõ thûúng maåi nöåi khu vûåc laâ viïåc mua baán nguyïn liïåu thö, caác yïëu töë àêìu vaâo trung gian vaâ thiïët bõ maáy moác, chiïëm hún 50% töíng lûúång nhêåp khêíu cuãa Àöng AÁ àöëi vúái caác saãn phêím naây. Coá leä hònh thûác thûúng maåi naây àaä goáp phêìn laâm tùng töëc àöå vaâ tñnh trûåc tiïëp cuãa sûå lêy nhiïîm khuãng hoaãng. Nhû àaä thêëy trong höåp 1.2, nhûäng möëi liïn kïët naây laâ nhûäng cú chïë coá yá nghôa hún nhiïìu so vúái viïåc phaá giaá àöìng tiïìn àïí caånh tranh. Nhûäng hònh thaái lêy nhiïîm khaác thêåm chñ coân khoá àõnh lûúång hún. Caác möëi liïn hïå taâi chñnh trong khu vûåc, kïí caã viïåc thöng qua àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi, cho vay cuãa ngên haâng vaâ caác hoaåt àöång thõ trûúâng vöën coá thïí dêîn àïën viïåc nhûäng sûå kiïån úã möåt nûúác coá thïí taác àöång tiïu cûåc túái möåt nûúác khaác trong khu vûåc 11. Caác nhaâ àêìu tû tûâ bïn ngoaâi khu vûåc coá thïí bõ buöåc phaãi baán taâi saãn úã möåt nûúác khi coá sûå thua thiïåt úã caác nûúác khaác. Cêëu truác thõ trûúâng ngoaåi höëi cuäng coá thïí àoáng vai troâ quan troång. Cuäng nhû vêåy, nhûäng sûå kiïån úã möåt nûúác coá thïí buöåc nhûäng ngûúâi tham gia thõ trûúâng phaãi àiïìu chónh mö hònh phaát triïín cuãa hoå úã Àöng AÁ möåt caách röång raäi hún. Àiïìu naây coá thïí taåo ra nhûäng taác àöång tiïu cûåc túái giaá taâi saãn úã rêët nhiïìu caác quöëc gia khaác. Nhûäng cöng böë vïì hoaän thûåc hiïån hay sûãa àöíi trong caác hiïåp àõnh àa phûúng úã möåt nûúác àûúåc ài keâm vúái nhûäng taác àöång tiïu cûåc vïì giaá caã úã nhûäng nûúác khaác, àùåc biïåt trïn thõ trûúâng chûáng khoaán. Phên tñch biïën àöång tyã giaá höëi àoaái vaâ giaá chûáng khoaán khi caác nûúác phaãn ûáng laåi trûúác nhûäng thöng baáo vaâ sûå kiïån úã caác thõ trûúâng caác nûúác Àöng AÁ khaác cho thêëy rùçng chuáng coá hiïåu ûáng lan toaã maånh meä. Nhûäng taác àöång naây khöng chó giúái haån úã Àöng AÁ, maâ coân túái möåt söë nûúác khaác úã ngoaâi khu vûåc (xem höåp 1.3). Tûâ cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh - tiïìn tïå dêîn túái khuãng hoaãng kinh tïë - xaä höåi Khi cuöåc khuãng hoaãng úã Thaái Lan lan röång ra caác nûúác Àöng Nam AÁ vaâ sang Haân Quöëc thò cuöåc khuãng hoaãng tiïìn tïå àaä trúã thaânh khuãng hoaãng taâi chñnh. Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh naây, àïën lûúåt noá, laåi biïën thaânh khuãng hoaãng kinh tïë vaâ khuãng hoaãng xaä höåi. Nhûäng cuöåc khuãng hoaãng naây àaä taác àöång maånh meä túái chñnh trûúâng caác nûúác Haân Quöëc vaâ Thaái Lan, núi maâ quaá trònh chuyïín àöíi hêìu nhû khöng bõ giaán àoaån. Inàönïsia àaä phaãi traãi qua möåt cuöåc khuãng hoaãng chñnh trõ coân maånh meä hún nhiïìu. Luöìng vöën ài ra trong nùm 1997 àoâi hoãi nhûäng thay àöíi maånh meä trong caán cên taâi khoaãn vaäng lai. Nhûäng khoaãn thùång dû múái trong taâi khoaãn vaäng lai chuã yïëu laâ do kòm haäm nhêåp khêíu vaâ giaãm thu nhêåp chûá khöng phaãi nhúâ xuêët khêíu (xem biïíu àöì 1.6). Khi xuêët khêíu àaä àaåt àûúåc möåt mûác àöå tùng trûúãng thò baãn thên noá vêîn khöng àuã àïí àiïìu chónh caán cên taâi khoaãn vaäng lai maâ khöng phaãi cùæt giaãm maånh caác hoaåt àöång kinh tïë. Cên bùçng àêìu tû - tiïët kiïåm tû nhên cuäng phaãi àiïìu chónh laåi vaâ nhû thïë àaä laâm giaãm cêìu. Caác chñnh saách taâi chñnh vaâ tiïìn tïå àaä àûúåc thùæt chùåt àïí giuáp caác nûúác naây àöëi phoá vúái caác vuå hoaãng loaån taâi chñnh dêîn àïën hiïån tûúång àöìng tiïìn cuãa caác nûúác bõ mêët giaá maånh meä. Caác nûúác naây àaä dûå àõnh tùng laäi suêët àïí tùng giaá taâi saãn trong nûúác, khiïën cho caác taâi saãn naây trúã nïn hêëp dêîn hún àöëi vúái ngûúâi súã hûäu caác quyä ngoaåi tïå. Nhûng chñnh àiïìu naây laåi dêîn àïën nhûäng àiïìu kiïån buöåc phaãi àaánh àöíi rêët khoá khùn. Laäi suêët cao laâm tùng thïm khoá khùn cho khu vûåc doanh nghiïåp vöën àaä núå nêìn chöìng chêët. Laäi suêët tùng vaâo àuáng thúâi àiïím lúåi nhuêån cuãa hoå giaãm maånh trong thúâi kyâ suy thoaái tiïëp diïîn vaâ rêët nhiïìu doanh nghiïåp khöng thïí traã àûúåc núå laäi. Caác khoaãn cho vay khöng hiïåu quaã trong baãng töíng kïët taâi saãn cuãa caác ngên haâng tùng, buöåc hoå phaãi thu huát caác Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 15

30 HÖÅP 1.4 Tiïìn cuãa baån hay tyã giaá höëi àoaái cuãa baån : Vêën àïì tiïìn tïå tiïën thoaái lûúäng nan cuãa Inàönïsia cuöëi nùm 1997 Ngên haâng lnàönïsia àaä phaãi chõu töín thêët lêu daâi tûâ sûå yïëu keám roä raâng cuãa mònh. Thêåm chñ trûúác cuöåc khuãng hoaãng giai àoaån , rêët nhiïìu ngên haâng àaä lêm vaâo tònh traång khöng traã àûúåc núå hoùåc coá quaá ñt vöën. Nhûng ngên haâng trung ûúng khöng coá àuã chûác nùng, quyïìn haån àïí laâm gò àoá coá tñnh quyïët àõnh àöëi vúái caác chuã ngên haâng, vaâ nhûäng nùm thaáng tùng trûúãng nhanh choáng àaä laâm giaãm nheå búát nhûäng yïëu keám nghiïm troång naây. Khi àöìng rupi (lnàönïsia) bùæt àêìu bõ suåt giaá vaâo thaáng Baãy 1997 thò niïìm tin cuãa nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn àaä bõ lung lay. Vaâ cuöåc thaáo lui àaä bùæt àêìu tûâ nhiïìu ngên haâng tû nhên cuãa nûúác naây vaâo thaáng Taám Tiïëp theo àoá, theo möåt phêìn cuãa chûúng trònh àêìu tiïn cuãa Quyä tiïìn tïå quöëc tïë, ngaây 1 thaáng Mûúâi möåt 1997, Böå trûúãng Taâi chñnh àaä thöng baáo àoáng cûãa 16 ngên haâng tû nhên loaåi nhoã. Mùåc duâ àaä àûa ra nhûäng hònh thûác baão hiïím cho ngûúâi gûãi tiïìn vúái söë lûúång nhoã, nhûng ngûúâi gûãi tiïìn vêîn hoaãng súå vaâ möåt vaâi ngên haâng tû (bao göìm möåt söë ngên haâng tû lúán nhêët) àaä phaãi traãi qua nhûäng khoá khùn trêìm troång. Lo súå vïì triïín voång phaãi àoáng cûãa thïm nhiïìu ngên haâng nûäa, Ngên haâng lnàönïsia bùæt àêìu àûa vaâo thõ trûúâng nhûäng khoaãn tiïìn lúán àïí giûä cho caác ngên haâng hoaåt àöång vaâ traánh möåt cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë vô mö. Trong nhûäng thaáng cuöëi nùm 1997, höî trúå khêín cêëp tùng cûúâng khaã nùng thanh toaán cho caác ngên haâng cuãa Ngên haâng lnàönïsia àaä tùng nhanh choáng, ûúác tñnh àaåt gêìn 1 50% so vúái töíng lûúång tiïìn cú súã hay 5 lêìn so vúái töíng söë tiïìn trûúác khi cuöåc khuãng hoaãng buâng nöí. Ngên haâng lnàönïsia àaä triïåt tiïu taác àöång cuãa sûå thiïëu huåt tñn duång khêín cêëp naây àöëi vúái töíng lûúång tiïìn cú súã trong nùm Kïët quaã laâ àaåt àûúåc sûå tùng trûúãng öín àõnh cuãa töíng lûúång tiïìn cú súã (khoaãng 35%) trong nûãa cuöëi nùm Khoaãng 3/4 söë vöën tñn duång khêín cêëp àaä àûúåc cung cêëp cho böën ngên haâng lúán nhêët. Têët caã caác ngên haâng naây sau àoá àaä àûúåc tiïëp quaãn búãi Ban Taái thiïët, Ngên haâng lnàönïsia. Tuy nhiïn, àêìu nùm 1998, viïåc múã röång tñn duång khêín cêëp àaä àaåt túái mûác baáo àöång. Àïën cuöëi thaáng Hai, töíng lûúång tiïìn höî trúå khêín cêëp àaä tùng gêëp àöi so vúái cuöëi nùm 1997 vaâ töíng lûúång tiïìn cú súã àaä tùng àaáng kïí (túái 70% cuöëi thaáng Ba 1998 so vúái chûa àïën 35% cuöëi nùm 1997). Hún nûäa, laåm phaát tùng nhanh (àaåt mûác kyã luåc 1 3%/thaáng vaâo thaáng Hai 1998) vaâ giaá trõ cuãa àöìng rupi cuäng giaãm maånh nhû thïí hoân àaá àang chòm dêìn xuöëng àaáy höì. lnàönïsia dûúâng nhû àaä úã bïn búâ vûåc thùèm, vaâ rêët coá thïí lêm vaâo naån laåm phaát phi maä. Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. khoaãn vay múái àïí cöë gùæng duy trò luöìng tiïìn mùåt. Chñnh saách taâi chñnh àaä àûúåc sûã duång nhùçm buâ àùæp caác chi phñ àïí cú cêëu laåi núå vaâ kiïìm chïë laåm phaát trong tûúng lai. Taåi Thaái Lan, chûúng trònh kinh tïë thaáng Taám 1997 àùåt ra muåc tiïu thùæt chùåt chi tiïu taâi chñnh úã mûác 3% trong töíng GDP vúái muåc tiïu taåo ra 1% thùång dû. Chûúng trònh àêìu tiïn cuãa Inàönïsia àùåt ra muåc tiïu thùæt chùåt úã mûác 1,2% töíng GDP. Nhûäng muåc tiïu naây coá thïí khöng coá taác duång cùæt giaãm quaá nhiïìu nïëu nhû nhûäng giaã àõnh vïì tùng trûúãng kinh tïë àûúåc thûåc hiïån. Chùèng haån, tùng trûúãng úã Inàönïsia theo kïë hoaåch laâ 5% trong nùm taâi chñnh 1997/1998 vaâ 3% nùm 1998/ 1999, nhûäng söë liïåu naây khöng coá gò mêu thuêîn vúái ûúác tñnh riïng taåi thúâi àiïím àoá. Do töëc àöå tùng trûúãng laâ khöng hiïån thûåc nïn tònh hònh taâi chñnh sau àoá àaä bõ thu heåp laåi. Thûåc vêåy, khi sûå suy thoaái bùæt àêìu böåc löå roä thò chñnh saách laåi trúã nïn múã röång nhiïìu hún (àiïím naây chuáng töi seä quay laåi thaão luêån úã chûúng 7). Trong nùm 1998, caác nûúác nhû Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïsia vaâ Malaisia àaä rúát khoãi löå trònh tùng trûúãng, rúi vaâo tònh traång suy thoaái maånh meä vaâ àöëi mùåt vúái khaã nùng phaãi cùæt giaãm maånh meä kinh tïë. Vúái cuöåc suy thoaái úã Nhêåt thò Höìng Cöng (Trung Quöëc) cuäng dûúâng nhû bûúác vaâo tònh traång naây trong nùm Àöëi vúái Philippin vaâ Singapo tònh hònh coá khaá 16 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

31 BIÏÍU ÀÖÌ 1.7 Thûúng maåi vaâ saãn xuêët Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 17

32 BIÏÍU ÀÖÌ 1.7 Thûúng maåi vaâ saãn xuêët hún, nhûng nïìn kinh tïë cuãa caác nûúác naây cuäng coá thïí seä phaãi traãi qua hiïån tûúång giaãm töëc àöå tùng trûúãng, tûác laâ töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë quaá chêåm túái mûác khöng thïí thu huát àûúåc söë lao àöång tùng thïm trïn thõ trûúâng lao àöång. Túái giûäa nùm 1998, caác chó söë liïn quan túái hoaåt àöång cuãa khu vûåc saãn xuêët cho thêëy ñt coá dêëu hiïåu phuåc höìi. Thaái Lan, nûúác àêìu tiïn bõ lêm vaâo voâng suy thoaái, coá thïí ài lïn nïëu chó söë baán leã vaâ chó söë saãn xuêët vêîn giûä nguyïn khöng tuåt xuöëng. Haân Quöëc dûúâng nhû cuäng àang ài lïn. Malaisia vaâ Philippin vêîn chûa khaá lïn àûúåc. Xuêët khêíu khöng tùng buöåc phaãi thu heåp nhêåp khêíu vaâ giaãm saãn lûúång àêìu ra (xem biïíu àöì l.6). Àiïìu naây àûúåc möåt phêìn do khu vûåc taâi chñnh vaâ cöng ty úã nùm nûúác Àöng AÁ àaä bõ tï liïåt trong cuöåc suy thoaái. Do nhûäng gaánh nùång laäi suêët àeâ lïn khöëi dõch vuå nïn caác cöng ty khöng coân muöën àêìu tû ngay caã trong caác ngaânh xuêët khêíu tiïìm taâng thu àûúåc nhiïìu lúåi nhuêån. Caác cöng ty taâi chñnh àang chõu aáp lûåc cuãa viïåc lûu chuyïín tiïìn mùåt, nhûng do caác khoaãn tiïìn gûãi bõ ruát ra vaâ caác khoaãn vay khöng àûa àûúåc vaâo saãn xuêët àaä khöng taái taåo àûúåc vöën trong kinh doanh. Niïìm tin vaâo nhûäng nhaâ àêìu tû ngoaâi nûúác vaâ trong nûúác coá nhûäng nguöìn thu tûâ bïn 18 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

33 ngoaâi khöng coân nûäa. Naån thêët nghiïåp tùng lïn do caác nïìn kinh tïë bõ thu heåp laåi. Àûúng nhiïn, úã têët caã caác nûúác trong khu vûåc, naån thêët nghiïåp àaåt mûác cao nhêët trong voâng 20 nùm qua. ÚÃ möåt vaâi nûúác àaä phaãi thêìm lùång gaánh chõu; noái möåt caách khaác, sûå giaãm xuöëng naây àaä dêîn àïën nhûäng phaãn khaáng cuãa xaä höåi. Nhûäng tia hy voång cuãa sûå öín àõnh taâi chñnh trong nhûäng àaám mêy àen coá leä àang àûúåc caác nûúác gùæng sûác giûä gòn. Trûâ Inàönïsia, tyã giaá höëi àoaái àaä vuåt tùng trong möåt thúâi gian rêët ngùæn, trong nûãa nùm àêìu 1998 vaâ thêåm chñ tùng ngay tûâ thaáng Giïng. Trong khi àoá, chñnh saách kinh tïë vô mö phaãi thêån troång cên bùçng viïåc thanh toaán núå cuãa caác cöng ty vaâ khu vûåc taâi chñnh àang gùåp khoá khùn vúái duy trò sûå öín àõnh úã mûác naâo àoá àöëi vúái tyã giaá höëi àoaái. Inàönïsia àaä phaãn ûáng laåi vúái tònh thïë tiïën thoaái lûúäng nan naây vaâo cuöëi nùm 1997 bùçng caách tùng cêëp thïm tiïìn cho ngên haâng. Kïët húåp vúái viïåc khöng thïí theo saát hïët àûúåc caác hoaåt àöång chñnh saách, àiïìu àoá àaä dêîn àïën kïët quaã laâ giaá àöìng rupi àaä giaãm 50%, àêíy nïìn kinh tïë vaâo àïën bïn búâ cuãa cuöåc laåm phaát phi maä (xem höåp 1.4). Phêìn lúán caác nûúác khaác àaä coá khaã nùng giaãm laäi suêët vaâ hoå àaä laâm giaãm búát àûúåc tònh hònh cùng thùèng úã Thaái Lan, Malaisia, Haân Quöëæc vaâ caác thõ trûúâng lúán khaác cuãa caác nûúác khöng bõ aãnh hûúãng. Dêîu sao thò sûå hiïån diïån cuãa taâi khoaãn vöën múã vaâ nguy cú tiïìm taâng cuãa möåt àúåt ruát vöën maånh meä ra khoãi khu vûåc laâm giaãm hiïåu quaã cuãa chñnh saách tiïìn tïå taåi bêët kyâ möåt nûúác naâo Kïët luêån vaâ töí chûác cuãa nghiïn cûáu naây Sûå suy thoaái úã Àöng AÁ àaä kïët húåp caác cuöåc khuãng hoaãng ngên haâng vaâ tiïìn tïå vúái caác cún hoaãng loaån taâi chñnh khu vûåc thaânh möåt cuöåc khuãng hoaãng àùåc biïåt nguy hiïím. Chuáng àe doaå sûå söëng coân cuãa hïå thöëng ngên haâng vaâ khu vûåc doanh nghiïåp cuãa caác quöëc gia naây vaâ chön vuâi khaã nùng phuåc höìi nhanh choáng. Chùæc chùæn laâ caác vêën àïì vïì cú cêëu coá göëc rïî sêu xa àaä xuêët hiïån trûúác nùm trong khu vuåc taâi chñnh, maång lûúái baão trúå xaä höåi vaâ möi trûúâng - cêìn àûúåc quan têm nhiïìu hún nûäa, nïëu muöën àaåt àûúåc möåt sûå tiïën böå. Tuy nhiïn, caác quöëc gia àang giaãi quyïët nhûäng vêën àïì naây (mùåc duâ trûúác àêy coân rêët chêåm chaåp) vaâ sûác phaá hoaåi sêu röång bùæt nguöìn tûâ sûå suåp àöí kinh tïë tûâ thaáng Baãy 1997 àaä vûúåt quaá nhûäng gò coá thïí àûúåc coi laâ thuöåc vïì nhûäng xu hûúáng coá tñnh cú cêëu naây. Luöìng vöën ài vaâo, thûúâng khöng àûúåc cên nhùæc cêín thêån vaâ thiïëu thêån troång, àaä àûúåc chuyïín qua hïå thöëng taâi chñnh trong nûúác khöng àûúåc quaãn lyá àiïìu haânh têët vaâ tiïëp sûác cho cuöåc buâng nöí tñn duång trong nûúác. Àêy laâ möåt sïri caác cuöåc caá cûúåc maâ luác àêìu àûúåc hoaân laåi dûúái hònh thûác tùng trûúãng maånh. Nhûng khi luöìng vöën vaâo àêíy giaá caã taâi saãn lïn cao vaâ laâm tùng tyã lïå núå (tyã lïå vöën vay trïn vöën goáp) cuãa caác doanh nghiïåp, chuáng àaä laâm cho khu vûåc phaãi àöëi mùåt vúái nhûäng cuá söëác vïì thay àöíi kyâ voång cuãa caác nhaâ àêìu tû. Nhòn laåi quaá khûá ta thêëy rùçng tùng trûúãng nhanh choáng àaä àeã ra sûå yïëu keám vïì cú cêëu trïn ba khña caånh sau: ˆ Thêm huåt taâi khoaãn vaäng lai úã mûác cao àûúåc taâi trúå búãi caác khoaãn vay ngùæn haån àaä àöåt ngöåt àêíy nïìn kinh tïë Àöng AÁ vaâo tònh thïë àaão ngûúåc hoaân toaân. ˆ Tùng trûúãng thõ trûúâng taâi chñnh trong nûúác vaâ sûå höåi nhêåp vúái caác thõ trûúâng trïn toaân cêìu khiïën cho sûå àiïìu chónh trong nûúác trúã nïn löîi thúâi, khöng phuâ húåp vaâ àêíy caác ngên haâng vaâo tònh traång mêët cên àöëi giûäa taâi saãn coá vaâ núå. Viïåc thiïëu caác quy àõnh thñch húåp àaä taåo àiïìu kiïån cho caác ngên haâng vaâ têåp àoaân coá àûúåc khaã nùng vay vöën tûâ bïn ngoaâi khöng haån chïë vaâ sûå mêët cên àöëi trong thúâi haån àaáo haån cuãa caác khoaãn vay àaä laâm cho caác töí chûác naây dïî bõ töín thûúng búãi caác cún biïën àöång tiïìn tïå bêët thûúâng ˆ Caác cöng ty, khöng coá caác nguöìn taâi Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 19

34 chñnh thay thïë naâo khaác, àaä vay möåt khoaãn tiïìn lúán tûâ ngên haâng àïí taâi trúå cho sûå phaát triïín nhanh choáng cuãa mònh, vaâ vò thïë hoå àaä trúã nïn coá tyã lïå vöën vay trïn vöën goáp quaá cao, laâm cho hoå phaãi chõu gaánh nùång laäi suêët cao. Àiïìu quan troång cêìn lûu yá laâ caác thêët baåi chñnh saách trong nûúác chó giaãi thñch àûúåc möåt phêìn cho sûå xuêët hiïån khaã nùng dïî bõ töín thûúng naây cuãa nïìn kinh tïë vaâ caác cuöåc khuãng hoaãng hïå quaã sau àoá. Thêët baåi cuãa thõ trûúâng taâi chñnh quöëc tïë trong luác àang lïn cuäng nhû trong quaá trònh àöí vúä cuäng coá yá nghôa khöng keám phêìn quan troång. Baãn nùng cuãa bêìy, àaân trong thõ trûúâng taâi chñnh àaä khöng giuáp àûúåc bao nhiïu cho Àöng AÁ. Möåt àiïìu coân àang tranh caäi laâ kyâ voång cuãa caác nhaâ àêìu tû àaä trúã nïn biïën àöång hún do sûå thiïëu vùæng caác dûä liïåu àûúåc chûáng thûåc vïì taâi chñnh cöng ty, höì sú ngên haâng vaâ thêåm chñ tònh hònh dûå trûä cuãa caác ngên haâng trung ûúng. Trong nhûäng nùm buâng nöí vaâ phaát triïín, viïåc thiïëu dûä liïåu laâm haån chïë yá nghôa nhûäng lúâi caãnh baáo cêìn thêån troång, coân trong khi àöí vúä thò noá laåi laâm tùng thïm tònh traång hoaãng loaån. Tûúng tûå nhû vêåy, caác töí chûác tû nhên xïëp haång mûác àöå tñn nhiïåm vaâ caác nhaâ laâm cöng taác àiïìu tiïët cuãa khöëi OECD, àùåc biïåt laâ úã Nhêåt Baãn vaâ chêu Êu, àaä khöng bêåt àeân àoã àïí coá thïí ngùn chùån viïåc cho vay quaá mûác. Cuäng nhû vêåy, cêu hoãi àûúåc àùåt ra vïì caác khoaãn tiïìn cûáu trúå súám cuãa caác töí chûác àa phûúng; vúái sûå nhêån thûác muöån maâng rùçng phaãi chùng hoå àaä thu heåp laåi hay hoå àaä vö tònh àêíy nïìn kinh tïë cuãa caác nûúác naây luán sêu hún vaâo tònh traång suy thoaái? Liïåu caác chûúng trònh naây laâ quaá toaân diïån hay caác chûúng trònh naây àaä laâm quaá taãi nùng lûåc hoaåch àõnh chñnh saách trong nûúác cuãa caác quöëc gia naây? Cêu traã lúâi xaác àaáng cho nhûäng vêën àïì naây vaâ nhûäng vêën àïì khaác nûäa àoâi hoãi phaãi coá caác cuöåc nghiïn cûáu khaác vaâ sêu hún. Nhûng dêîu sao, roä raâng laâ caách xûã lyá vêën àïì khaác nhau cuãa caác töí chûác tû nhên vaâ nhûäng chñnh saách quöëc nöåi khaác nhau trong voâng möåt hoùåc hai nùm trûúác cuöåc khuãng hoaãng rêët coá thïí àaä chùån àûáng àûúåc cuöåc khuãng hoaãng hoùåc kiïìm chïë chuáng úã nhûäng giai àoaån àêìu. Cuöåc khuãng hoaãng khöng phaãi laâ do àõnh mïånh àùåt ra tûâ trûúác. Mùåc dêìu coân coá nhiïìu vêën àïì cêëp thiïët cêìn àûúåc laâm saáng toã, nghiïn cûáu naây chó têåp trung vaâo giaãi quyïët hai cêu hoãi: Khu vûåc coá aáp duång nhûäng chñnh saách naâo àïí khùæc phuåc nhûäng vêën àïì nghiïm troång cuãa mònh vaâ thiïët lêåp sûå phuåc höìi vûäng chùæc? Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ àûúåc xem laâ cêu chuyïån vïì sûå tùng trûúãng nhanh choáng àûúåc xêy dûång trïn möåt nïìn moáng khöng vûäng chùæc maâ sau àoá àaä phaãi àûúng àêìu vúái gioá baäo cuãa thõ trûúâng vöën quöëc tïë. Giúâ àêy, trêån àöång àêët taâi chñnh àaä xuêët hiïån, khu vûåc seä phaãi xêy dûång sûå thaânh cöng trïn möåt nïìn taãng múái, trïn sûå caånh tranh thûúng maåi, trïn sûå vûäng maånh cuãa khu vûåc taâi chñnh vaâ trïn cú súã kiïím soaát vaâ taâi trúå cho caác vûåc doanh nghiïåp. Ba chûúng sau seä xem xeát chi tiïët hún, daânh sûå quan têm àùåc biïåt hún túái caác möëi liïn kïët giûäa caác chñnh saách kinh tïë vô mö vaâ vi mö. ÚÃ möîi chûúng seä tòm hiïíu caác yïëu töë cöët loäi cuãa vêën àïì, trònh baây baáo caáo tiïën àöå cuãa caác haânh àöång àûúåc aáp duång trong nhûäng nùm àêìu sau khi coá cuöåc khuãng hoaãng vaâ àûa ra quan àiïím vïì caác chñnh saách trong tûúng lai. Khi àaä taåo àûúåc sûå höìi phuåc thò caác nûúác seä laâm thïë naâo àïí duy trò phaát triïín lêu bïìn? Thêåm chñ trûúác nùm 1997, caác vêën àïì cêëu truác sêu xa - trong khu vûåc cöng ty vaâ khu vûåc taâi chñnh, baão trúå xaä höåi vaâ möi trûúâng - àaä àoâi hoãi coá sûå quan têm nhiïìu hún nïëu nhû tiïën böå àûúåc duy trò. Caác nhoám coá thu nhêåp thêëp vaâ möi trûúâng roä raâng àaä bõ aãnh hûúãng maånh meä. Trong khi chñnh phuã àaä nöî lûåc giaãi quyïët vêën àïì naây trong nhiïìu nùm, viïåc khai thaác bûâa baäi phuåc vuå phaát triïín kinh tïë kïí tûâ thaáng Baãy 1997 àaä khiïën cho caác giaãi phaáp naây caâng trúã nïn bûác xuác hún. Chûúng 5 vaâ 6 têåp trung vaâo caác khu vûåc xaä höåi vaâ möi trûúâng vaâ chûúng cuöëi cuâng seä àïì cêåp chiïën lûúåc cuãa khu vûåc àöëi vúái viïåc khöi phuåc vaâ phaát triïín kinh tïë. 20 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

35 Chuá thñch 1. Ngûúäng ngheâo khöí theo tiïu chuêín quöëc tïë laâ mûác thu nhêåp 1 USD/ ngaây àûúåc tñnh dûåa trïn khaái niïåm ngang bùçng sûác mua theo mûác giaá nùm Caác yïëu töë khaác cuäng rêëët quan troång: tyã lïå tiïët kiïåm cao cuãa chñnh phuã vaâ doanh nghiïåp, sûå öín àõnh kinh tïë vô mö, chñnh saách dên söë vaâ caác chñnh saách khaác cuãa chñnh phuã 3. Trong àoá, xem Ngên haâng Thïë giúái. Pheáp maâu nhiïåm cuãa Àöng AÁ nùm 1993, Ngên haâng phaát triïín chêu AÁ, Chêu AÁ phaát triïín, Ûúác tñnh tùng trûúãng TFP úã chêu AÁ so vúái caác nghiïn cûáu gêìn àêy, àûúåc lûåa choån theo phûúng phaáp tñnh, theo quöëc gia vaâ khoaãng thúâi gian tñnh. Ûúác tñnh vïì sûå tùng trûúãng TFP cuãa Àöng AÁ Pheáp maâu Bosworth & Collins nhiïåm Young cuãa Àöng Sarel (1996) (1995) AÁ (1993) (1997) Höìng Cöng 2,3 3,4 Inàönïsia 0,8 1,5 1,2 Haân Quöëc 1,5 1,7 2,2 Malaisia 0,9 0,5 2,0 Philippin - 0,4-0,8 Singapo 1,5 0,2 2,1 2,2 Àaâi Loan (TQ) 2,0 2,1 2,7 Thaái Lan 1,8 1,3 2,0 Àöng AÁ 1,1 Myä 0,3 0,3 Caác nûúác cöng nghiïåp khaác 1,1 5. Phêìn naây dûåa vaâo baâi viïët cuãa P.Alba. A.Bhattacharya, S. Claessens. S.Ghosh vaâ L.Hernandez, Tñnh dïî biïën àöång vaâ dïî lêy lan trong möåt thïë giúái taâi chñnh gùæn kïët chùåt cheä: nhûäng baâi hoåc ruát ra tûâ kinh nghiïåm cuãa Àöng AÁ gêìn àêy. Baáo caáo trònh baây taåi PAFTAD, Phiïn hoåp lêìn thûá 24 Tûå do hoaá vaâ caãi caách taâi chñnh chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng, ngaây thaáng Nùm Chiïìng Mai. Thaái Lan 6. Kaminsky vaâ Richart khùèng àõnh rùçng phaát hiïån naây cuäng àuáng vúái nhiïìu nûúác khaác. 7. Caác yïëu töë khuãng hoaãng tiïìn tïå vaâ vô mö chiïëm 16% töíng laäi suêët danh nghôa bònh quên khoaãng 16% trong suöët giai àoaån naây, trong khi tyã lïå khöng bõ ruãi ro àöëi vúái àöìng àö la chiïëm trung bònh 28% chñ phñ laäi suêët danh nghôa. 8. Ngoaåi trûâ Thaái Lan, caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi roä raâng laâ khöng àoáng vai troâ gêy ra cuöåc khuãng hoaãng. Söë liïåu vïì caác quyä tûúng trúå vaâ quyä hûu trñ nùæm cöí phêìn vöën goáp vaâ caác taâi saãn khaác úã caác nûúác Àöng AÁ khöng cho thêëy möåt doâng vöën lúán ài ra khoãi caác nûúác naây trong giai àoaån thaáng Baãy - Mûúâi hai Caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi dûúâng nhû àaä giaãm lûúång taâi saãn nùæm giûä trûúác khi coá cuöåc khuãng hoaãng, àùåc biïåt trong trûúâng húåp cuãa Thaái Lan, vaâ tùng lûúång taâi saãn nùæm giûä, àùåc biïåt trong möåt vaâi thaáng àêìu cuãa nùm Caác quyä vaâ caác nhaâ àêìu tû ngùæn haån àoáng vai troâ haån chïë trong viïåc chêm ngoâi cho cuöåc khuãng hoaãng (xem Eichengreen vaâ Mathleson). Vöën àûúåc ruát öì aåt ra khoãi khu vûåc chuã yïëu do: (a) caác nhaâ cho vay nûúác ngoaâi miïîn cûúäng quay voâng caác khoaãn cho vay ngùæn haån sau thaáng Mûúâi hai 1997 (laâm cho khoaãng 50 tyã USD vöën ra khoãi khu vûåc àöëi vúái caác nûúác bõ aãnh hûúãng) vaâ (b) viïåc caác têåp àoaân trong nûúác mua ngoaåi tïå àïí trang traãi caác khoaãn núå vaâ trong trûúâng húåp cuãa lnàönïsia laâ viïåc ruát chaåy vöën ra nûúác ngoaâi. 9. Viïåc phên àõnh taách biïåt aãnh hûúãng lan toaã vúái nhûäng chuyïín dõch àöìng thúâi do coá nhûäng àiïím àöìng nhêët trong nhûäng biïën àöång úã nhûäng yïëu töë cú baãn laâ àiïìu rêët quan troång. Tuy nhiïn, trong thûåc tïë, àiïìu naây laâ rêët khoá khùn. Vñ duå nhû giaá caác taâi saãn phaãn aánh kyâ voång cuãa thõ trûúâng vïì söë tiïìn thûåc thu vïì trong tûúng lai seä lïå thuöåc vaâo kyâ voång àöëi vúái caác thöng söë kinh tïë cú baãn vaâ quan niïåm cuãa thõ trûúâng vïì mûác àöå ruãi ro vaâ khaã nùng sùén saâng chêëp nhêån ruãi ro. Nïëu nhûäng àiïìu kiïån cùn baãn vaâ mûác àöå ruãi ro thay àöíi tûúng tûå nhau úã têët caã caác nûúác Àöng AÁ trong giai àoaån naây, thò nhûäng Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Möåt caách nhòn khaái quaát 21

36 chuyïín dõch àöìng thúâi coá thïí gia tùng nhû laâ möåt phaãn ûáng húåp lyá, têët yïëu cuãa thõ trûúâng. Tûúng tûå nhû vêåy, doâng vöën coá thïí thïí hiïån caác dõch chuyïín àöìng thúâi do coá nhûäng thay àöíi tûúng tûå àöëi vúái nhûäng yïëu töë cú baãn. 10. Mc. Kibbon vaâ Martin. 1998, kïët luêån tûâ caách lêåp mö hònh cuãa hoå rùçng sûå lan truyïìn khöng phaát sinh thöng qua thûúng maåi trûåc tiïëp hoùåc thöng qua taâi khoaãn vöën (1998:43). Xem Hoekman vaâ Martin Xem Calvo vaâ Reinhart àïí coá bùçng chûáng vïì caác nûúác Myä Latinh sau cuöåc khuãng hoaãng Mïhicö Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

37 Chûúng hai Thûúng maåi vaâ caånh tranh Hai taâu chúã göî cho töí húåp Weyerhaeuser úã khu vûåc Têy Bùæc Thaái Bònh Dûúng thaã neo trïn vuâng biïín ngoaâi khúi Haân Quöëc, haâng hoaá chúã trïn taâu khöng àûúåc giao chuyïín - coá thïí laâ khöng thïí giao chuyïín. Chó laâ vò khi caác taâu naây cêååp caãng, caác khaách haâng Haân Quöëc tûâ chöëi thanh toaán söë göî maâ hoå khöng coân cêìn duâng àïí dûång nhaâ vaâ söë àöì göî maâ hoå cuäng khöng thïí baán àûúåc khi cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh chêu AÁ lan ra Cöng ty Tiffany, vöën kinh doanh phaát àaåt caác àöì trang sûác trïn Àaåi löå söë nùm (úã New York - N.D), cuäng àang vêåt löån vúái taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng úã Hawaii, khaách du lõch Nhêåt Baãn vöën laâ nhûäng ngûúâi thûúâng àïën àêy vaâ mua nhûäng thûá haâng naây gêìn àêy àaä khöng coân trúã laåi nûäa. Vaâ haäng kinh doanh giaây khöíng löì Reebok International baáo caáo rùçng haâng hoaá baán cho caác khaách haâng chêu AÁ cuãa haäng àaä giaãm suát. Haäy gheá qua cûãa haâng kinh doanh giaây Rockport möåt àaåi lyá cuãa haäng Reebok - nùçm caånh khu buön baán sêìm uêët Myondong cuãa thuã àö Seoul. Do coá quaá ñt khaách haâng àïí phuåc vuå, caác nhên viïn baán haâng núi àêy giïët thúâi gian bùçng caách lau boáng nhûäng àöi giaây baây baán - Louis Uchitelle, Caác nïìn kinh tïë chêu AÁ gùåp khoá khùn àang gêy nhûäng maãng töëi lïn nïìn kinh tïë Myä, Túâ New York Times, ngaây 14 thaáng Mûúâi hai Thûúng maåi àaä tûâng laâ àöång lûåc tùng trûúãng cuãa sûå phaát triïín nhanh choáng cuãa Àöng AÁ trong suöët 30 nùm qua. Àïí thuác àêíy xuêët khêíu phaát triïín, chñnh phuã caác nûúác Àöng AÁ luác àêìu àaä àûa ra caác biïån phaáp khuyïën khñch khaác nhau nhû giaãm thuïë, höî trúå mua nguyïn vêåt liïåu àêìu vaâo, cêëp tñn duång vúái laäi suêët cho vay ûu àaäi. Nhûäng biïån phaáp chñnh saách naây àûúåc thuác àêíy búãi niïìm tin rùçng khi chuyïín dõch cú cêëu kinh tïë cöng nghiïåp hûúáng vaâo caác ngaânh kinh tïë múái vaâ hiïån àaåi hún seä laâm tùng caác cú höåi àaåt àûúåc möåt nïìn kinh tïë nùng àöång coá mûác lúåi tûác cao nhúâ quy mö lúán. Sau àoá thò sûå phuå thuöåc vaâo caác biïån phaáp chñnh saách coá tñnh bao quaát hún ngaây caâng cao, àoá laâ caác caãi caách thûúng maåi vaâ chïë àöå àêìu tû, tyã giaá höëi àoaái húåp lyá vaâ caác chñnh saách kinh tïë vô mö khaác. Do vêåy, phêìn àoáng goáp cuãa thûúng maåi vaâo GDP (töíng saãn phêím quöëc nöåi) àaä tùng lïn àaáng kïí, tûâ 15% nùm 1970 lïn hún 50% trong nùm Xuêët khêíu tùng hún 10% hêìu nhû möîi quyá. Trong thúâi kyâ , giaá trõ 23

38 xuêët khêíu bònh quên àêìu ngûúâi tùng tûâ 100 lïn 400 USD úã Haân Quöëc vaâ tûâ 80 USD lïn 850 USD úã Thaái Lan. Nhûng sang nùm 1996, thûúng maåi giaãm maånh vúái quy mö suy giaãm chûa tûâng thêëy trong lõch sûã gêìn àêy. Tûâ quyá I-1995, tùng trûúãng xuêët khêíu úã nùm nûúác Àöng AÁ (Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïsia, Malaisia vaâ Philippin) vaâ caác nûúác Àöng AÁ khaác tûâ mûác cao kyã luåc bùæt àêìu giaãm maånh (xem biïíu àöì 2.1). Àïën hïët quyá I- 1996, tùng trûúãng xuêët khêíu giaãm xuöëng bùçng 0 úã nùm nûúác Àöng AÁ noái trïn vaâ xuöëng mûác êm úã caác nûúác Àöng AÁ khaác, trong àoá coá caã Trung Quöëc vaâ caác nïìn kinh tïë múái cöng nghiïåp hoaá (NIES). Nhû àaä àïì cêåp trong chûúng I, nhûäng sûå kiïån naây xaãy ra àöìng thúâi vúái nhûäng taác àöång xêëu ngaây möåt gia tùng caã tûâ bïn trong lêîn bïn ngoaâi úã caác quöëc gia naây. Khi maâ nhûäng tin tûác vïì tònh hònh tùng trûúãng xuêët khêíu àang giaãm ài úã têët caã caác nûúác Àöng AÁ - möåt khu vûåc núi maâ thûúng maåi laâ möåt àöång lûåc thuác àêíy tùng trûúãng quan troång hún bêët cûá möåt núi naâo khaác trïn thïë giúái - lan ra thò nhûäng möëi lo ngaåi vïì caác yïëu töë taác àöång tûâ bïn ngoaâi vaâ caác vêën àïì caånh tranh trúã nïn roä neát hún. Chûúng naây àùåt ra nhûäng cêu hoãi: sûå suy giaãm xuêët khêíu coá phaãi laâ möåt vêën BIÏÍU ÀÖÌ 2.1 Nguöìn: IMF, IFS. àïì mang tñnh chu kyâ coá thïí giaãi quyïët möåt caách tûúng àöëi nhanh choáng thöng qua àiïìu chónh tyã giaá hay àêy laâ möåt vêën àïì coá tñnh cú cêëu sêu sùæc hún? Liïåu xuêët khêíu coá dêîn túái sûå höìi phuåc nïëu nhû khu vûåc vêîn chòm trong sûå suy thoaái? Nhûäng nguyïn nhên suy giaãm xuêët khêíu nùm 1996 Sûå suy giaãm tùng trûúãng xuêët khêíu gêìn àêy phaãn aánh nhûäng yïëu töë coá tñnh chu kyâ trong nïìn kinh tïë thïë giúái vaâ caã trong phaåm vi nïìn kinh tïë khu vûåc. Àoá laâ: ˆ Tùng trûúãng thûúng maåi thïë giúái giaãm maånh ˆ Àöìng yïn xuöëng giaá taåi Nhêåt Baãn ˆ Sûå lïn giaá cuãa tyã giaá thûåc úã möåt söë nûúác Àöng AÁ ˆ Giaá möåt söë mùåt haâng xuêët khêíu chuã yïëu úã möåt söë nûúác trong khu vûåc giaãm àaáng kïí. Tûâ mûác cao kyã luåc coá tñnh chu kyâ trong nùm 1995, tùng trûúãng xuêët khêíu thïë giúái giaãm maånh nhêët trong voâng 15 nùm qua, tûâ khoaãng 20% xuöëng coân khoaãng 4% tñnh theo giaá trõ àöìng àö la Myä trong voâng möåt nùm. ÚÃ khu vûåc Àöng AÁ, tùng trûúãng xuêët khêíu giaãm àïìu, mùåc duâ mûác àöå suy giaãm coá khaác nhau úã möîi nûúác (xem baãng 2.1). Riïng úã nùm nûúác Àöng AÁ, Thaái Lan bõ taác àöång nghiïm troång nhêët, coá mûác tùng xuêët khêíu danh nghôa êm trong nùm 1996, sau àoá àïën Haân Quöëc. Kïí tûâ nùm 1996 trúã ài, mûác tùng xuêët khêíu khu vûåc vêîn àaåt mûác thêëp, ngoaåi trûâ Philippin vaâ Trung Quöëc. Àöìng yïn mêët giaá maånh trong nùm 1995 àaä laâm trêìm troång thïm nhûäng taác àöång tiïu cûåc cuãa suy giaãm xuêët khêíu thïë giúái lïn nhiïìu nûúác Àöng AÁ. Nhêåt Baãn vûâa laâ möåt thõ trûúâng chñnh cuãa caác nhaâ saãn xuêët Àöng AÁ khaác, laåi vûâa laâ möåt àöëi thuã caånh tranh trïn caác thõ trûúâng xuêët khêíu. Mùåc duâ thúâi gian trûúác àoá, tûâ nùm 1992 àïën 1994, àöìng yïn lïn giaá àaä àêíy nhêåp khêíu tùng nhanh, nhûng ngay sau 24 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

39 BAÃNG 2.1 BIÏÍU ÀÖÌ ÀÖÌ Xuêët khêíu gêìn àêy cuãa Àöng AÁ giaãm (Tñnh % theo giaá trõ àöìng USD) Thaái Lan Haân Quöëc Inàönïsia Malaysia Phillipin Trung Quöëc Höìng Cöng (Trung Quöëc) Singapo Àaâi Loan (Trung Quöëc) nûúác Àöng AÁ Nhêåt Baãn Myä Thïë giúái Nguöìn: IMF, IFS, ûúác tñnh àoá àöìng yïn àöåt ngöåt giaãm giaá àaä àêíy giaá trõ thûåc cuãa haâng hoaá nhêåp khêíu tuöåt döëc. Àiïìu naây chuã yïëu àaä taác àöång àïën caác nûúác vaâ laänh thöí trong khu vûåc coá cú cêëu xuêët khêíu tûúng tûå vúái Nhêåt Baãn nhû Haân Quöëc, Höìng Cöng vaâ Trung Quöëc. Nùm 1996, nhêåp khêíu cuãa Nhêåt Baãn tûâ Haân Quöëc giaãm 8,5% vaâ tûâ Höìng Cöng giaãm 6,6%, trong khi àoá nhêåp khêíu tûâ Trung Quöëc, núi sûã duång nhiïìu lao àöång hún, laåi tùng 10% vaâ tûâ Philippin laâ hún 23%. Àöìng yïn xuöëng giaá cuäng taác àöång maånh àïën tònh hònh xuêët khêíu cuãa khu vûåc túái caác thõ trûúâng cuãa caác nïìn kinh tïë chêåm phaát triïín, nhûäng núi maâ caác quöëc gia vaâ laänh thöí cöng nghiïåp hoaá cuãa Àöng AÁ - Höìng Cöng, Àaâi Loan, Singapo vaâ Haân Quöëc - caånh tranh vúái Nhêåt Baãn. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng vúái Haân Quöëc laâ nûúác coá mûác tùng trûúãng xuêët khêíu thûåc luön coá xu hûúáng phaãn aánh nhûäng thay àöíi trong tyã giaá giûäa àöìng yïn vaâ àö la Myä, tûác laâ tùng khi àöìng yïn lïn giaá vaâ giaãm khi àöìng yïn xuöëng giaá (xem biïíu àöì 2.2). Mùåc duâ tònh hònh tyã giaá cuãa khu vûåc trong nhûäng nùm 1990 laâ öín àõnh, song möåt söë nûúác Àöng AÁ àaä bùæt àêìu coá tònh traång tyã giaá thûåc tïë lïn giaá tûâ giûäa nùm 1995 cho àïën quyá II-1997 (xem biïíu àöì 2.3), kïí caã Philippin (15%), Thaái Lan (12%) vaâ Inàönïsia (11%). Viïåc lïn giaá naây coá thïí àaä gêy taác haåi àïën tònh hònh xuêët khêíu cuãa nhûäng nûúác naây. Nguöìn: IMF, IFS. BIÏÍU BIÏÍU ÀÖÌ ÀÖÌ Ghi chuá: Tùng coá nghôa laâ lïn giaá Nguöìn: Quyä tiïìn tïå quöëc tïë. Möåt söë nïìn kinh tïë chêu AÁ cuäng chõu sûå taác àöång búãi sûå giaãm giaá maånh caác mùåt haâng xuêët khêíu chñnh cuãa hoå. Tñnh dûåa trïn giaá nhêåp khêíu cuãa Myä theo xuêët xûá haâng hoaá, giaá nhêåp khêíu tûâ caác nûúác chêu AÁ giaãm maånh nhêët, giaãm 25% so vúái giaá nhêåp khêíu cuãa caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín (xem biïíu àöì 2.4). Riïng khu vûåc chêu AÁ, chó coá Philippin coá mûác giaá xuêët khêíu tùng trong thúâi gian àêìu xaãy ra cuöåc khuãng hoaãng. Giaãm giaá nhiïìu nhêët xaãy ra vúái Thûúng maåi vaâ caånh tranh 25

40 BIÏÍU ÀÖÌ ÀÖÌ BIÏÍU ÀÖÌ 2.5 BIÏÍU ÀÖÌ 2.5 Nguöìn: Böå Lao àöång Myä ngaânh cöng nghiïåp àiïån tûã, àùåc biïåt àöëi vúái maáy vi tñnh, linh kiïån baán dêîn vaâ viïîn thöng, nhûäng mùåt haâng maâ Àöng AÁ chuyïn saãn xuêët. Haân Quöëc bõ taác àöång àùåc biïåt maånh khi chñp maáy tñnh DRAM 16 MB - mùåt haâng chiïëm phêìn lúán kim ngaåch xuêët khêíu haâng àiïån tûã cuãa nûúác naây - giaãm tûâ mûác cao nhêët khoaãng 150 USD/chiïëc nùm 1993 xuöëng dûúái 10 USD chiïëc trong nùm Giaá caác mùåt haâng saãn xuêët coá tyã lïå sûã duång nhiïìu nhên cöng, nhû saãn phêím dïåt kim vaâ may mùåc, öín àõnh hún - àêy laâ möåt lyá do quan troång àïí Trung Quöëc, möåt nûúác vêîn chuã yïëu dûåa vaâo phûúng thûác saãn xuêët coá sûã duång nhiïìu nhên cöng hún, duy trò àûúåc mûác tùng trûúãng xuêët khêíu cao (xem biïíu àöì 2.5). Chu kyâ hay cú cêëu? Mùåc duâ viïåc giaãm tùng trûúãng xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ trong nùm 1996 vaâ thúâi gian sau àoá coá thïí phêìn nhiïìu laâ do sûå höåi tuå bêët bònh thûúâng vaâ rêët khöng may cuãa caác yïëu töë tiïu cûåc coá tñnh chu kyâ, song coân coá nhûäng vêën àïì caånh tranh hay cú cêëu taác àöång dêîn túái sûå suy giaãm naây. Möåt söë yïëu töë khöng öín àõnh àaä àûúåc phaát hiïån khi nghiïn cûáu tiïën trònh vaâ cú cêëu cuãa hïå thöëng xuêët khêíu úã Àöng AÁ. Möåt trong nhûäng khña caånh nöíi bêåt trong hoaåt àöång xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ laâ sûå chuyïín dõch nhanh trong thaânh phêìn mùåt haâng xuêët khêíu tûâ caác ngaânh coá tyã lïå sûã duång nhên cöng vaâ taâi nguyïn cao sang nhûäng ngaânh coá tyã lïå sûã duång vöën vaâ kyä thuêåt cao hún (xem biïíu àöì 2.6). Nùm 1990, hêìu hïët caác nûúác vaâ laänh thöí Àöng AÁ vêîn coân phuå thuöåc nhiïìu vaâo caác mùåt haâng xuêët khêíu dûåa trïn thïë maånh taâi nguyïn, chiïëm khoaãng 40% töíng söë haâng xuêët khêíu úã Trung Quöëc, Thaái Lan vaâ Singapo; 54% úã Malaisia; 72% úã Inàönïsia. Höìng Cöng, Haân Quöëc vaâ Àaâi Loan chuã yïëu phuå thuöåc vaâo caác saãn phêím àûúåc saãn xuêët bùçng cöng nghïå thêëp - khoaãng 60% caác saãn phêím xuêët khêíu. Àöìng thúâi, khoaãng 30% haâng xuêët khêíu cuãa Malaisia vaâ Singapo laâ caác saãn phêím àûúåc saãn xuêët bùçng cöng nghïå cao, trong khi àoá Trung Quöëc laåi khöng xuêët khêíu nhûäng mùåt haâng naây. Àïën nùm 1996, coá sûå thay àöíi lúán trong cú cêëu xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ. Singapo vaâ Malaisia àaä tùng gêëp àöi söë lûúång haâng xuêët khêíu àûúåc saãn xuêët bùçng cöng nghïå cao cuãa hoå. Coân Thaái Lan thò tùng gêëp 3 lêìn. 26 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

41 Inàönïsia àaä giaãm xuêët khêíu caác mùåt haâng àûúåc saãn xuêët dûåa vaâo thïë maånh taâi nguyïn, nhûng hêìu hïët caác mùåt haâng xuêët khêíu vêîn laâ nhûäng haâng hoaá cêëp thêëp nïëu àem xïëp trïn nêëc thang so saánh mûác àöå sûã duång cöng nghïå. Coân nïëu so saánh vïì cú cêëu, thò cú cêëu xuêët khêíu cuãa Mïhicö thay àöíi ñt hún trong cuâng thúâi gian naây. Thûåc traång naây khöng phaãn aánh sûå suy giaãm vïì tñnh caånh tranh hay caác vêën àïì cú cêëu khaác, maâ phaãn aánh sûå giaânh thïm thõ phêìn vaâ chuyïín àöíi nhanh choáng do thûúng maåi vaâ àêìu tû mang laåi, möåt àiïìu chùæc chùæn xaãy ra vïì mùåt lyá thuyïët. Coân àiïìu bêët bònh thûúâng úã àêy laâ töëc àöå chuyïín àöíi cú cêëu xuêët khêíu. Àiïìu gò êín sau hiïån tûúång naây? Mùåc duâ sûå chuyïín àöíi cú cêëu nhanh úã Àöng AÁ coá gùæn vúái thûåc tïë laâ sûå tñch tuå vöën vaâ nhên BIÏÍU ÀÖÌ 2.6 BIÏÍU ÀÖÌ 2.6 Ghi chuá: Caác saãn phêím sûåa vaâo taâi nguyïn (RB) tûác laâ caác àöì ùn qua chïë biïën vaâ thuöëc laá, caác saãn phêím göî àún giaãn, caác saãn phêím loåc dêìu, têíy nhuöåm, da thuöåc (khöng phaãi laâ caác saãn phêím bùçng da), saãn phêím cao su vaâ hoaá hûäu cú; caác saãn phêím sûã duång cöng nghïå thêëp (LT) nhû caác saãn phêím dïåt, may mùåc, giaây deáp vaâcaác saãn phêím bùçng da khaác, àöìchúi, caác saãn phêím nhûåa, àöìnhûåa vaâ kim loaåi àún giaãn, trang bõ nöåi thêët, thuyã tinh; caác saãn phêím sûã duång cöng nghïåtrung bònh (MT) tûác laâ caác saãn phêím ö tö, hoaáchêët, maáy cöng nghiïåp vaâ nhûäng saãn phêím àiïån tûã àún giaãm; vaâ nhûäng saãn phêím sûã duång cöng nghïå cao (HT) tûác laâ caác hoaá phêím, dûúåc phêím, maáy moác àiïån tûã vaâ àiïån maáy phûác taåp vaâcaác duång cuåchñnh xaác. Caác söëliïåu gêìn caác cöåt laâtyãtroång thûåc trong töíng kim ngaåch xuêët khêíu cuãa danh muåc mùåt haâng tûúng ûáng trong nùm lûåc bònh quên àêìu ngûúâi tùng nhanh hún caác nûúác àang phaát triïín khaác song trong nhûäng nùm gêìn àêy, caã hai yïëu töë àêíy, vaâ keáo àïìu àaä taác àöång àêíy nhanh viïåc chuyïín àöíi cú cêëu naây úã caác nûúác Àöng AÁ so vúái caác khu vûåc àang phaát triïín khaác. Trûúác hïët, sûå caånh tranh trïn thõ trûúâng haâng hoaá àûúåc saãn xuêët vúái tyã lïå sûã duång nhên cöng cao hún tûâ nhûäng nûúác saãn xuêët coá mûác chi phñ thêëp nhû Trung Quöëc coá thïí àaä laâ möåt yïëu töë àêíy quan troång, àùåc biïåt trong nhûäng nùm gêìn àêy. Thûá hai, àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi tûâ caác nûúác phaát triïín laâ möåt àöång lûåc àùçng sau yïëu töë keáo ngay taåi caác nïìn kinh tïë múái cöng nghiïåp hoaá (NIEs) thïë hïå thûá hai úã Àöng AÁ. Thûá ba, sûå phên böí laåi cú súã saãn xuêët cuãa caác nïìn kinh tïë múái cöng nghiïåp hoaá thïë hïå möåt (Haân Quöëc, Höìng Cöng, Àaâi Loan vaâ Singapo) sang caác nûúác laáng giïìng vaâo cuöëi nhûäng nùm 1980 khi maâ tiïìn lûúng vaâ chi phñ úã caác nûúác naây tùng lïn cuäng laâm maånh thïm yïëu töë keáo. Chõu taác àöång cuãa caác yïëu töë naây, cú cêëu xuêët khêíu Àöng AÁ coá nhûäng neát àùåc trûng laâ: (a) súám thoaát khoãi cú cêëu xuêët khêíu caác mùåt haâng àûúåc saãn xuêët vúái tyã lïå sûã duång nhiïìu nhên cöng hún, sûã duång tay nghïì thêëp; (b) chuyïn mön hoaá vaâo caác mùåt haâng xuêët khêíu saãn xuêët bùçng cöng nghïå cao, chuã yïëu laâ haâng àiïån tûã; vaâ (c) coá caác möëi liïn kïët trong khu vûåc chùåt cheä. Nhûäng neát àùåc trûng naây àaä laâm caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ ngaây caâng trúã nïn phuå thuöåc lêîn nhau vaâ vaâo möåt söë ñt hún caác saãn phêím xuêët khêíu cuãa mònh. Mùåc duâ nhûäng nûúác naây àaä thïí hiïån khaã nùng thñch ûáng vúái caác thay àöíi tûâ bïn ngoaâi trong caác thêåp kyã qua, song cú cêëu xuêët khêíu múái naây coá thïí àaä àùåt hoå trûúác ruãi ro lúán hún vïì bêët öín àõnh xuêët khêíu vaâ nguy cú lêy lan. Caånh tranh giûäa Trung Quöëc vaâ caác nûúác xuêët khêíu coá chi phñ thêë ëp khaác Sûå tham gia nhanh cuãa Trung Quöëc vaâo caác thõ trûúâng thïë giúái coá thïí àaä thuác àêíy caác nûúác chêu AÁ coá thu nhêåp thêëp hún Thûúng maåi vaâ caånh tranh 27

42 súám thoaát nhanh ra khoãi tònh traång xuêët khêíu nhûäng mùåt haâng àûúåc saãn xuêët vúái tyã lïå sûã duång lao àöång cao. Caãi töí cú cêëu - àiïìu maâ Trung Quöëc àaä thûåc hiïån trong vaâi nùm gêìn àêy -cuâng vúái nhûäng taác àöång tûå thên cuãa àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi vaâ xuêët khêíu, àaä caãi thiïån àaáng kïí khaã nùng caånh tranh quöëc tïë cuãa Trung Quöëc. Tuy nhiïn, caác chñnh saách tyã giaá laåi khöng àem laåi möåt thuêån lúåi àaáng kïí naâo cho võ thïë caånh tranh cuãa Trung Quöëc (xem höåp 2.1). Biïíu àöì 2.7 cho thêëy thõ phêìn cuãa Trung Quöëc trïn thõ trûúâng thïë giúái àöëi vúái nhoám saãn phêím (àûúåc xaác àõnh trong Danh muåc phên loaåi thûúng maåi quöëc tïë tiïu chuêín hai con söë (SITC)) tûâng laâ nhûäng haâng hoaá xuêët khêíu thuöåc 10 mùåt haâng dêîn àêìu cuãa Inàönïsia, Malaisia vaâ Thaái Lan trong caác nùm Malaisia vaâ Thaái Lan tiïëp tuåc tùng thõ phêìn thïë giúái àöëi vúái 10 mùåt haâng xuêët khêíu àûáng àêìu cuãa hoå, nhûng vúái töëc àöå thêëp hún nhiïìu so vúái Trung Quöëc. Inàönïsia àaä mêët thõ phêìn trïn thõ trûúâng thïë giúái àöëi vúái nhûäng saãn phêím naây. Gia tùng thõ phêìn àöëi vúái caác saãn phêím àûáng àêìu cuãa Inàönïsia, Malaisia vaâ Thaái Lan suy giaãm coá thïí laâ do möåt söë yïëu töë. Àiïìu naây coá thïí phaãn aánh sûå chuyïín dõch thöng thûúâng sang caác saãn phêím cao cêëp hún, àiïìu naây hùèn àaä xaãy ra möåt caách àöåc lêåp vúái caác haânh àöång cuãa Trung Quöëc, hay coá thïí àaä thûåc sûå phaãn aánh möåt sûå àöíi chöî trïn thõ trûúâng bùçng caác àöëi thuã caånh tranh dûåa vaâo mûác chi phñ thêëp hún. Trong khi rêët khoá phên biïåt sûå khaác nhau giûäa caác taác àöång naây, phên tñch caác söë liïåu thöëng kï àaä cho thêëy rùçng trong thúâi kyâ , sûå tùng thõ phêìn thïë giúái cuãa Trung Quöëc khöng liïn quan nhiïìu àïën sûå suy giaãm thõ phêìn thïë giúái cuãa caác mùåt haâng naây úã Inàönïsia, Malaisia vaâ Thaái Lan; tuy nhiïn, sûå gia tùng thõ phêìn gêìn àêy cuãa Trung Quöëc trong nhoám 10 mùåt haâng xuêët khêíu haâng àêìu coá liïn quan àïën sûå suy giaãm chuát ñt trong thõ phêìn cuãa nhûäng mùåt haâng naây àöëi vúái Malaisia vaâ Thaái Lan (xem baãng 2.2) BAÃNG 2.1 Àöng AÁ nhûúâng thõ phêìn cho Trung Quöëc (Biïën àöång co giaän thõ phêìn cuãa Àöng AÁ so vúái thõ phêìn cuãa Trung Quöëc) Inàönïsia 0,167 (3,98) - 0,070 (- 1,01) Malaysia - 0,041 (- 1,24) - 0,087 (- 2,99)* Thaái Lan - 0, 091 (- 1,11) - 0,128 (- 2,57)* Ghi chuá: t-söë liïåu thöëng kï trong ngoùåc àún *: Kyá hiïåu biïën àöång àaáng kïí úã mûác 5% Nguöìn: Bhattacharya, Ghosh vaâ Jensen, Àùåc biïåt, Thaái Lan àang mêët dêìn tñnh caånh tranh àöëi vúái caác mùåt haâng xuêët khêíu coá chi phñ saãn xuêët thêëp. Hún 35% haâng xuêët khêíu cuãa Thaái Lan vêîn laâ nhûäng saãn phêím àûúåc saãn xuêët bùçng cöng nghïå thêëp nhû haâng dïåt, may vaâ àöì chúi. Àiïìu naây buöåc Thaái Lan phaãi chia seã phêìn lúán thõ phêìn xuêët khêíu trûúác sûå caånh tranh ngaây caâng tùng vúái giaá nhên cöng thêëp cuãa caác nûúác nhû Trung Quöëc, núi maâ hún 50% saãn phêím xuêët khêíu laâ saãn phêím cöng nghïå thêëp. Chi phñ tñnh theo àún võ thuï nhên cöng úã Thaái Lan cao hún nhiïìu so vúái caác àöëi thuã caånh tranh laáng giïìng, àoá laâ coân chûa tñnh àïën sûå gia tùng nùng suêët tûúng ûáng (xem biïíu àöì 2.8). Trong ngaânh saãn xuêët quêìn aáo chi phñ giúâ cöng úã Trung Quöëc nùm 1995 laâ 0,25 USD, trong khi àoá úã Thaái Lan laâ 1,11 USD. Sûå chuyïn mön hoaá heåp trong ngaânh cöng nghiïåp àiïån tûã Möåt trong nhûäng neát nöíi bêåt trong cú cêëu xuêët khêíu àang coá sûå dõch chuyïín cuãa Àöng AÁ vaâ sûå gia tùng chuyïn mön hoaá trong thúâi kyâ tûâ nùm 1990 àïën 1995 laâ sûå phaát triïín àêìy êën tûúång trong ngaânh cöng nghiïåp àiïån tûã úã têët caã caác nûúác Àöng AÁ, àùåc biïåt trong nhoám nùm nûúác Àöng AÁ. Têët caã caác nûúác naây àïìu cho thêëy möåt sûå nhaãy voåt àaáng kïí vïì tyã troång xuêët khêíu, kïí caã caác mùåt haâng àiïån tûã: hún 50% xuêët khêíu úã Malaisia, hún 45% úã Philippin, gêìn 40% úã Haân Quöëc vaâ gêìn 1/3 úã Thaái Lan (xem biïíu àöì 2.9). Trung Quöëc vaâ Inàönïsia coá tyã troång mùåt haâng naây trong cú cêëu xuêët khêíu thêëp hún nhiïìu, nhûng 28 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

43 HÖÅP 2.1 BIÏÍU ÀÖÌ 2.7 Sûå phaá giaá àöìng tiïìn cuãa Trung Quöëc nùm 1994 liïåu coá thuác àêíy cuöåc khuãng hoaãng khöng? Nhiïìu nhaâ phên tñch àaä lêåp luêån rùçng sûå phaá giaá àöìng tiïìn cuãa Trung Quöëc nùm 1994 laâ möåt nguyïn nhên sêu xa cho cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë hiïån àang nhêën chòm Àöng AÁ. Lêåp luêån naây quaá àún giaãn. Àêìu tiïn, sûå giaãm giaá cuãa tyã giaá höëi àoaái danh nghôa nhoã hún nhiïìu tyã giaá höië àoaái chñnh thûác, cú baãn laâ do sûå thöëng nhêët nhûäng tyã giaá höëi àoaái töìn taåi song song taåi thúâi àiïím àoá. Sûå phaá giaá cuãa Trung Quöëc nùm 1994 laâ möåt phêìn trong chûúng trònh caãi caách hïå thöëng höëi àoaái vaâ àiïìu chónh tiïìn tïå nhùçm thöëng nhêët caác thõ trûúâng trao àöíi ngoaåi höëi, cuãng cöë hïå thöëng tyã giaá höëi àoaái phûác taåp vaâ huyã boã chñnh saách Chûáng nhênå trao àöíi ngoaåi höëi (FEC) - möåt loaåi tiïìn àùåc biïåt cho du khaách vaâ cho ngûúâi nûúác ngoaâi úã Trung Quöëc. Àaä thöëng nhêët àûúåc möåt hïå thöëng tyã giaá löån xöån vaâ phûác taåp thaânh hïå chuyïín àöíi SWAP hoùåc thõ trûúâng tûå do vúái tyã giaá 8,7 NDT ùn 1 àö la Myä. Tûâ giûäa nhûäng nùm 1980, vúái caác chñnh saách giaãi phoáng dêìn thõ trûúâng cuãa chñnh phuã, Trung Quöëc àaä taåo ra hún möåt 100 thõ trûúâng ngoaåi höëi SWAP cuåc böå giuáp cho nhûäng cöng ty coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi kinh doanh xuêët khêíu mua baán ngoaåi tïå theo tyã giaá chuyïín àöíi SWAP quy àõnh trïn thõ trûúâng. Hïå thöëng naây nhùçm cên àöëi nhûäng nhu cêìu chuyïín àöíi ngoaåi tïå cho nhûäng doanh nghiïåp coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi trong nhoám caác doanh nghiïåp sao cho nhûäng doanh nghiïåp naây khöng àaão löån dûå trûä ngoaåi höëi chñnh thûác do chñnh phuã quaãn lyá. Thõ trûúâng chuyïín àöíi SWAP cuåc böå khöng coá tñnh thöëng nhêët cao vaâ tyã giaá höëi àoaái giûäa caác thõ trûúâng cuäng khaác nhau. Trûúác àêy, caác cöng ty trong nûúác (hêìu hïët laâ cöng ty nhaâ nûúác) phaãi kïët höëi ngoaåi tïå thu àûúåc do xuêët khêíuí theo möåt tyã giaá chñnh thûác cuãa chñnh phuã vaâ chó àûúåc mua ngoaåi höëi theo tyã giaá naây àïí nhêåp nhûäng mùåt haâng àûúåcå duyïåt. Trong möåt thêåp kyã, tûâ nùm 1984 àïën thaáng Giïng 1994 hai hïå thöëng naây àaä dêìn àûúåc thöëng nhêët do caác cöng ty trong nûúác àûúåc pheáp tham gia vaâo thõ trûúâng chuyïín àöíi SWAP theo tyã lïå tùng dêìn vïì xuêët khêíu. Vaâ thaáng Mûúâi hai 1993, nhûäng caái goåi laâ quyïìn àûúåc giûä laåi lïn túái 80%. Do àoá haâng loaåt haâng xuêët khêíu Trung Quöëc àûúåc baán theo tyã giaá hoaán àöíi trïn thõ trûúâng SWAP trûúác khi coá sûå thöëng nhêët tyã giaá höëi àoaái vaâo thaáng Giïng 1994 ûúác tñnh nhûäng nhaâ xuêët khêíu giaãm laäi thu àûúåc tûâ 7 àïën 8%. Nhûng, àöëi nghõch vúái nhûäng àaánh giaá chung, tyã giaá höëi àoaái cuãa Trung Quöëc giaãm theo tûâng quyá tûâ thaáng Giïng Theo Quyä tiïìn tïå quöëc tïë (LMF) ûúác tñnh tûâ thaáng Giïng 1994 àïën thaáng Saáu 1997 tyã lïå hoaán àöíi coá hiïåu lûåc trïn thûåc tïë cho àöìng nhên dên tïå (RMB) àaä tùng khoaãng 31 %, phaãn aánh mûác laåm phaát tùng nhanh vaâ sûå mêët giaá danh nghôa trung bònh úã Trung Quöëc trong giai àoaån vûâa qua. (Vaâo thaáng Giïng 1998 tyã giaá höëi àoaái danh nghôa laâ 8.2 àöìng nhên dên tïå trïn 1 USD). Vò thïë khoá maâ coá thïí lêåp luêån laâ sûå mêët giaá cuãa àöìng tiïìn Trung Quöëc coá aãnh hûúãng àaáng kïí naâo àoá àïën nhûäng nïìn kinh tïë cuãa caác nûúác lên cêån. Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái. Thûúng maåi vaâ caånh tranh 29

44 töëc àöå gia tùng nhanh cuãa caác mùåt haâng naây úã hai nûúác cuäng rêët gêy êën tûúång. Sûå toaân cêìu hoaá saãn xuêët - laâm giaãm chuöîi giaá trõ thaânh caác khêu chuyïn mön hoaá vaâ taách rúâi - àaä laâ möåt yïëu töë chñnh êín àùçng sau sûå gia tùng nhanh choáng caác mùåt haâng àiïån tûã xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ. Do vêåy maâ 64% lûúång öí àôa cûáng (HDD) hiïån nay trïn thïë giúái àûúåc saãn xuêët úã Àöng AÁ, têåp trung úã Singapo, Malaisia vaâ Thaái Lan, 38% caác saãn phêím baán dêîn trïn toaân cêìu àûúåc saãn xuêët úã Àöng AÁ. Nhûäng cuöåc chiïën tranh giaá caã vaâ caånh tranh dûä döåi laâ hai àùåc àiïím cuãa ngaânh saãn xuêët àiïån tûã toaân cêìu, naãy sinh tûâ (a) sûå tiïu chuêín hoaá vaâ saãn xuêët àaåi traâ, laâm haån chïë khaã nùng àa daång hoaá saãn phêím; (b) xu thïë luön úã vaâo tònh traång thûâa nùng lûåc saãn xuêët. Caác nûúác Àöng AÁ quaá tham voång trong viïåc tùng cöng suêët vaâ múã röång thõ phêìn, nhûng chñnh trong quaá trònh naây hoå cuäng trúã nïn dïî bõ taác àöång hún búãi caác yïëu töë nhû caán cên thûúng maåi giaãm suát vaâ vêën àïì thûâa cöng suêët. Chiïën lûúåc cuãa Haân Quöëc (xem höåp 2.2) laâ möåt vñ duå àiïín hònh cho thêëy caác haäng trong nûúác phaãi gaánh chõu nhûäng ruãi ro tûâ chiïën lûúåc phaát triïín cöng nghiïåp. Thaái Lan laâ möåt trûúâng húåp cuå thïí hún Haân Quöëc, khi tiïìn cuãa vaâ vöën liïëng tûâ bïn ngoaâi àöí vaâo möåt caách quaá dïî daâng àaä khuyïën khñch caác haäng saãn xuêët trong nûúác àêìu tû lúán vaâo ngaânh cöng nghiïåp àiïån tûã nhû laâ caác nhaâ cung cêëp àöåc lêåp cêëp hai cho caác têåp àoaân àa quöëc gia. Tuy nhiïn, àiïìu naây laåi àaä àùåt hoå trûúác caác vêën àïì thûâa cöng suêët, caånh tranh giaá caã gay gùæt vaâ dïî bõ töín thûúng trûúác caác ruãi ro lúán. Haân Quöëc vaâ Thaái Lan àaä phaát triïín caác cöng ty quöëc gia trong ngaânh cöng nghiïåp àiïån tûã, nhûng Malaisia vaâ Philippin laåi coá möåt chiïën lûúåc an toaân hún: laâ möåt phêìn trong möåt hïå thöëng saãn xuêët quöëc tïë àa daång hún thöng qua caác möëi liïn kïët trûåc tiïëp vúái caác haäng saãn xuêët àa quöëc gia. Caác cöng ty quöëc gia coá maác haâng hoaá nöíi tiïëng toaân cêìu, coá khaã nùng nghiïn cûáu vaâ phaát triïín cho riïng mònh vaâ tiïëp cêån àûúåc vúái caác nguöìn vöën trïn thïë giúái, têët caã nhûäng àiïìu naây àaä phêìn naâo giuáp hoå giaãm àûúåc nhûäng ruãi ro vïì thõ trûúâng. Coân caác haäng saãn xuêët trong nûúác cuãa Haân Quöëc vaâ Thaái Lan bõ àùåt trûúác caác vêën àïì nhu cêìu vöën àêìu tû lúán àïí coá thïí hoaâ nhêåp tònh traång thûâa cöng BIÏÍU ÀÖÌ ÀÖÌ BIÏÍU BIÏÍU ÀÖÌ ÀÖÌ Ghi chuá: chó söë naây do chi phñ lûúng theo lao àöång tñnh bùçng àöìng àö la trïn möîi àö la trõ giaá gia tùng cho möîi cöng nhên. Nguöìn: Anderson vaâ nhûäng ngûúâi khaác, Nguöìn: UN Comtrade. 30 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

45 BIÏÍU ÀÖÌ ÀÖÌ 2.10 Nguöìn: IMF, IFS, Datastream. suêët vaâ ruãi ro giaá caã. Coá thïí giaán tiïëp thêëy roä nhûäng vêën àïì naây qua xu thïë (biïën àöång) giaá thaânh àún võ saãn phêím àöëi vúái töíng thïí caác mùåt haâng xuêët khêíu (xem biïíu àöì 2.10). Tûâ nùm 1995, Haân Quöëc àaä chõu mûác suy giaãm lúán nhêët trong giaá thaânh àún võ saãn phêím caác mùåt haâng xuêët khêíu, sau àoá àïën Thaái Lan. Ngûúåc laåi, Philippin laåi thûåc sûå cho thêëy coá sûå caãi thiïån roä rïåt trong giaá thaânh saãn phêím caác mùåt haâng xuêët khêíu trûúác khi kinh tïë suy giaãm gêìn àêy. Philippin àaä coá mûác thu nhêåp tûâ xuêët khêíu tùng lïn vò nûúác naây chuã yïëu dûåa vaâo àêìu tû nûúác ngoaâi tûâ caác töí chûác àa phûúng, trong khi àoá Haân Quöëc vaâ Thaái Lan laåi khöng lûåa choån laâm nhû vêåy vaâ hêåu quaã laâ giúâ àêy hoå phaãi àöëi mùåt vúái caác vêën àïì kinh tïë trêìm troång. Thûúng maåi trong khu vûåc chêu AÁ: HÖÅP 2.2 Haân Quöëc: Baåc to, baåi lúán Sûå thaânh cöng cuãa Haân Quöëc trong ngaânh cöng nghiïåp àiïån tûã toaân cêìu phêìn lúán laâ do caác cöng ty Haân Quöëc àêìu tû nhiïìu vaâ têåp trung phaát triïín ngaânh cöng nghiïåp chïë taåo saãn phêím baán dêîn, vai troâ cuãa caác chaebel (caác têåp àoaân kinh tïë lúán) vaâ chñnh saách cöng nghiïåp saãn xuêët chïë taåo saãn phêím baán dêîn cuãa Haân Quöëc phaát triïín maånh meä, múã röång thõ phêìn cuãa nûúác naây tûâ chöî hêìu nhû khöng coá gò lïn túái 1/3 thõ trûúâng saãn phêím DRAM cuãa thïë giúái. Tuy nhiïn, sûå múã röång nhanh choáng naây cuäng dêîn àïën möå söë nguy cú àöí vúä: (a) 80% quy trònh saãn xuêët thiïët bõ baán dêîn laåi têåp trung quaá heåp vaâo saãn xuêët caác chñp àiïån tûã DRAM, (b) ngaânh naây chuã yïëu dûåa vaâo nhêåp khêíu caác saãn phêím trung gian vaâ thiïët bõ saãn xuêët tûâ bïn ngoaâi, vaâ (c) ngaânh naây cuäng yã laåi quaá nhiïìu vaâo àêìu tû vúái söë lûúång lúán túái caác nguöìn tñn duång sùén coá tûâ hïå thöëng taâi chñnh trong nûúác. Àïën nùm 1996, caác chip DRAM 4MB haå giaá do caác haäng àêìu tû quaá nhiïìu vaâ rúi vaâo tònh traång thûâa cöng suêët, ngoaâi ra coân do nhiïìu tiïën böå khoa hoåc cöng nghïå trong viïåc saãn xuêët caác chip coá khaã nùng lûu giûä söë liïåu cao hún. Trûúác khi xaãy ra sûå suåp àöí giaá caã naây, Haân Quöëc àaä quaá chuá troång tùng cöng suêët, boã qua möåt thûåc tïë laâ nhu cêìu àang giaãm ài, tònh traång dû thûâa cung cêëp haâng hoaá àang tùng lïn vaâ sûå xuêët hiïån cuãa caác chip thïë hïå múái. Möåt neát nöíi bêåt trong chiïën lûúåc cuãa Haân Quöëc laâ àaä gùæn caác thúâi àiïím àêìu tû cao vúái nhûäng àúåt cùæt giaãm thu nhêåp vöën àaä thûúâng khöng öín Nguöìn: Phoâng àiïìu tra Myä, àõnh, dêîn túái nhûäng chu kyâ phaát triïín lïn cao röìi xuöëng thêëp (boom-bust). Caác chaebol coá thïí aáp duång möåt chiïën lûúåc nhû vêåy búãi vò hoå coá khaã nùng tiïëp cêån vúái caác nguöìn vöën reã vaâ coá khaã nùng gaánh chõu ruãi ro úã quy mö quöëc tïë, nhûng xeát cho cuâng, àaánh canh baåc lúán vaâo möåt cûãa heåp laâ saãn phêím chip àiïån tûã DRAM àaä dêîn caác chaebol àïën nhûäng thêët baåi lúán. Nguöìn: Kishimoto, Viïån nghiïn cûáu Nomura, 1998). Thûúng maåi vaâ caånh tranh 31

46 Hiïåu ûáng àöminö Trong nhiïìu thêåp kyã, thûúng maåi àaä laâ möåt àöång lûåc thuác àêíy tùng trûúãng úã Àöng AÁ vaâ, gêìn àêy hún, thûúng maåi trong khu vûåc (giûäa caác nûúác trong khu vûåc vúái nhau) àaä ngaây caâng goáp phêìn vaâo sûå tùng trûúãng chung. Nùm 1996, thûúng maåi giûäa caác nûúác trong khu vûåc chiïëm khoaãng 40% töíng kim ngaåch xuêët khêíu, tùng tûâ 32% nùm 1990 (xem baãng 2.3). Nïëu nhû tñnh caã Nhêåt Baãn thò tyã lïå thûúng maåi trong khu vûåc tùng túái 50%. Sûå têåp trung vaâo thûúng maåi trong khu vûåc Àöng AÁ àaä phaãn aánh àûúåc quaá trònh chuyïn mön hoaá àang diïîn ra giûäa caác nûúác trong khu vûåc. Àêët nûúác ñt phuå thuöåc vaâo thûúng maåi vúái caác nûúác Àöng AÁ nhêët laâ Philippin, chó coá 25% töíng haâng xuêët khêíu sang chñn nûúác chêu AÁ, vò vêåy coá thïí lyá giaãi àûúåc cho nhûäng hoaåt àöång xuêët khêíu maånh meä hún cuãa Philippin sau cuöåc khuãng hoaãng. Coân Singapo, Höìng Cöng (Trung Quöëc) vaâ Malaisia laâ nhûäng nïìn kinh tïë phuå thuöåc nhiïìu nhêët vaâo thûúng maåi (40 àïën 45%) vúái caác nûúác Àöng AÁ khaác. Nhêåt Baãn laâ möåt thõ trûúâng chñnh cuãa caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ, trûâ Höìng Cöng vaâ Singapo. Têìm quan troång vaâ sûå phuå thuöåc lêîn nhau cuãa nhûäng möëi liïn kïët thûúng maåi naây laâ möåt trong nhûäng àùåc àiïím cuãa Sûå thêìn kyâ cuãa chêu AÁ. Chñnh noá àaä thuác àêíy sûå phaát triïín nhanh choáng trong khu vûåc. Nhûng sau cuöåc khuãng hoaãng nùm 1997, cuäng chñnh nhûäng möëi liïn kïët naây àaä trúã thaânh möåt àiïìu bêët lúåi, búãi leä chuáng àaä taåo ra möåt con àûúâng lêy lan töëët nhêët cho khuãng hoaãng lan ra khùæp Àöng AÁ. Nhûng àiïìu quan troång laâ nhûäng quan hïå thûúng maåi trong khu vûåc möåt lêìn nûäa laåi trúã thaânh taâi saãn vaâ phûúng caách àïí phuåc höìi kinh tïë ÚÃ möåt chûâng mûåc naâo àoá nhûäng haâng xuêët khêíu Àöng AÁ coá thïí caånh tranh vúái nhau àûúåc khöng vaâ hoå böí sung cho nhau àïën mûác naâo? Sûå tûúng höî trong tyã lïå xuêët khêíu cho thêëy möåt caãnh khaá phûác taåp (xem baãng 2.4). Sûå tûúng höî thêëp phaãn aánh sûå khaác biïåt trong caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ caác hònh thûác chuyïn mön hoaá, nhûng traái laåi sûå tûúng höî cao laåi phaãn aánh nhûäng cú cêëu xuêët khêíu giöëng nhau. Inàönïsia vaâ Trung Quöëc coá caác möëi liïn hïå qua laåi ñt chùåt cheä vúái caác nûúác khaác trong khu vûåc. Nhêåt Baãn coá möëi quan hïå qua laåi chùåt cheä vúái Haân Quöëc vò hai nûúác naây caånh tranh vúái nhau trïn thõ trûúâng khu vûåc vaâ caã trïn thõ trûúâng thïë giúái. Mùåt khaác, xuêët khêíu cuãa Trung Quöëc vaâ Philippin coá möëi liïn hïå qua laåi rêët ñt vúái haâng hoaá xuêët khêíu cuãa Nhêåt Baãn vaâ do vêåy maâ chuáng coá tñnh chêët böí trúå. Àiïìu naây lyá giaãi taåi sao Trung Quöëc vaâ Philippin vêîn tiïëp tuåc xuêët khêíu sang Nhêåt Baãn sau khi àöìng yïn xuöëng giaá, trong khi xuêët khêíu cuãa Haân Quöëc sang Nhêåt Baãn laåi giaãm. Caác möëi quan hïå qua laåi khùng khñt giûäa möåt söë nûúác vaâ laänh thöí nhû Höìng Cöng - Trung Quöëc hay Singapo - Malaisia - Philipin laåi coá xu hûúáng phaãn aánh trao àöíi thûúng maåi trong nöåi böå ngaânh hún laâ sûå caånh tranh. Khoaãng 3/4 khöëi lûúång haâng hoaá trao àöíi trong khu vûåc laâ haâng hoaá trung gian vaâ tû liïåu saãn xuêët, àiïìu naây cho thêëy möåt phêìn àaáng kïí caác mùåt haâng xuêët khêíu laâ nhûäng haâng hoaá böí trúå cho nhau. Àêy laâ möåt sûå phaãn aánh giai àoaån àêìu tiïn cuãa sûå phên böí laåi tûâ caác NIEs sang caác nûúác laáng giïìng, àiïìu naây hùèn seä laâm cho thûúng maåi trong khu vûåc trúã nïn chõu àûång töët hún caác cuá söëc vïì cêìu trong nûúác so vúái nïìn thûúng maåi àûúåc àõnh hûúáng vaâo haâng hoaá thaânh phêím. Nhûng cuäng vò vêåy maâ nhûäng àùåc àiïím naây àaä laâm gia tùng tñnh nhaåy caãm cuãa thûúng maåi trong khu vûåc chêu AÁ trûúác caác biïën àöång vïì cêìu trïn thïë giúái. Vò sûå tham gia thûúng maåi cuãa möîi nûúác cuäng caånh tranh lêîn nhau trïn caác thõ trûúâng thïë giúái nïn sûå suy giaãm tùng trûúãng xuêët khêíu thïë giúái (gùæn vúái sûå xuöëng giaá maånh gêìn àêy cuãa möåt söë àöìng tiïìn) caâng coá khaã nùng gêy ra nhûäng töín thêët lúán vïì àiïìu kiïån thûúng maåi. Trong chûâng mûåc maâ thûúng maåi khu vûåc àûúåc àõnh hûúáng chuã yïëu búãi möåt quaá trònh xuêët khêíu chung gùæn vúái sûå 32 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

47 BAÃNG 2.3 Haâng xuêët khêíu trong nöåi böå khu vûåc (tñnh theo tûâng nûúác) (Tyã lïå phêìn trùm haâng xuêët khêíu) Trung Quöëc Höìng Cöng Inàönïsia Haân Quöëc Malaysia Philippin Singapo Thaái Lan Àaâi Loan (Trung Quöëc) Nhêåt Baãn Àöng AÁ Trung Quöëc Höìng Cöng Inàönïsia Haân Quöëc Malaysia Philippin Singapo Thaái Lan Àaâi Loan (Trung Quöëc) Nhêåt Baãn Àöng AÁ Nguöìn: UN Comtrade BAÃNG 2.4 Tûúng quan trong tyã lïå haâng xuêët khêíu trong vaâ ngoaâi khu vûåc, 1996 (trïn àûúâng cheáo: möëi tûúng quan trong thõ trûúâng thïë giúái, dûúái àûúâng cheáo: möëi tûúng quan trong thõ trûúâng khu vûåc) Trung Quöëc Höìng Cöng (Trung Quöëc) Inàönïsia Haân Quöëc Malaysia Philippin Singapo Àaâi Loan (Trung Quöëc) Trung Quöëc 1,00,85,53,35,40,54,26,41,29 Höìng Cöng (Trung Quöëc),81 1,00,72,23,31,58,16,25,63 Inàönïsia,20,34 1,00,18,34,31,10,16,17 Haân Quöëc,35,69,29 1,00,67,72,50,55,80 Malaysia,36,69,37,78 1,00,82,76,74,77 Philippin,32,64,14,76,92 1,00,64,65,73 Singapo,36,66,32,69,91,88 1,00,94,79 Àaâi Loan (Trung Quöëc),43,70,32,90,77,72,76 1,00,81 Nhêåt Baãn,15,06,01,78,38,38,44,48 1,00 Nguöìn: UN Comtrade (Teho SITC göìm 3 con söë, 174 nhoám haâng) Nhêåt Baãn phên böí laåi caác ngaânh cöng nghiïåp coá sûã duång nhiïìu nhên cöng chûá khöng phaãi búãi möåt quaá trònh höåi nhêåp kinh tïë thûåc thuå, sêu sùæc hún, thò nhûäng thaânh tûåu maâ thûúng maåi trong khu vûåc àaåt àûúåc laâ ñt hún tiïìm nùng maâ noá coá. Neát àùåc biïåt trong nhûúåc àiïím cuãa thûúng maåi khu vûåc naây laâ têët caã caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ vêîn tiïëp tuåc duy trò möåt söë choån loåc caác ngaânh saãn xuêët àûúåc baão höå cao úã trong nûúác nhû caác ngaânh hoáa dêìu, saãn xuêët theáp, vaâ chïë taåo ö tö, vaâ àiïìu naây àaä haån chïë sûå höåi nhêåp kinh tïë sêu hún. Nhûäng yïëu töë naây coá thïí lyá giaãi sûå yïëu keám cuãa hoaåt àöång thûúng maåi giûäa caác nûúác trong khu vûåc chêu AÁ, àùåc biïåt laâ trong nùm 1996 vaâ gêìn àêy. Xuêët khêíu Chêu AÁ sau hêåu quaã cuãa cuöåc khuãng hoaãng Tònh hònh xuêët khêíu úã Àöng AÁ, àùåc biïåt laâ úã nhûäng nûúác chõu khuãng hoaãng, àaä trúã nïn trò trïå, mùåc duâ àaä àûúåc kñch thñch bùçng sûå mêët giaá thûåc tïë cuãa nöåi tïå - khoaãng 40% úã Thaái Lan, 57% úã Haân Quöëc, 46% úã Philippin vaâ 55% úã Malaisia trong khoaãng thúâi gian tûâ thaáng Baãy 1997 àïën thaáng Baãy 1998 (vaâ tyã giaá tiïëp tuåc dao Thûúng maåi vaâ caånh tranh 33

48 àöång úã Inàönïsia). Lyá giaãi phêìn naâo cho sûå höìi phuåc khoá khùn naây nùçm trong cú cêëu thûúng maåi giûäa caác nûúác trong khu vûåc. Búãi vò caác nûúác Àöng AÁ vûâa caånh tranh lêîn nhau laåi vûâa böí trúå cho nhau, sûå phaá giaá cuãa caác àöìng tiïìn khöng mang laåi hiïåu quaã nhû mong muöën Taác àöång lïn khöëi lûúång xuêët khêíu. Phaá giaá tiïìn tïå 40% seä tùng kim ngaåch xuêët khêíu úã nhûäng nûúác khuãng hoaãng lïn tûâ 20% àïën 30% dûåa trïn tñnh co giaän giaá caã bònh thûúâng. Tñnh àïën thaáng Tû 1998, chó coá Haân Quöëc àaåt mûác tùng kim ngaåch xuêët khêíu àaä àûúåc dûå baáo naây, tùng khoaãng 30% (tñnh theo tyã lïå haâng nùm). Tùng kim ngaåch xuêët khêíu úã caã Philippin vaâ Trung Quöëc àûúåc duy trò úã mûác trïn 20% (tñnh theo tyã lïå haâng nùm). Tuy nhiïn, phaãn ûáng toaân diïån trong kim ngaåch xuêët khêíu cuãa Thaái Lan laâ àaáng thêët voång, mùåc duâ coá chuát ñt khúãi sùæc ban àêìu. Trong nûãa àêìu nùm 1998, kim ngaåch xuêët khêíu Thaái Lan àûúåc ûúác tñnh chó tùng úã mûác 7% túái 8%; Malaisia cuäng àûúåc ûúác tñnh úã mûác tûúng tûå. Nïëu àem so saánh vúái möåt trûúâng húåp tûúng tûå laâ Mïhicö thò khöëi lûúång xuêët HÖÅP 2.3 Nhûäng yïëu töë haån chïë tònh hònh xuêët khêíu úã Thaái Lan Nhûäng thaách thûác maâ caác cöng ty xuêët khêíu Thaái Lan phaãi àöëi mùåt àûúåc nïu ra trong baãn àiïìu tra àûúåc thûåc hiïån trong khoaãng thúâi gian tûâ thaáng Mûúâi möåt 1997 àïën thaáng Tû Hún cöng ty àûúåc phoãng vêën vïì taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng àïën tònh hònh hoaåt àöång cuãa hoå, nhûäng khoá khùn maâ hoå gùåp phaãi trong quaá trònh cú cêëu laåi vaâ nhûäng vêën àïì khoá khùn daâi haån trong viïåc caãi thiïån võ thïë caånh tranh cuãa hoå. Gêìn 70% caác cöng ty Thaái Lan àang hoaåt àöång úã mûác cöng suêët thêëp hún mûác höìi thaáng Giïng 1997 vaâ hún 50% àaä coá cùæt giaãm lûåc lûúång lao àöång. Caác cöng ty xuêët khêíu àaä cöë gùæng duy trò hoaåt àöång úã mûác khaá hún chuát ñt, song vêîn coá khoaãng hún 40% söë cöng ty naây hiïån thuï ñt nhên cöng hún. Khoaãng 30% caác cöng ty naây hiïån thuï ñt nhên cöng hún. Khoaãng 30% caác cöng ty xuêët khêíu tin rùçng hoå seä laåi tùng cöng suêët trong voâng möåt nùm. Hêìu hïët caác cöng ty Thaái Lan àïìu baáo caáo rùçng cêìu giaãm laâ khoá khùn chuã yïëu maâ hoå àang gùåp phaãi; tiïëp theo àoá laâ sûå mêët giaá cuãa àöìng baåt laâm gia tùng chi phñ àêìu vaâo. Do vêåy, caác cöng ty àang gùåp phaãi sûå thu heåp nguöìn tiïìn; taâi chñnh cuäng laâ möåt vêën àïì khoá khùn vaâ laäi suêët cao hún laâm cho hoå khoá khùn hún àïí traã núå caác khoaãn vay. Do cêìu giaãm vaâ laäi suêët cao hún nïn hêìu hïët caác cöng ty àïìu khöng tòm kiïëm caác nguöìn tñn duång böí sung, nhûng khoaãng 1/3 söë cöng ty thûâa nhêån rùçng hoå khöng coá àuã nguöìn taâi chñnh. Theo baãn àiïìu tra, thaách thûác to lúán nhêët laâ baán haâng chûá khöng phaãi tòm vöën àïí saãn xuêët nhiïìu haâng hoaá hún. Vïì daâi haån, caác cöng ty xuêët khêíu cho biïët hoå gùåp khoá khùn hún trong viïåc tùng nùng suêët lao àöång so vúái caác cöng ty khöng hoaåt àöång trong lônh vûåc xuêët khêíu (phi xuêët khêíu). Khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn khi hoå cho rùçng caác vêën àïì nhû thuã tuåc haãi quan, tham nhuäng vaâ tïå quan liïu haânh chñnh laâ nhûäng aách tùæc nghiïm troång. Caác nhaâ kinh doanh nhòn nhêån taâi chñnh nhû laâ möåt haån chïë nghiïm troång úã mûác vûâa phaãi, vaâ möåt trong nhûäng thaách thûác lúán nhêët laâ laâm sao coá àûúåc khaã nùng tiïëp cêån vúái nguöìn tñn duång daâi haån. Hiïån taåi, hún 80% caác khoaãn vay àïën haån thanh toaán trong voâng möåt nùm. Àiïìu naây khöng chó taåo ra möåt sûå bêët cêåp giûäa thúâi haån tñn duång vaâ caác dûå aán maâ caác cöng ty àaä tham gia vaâo, maâ coân haån chïë khaã nùng tûå traánh àûúåc taác àöång do chi phñ vöën gêy ra cuãa caác cöng ty. Mùåc duâ sûå giaãm giaá àöìng baåt àaä àûúåc dûå àoaán laâ laâm tùng khaã nùng caånh tranh cho Thaái Lan, song hêìu hïët caác cöng ty Thaái Lan qua àiïìu tra àïìu coi chi phñ thuï nhên cöng laâ möåt trúã ngaåi lúán trong viïåc múã röång saãn xuêët. Nguöìn: Dollar vaâ Hallward-Driemeier, Ghi chuá: Söë liïåu dûåa trïn sûå àaánh giaá cuãa caác cöng ty khaão saát vïì nhûäng trúã ngaåi àöëi vúái viïåc saãn xuêët vaâ tùng saãn lûúång, xïëp loaåi theo mûác 1= khöng coá vêën àïì gò túái 5= coá vêën àïì nghiïm troång. Nguöìn: Dollar vaâ Hallward - Driemeier, Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

49 khêíu cuãa Mïhicö àaåt trïn 30% sau khi phaá giaá àöìng peso úã mûác tûúng àûúng. Bûác tranh höîn húåp caác phaãn ûáng xuêët khêíu thûåc traái ngûúåc vúái nhau coá thïí àûúåc giaãi thñch chuã yïëu búãi caác möëi liïn kïët phûác taåp trong khu vûåc. Nhû àaä thêëy trong baãng 2.4, Thaái Lan vaâ Malaisia phuå thuöåc nhiïìu vaâo thõ trûúâng Singapo nhû möåt thõ trûúâng xuêët khêíu, Haân Quöëc caånh tranh vúái Nhêåt Baãn, coân Philippin chó phuå thuöåc úã mûác khiïm töën vaâo khu vûåc maâ thöi. Vò gêìn 50% haâng hoaá xuêët khêíu qua laåi laâ trong khu vûåc, nïn sûå suy suåp nhêët thúâi trong tùng trûúãng úã khu vûåc Àöng AÁ àaä gêy ra möåt töín thêët àaáng kïí trong kim ngaåch xuêët khêíu caác nûúác. Nhu cêìu nhêåp khêíu giaãm khoaãng 25% úã caác nûúác chõu khuãng hoaãng, coân úã Nhêåt Baãn úã mûác êm vaâ úã nhûäng nûúác khaác trong khu vûåc giaãm maånh, thêåm chñ caã úã Trung Quöëc cuäng giaãm. Do vêåy kim ngaåch xuêët khêíu trong khu vûåc thûåc sûå giaãm suát khoaãng 5%. Caác yïëu töë khaác cuäng taác àöång àïën phaãn ûáng gêy trò trïå naây, möåt söë yïëu töë phaát sinh trûåc tiïëp tûâ cuöåc khuãng hoaãng vaâ söë khaác àaä manh nha, nhûng chó àïën luác naây múái trúã nïn roä raâng. Sûå khan hiïëm tñn duång úã nhûäng nûúác chõu khuãng hoaãng vaâ sûå mêët ài caác khoaãn tñn duång thûúng maåi do khuãng hoaãng taâi chñnh gêy ra cuäng àaä àûúåc truâ àõnh seä coá aãnh hûúãng àïën phaãn ûáng vïì tònh hònh cung (vaâ caã cêìu nhêåp khêíu) úã nhûäng nûúác chõu khuãng hoaãng. Qua àiïìu tra, caác cöng ty xuêët khêíu úã Thaái Lan àaä tòm ra thïm nhûäng yïëu töë haån chïë khaác: caác haån chïë vïì cú súã haå têìng vaâ thiïëu nhên cöng coá tay nghïì cao (xem höåp 2.3). Giaá xuêët khêíu. Mûác tùng khöëi lûúång (xuêët khêíu) cuãa Haân Quöëc àaä hêìu nhû bõ triïåt tiïu búãi giaá thaânh àún võ saãn phêím xuêët khêíu giaãm khoaãng 20% tñnh theo tyã lïå haâng nùm. Hún nûäa, caác söë liïåu vïì nhêåp khêíu cuãa Myä cho thêëy rùçng töëc àöå giaãm giaá cuãa caác NIEs úã chêu AÁ àang tùng lïn - tûâ 6% trong quyá III-1997 lïn túái 12% trong quyá I Nguyïn nhên àaáng kïí cuãa sûå suy giaãm naây laâ do àöìng àöla Myä lïn giaá keáo theo giaá cuãa caác mùåt haâng xuêët khêíu giaãm ài trong thûúng maåi thïë giúái, àiïìu naây xaãy ra khöng chó vúái giaá caã xuêët khêíu cuãa chêu AÁ. Ngûúåc laåi, àöìng yïn giaãm giaá so vúái àöìng àöla cuäng taác àöång àïën giaá caã HÖÅP 2.4 Vai troâ quan troång cuãa Singapo trong cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ Mùåc duâ Singapo àaä traánh àûúåc khuãng hoaãng tiïìn tïå khu vûåc khaá töët, song sûå duy giaãm maånh caác hoaåt àöång kinh tïë úã caác nûúác coân laåi trong khu vûåc cuäng àaä bùæt àêìu taác àöång àïën nûúác naây. Mûác tùng GDP cuãa Singapo dûå tñnh giaãm maånh trong nùm 1998 tûâ mûác cao 7,8% cuãa nùm Trong quyá I, GDP thûåc giaãm 1,4% so vúái quyá IV nùm trûúác; àiïìu naây phaãn aánh sûå suy giaãm maånh trong saãn xuêët vaâ thûúng maåi. Vaâo cuöëi thaáng Saáu 1998 Chñnh phuã Singapo àaä àiïìu chónh giaãm àaáng kïí mûác dûå baáo chñnh thûác, tûâ -0,5% túái 1,5%. Àïí thuác àêíy nïìn kinh tïë, chñnh phuã nûúác naây àaä thöng baáo giaãm thuïë bêët àöång saãn vaâ tùng chi cho phaát triïín cú súã haå têìng. Tûúng lai cuãa Singapo gùæn chùåt vúái tûúng lai cuãa caác nûúác laáng giïìng. Àoá laâ möåt nïìn kinh tïë múã úã mûác àöå cao; quy mö thûúng maåi lúán gêëp 4 lêìn GDP vaâ mûác tiïu duâng cuãa ngûúâi khöng thûúâng truá chiïëm 20% töíng söë tiïu duâng cuãa khu vûåc tû nhên. Singapo nhêån khoaãng 20% xuêët khêíu cuãa Malaisia, 14% cuãa Thaái lan vaâ 8% cuãa Inàönïsia. Möåt söë haâng xuêët khêíu cuäng àûúåc tiïu thuå trong nûúác, nhûng phêìn lúán àûúåc taái xuêët - khoaãng möåt nûãa töíng söë haâng xuêët khêíu cuãa Singapo. Singapo nùçm trong söë nhûäng nhaâ àau tû lúán nhêët vaâo Malaisia, Thaái Lan vaâ Inàönïsia, trong nùm 1996, mûác àêìu tû trûåc tiïëp ra nûúác ngoaâi (FDI) cuãa Singapo vaâo caác nûúác naây ûúác tñnh laâ 14%. Àêìu tû cuãa Singapo vaâo Malaisia ngang bùçng vúái Nhêåt Baãn. Do vêåy, kïí tûâ khi cuöåc khuãng hoaãng nöí ra úã Thaái Lan vaâ traân sang caác nûúác Malaisia vaâ Inàönïsia, Singapo àaä nïu yá kiïën thaânh lêåp möåt diïîn àaân àa phûúng àïí baão laänh thû tñn duång cuãa caác ngên haâng Inàönïsia. Thaáng Tû 1998, Singapo àaä trònh baây chi tiïët möåt kïë hoaåch cêëp khoaãn baão laänh tñn duång thûúng maåi 5 tyã USD cho Inàönïsia. Àïí tiïëp tuåc àoáng vai troâ möåt trung têm cung cêëp caác dõch vuå thûúng maåi, vêån taãi taâu thuyã vaâ caãng biïín cuãa khu vûåc, Singapo coá thïí thêëy coá lúåi khi múã röång vai troâ phöëi húåp haânh àöång cuãa mònh. Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái. Thûúng maåi vaâ caånh tranh 35

50 cuãa caác nûúác chêu AÁ vaâ chõu taác àöång trûåc tiïëp nhêët laâ Haân Quöëc. Giaãm giaá xuêët khêíu chêu AÁ cuäng coá thïí laâ do caånh tranh vïì giaá caã tûúng ûáng. Caác nûúác chêu AÁ coá xu thïë caånh tranh maånh vúái nhau hún laâ vúái caác àöëi thuã xuêët khêíu khaác trïn thïë giúái, phêìn lúán laâ vò tñnh tûúng àöìng ngaây caâng cao hún trong cú cêëu xuêët khêíu. Àiïìu naây chó ra rùçng nïëu têët caã caác nûúác Àöng AÁ àïìu haå giaá xuêët khêíu àöìng thúâi thò khöng coá möåt nûúác naâo tùng àûúåc thõ phêìn hay tùng kim ngaåch xuêët khêíu vaâ taác àöång chuã yïëu vêîn seä laâ giaá xuêët khêíu giaãm ài. Àêy coá thïí laâ möåt nguyïn nhên chñnh cuãa nhûäng nûúác chõu khuãng hoaãng, àùåc biïåt laâ trong lônh vûåc haâng àiïån tûã. Taác àöång tûúng tûå coá thïí thêëy qua tònh hònh xuêët khêíu nöng saãn (xem höåp 2.5). Ngûúåc laåi, sau cuöåc khuãng hoaãng àöìng peso nùm 1995, giaá thaânh àún võ saãn phêím xuêët khêíu laåi khöng giaãm nhiïìu trong giai àoaån khöëi lûúång xuêët khêíu cuãa Mïhicö tùng. Coá ba àiïìu lyá giaãi cho vêën àïì naây: (a) giaá trõ bùçng àöìng àöla cuãa thûúng maåi quöëc tïë tùng nhanh trong nùm 1995, khöng giöëng nhû hiïån taåi; (b) phêìn lúán sûå tùng trûúãng xuêët khêíu nhanh cuãa Mïhicö laâ xuêët khêíu qua laåi giûäa caác haäng sang Myä tûâ caác nhaâ maáy maquiladora (khu chïë xuêët); (c) khöng coá khuãng hoaãng khu vûåc lan röång nghiïm troång nhû úã Àöng AÁ. Triïín voång vaâ chñnh saách Nhûäng vêën àïì vaâ triïín voång trûúác mùæt. Do sûå trò trïå cuãa mûác tùng trûúãng thûúng maåi thïë giúái tñnh theo giaá danh nghôa cuãa àöìng àöla, sûå vûäng maånh cuãa àöìng àöla Myä, sûå suy giaãm cuãa tùng trûúãng vaâ nhêåp khêíu cuãa Nhêåt Baãn vaâ sûå suåp àöí thûúng maåi trong nöåi böå khu vûåc chêu AÁ nïn tònh hònh xuêët khêíu khöng thïí höìi phuåc nhanh. Thûåc ra, rêët coá thïí coân coá nhûäng cuá söëc tiïu cûåc gêy bêët öín àõnh àöëi vúái nïìn kinh tïë khu vûåc. Ruãi ro naây àoâi hoãi phaãi coá sûå chuá yá úã cêëp ra quyïët àõnh chñnh saách cao nhêët. Xuêët khêíu chêu AÁ phuå thuöåc trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp vaâo tùng trûúãng thûúng maåi thïë giúái. Bêët cûá cuá söëc naâo nûäa túái giaá trõ àöìng àöla àöëi vúái caác àöìng tiïìn khaác seä laâm tùng sûå bêët öín àõnh. Moåi nöî lûåc cuãng cöë seä coá xu thïë àêíy giaá àöìng àöla xuöëng thêëp nûäa. Tyã giaá höëi àoaái yïn - àöla cuäng cêìn àûúåc àùåc biïåt quan têm vò bêët kyâ cuá söëc naâo aãnh hûúãng àïën noá àïìu taác àöång tiïu cûåc àïën caác khaã nùng höìi phuåc cuãa khu vûåc. Ngoaâi vêën àïì tyã giaá, cêìn coá caác biïån phaáp àïí laâm söëng laåi nïìn thûúng maåi thïë giúái vaâ nhu cêìu nhêåp khêíu úã caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín. Àiïìu söëng coân laâ phaãi ài theo chñnh saách múã cûãa caác thõ trûúâng toaân cêìu thûá khöng phaãi laâ chuã nghôa baão höå khu vûåc, àùåc biïåt laâ úã Têy Êu, núi maâ sûå höìi phuåc tiïëp tuåc seä cuãng cöë cêìu cuãa thïë giúái, song chó khi maâ khu vûåc naây múã cûãa àöëi vúái têët caã caác thõ trûúâng trïn thïë giúái Nûúác Myä àaä vaâ àang giuáp duy trò caác thõ trûúâng múã vaâ giûä öín àõnh möåt khöëi lûúång nhêåp khêíu lúán hún, àiïìu naây rêët quan troång àöëi vúái sûå höìi phuåc úã chêu AÁ. Nhêåt Baãn àaä thöng baáo biïån phaáp kñch thñch taâi chñnh, nhûng nûúác naây phaãi àaãm baão rùçng biïån phaáp kñch thñch naây coá hiïåu quaã trong thuác àêíy tùng trûúãng vaâ nhêåp khêíu. Töëc àöå vaâ thaânh cöng cuãa sûå höìi phuåc úã Àöng AÁ phuå thuöåc rêët nhiïìu vaâo khaã nùng cuãa chêu Êu, Myä vaâ Nhêåt Baãn trong viïåc àiïìu chónh sûå mêët cên àöëi thûúng maåi lúán. Caác nguöìn tñn duång thûúng maåi cuäng giuáp cho sûå höìi phuåc vaâ laâm tùng cêìu trong khu vûåc chêu AÁ. Nhêåt Baãn vaâ caác nûúác coá mûác thu nhêåp cao khaác trong khu vûåc nhû Singapo (xem höåp 2.4), coá thïí seä höî trúå cho viïåc thûåc hiïån nhûäng yá tûúãng naây. Khuyïën khñch caác luöìng vöën àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi (FDI) túái caác nûúác chõu khuãng hoaãng, àùåc biïåt àöëi vúái caác ngaânh kinh tïë coá thïí saãn xuêët caác haâng hoaá trao àöíi àûúåc, seä laâ möåt cöng cuå chñnh saách quöëc gia coá tñnh söëng coân àïí thuác àêíy xuêët khêíu vaâ thûúng maåi. Giaãi quyïët caác vêën àïì cuãa cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh vaâ hïå thöëng ngên haâng laâ àiïìu cú baãn, àùåc biïåt laâ àaãm baão cho caác haäng saãn xuêët haâng xuêët khêíu coá tñn chó töët khaã nùng 36 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

51 HÖÅP 2.5 Nöng nghiïåp Thaái Lan: Laâm nhiïìu, ùn ñt Trûúác cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ nùm 1997, caán cên thûúng maåi Thaái Lan noái chung laâ cên bùçng. Tuy nhiïn, tûâ khi cuöåc khuãng hoaãng nöí ra, theo söë liïåu tûâ caác nguöìn haån chïë, dûúâng nhû caán cên thûúng maåi töíng thïí àaä bõ taác àöång maånh. Trong khi kim ngaåch xuêët khêíu àûúåc ûúác tñnh tùng khoaãng 16,6% (theo Ngên haâng Trung ûúng Thaái Lan, 1998). Sûå suy giaãm trong caán cên thûúng maåi naây laâm cho Thaái Lan khoá khùn hún trong viïåc àaåt àûúåc sûå höìi phuåc caán cên thanh toaán vaäng lai, möåt sûå cêìn thiïët goáp phêìn àiïìu chónh àöëi vúái cuöåc khuãng hoaãng. Phêìn lúán lyá do giaãm giaá àöëi vúái caác mùåt haâng xuêët khêíu khaác nhau coá thïí laâ do sûå cêìn thiïët àöëi vúái caác nhaâ xuêët khêíu phaãi chêëp nhêån giaá thêëp nïëu hoå muöën tùng thõ phêìn cuãa mònh trïn caác thõ trûúâng thïë giúái. Caác nöng saãn khöëi lûúång lúán nhû gaåo, cao su vaâ ngö àûúåc xem nhû laâ caác mùåt haâng thuêìn chuãng àûúåc baán ñt hay nhiïìu úã mûác giaá nhû nhau trïn toaân thïë giúái, trûâ sûå chïnh lïåch do chi phñ vêån chuyïín vaâ caác yïëu töë khaác. Tuy nhiïn, cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ àaä laâ möåt cuá söëc lïn toaân böå nïìn kinh tïë thïë giúái àïën mûác gêy taác àöång maånh lïn giaá caã thïë giúái àöëi vúái rêët nhiïìu loaåi haâng hoaá nhû cao su, mùåt haâng maâ caác nûúác chõu khuãng hoaãng laâ nhûäng saãn xuêët quan troång. Hún nûäa, thêåm chñ caác loaåi haâng hoaá coá veã thuêìn chuãng thûúâng cuäng bao göìm nhiïìu àùåc tñnh dêîn àïën sûå khaác nhau àaáng kïí vïì giaá haâng hoaá trïn caá thõ trûúâng thïë giúái. Viïåc àiïìu chónh vïì söë lûúång trong hoaåt àöång xuêët khêíu nöng saãn cuäng laâ möåt khña caånh quan troång trong caán cên thûúng maåi Thaái Lan. Kïí tûâ khi cuöåc khuãng hoaãng bùæt àêìu vaâo nûãa cuöëi nùm 1997, àaä coá rêët ñt cú höåi àïí caác nhaâ saãn xuêët àiïìu chónh caác quyïët àõnh vïì saãn lûúång cuãa hoå sao cho tûúng ûáng vúái caác biïån phaáp khuyïën khñch giaá múái. Sûå gia tùng àaáng kïí trong caác yïëu töë àêìu vaâo nhû phên boán vaâ nûúác àaä xaãy ra trong vuå thu hoaåch luáa thûá hai vaâo cuöëi nùm Mùåc duâ Thaái Lan khöng bõ taác àöång cuãa El Nino gêy haån haán nghiïm troång nhû Inàönïsia, nhûng caác yïëu töë khñ hêåu khö hanh àaä laâm giaãm saãn lûúång cuãa nhiïìu vuå thu hoaåch haâng nùm nhû nhaän vaâ sêìu riïng. Têët nhiïn, ngay caã nïëu saãn lûúång thu àûúåc khöng thay àöíi thò lûúång xuêët khêíu coá thïí tùng lïn àaáng kïí do kïët quaã cuãa sûå suy giaãm cêìu trong nûúác sau khi giaá tiïu duâng tùng maånh. Möåt sûå lyá giaãi àún giaãn vïì baãn chêët cuãa nhûäng thay àöíi vïì giaá caã vaâ saãn lûúång do cuöåc khuãng hoaãng gêy ra coá thïí thêëy àûúåc qua viïåc kiïím chûáng nhûäng thay àöíi vïì khöëi lûúång xuêët khêíu nöng saãn vaâ giaá caã giûäa quyá I-1997 vaâ quyá I Caác kïët quaã (trong baãng dûúái àêy) àaä cho thêëy möåt sûå gia tùng àaáng kïí vïì khöëi lûúång xuêët khêíu theo muâa vuå cuãa Thaái Lan kïí tûâ khi coá cuöåc khuãng hoaãng. Sûå gia tùng bònh quên gêìn 40% laâ kïët quaã cuãa sûå gia tùng khöëi lûúång xuêët khêíu cuãa têët caã caác haâng hoaá àûúåc quan têm, trûâ thuöëc laá. Möåt söë trong nhûäng gia tùng naây - vñ duå, 76% àöëi vúái gaåo, 99% àöëi vúái hoa quaã tûúi vaâ hún 200% àöëi vúái ngö laâ rêët lúán. Sûå gia tùng khöëi lûúång bònh quên lúán gêëp hai lêìn tùng trûúãng khöëi lûúång cuãa töíng thïí caác mùåt haâng. Tuy nhiïn, nhûäng gia tùng trong khöëi lûúång xuêët khêíu naây laåi àûúåc buâ àùæp búãi sûå suy giaãm àaáng kïí cuãa giaá caã tñnh theo giaá trõ àöìng àöla cuãa hêìu hïët caác mùåt haâng naây. Sûå giaãm giaá quöëc tïë cuãa cuâng caác mùåt haâng naây coá thïí lyá giaãi sûå suy giaãm giaá xuêët khêíu caác mùåt haâng àoá. Tuy nhiïn, sûå giaãm giaá naây laâ àùåc biïåt lúán so vúái giaá thïë giúái àöëi vúái caác haâng hoaá nhû gaåo, hoa quaã vaâ ngö, nhûäng mùåt haâng maâ Thaái Lan àaä tùng maånh khöëi lûúång xuêët khêíu. Mùåc duâ nhûäng gia tùng nhúâ vaâo tùng khöëi lûúång xuêët khêíu naây laâ rêët quan troång, song dûúâng nhû khoaãng 80% sûå giaãm giaá caác mùåt haâng nöng saãn naây coá thïí àûúåc lyá giaãi búãi nhûäng biïën àöång vïì giaá caã thïë giúái. Tònh hònh xuêët khêíu nöng saãn trong thúâi gian túái cuãa Thaái Lan seä hïët sûác quan troång. Giaá caã àûúåc cuãng cöë nhúâ àöìng baåt vûäng, khöng coân nghi ngúâ gò nûäa, seä laâm tùng saãn xuêët haâng hoaá nöng saãn, àem laåi nhiïìu muâa vuå hún àïí xuêët khêíu. Tuy nhiïn, dûúâng nhû laâ sûå caãi thiïån nhiïìu vïì giaá nöng saãn nhúâ phaá giaá àöìng baåt seä khöng thïí duy trò àûúåc lêu daâi. Nguöìn: Mc Kibbin vaâ Martin, Nhûäng thay àöíi trong xuêët khêíu theo muâa vuå úã Thaái Lan tûâ quyá I àïën quyá I Tyã troång bònh quên (%) Saãn lûúång (% thay àöíi) Giaá (% thay àöíi) Giaá thïë giúái (% thay àöíi) Gaåo 36,3 75,9-23,4-14,1 Cao su 38,2 15,5-39,3-39,0 Caác saãn phêím tinh böåt sùæn 12,9 8,3-15,6-10,7 Thõt gaâ àöng laånh 6,9 49,7-25,5-8,3 Hoa quaã tûúi 0,7 99,0-31,6-7,0 Caâ phï 3,8 8,2 33,9 11,7 Laá thuöëc laá 0,7-24,9-23,0-17,9 Ngö 0,4 203,9-57,3-6,9 Töíng cöång 100,0 39,7* - 26,7-21,8 * Bònh quên theo troång söë. Nguöìn: Baãn tin haâng thaáng cuãa Ngên haâng Trung ûúng Thaái Lan; Söë liïåu haâng hoaá cuãa Ngên haâng Thïë giúái. Thûúng maåi vaâ caånh tranh 37

52 tiïëp cêån vúái caác khoaãn vay. Vïì trung haån. Ngay caã khi caác yïëu töë chu kyâ trong thûúng maåi thïë giúái àûúåc caãi thiïån vaâ xuêët khêíu tûâ caác nûúác Àöng AÁ höìi phuåc, caác vêën àïì chñnh saách cú baãn vêîn cêìn phaãi àûúåc chuá yá. Thûá nhêët, cêìn phaãi traánh caác chñnh saách cöng nghiïåp khöng roä raâng vaâ caãi tiïën khöng chó kyã luêåt trong khu vûåc taâi chñnh maâ coân caã quy àõnh vïì kïë toaán vaâ àiïìu haânh cöng ty. Thûá hai, chñnh saách trong nûúác nïn nöî lûåc thu huát àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi trúã laåi vúái caác ngaânh nghïì xuêët khêíu, khöng chó àïí àêìu tû trûåc tiïëp trûúác mùæt, maâ coân laâm giaãm caác ruãi ro vaâ tùng khaã nùng hoaåt àöång thaânh cöng trong möåt möi trûúâng saãn xuêët toaân cêìu múái. Thûá ba, àïí khuyïën khñch hoaåt àöång thûúng maåi trong khu vûåc chêu AÁ ñt chõu taác àöång vaâ chùåt cheä hún cêìn phaãi giaãm maånh caác raâo chùæn thûúng maåi giûäa caác nûúác, àùåc biïåt trong caác ngaânh saãn xuêët thay thïë haâng nhêåp khêíu coá mûác àöå sûã duång vöën cao vaâ coá quy mö lúán, maâ khöng chó dûåa trïn nïìn taãng àõnh hûúáng xuêët khêíu. Cuöëi cuâng, chñnh phuã caác nûúác phaãi tiïëp tuåc àêìu tû vaâo giaáo duåc, àùåc biïåt giaáo duåc úã cêëp trung hoåc vaâ nêng cêëp nguöìn nhên lûåc nhùçm caãi thiïån khaã nùng caånh tranh vïì nhên cöng. Caác thoaã thuêån phöëi húåp haânh àöång trong khu vûåc àaä vaâ àang àûúåc thûåc hiïån khaá húåp lyá cho àïën nay, song cêìn phaãi hûúáng xa hún vaâo viïåc phên tñch vaâ àõnh hûúáng chñnh saách so vúái nhûäng gò àang laâm hay àaä laâm trong thúâi kyâ khuãng hoaãng. Chuá thñch 1. Nhûäng kïët quaã naây àïìu dûåa trïn ûúác lûúång maãng (nhûäng aãnh hûúãng cöë àõnh) àöëi vúái möîi nûúác cho mûúâi mùåt haâng chïë taåo xuêët khêíu àûáng àêìu trong nhûäng nûúác naây (Bhattacharya, Ghosh vaâ Jansen, 1998). AS( i, t) a c( i) d( t) 1 D1( t) SC i, t ) 2D2( t) SC( i, t ) Vñ duå, trong trûúâng húåp S cho biïët thõ phêìn trïn thïë giúái cuãa Malaisia, SC laâ thõ phêìn tûúng ûáng cuãa Trung Quöëc. toaán tûã sai phên vaâ chó söë i vaâ t cho biïët chuãng loaåi haâng vaâ thúâi gian tûúng ûáng. Nhûäng biïën söë giaã c(i) laâ giaá trõ khaác cho nhoám saãn phêím vúái maä söë coá hai chûä söë SITC, trong khi söë d(t) tñnh möåt giaá trõ khaác trong tûâng thúâi kyâ; c(i) loaåi boã sûå khaác biïåt cöë àõnh giûäa caác nhoám saãn phêím, coân d(t) loaåi boã nhûäng yïëu töë liïn quan túái thúâi gian quen thuöåc cuãa têët caã caác thõ trûúâng. D laâ möåt biïën söë 0 àûúåc duâng àïí chia giai àoaån thaânh hai giai àoaån nhoã: vaâ Hïå söë??? 1 vaâ??? 2 2 xaác àõnh nhûäng aãnh hûúãng thay thïë cuãa 1% gia tùng thõ phêìn Trung Quöëc trong giai àoaån hai. Quy mö cuãa mêîu hònh naây göìm 80 quan saát. 2. Ernst Ernst, Diwan vaâ Hoekman, e( i, ) ( t 5. Nhûäng nghiïn cûáu ban àêìu cho thêëy laâ nïëu giaá xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ tùng 10% thò khöëi lûúång haâng xuêët khêíu tùng tûâ 4% àïën 6% (xem Dasgupta. Hulu vaâ Das Gupta. 1995). 6. Giaá nhêåp khêíu cuäng seä giaãm tûúng tûå hoùåc úã mûác àöå tûúng tûå vaâ vò vêåy àiïìu naây khöng nhêët thiïët gêy ra mêët maát thu nhêåp vïì àiïìu kiïån thûúng maåi mêåu dõch. Chó khi giaá tûúng quan giaãm thò àiïìu kiïån thûúng maåi múái bõ xêëu ài möåt caách àaáng kïí. 7. Muscatelli vaâ nhûäng ngûúâi khaác (1994). 38 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

53 Chûúng ba Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng Lim Beng Poon àang phaãi gaánh chõu hêåu quaã cuãa... Öng Lim, möåt caán böå quaãn lyá cêëp phoâng cuãa möåt ngên haâng thûúng maåi Malaisia, caãm thêëy vö cuâng àau loâng khi giaá trõ cuãa àöìng ringgit giaãm maånh so vúái àöìng àöla Myä. Sûå giaãm giaá trõ naây àaánh vaâo àuáng chöî àau nhêët cuãa öng àoá laâ viïåc chùm lo cho hai àûáa con àang theo hoåc àaåi hoåc taåi Myä, vaâ öng phaãi traã tiïìn hoåc cho caác con bùçng àöla Myä. Öng than vaän: Bêy giúâ söë tiïìn töi phaãi chi tùng hún 15%. Laåy Chuáa, hy voång rùçng nhûäng khoá khùn naây seä qua ài (trñch trong Cú höåi cuãa anh àaä àïën Alkman Granitsas vaâ nhûäng ngûúâi khaác, Far Eastern Economic Review, ngaây 11 thaáng Chñn 1997). Indra Gunawan... àûáng nhû trúâi tröìng cuâng vúái àaám àöng tuå têåp bïn ngoaâi truå súã chñnh taåi Jakarta cuãa Ngên haâng Harapan Santosa. Àêy laâ möåt trong 16 ngên haâng maâ Chñnh phuã Inàönïsia àaä phaãi ra lïånh àoáng cûãa höìi àêìu thaáng Mûúâi möåt nhùçm cûáu vaän hïå thöëng taâi chñnh àang bõ khuãng hoaãng. Sûå kiïån naây àaä laâm àöng kïët tiïìn gûãi tiïët kiïåm cuãa haâng ngaân ngûúâi vaâ cuäng aãnh hûúãng túái cuöåc söëng cuãa nhên viïn ngên haâng. Gunawan laâ möåt trong söë hoå. Anh noái: Töi àïën àêy thay mùåt cho caác àöìng nghiïåp cuãa töi. Hoå laâ nhûäng ngûúâi laâm cöng ùn lûúng bònh thûúâng nhû nhûäng ngûúâi laái xe hay nhûäng nhên viïn vùn phoâng khaá c, nhûng bêy giúâ hoå àaä bõ lêm vaâo caãnh thêët nghiïåp. Möåt luác sau nhûäng caãnh saát àïën vaâ xua àuöíi anh ài trong khi cöí anh vêîn àeo [têëm biïín phaãn àöëi] NAÅN NHÊN CUÃA SÛÅ THANH LYÁ - Suresh Unny, Trêån chiïën tiïëp theo, Taåp chñ Far Eastern Economic Review, ngaây 20 thaáng Mûúâi möåt Trong nhiïìu nùm, caác con höí chêu AÁ àaä duy trò àûúåc mûác laäi suêët thûåc dûúng vaâ khöng ngûâng tûå do hoaá hïå thöëng taâi chñnh cuãa hoå vaâ nöî lûåc xêy dûång möåt maång lûúái thïí chïë höî trúå cho caác hoaåt àöång trïn(1). Khu vûåc taâi chñnh phaát triïín sêu röång hún do caác yïëu töë cú baãn trïn àêy àaä khuyïën khñch hoaåt àöång gûãi tiïìn tiïët kiïåm cuãa ngûúâi dên thöng qua hïå thöëng caác ngên haâng trong nûúác (xem biïíu àöì 3.1). Hiïån tûúång naây traái ngûúåc vúái thûåc traång àaä diïîn ra úã caác nûúác àang phaát triïín trong thúâi kyâ khuãng hoaãng taâi chñnh khi maâ vai troâ trung gian taâi chñnh trong nûúác thûúâng yïëu. Vñ duå nhû úã Mïhicö nùm 1994, tñn duång trong nûúác chó chiïëm dûúái 50% töíng saãn 39

54 phêím quöëc nöåi (GDP), vaâ úã AÁchentina, con söë naây laâ dûúái 20% nùm Mùåc duâ hïå thöëng taâi chñnh úã caác nûúác Àöng AÁ àaä àaåt àûúåc nhûäng tiïën böå nhêët àõnh song vêîn hoaåt àöång theo phûúng thûác khöng coá thõ trûúâng traái phiïëu, thiïëu sûå giaám saát an toaân vaâ, úã möåt söë nûúác, vai troâ can thiïåp cuãa chñnh phuã coân lúán. Nhûäng yïëu keám naây àaä dêîn àïën caác sai lêìm nghiïm troång trong viïåc phên böí caác nguöìn lûåc, khu vûåc taâi chñnh ngêåp sêu vaâo caác lônh vûåc hoaåt àöång coá nhiïìu ruãi ro, cú cêëu taâi saãn núå cuäng mang nhiïìu ruãi ro vaâ sûå phaát triïín thïí chïë keám. Cho maäi àïën gêìn àêy, caác yïëu keám naây vêîn coân bõ che àêåy búãi töëc àöå tùng trûúãng cao, tyã lïå tiïët kiïåm lúán vaâ nguöìn ngên saách döìi daâo. Xeát vïì khña caånh huy àöång vöën cöí phêìn, trong nùm 1996, khu vûåc chêu AÁ coá tyã lïå huy àöång qua thõ trûúâng cöí phiïëu trïn GDP cao nhêët trong söë caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín (xem biïíu àöì 3.1). Xeát vïì sûå chu chuyïín cuãa caác nguöìn vöën múái, hïå thöëng ngên haâng úã hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ àaä àaãm àûúng vai troâ trung gian taâi chñnh. Khi maâ thõ trûúâng cöí phiïëu phaát triïín maånh trong nhûäng nùm 1990 thò thõ trûúâng traái phiïëu vaâ caác loaåi chûáng khoaán khaác laåi bõ tuåt hêåu. Taåi nhûäng nûúác maâ thõ trûúâng traái phiïëu coá phaát triïín möåt chuát, vñ duå nhû úã Haân Quöëc, thò ngên haâng thûúâng àoáng vai troâ baão laänh cho caác loaåi traái phiïëu vaâ caác loaåi chûáng khoaán cöng ty khaác vaâ giao dõch trïn thõ trûúâng thûá cêëp coân bõ haån chïë. Hún nûäa, nhûäng thay àöíi nhanh vïì cú cêëu trong nïìn kinh tïë thûåc laåi àoâi hoãi phaãi coá sûå caãi tiïën trong caách thûác quaãn lyá hoaåt àöång saãn xuêët cuãa caác cöng ty; vaâ àöëi vúái àiïìu naây thò caác thõ trûúâng chûáng khoaán mang yá nghôa rêët quan troång. Viïåc thiïëu caác thõ trûúâng vöën phaát triïín coá nghôa laâ viïåc giaám saát caác cöng ty vïì cú baãn laâ traách nhiïåm cuãa caác ngên haâng vaâ viïåc giaám saát naây àaä khöng àûúåc böí trúå búãi caác töí chûác taâi chñnh khaác. Hïå thöëng taâi chñnh phaát triïín khêåp khiïîng naây cuäng coá nghôa laâ coân thiïëu sûå phên taán ruãi ro vaâ àiïìu naây àaä laâm gia tùng taác àöång cuãa caác cuá xöëc túái hïå thöëng ngên haâng. Thêåm chñ ngay tûâ trûúác nùm 1997, hïå thöëng taâi chñnh phaát triïín khêåp khiïîng àaä laâ möåt thaách thûác àöëi vúái sûå phaát triïín. Taåi têët caã caác nûúác trong khu vûåc caác thõ trûúâng taâi chñnh phi ngên haâng àûúåc múã ra àïí huy àöång caác nguöìn vöën daâi haån nhùçm höî trúå taâi chñnh cho cú súã haå têìng - vúái nhu cêìu vöën àêìu tû haâng nùm lïn túái 150 tyã USD - cuäng nhû àêìu tû daâi haån cho caác lônh vûåc khaác, kïí caã àêìu tû cho xêy dûång nhaâ úã. Hïå thöëng lûúng hûu hiïån taåi cuãa nhiïìu nûúác cuäng rêët cêìn phaãi àûúåc caãi töí, àùåc biïåt laâ viïåc quaãn lyá caác quyä àêìu tû vaâ àiïìu naây cuäng coá nghôa rùçng caác thõ trûúâng vöën cêìn phaãi àûúåc phaát triïín hún nûäa. Tuy hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ coá nguöìn nhên lûåc tûúng àöëi treã, song xeát BIÏÍU ÀÖÌ Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

55 trïn toaân khu vûåc (chêu AÁ) thò vêën àïì söë ngûúâi cao tuöíi tùng nhanh àaä gêy sûác eáp àoâi hoãi phaãi thuác àêíy caãi töí hïå thöëng lûúng hûu. Khöng giöëng nhû caác xu thïë diïîn ra úã caác khu vûåc àang phaát triïín khaác, viïåc caác cöng ty nûúác ngoaâi àûúåc tham gia vaâo lônh vûåc dõch vuå taâi chñnh úã caác nûúác Àöng AÁ coân gùåp nhiïìu caãn trúã lúán. Tuy nhiïn, nhûäng khoá khùn úã caác nûúác Àöng AÁ laåi naãy sinh trong hïå thöëng ngên haâng(2).cuäng giöëng nhû caác nûúác àang phaát triïín khaác, hïå thöëng ngên haâng úã caác nûúác Àöng AÁ coá möåt söë yïëu keám nhû: tyã lïå àuã vöën cuãa caác ngên haâng thêëp; haån mûác cho vay àöëi vúái caác àöëi tûúång ài vay laâ caác caá nhên hay nhoám ngûúâi vay liïn quan àûúåc quy àõnh chûa húåp lyá vaâ viïåc thûåc hiïån cuäng khöng nghiïm tuác; caác quy trònh phên loaåi taâi saãn vaâ caác quy àõnh (trñch lêåp quyä) phoâng ngûâa caác töín thêët (coá thïí phaát sinh trong quaá trònh hoaåt àöång) khöng àaåt tiïu chuêín quöëc tïë viïåc cöng khai hoaá thöng tin vaâ sûå minh baåch cuãa hoaåt àöång ngên haâng coân yïëu keám; thiïëu nhûäng quy àõnh vïì möåt chñnh saách giaãi thoaát cho caác töí chûác taâi chñnh gùåp khoá khùn; vaâ cöng taác giaám saát hoaåt àöång coân non yïëu. Nhûäng yïëu keám trong cöng taác quaãn lyá caác ngên haâng, cuâng vúái caác chñnh saách cuãa chñnh phuã thûúâng coá aãnh hûúãng hoùåc trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp túái sûå yïëu keám àoá, àaä dêîn àïën tònh hònh hoaåt àöång khöng hiïåu quaã. Coá leä àiïím yïëu nhêët laâ viïåc phaát triïín thïí chïë cuãa caác ngên haâng coân haån chïë. Vñ duå, hêìu hïët viïåc cho vay tiïìn àïìu dûåa trïn phûúng thûác thïë chêëp chûá khöng phaãi dûåa trïn cú súã ngên lûu vaâ àiïìu naây laâm cho viïåc phên tñch khaã nùng sinh lúåi hoùåc ruãi ro cuãa dûå aán cho vay caâng thïm röëi rùæm. Nguöìn tñn duång thûúâng coá xu hûúáng àïën vúái caác caá nhên hoùåc töí chûác coá quan hïå vúái chñnh phuã hoùåc vúái öng chuã caác ngên haâng tû nhên vaâ àûúåc roát vaâo caác ngaânh àûúåc ûu àaäi, chûá ñt dûåa trïn caác doâng tiïìn luên chuyïín àûúåc dûå kiïën, kïët quaã phên tñch khaã nùng thûåc tiïîn vaâ giaá trõ cuãa caác taâi saãn thïë chêëp coá khaã nùng thu höìi. HÖÅP 3.1 Caác trung têm nûúác ngoaâi: Trûúâng húåp cuãa Thaái Lan Cú cêëu töí chûác vaâ nhûäng chñnh saách khuyïën khñch àùåc biïåt cuãa Trung têm hoaåt àöång ngên haâng quöëc tïë Bangkok (BIBF) àaä goáp phêìn khöng nhoã dêîn àïën cuöåc khuãng hoaãng úã Thaái Lan. Thaáng Ba 1993, 46 ngên haâng thûúng maåi trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi àaä àûúåc pheáp tham gia vaâo caác hoaåt àöång ngên haâng quöëc tïë taåi Bangkok. Nùm 1994 caác ngên haâng hoaåt àöång theo cú chïë BIBF àûúåc hûúãng nhiïìu àùåc quyïìn hún, bao göìm caã quyïìn àûúåc múã caác chi nhaánh ngoaâi àõa phêån Bangkok vaâ phaát haânh chûáng chó tiïìn gûãi theo thoaã thuêån. Do coá nhûäng khuyïën khñch àùåc biïåt, BIBF àaä taåo ra möåt kïnh quan troång cho khu vûåc taâi chñnh trong nûúác huy àöång caác nguöìn vöën ngoaåi tïå ngùæn haån (hònh thûác cho vay ra-vaâo ). Do caác hiïåp ûúác thuïë song phûúng giûäa Thaái Lan vaâ Nhêåt Baãn, caác ngên haâng Nhêåt Baãn coá thïí duâng caác nguöìn thu nhêåp khaác cuãa caác cöng ty Thaái Lan taåi Nhêåt Baãn, chiïëm khoaãng ¼ thõ phêìn cuãa BIBF, sùén saâng chõu thuïë gûãi tiïìn vaâ tiïën haânh cho caác cöng ty cuãa Thaái Lan vay vúái laäi suêët rêët thêëp. Viïåc cung cêëp vöën naây caâng àûúåc taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi hún khi caác ngên haâng nûúác ngoaâi tham gia vaâo BIBF àûúåc khuyïën khñch trúã thaânh caác chi nhaánh ngên haâng àêìy àuã, viïåc phï duyïåt múã chi nhaánh naây chuã yïëu phuå thuöåc vaâo khöëi lûúång caác khoaãn cho vay. Mûác laäi suêët cho vay quöëc tïë thêëp úã mûác lõch sûã, àùåc biïåt àöëi vúái àöìng yïn Nhêåt Baãn, cuäng laâ möåt yïëu töë khaác laâm cho nguöìn vöën trúã nïn döìi daâo vaâ chi phñ cho vay thêëp. Chñnh vò vêåy, lûúång tiïìn cho vay ra-vaâo àaä tùng maånh trong nhûäng nùm , tûâ 194 tyã baåt lïn túái 794 tyã baåt. Phaãn aánh sûå tùng trûúãng nhanh cuãa phûúng thûác cho vay ra-vaâo cuãa BIBF naây, caác khoaãn cho vay bùçng ngoaåi tïå cuãa caác ngên haâng thûúng maåi Thaái Lan àïën cuöëi nùm 1996 àaä tùng lïn túái 31,5 tyã USD, chiïëm 17% töíng söë tiïìn vay cuãa khu vûåc tû nhên, trong khi àoá caác taâi saãn núå ngùæn haån nûúác ngoaâi cuãa caác ngên haâng naây cuäng tùng maånh. Nguöìn: Kawai vaâ Iwatsubo, Àïí khùæc phuåc nhûäng yïëu keám naây, trong vaâi nùm gêìn àêy, caác nûúác Àöng AÁ àaä tùng cûúâng têåp trung vaâo viïåc phaát triïín möåt hïå thöëng taâi chñnh hoaåt àöång hiïåu quaã vaâ coá tñnh caånh tranh hún. Sûå kiïím soaát gùæt gao cuãa nhaâ nûúác àöëi vúái hïå thöëng taâi chñnh, mùåc duâ àaä coá taác àöång tñch cûåc úã möåt söë nûúác trong khu vûåc, àaä vaâ àang àûúåc boã dêìn úã nhiïìu nûúác. Caác nûúác àaä nhêån thûác àûúåc sûå cêìn thiïët phaãi nêng cêëp vaâ khùæc phuåc nhûäng yïëu keám vïì cú cêëu trong hïå thöëng taâi chñnh cuãa mònh vaâ phaát triïín àa daång hoaá theo nhiïìu chiïìu hûúáng khaác nhau. Vñ duå, möåt uyã ban cuãa Haân Quöëc àaä àïì xuêët möåt söë thay àöíi cú baãn trong hïå thöëng taâi chñnh cuãa hoå ngay tûâ àêìu nùm Chñnh phuã Philippin àaä Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 41

56 tùng cûúâng cöng taác kiïím soaát caác ngên haâng. Tuy nhiïn, trong khi gùåp khoá khùn trong viïåc kiïím soaát vïì söë lûúång, thò dûúâng nhû nhûäng caãi tiïën vïì chêët lûúång cöng taác giaám saát laåi khöng bùæt kõp vúái nhûäng bûúác phaát triïín nhanh choáng cuãa khu vûåc taâi chñnh, àùåc biïåt trûúác töëc àöå höåi nhêåp taâi chñnh quöëc tïë hiïån nay. ÚÃ möåt söë nûúác khaác, thûúâng laâ àïí giaãi quyïët cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh trong nhûäng nùm gêìn àêy, hoå àaä chuá troång túái cöng taác cuãng cöë chêët lûúång giaám saát - cuâng vúái viïåc tùng tyã lïå àuã vöën, caãi tiïën caác tiïu chñ cho vay, núái röång quyïìn súã hûäu nûúác ngoaâi, nêng cao hún nhûäng yïu cêìu vïì khaã nùng thanh toaán vaâ tùng cûúâng tñnh minh baåch. Tuy vêåy, úã caác nûúác Àöng AÁ, sûå khêín thiïët phaãi caãi töí laåi coá veã úã mûác thêëp hún. Do caác ngên haâng hoaåt àöång coá veã laânh maånh nïn ñt coá yïu cêìu chñnh thûác hoùåc cöng khai àùåt ra àöëi vúái chñnh phuã trong viïåc caãi töí hún nûäa. Söë liïåu trong baáo caáo thûúâng niïn cuãa caác ngên haâng thûúng maåi cho thêëy rùçng khaã nùng sinh lúâi xaác àõnh àûúåc cuãa nhiïìu ngên haâng Àöng AÁ trong nhûäng nùm 1990 cao hún so vúái úã caác nûúác khaác. Trong khi toaân böå mûác chi phñ trung gian, àûúåc tñnh toaán theo mûác chïnh lïåch roâng vïì laäi suêët (xem biïíu àöì 3.2), cuãa caác nûúác Àöng AÁ úã mûác cao, thò tyã lïå giûäa chi phñ thu nhêåp (xem biïíu àöì 3.3) laåi khöng cho thêëy sûå keám hiïåu quaã vïì töíng thïí. ro. Vñ duå, úã Thaái Lan, caác cöng ty taâi chñnh khöng àûúåc huy àöång tiïìn gûãi ; vò thïë hoå phaãi dûåa vaâo caác nguöìn vöën coá chi phñ cao hún, vaâ àiïìu naây taåo ra àöång cú khuyïën khñch cho vay vaâo caác dûå aán coá nhiïìu ruãi ro hún. Möåt söë lúán caác cöng ty taâi chñnh coá vöën ñt cuãa Thaái Lan vaâ caác ngên haâng cuãa Inàönïsia, vñ duå, àaä giaãm giaá trõ àaåi lyá (franchise value) cuãa caác töí chûác taâi chñnh, vaâ do vêåy aãnh hûúãng túái caác khuyïën khñch àïí hoaåt àöång thêån troång hún. Sûác caånh tranh vaâ sûå phaát triïín thïí chïë cuãa caác hïå thöëng ngên haâng noái chung caâng bõ caãn trúã búãi sûå tham gia haån chïë cuãa caác ngên haâng nûúác ngoaâi vaâo thõ trûúâng trong nûúác. Nhûäng haån chïë naây, cho duâ mang tñnh àún leã hay töíng thïí ài nûäa, cuäng chûa àuã àïí dêîn àïën sûå àöí vúä ngay cuãa hïå thöëng taâi chñnh. Têët caã caác nûúác Àöng AÁ àaä phaát triïín töët trong mêëy thêåp kyã qua bêët chêëp nhûäng yïëu keám noái trïn. Trûúác àêy, töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë nhanh vaâ tyã lïå tiïìn gûãi tiïët kiïåm trong nûúác cao àaä giuáp cho hêìu hïët hïå thöëng ngên haâng cuãa caác nûúác Àöng AÁ traánh àûúåc nhûäng hêåu quaã bêët lúåi. Tiïìn gûãi tiïët kiïåm cuãa dên chuáng gia tùng, dûúái daång tiïìn gûãi ngên haâng vaâ nhúâ sûå vêån àöång cuãa caác nguöìn vöën vaâ mûác lúåi nhuêån cuãa caác doanh nghiïåp noái chung BIÏÍU ÀÖÌ 3.2 Tuy vêåy, hoaåt àöång cuãa hïå thöëng taâi chñnh úã möåt söë nûúác Àöng AÁ roä raâng toã ra keám hiïåu quaã. Caác ngên haâng thuöåc súã hûäu nhaâ nûúác cuãa Inàönïsia, caác cöng ty taâi chñnh Thaái Lan vaâ caác ngên haâng àaåi lyá Haân Quöëc cho thêëy caác dêëu hiïåu hoaåt àöång ngaây caâng yïëu keám vaâ ruãi ro gia tùng. Hïå thöëng taâi chñnh manh muán - (vñ duå nhû caác ngên haâng thûúng maåi úã Inàönïsia) vaâ caác quy àõnh hay caác caãn trúã khaác àaä haån chïë sûå caånh tranh lêîn nhau giûäa caác loaåi hònh dõch vuå taâi chñnh (vñ duå, giûäa caác ngên haâng thûúng maåi vaâ caác cöng ty taâi chñnh úã Thaái Lan) - caâng laâm yïëu ài tñnh caånh tranh vaâ öín àõnh, àöìng thúâi cuäng goáp phêìn laâm gia tùng ruãi 42 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

57 khaá cao àaä cho pheáp caác ngên haâng coá thïí giaän nhûäng khoaãn cho vay khöng sinh lúâi (NPLS) vaâ tiïëp tuåc haåch toaán caác taâi saãn töìn trïn söí saách maâ khöng gùåp phaãi nhûäng truåc trùåc naâo vïì khaã nùng thanh toaán. Hún nûäa, võ thïë taâi khoaá maånh meä àaä giuáp cho chñnh phuã coá thïí cam kïët, laâm yïn loâng caác nhaâ àêìu tû vaâ nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn tiïët kiïåm rùçng chñnh phuã coá khaã nùng hêåu thuêîn hïå thöëng ngên haâng. Tuy nhiïn, nhûäng yïëu keám trong lônh vûåc taâi chñnh àaä laâm tùng nguy cú xaãy ra möåt cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh Quaá trònh giaãi phoáng taâi chñnh khöng song haânh vúái sûå giaám saát phuâ húåp àaä goáp phêìn laâm tùng thïm ruãi ro. Tûå do hoaá taâi chñnh trong vaâ ngoaâi nûúác àaä dêîn àïën viïåc caånh tranh ngaây caâng tùng àöëi vúái nhûäng ngûúâi ài vay coá võ thïë tñn duång töët, laâm giaãm caác giaá trõ àùåc quyïìn cuãa caác ngên haâng vaâ thuyïët phuåc caác ngên haâng naây theo àuöíi caác chiïën lûúåc àêìu tû coá nhiïìu ruãi ro hún. Sûå ra àúâi nhanh choáng cuãa caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng (NBFIS), thûúâng thiïëu kyã luêåt nöåi böå, thiïëu giaám saát vaâ thiïëu kyã luêåt thõ trûúâng, cuäng laâ möåt nguyïn nhên quan troång nûäa dêîn àïën sûå caånh tranh àöëi vúái caác ngên haâng, àùåc biïåt laâ úã Haân Quöëc vaâ Thaái Lan. hún nûäa, caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng (NEIS) thûúâng ñt àûúåc kiïím soaát vaâ chõu sûå quaãn lyá loãng leão hún so vúái caác ngên haâng, nïn sûå phaát triïín cuãa caác töí chûác naây (vïì söë lûúång vaâ toaân böå nguöìn vöën hoaåt àöång) àaä trûåc tiïëp goáp phêìn laâm tùng khaã nùng àöí vúä cuãa hïå thöëng taâi chñnh. Söë liïåu vïì tûâng ngên haâng vaâ töí chûác phi ngên haâng àaä chûáng minh cho kïët luêån naây: caác cöng ty taâi chñnh Thaái Lan vaâ caác ngên haâng thûúng maåi Haân Quöëc àaä phaát triïín rêët nhanh vaâ dûåa nhiïìu vaâo caác nguöìn vöën vay ngoaåi tïå. Hoaåt àöång cuãa caác ngên haâng nhaâ nûúác noái chung laâ keám hiïåu quaã nhêët vaâ coá tyã lïå cho vay khöng sinh lúâi (NPLS) cao nhêët. Taác àöång keáo daâi cuãa caác chñnh saách trûúác àêy trong viïåc àöëi phoá vúái nïìn taâi chñnh suy yïëu àaä laâm gia tùng aãnh hûúãng cuãa nhûäng yïëu töë bêët lúåi trïn àêy. Caác nûúác Thaái Lan (giai àoaån ), Malaisia ( ) vaâ Inàönïsia (1994) àaä traãi qua nhûäng cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh vaâ khùæc phuåc bùçng möåt phêìn hay toaân böå caác khoaãn cûáu trúå tûâ cöng quyä. Caác khoaãn cûáu trúå naây laåi caâng cuãng cöë quan niïåm ngêìm àõnh vïì sûå baão àaãm cuãa chñnh phuã àöëi vúái tiïìn gûãi, hoùåc thêåm chñ vúái caác taâi saãn núå khaác cuãa ngên haâng, phaá vúä nguyïn lyá thõ trûúâng. Trong möåt vaâi trûúâng húåp, viïåc quaãn lyá caác töí chûác taâi chñnh àaä àûúåc cú cêëu laåi khöng àûúåc caãi thiïån, vaâ àiïìu naây caâng laâm giaãm suát àöång cú khuyïën khñch hoaåt àöång thêån troång trong tûúng lai. Sûå buâng nöí vaâ taân luåi cuãa khu vûåc taâi chñnh. Nhû àaä trònh baây trong chûúng 1, töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë cao trong khu vûåc, phêìn naâo nhúâ kïët quaã cuãa cöng cuöåc caãi töí cú cêëu, àaä dêîn àïën nhûäng aáp lûåc àöëi vúái yïëu töë cêìu chuã yïëu theo hûúáng àêìu tû. Mùåc duâ tyã lïå laåm phaát úã möåt söë nûúác coá tùng, nhûng aáp lûåc lïn cêìu chuã yïëu àûúåc thïí hiïån úã sûå gia tùng thêm huåt taâi khoaãn vaäng lai. Caác nguöìn vöën àêìu tû tû nhên cuäng goáp phêìn vaâ laâm tùng aáp lûåc lïn cêìu. Caác nguöìn àêìu tû tû nhên laâm tùng aáp lûåc àöëi vúái caác yïëu töë kinh tïë vô mö trong BAÃNG 3.1 Cú cêëu hïå thöëng ngên haâng trûúác cuöåc khuãng hoaãng (Söë lûúång caác töí chûác taâi chñnh) Caác ngên haâng thûúng maåi tû nhên trong nûúác Caác ngên haâng nhaâ nûúác Caác ngên haâng àaåi lyá Caác cöng ty taâi chñnh hoùåc chûáng khoaán Caác töí chûác taâi chñnh nûúác ngoaâi Töíng söë Inàönïsia a Haân quöëc Malaysia Philippin b Thaái Lan a. Göìm caã 27 ngên haâng quöëc doanh khu vûåc b. Söë liïåu chûa tñnh àïën caác töí chûác tiïët kiïåm vaâ ngên haâng úã nöng thön. Nguöìn: Tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái dûåa trïn caác nguöìn söë liïåu chñnh thûác Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 43

58 BIÏÍU ÀÖÌ Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

59 BIÏÍU ÀÖÌ 3.4 Nguöìn: Alba vaâ nhûäng ngûúâi khaác, 1998 nûúác vò ba lyá do. Thûá nhêët, do caác nûúác àïìu thûåc hiïån tûå do hoaá taâi khoaãn vöën, viïåc tòm àïën vúái caác khoaãn vay ngoaâi nûúác coá thïí giuáp àiïìu tiïët aáp lûåc lïn cêìu dïî daâng hún. Thûá hai, nhúâ coá töëc àöå tùng trûúãng cao nïn caác nûúác Àöng AÁ trúã nïn hêëp dêîn hún àöëi vúái caác nhaâ àêìu tû. Lyá do cuöëi cuâng laâ laåm phaát giaá taâi saãn vöën àaä tiïìm êín laåi àûúåc thöíi buâng thïm búãi caác nguöìn vöën àêìu tû tû nhên. Kïët quaã laâ caác nguöìn vöën àêìu tû àöí vaâo caác nûúác Àöng AÁ coá xu hûúáng vêån àöång rêët lúán cuâng nhõp vúái caác chu kyâ phaát triïín kinh tïë vô mö trong nûúác - àùåc biïåt laâ úã Inàönïsia, Thaái Lan vaâ Haân Quöëc. Sûå kïët húåp caác chñnh saách kinh tïë vô mö àaä àûúåc sûã duång àïí àöëi phoá vúái caác aáp lûåc gia tùng vaâ caác nguöìn vöën àêìu tû trong nhûäng nùm 1990 àaä taåo thïm àöång lûåc cho nhûäng nguöìn vöën àêìu tû gia tùng - àùåc biïåt laâ àöëi vúái sûå tñch tuå caác khoaãn núå nûúác ngoaâi ngùæn haån vaâ khöng àûúåc baão hiïím vïì ruãi ro ngoaåi höëi. Chñnh saách vïì tyã giaá höëi àoaái cuäng àoáng vai troâ quan troång trong viïåc khuyïën khñch caác luöìng vöën àêìu tû. Quan niïåm vïì ruãi ro tyã giaá thêëp àaä haån chïë caác àöång cú phoâng ngûâa àöëi vúái caác khoaãn vay nûúác ngoaâi vaâ, hún nûäa, laåi taåo ra möåt xu hûúáng tòm àïën vúái caác khoaãn vay ngùæn haån bùçng ngoaåi tïå. Toám laåi, sûå kïët húåp caác chñnh saách àaä thuác àêíy àöång cú vay núå nûúác ngoaâi maâ khöng thûåc hiïån caác biïån phaáp baão hiïím ruãi ro ngoaåi höëi. Trong nhûäng nùm , chñnh saách naây àûúåc noái àïën nhiïìu nhêët úã Thaái Lan vaâ Inàönïsia, vaâ hêåu quaã laâ núå ngùæn haån úã hai nûúác naây tùng lïn rêët nhanh. Cú chïë quaãn lyá cuäng coá aãnh hûúãng rêët lúán àïën nhûäng khaác biïåt vïì àöång cú vaâ khaã nùng ài vay úã möîi nûúác. Vñ duå, úã Inàönïsia, caác ngên haâng bõ haån chïë söë lûúång ngoaåi tïå hoå coá thïí vay vaâ chó caác cöng ty múái àûúåc vay nhiïìu tiïìn tûâ caác nguöìn bïn ngoaâi. Taåi Haân Quöëc vaâ Thaái Lan, caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng (NBFIs) khaá tûå do trong viïåc vay nûúác ngoaâi. Coân úã Malaisia, sau khi àaä coá nhûäng khoaãn vay nûúác ngoaâi lúán vaâo àêìu nhûäng nùm 1980, caã caác cöng ty vaâ caác töí chûác taâi chñnh àïìu bõ haån chïë úã mûác àöå maâ hoå coá thïí kiïím soaát àûúåc ruãi ro vïì ngoaåi höëi, chñnh vò vêåy söë núå nûúác ngoaâi cuãa nûúác naây vaâo thúâi àiïím giûäa nùm 1997 tûúng àöëi thêëp. HÖÅP 3.2 Coá phaãi tûå do hoaá laâ chúi vúái lûãa hay khöng? Trong möåt baãn nghiïn cûáu gêìn àêy, Demirguc-Kunt vaâ Detragachia (1998) àaä tiïën haânh phên tñch quan hïå nhên quaã giûäa khuãng hoaãng ngên haâng vaâ quaá trònh tûå do hoaá taâi chñnh úã 53 nûúác trong giai àoaån tûâ 1980 àïën Kïët quaã caác cuöåc àiïìu tra cuãa hoå cho thêëy khuãng hoaãng ngên haâng thûúâng naãy sinh trong caác hïå thöëng taâi chñnh àûúåc tûå do hoaá, àùåc biïåt trong Höåp caác 3.1 hïå thöëng coá möi trûúâng thïí chïë yïëu keám. Àùåc biïåt, àöëi vúái viïåc tuên thuã luêåt phaáp, mûác àöå tham nhuäng vaâ nùng lûåc thûåc hiïån caác cam kïët laâ caác àùåc àiïím liïn quan mang tñnh thïí chïë. Xem xeát sûå vêån àöång cuãa caác giaá trõ àùåc quyïìn cuãa ngên haâng sau khi àûúåc tûå do hoaá vaâ caác möëi quan hïå giûäa tûå do hoaá taâi chñnh, khuãng hoaãng ngên haâng, phaát triïín taâi chñnh vaâ tùng trûúãng àïìu khùèng àõnh quan àiïím cho rùçng tûå do hoaá taâi chñnh cêìn phaãi àûúåc tiïën haânh möåt caách thêån troång, àùåc biïåt khi maâ caác àõnh chïë, cêìn thiïët àïí baão àaãm viïåc tuên thuã luêåt phaáp vaâ nghôa vuå thûåc hiïån caác cam kïët, caác quy àõnh vïì hûúáng dêîn thûåc thi vaâ giaám saát hoaåt àöång chûa àûúåc phaát triïín àêìy àuã, duâ rùçng àaä àûúåc sûå öín àõnh kinh tïë vô mö. Tuy nhiïn, úã hêìu hïët caác nûúác coá caác mûác laäi suêët bõ taác àöång nghiïm troång thò tûå do hoaá taâi chñnh àaä coá nhûäng taác àöång tñch cûåc túái tùng trûúãng, song àïí tiïën haânh tûå do hoaá (hún nûäa) thò cêìn phaãi ài cuâng vúái möåt möi trûúâng thïí chïë hoaá àaä àûúåc caãi thiïån àïí coá thïí duy trò nhûäng thaânh quaã àaä àaåt àûúåc. Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 45

60 Hïå thöëng taâi chñnh úã caác nûúác Àöng AÁ noái chung àaä khöng laâm töët vai troâ trung gian huy àöång caác nguöìn vöën. Trïn thûåc tïë, caác nûúác naây, àùåc biïåt laâ Thaái Lan, àaä phuå thuöåc quaá nhiïìu vaâo caác ngên haâng chûá khöng phaãi vaâo àêìu tû nûúác ngoaâi nïn laâ nûúác dïî bõ taác àöång nhêët Nhû àaä nïu trong chûúng 1, sûå baão laänh ngêìm cuãa chñnh phuã, chi phñ àêìu tû trong nûúác cao vaâ viïåc thaânh lêåp caác trung têm taâi chñnh nûúác ngoaâi, têët caã caác yïëu töë naây àaä taåo ra àöång lûåc vay núå nûúác ngoaâi quaá nhiïìu. Caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi cuäng phêìn naâo coá löîi trong tònh traång vay quaá nhiïìu naây, vò hoå khöng phaãi luác naâo cuäng coá thïí tñnh toaán àûúåc chñnh xaác mûác àöå ruãi ro hoùåc àaánh giaá àêìy àuã vïì caác nûúác hoùåc caá nhên ngûúâi ài vay. Mûác phñ baão hiïím ruãi ro khaác nhau giûäa nhûäng ngûúâi ài vay phi chñnh phuã úã caác nûúác Àöng AÁ, mùåc duâ àaä thêëp hún so vúái caác thõ trûúâng àang phaát triïín khaác, coân giaãm nhanh hún so vúái caác àöëi tûúång ài vay úã caác thõ trûúâng àang phaát triïín khaác trong nhûäng nùm 1990, vaâ cho àïën cuöëi nùm 1996 vaâ àêìu nùm 1997 thò mûác naây chó cao hún möåt chuát so vúái mûác tñnh toaán àöëi vúái caác khoaãn cho vay daâi haån daânh cho caác cöng ty cuãa Myä. Thûåc tïë chïnh lïåch laäi suêët cho vay giaãm naây thûúâng ài cuâng vúái viïåc àaánh giaá khöng àuáng vïì ruãi ro vaâ tònh hònh hoaåt àöång; vñ duå, tñnh àïën cuöëi thaáng Nùm 1997 caác nhaâ àêìu tû àaä mua möåt khöëi lûúång lúán caác traái phiïëu ngùæn haån cuãa caác cöng ty Inàönïsia chó sau vaâi ngaây nghiïn cûáu. Nhûäng taác àöång ngaây caâng tùng cuãa caác mûác àêìu tû cao vaâ khöng ngûâng gia tùng, caác nguöìn àêìu tû tû nhên vaâ taâi saãn tùng nhanh cuâng vúái nhûäng yïëu keám tiïìm êín trong hïå thöëng taâi chñnh, àaä dêîn túái chöî tñch tuå möåt loaåt khaã nùng dïî bõ töín thûúng, kïí caã khaã nùng àöí vúä hoaåt àöång ngên haâng gia tùng, aáp lûåc gia tùng àöëi vúái caác khu vûåc coá nhiïìu ruãi ro, vaâ viïåc vay ngùæn haån bùçng ngoaåi tïå vaâ cho vay daâi haån bùçng nöåi tïå gia tùng. Nhû àaä thêëy trong biïíu àöì 3.4, nhûäng taác àöång naây khöng chó aãnh hûúãng túái chñnh saách vô mö, maâ coân coá aãnh hûúãng qua laåi lêîn nhau. Tuy nhiïn, coá sûå khaác nhau giûäa caác nûúác vïì vai troâ quan troång maâ chuáng àoáng caã trong viïåc chêm ngoâi khuãng hoaãng lêîn trong tiïën trònh cuãa cuöåc khuãng hoaãng möåt khi noá nöí ra. Taåi têët caã caác nûúác Àöng AÁ, tûå do hoaá taâi chñnh, tiïët kiïåm taâi chñnh tùng vaâ sûå gia tùng caác luöìng chu chuyïín vöën àêìu tû àaä dêîn àïën sûå gia tùng töíng khöëi lûúång tiïìn tïå trong nûúác. Nhûng khi chñnh phuã khöng thïí àaánh giaá àûúåc sûå tùng trûúãng tiïìn tïå vaâ tñn duång, cuäng nhû caác luöìng vöën àêìu tû quaá mûác, thò khaã nùng thanh toaán bõ àêíy lïn vaâ sûå tiïìn tïå hoaá caác nïìn kinh tïë naây àaä dêîn àïën kïët quaã laâ sûå gia tùng trong hoaåt àöång cho vay cuãa caác ngên haâng vaâ caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng, mùåc duâ biïn àöå vaâ thúâi haån cuãa caác chu kyâ naây, cuâng vúái möëi quan hïå cuãa caác töí chûác naây vúái sûå tûå do hoaá taâi chñnh vaâ sûå gia tùng caác luöìng vöën àêìu tû, khaác nhau giûäa caác nûúác. Vñ duå, úã Malaisia, Philippin vaâ Thaái Lan, tñn duång ngên haâng vaâ phi ngên haâng daânh cho khu vûåc tû nhên bùæt àêìu tùng vúái töëc àöå nhanh BIÏÍU ÀÖÌ 3.5 Ghi chuá: Thúâi kyâ luöìng vöën vaâo cao úã caác nûúác khaác nhau coá khaác nhau: úã Trung Quöëc ( ), ÊËn Àöå ( ), Inàönïxia ( ), Haân Quöëc ( ), Malaisia ( ), Pakistan ( ), Philñppin ( ), Thaái Lan ( ). Thúâi kyâ trûúác khi coá luöìng vöën vaâo cho túái nùm nùm trûúác khi coá nhiïìu luöìng vöën vaâo. Nguöìn: Thöëng kï cuãa Quyä tiïìn tïå quöëc tïë. Tyã lïå tùng trûúãng àûúåc tñnh trïn cú súã haâng nùm theo mûác tùng thûåc. 46 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

61 hún vaâ trïn cú súã bïìn vûäng tiïëp theo sûå gia tùng àöåt ngöåt cuãa caác luöìng vöën àêìu tû vaâo. Mûác tùng trûúãng cao naây àaä haån chïë khaã nùng cuãa caác ngên haâng trong viïåc àaánh giaá húåp lyá mûác àöå ruãi ro. Ngûúåc laåi, úã Inàönïsia, tùng trûúãng tñn duång ngên haâng vaâ phi ngên haâng daânh cho khu vûåc tû nhên trung thúâi kyâ coá àêìu tû vöën tûâ bïn ngoaâi vaâo trong nûúác thêëp hún so vúái nhûäng nùm trûúác khi coá sûå gia tùng vöën àêìu tû nûúác ngoaâi, coá leä möåt phêìn laâ do nûúác naây àaä tiïën haânh möåt cuöåc caãi töí taâi chñnh sêu röång trûúác thúâi kyâ coá nhiïìu luöìng vöën vaâo (xem biïíu àöì 3.5). BIÏÍU ÀÖÌ 3.6 Nguy cú àöí vúä ngaây caâng tùng cuãa khu vûåc taâi chñnh àaä khöng àûúåc phaát hiïån trong thúâi gian buâng nöí cho vay vò mûác tùng trûúãng trong caác danh muåc cho vay cuãa caác ngên haâng àaä àem laåi nhûäng khoaãn lúåi nhuêån thêëy àûúåc ngaây caâng tùng. Biïíu àöì 3.3 vaâ 3.5 cho thêëy úã nhûäng nûúác coá töëc àöå tùng trûúãng tñn duång cao - trûâ Philippin - thò khaã nùng sinh lúâi thêëy àûúåc cuãa khu vûåc ngên haâng gia tùng àïìu àùån qua têët caã caác chó söë. Ngûúåc laåi, úã nhûäng nûúác coá mûác àöå buâng nöí cho vay thêëp hún - so saánh vïì giaá trõ tuyïåt àöëi hoùåc tyã lïå trong GDP - thò sûå gia tùng khaã nùng sinh lúâi cuäng thêëp hún hoùåc khöng coá, tuyâ thuöåc vaâo viïåc sûã duång caác chó söë vïì khaã nùng sinh lúâi. Cho vay àöëi vúái khu vûåc bêët àöång saãn cuäng tùng nhanh, vaâ haån mûác cho vay cuãa khu vûåc ngên haâng daânh cho khu vûåc naây, úã nhûäng nûúác coá tyã lïå tùng trûúãng tñn duång trong GDP tùng cao hún, cuäng nhiïìu hún (xem biïíu àöì 3.6) (6). Àiïìu naây àaä gêy ra nhûäng ruãi ro vò caã thõ trûúâng bêët àöång saãn vaâ thõ trûúâng chûáng khoaán úã Àöng AÁ àïìu rêët bêët öín àõnh. Biïën àöång giaá bêët àöång saãn trong nhûäng nùm 1990 úã hai nûúác Philippin vaâ Malaisia laâ cao nhêët, vúái tyã lïå giûäa giaá cao nhêët vaâ giaá thêëp nhêët úã hai nûúác naây laâ 3 vaâ 2 kïí tûâ khi caác luöìng vöën àêìu tû gia tùng. Song, úã caã hai nûúác naây, tyã lïå nhaâ àêët boã tröëng khaá thêëp, chó úã mûác 2% trong nùm 1996 (vaâ úã Philippin, haån mûác tñn duång cuãa khu vûåc ngên haâng daânh cho bêët àöång saãn *Söë liïåu cho nùm àêìu tiïn cuãa Inàönïxia laâ 1992 thay vò Nguöìn: Goldman- Sachs, Nghiïn cûáu ngên haâng, thaáng Chñn 1997 cuäng coá veã thêëp). Taåi Thaái Lan vaâ Inàönïsia, chïnh lïåch giaá bêët àöång saãn thêëp hún, vúái tyã lïå cao/thêëp úã hai nûúác naây laâ: 1,25 vaâ 1,32. Tuy nhiïn, tyã lïå nhaâ àêët boã tröëng trong nùm 1996 laåi tûúng àöëi cao, khoaãng 14% vaâ àang gia tùng. Taåi caác nûúác Àöng Nam AÁ, àùåc biïåt laâ úã Thaái Lan, khöëi lûúång cöng viïåc xêy dûång vaâo cuöëi nùm 1996 àaä cho thêëy laâ mûác cung trong lônh vûåc bêët àöång saãn àaä vûúåt quaá so vúái mûác cêìu cuãa hai nùm tiïëp theo ( ). Song, tònh hònh úã caác nûúác cuäng Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 47

62 khaác nhau àaáng kïí. Vñ duå, úã Haân Quöëc, caác ngên haâng khöng tham gia nhiïìu vaâo lônh vûåc bêët àöång saãn. Tuy nhiïn, caác ngên haâng Haân Quöëc laåi tùng tyã lïå àêìu tû vaâo mua traái phiïëu vaâ caác loaåi chûáng khoaán lïn túái gêìn 20% (ngoaâi ra, caác ngên haâng Haân Quöëc coân múã röång viïåc baão laänh cho caác loaåi chûáng khoaán maâ caác cöng ty phaát haânh). Ngoaåi trûâ Philippin, noái chung têët caã caác nûúác àïìu tùng tyã lïå àêìu tû vaâo traái phiïëu vaâ chûáng khoaán. BIÏÍU Biïíu ÀÖÌ àöì ÚÃ Thaái Lan, Malaisia vaâ Philippin, haån mûác cho vay ngoaåi tïå cuãa caác ngên haâng tùng maånh kïí tûâ cuöëi nhûäng nùm 1980 (xem biïíu àöì 3.7). Àöìng thúâi, àöëi vúái Thaái Lan vaâ Philippin, khöëi lûúång caác taâi saãn núå nûúác ngoaâi cuãa caác töí chûác taâi chñnh phi ngên haâng cuäng tùng nhanh. ÚÃ Inàönïsia, haån mûác cho vay ngoaåi tïå cuãa caác ngên haâng cuäng tùng àaáng kïí cho túái nùm 1994 múái giaãm àöi chuát. Cuäng trong thúâi gian naây, caác ngên haâng thûúng maåi Haân Quöëc khöng cho thêëy coá sûå gia tùng haån mûác cho vay ngoaåi tïå nhiïìu, khöng nhû caác ngên haâng àaåi lyá vaâ caác doanh nghiïåp àïìu àaä tùng maånh caác khoaãn àêìu tû vaâ vay ngoaåi tïå. Sûå khêåp khiïîng vïì thúâi haån thanh toaán cuäng taåo nïn khaã nùng chõu aãnh hûúãng ruãi ro khaác, àùåc biïåt vïì khña caånh taâi chñnh àöëi ngoaåi. Mûác núå nûúác ngoaâi cuãa caác nûúác Àöng AÁ luác àêìu tûúng àöëi thêëp so vúái caác tiïu chuêín quöëc tïë (xem biïíu àöì 3.7), ngoaåi trûâ Inàönïsia. Tuy nhiïn, trong nhûäng nùm núå nûúác ngoaâi ngùæn haån bùæt àêìu tùng nhanh (xem biïíu àöì 3.9) vaâ hêìu hïët caác khoaãn vay naây àïìu khöng àûúåc dûå phoâng ruãi ro biïën àöång ngoaåi höëi. Núå nûúác ngoaâi ngùæn haån úã caác nûúác Thaái Lan, Philippin, Haân Quöëc vaâ Malaisia tùng cûåc nhanh. Núå nûúác ngoaâi ngùæn haån cuãa caác ngên haâng Inàönïsia khöng tùng nhanh, nhûng núå cuãa caác cöng ty laåi tùng nhanh. Cuöåc khuãng hoaãng nöí ra àaä cho ngûúâi ta thêëy roä rùçng söë núå ngùæn haån naây thêåm chñ coân cao hún rêët nhiïìu so vúái con söë dûå tñnh búãi vò rêët nhiïìu moán núå vaâ khoaãn vay phi ngên haâng vûúåt ra khoãi khuön khöí caác quy àõnh Nguöìn: IMF, IFS. cuãa quöëc gia vaâ caác chuêín mûåc quöëc tïë (cuãa Ngên haâng thanh toaán quöëc tïë-bis). Biïíu hiïån roä neát nhêët cuãa khaã nùng bõ töín thûúng laâ tyã lïå giûäa núå nûúác ngoaâi ngùæn haån vaâ nguöìn dûå trûä ngoaåi tïå trûúác khi cuöåc khuãng hoaãng xaãy ra (xem biïíu àöì 3.10). Thaáng Baãy 1997, núå ngùæn haån cuãa caác nûúác Haân Quöëc, Thaái Lan vaâ Inàönïsia nhiïìu hún mûác dûå trûä ngoaåi tïå rêët nhiïìu - cao hún nhiïìu so vúái caác nûúác àang phaát triïín. Tyã lïå cao núå ngùæn haån trïn taâi saãn ngoaåi tïå coá khaã nùng chi ngay àaä laâm cho caác nûúác dïî bõ töín thûúng hún nhiïìu ngay caã àöëi vúái àöìng tiïìn cuãa nûúác hoå vaâ àiïìu naây coá thïí xuêët hiïån do sûå giaãm loâng tin cuãa caác nhaâ àêìu tû. Caác hoaåt àöång àêìu tû coá nhiïìu ruãi ro hún, cuâng vúái khaã nùng dïî àöí vúä cuãa 48 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

63 khu vûåc ngên haâng vaâ núå ngùæn haån nûúác ngoaâi chöìng chêët, àaä laâm cho nïìn kinh tïë vô mö vaâ taâi chñnh caâng thïm dïî bõ töín thûúng. Quaá trònh töín thûúng naây coá thïí diïîn ra ngay caã khi khöng coá caác luöìng àêìu tû tû nhên. Tuy nhiïn, viïåc múã röång höåi nhêåp quöëc tïë, sûå tiïëp cêån dïî daâng vúái caác nguöìn vöën tû nhên laâ nhûäng chêët xuác taác laâm tùng mûác àöå töín thûúng. Tuy vêåy, caác nûúác khaác nhau bõ töín thûúng úã nhûäng mûác àöå khaác nhau. Malaisia vaâ Philippin bõ aãnh hûúãng ñt hún. ÚÃ Thaái Lan, caác cöng ty taâi chñnh vaâ viïåc cho vay nhiïìu vaâo lônh vûåc bêët àöång saãn laâm cho nûúác naây bõ ruãi ro nhiïìu hún; úã Haân Quöëc, caác ngên haâng àaåi lyá chõu núå nûúác ngoaâi ngùæn haån lúán nhêët; vaâ úã Inàönïsia, vay núå cuãa caác cöng ty rêët lúán. Mûác àöå töín thûúng khaác nhau úã caác nûúác chuã yïëu laâ do quy trònh tûå do hoaá taâi chñnh úã caác nûúác coá khaác nhau. Vñ duå, úã Haân Quöëc, caác cöng ty bõ haån chïë mûác àöå huy àöång vöën tûâ nûúác ngoaâi hoùåc baán caác cöí phiïëu bùçng nöåi tïå cho caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi. Tuy nhiïn, caác ngên haâng àaåi lyá coá toaân quyïìn vay nûúác ngoaâi vaâ laâ àöëi tûúång cuãa sûå giaám saát haån chïë. Nhiïìu ngên haâng àaåi lyá trïn thûåc tïë chõu sûå kiïím soaát cuãa caác têåp àoaân lúán vaâ coá thïí khúi thöng nguöìn vöën nûúác ngoaâi àïën vúái hoå. Thûåc tïë laâ coá rêët ñt caác nhaâ quan saát coá thïí àoaán trûúác àûúåc laâ cuöåc khuãng hoaãng seä nöí ra vaâ àiïìu àoá chûáng minh rùçng nguyïn nhên cuãa cuöåc khuãng hoaãng khöng chó laâ sûå yïëu keám cuãa lônh vûåc taâi chñnh, maâ quan troång hún, coân phuå thuöåc vaâo mûác àöå dïî bõ töín thûúng cuãa cú cêëu taâi chñnh (xem höåp 3.3). Xêy dûång laåi tûâ àöëng tro taân: Tiïën lïn vaâ taái thiïët Caãi tiïën khuön khöí àiïìu tiïët Ngay tûâ khi cuöåc khuãng hoaãng bùæt àêìu nöí ra, caác nûúác trong khu vûåc àaä bùæt àêìu tòm caách caãi töí khuön khöí àiïìu tiïët vaâ giaám saát cuãa mònh àöëi vúái caác àõnh chïë taâi chñnh. Caác nûúác àaä nhêån thêëy nhu cêìu cêìn phaãi caãi töí caác chó tiïu vïì àuã vöën, tiïu chñ phên loaåi caác khoaãn vay, vaâ viïåc trñch lêåp dûå phoâng cho vay nhùçm tiïën gêìn túái caác thöng lïå quöëc tïë hún. Khöng phaãi têët caã nhûäng yïu cêìu naây àïìu mang tñnh cêëp baách, vaâ möåt söë yïu cêìu naây seä àûúåc thûåc hiïån qua tûâng giai àoaån àïí caác ngên haâng coá thúâi gian àiïìu chónh vaâ tñch luyä nguöìn vöën. Möåt söë nûúác àaä tùng cûúâng caác nguyïn tùæc vïì cöng khai hoaá thöng tin, xaác àõnh roä traách nhiïåm vaâ nghôa vuå (phaáp lyá) cuãa nhûäng ngûúâi quaãn lyá caác töí chûác taâi chñnh, àöìng thúâi cuäng tùng cûúâng vai troâ cuãa caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi. Caác nûúác naây àaä àaåt àûúåc nhûäng tiïën böå nhêët àõnh trong viïåc aáp duång àuáng chöî caác cöng cuå àïí cú cêëu laåi khu vûåc taâi chñnh, bao göìm viïåc phaát triïín caác maång lûúái thïí chïë vaâ phaáp chïë àïí giaãi quyïët nhûäng vûúáng mùæc, khoá khùn cuãa caác töí chûác taâi chñnh yïëu keám vaâ nhûäng taâi saãn khöng sinh lúâi. Têët caã caác nûúác àïìu múã röång thõ trûúâng hún nûäa cho caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi bùçng caác quy àõnh thöng thoaáng hún trong viïåc trao àöíi taâi saãn trong nûúác (caã bùçng hònh thûác thöng qua caác cöng cuå thõ trûúâng vöën vaâ hònh thûác àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi) vaâ caã bùçng hònh thûác núái loãng nhûäng quy àõnh vïì thaânh lêåp cú súã hoaåt àöång. Vñ duå, Haân Quöëc àaä hoaân toaân tûå do hoaá viïåc ngûúâi nûúác ngoaâi mua traái phiïëu trong nûúác vaâ huyã boã nhûäng haån chïë trûúác àêy vïì quyïìn súã hûäu àöëi vúái caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi. Hiïån Thaái Lan àaä cho pheáp súã hûäu nûúác ngoaâi àöëi vúái caác ngên haâng vaâ caác cöng ty (coá möåt söë haån chïë nhêët àõnh) vaâ Inàönïsia àaä tûå do hoaá súã hûäu nûúác ngoaâi àöëi vúái hêìu hïët caác töí chûác vaâ cöng ty taâi chñnh, trûâ möåt vaâi trûúâng húåp àùåc biïåt. Cú cêëu laåi khu vûåc taâi chñnh Àiïìu quan troång nhêët laâ caác nûúác trong khu vûåc àaä thûåc hiïån möåt söë biïån phaáp cú cêëu laåi khu vûåc taâi chñnh (xem baãng 3.4). Thaái Lan àaä cho àoáng cûãa hún möåt nûãa trong töíng söë 91 cöng ty taâi chñnh cuãa nûúác naây trong khi Haân Quöëc àaä cho àoáng cûãa khoaãng möåt nûãa söë ngên haâng àaåi lyá. Inàönïsia àaä vaåch ra ngay möåt kïë Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 49

64 BAÃNG 3.2 Caác chó söë vïì kïë toaán vaâ caác chuêín mûåc hoaåt àöång Àõnh nghôa caác khoaãn cho vay khöng sinh lúâi (NPL) Mûác trung bònh Mûác thêëp Tyã lïå vöën/taâi saãn (Söë thaáng quaá haån) (Phêìn trùm núå) (% NPL)* (%) Malaysia 3 1,5 1,5, 20, 50, hiïån nay; 10 vaâo nùm 1999 Inàönïsia 3 vaâo nùm ,0 5, 15, 50, hiïån nay; 12 vaâo nùm 1999 Haân quöëc 3 0,5 2, 25, 75, Philippin 3 1,0 (tùng lïn àïën 2,0 vaâo thaáng ) 2, 25, 50, Thaái Lan 3 vaâo nùm ,0 2, 25, 50, 100 8,5 * Nhêën maånh àùåc biïåt, tiïu chuêín phuå, coân nghi ngúâ, nhûäng tiïu chuêín vïì thua löî Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái BAÃNG 3.3 Tyã lïå súã hûäu nûúác ngoaâi àöëi vúái caác töí chûác hiïån haânh Inàönïsia Malaysia Philippin Haân quöëc Thaái Lan Khöng giúái haån 30% cöí phêìn 60% cöí phêìn 10% cöí phêìn 25%-33% trong caác trûúâng húåp coá pheáp àùåc biïåt 100% trong voâng 100 nùm Nguöìn: Caác êën phêím khaác nhau cuãa caác chñnh phuã hoaåch giaãi quyïët nhûäng ngên haâng àaä bõ mêët khaã nùng thanh toaán: nûúác naây àaä cho àoáng cûãa 16 töí chûác taâi chñnh vaâ àùåt 54 töí chûác khaác, bao göìm möåt söë ngên haâng lúán, nùçm dûúái sûå kiïím soaát cuãa cú quan cú cêëu laåi caác ngên haâng. Chñnh phuã Haân Quöëc àaä trûåc tiïëp nùæm quyïìn giaám saát hai ngên haâng thûúng maåi bõ mêët khaã nùng thanh toaán, taái cú cêëu vöën cuãa caác ngên haâng naây vaâ dûå àõnh trong tûúng lai gêìn seä baán chuáng cho caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi. Nûúác naây cuäng àaä cho àoáng cûãa 16 trong töíng söë 30 ngên haâng àaåi lyá. Chñnh phuã Haân Quöëc vaâ lnàönïxia àaä coá biïån phaáp höî trúå caác ngên haâng thûúng maåi bùçng caách tiïëp nhêån caác khoaãn cho vay khoá àoâi vaâ cung cêëp baãng töíng kïët taâi saãn. ÚÃ Thaái Lan, möåt söë ngên haâng thûúng maåi cuãa nûúác naây àaä àûúåc nhêån thïm nguöìn vöën múái thöng qua phaát haânh cöí phiïëu múái vaâ coá túái böën ngên haâng thûúng maåi Thaái Lan coá sûå tham gia cöí phêìn cuãa caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi. Malaisia àang trong quaá trònh cú cêëu laåi hïå thöëng caác cöng ty taâi chñnh cuãa mònh thöng qua caác biïån phaáp nhû cho àoáng cûãa vaâ saáp nhêåp - coá liïn quan túái 31 cöng ty taâi chñnh - vaâ àaä lêåp ra möåt cú quan chõu traách nhiïåm BIÏÍU ÀOÂ 3.8 Nguöìn: Hïå thöëng baáo caáo núå, Àêìu tû thïí chïë. 50 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

65 HÖÅP 3.3 Àaä coá ai àoaán trûúác àûúåc töíng khuãng hoaãng khöng? Ai laâ ngûúâi tiïn àoaán àuáng hún vïì cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: thûúng nhên caác nûúác súã taåi, caác nhaâ phên tñch vaâ nhaâ dûå àoaán, hay caác cú quan àõnh giaá? Möåt cuöåc nghiïn cûáu gêìn àêy cuãa Kaufmann, Mehrez vaâ Schmukler (1998) àaä cho thêëy nhûäng chó söë khaác nhau vïì nhûäng dûå àoaán cuãa thõ trûúâng dûåa trïn Nghiïn cûáu tñnh caånh tranh toaân cêìu (GCS) cuãa töí chûác Standards & Poor, Dõch vuå ruãi ro toaân cêìu cuãa Mc Grawhill, xïëp haång cuãa Moody vaâ Standards & Poor. Xem ra chó coá thûúng nhên vaâ nhûäng nhaâ àêìu tû trong khu vûåc laâ àoaán trûúác àûúåc cuöåc khuãng hoaãng úã Thaái Lan vaâ Haân Quöëc, vaâ trong möåt chûâng mûåc ñt hún úã Malaisia. Khöng ai dûå àoaán trûúác àûúåc cuöåc khuãng hoaãng úã Indonesia. Traái laåi, nhûäng nhaâ phên tñch vaâ dûå àoaán quöëc tï vaâ nhûäng thõ trûúâng taâi chñnh quöëc tïë àaä khöng tiïn àoaán àûúåc möåt caách roä raâng vïì möåt cuöåc khuãng hoaãng trong bêët kyâ nûúác naâo úã böën nûúác naây. Caác cú quan àaánh giaá àïìu àaánh giaá rêët cao vïì Àöng AÁ... cho túái thaáng Baãy nùm 1997 Àaánh giaá xïëp haång tiïìn tïå cuãa töí chûác Standard & Poor Nguöìn: Kaufmann, Mehrez, vaâ Schmukler, tiïëp nhêån caác khoaãn cho vay khöng sinh lúâi (NPLS) cuãa caác ngên haâng vaâ cöng ty taâi chñnh. Mùåt khaác, caác nûúác cuäng àaä haån chïë söë lûúång caác biïån phaáp giaãi quyïët caác àõnh chïë taâi chñnh yïëu keám. Àiïìu quan troång nhêët laâ bùçng nhûäng nöî lûåc khöi phuåc niïìm tin cuãa caác nhaâ àêìu tû caã trong vaâ ngoaâi nûúác, hêìu hïët caác chñnh phuã àaä ra caác baãn baáo caáo vïì khaã nùng thanh toaán cuãa hïå thöëng taâi chñnh nûúác mònh. Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïsia vaâ Malaisia àïìu àaä phaát haânh caác baão laänh chñnh thûác Baão laänh cuãa Chñnh phuã Inàönïsia laâ àêìy àuã nhêët vò noá àïì cêåp têët caã caác khoaãn tiïìn gûãi vaâ caác bïn cho vay, bùçng caã àöìng rupi (tiïìn Inàönïsia) vaâ ngoaåi tïå vaâ àöëi vúái caã caác taâi saãn nùçm trong cuäng nhû nùçm ngoaâi caác baãng kïët toaán taâi saãn (nhûäng khoaãn núå cöí phêìn vaâ núå thûá cêëp vaâ nhiïìu loaåi núå khaác khöng bao göìm trong àoá). Trong trûúâng húåp cuãa Haân Quöëc, chñnh phuã cuäng àaä àûáng ra baão laänh möåt khöëi lûúång lúán söë núå nûúác ngoaâi cuãa caác ngên haâng àaåi lyá vaâ caác töí chûác taâi chñnh khaác; nhûäng moán núå naây àûúåc cú cêëu laåi thaânh caác khoaãn cho vay vúái mûác laäi suêët cao hún vaâ thúâi haån thanh toaán daâi hún túái 10 nùm. Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 51

66 BIÏÍU ÀÖÌ 3.9 Núå ngùæn haån thúâi kyâ vaâ Nguöìn: Cú súã dûä liïåu Triïín voång kinh tïë thïë giúái cuãa Quyä tiïìn tïå quöëc tïë. Nhúâ coá sûå baão laänh naây maâ chñnh phuã àaä haån chïë àûúåc mûác àöå maâ caác chuã núå tû nhên cuãa caác àõnh chïë taâi chñnh coá thïí phaãi chia seã gaánh nùång taái cú cêëu vïì mùåt taâi chñnh. Nhû vêåy, chñnh phuã trïn thûåc tïë àaä trúã thaânh chuã súã hûäu cuãa rêët nhiïìu töí chûác taâi chñnh bõ mêët khaã nùng thanh toaán vaâ àiïìu naây coá nghôa laâ trúã thaânh möåt nhên töë quan troång trong viïåc quyïët àõnh quy mö cuãa caác lûåa choån taái cú cêëu khu vûåc taâi chñnh. Hêìu hïët caác nûúác àïìu àang vaåch ra kïë hoaåch sûã duång nhûäng hònh thûác baão laänh naây thay cho caác hònh thûác baão hiïím tiïìn gûãi chñnh thûác bõ haån chïë hún. Tuy nhiïn, quaá trònh naây phaãi diïîn ra tûâ tûâ nhùçm duy trò loâng tin cuãa cöng chuáng àöëi vúái hïå thöëng taâi chñnh Phaãn ûáng úã nhûäng núi khaác trong khu vûåc Àöng AÁ Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh úã caác nûúác Àöng AÁ àaä laâm cho nhiïìu nûúác trïn thïë giúái phaãi tùng cûúâng nöî lûåc toaân cêìu àïí phaát triïín hïå thöëng taâi chñnh maånh meä hún trong caác thõ trûúâng àang nöíi lïn vaâ caác nûúác àang phaát triïín. Trung Quöëc àang tiïën haânh nöî lûåc thuác àêíy quy trònh cú cêëu laåi doanh nghiïåp vaâ caãi töí khu vûåc taâi chñnh. Rêët nhiïìu doanh nghiïåp nhaâ nûúác laâm ùn thua löî àaä phaãi àoáng cûãa vaâ taâi saãn bõ thanh lyá. Caác hoaåt àöång theo mêîu Resolution Trust Company seä tiïëp tuåc quy trònh caãi töí phi têåp trung hoaá caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ thûåc hiïån nhiïåm vuå tû nhên hoaá trûúác mùæt. Chñnh phuã Trung Quöëc cöng böë rùçng hoå seä daânh 32 tyã USD cho ngên haâng trung ûúng nêng vöën cuãa mònh àïí coá thïí hoaåt àöång tuên thuã theo caác chuêín mûåc maâ Ngên haâng thanh toaán quöëc tïë (Basle) àïì ra. Àêy chó laâ möåt lûúång tiïìn nhoã so vúái töíng söë taâi saãn khöng sinh lúâi trong hïå thöëng taâi chñnh cuãa Trung Quöëc, vaâ nhiïìu nguöìn taâi chñnh khaác cuãa àêët nûúác cuäng àûúåc huy àöång àïí phuåc vuå cho cöng cuöåc caãi töí hiïån nay. Chñnh phuã coá thïí thaânh lêåp möåt hoùåc nhiïìu hún nûäa nhûäng töíng cöng ty quaãn lyá taâi saãn àïí trúå giuáp cho viïåc kiïím kï taâi saãn cuãa caác ngên haâng thûúng maåi quöëc doanh coá hïn quan túái caác khoaãn cho vay khöng sinh lúâi cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Tuy nhiïn, hiïån nay Trung Quöëc àang phaãi àûúng àêìu vúái möåt sûå lûåa choån khoá khùn giûäa viïåc duy trò sûå öín àõnh xaä höåi vaâ khöi phuåc hïå thöëng taâi chñnh. Töëc àöå cuãa cöng cuöåc caãi töí seä phuå thuöåc vaâo sûå cên bùçng cuãa hai hoaåt àöång naây. Àïí coá àûúåc tùng trûúãng kinh tïë vûäng maånh, chñnh phuã phaãi quyïët têm, nhûng khöng àûúåc noáng vöåi trong quaá trònh caãi töí. Cho àïën nay, rêët ñt caác cöng ty cuãa caác nûúác Àöng AÁ àaä àûúåc cú cêëu laåi. Têët caã caác nûúác Àöng AÁ gêìn àêy àaä cöë gùæng thuác àêíy quaá trònh cú cêëu laåi doanh nghiïåp bùçng viïåc xêy dûång möåt möi trûúâng khuyïën khñch, trong àoá coá caác chuêín mûåc töët hún vïì kïë toaán vaâ kï khai, caác quy àõnh vïì phaá saãn, tõch biïn taâi saãn, àaánh thuïë vaâ caác quy tùæc kïë toaán. Inàönïsia àaä aáp duång luêåt phaá saãn múái vaâo thaáng Taám 1998, Thaái Lan xem xeát laåi luêåt phaá saãn cuãa hoå vaâo thaáng Ba 1998, Haân Quöëc àaä àûa thïm möåt söë àiïìu khoaãn múái trong quy trònh töí chûác laåi doanh nghiïåp vaâo thaáng Hai Tuy nhiïn, luêåt àònh cöng vêîn thïí hiïån nhiïìu àiïím yïëu keám vaâ chûa àûúåc thûã nghiïåm. Cöng taác àaâo taåo laåi tay nghïì caán böå cöng nhên viïn coân bõ haån chïë vaâ chûa mang laåi hiïåu quaã. ÚÃ caác nûúác Àöng AÁ, viïåc tõch biïn caác taâi saãn thïë chêëp coân rêët haån chïë - trûúác àêy viïåc naây thûúâng 52 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

67 phaãi mêët vaâi nùm múái hoaân têët. Hiïån nay, caác nûúác trong khu vûåc naây àang nhêån àûúåc trúå giuáp vïì kyä thuêåt trïn quy mö lúán nhû coá caác chuyïn viïn vaâ cöë vêën kiïím toaán nûúác ngoaâi sang giuáp trong cöng taác xaác àõnh giaá trõ taâi saãn vaâ caác kïë hoaåch phuåc höìi caác töí chûác taâi chñnh cuãa nûúác mònh. BIÏÍU ÀÖÌ 3.10 Núå ngùæn haån so vúái phêìn trùm töíng dûå trûä Caác quöëc gia trong khu vûåc cuäng àaä khuyïën khñch phaát triïín thõ trûúâng vöën bùçng caách xoaá boã nhûäng caãn trúã vïì quy àõnh vaâ nhûäng khoá khùn vïì thuïë, àöìng thúâi xêy dûång möåt cú chïë thïí chïë cho caác thõ trûúâng sú cêëp vaâ thûá cêëp. Nhu cêìu huy BAÃNG 3.4 Caác chó söë thïí hiïån tiïën böå cuãa quaá trònh cuãng cöë cú cêëu Söë lûúång Söë lûúång àang bõ àoáng àûúåc quöëc Söë lûúång baán cho caác nhaâ àêìu tû Söë lûúång cûãa hoùåc caác töí ngûâng hûäu hoaá nûúác ngoaâi chûác taâi hoaåt àöång hoùåc Söë lûúång hoùåc chuyïín chñnh kinh àang bõ seä bõ saáp thaânh liïn ban àêìu doanh giaám saát nhêåp doanh Inàönïsia Haân quöëc Malaysia Thaái Lan Philippin 56 a Ghi chuá: a. Trûâ caác ngên haâng tiïët kiïåm vaâ ngên haâng úã nöng thön Nguöìn: Theo caác taâi liïåu cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái thu thêåp tûâ caác êën phêím cuãa chñnh phuã àöång nguöìn vöën cöng cöång àïí cú cêëu laåi hïå thöëng ngên haâng àaä taåo àiïìu kiïån thuác àêíy sûå phaát triïín cuãa thõ trûúâng traái phiïëu. Chñnh phuã Thaái Lan vaâ Haân Quöëc àaä cöng böë hoå seä phaát haânh traái phiïëu bùçng 15% GDP möîi nûúác. Ban àêìu nhûäng traái phiïëu naây seä àûúåc baán cho caác töí chûác taâi chñnh àïí giuáp tùng thu nhêåp vaâ phêìn àêìu tû taâi saãn cöë àõnh cuãa caác töí chûác naây, vaâ viïåc buön baán nhûäng traái phiïëu naây trïn thõ trûúâng thûá cêëp seä bõ haån chïë. Trong tûúng lai, traái phiïëu do chñnh phuã ban haânh seä trúã thaânh thûúác ào chuêín cho caác loaåi traái phiïëu cöng ty vaâ nhû vêåy thûåc hiïån àûúåc chûác nùng maâ trûúác àoá noá khöng thûåc hiïån àûúåc khi núå trong nûúác úã mûác rêët thêëp. Ngoaâi ra, möåt söë nûúác nhû Haân Quöëc seä Nguöìn: BIS, IMF. chuêín hoaá vaâ húåp lyá hoaá viïåc phaát haânh traái phiïëu chñnh phuã. Nhúâ coá nhûäng nöî lûåc naây, chñnh phuã möåt söë nûúác àaä xêy dûång àûúåc cú súã vûäng chùæc cho hïå thöëng taâi chñnh cên bùçng hún, ñt dûåa vaâo nguöìn vöën tûâ caác ngên haâng hún, coá khaã nùng phên taán ruãi ro töët hún vaâ cho pheáp giaám saát àûúåc hoaåt àöång cuãa caác cöng ty chùåt cheä hún. Tuy nhiïn, vêîn coân nhiïìu trúã ngaåi, àùåc biïåt laâ trúã ngaåi àöëi vúái viïåc phaát haânh traái phiïëu cöng ty. Chûúng trònh trûúác mùæt: khöi phuåc nguöìn tñn duång ÚÃÃ caác nûúác lnàönïxia, Haân Quöëc vaâ Malaisia tyã lïå tùng trûúãng tñn duång, do phaãi àiïìu chónh àïí haån chïë laåm phaát, àaä giaãm maånh kïí tûâ sau cuöåc khuãng hoaãng (xem biïíu àöì 3.11). Àiïìu naây àuáng nhû sûå phaãn aánh cuãa caác cöng ty, àùåc biïåt laâ vaâo àêìu nùm 1998, vïì viïåc thiïëu vöën cho saãn xuêët vaâ xuêët khêíu. Vöën vay tùng úã Thaái Lan chó laâ sûå tùng giaã taåo vaâ coá thïí àûúåc giaãi thñch laâ do ngên haâng tùng haån mûác tñn duång cho caác khaách haâng hiïån àang coá dû núå àïí giûä cho söë núå khöng sinh lúâi khöng tùng lïn, mùåc duâ hoå àang gùåp phaãi khoá khùn taâi chñnh. Cêìn phaãi thêån troång Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 53

68 BIÏÍU ÀÖÌ 3.11 Tyã lïå tùng trûúãng nhûäng khoaãn vay thêåt 54 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

69 tòm hiïíu sûå tiïën triïín cuãa töíng vöën vay khi àaánh giaá caác àiïìu kiïån tñn duång. Khi nïìn kinh tïë bõ khuãng hoaãng, thöng thûúâng khöng thïí xaác àõnh àûúåc tñn duång ngên haâng giaãm laâ do coá sûå thay àöíi vïì cung hay cêìu. Möåt mùåt, caác cöng ty thûúâng vay ñt tiïìn hún vò hoå àêìu tû ñt hún; mùåt khaác, coá thïí laâ do caác ngên haâng khöng muöën cho vay, vaâ vò thïë seä nêng laäi suêët lïn cao hún hoùåc seä tûâ chöëi möåt söë àïì nghõ cho vay tiïìn. Caác phên tñch vïì töíng söë vöën vay vaâ laäi suêët cuãa caác khoaãn vay naây cho thêëy laâ àiïìu kiïån cho vay úã Inàönïsia, Haân Quöëc vaâ Malaisia rêët chùåt cheä trong quyá àêìu nùm 1998, coân úã Thaái Lan vaâ Philippin thò núái loãng hún (xem höåp 3.4). Trong tònh traång hïët sûác khöng öín àõnh, rêët nhiïìu ngên haâng coá xu hûúáng cùæt giaãm tñn duång vaâ àêìu tû nhûäng taâi saãn coá khaã nùng thanh toaán cao naây vaâo nhûäng lônh vûåc ñt ruãi ro hún nhû chûáng khoaán nhaâ nûúác. Vò töíng cêìu nöåi àõa àaä thu heåp laåi vaâ giaá trõ xuêët khêíu khöng tùng, nïn tyã lïå tùng vïì cêìu tñn duång àaä giaãm xuöëng. Àöìng thúâi, taâi saãn vaâ lúåi nhuêån cuãa caác cöng ty àïìu giaãm, vaâ giaá trõ taâi saãn giaãm àaä keáo theo giaá trõ cuãa àöì thïë chêëp cuäng bõ mêët giaá. Hêåu quaã laâ caác ngên haâng khöng coân hûáng thuá vúái nhûäng húåp àöìng vay múái. Thêåm chñ caác ngên haâng coân miïîn cûúäng khi phaãi cho vay tiïìn; võ thïë taâi chñnh cuãa hoå bõ giaãm àaáng kïí do nhûäng thua thiïåt HÖÅP 3.4 Suy giaãm tñn duång úã Àöng AÁ Vêën àïì suy giaãm tñn duång sau cuöåc khuãng hoaãng chêu AÁ àaä àûúåc baân luêån rêët nhiïìu. Trïn thûåc tïë, möåt söë àùåc thuâ cuãa caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ nhû hïå thöëng taâi chñnh dûåa vaâo ngên haâng vaâ tyã lïå vöën vay cao àaä laâm cho caác nûúác naây àùåc biïåt dïî bõ söëc tiïìn tïå/taâi chñnh. Trong hoaân caãnh nhû vêåy, kïnh tñn duång àöìng thúâi cuäng laâ kïnh truyïìn söëc seä dêîn àïën suy giaãm tñn duång. Àùåc biïåt, kïnh tñn duång naây cho thêëy rùçng möåt cuá söëc tiïìn tïå/taâi chñnh thûúâng aãnh hûúãng xêëu àïën lûu chuyïín caác luöìng vöën vay tûâ ngên haâng àïën caác khaách haâng - nghôa laâ, caác höå gia àònh hoùåc caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã maâ ngoaâi vöën vay ngên haâng ra khöng coân nguöìn vay naâo khaác thay thïë. Vò vêåy, viïåc ngûâng cho caác àún võ vay - vöën phuå thuöåc vaâo nguöìn vay tûâ ngên haâng - coá thïí seä aãnh hûúãng túái sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë. Tuy nhiïn, trïn thûåc tïë khoá coá thïí xaác àõnh àûúåc nhûäng aãnh hûúãng cuãa kïnh tñn duång àöëi vúái suy giaãm tñn duång. Nïëu chó dûåa vaâo töíng tñn duång khöng thò khöng àuã àïí kïët luêån rùçng àaä coá sûå chuyïín dõch lúán vïì cung vöën vay: thêåm chñ viïåc tñn duång giaãm coá thïí laâ do cêìu giaãm hoùåc ngûng. Phûúng phaáp thûúâng sûã duång àïí khùæc phuåc àiïìu naây têåp trung vaâo caã hai khña caånh: töíng tñn duång vaâ sûå chïnh lïåch lúåi nhuêån giûäa khoaãn vay cuãa ngên haâng vaâ caác taâi saãn khöng ruãi ro khaác nhû traái phiïëu cuãa chñnh phuã. Nïëu chïnh lïåch naây tùng lïn maâ töíng tñn duång laåi giaãm ài thò coá thïí xaác àõnh rùçng cung vöën vay hoùåc àang giaãm hoùåc tùng chêåm hún so vúái cêìu. Tuy nhiïn, cêìn phaãi coá nhûäng xaác minh khaác nûäa. Chïnh lïåch lúåi nhuêån tùng coá thïí chó phaãn aánh möåt thûåc tïë laâ lúåi nhuêån coá ruãi ro tùng do bõ aãnh hûúãng cuãa nhûäng cuá söëc tiïu cûåc laâm giaãm giaá trõ thuêìn cuãa caác àún võ kinh tïë do phaãi chi tiïu taâi chñnh nhiïìu hún. Vò vêåy, sûå chïnh lïåch lúåi nhuêån taåo ra suy giaãm tñn duång, aãnh hûúãng àïën nhûäng ngûúâi chó biïët vay tiïìn ngên haâng chñnh laâ sûå chïnh lïåch lúåi nhuêån giûäa laäi suêët ngên haâng cho vay vaâ traái phiïëu cuãa cöng ty. Chïnh lïåch lúåi nhuêån giûäa traái phiïëu cöng ty vaâ traái phiïëu chñnh phuã laâ thûúác ào phêìn thûúãng cho ruãi ro chung. Ding, Domac vaâ Ferri (1998) àaä aáp duång phûúng phaáp naây àïí nghiïn cûáu cuöåc khuãng hoaãng úã caác nûúác vaâ cho thêëy rùçng trong mêëy thaáng àêìu sau khuãng hoaãng, tñn duång tùng öì aåt, trong khi taác àöång tiïu cûåc cuãa noá àùåc biïåt aãnh hûúãng xêëu túái caác doanh nghiïåp vaâ ngên haâng nhoã. Cuâng vúái sûå suy giaãm töíng tñn duång, viïåc tùng hai loaåi chïnh lïåch lúåi nhuêån kïí trïn úã Haân Quöëc cho thêëy caã phêìn lúåi nhuêån coá ruãi ro vaâ chïnh lïåch lúåi nhuêån cuå thïí cuãa nhûäng ngûúâi ài vay phuå thuöåc vaâo ngên haâng àaä tùng roä rïåt sau khi àöìng won àöåt ngöåt bõ mêët giaá vaâ laäi suêët tùng. ÚÃ Haân Quöëc ngûúâi ta thêëy rùçng viïåc tùng chïnh lïåch lúåi nhuêån kïí trïn àaä gêy ra hêåu quaã mang tñnh hïå thöëng laâ saãn xuêët cöng nghiïåp giaãm (theo Domac vaâ Ferri, 1998). Nguöìn: Ding, Domac vaâ Ferri, Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 55

70 trong giao dõch ngoaåi tïå vaâ phêìn àêìu tû taâi saãn cöë àõnh àang ngaây caâng giaãm giaá, vaâ caác quy àõnh hoaåt àöång bõ thùæt chùåt hún. Nhûäng yïëu töë vi mö êín sau sûå suy giaãm tñn duång naây cuäng àaä tûâng xaãy ra nhiïìu lêìn. Vaâo giûäa vaâ cuöëi nhûäng nùm 1980, taâi saãn cuãa caác ngên haâng thûúng maåi cuãa caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín phõu sûác eáp lúán do caác hoaåt àöång laâm ùn vúái caác nûúác àang phaát triïín luác àoá àang gùåp khoá khùn vïì traã núå vaâ giaá thõ trûúâng bêët àöång saãn giaãm maånh. Sûå suy giaãm àoá chó qua ài khi nhûäng hoaåt àöång laâm ùn trïn àûúåc giaãi quyïët. Viïåc thaáo gúä nhûäng khoá khùn àoá phêìn naâo àûúåc thûåc hiïån thöng qua kïë hoaåch Brady, àûúåc lêåp ra àïí giaãi quyïët nhûäng khoaãn núå cuãa caác nûúác àang phaát triïín, khöi phuåc thõ trûúâng sú cêëp, vaâ tùng vöën tûâ lúåi nhuêån àïí laåi. ÚÃ Nhêåt Baãn nhûäng aãnh hûúãng cuãa caác vêën àïì hiïån nay àöëi vúái khu vûåc taâi chñnh cuãa nïìn kinh tïë cuäng coá nguyïn nhên tûúng tûå tûâ nhûäng yïëu töë vi mö, do caác quy àõnh vïì tiïìn tïå loãng leão vaâ tyã lïå laäi suêët rêët thêëp. Vò vêåy, cêìn phaãi coá nhûäng chñnh saách caãi thiïån cú cêëu trong lônh vûåc taâi chñnh thò múái hy voång hoaân toaân khöi phuåc àûúåc caác luöìng tñn duång. Tuy vêåy, cuäng coá möåt söë biïån phaáp ngùæn haån coá thïí giuáp laâm tùng tñn duång. Trûúác hïët, cêìn phaãi coá sûå trúå giuáp cho nhûäng ngên haâng naâo sùén saâng cho vay tiïìn àöëi vúái nhûäng cöng ty coá nùng lûåc hoaåt àöång thûåc sûå, nhûng lûúång vöën hoå cêìn vay laåi vûúåt quaá khaã nùng cuãa ngên haâng àoá. Hònh thûác cho vay con núå thuöåc súã hûäu hay DIP naây laâ möåt trong nhûäng phûúng thûác cêëp vöën tiïu biïíu cuãa caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng àöëi vúái caác cöng ty àang trong thúâi kyâ cú cêëu laåi töí chûác cuãa mònh. Àêy coá thïí laâ möåt biïån phaáp cêëp baách coá thïí tiïën haânh vúái nhiïìu cöng ty. Tuy nhiïn, caác ngên haâng phaãi hïët sûác thêån troång vò trong caác nïìn kinh tïë naây, nhûäng khoá khùn thûúâng rêët lúán vaâ nùng lûåc töí chûác àïí caãi töí laåi cöng ty thûúâng rêët yïëu. Nhûäng quy àõnh vïì traã moán núå cuä cêìn phaãi àûúåc duy trò àöëi vúái nhûäng con núå coá khaã nùng traã. ÚÃ möåt söë nûúác, chñnh saách naây chó coá thïí coá hiïåu lûåc nïëu chñnh phuã nhanh choáng choån ra àûúåc nhûäng töí chûác coá khaã nùng laâ caác ngên haâng vaâ caác cöng ty. Vñ duå, úã Inàönïsia, àïí khöi phuåc tñn duång hoå àaä phaãi lêåp ra möåt cú chïë nhanh choáng trúå giuáp cho möåt söë ngên haâng coá nùng lûåc töí chûác töët hún, vaâ nguöìn vöën vay seä àûúåc chuyïín cho caác cöng ty thöng qua ngên haâng àoá. Mùåc duâ möåt söë ngên haâng hiïån nay àang coá caác danh muåc àêìu tû taâi saãn yïëu keám, vêîn coá möåt söë biïån phaáp àïí giuáp àúä ngay möåt vaâi ngên haâng trong söë naây; nhûäng ngên haâng maånh vïì mùåt thïí chïë cêìn phaãi laâm noâng cöët cho hïå thöëng ngên haâng àaä àûúåc cú cêëu laåi. Ngoaâi ra, möåt söë khoaãn taâi trúå àùåc biïåt cuäng seä rêët cêìn thiïët. Vïì taâi trúå thûúng maåi, Haân Quöëc, Inàönïsia vaâ Thaái Lan àaä thiïët lêåp caác chûúng trònh höî trúå nhaâ nûúác. Caác ngên haâng trung ûúng mua taâi saãn thïë chêëp bùçng hoaá àún xuêët khêíu, àöìng thúâi chñnh phuã höî trúå caác ngên haâng thûúng maåi phaát haânh thû tñn duång (LC). Möåt söë nûúác coá thïí yïu cêìu höî trúå nhiïìu hún nûäa àöëi vúái taâi trúå thûúng maåi vaâ vöën hoaåt àöång. Sûå höî trúå naây coá thïí dûúái daång baão laänh cho hoaåt àöång cuãa ngên haâng töët hún ngay taåi nûúác hoå chûá khöng nhêët thiïët phaãi laâ baão laänh tñn duång trûåc tiïëp, àêìy àuã cho caác khoaãn vay hay caác khoaãn tñn duång àùåc biïåt. Àöìng thúâi, caác baão laänh naây cêìn coá sûå giuáp àúä cuãa möåt töí chûác thûá ba, nhû Inàönïsia vaâ Thaái Lan àaä nhêån àûúåc baão laänh dûå phoâng cuãa Ngên haâng phaát triïín chêu AÁ vaâ möåt söë töí chûác cho vay song phûúng khaác. Trûúác mùæt, caác biïån phaáp cuå thïí trûåc tiïëp àïí giuáp caác cöng ty thuác àêíy lûu thöng tiïìn tïå vaâ do vêåy seä thuác àêíy àûúåc tñn duång laâ nhûäng biïån phaáp coá hiïåu quaã nhêët. Caác cöng ty Àöng AÁ khaá maånh nïn caác biïån phaáp cêìn mang tñnh tûå lûåa choån vaâ traánh caác biïån phaáp gêy hêåu quaã nghiïm troång thûúâng liïn quan àïën caác kïë hoaåch do chñnh phuã chó àaåo. Nhûäng kïë hoaåch àoá coá thïí bao göìm viïåc giaãm thuïë, cêëp vöën cho caác giao dõch àûúåc thïë chêëp, vaâ thuác àêíy luên chuyïín vöën thöng qua àiïìu chónh 56 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

71 HÖÅP 3.5 Chi phñ taâi chñnh àïí cú cêëu laåi ngên haâng: Ba phûúng aán Do söë lûúång lúán vaâ sûå khöng chùæc chùæn cuãa caác chñnh saách hiïån nay nïn ta chó coá thïí àûa ra möåt söë phûúng aán minh hoaå cho töíng chi phñ taâi chñnh cuãa cöng taác cú cêëu laåi caác ngên haâng nhû trònh baây trong baãng dûúái àêy. Nhûäng phûúng aán àoá thïí hiïån chi phñ taâi chñnh thûåc, àoá cuäng laâ söë tiïìn thûåc àïí phuåc höìi laåi danh muåc àêìu tû taâi saãn yïëu keám maâ chñnh phuã phaãi chi. Caã ba phûúng aán naây cho thêëy rùçng (a) 1/3 söë núå khoá àoâi àûúåc chuyïín cho chñnh phuã dûúái daång taái cú cêëu vöën seä àûúåc phuåc höìi vaâ (b) nhûäng moán núå khoá àoâi khöng àûúåc chuyïín giao cho chñnh phuã seä àûúåc xoaá vaâ tñnh vaâo lúåi nhuêån thu àûúåc trong tûúng lai. Söë naây seä àûúåc cöång vúái chi phñ taâi chñnh bùçng thuïë suêët nhên vúái lûúång àoång caác khoaãn núå khoá àoâi. Chi phñ taâi chñnh haâng nùm seä laâ gaánh nùång vïì laäi suêët àöëi vúái caác khoaãn dûå trûä cöng cöång àûúåc cêìn àïën. Phûúng aán thêëp. Theo phûúng aán naây, coá ñt töí chûác chia seã nhûäng moán núå khoá àoâi vaâ khöng coá quaá trònh taái cú cêëu vöën. Chi phñ taâi chñnh duy nhêët laâ khoaãn núå bõ xoaá trûâ vaâo lúåi nhuêån. Phûúng aán trung bònh. Theo phûúng aán naây, söë lûúång töí chûác cuâng chia seã nhûäng moán núå khoá àoâi cuäng ñt, nhûng seä thûåc hiïån quy trònh cú cêëu laåi vöën túái àöå caác ngên haâng khöng coân phaãi chõu nhûäng khoá khùn lúán vïì nguöìn vöën. Nhûäng moán núå khoá àoâi khaác coân laåi sau taái cú cêëu vöën seä àûúåc xoaá vaâ khêëu trûâ vaâo lúåi nhuêån. Phûúng aán cao. Trong phûúng aán naây, nhûäng moán núå khoá àoâi seä àûúåc nhiïìu àún võ chia seã vaâ tyã lïå taái cú cêëu vöën laâ 4% töíng söë taâi saãn coân laåi. Bêët kyâ moán núå khoá àoâi naâo coân laåi seä àûúåc xoaá vaâ khêëu trûâ vaâo lúåi nhuêån. Chi phñ cho viïåc cú cêëu laåi nguöìn vöën (söë núå göëc) Núå khoá àoâi so vúái phêìn trùm taâi saãn chñnh. Thêëp vaâ trung bònh: 20,0 20,0 30,0 20,0 10,0 10,0 5,0 20,0 5,0 Cao: 35,0 35,0 20,0 20,0 30,0 20,0 10,0 10,0 5,0 20,0 Nguöìn: ûúác tñnh cuãa caác nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái,demirguc, Kunt vaâ Huizinga (1998); Ngên haâng Deutsche, JP Morgan, IFS. lûúng. Sûå trúå giuáp cuäng coá thïí thöng qua möåt söë biïån phaáp liïn quan àïën thuïë, vñ duå, Thaái Lan àaä xoaá boã thuïë thu nhêåp àöëi vúái nhûäng khoaãn laäi göåp chûa àûúåc traã. Viïåc xêy dûång cêín thêån caác biïån phaáp trûúác mùæt naây rêët cêìn thiïët, tuy nhiïn, khöng khöng nïn àoáng vai troâ laâ caác biïån phaáp lêu daâi, cöë àõnh. Giaãi quyïët triïåt àïí vêën àïì thu heåp tñn duång àoâi hoãi phaãi coá caác chûúng trònh cú cêëu laåi caác ngên haâng. Nhiïåm vuå khoá khùn vaâ töën keám cuãa cöng cuöåc cú cêëu laåi caác ngên haâng Nhûäng khoá khùn mang tñnh hïå thöëng cuãa ngên haâng àaä xuêët hiïån úã caác nûúác Àöng AÁ. Quaá trònh àoáng cûãa caác ngên haâng vaâ töí chûác taâi chñnh khaác vaâ cú cêëu laåi hïå thöëng ngên haâng seä rêët khoá khùn vaâ töën keám. Ûúác tñnh cuãa khu vûåc tû nhên cho thêëy tyã lïå giûäa núå khoá àoâi vaâ töíng dû núå cuãa caác nûúác Àöng AÁ (trûâ Höìng Cöng (Trung Quöëc) vaâ Singapo) úã khoaãng giûäa 10% vaâ 60%. Tyã lïå giûäa núå khoá àoâi vaâ GDP laâ 10% àïën 40%. Con söë ûúác tñnh chñnh thûác chûa àûa ra àûúåc nhûäng tyã lïå naây, tuy nhiïn, úã möåt söë nûúác ngûúâi ta àaä àûa ra àûúåc tyã lïå giûäa núå khoá àoâi trïn töíng dû núå laâ trïn 20%. Nïëu tñnh thïm danh muåc àêìu tû taâi saãn yïëu keám cuãa caác töí chûác taâi chñnh khaác nhû caác cöng ty baão hiïím vaâ caác quyä àêìu tû thò töíng söë núå khoá àoâi coân lúán hún nhiïìu, àùåc biïåt úã hai nûúác Haân Quöëc vaâ Inàönïsia. Chó söë baão àaãm vöën cuãa caác ngên haâng cuäng rêët thêëp; tyã lïå vöën/ töíng taâi saãn sau khi àaä trûâ caác khoaãn núå khoá àoâi ûúác tñnh chó coân vaâo khoaãng tûâ - 17% (úã Inàönïsia) àïën -4% (úã Malaisia). Tyã lïå naây úã caác ngên haâng Singapo, Höìng Cöng (Trung Quöëc) vaâ Philippin dao àöång trong khoaãng 10% àïën 16%. Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 57

72 Do chñnh phuã caác nûúác àaä baão laänh cho nghôa vuå núå cuãa caác töí chûác taâi chñnh, vaâ chñnh lúåi ñch quöëc gia cuäng àoâi hoãi phaãi súám giaãi quyïët nhûäng khoá khùn naây nïn hêìu hïët caác chi phñ cú cêëu laåi hïå thöëng taâi chñnh àûúåc chuyïín sang daång núå taâi chñnh. Trûâ möåt söë khoaãn núå coá thïí do khu vûåc tû nhên chõu traách nhiïåm, ngûúâi ta dûå tñnh rùçng caác chi phñ maâ chñnh phuã phaãi gaánh chõu chiïëm túái 30%GDP. Theo kinh nghiïåm quöëc tïë thò àêy laâ con söë quaá cao. Cuöåc khuãng hoaãng ngên haâng cuãa Chilï nùm 1982 laâ cuöåc khuãng hoaãng àùæt giaá nhêët tûâ trûúác túái nay, theo àoá chñnh phuã phaãi daânh túái 41% GDP àïí khùæc phuåc, tuy nhiïn, con söë naây cuäng khöng cao hún nhiïìu lùæm so vúái dûå tñnh chi phñ cuãa khu vûåc tû nhên hiïån nay cuãa möåt söë nûúác Àöng AÁ. Tuy nhiïn, nhûäng àêìu tû lúán trûåc tiïëp cuãa chñnh phuã coá thïí giuáp giaãm àûúåc töíng chi phñ noái trïn bùçng caách traánh àûúåc khuãng hoaãng tinh thêìn do phaãi liïn tuåc trúå cêëp vaâ bùçng caách thu àûúåc lúåi nhuêån tûâ caác luöìng tñn duång. Nhûng àöëi vúái nhûäng nguöìn vöën lúán, àoâi hoãi chñnh phuã phaãi coá khaã nùng hún nûäa àïí huy àöång vaâ thanh toaán caác nguöìn vöën khöng bõ laåm phaát vaâ tùng nùng lûåc quaãn lyá taâi chñnh. ÚÃ möåt söë nûúác nhû Inàönïsia khöng cho pheáp aáp duång phûúng thûác naây cho caác khoaãn vay cuãa chñnh phuã. Caác nguyïn tùæc cú cêëu laåi ngên haâng ÚÃ caác nûúác Àöng AÁ, thaách thûác lúán àùåt ra laâ laâm sao phaãi duy trò àûúåc loâng tin trong khi giaãi quyïët vúái caác cöng ty taâi chñnh khöng coân khaã nùng traã núå. Rêët nhiïìu ngên haâng trong khu vûåc naây muöën coá vöën vaâ muöën àûúåc cuãng cöë àïí khöi phuåc khaã nùng lûu thöng tñn duång. Muåc tiïu àùåt ra àöëi vúái viïåc taåo vöën cho caác ngên haâng úã Àöng AÁ laâ 8% hoùåc cao hún. Thúâi haån àïí àaåt àûúåc muåc tiïu naây khaác nhau úã möîi nûúác, nhûng caác nhaâ giaám saát ngên haâng thûúâng àùåt thúâi haån 1 àïën 2 nùm. Nhûäng ngên haâng naâo khöng khöi phuåc àûúåc tiïìm nùng vöën trong thúâi haån trïn cêìn phaãi tòm kiïëm sûå giuáp àúä tûâ bïn ngoaâi. Kinh nghiïåm quöëc tïë cho thêëy möåt söë nguyïn tùæc cú cêëu laåi ngên haâng nhû sau. Thûá nhêët, chó nhûäng töí chûác coá thïí hoaåt àöång hiïåu quaã múái àûúåc tiïëp tuåc hoaåt àöång, vaâ khi cú cêëu laåi thò thiïåt haåi phaãi àûúåc phên böí möåt caách minh baåch vaâ haån chïë töëi àa chi phñ cho nhûäng ngûúâi àoáng thuïë. Thûá hai, viïåc cú cêëu laåi phaãi cuãng cöë caác nguyïn tùæc taâi chñnh bùçng viïåc chia seã thiïåt haåi trûúác hïët cho caác cöí àöng, sau àoá múái àïën caác chuã núå vaâ coá thïí, möåt söë ngûúâi gûãi tiïìn nhiïìu. Thûá ba, phaãi coá caác Baãng 3.5 BAÃNG 3.5 Ghi chuá: Caâng nhiïìu chêëm caâng töët (nghôa laâ taác duång töët) Nguöìn: Àaánh giaá cuãa caác nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. biïån phaáp duy trò nguyïn tùæc tñn duång àöëi vúái ngûúâi vay vöën cuãa ngên haâng vaâ coá nhûäng biïån phaáp khuyïën khñch tùng vöën tûâ nguöìn tû nhên múái. Thûá tû, töëc àöå cú cêëu laåi phaãi nhanh àïí coá thïí àaãm baão khöi phuåc àûúåc tñn duång, àöìng thúâi duy trò àûúåc loâng tin cuãa quêìn chuáng àöëi vúái hïå thöëng ngên haâng. Vúái nhûäng nguyïn tùæc naây, chñnh phuã coá thïí àaánh giaá nhûäng lûåa choån chñnh saách coá sùén. Baãng 3.5 trònh baây khaái quaát nhûäng lûåa choån cho viïåc cú cêëu laåi ngên haâng. Viïåc lûåa choån bêët kyâ möåt phûúng aán naâo cuäng àïìu coá caái àûúåc caái mêët (xem baãng 3.5). Vñ duå, nïëu chñnh phuã coá yá àõnh cûáu giuáp ngên haâng àang gùåp khoá khùn bùçng caách lêëy tiïìn cuãa chñnh phuã àïí tùng nguöìn vöën cuãa ngên haâng àoá, phûúng aán naây seä coá ûu àiïím laâ nhanh, nhûng chi phñ cho viïåc buâ löî àoá cuäng seä cao vaâ khöng khuyïën khñch àûúåc caác nhaâ quaãn lyá cuãa 58 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

73 HÖÅP 3.6 Nhûäng nöî lûåc cuãa Ngên haâng Thïë giúái trúå giuáp khu vûåc taâi chñnh Ngên haâng Thïë giúái àaä phöëi húåp chùåt cheä vúái chñnh phuã caác nûúác gùåp khuãng hoaãng nhùçm cú cêëu laåi hïå thöëng taâi chñnh cuãa hoå. Thaáng Chñn 1997, Thaái Lan àaä àûúåc trúå giuáp möåt khoaãn viïån trúå taâi chñnh trõ giaá 15 triïåu USD nhùçm cuãng cöë khaã nùng höìi phuåc vaâ tñnh hiïåu quaã cuãa hïå thöëng taâi chñnh nûúác naây. Tiïëp ngay sau àoá laâ khoaãn viïån trúå trõ giaá 350 triïåu USD vaâo thaáng Mûúâi hai 1998 tûâ nguöìn Vöën vay höî trúå quaãn lyá kinh tïë. Thaái Lan coân nhêån àûúåc möåt khoaãn vay khaác vaâo thaáng Saáu 1998 tûâ Vöën vay àiïìu chñnh taâi chñnh vaâ kinh tïë. Ngên haâng Thïë giúái àaä giuáp Thaái Lan thaânh lêåp möåt cú quan taái cú cêëu taâi chñnh coá chûác nùng quaãn lyá cöng cuöåc caãi töí cuãa caác cöng ty taâi chñnh vaâ möåt cöng ty quaãn lyá taâi saãn cuäng àaä àûúåc thaânh lêåp chõu traách nhiïåm giaãi quyïët taâi saãn núå khï àoång. Inàönïsia cuäng àaä nhêån àûúåc möåt khoaãn vay trõ giaá 20 triïåu USD tûâ nguöìn vöën vay trúå giuáp caãi töí ngên haâng àïí giuáp cho Cú quan cú cêëu laåi ngên haâng Inàönïsia múái àûúåc thaânh lêåp giaãi quyïët nhûäng khoá khùn cho caác cöng ty taâi chñnh. Töí chûác naây cuäng àaä höî trúå caác nöî lûåc cuãa chñnh phuã trong viïåc taái cú cêëu caác moán núå cuãa caác cöng ty. Nguöìn Vöën vay höî trúå caãi töí chñnh saách vaâo thaáng Baãy 1998 cuäng àaä cam kïët cho chñnh phuã nûúác naây vay 1 tyã USD àïí hoå thûåc hiïån muåc tiïu öín àõnh hïå thöëng ngên haâng, cuãng cöë loâng tin cuãa ngûúâi gûãi tiïìn vaâ àaãm baão duy trò caác hoaåt àöång dõch vuå töët cuãa khu vûåc naây trong nïìn kinh tïë. Khoaãn vay trõ giaá 3 tyã USD cuãa nguöìn Vöën vay taái xêy dûång nïìn kinh tïë (ERL) cho Haân Quöëc vaâo thaáng Mûúâi hai 1997 àaä giuáp cho cöng taác khöi phuåc laåi hoaåt àöång cuãa hïå thöëng taâi chñnh. Hiïån nay, chñnh phuã nûúác naây àaä coá chûúng trònh taåm ngûng hoaåt àöång cuãa caác töí chûác taâi chñnh laâm ùn thua löî, trúå giuáp tùng vöën cuãa caác ngên haâng, caãi tiïën cöng taác giaám saát, chêëm dûát moåi hiïån tûúång cho vay trûåc tiïëp, cuãng cöë caác dõch vuå baão hiïím tiïìn gûãi vaâ tùng cûúâng hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa caác töí chûác taâi chñnh. Tiïëp theo khoaãn vay tûâ ERL, thaáng Ba 1998 möåt khoaãn vay khaác trõ giaá 2 tyã USD tûâ nguöìn Vöën vay àiïìu chónh cú cêëu àaä àûúåc cêëp cho nûúác naây àïí höî trúå cho cöng taác phaát triïín vaâ cú cêëu laåi khu vûåc taâi chñnh, caãi töí khu vûåc caác cöng ty vaâ phaát triïín thõ trûúâng vöën. Ngên haâng Thïë giúái hiïån àang laâm viïåc vúái Chñnh phuã Haân Quöëc àïí giuáp xêy dûång möåt hïå thöëng taâi chñnh hoaåt àöång coá hiïåu quaã, mang tñnh àa daång vaâ caånh tranh cao, bao göìm caã caác ngaânh baão hiïím vaâ chûáng khoaán. Àöëi vúái Malaisia, Ngên haâng Thïë giúái àaä cho nûúác naây vay möåt khoaãn vaâo thaáng Saáu 1998 lêëy tûâ nguöìn Vöën vay phuåc höìi cho khu vûåc xaä höåi vaâ kinh tïë. Khoaãn vay naây nhùçm cuãng cöë khu vûåc taâi chñnh thöng qua viïåc cuãng cöë caác cöng ty taâi chñnh, tiïën haânh saát nhêåp, cú cêëu laåi nguöìn vöën cuãa caác töí chûác ngên haâng, caãi thiïån cöng taác baão vïå quyïìn lúåi nhaâ àêìu tû vaâ giaãm ruãi ro quyïët toaán, vaâ tûå do hoaá nhanh mûác àöå súã hûäu nûúác ngoaâi. Nïëu caác chûúng trònh naây àûúåc thûåc hiïån thaânh cöng, chuáng seä goáp phêìn cuãng cöë loâng tin cuãa xaä höåi àöëi vúái thõ trûúâng vöën vaâ nêng cao tñnh minh baåch cuãa thõ trûúâng naây. Nguöìn: Taâi liïåu vay núå cuãa Ngên haâng Thïë giúái. ngên haâng tòm caách caãi tiïën hoaåt àöång cuãa ngên haâng mònh. Mùåt khaác, nïëu chñnh phuã àõnh tiïën haânh taái cêëp vöën cho ngên haâng àang gùåp khoá khùn vaâ sau àoá baán ài thò chi phñ taâi chñnh seä thêëp, khuyïën khñch ngên haâng àoá nêng cao chêët lûúång hoaåt àöång vaâ laâm tùng àûúåc loâng tin cuãa xaä höåi àöëi vúái hïå thöëng ngên haâng àoá, song laåi mêët nhiïìu thúâi gian hún. Biïån phaáp thanh lyá vaâ traã hïët núå cho chuã núå vaâ ngûúâi gûãi tiïìn laâ caách laâm nhanh, khuyïën khñch àûúåc hoaåt àöång cuãa ngên haâng vaâ àoâi hoãi chi phñ taâi chñnh tûúng àöëi thêëp, nhûng laåi laâm aãnh hûúãng nghiïm troång àïën uy tñn cuãa xaä höåi àöëi vúái hïå thöëng ngên haâng. Caác nûúác khaác nhau phaãi tòm ra giaãi phaáp cên àöëi nhûäng lûåa choån àaánh àöíi naây cho nûúác mònh vaâ phaãi cùn cûá vaâo nguöìn göëc gêy ra khoá khùn mang tñnh hïå thöëng naây. Nhûäng biïån phaáp àaä àûúåc aáp duång cho àïën nay Cú cêëu laåi khu vûåc taâi chñnh khöng chó dûâng úã viïåc chia seã traách nhiïåm àöëi vúái nhûäng thêët thoaát hiïån taåi, maâ coân phên böí quyïìn súã hûäu vaâ kiïím soaát nïìn kinh tïë trong tûúng lai. Möîi nûúác àïìu phaãi traãi qua quaá trònh ài àïën quyïët àõnh vïì kinh tïë vaâ chñnh trõ àïí giaãi quyïët nhûäng vêën àïì trïn. Chñnh phuã Haân Quöëc àaä aáp duång möåt chûúng trònh höîn húåp kïët húåp caã giaãi phaáp phi têåp trung vaâ têåp trung. Caác ngên haâng àûúåc cêëp thïm möåt phêìn vöën vaâ möåt söë khoaãn núå khoá àoâi àaä àûúåc chuyïín cho Cöng ty quaãn lyá taâi saãn Haân Quöëc cuãa chñnh phuã (KAMCO). Cöng ty naây coá traách nhiïåm cú cêëu laåi nhûäng khoaãn núå trïn. Thaái Lan àaä cho thaânh lêåp cú quan taái cú cêëu taâi chñnh chõu traách nhiïåm giuáp caác cöng ty taâi chñnh vaâ ngên haâng thûúng maåi phuåc höìi hoaåt àöång cuãa mònh. Cöng ty quaãn lyá taâi saãn thuöåc súã hûäu nhaâ nûúác Thaái Lan coá thïí caånh tranh vúái khu vûåc tû nhên àïí mua laåi taâi saãn cuãa caác cöng ty taâi chñnh bõ phaá saãn vaâ sau àoá töí chûác baán caác taâi saãn àoá, bao göìm caã hònh thûác baán àêëu giaá trong khi caác ngên haâng úã Thaái hêìu hïët àïìu duy trò àûúåc hoaåt àöång cuãa hoå nhúâ coá sûå trúå giuáp cho Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 59

74 khaã nùng thanh toaán ngùæn haån cuãa Ngên haâng Trung ûúng Thaái Lan. Cú quan cú cêëu laåi ngên haâng Inàönïsia àaä tiïëp nhêån 54 ngên haâng vaâ bùæt àêìu cú cêëu laåi caác danh muåc àêìu tû cuãa caác ngên haâng naây. Trong quaá trònh cú cêëu laåi khu vûåc taâi chñnh, hiïån nay Thaái Lan àang tiïën triïín nhanh nhêët, àùåc biïåt laâ cú cêëu laåi hoaåt àöång cuãa caác cöng ty taâi chñnh. Tuy nhiïn, ngay caã nhû vêåy cöng viïåc vêîn chûa àûúåc hoaân têët. Quaá trònh taái cú cêëu naây àoâi hoãi phaãi coá chñnh saách cêín troång xaác àõnh ngên haâng naâo hoùåc cöng ty naâo cêìn cú cêëu laåi. Vñ duå, úã Inàönïsia, viïåc khöi phuåc laåi tñn duång àïí laâm vöën hoaåt àöång vaâ taâi trúå thûúng maåi seä phuå thuöåc vaâo viïåc coá tòm ra àûúåc möåt cú chïë höî trúå cho caác ngên haâng àaä phuåc höìi töí chûác cuãa mònh hay khöng, vaâ qua àoá höî trúå cho caác cöng ty. Hiïån nay, caác ngên haâng naây coá thïí vêîn coân caác danh muåc àêìu tû taâi saãn yïëu keám, nhûng nhûäng ngên haâng maånh vïì töí chûác vaâ coá thïí laâm noâng cöët cho möåt hïå thöëng ngên haâng àûúåc cú cêëu laåi - do khöng thïí àoáng cûãa àûúåc toaân böå hïå thöëng ngên haâng nïn khoá coá thïí tòm àûúåc biïån phaáp thay thïë naâo töët hún. ÚÃ Haân Quöëc, nhûäng möëi liïn kïët sêu röång giûäa cöng taác cú cêëu laåi caác ngên haâng vaâ doanh nghiïåp cuâng vúái sûå phaát triïín vïì mùåt thïí chïë coá haån cuãa caác ngên haâng àoâi hoãi chñnh phuã phaãi coá möåt vai troâ lúán hún trong viïåc cú cêëu laåi doanh nghiïåp. Nïëu khöng, caác ngên haâng seä bõ rúi vaâo tònh traång khöng öín àõnh do söë lûúång vöën khoá àoâi quaá lúán vaâ phaãi chuyïín chuáng sang daång cöí phêìn, maâ lûúång cöí phêìn naây khöng thïí xûã lyá nhanh àûúåc. Ngoaâi ra, nhûäng hêåu quaã xaä höåi vaâ chñnh trõ to lúán ài keâm vúái viïåc cú cêëu laåi caác doanh nghiïåp coá thïí ngùn caãn caác ngên haâng buöåc caác doanh nghiïåp tiïën haânh cú cêëu laåi. Biïån phaáp kïët húåp giûäa phi têåp trung vaâ têåp trung aáp duång úã Haân Quöëc coá thïí laâ biïån phaáp thñch húåp. Cöng ty quaãn lyá taâi saãn, KAMCO, hoùåc möåt töí chûác múái àûúåc thaânh lêåp naâo àoá coá thïí tiïëp nhêån caác danh muåc àêìu tû taâi saãn yïëu keám tûâ caác töí chûác taâi chñnh. Möåt khi caác cöng ty àaä tiïën haânh cú cêëu laåi hoaåt àöång möåt caách thñch húåp, hoå seä àûúåc trúå cêëp taâi chñnh thöng qua hònh thûác chuyïín caác moán núå thaânh cöí phêìn. Möåt phûúng thûác khaác coá thïí aáp duång àïí khuyïën khñch caác cöng ty tiïën haânh cú cêëu laåi hoaåt àöång cuãa hoå laâ phûúng thûác nûúác Anh àaä aáp duång àïí caãi töí caác cöng ty cuãa hoå trong nhûäng nùm Quy tùæc Luên àön naây àang àûúåc ûáng duång úã Haân Quöëc vaâ caác nûúác Àöng AÁ khaác. Cöí phêìn do caác cöng ty naây giûä coá thïí laâ cú súã cho möåt hïå thöëng lûúng hûu tû nhên àûúåc taâi trúå vaâ möåt cú cêëu phuå thuöåc nhiïìu vaâo thõ trûúâng vöën, qua àoá coá thïí caãi thiïån cú cêëu laåi cöng ty. Biïån phaáp naây coá thïí laâm giaãm àûúåc tyã lïå núå/cöí phêìn vaâ taåo ra möåt lúáp cöí àöng múái bïn ngoaâi nhûäng ngûúâi seä giaám saát caác cöng ty vaâ taåo sûå cên bùçng trong vai troâ giûäa nhûäng ngûúâi saáng lêåp cöng ty vaâ nhûäng ngûúâi trong cuöåc trong viïåc quaãn lyá hoaåt àöång cuãa cöng ty. Nhiïåm vuå trung haån cuãa khu vûåc taâi chñnh vaâ khu vûåc cöng ty laâ caãi thiïån cöng taác quaãn lyá caác töí chûác taâi chñnh vaâ phi taâi chñnh; phaát triïín thõ trûúâng vöën; thuác àêíy cú chïë khuyïën khñch hoaåt àöång chung cho caác töí chûác taâi chñnh vaâ xêy dûång caác hïå thöëng taâi chñnh cên bùçng hún thöng qua viïåc khuyïën khñch thõ trûúâng vöën. Cuäng giöëng nhû caác nûúác àaä tûâng bõ khuãng hoaãng taâi chñnh, cöng taác cú cêëu laåi khu vûåc taâi chñnh cuãa caác nûúác Àöng AÁ seä laâ möåt quaá trònh lêu daâi. Möëi quan têm chñnh laâ laâm thïë naâo àïí ngùn chùån àûúåc nhûäng yïëu töë múái naãy sinh coá thïí laâm phûúng haåi àïën sûå phaát triïín cuãa khu vûåc taâi chñnh trong tûúng lai. Nhûäng khoá khùn cuãa caác nûúác Àöng AÁ khöng thïí àûúåc giaãi quyïët chó trong hïå thöëng ngên haâng. Nhûäng khoá khùn cuãa caác ngên haâng hiïån nay coá liïn quan mêåt thiïët àïën nhûäng khoá khùn cuãa caác cöng ty. Do vêåy, àïí tòm ra àûúåc möåt giaãi phaáp cho khu vûåc taâi chñnh àang gùåp khuãng hoaãng hiïån nay, cêìn phaãi hiïíu roä àûúåc nhûäng khoá khùn cuãa caác cöng ty. Chuáng ta seä àïì cêåp vêën àïì naây trong chûúng sau. 60 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

75 Chuá thñch 1. Xem Pheáp mêìu nhiïåm cuãa Àöng AÁ. 994 vaâ Stiglitz vaâ Uy, Classens vaâ Glaessner Töíng chi phñ trung gian laâ möåt chûác nùng cuãa nhiïìu yïëu töë bao göìm hiïåu quaã hoaåt àöång vaâ tñnh caånh tranh cuãa khu vûåc taâi chñnh. Sûã duång dûä liïåu trong baáo caáo haâng nùm cuãa caác ngên haâng thûúng maåi, caác chi phñ hoaåt àöång cuãa caác ngên haâng úã Àöng AÁ chûa thïí hiïån hïët töíng thïí mûác àöå keám hiïåu quaã so vúái caác nûúác phaát triïín. Ngoaâi ra. so vúái ngay caã caác nûúác àang phaát triïín thò caác ngên haâng úã Àöng AÁ dûúâng nhû coá chi phñ khöng cao hún nhiïìu. Nhûng theo tñnh toaán thò lúåi nhuêån cuãa caác ngên haâng Àöng AÁ trong thúâi kyâ naây laåi cao hún so vúái caác nûúác khaác (trûâ Haân Quöëc). 4. Classens vaâ Glaessner Kaminsky vaâ Reinhart nùm 1997 àaä khùèng àõnh kïët quaã naây taåi nhiïìu nûúác. 6. Lûu yá rùçng söë liïåu vïì cho vay àêìu tû bêët àöång saãn trong möåt nûúác coá thïí khaác nhau vaâ möåt söë nûúác khöng tñnh àûúåc hïët mûác àöå hoaåt àöång cuãa hïå thöëng ngên haâng trong lônh vûåc bêët àöång saãn (vñ duå khoaãn vay cho nhûäng ngûúâi xêy dûång bêët àöång saãn laåi khöng àûúåc tñnh laâ khoaãn vay cho lônh vûåc bïët àöång saãn). 7. Möåt uyã ban tû nhên úã lnàönïxia thaão luêån vúái möåt nhoám chuã núå vïì kïë hoaåch khöng coá baão laänh chuã quyïìn trõ giaá 70 tyã USD. Thoaã thuêån vïì kïë hoaåch naây àaä àaåt àûúåc trïn nguyïn tùæc vaâo ngaây 4 thaáng Saáu Khu vûåc taâi chñnh: ÚÃ trung têm cuãa cuöåc khuãng hoaãng 61

76 Chûúng böën Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng Taåi möåt vuâng ngoaåi ö buåi bùåm cuãa Surabaya, thaânh phöë lúán thûá nhò cuãa Inàönïsia, möåt nhaâ maáy chïë biïën töm àang hoaåt àöång nhöån nhõp. Haâng trùm phuå nûä treã gêåp ngûúâi trïn töm àöng laånh, phên loaåi àïí àûa xuöëng taâu gûãi ài Nhêåt Baãn vaâ chêu Êu. Hoå nùçm trong söë haâng nghòn ngûúâi àang laâm viïåc cho haäng Sekar, möåt trong söë nhûäng têåp àoaân kinh doanh nöíi tiïëng úã Surabaya, do nùm anh em nhaâ Harry laâm chuã. Cho àïën nùm 1994, caác cöng ty Sekar theo àuöíi möåt chiïën lûúåc coá leä laâ khön ngoan nhêët àöëi vúái giúái doanh nghiïåp Inàönïsia noái chung. Hoå boân ruát taâi nguyïn thiïn nhiïn phong phuá cuãa àêët nûúác àïí kiïëm lêëy nhûäng àöìng ngoaåi tïå quyá giaá. Sau àoá, nhaâ Harry àaä àöíi hûúáng vaâ bùæt àêìu kiïëm àûúåc nhûäng taâi saãn hêëp dêîn hún nhûng ñt tñnh chêët saãn xuêët hún, ài chïåch xa khoãi nghïì nghiïåp göëc cuãa mònh. Lúåi nhuêån cuãa Sekar túái trïn 13 triïåu USD nùm 1996, nhûng Sekar laåi coá thïí vay àûúåc gêëp lêìn söë tiïìn àoá tûâ caác nhaâ àêìu tû quöëc tïë trong vaâi thaáng cuãa nùm sau, yïn trñ rùçng seä àaão àûúåc núå khi àïën haån traã. Bêìu trúâi àaä sêåp xuöëng Sekar vaâo ngaây 14 thaáng Taám 1997, caái ngaây maâ Inàönïsia tûâ boã hïå thöëng tyã giaá höëi àoaái neo coá àiïìu chónh. Sekar, cuäng nhû nhiïìu cöng ty Inàönïsia khaác, àaä àaánh cuöåc rùçng àöìng rupi seä duy trò tònh traång mêët giaá tûâ tûâ so vúái àöìng àöla nhû àaä keáo daâi caã thêåp kyã. Nhûng àöìng rupi àaä chòm xuöëng nhû möåt hoân àaá keáo theo caã söë phêån cuãa Sekar. Hiïån nay Sekar - cuäng giöëng nhû nhûäng ngûúâi chuyïn phên loaåi töm cuãa noá - àang ngêåp trong vuäng nûúác lêìy buân. Caác cuöåc àaâm phaán vúái caác ngên haâng vaâ caác töí chûác àêìu tû àang àûúåc tiïën haânh àïí cú cêëu laåi caác khoaãn núå cuãa Sekar. - Heuny Sender, Cuöåc chúi àaä kïët thuác, Taåp chñ Far Eastem Economic Review, ngaây 22 thaáng Giïng Nhûäng vïët nûát tûâ nïìn moáng trong viïåc laâm ùn cuãa caác cöng ty úã Àöng AÁ bùæt àêìu xuêët hiïån roä rïåt tûâ trûúác thaáng Baãy 1997, nhûng cuöåc khuãng hoaãng àaä dòm caác cöng ty xuöëng vûåc thùèm. Sûå kiïåt quïå vïì taâi chñnh trong khu vûåc caác cöng ty àaä trúã nïn coá tñnh hïå thöëng. 62

77 Ngûúâi ta ûúác tñnh rùçng 2/3 söë haäng cuãa Inàönïsia àaä phaãi chõu caác khoaãn löî vûúåt quaá vöën cöí phêìn; con söë naây laâ 2/5 úã Haân Quöëc vaâ 1/4 úã Thaái Lan. Laäi suêët àaä tùng 5 àïën 10%, tyã giaá höëi àoaái àaä giaãm khoaãng 30 àïën 40%, caác khoaãn vay cuãa ngên haâng nöåi àõa thò khan hiïëm, coân vöën nûúác ngoaâi thò caån kiïåt. Tyã lïå núå trïn vöën goáp (goåi tùæt laâ tyã lïå núå) cao, nhûäng khoaãn vay ngùæn haån, vaâ caác khoaãn vay nûúác ngoaâi khöng àûúåc baão hiïím laâm naãy sinh möåt loaåt ruãi ro toã ra thûåc sûå nguy haåi trong àiïìu kiïån mûác giaá cuãa vöën trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi thay àöíi. Chûâng naâo maâ tyã lïå tùng trûúãng coân cao thò nhûäng ruãi ro tûâ viïåc vay quaá nhiïìu tiïìn trïn cú súã àöìng vöën haån heåp vêîn coân coá thïí quaãn lyá àûúåc. Vaâo giûäa nhûäng nùm 1990, nhiïìu cöng ty vêîn tiïëp tuåc vay tiïìn duâ àûáng trûúác tònh traång mûác sinh lúåi ngaây möåt giaãm. Hiïån tûúång suåt giaá àöìng tiïìn vaâ tùng voåt laäi suêët möåt caách àöåt ngöåt cöång vúái sûå suåt giaãm vïì cêìu àaä biïën nhûäng yïëu keám trúã thaânh sai lêìm chïët ngûúâi. Caác cöng ty àang laâm ùn phaát àaåt, àûúåc quaãn lyá töët böîng nhiïn cuäng nùçm trïn búâ vûåc phaá saãn cuâng vúái caác cöng ty laâm ùn keám coãi. Hiïån nay, nhiïåm vuå khoá khùn nhêët cuãa caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách laâ laâm sao àûa ra àûúåc möåt khuön khöí chñnh saách àuáng àïí taách caác cöng ty coá khaã nùng traã núå ra khoãi caác cöng ty khöng coá khaã nùng traã núå, laâm öín àõnh vaâ höìi sinh nhûäng cöng ty coá khaã nùng duy trò hoaåt àöång kinh doanh. Vïì mùåt ngùæn haån, àiïìu naây àoâi hoãi caác biïån phaáp chñnh saách àïí cú cêëu laåi khu vûåc cöng ty, vaâ vïì mùåt trung haån, àoâi hoãi nhûäng thay àöíi àöëi vúái sûå quaãn lyá caác cöng ty vaâ möëi liïn hïå giûäa khu vûåc cöng ty vaâ khu vûåc taâi chñnh. Sûå laänh àaåo maånh meä cuãa chñnh phuã àaä vaâ àang trúã nïn hïët sûác quan troång Sûå hònh thaânh tònh traång dïî bõ töín thûúng trong khu vûåc cöng ty Àùçng sau àiïìu kyâ diïåu. Nhûäng tyã lïå núå cao khiïën khu vûåc cöng ty dïî bõ töín thûúng trûúác nhûäng cún söët laâ kïët quaã lögñch cuãa chiïën lûúåc tùng trûúãng vaâ hïå thöëng taâi chñnh cöng ty cuãa Àöng AÁ. Nhiïìu thêåp kyã qua, caác chñnh phuã Àöng AÁ àaä theo àuöíi möåt chiïën lûúåc hûúáng vaâo xuêët khêíu rêët nùng nöí. Hoå khuyïën khñch caác nhaâ xuêët khêíu bùçng caác hònh thûác nhû cêëp tñn duång trûåc tiïëp, roát caác khoaãn vay vaâ cho miïîn thuïë. Caác cöng ty naây àoâi hoãi phaãi coá nhûäng nguöìn lûåc to lúán àïí liïn tuåc nêng cêëp cöng nghïå vaâ duy trò àûúåc tñnh caånh tranh trïn thõ trûúâng quöëc tïë. Khoaãn lúåi nhuêån sau thuïë khöng àuã àïí duy trò möåt chiïën lûúåc àêìy tham voång nhû vêåy trong khi thõ trûúâng vöën laåi chûa àûúåc phaát triïín àêìy àuã; kïët quaã laâ caác cöng ty phaãi vay quaá nhiïìu. Möåt àöång lûåc àaä àûúåc hònh thaânh - töëc àöå tùng trûúãng tùng nhanh hún vaâ tyã lïå tiïët kiïåm cuäng lúán hún - laâm tùng thïm doâng chaãy nhûäng khoaãn vay tûâ caác ngên haâng vaâo caác haäng. Cú cêëu taâi chñnh àoâi hoãi phaãi coá sûå húåp taác giûäa caác cöng ty, ngên haâng vaâ chñnh phuã. Chiïën lûúåc naây taåo ra möåt tyã lïå núå cao, nhûng chñnh phuã àaä taåo ra möåt bûúác àïåm àïí chöëng laåi nhûäng cún söët mang tñnh hïå thöëng àoá. Chiïën lûúåc naây cuäng àaä àêíy Àöng AÁ ài lïn nhû sao bùng vïì mùåt cöng nghïå, nùng suêët, vaâ mûác söëng maâ trïn thûåc tïë àaä vûúåt quaá têët caã caác nûúác khaác. Vaâo nhûäng nùm 1980, caác chñnh phuã Àöng AÁ bùæt àêìu tûâ tûâ ruát boã nhûäng quyïët àõnh vïì taâi chñnh coá aãnh hûúãng túái chñnh saách cöng nghiïåp. Chiïën lûúåc naây coá lúåi cho caác nïìn kinh tïë trong quaá trònh toaân cêìu hoaá, nhûng noá cuäng taåo ra möåt khoaãng tröëng trong nhûäng höî trúå vïì thïí chïë vaâ àiïìu tiïët. Trong nhûäng nùm 1990, caác chñnh phuã úã chêu AÁ thûåc hiïån thaáo boã möåt caách cùn baãn viïåc àiïìu tiïët vïì mùåt taâi chñnh: hoå thaáo boã hoùåc núái loãng sûå kiïím soaát vïì vay nûúác ngoaâi cuãa caác cöng ty vaâ tûâ boã sûå àiïìu phöëi trong viïåc ài vay vaâ àêìu tû, nhûng àaä thêët baåi trong viïåc tùng cûúâng giaám saát ngên haâng (xem höåp 4.1). Sau khi nhûäng haån chïë vïì vay nûúác ngoaâi àûúåc núái loãng, caác cöng ty trong nûúác phaát hiïån ra rùçng caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi cuäng rêët nhiïåt tònh trong viïåc cho caác cöng ty chêu AÁ vay vúái chi phñ thêëp. Ngûúâi cho vay vaâ ngûúâi ài vay àïìu cho rùçng nhõp àöå tùng trûúãng kinh tïë nhanh seä àûúåc duy Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 63

78 HÖÅP 4.1 Nhûäng dêëu hiïåu caãnh baáo súám úã Haân Quöëc Chñnh saách can thiïåp cuãa Chñnh phuã Haân Quöëc, àaáng chuá yá nhêët laâ chñnh saách àêíy maånh cöng nghiïåp nùång vaâ cöng nghiïåp hoaá chêët (HCI), thûúâng àûúåc àaánh giaá bùçng mûác àöå thaânh cöng hay thêët baåi cuãa chñnh saách cöng nghiïåp. Tuy nhiïn, coá möåt caách tiïëp cêån quan troång khaác àïí àaánh giaá chñnh saách can thiïåp cuãa chñnh phuã àoá laâ ûúác tñnh caái giaá phaãi traã vïì mùåt taâi chñnh gùæn vúái sûå can thiïåp àoá. Sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã àaä laâm naãy sinh nhûäng chi phñ trûåc tiïëp dûúái daång trúå giaá cho nhûäng khu vûåc coá tñnh chiïën lûúåc thöng qua nhûäng khoaãn vay coá tñnh chñnh saách vaâ miïîn thuïë, àùåc biïåt laâ trong giai àoaån àêíy maånh HCI nhûäng nùm Sûå can thiïåp cuäng laâm phaát sinh nhûäng chi phñ giaán tiïëp dûúái daång nhûäng khoaãn cho vay khöng sinh lúâi cöång döìn laåi vaâ nhûäng khoá khùn naãy sinh trong danh saách vöën àêìu tû cuãa caác ngên haâng thûúng maåi. Viïåc thuác àêíy khu vûåc HCI phaát triïín àûúåc höî trúå bùçng möåt loaåt nhûäng cöng cuå thuïë vaâ taâi chñnh. Trong giai àoaån àêíy maånh HCI, ngên saách cuãa chñnh phuã daânh cho HCI lïn túái 5% töíng ngên saách. Hún nûäa, viïåc giaãm thuïë lúåi tûác túái 10% cho ba nùm àêìu vaâ 50% cho hai nùm tiïëp theo àaä taåo ra nhûäng thuïë suêët thûåc aáp duång cho caác ngaânh chiïën lûúåc chó bùçng 1/3 thuïë suêët bònh thûúâng maâ thöi; vaâo luác cao àiïím cuãa giai àoaån àêíy maånh HCI laâ nùm 1997, khoaãn thuïë thêët thu laâ khoaãng 82 tyã won (tûúng àûúng 3% töíng thu tûâ thuïë). Nguöìn taâi chñnh chuã yïëu àöí vaâo HCI laâ nhûäng khoaãn vay chñnh saách àûúåc ûu tiïn cho caác ngaânh cöng nghiïåp chuã chöët. Vñ duå, nùm 1997, 45% töíng tñn duång nöåi àõa cuãa hïå thöëng ngên haâng àûúåc böë trñ àïí cêëp trûåc tiïëp cho lônh vûåc HCI. Nhûäng trúå cêëp ngêìm vïì laäi suêët cho lônh vûåc HCI chó riïng nùm 1977 ûúác tñnh bùçng 75 tyã won, chiïëm 0,4% töíng saãn phêím quöëc dên (GNP) (àûúåc tñnh bùçng caách aáp duång möåt tyã lïå chïnh lïåch laäi suêët laâ 3 àïën 4% so vúái laäi suêët caác khoaãn vay cuãa ngên haâng noái chung). Tuy nhiïn, sûå ûúác tñnh naây cêìn àûúåc xem xeát úã mûác thêëp hún nûäa. Nhûäng trò vaâ tyã giaá höëi àoaái seä öín àõnh; nhûäng ngûúâi cho vay nûúác ngoaâi cuäng phúát lúâ nhûäng giúái haån caãnh baáo cuãa chñnh hoå trong viïåc cho nhûng cöng ty coá tyã lïå núå cao vay vúái lyá do Àöng AÁ chó laâ möåt phêìn nhoã trong danh muåc àêìu tû cuãa hoå vaâ hoå cêìn phaãi laâm ùn. Núå nûúác ngoaâi, chuã yïëu laâ cuãa tû nhên vaâ núå ngùæn haån, tùng lïn vaâ nhûäng löî höíng lúán khöng àûúåc che chùæn àaä hònh thaânh. Trong khi àoá thò mö hònh vïì àêìu tû àaä qua nhiïìu thay àöíi. Vaâo nhûäng nùm 1980, sûå tùng voåt vïì àêìu tû chuã yïëu àûúåc hûúáng vaâo caác haâng hoaá coá thïí xuêët khêíu àûúåc, nhûng vaâo nhûäng nùm 1990, hêìu hïët vöën àêìu tû àûúåc chuyïín sang caác haâng hoaá khöng thïí xuêët khêíu àûúåc, àùåc biïåt laâ bêët àöång saãn vaâ kïët cêëu haå têìng. Trong möåt nïìn kinh tïë múã vúái chñnh saách tyã giaá ngaânh cöng nghiïåp maâ nguöìn tñn duång bõ xiïët laåi thò buöåc phaãi ài vay tiïìn theo laäi suêët cuãa thõ trûúâng tûå do. Khoaãn trúå giaá thûåc tïë cho HCI vò vêåy lïn àïën 3% GNP. Vaâo giûäa nhûäng nùm 1980, Chñnh phuã Haân Quöëc àaä choån baão laänh cho caác ngaânh cöng nghiïåp àoáng taâu vaâ chïë taåo maáy àang gùåp phaãi khoá khùn nïn caác khoaãn cho vay khöng sinh lúâi cuãa caác ngên haâng thûúng maåi àaä tñch tuå rêët nhanh vaâ khaã nùng sinh lúåi cuãa ngên haâng bõ töín haåi nùång nïì. Chùèng haån, trong khoaãng nhûäng nùm , tyã troång cuãa caác khoaãn cho vay khöng sinh lúâi trong töíng taâi saãn àaä àaåt túái gêìn 10%. Giûäa nhûäng nùm 1985 vaâ 1988, 78 cöng ty àaä àûúåc àaão núå. Trong quaá trònh naây, chó riïng khoaãn núå göëc àûúåc xoaá àaä lïn túái 1 nghòn tyã won, chiïëm 1% GNP vaâo nùm Gêy taác haåi hún nûäa laâ viïåc cêëp phaát thïm vöën trúå giaá cho caác cöng ty àûúåc àaão núå cuâng vúái viïåc cho hûúãng chiïët khêëu àùåc biïåt cuãa Ngên haâng trung ûúng àaä aãnh hûúãng xêëu túái baãng cên àöëi taâi saãn. Trong thúâi kyâ àiïìu chónh kinh tïë khoá khùn nhûäng nùm , Chñnh phuã Haân Quöëc àaä tûâ boã nhûäng ûu tiïn àöëi vúái HCI, nhûäng chi phñ trûåc tiïëp do trúå cêëp vïì laäi suêët hêìu nhû biïën mêët hïët. Ngûúåc laåi, phaãi mêët hún möåt thêåp kyã àïí bùæt àêìu xûã lyá nhûäng chi phñ giaán tiïëp dûúái daång nhûäng khoaãn cho vay khöng sinh lúâi tñch tuå laåi vaâ khaã nùng sinh lúâi bõ boáp ngheåt cuãa ngên haâng. Maäi àïën nùm 1993, Chñnh phuã Haân Quöëc múái cöng böë möåt kïë hoaåch trung haån àïí chuyïín giao nhûäng khoaãn núå theo chñnh saách - vêîn coân lïn túái trïn 40% töíng tñn duång nöåi àõa - sang nhûäng taâi khoaãn riïng biïåt vaâ thûåc hiïån viïåc cung cêëp caác khoaãn vay thöng qua ngên saách vúái nhûäng chi phñ coân chûa àûúåc xaác àõnh. Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái, Pheáp maâu nhiïåm cuãa Àöng AÁ, höëi àoaái cöë àõnh, giaá caã cuãa nhûäng haâng hoaá coá thïí xuêët khêíu àûúåc khöng tùng lïn do coá sûå caånh tranh cuãa haâng nhêåp khêíu. Hêåu quaã laâ, àùåc biïåt úã Thaái Lan vaâ úã caã nhûäng nûúác bõ taác àöång cuãa khuãng hoaãng khaác, núi tyã giaá höëi àoaái danh nghôa thò àûúåc cöë àõnh vaâ giaá caã trong nûúác thò tùng, khoaãng caách giûäa giaá cuãa haâng coá thïí xuêët khêíu àûúåc vaâ khöng thïí xuêët khêíu àûúåc laâ rêët àaáng kïí. Bûúác biïën àöíi naây trong àêìu tû àaä laâm tùng khaã nùng dïî bõ töín thûúng cuãa caác cöng ty vaâ caác töí chûác taâi chñnh trûúác caác àúåt suy thoaái coá tñnh chu kyâ. Möåt cú súã taâi chñnh mong manh cho quaá trònh toaân cêìu hoaá caác nïìn kinh tïë Nùm nùm trûúác khi xaãy ra khuãng hoaãng, caác hoaåt àöång taâi chñnh cuãa khu 64 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

79 vûåc cöng ty úã tûâng nûúác Àöng AÁ cuäng khaác nhau. Roä raâng laâ trong khi möåt cuöåc khuãng hoaãng àang dêëy lïn nhanh choáng úã Thaái Lan, vaâ chûâng naâo àoá úã Haân Quöëc, thò caác nûúác khaác - Malaisia, Inàönïsia vaâ Philippin - coá veã nhû àaä chõu taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng thöng qua sûå lêy lan. Hoaåt àöång kinh doanh cuãa caác cöng ty Thaái trúã nïn töìi tïå ài möåt caách nhanh choáng, àùåc biïåt laâ tûâ nùm Chiïën lûúåc taâi chñnh cöng ty cuãa Haân Quöëc - tyã lïå núå cao, khaã nùng sinh lúâi thêëp - mang tñnh ruãi ro, nhûng vêîn coân àûúåc duy trò cho àïën nùm 1995, thúâi àiïím maâ tyã lïå caác cöng ty laäi khöng traã àuã laäi suêët tùng lïn. Ngûúåc laåi, caác chó söë taâi chñnh cuãa khu vûåc cöng ty úã Malaisia, Inàönïsia vaâ Philippin vêîn öín àõnh vaâo nhûäng nùm trûúác cún khuãng hoaãng. Trûúác nùm 1997, tyã lïå núå tùng maånh taåi caác nûúác chõu aãnh hûúãng cuãa khuãng hoaãng 1 (xem biïíu àöì 4.1). Trong thúâi kyâ , tyã lïå naây àaä tùng gêëp àöi úã Thaái Lan vaâ Malaisia, tùng thïm 1/3 úã Haân Quöëc. Tònh traång naây àùåc biïåt ruãi ro cho caác cöng ty Haân Quöëc, trong àiïìu kiïån caác cöng ty àoá àaä coá tyã lïå núå vöën cao so vúái caác nûúác Àöng AÁ khaác. Àïën nùm 1996, tyã lïå núå úã möåt haäng cúä trung bònh lïn túái 340% taåi Thaái Lan vaâ 620% taåi Haân Quöëc; tyã lïå núå thêëp nhêët úã Philippin, núi maâ caã quy mö vaâ àöå daâi thúâi gian cuãa cuöåc buâng nöí caác khoaãn cho vay coân nhoã hún so vúái taåi caác nûúác laáng giïìng (ngûúåc laåi, tyã lïå núå trung bònh laâ 80% úã Anh, 100% úã Myä, vaâ 160% úã Nhêåt Baãn). Trong khi àoá, khaã nùng sinh lúâi laåi giaãm dêìn. Tûâ nùm 1991 àïën 1996, lúåi nhuêån trïn taâi saãn giaãm tûâ 8 xuöëng coân 1% úã Thaái Lan (xem biïíu àöì 4.2); nhõp àöå naây giaãm dêìn úã Inàönïsia, Philippin vaâ Haân Quöëc. Chó coá Malaisia laâ khaã nùng sinh lúâi tùng lïn. Tyã lïå núå khöng laânh maånh vaâ khaã nùng sinh lúâi giaãm dêìn nïëu xeát riïng chó coá thïí gêy ra tònh traång röëi ren, nhûng khi chuáng kïët húåp laåi vúái nhau thò trúã nïn nguy hiïím. Möëi tûúng quan 2 giûäa hoaåt àöång kinh doanh vaâ tyã lïå núå trong têët caã chñn nûúác vaâ laänh thöí Àöng AÁ chó ra rùçng tyã lïå núå cao hún àaä dêîn àïën hoaåt àöång kinh doanh keám hún (xem biïíu àöì 4.3). Möëi tûúng quan naây thïí hiïån maånh meä úã Thaái Lan vaâ yïëu hún úã Philippin, nhûng noá cho thêëy rùçng ngay trûúác cún khuãng hoaãng, viïåc quaãn lyá khu vûåc cöng ty vaâ khu vûåc taâi chñnh àaä taåo àiïìu kiïån cho caác haäng kinh doanh keám coãi nhêån àûúåc nhiïìu hún so vúái khoaãn taâi chñnh thûåc maâ hoå àaáng àûúåc hûúãng. Àiïìu naây coá leä àaä laâm cho cuöåc khuãng hoaãng trêìm troång thïm. Tuy nhiïn, khöng phaãi têët caã caác haäng coá tyã lïå núå cao àïìu laâm ùn khöng coá hiïåu quaã, möåt söë haäng tùng trûúãng nhanh, vaâ tùng trûúãng nhanh hún thûúâng gùæn vúái nhûäng khoaãn lúåi nhuêån cao hún (xem biïíu àöì 4.4). Viïåc caác cöng ty ài vay quaá nhiïìu so vúái tiïìn thu àûúåc cuäng coá nghôa laâ möåt phêìn lúán lúåi nhuêån seä àûúåc duâng àïí chi traã tiïìn laäi (xem biïíu àöì 4.5). Thaái Lan laâ möåt àiïín hònh tiïu biïíu cho hiïån tûúång naây. Nùm 1991, khaã nùng traã laäi cuãa Thaái Lan cuäng giöëng nhû cuãa caác nûúác laáng giïìng trong khu vûåc, trûâ Haân Quöëc; nhûng àïën nùm 1997, chi phñ vïì laäi tiïìn vay cuãa Thaái Lan so vúái lúåi nhuêån àaä tùng voåt - hún 2/3 töíng lúåi nhuêån cuãa caác cöng ty Thaái coá tïn trïn thõ trûúâng chûáng khoaán àûúåc duâng àïí thanh toaán tiïìn laäi. Traái laåi, mûác tiïìn àïí traã laäi cuãa caác nûúác laáng giïìng vêîn tûúng àöëi öín àõnh. Tûâ nùm 1995, tyã lïå caác haäng àang gùåp khoá khùn - nhûäng haäng maâ khoaãn tiïìn traã laäi vûúåt quaá lúåi nhuêån - àaä tùng lïn ghï gúám úã Thaái Lan vaâ Haân Quöëc (xem biïíu àöì 4.6). Àïën nùm 1997, trïn 1/3 töíng söë caác haäng trong caã hai nûúác naây àïìu úã trong tònh traång trïn. Mùåc duâ àiïìu naây cho thêëy tñn hiïåu cuãa möåt thúâi kyâ khoá khùn, nhûng noá cuäng khöng baáo trûúác möåt cuöåc khuãng hoaãng. Tònh hònh vêîn tiïëp tuåc öín àõnh úã Malaisia vaâ Philippin, vaâ úã Inàönïsia caác haäng gùåp khoá khùn chiïëm tyã troång thêëp nhêët. Caác hoaåt àöång taâi chñnh àaä biïën àöíi trong möîi lônh vûåc vaâ phaãn aánh nhûäng nöîi lo ngaåi ngaây caâng hiïån roä trong hoaåt àöång úã têìm vô mö vaâ khaã nùng caånh tranh. Chùèng haån, úã Thaái Lan, àêìu tû vaâo lônh vûåc xêy dûång àûúåc khuyïën khñch búãi sûå Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 65

80 BIÏÍU ÀÖÌ 4.1 BIÏÍU ÀÖÌ 4.2 Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái BIÏÍU ÀÖÌ 4.3 BIÏÍU ÀÖÌ 4.4 Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái Ghi chuá: Nhûäng phên loaåi cao thêëp dûåa theo mûác trung bònh cuãa söë bònh quên trong nùm ROA laâ tyã suêët lúåi nhuêån trïn taâi saãn. Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. tùng giaá thûåc vaâ cêìn nhûäng khoaãn vay lúán. Kïët quaã laâ, xêy dûång trúã thaânh ngaânh coá tyã lïå núå cao nhêët trong têët caã caác ngaânh - 406% nùm 1996 (xem biïíu àöì 4.7). ÚÃ Haân Quöëc vaâ Thaái Lan, ngaânh àiïån tûã àûúåc ghi nhêån laâ ngaânh coá khaã nùng sinh lúåi thêëp nhêët vaâo nùm 1996 (xem biïíu àöì 4.8), vaâ úã Haân Quöëc, ngaânh cöng nghiïåp àiïån tûã cuäng laâ ngaânh àûáng àêìu vïì tyã troång caác haäng khöng coá khaã nùng traã tiïìn laäi cuãa caác khoaãn vay (xem biïíu àöì 4.9). Àiïìu naây phaãn aánh chiïën lûúåc nhûäng cuöåc caá cûúåc lúán cuãa caác cöng ty Haân Quöëc nhùçm caånh tranh vúái caác têåp àoaân àa quöëc gia àïí giaânh thõ phêìn bùçng caách phaát triïín nhûäng saãn phêím cuãa chñnh mònh. Àiïìu naây àaä dêîn 66 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

81 àïën sûå giaãm giaá aâo aåt àöëi vúái caác haâng àiïån tûã cuãa Haân Quöëc nùm 1996 vaâ giaãm khaã nùng sinh lúâi cuãa ngaânh naây (xem chûúng 2). Ngûúåc laåi, Malaisia vaâ Philippin vêîn hûúãng khaã nùng sinh lúåi cao trong ngaânh àiïån tûã vaâo nùm 1996 vò hoå laâ möåt phêìn cuãa maång lûúái saãn xuêët àa daång hún thöng qua nhûäng möëi liïn hïå trûåc tiïëp vúái caác têåp àoaân àa quöëc gia. Sûå àiïìu haânh keám úã caác cöng ty: Miïëng àêët maâu múä cho tyã lïå núå cao Cuöåc khuãng hoaãng úã Àöng AÁ àaä cho thêëy roä têìm quan troång cuãa caác quy tùæc, tiïu chuêín vaâ caác töí chûác coá chûác nùng àiïìu chónh haânh vi cuãa caác cöng ty vaâ xaác àõnh tinh thêìn traách nhiïåm cuãa hoå àöëi vúái caác nhaâ àêìu tû. Thõ trûúâng taâi chñnh Àöng AÁ laâ thõ trûúâng thöëng trõ búãi caác ngên haâng. Vò thõ trûúâng chûáng khoaán àoâi hoãi möåt khuön khöí luêåt lïå vaâ àõnh chïë phûác taåp hún nïn vai troâ chuã àaåo cuãa ngên haâng trong taâi chñnh cöng ty coá leä laâ con àûúâng töët nhêët àïí caác nûúác àang phaát triïín ài lïn, vúái àiïìu kiïån laâ khöng phaãi chõu sûå can thiïåp quaá mûác cuãa nhaâ nûúác, chõu sûå caånh tranh vaâ àûúåc àiïìu tiïët möåt caách thêån troång. Nhûäng nûúác Àöng AÁ àaä khöng àaáp ûáng àûúåc nhûäng tiïu chuêín naây vaâ àaä thêët baåi trong viïåc àiïìu chónh khi quaá trònh toaân cêìu hoaá diïîn ra (xem höåp 4.2). Nhûäng khuyïën khñch yïëu úát àöëi vúái caãi thiïån quaãn lyá. Khu vûåc taâi chñnh vêån haânh keám úã Àöng AÁ Trong möåt thõ trûúâng coá dû thûâa taâi saãn lûu àöång, sûå thiïëu kyã luêåt thõ trûúâng, cöång thïm möëi quan hïå thoaãi maái giûäa caác chuã ngên haâng vaâ caác khaách haâng laâ caác cöng ty, àaä dêîn àïën caác khoaãn cho caác cöng ty vay tùng lïn vúái tyã lïå núå cao vaâ khaã nùng sinh lúâi thêëp. Trong möi trûúâng àoá, viïåc tùng tñnh cöng khai vaâ àiïìu haânh cöng ty àaä khöng àem laåi nhiïìu hiïåu quaã. Thiïëu kyã luêåt thõ trûúâng möåt phêìn laâ do nhûäng sai lêìm vïì mùåt chñnh saách vaâ chuã nghôa laåc quan vïì sûå tùng trûúãng trong tûúng lai, nhû àûúåc nhêën maånh qua nùm àiïím dûúái àêy:möåt laâ, nhûäng möëi liïn hïå khöng laânh maånh giûäa chñnh phuã vaâ caác ngên haâng, giûäa ngên haâng vaâ khaách haâng do caác chñnh saách trûúác àêy taåo ra. ÚÃ caác nûúác Àöng AÁ, coá möåt aáp lûåc chñnh trõ nhùçm cung cêëp khoaãn vay cho caác haäng àûúåc ûu aái, vaâ caác baão laänh ngêìm cuãa chñnh phuã laâm chöî dûåa cho caác khoaãn vay ngên haâng àöëi vúái caác khu vûåc àûúåc ûu tiïn àaä àûúåc taåo ra àïí àaãm baão cho ngûúâi gûãi tiïìn ngên haâng khöng phaãi chõu ruãi ro. Nhûäng biïån phaáp àoá khiïën cho caác ngên haâng xao nhaäng trong viïåc thêím àõnh caác khoaãn cho vay. Caác ngên haâng tiïëp tuåc phaãi chõu àûång sûå can thiïåp nùång nïì cuãa nhaâ nûúác. Chùèng haån, úã Haân Quöëc, nhaâ nûúác àaä nùæm viïåc kiïím soaát hïå thöëng ngên haâng tûâ àêìu nhûäng nùm Mùåc duâ trong 20 nùm qua, chñnh phuã àaä tû nhên hoaá vaâ baán nhûäng cöí phêìn chuã yïëu trong hêìu hïët caác ngên haâng, nhûng aãnh hûúãng cuãa nhaâ nûúác àöëi vúái caác hoaåt àöång cuãa ngên haâng vêîn rêët lúán. Hún nûäa, coá thïí chñnh nhûäng quyïìn súã hûäu àan xen vaâ nhûäng möëi quan hïå tûúng taác khaác giûäa caác ngên haâng vaâ caác cöng ty laâm suy giaãm kyã luêåt thõ trûúâng. Hai laâ, caác töí chûác àêìu tû trong nûúác coân thiïëu vaâ chûa phaát triïín. Caác töí chûác àêìu tû giuáp hònh thaânh nïn nhûäng biïån phaáp khuyïën khñch cuãa thõ trûúâng tû nhên àïí tiïëp thu kinh nghiïåm àiïìu haânh cöng ty töët, nhû quaãn lyá quyä hûu trñ. ÚÃ Thaái Lan, ngaânh cöng nghiïåp quyä àêìu tû tûúng höî chó chiïëm 7% töíng khöëi lûúång giao dõch cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán Thaái Lan (SET) nùm Caác quyä hûu trñ úã hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ àïìu khöng phaát triïín. Maäi cho túái gêìn àêy, nhûäng quyä naây vêîn bõ haån chïë do thiïëu nhûäng thoaã thuêån hûu trñ chñnh thûác vïì thïí chïë vaâ nhûäng quy chïë vïì sûå phên böí söë vöën coân haån heåp. Caác quyä dûå phoâng cho ngûúâi laâm cöng ùn lûúng caã úã caác cöng ty nhaâ nûúác vaâ cöng ty cöng cöång múái chó àûúåc thaânh lêåp gêìn àêy vaâ chuã yïëu cuäng múái chó giúái haån úã chûáng khoaán vaâ tiïìn mùåt cuãa chñnh phuã maâ thöi. Ba laâ, vai troâ cuãa caác ngên haâng nûúác ngoaâi trong viïåc taâi trúå cho cöng ty cuãa Àöng AÁ vaâ trong viïåc aáp àùåt nhûäng nguyïn tùæc quaãn lyá quöëc tïë vêîn coân rêët Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 67

82 BIÏÍU ÀÖÌ 4.5 BIÏÍU ÀÖÌ 4.6 Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. BIÏÍU ÀÖÌ 4.7 BIÏÍU ÀÖÌ 4.8 Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. haån chïë. Caác nûúác chêu AÁ nöíi bêåt so vúái caác thõ trûúâng àang nöíi lïn khaác búãi möåt tyã lïå thõ phêìn tûúng àöëi thêëp do caác ngên haâng nûúác ngoaâi nùæm giûä. Àiïìu naây möåt phêìn do viïåc gia nhêåp thõ trûúâng nöåi àõa cuãa caác ngên haâng nûúác ngoaâi bõ haån chïë; hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ àïìu coá chñnh saách baão höå caác ngên haâng nöåi àõa cuãa hoå trûúác sûå caånh tranh cuãa caác ngên haâng nûúác ngoaâi bùçng caách haån chïë ngùåt ngheâo söë giêëy pheáp cêëp múái cho caác ngên haâng nûúác ngoaâi. Bïn caånh àoá, nhûäng ngên haâng Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. nûúác ngoaâi àaä coá mùåt úã caác nûúác Àöng AÁ thûúâng cuäng chó giúái haån cho vay àöëi vúái caác cöng ty töët nhêët vaâ vò nhûäng muåc tiïu an toaân nhêët nhû taâi chñnh thûúng maåi maâ thöi. ÚÃ möåt söë nûúác nhû Inàönïsia, möåt phêìn lúán nguöìn vöën nûúác ngoaâi laâ tûâ nûúác ngoaâi àöí vaâo vaâ vò thïë khöng àûúåc giaám saát nhû laâ caác ngên haâng nûúác ngoaâi àoáng ngay taåi thõ trûúâng àoá. Böën laâ, caác töí chûác àêìu tû nûúác ngoaâi khöng cûúng quyïët trong viïåc laâm cöng khai caác thöng tin vïì cöng ty cuäng 68 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

83 BIÏÍU ÀÖÌ 4.7 Thay àöíi Mö taã/aãnh hûúãng Inàönïxia Malaisia Philippin Quyïìn triïåu têåp hoåp khêín cêëp caác cöí àöng (theo % vöën cöíã phiïëu àïí triïåu têåp hoåp) Taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác cöí àöng kiïím soaát coá 10 coá 10 coá 10 Thaái Lan coá 10 Mïhicö coá 10 ÊËn Àöå coá 10 Pakistan coá 10 Quyïììn àûa ra nhûäng àïí xuêët taåi caác cuöåc hoåp cöí àöng Taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác cöí àöng kiïím soaát; thïm nhiïìu cú höåi ngùn chùån caác quyïët àõnh thiïn võ búãi nhûäng ngûúâi úã bïn trong cöng ty coá coá coá NA NA Yïu cêìu bùæt buöåc phaãi coá sûå àöìng yá cuãa caác cöí àöng vïì caác giao dõch cöí phiïëu Ngùn chùån sûå löång quyïìn vaâ hoang phñ cuãa nhûäng ngûúâi úã bïn trong cöng ty coá coá coá coá NA NA Nhûäng quyïìn ûu tiïn trûúác trong àúåt phaát haânh cöí phiïëu múái Biïíu quyïët uyã quyïììn Cú chïë giaãi quyïët tranh chêëp thay thï Bùæt buöåc caác cöí àöng lúán phaãi baáo caáo Têåp trung quyïìn súã hûäu vaâo 10 cöng ty tû nhên lúán nhêët (phêìn trùm súã hûäu bùçng 3 cöí àöng lúán nhêët) Phaåt nhûäng vuå giao dõch nöåi böå Àûa ra quy àõnh vïì thön tñnh Bùæt buöåc tiïët löå thöng tin phi taâi chñnh Baão vïå quyïìn cuãa caác cöí àöng nhoã vaâ ngùn khöng cho nöåi böå thay àöíi cú cêëu súã hûäu Taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác cöí àöng kiïím soaát Taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác cöí àöng kiïím soaát Taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác cöí àöng kiïím soaát thöng baáo giao dõch cuãa caác cöí àöng lúán traánh sûå löång quyïìn cuãa nhûäng ngûúâi úã bïn trong cöng ty Baão vïå viïåc sûã duång thöng tin khöng àûúåc pheáp tiïët löå chi tiïët vaâ caác cöí àöng lúán Baão vïå viïåc vi phaåm quyïìn cuãa caác cöí àöng nhoã Caã thöng tin taâi chñnh lêîn phi taâi chñnh àïìu quan troång àöëi vúái viïåc àaánh giaá triïín voång möåt cöng ty coá coá coá NA NA khöng coá coá coá khöng coá coá coá coá coá coá coá coá 62 na coá coá coá coá coá coá coá coá coá coá Bùæt buöåc thöng baáo nhûäng quyïìn lúåi gùæn chùåt Ngùn chùån sûå löång quyïìn vaâ hoang phñ cuãa nhûäng ngûúâi úã bïn trong cöng ty coá coá Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 69

84 Bùæt buöåc lêåp caác uyã ban höåi àöìng àöåc lêåp Nïëu göìm caác giaám àöëc, caác ban kiïím toaán, tiïìn lûúng thò coá thïí ngùn àûúåc sûå löång quyïìn cuãa nhûäng ngûúâi trong cöng ty coá coá Bùæt buöåc coá sûå thöng qua cuãa caác cöí àöng trong nhûäng giao dõch lúán Möåt cöí phiïëu-möåt phiïëu bêìu Cho pheáp uyã quyïìn bùçng thû Caác cöí phiïëu khöng àûúåc àoáng trûúác phiïn hoåp cöí àöng Cho pheáp tñnh döìn söë phiïëu bêìu giaám àöëc Tûå àöång àûúác giûä taâi saãn trong trûúâng húåp phaá saãn Cú chïë cho caác cöí àöng nhoã bõ eáp Ngùn chùån sûå löång quyïìn vaâ hoang phñ cuãa nhûäng ngûúâi úã nöåi böå cöng ty. Coá thïí tiïën haânh baão vïå thöng qua biïíu quyïët àa söë trûúác àêy Quyïìn cú baãn; möåt söë cöí àöng coá thïë khûúác tûâ quyïìn boã phiïëu cho nhûäng quyïìn lúåi khaác nhû cöí tûác cao Taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác cöí àöng kiïím soaát Bùæt buöåc àùåt coåc cöí phiïëu trûúác phiïn hoåp cöí àöng seä laâm cho viïåc kiïím soaát cuãa caác cöí àöng khoá khùn hún Nïëu caác cöí àöng coá thïí bêìu cho möåt ûáng cûã viïn seä tùng khaã nùng coá nhûäng giaám àöëc tûâ bïn ngoaâi Baão vïå caác cöí àöng khoãi caác chuã núå Quyïìn cuãa caác cöí àöng trûúác toaâ khöng thûâa nhêån nhûäng quyïët àõnh nöåi böå hoùåc yïu cêìu cuãa cöng ty mua cöí phiïëu cuãa hoå nïëu hoå khöng chêëp nhêån nhûäng thay àöíi cú baãn coá coá coá coá coá coá khöng coá khöng khöng coá khöng khöng khöng khöng khöng khöng khöng khöng khöng coá coá coá coá coá coá coá khöng khöng coá coá coá khöng khöng khöng khöng coá khöng khöng coá khöng khöng coá coá coá coá khöng khöng nhû trong cöng taác àiïìu haânh cöng ty Caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi coá thïí laâ àaä tin, nhû rêët nhiïìu nhûäng ngûúâi àõa phûúng àaä tham gia vaâo thõ trûúâng taâi chñnh Àöng AÁ, rùçng nhaâ nûúác úã caác nûúác naây coá möåt chñnh saách quaá lúán àïí khöng thïí àöí vúä àûúåc, cho têët caã caác cöng ty lúán trong nûúác vaâ vò thïë hoå caâng tin tûúãng rùçng hoå khöng thïí mêët tiïìn àûúåc. Bïn caånh àoá, tyã lïå tùng trûúãng nhanh möåt caách thûåc sûå vaâ giaá cöí phiïëu tùng lïn nhanh choáng trong caác nûúác Àöng AÁ coá thïí àaä taåo ra möåt têm lyá thoaãi maái cho caác nhaâ àêìu tû quöëc tïë khiïën hoå boã soát hoùåc phúát lúâ nhûäng thiïëu huåt trong thûåc tiïîn quaãn lyá úã nhûäng nûúác naây. Nùm laâ, nhûäng thïí chïë vïì luêåt lïå vaâ thõ trûúâng - coá vai troâ quan troång úã caác nûúác cöng nghiïåp trong viïåc taåo àiïìu kiïån vaâ àûa ra nhûäng khuyïën khñch cho kyã luêåt thõ trûúâng - vêîn chûa àûúåc xêy dûång àêìy àuã. Chùèng haån nhû cú quan duy nhêët cung cêëp thöng tin vaâ àaánh giaá mûác àöå tñn nhiïåm cuãa Thaái Lan -TRIS - àûúåc thaânh lêåp nùm 1990 vaâ vêîn coân bõ thõ trûúâng coi laâ àang trong bûúác phaát triïín chuyïn mön. Möåt khuön khöí àiïìu tiïët non keám àaä laâm trêìm troång thïm sûå thiïëu huåt caác thïí chïë thõ trûúâng. Möåt khuön khöí phaáp lyá hiïån àaåi cuãa Thaái Lan vûâa múái àûúåc ban haânh nùm 1992, vaâo cuâng thúâi àiïím thaânh lêåp uyã ban chûáng khoaán (SEC). Nùm 1997, Thaái Lan xêy dûång cú súã phaáp lyá vaâ quy 70 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

85 chïë cho caác thõ trûúâng vöën hiïån àaåi, nhûng quaá trònh naây diïîn ra chêåm chaåp. Trong giai àoaån quaá àöå, caác thõ trûúâng vöën àaä khöng thûåc hiïån àûúåc möåt caách àêìy àuã chûác nùng àiïìu tiïët vaâ dûå baáo cuãa noá(3). BIÏÍU ÀÖÌ 4.7 Cú cêëu quyïìn súã hûäu cuäng dêîn àïën tyã lïå núå cao. Hònh thûác töí chûác thöng thûúâng nhêët cuãa caác cöng ty Àöng AÁ laâ nhûäng biïën thïí cuãa daång caác têåp àoaân siïu cöng ty bõ thêu toám, kiïím soaát vaâ quaãn lyá chùåt cheä búãi möåt gia àònh. ÚÃ Haân Quöëc, BAÃNG 4.1 Quyïìn súã hûäu cuãa caác têåp àoaân kinh doanh Haân Quöëc phên theo caác thaânh viïn trong nöåi böå (phêìn trùm so vúái caác cöí phêìn chung hiïån coá) Têåp àoaân kinh doanh Cöí àöng saáng lêåp Cöí àöng liïn àúái Caác cöng ty thaânh viïn Töíng söë Hyundai 3,7 12,1 44,6 60,4 Samsung 1,5 1,3 46,3 49,3 LG 1,0 5,6 33,0 39,7 Daewoo 3,9 2,8 34,6 41,4 Sunkyong 10,9 6,5 33,5 51,2 Sangyong 2,9 1,3 28,9 33,1 Hanjin 7,5 12,6 18,2 40,3 Kia 17,1 0,4 4,2 21,9 Nguöìn: Lae H.Chung, Hak Chong Lee, vaâ Ku Hyun Jung, chaebol laâ möåt têåp àoaân trong àoá caác gia àònh chó súã hûäu thêëp hún rêët nhiïìu so vúái mûác 50% cuãa caác cöng ty thaânh viïn thuöåc chaebol, nhûng hoå laåi quaãn lyá hêìu nhû toaân böå têåp àoaân kinh doanh. Quyïìn súã hûäu àan xen cho pheáp hoå kiïím soaát caác cöng ty thaânh viïn maâ chó cêìn súã hûäu möåt mûác cöí phêìn riïng rêët nhoã beá: vúái hònh thûác möîi cöng ty thaânh viïn nùæm giûä cöí phêìn cuãa têët caã cöng ty khaác trong têåp àoaân, tyã lïå phêìn trùm quyïìn súã hûäu cuãa möåt gia àònh chaebol (so vúái töíng vöën hiïån coá) tùng lïn. Mùåc duâ ngûúâi saáng lêåp cöng ty vaâ nhûäng ngûúâi thên trûåc tiïëp cuãa hoå coá thïí nùæm möåt tyã lïå phêìn trùm nhoã cuãa caác cöí phêìn hiïån coá (tûâ 3 àïën 15%) cuãa têåp àoaân kinh doanh chaebol, nhûng quyïìn súã hûäu liïn cöng ty cuãa caác cöng ty thaânh viïn chaebol laâm tùng töíng súã hûäu nöåi böå túái 30 àïën 60% (xem baãng 4.1). Viïåc têåp trung quyïìn súã hûäu àem laåi lúåi ñch, nhûng cuäng coá caái giaá phaãi traã. Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. Vïì mùåt lúåi ñch, noá gùæn liïìn vúái haäng naâo nêng cao àûúåc hiïåu quaã hoaåt àöång vaâ àêìu tû cuãa mònh. Nhûng caái giaá phaãi traã, àoá laâ noá coá thïí khiïën cho nhûäng chuã súã hûäu àang nùæm quyïìn àiïìu haânh tûúác àoaåt cuãa caác nhaâ àêìu tû vaâ caác nhaâ huân vöën khaác vaâ theo àuöíi nhûäng muåc tiïu töëi àa hoaá phi lúåi nhuêån cuãa caá nhên. Noá coá thïí caãn trúã sûå phaát triïín cuãa caác nhaâ quaãn lyá chuyïn nghiïåp, nhûäng ngûúâi rêët cêìn thiïët möåt khi cöng ty cuäng nhû toaân böå nïìn kinh tïë trûúãng thaânh vaâ trúã nïn phûác taåp hún. Nhûäng bùçng chûáng thûåc tiïîn cho thêëy möëi quan hïå kiïíu chûä U ngûúåc giûäa mûác àöå têåp trung quyïìn súã hûäu vaâ khaã nùng sinh lúâi(4). Möëi tûúng quan giûäa tyã lïå núå so vúái mûác têåp trung ban àêìu vïì quyïìn súã hûäu cuãa caác cöng ty Thaái vaâo nùm 1992 vaâ 1996 àaä cho thêëy nhûäng hêåu quaã trong caã hai nùm (xem baãng 4.2): caác haäng coá quyïìn súã hûäu têåp trung hún thò coá tyã lïå núå cao hún, ngay caã sau khi àaä hiïåu chónh theo ngaânh vaâ theo quy mö doanh nghiïåp. Hïå söë naây gêìn nhû tùng lïn gêëp àöi vïì àöå lúán trong khoaãng thúâi gian tûâ nùm 1992 àïën 1996, cho thêëy laâ caác cöng ty coá sûå têåp trung ban àêìu cao vïì quyïìn súã hûäu àaä loaåi boã nhûäng haäng ñt coá möëi quan hïå hún. Möëi tûúng quan vïì quyïìn súã hûäu têåp trung vúái khaã nùng sinh lúâi àaåt trõ söë dûúng nùm Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 71

86 BAÃNG 4.2 Têåp trung quyïìn súã hûäu coá möëi quan hïå nghõch vúái khaã nùng sinh lúâi vaâ tyã lïå núå úã Thaái Lan (hïå söë tûúng quan) Têåp trung quyïìn súã hûäu, 1992 R-bònh phûúng Lúåi nhuêån ,202* (0,084) 0,176 Lúåi nhuêån ,063 (0,090) 0,163 Tyã lïå vöën núå ,151* (0,044) 0,265 Tyã lïå vöën núå ,287* (0,072) 0,322 Ghi chuá: (1) khaã nùng sinh lúåi EBIT (lúåi nhuêån trûúác laäi vaâ thuïë) trïn doanh söë; têåp trung quyïìn súã hûäu laâ cöí phêìn cuãa nùm öng chuã àûáng àêìu, tyã lïå vöën núå laâ tyã lïå trïn vöën; (2) Nhûäng dummy khöëi göìm caã nhûäng möëi liïn hïå túái lúåi nhuêån, nhûäng dummy lúán vaâ cuãa khöëi bao göìm caã nhûäng vöën liïn quan túái tyã lïå vöën vay; (3) söë quan saát laâ 236; (4) nhûäng löîi tiïu biïíu trong dêëu (.) (5)* coá yá nghôa úã mûác 5%. Nguöìn: Alba, Claessens, vaâ Djankov, , nhûng trúã thaânh trõ söë êm nùm 1996 (mùåc duâ con söë naây khöng àaáng kïí). Caái giaá phaãi traã boã quyïìn súã hûäu têåp trung úã Àöng AÁ coân tùng cao hún búãi möëi quan hïå giûäa caác cöng ty vaâ ngên haâng, àùåc biïåt laâ caác cöng ty thuöåc súã hûäu cuãa caác gia àònh coá laäi khöëng chïë trong ngên haâng. Möëi quan hïå naây laâm tùng khaã nùng àûúåc vay tiïìn dïî daâng, do àoá dêîn àïën tyã lïå núå cao khöng gùæn trûåc tiïëp vúái kïët quaã hoaåt àöång kinh doanh vaâ dêîn àïën phaãn ûáng chêåm chaåp trûúác nhûäng thay àöíi cuãa thõ trûúâng coá thïí laâm tùng ruãi ro bõ tõch thu taâi saãn. Sau cún khuãng hoaãng: Àaánh giaá thiïåt haåi Sau cún khuãng hoaãng, sûå phaá saãn àaä lan röång khùæp khu vûåc. Inàönïsia bõ taác àöång nùång nïì nhêët, tiïëp theo laâ Haân Quöëc; Malaisia vaâ Philippin phaãi chõu àûång ñt hún, coân Thaái Lan thò nùçm úã khoaãng giûäa. Möåt vaâi cún söët àaä aãnh hûúãng àïën khaã nùng cuãa caác cöng ty Àöng AÁ trong viïåc thanh toaán núå vaâ nhêån àûúåc nhûäng khoaãn taâi chñnh múái. Trûúác hïët, caác nhaâ àêìu tû quöëc tïë àaä mêët loâng tin vaâ ruát vöën cuãa hoå ra; nïëu nùm 1996, doâng vöën roâng àöí vaâo laâ 97 tyã USD thò nùm 1997, doâng vöën roâng ruát khoãi laâ 12 tyã USD. Hai laâ, tyã giaá höëi àoaái xuöëng chûa tûâng thêëy bùçng khoaãng 40%, laâm gaánh nùång traã núå thïm chöìng chêët vaâ taåo ra caác khoaãn löî quaá lúán. Núå nûúác ngoaâi cuãa cöng ty phêìn lúán khöng àûúåc baão hiïím vò caác haäng tin rùçng tyã giaá höëi àoaái vêîn àûúåc öín àõnh nhû àaä tûâng coá trong suöët thêåp kyã qua (xem höåp 4.3). Ba laâ, nhûäng chñnh saách tiïìn tïå chùåt cheä, àûúåc ban haânh àïí ngùn chùån sûå suåt giaá liïn tuåc vaâ traánh siïu laåm phaát àaä taåo ra möåt sûå tùng àöåt xuêët chûa tûâng coá, bùçng 5 àïën 10% vïì laäi suêët. Àiïìu naây àaä àùåc biïåt gêy töín haåi cho khu vûåc cöng ty coá tyã lïå núå cao. Bao nhiïu haäng seä bõ loaåi khoãi lônh vûåc kinh doanh úã caác nûúác chõu khuãng hoaãng? Hïå quaã cuãa nhûäng cún söët vïì laäi suêët vaâ tyã giaá höëi àoaái laâ viïåc caác cöng ty úã khùæp Àöng AÁ ngaây nay phaãi àöëi mùåt vúái möåt tyã lïå núå vaâ phêìn núå nûúác ngoaâi cao hún nhiïìu. Möåt sûå mö phoãng taác àöång cuãa nhûäng cún söët naây cho thêëy tyã lïå núå cao hún 50% vaâ phêìn núå nûúác ngoaâi lúán hún 30% vúái cú cêëu taâi chñnh cuãa cöng ty khöng thay àöíi. Trung bònh, caác haäng bõ mêët khoaãng möåt nûãa vöën cöí phêìn cuãa mònh do kïët quaã cuãa nhûäng cún söët àoá, vaâ khoaãng 1/3 caác cöng ty coá khoaãn löî àaä vûúåt quaá vöën cöí phêìn cuãa hoå. Tyã lïå lúåi nhuêån trïn taâi saãn àaä giaãm tûâ 3 xuöëng -4% (xem biïíu àöì 4.10) vaâ 2/3 söë cöng ty àoá nay coá tyã lïå lúåi nhuêån trïn taâi saãn vúái trõ söë êm - lúán BIÏÍU ÀÖÌ 4.10 Khaã nùng sinh lúâi trûúác vaâ sau cún löëc àaä xêëu ài nhiïìu Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái, xem chuá thñch Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

87 gêëp 4 lêìn so vúái trûúác khuãng hoaãng. Phaåm vi cuãa nhûäng thiïåt haåi lïn túái mûác trúã thaânh hïå thöëng úã taåi hêìu hïët caác nûúác chõu khuãng hoaãng. Inàönïsia phaãi chõu àûång nhiïìu nhêët vúái khoaãng gêìn 2/3 caác cöng ty tuyïn böë phaá saãn (xem biïíu àöì 4.11). Àiïìu naây xaãy ra chuã yïëu do quy mö cuãa cún söët vïì tyã giaá höëi àoaái chûá khöng phaãi chó do hoaåt àöång taâi chñnh cuãa khu vûåc cöng ty trûúác cún khuãng hoaãng. Haân Quöëc àûáng thûá nhò vïì thiïåt haåi. Trûúác cún khuãng hoaãng, caác cöng ty Haân Quöëc àaä àûáng trûúác nhûäng ruãi ro do tyã lïå núå cao vaâ khaã nùng sinh lúâi thêëp. Malaisia chõu HÖÅP 4.3 Nhûäng haäng naâo vay tiïìn bùçng ngoaåi tïå? Möåt cuöåc khaão saát nùm 1997 àöëi vúái 840 haäng úã Thaái Lan cho thêëy dûúái 4% söë haäng coá núå bùçng ngoaåi tïå àûúåc àaãm baão hoaân toaân vaâ chó coá 17% àûúåc àaãm baão möåt phêìn. Tuy nhiïn, nhûäng kïët quaã cuãa cuöåc khaão saát laåi cho thêëy rùçng nhûäng khoaãn tiïìn vay khöng àûúåc àaãm baão khöng àïën mûác töën keám nhû ngûúâi ta súå. Àa söë caác haäng vay bùçng tiïìn baåt, vaâ nhûäng haäng khöng vay tiïìn bùçng ngoaåi tïå noái chung laâ nhûäng haäng coá hiïåu quaã hún (hoå chuã yïëu laâ nhûäng haäng xuêët khêíu lúán coá nhûäng möëi quan hïå gùæn boá vúái caác haäng nûúác ngoaâi vaâ hoå àûúåc àiïìu chónh töët hún theo tònh hònh cuöåc khuãng hoaãng vúái viïåc nêng cao cöng suêët vaâ cùæt giaãm lao àöång). So vúái khu vûåc saãn xuêët, vêën àïì trúã nïn nghiïm troång hún trong khu vûåc ngên haâng tû nhên, àùåc biïåt laâ caác töí chûác taâi chñnh vay tiïìn cuãa caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi röìi cho caác cöng ty nöåi àõa vay laåi vaâ tûå gaánh chõu ruãi ro vïì höëi àoaái. Sú lûúåc tiïíu sû caác cöng ty Thaái Lan vay tiïìn bùçng ngoaåi tïå Caác cöng ty ài vay Nguöìn: Dollar vaâ Hallward-Dremeier, Caác cöng ty khöng vay Têìn suêët 25% 75% Caác chó söë taâi chñnh Núå ngùæn haån/töíng núå 77% 85% Núå daâi haån/töíng taâi saãn 15% 10% Tyã suêët núå trïn vöën 312% 236% Nhûäng neát àùåc trûng cuãa cöng ty Söë nhên cöng Tyã troång xuêët khêíu 88% 46% Tyã troång liïn doanh 60% 6% Phaãn ûáng vúái cuöåc khuãng hoaãng Sûã duång khaã nùng hiïån coá 70% 61% Chia seã vúái möåt söë ñt cöng nhên 48% 57% Laåc quan trong phaát triïín tûúng lai 37% 19% àûång ñt hún vò nhûäng àiïìu kiïån ban àêìu töët hún. Thaái Lan vaâ Philippin nùçm úã khoaãng giûäa. Chûúng trònh haânh àöång khêín cêëp: Cú cêëu laåi caác ngên haâng vaâ hïå thöëng caác cöng ty Bïì röång vaâ àöå sêu cuãa caãnh khöën cuâng maâ caác cöng ty úã Àöng AÁ àang chõu àûång laâ chûa tûâng thêëy trong lõch sûã kinh tïë gêìn àêy. Mûác àöå vaâ cú cêëu cuãa nhûäng moán núå cöng ty, söë lûúång caác con núå vaâ nhûäng chuã núå liïn quan, vaâ möi trûúâng phaáp lyá yïëu keám khiïën cho viïåc cú cêëu laåi cöng ty trúã thaânh möåt thaách thûác àïën mûác naãn loâng. Trong khi àoá, caác nguöìn lûåc taâi chñnh thò khan hiïëm: hïå thöëng ngên haâng bõ kiïåt quïå, thõ trûúâng chûáng khoaán suy yïëu, do vêåy khoá maâ àûa ra àûúåc möåt hy voång moãng manh cho viïåc taái cung cêëp nhanh choáng caác khoaãn taâi chñnh túái caác doanh nghiïåp. Viïåc giaãi quyïët cuöåc khuãng hoaãng mang tñnh hïå thöëng naây àoâi hoãi möåt chiïën lûúåc àöìng böå trong àoá caác doanh nghiïåp, caác töí chûác taâi chñnh vaâ caác chñnh phuã cêìn cuâng nhau húåp taác. Viïåc cú cêëu laåi vïì taâi chñnh seä quyïët àõnh khöng chó viïåc phên böí caác khoaãn löî hiïån taåi, maâ coân phên phöëi laåi quyïìn súã hûäu vaâ quyïìn kiïím soaát nïìn kinh tïë trong BIÏÍU ÀÖÌ 4.11 Nguöìn: Nhûäng tñnh toaán cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 73

88 HÖÅP 4.4 Cú cêëu laåi cöng ty úã Chilï trong nhûäng nùm 1980 Nùm 1973, khoaãng 600 haäng, bao göìm têët caã caác haäng trong ngaânh taâi chñnh úã Chilï, laâ do nhaâ nûúác quaãn lyá. Vaâo thúâi àoá, caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác (SOE) coá tyã lïå núå trïn taâi saãn bùçng khoaãng 40%, tyã lïå naây khöng phaãi laâ quaá lúán vaâ tûúng àûúng vúái tyã lïå cuãa khu vûåc tû nhên. Vaâo nùm 1974, nùm maâ chûúng trònh tû nhên hoaá aâo aåt úã Chilï bùæt àêìu, laäi suêët thûåc coá trõ söë êm trïn 38% àaä goáp phêìn tiïëp tuåc laâm giaãm tyã lïå núå trïn taâi saãn. Sau àoá, chñnh saách cuãa chñnh phuã nhùçm haån chïë chùåt cheä têët caã nhûäng àêìu tû múái vaâo SOE cuäng coá hiïåu quaã nhû trïn. Göëc gaác cuãa chuyïån núå nêìn. Viïåc tû nhên hoaá do vêën àïì núå cuãa hún 550 SOE vaâo nhûäng nùm 1970 àaä taåo ra möåt söë lûúång lúán caác cöng ty vaâ cöng ty cöí phêìn mùæc núå cao, vò nhûäng ngûúâi mua SOE khöng coá nhûäng taâi saãn taâi chñnh àaáng kïí. Trïn thûåc tïë, tyã lïå trung bònh núå trïn taâi saãn cuãa möåt cöng ty àaä tû nhên hoaá àûúåc lêëy laâm àiïín hònh àaä tùng tûâ 40% vaâo àêìu nhûäng nùm 1970 túái khoaãng 70% vaâo àêìu nhûäng nùm Hún thïë nûäa, khoaãng 40% núå àûúåc tñnh bùçng USD, do Chilï àang trong thúâi kyâ coá luöìng vöën àöí vaâo cao vúái laäi suêët tûúng àöëi thêëp. Möåt cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh vaâ kinh tïë àaä buâng nöí úã Chilï vaâo nhûäng nùm Chñnh phuã phaá giaá àöìng tiïìn trong khi laäi suêët thûåc cho caác khoaãn vay, vöën àaä giaãm xuöëng coân khoaãng 10%, laåi tùng lïn trong nhûäng nùm túái trïn 35%. Viïåc phaá giaá àöìng tiïìn cuâng vúái laäi suêët thûåc tùng quaá cao àaä laâm tùng thïm nûäa tyã lïå mùæc núå. Àiïìu naây coá hïå quaã sêu sùæc àïën khaã nùng traã núå cuãa möåt tyã lïå lúán caác haäng Chilï vaâ vò vêåy túái khaã nùng thanh toaán cuãa hïå thöëng taâi chñnh. Chñnh phuã ûúác tñnh rùçng nhûäng thiïåt haåi àöëi vúái hïå thöëng taâi chñnh àaä lïn túái 2,5 àïën 4,0 tyã USD, vûúåt quaá xa söë vöën khoaãng 1,1 tyã USD. Trong tònh huöëng àoá, chñnh phuã àaä quyïët àõnh can thiïåp vaâo hoaåt àöång cuãa möåt söë lúán töí chûác taâi chñnh vaâo àêìu nùm 1983, bao göìm caã nhûäng ngên haâng thûúng maåi lúán nhêët. Bùçng caách àoá, chñnh phuã àaä nùæm quyïìn quaãn lyá nhûäng töí chûác taâi chñnh chuã chöët cuãa àêët nûúác, vaâ möåt caách giaán tiïëp, tiïëp quaãn laåi möåt loaåt caác SOE àaä àûúåc tû nhên hoaá trûúác àêy. Giaãi phaáp. Àïí giaãi quyïët vêën àïì, möåt loaåt caác biïån phaáp àaä àûúåc aáp duång. Trûúác hïët, sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã vaâo möåt böå phêån lúán caác töí chûác taâi chñnh vúái giaá trõ thûåc àûúåc ûúác tñnh laâ coá trõ söë êm àaä laâm giaãm nhûäng ruãi ro cuãa ngûúâi gûãi tiïìn vaâ gia haån caác khoaãn vay, do àoá àaä laâm giaãm laäi suêët thûåc àang úã mûác cao vaâ giaãm nheå gaánh nùång vïì núå cho caác cöng ty. Ngoaâi ra, viïåc àoáng cûãa möåt söë töí chûác taâi chñnh coá giaá trõ thûåc tûúng àöëi úã mûác thêëp nhêët àaä haån chïë mûác thiïåt haåi cuãa ngûúâi gûãi tiïìn xuöëng 30% vaâ nhûäng töín thêët khaác cuäng do chñnh phuã gaánh chõu. Hai laâ, Ngên haâng Trung ûúng àaä chuyïín caác khoaãn vay khöng sinh laäi cuãa caác töí chûác taâi chñnh coân laåi thaânh traái phiïëu daâi haån vaâ coá laäi. Bùçng caách naây nhaâ nûúác laâm húåp lyá cú cêëu cuãa baãng cên àöëi taâi saãn cuãa ngên haâng. Tuy nhiïn, caác töí chûác taâi chñnh, trong khi gaánh lêëy traách nhiïåm mua laåi caác khoaãn vay núå khoá àoâi, thò coá nghôa laâ àaä àöìng thúâi cam kïët mua laåi haâng nùm nhûäng khoaãn núå khoá àoâi lïn túái möåt tyã lïå nhêët àõnh cuãa mûác lúåi nhuêån (trong hêìu hïët caác trûúâng húåp, trïn 70%). Ngên haâng Trung ûúng cuäng roát vöën cho caác töí chûác taâi chñnh àïí cho pheáp hoå taái cêëp taâi chñnh dûúái hònh thûác caác khoaãn cho nhûäng nhaâ saãn xuêët haâng hoaá vaâ dõch vuå cúä trung vaâ cúä nhoã vaâ caác nhaâ cho vay cêìm cöë àûúåc vay. Muåc tiïu cuãa chûúng trònh naây nhùçm caãi thiïån chêët lûúång cuãa caác khoaãn vay àoá cuäng nhû laâm cên àöëi baãng cên àöëi taâi saãn cuãa hêìu hïët nhûäng nhaâ saãn xuêët noái trïn. Cuöëi cuâng, sau khi àaä caãi thiïån chêët lûúång caác khoaãn cho vay, caác töí chûác taâi chñnh phaãi àûúåc taái cêëp vöën möåt caách thñch húåp. Àiïìu naây àûúåc thûåc hiïån bùçng caách phaát haânh nhûäng cöí phiïëu ngên haâng múái cho caác nhoám cöí àöng múái coá khaã nùng chêëp nhêån mûác laäi khöëng chïë. Tuy nhiïn, trong trûúâng húåp cuãa hai ngên haâng thûúng maåi lúán nhêët, chñnh phuã àaä sûã duång chuã nghôa tû baãn àaåi chuáng àïí taái cêëp vöën: ngên haâng phaát haânh caác cöí phiïëu coá thïí àûúåc thanh toaán sau nùm vúái laäi suêët thûåc bùçng 0. Hún nûäa, giaá trõ cuãa khoaãn mua coá thïí àûúåc trûâ vaâo mûác thuïë thu nhêåp phaãi àoáng haâng nùm cho túái khi khoaãn vay àûúåc thanh toaán, vúái àiïìu kiïån laâ ngûúâi mua vêîn súã hûäu cöí phêìn àoá. Nguöìn: Hachette D. vaâ Luders R (1992); Luders R. (1998). tûúng lai. Trong khi tòm kiïëm giaãi phaáp, caác bïn liïn quan phaãi giaãi quyïët möåt loaåt caác cêu hoãi: Ai seä chõu chi phñ cho viïåc cú cêëu laåi? Möåt giaãi phaáp coá thïí àûúåc thûåc thi vúái töëc àöå nhû thïë naâo? Bùçng caách naâo coá thïí huy àöång töëi àa nhûäng cú höåi söëng soát cho caác cöng ty coân khaã nùng töìn taåi? Cêu traã lúâi cho caác cêu hoãi àoá xaác àõnh mûác àöå tham gia cuãa chñnh phuã vaâo quaá trònh cú cêëu laåi. Theo bêët kyâ caách tiïëp cêån naâo, chñnh phuã cuäng phaãi àaãm baão sao cho giaãi phaáp naâo cuäng àoáng goáp àûúåc vaâo sûå hoaân thiïån viïåc quaãn lyá doanh nghiïåp, nhúâ àoá giaãm ài cú höåi lùåp laåi tònh traång loãng leão cuãa khu vûåc taâi chñnh. Möîi nûúác úã Àöng AÁ àang traãi qua möåt quaá trònh lûåa choån vïì chñnh trõ vaâ kinh tïë àïí nhùçm àaåt àûúåc caác kïët quaã àoá. Lõch sûã laâ möåt ngûúâi dêîn àûúâng keám coãi trong tiïën trònh tòm kiïëm möåt giaãi phaáp, nhûng noá cuäng àûa ra àûúåc nhûäng baâi hoåc böí ñch. Kinh nghiïåm úã caác nûúác Myä Latinh vaâo nhûäng nùm 1980 (xem höåp 4.4) vaâ nhûäng nïìn kinh tïë chuyïín àöíi trong nhûäng nùm 1990 cho thêëy xûã lyá möåt cuöåc khuãng hoaãng vúái möåt quy mö nhû cuöåc khuãng hoaãng maâ nùm nûúác Àöng AÁ àang phaãi àöëi mùåt vúái àêìy rêîy nhûäng vêën àïì phaãi giaãi quyïët, thûúâng laâ gaánh nùång 74 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

89 cho nhûäng ngûúâi phaãi àoáng thuïë vaâ rêët dïî dêîn àïën tònh traång caác vêën àïì laåi naãy sinh chó sau vaâi nùm. Kinh nghiïåm cuãa caác nûúác Bùæc Êu cho ta möåt mö hònh khaác. Nhûäng nûúác naây àaä tûúng àöëi nhanh choáng giaãi quyïët àûúåc cuöåc khuãng hoaãng cuãa hoå sau khi hïå thöëng taâi chñnh bõ suy yïëu vaâo àêìu nhûäng nùm Nhûäng vêën àïì cuãa hoå chó giúái haån trong möåt phêìn cuãa hïå thöëng ngên haâng, trong khi khu vûåc cöng ty vêîn coân coá nhiïìu sûác söëng, trûâ möåt vaâi ngoaåi lïå. Tuy nhiïn, Thuyå Àiïín cuäng töën mêët 5% GDP vaâ Phêìn Lan khoaãng 10% GDP àïí höî trúå cho caác ngên haâng cuãa hoå.(6) Nhûäng phûúng aán taái cú cêëu Noái chung, caác giaãi phaáp seä àaåt àûúåc hiïåu quaã cao nhêët, nïëu nhûäng chi phñ maâ ngûúâi nöåp thuïë phaãi chõu laâ thêëp nhêët, caác cöí àöng bõ aãnh hûúãng nùång nhêët, caác ngên haâng thûåc hiïån hêìu hïët viïåc cú cêëu laåi vaâ chñnh phuã khöng tûâ boã tû caách laâ chuã súã hûäu cuãa möåt söë lúán caác ngên haâng vaâ doanh nghiïåp. Coá ba caách tiïëp cêån maâ chñnh phuã coá thïí xem xeát: caách tiïëp cêån trïn cú súã thõ trûúâng, caách tiïëp cêån taái cú cêëu vöën vúái ngên haâng laâ chuã àaåo (àêìu tû laåi vöën cho ngên haâng - ND) vaâ caách tiïëp cêån vúái chñnh phuã laâ chuã àaåo. Caách tiïëp cêån trïn cú súã thõ trûúâng. Caách tiïëp cêån trïn cú súã thõ trûúâng nhùçm sûã duång chuã yïëu laâ sûác maånh cuãa thõ trûúâng àïí khöi phuåc khaã nùng sinh lúâi cuãa caác doanh nghiïåp vaâ vöën cuãa ngên haâng. Caác biïån phaáp bao göìm cú cêëu laåi caác doanh nghiïåp vïì mùåt taác nghiïåp, dêîn àïën khaã nùng sinh lúâi vaâ hiïåu quaã cao hún; doâng vöën tûâ nûúác ngoaâi seä àöí vaâo nhûäng dûå aán àêìu tû múái; baán taâi saãn cho caác nhaâ àêìu tû trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi; phaát haânh caác cöí phiïëu trong vaâ ngoaâi nûúác vaâ cú cêëu laåi caác khoaãn núå. Hêìu hïët caác caách tiïëp cêån naây àang àûúåc aáp duång tûâng trûúâng húåp möåt taåi caác nûúác Àöng AÁ. Caác chñnh phuã cuäng àaä thûåc hiïån nhiïìu bûúác àïí tùng cûúâng möi trûúâng thuêån lúåi, bao göìm viïåc bùæt buöåc saáp nhêåp vaâ mua laåi caác cöng ty, núái loãng caác quy tùæc liïn quan àïën àêìu tû nûúác ngoaâi. Hún nûäa, caác chñnh phuã Àöng AÁ àaä xuác tiïën phaát triïín thõ trûúâng vöën, chùèng haån nhû thöng qua luêåt vïì caác quyä tûúng höî úã Haân Quöëc. Giaãi phaáp dûåa trïn thõ trûúâng haån chïë gaánh nùång cuãa nhûäng ngûúâi nöåp thuïë, giaãm khaã nùng xaãy ra tònh traång chñnh phuã cuöëi cuâng laåi trúã thaânh ngûúâi chuã súã hûäu chñnh cuãa caác ngên haâng vaâ doanh nghiïåp, vaâ giuáp phaát triïín sêu thïm caác thõ trûúâng vöën. Nhûng àöëi vúái nhiïìu nûúác Àöng AÁ, giaãi phaáp dûåa trïn thõ trûúâng coá thïí khöng giaãm àûúåc tyã lïå núå xuöëng àïën mûác öín àõnh àöëi vúái nhiïìu cöng ty trong möåt vaâi nùm túái. Taåi Haân Quöëc, chùèng haån, möåt giaãi phaáp thuêìn tuyá dûåa vaâo thõ trûúâng seä dêîn àïën kïët quaã laâ tyã lïå trung bònh vöën vay trïn vöën goáp cuãa caác chaebol lúán nhêët lïn àïën trïn 400% vaâo nùm Mùåc dêìu caác haäng Haân Quöëc vöën àaä coá tyã lïå núå trïn vöën cao, tyã lïå 400% naây cao hún caác mûác àaä tûâng coá trong lõch sûã vaâ cao hún nhiïìu so vúái mûác chung trong caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Sûå phên tñch tûúng tûå nhû vêåy cuäng àûúåc aáp duång cho caác nûúác Àöng AÁ khaác. Gaánh nùång lúán vïì núå naây laâm cho caác doanh nghiïåp dïî bõ töín thûúng búãi sûå dao àöång cuãa laäi suêët vaâ caác àiïìu kiïån thõ trûúâng. Cuäng nhû vêåy, giaãi phaáp dûåa trïn thõ trûúâng khöng thïí giaãi quyïët möåt caách troån veån caác khoaãn cho vay khöng sinh lúâi cuãa caác hïå thöëng ngên haâng trong vaâi nùm túái. Àiïìu naây coá thïí laâm tùng thïm sûå thiïëu loâng tin cuãa caác nhaâ àêìu tû cuâng vúái sûå suåt giaãm mûác àöå tñn nhiïåm maâ caác haäng caãm thêëy. Giaãi phaáp dûåa trïn thõ trûúâng cuäng khöng chùæc seä dêîn túái möåt cú cêëu taâi chñnh cöng ty cên àöëi vöën phuå thuöåc nhiïìu hún vaâo caác thõ trûúâng vöën vaâ sûå caãi thiïån viïåc quaãn lyá cöng ty. Caác chñnh saách bao göìm viïåc cú cêëu laåi möåt caách khêín trûúng caác chûáng khoaán àang luên chuyïín, tûác laâ cú cêëu laåi caác khoaãn núå phaãi traã, coá leä laâ cêìn thiïët úã nhiïìu nûúác Àöng AÁ. Caách tiïëp cêån taái cú cêëu vöën vúái ngên haâng laâ chuã àaåo. Caách tiïëp cêån naây taái cú cêëu vöën cho caác ngên haâng maâ sau àoá seä àoáng vai troâ chuã àaåo trong viïåc cú cêëu laåi Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 75

90 cöng ty, bao göìm caã cú cêëu laåi vïì taâi chñnh. Theo caách tiïëp cêån naây, chñnh phuã taái cú cêëu vöën cho caác ngên haâng dûåa trïn cú súã àaánh giaá taåi luác thanh toaán núå nhûäng khoaãn thiïåt haåi cuãa caác ngên haâng àoá. Sau àoá, tûâng ngên haâng riïng biïåt hoùåc nhoám ngên haâng tòm ra nhûäng khoaãn núå àang coá vêën àïì vaâ chõu traách nhiïåm viïåc cú cêëu laåi vïì mùåt taác nghiïåp, coá thïí cêëp vöën lûu àöång trong quaá trònh cú cêëu laåi. Chñnh phuã khöng can thiïåp trûåc tiïëp vaâo viïåc cú cêëu laåi khu vûåc cöng ty. Hêìu hïët caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi sûã duång caách tiïëp cêån naây, vúái thaânh tûåu àaáng chuá yá nhêët úã Ba Lan. Caách tiïëp cêån taái cú cêëu vöën vúái ngên haâng laâ chuã àaåo coá möåt söë lúåi ñch. Noá coá thïí àûúåc tiïën haânh tûúng àöëi nhanh vaâ coá thïí ra tñn hiïåu cho thõ trûúâng vïì caác vêën àïì cêìn àûúåc giaãi quyïët (sûå khöng haâi loâng vïì sûå chêåm trïî cuãa caách tiïëp cêån hiïån haânh àang laâ möåt möëi quan têm lúán cuãa caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi). Khi möåt söë chñnh phuã Àöng AÁ àaä baão laänh cho caác khoaãn núå cuãa ngên haâng vaâ caác töí chûác taâi chñnh khaác thò viïåc taái cú cêëu vöën do chñnh phuã tiïën haânh chó laâ àïí chñnh thûác hoaá quaá trònh naây maâ khöng töën keám thïm chi phñ böí sung. Miïîn laâ viïåc taái cú cêëu vöën ài liïìn vúái nhûäng thay àöíi cú baãn trong cöng taác quaãn lyá caác cöng ty vaâ hoaåt àöång cuãa caác ngên haâng, noá àûúåc coi laâ möåt sûå àêìu tû ban àêìu maâ coá thïí cuöëi cuâng seä dêîn àïën viïåc giaãm caác chi phñ. Caách tiïëp cêån taái cú cêëu vöën vúái ngên haâng laâ chuã àaåo tuy thïë vêîn coá nhûäng ruãi ro. Kinh nghiïåm cho thêëy rùçng chñnh phuã thûúâng roát vöën vaâo nhûäng töí chûác khöng coá khaã nùng traã núå maâ khöng taåo ra àûúåc àêìy àuã nhûäng thay àöíi trong viïåc quaãn lyá vaâ vêån haânh ngên haâng. Cho àïën nay, hêìu hïët caác chûúng trònh taái cú cêëu vöën ngên haâng do chñnh phuã àûa ra noái chung àïìu khöng thaânh cöng. Trong khi phaãi lûåa choån giûäa viïåc duy trò loâng tin vaâ tiïëp tuåc caác khuyïën khñch hoaåt àöång kinh doanh ngên haâng töët (coá nghôa laâ giaãm thiïíu nhûäng möëi nguy vïì àaåo àûác), thò hêìu hïët caác nûúác thiïn vïì duy trò loâng tin bùçng caách cung cêëp nhûäng khoaãn baão laänh lúán hoùåc tiïëp tuåc taái cú cêëu vöën ngên haâng. ÚÃ Àöng AÁ, vai troâ trûúác àêy cuãa chñnh phuã trong khu vûåc taâi chñnh vaâ bêët àöång saãn vaâ caác vêën àïì lúán trong khu vûåc cöng ty khoá maâ àaãm baão àûúåc rùçng viïåc taái cú cêëu vöën seä hoùåc laâ àuã hoùåc chó diïîn ra möåt lêìn maâ thöi. Caách tiïëp cêån taái cú cêëu vöën vúái ngên haâng laâ chuã àaåo laåi böåc löå thïm nhûäng bêët lúåi àöëi vúái nhûäng nûúác Àöng AÁ àang khuãng hoaãng. Möåt laâ, tyã lïå núå trïn vöën quaá cao àoâi hoãi möåt sûå chuyïín àöíi thûåc chêët giûäa núå laâ vöën. Nhûng nïëu ngên haâng thöi nùæm giûä nhûäng khoaãn tiïìn vöën lúán thò seä trúã nïn dïî bõ aãnh hûúãng hún trûúác nhûäng dao àöång cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán. Hai laâ, nhiïìu ngên haâng Àöng AÁ cuäng thiïëu khaã nùng vaâ kyä nùng àïí taái cú cêëu möåt söë lûúång lúán cöng ty. Mùåc duâ sûå trúå giuáp kyä thuêåt àang caãi thiïån nhanh choáng khaã nùng taái cú cêëu cuãa caác ngên haâng, vêîn phaãi coá möåt thúâi gian nhêët àõnh trûúác khi nhûäng ngên haâng àoá coá thïí cú cêëu laåi caác doanh nghiïåp möåt caách coá hiïåu quaã. Ba laâ caác ngên haâng coá thïí laâ quaá yïëu khi àöëi mùåt vúái caác cöng ty trong caác cuöåc àaâm phaán àïí taái cú cêëu. Möåt söë doanh nghiïåp, nhû caác chaebol úã Haân Quöëc, coá thïí quaá lúán àïën mûác khöng thïí thêët baåi àûúåc do viïåc taái cú cêëu coá thïí seä àïí laåi nhiïìu hêåu quaã chñnh trõ vaâ xaä höåi. Àiïìu naây coá thïí dêîn àïën nhûäng kïë hoaåch yïëu keám vïì taái cú cêëu caác cöng ty vaâ chi phñ taâi chñnh seä töën keám hún. Caách tiïëp cêån vúái chñnh phuã laâ chuã àaåo. Theo caách tiïëp cêån vúái chñnh phuã laâ chuã àaåo thò chñnh phuã hoùåc möåt cú quan cuãa chñnh phuã seä nhêån tûâ ngên haâng möåt phêìn lúán nhûäng taâi saãn bõ mêët giaá vaâ thay chuáng bùçng traái phiïëu chñnh phuã hoùåc caác loaåi taâi saãn an toaân khaác, bùçng caách àoá taái cú cêëu vöën hïå thöëng ngên haâng. Sau àoá chñnh phuã cöë gùæng sùæp xïëp laåi caác yïu saách vaâ buöåc cöng ty phaãi tiïën haânh taái cú cêëu. Lúåi thïë chñnh cuãa giaãi phaáp vúái chñnh phuã laâ chuã àaåo úã chöî noá coá thïí àûúåc thûåc hiïån nhanh vaâ taåo ra sûå raânh maåch vò noá taách riïng caác khoaãn vay khöng sinh lúâi úã ngên 76 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

91 haâng vaâo möåt cú quan múái. Noá cuäng coá thïí chuyïín quyïìn lûåc sang cho chuã núå trong trûúâng húåp caác cöng ty lúán. Caách tiïëp cêån vúái chñnh phuã laâ chuã àaåo cuäng coá nhûäng ruãi ro. Möåt laâ, viïåc chuyïín giao caác khoaãn vay phaá vúä nhûäng möëi liïn hïå giûäa ngên haâng vaâ cöng ty, nhûäng möëi liïn hïå maâ coá thïí coá giaá trõ tñch cûåc vò khaã nùng àûúåc ûu tiïn tiïëp cêån thöng tin cuãa ngên haâng. Nhû vêåy, nhûäng chuyïín giao lúán khöng coá sûå tham gia cuãa ngên haâng trong quaá trònh cú cêëu laåi coá thïí gêy ra nhûäng mêët maát vïì giaá trõ taâi saãn. Hai laâ, möåt àún võ khöng phaãi laâ ngên haâng, nhû möåt cöng ty quaãn lyá taâi saãn (AMC), coá thïí khöng coá khaã nùng cho vay vöën lûu àöång, maâ àiïìu naây thûúâng phaãi laâm trong khi cú cêëu laåi caác khoaãn núå. Ba laâ, vaâ laâ àiïìu quan troång nhêët, möåt cú quan do chñnh phuã quaãn lyá coá thïí chó coá nhûäng khuyïën khñch ngheâo naân àöëi vúái viïåc cú cêëu laåi caác cöng ty. Mùåc dêìu nhûäng nhaâ quaãn lyá tû nhên coá thïí quaãn lyá caác AMC vúái caác chûúng trònh khuyïën khñch khaác nhau, thò nhûäng ruãi ro do quaãn lyá yïëu keám vêîn töìn taåi. Kinh nghiïåm trong quaá khûá, àùåc biïåt úã nhûäng nûúác maâ caác thïí chïë coân yïëu keám, gúåi ra hònh aãnh möåt cú quan nhiïìu lêìn ngöìi yïn trïn nhûäng khoaãn vay cuãa mònh, thûúâng laâ do súå phaãi àöëi àêìu vúái quyïìn lûåc tiïìm êín, chñnh caái quyïìn lûåc maâ àaä goáp phêìn taåo nïn nhûäng khoaãn vay khöng sinh lúâi trûúác àêy. Tiïën triïín cuãa viïåc cú cêëu laåi núå cöng ty trong söë caác nûúác Àöng AÁ Hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ vêîn àang phaãi hoaân chónh möåt...cöng thûác cho viïåc taåo nïn möåt khuön khöí àöìng böå cuãa viïåc cú cêëu laåi cöng ty. Möåt khuön khöí nhû vêåy phuå thuöåc khöng nhûäng vaâo àöå lúán maâ coân vaâo àùåc tñnh cuãa sûå mùæc núå cuãa cöng ty - núå caác ngên haâng trong nûúác vaâ núå àöëi vúái chuã núå nûúác ngoaâi, chuã yïëu laâ ngên haâng nûúác ngoaâi. Tyã troång caác thaânh phêìn cuãa khoaãn núå thay àöíi khaá nhiïìu theo tûâng nûúác. Taåi Inàönïsia, khöëi lûúång lúán khoaãn tiïìn vay nûúác ngoaâi cuãa khu vûåc tû nhên laâ do khu vûåc cöng ty phi taâi chñnh thûåc hiïån trûåc tiïëp. Taåi Haân Quöëc, núi maâ caác quy chïë cöng ty caãn trúã viïåc vay tiïìn nhû vêåy, möåt tyã troång lúán hún cuãa núå nûúác ngoaâi àûúåc caác ngên haâng nöåi àõa thûåc hiïån bùçng caách cho caác cöng ty trong nûúác vay laåi. Taåi Thaái Lan, caã caác ngên haâng vaâ caác cöng ty àïìu laâ nhûäng nhaâ vay tiïìn nûúác ngoaâi àaáng kïí, trong khi úã Malaisia, núå nûúác ngoaâi tûúng àöëi thêëp. So vúái caác cuöåc caãi caách cuãa khu vûåc ngên haâng, viïåc cú cêëu laåi cöng ty àûúåc tiïën haânh röång raäi vaâo giai àoaån bùæt àêìu. Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïsia vaâ Malaisia àaä chêëp nhêån nhûäng khuön khöí coá tñnh nùng àöång hún àïí xûã lyá núå cöng ty, vûúåt ra ngoaâi caác biïån phaáp dûåa trïn cú súã thõ trûúâng, lêåp ra caác uyã ban (hoùåc troång taâi) cú cêëu laåi núå cöng ty dûåa trïn quy tùæc Luênàön nhùçm taåo cho caác chuã núå vaâ con núå caác khuyïën khñch thñch àaáng àïí thûåc hiïån viïåc xûã lyá núå möåt caách tûå nguyïån. Tuy nhiïn, quaá trònh thûåc tïë cuãa viïåc xûã lyá núå cöng ty múái àang bùæt àêìu. Nhûäng nöåi dung cuãa caách tiïëp cêån àïí cú cêëu laåi vúái vai troâ chuã àaåo laâ ngên haâng vaâ chñnh phuã cuäng àaä àûúåc xêy dûång. Taåi Haân Quöëc, möåt böå phêån cuãa nhûäng khoaãn vay nöåi àõa khöng sinh lúâi cuãa ngên haâng àaä àûúåc chuyïín cho Cöng ty quaãn lyá taâi saãn Haân Quöëc (KAMCO) do chñnh phuã quaãn lyá àïí àûúåc cú cêëu laåi. Möåt ngên haâng cêìu nöëi àaä tiïëp nhêån nhûäng taâi saãn àaä mêët giaá cuãa möåt vaâi ngên haâng thûúng maåi. Taåi Thaái Lan, Cú quan taái cú cêëu taâi chñnh (FRA) do nhaâ nûúác quaãn lyá, trong caånh tranh vúái khu vûåc tû nhên, àaä thu àûúåc taâi saãn cuãa nhûäng cöng ty taâi chñnh àaä chïët vaâ àaä àem möåt söë taâi saãn naây ra baán àêëu giaá. Möåt AMC àaä àûúåc thaânh lêåp àïí mua nhûäng taâi saãn bõ giaãm giaá. Taåi Malaisia vaâ Inàönïsia, möåt cöng ty quaãn lyá taâi saãn (AMC) cuäng àaä àûúåc thaânh lêåp. Túái nay, caác AMC vêîn chûa hoaåt àöång röång raäi trong viïåc thuác àêíy viïåc cú cêëu laåi úã khùæp Àöng AÁ. Bûúác tiïën triïín trong viïåc xûã lyá cú cêëu laåi núå nûúác ngoaâi àaä àaåt àûúåc taåi möåt vaâi nûúác Àöng AÁ. Haân Quöëc laâ nûúác chõu khuãng hoaãng àêìu tiïn àaä cú cêëu laåi núå nûúác ngoaâi bùçng viïåc têåp trung giaãi quyïët caác Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 77

92 vêën àïì núå cuãa tû nhên. Caác ngên haâng Haân Quöëc àaä chuyïín àöíi 24 tyã USD núå phi thûúng maåi ngùæn haån cuãa caác ngên haâng thûúng maåi thaânh nhûäng khoaãn vay múái vúái kyâ haån thanh toaán tûâ möåt àïën ba nùm do Chñnh phuã Haân Quöëc baão laänh. Àöång cú chñnh cuãa sûå can thiïåp tûâ phña chñnh phuã laâ nhùçm traánh tònh traång àònh àöën trêìm troång maâ nhûäng àöí bïí coá thïí gêy ra, vò caác ngên haâng thûúng maåi chiïëm möåt tyã troång lúán trong hïå thöëng thanh toaán nöåi àõa. Hún nûäa, chñnh phuã sùén saâng can thiïåp vò chó coá möåt söë lûúång haån chïë caác chuã núå vaâ möåt ñt con núå. Möåt söë àùåc àiïím chuã yïëu cuãa kïë hoaåch cú cêëu laåi úã Haân Quöëc laâ: a) caác khoaãn vay múái chõu laäi suêët cho vay bùçng 225, 250 vaâ 275 àiïím cú súã tñnh trïn mûác laäi suêët Liïn ngên haâng Luênàön (LIBOR) saáu thaáng; b) möîi ngên haâng àûúåc chuyïín àöíi túái 20% caác khoaãn vay húåp thûác thaânh caác khoaãn vay möåt nùm múái, vaâ caác khoaãn vay hai vaâ ba nùm múái dûúái daång húåp àöìng Call Options àûúåc hoaân traã khöng chõu phaåt theo möîi kyâ saáu thaáng; c) caác khoaãn vay múái àïìu thuöåc daång caác chûáng chó chuyïín nhûúång àûúåc. Taåi Inàönïsia thoaã thuêån àïí cú cêëu laåi núå nûúác ngoaâi cuäng giöëng caách tiïëp cêån cuãa Haân Quöëc, theo caách naây núå ngên haâng seä àûúåc keáo daâi vúái sûå baão laänh cuãa chñnh phuã. Thoaã thuêån àoá bao göìm ba nöåi dung: möåt khuön khöí àïí taái cú cêëu núå nûúác ngoaâi cuãa cöng ty, möåt kïë hoaåch hoaân traã núå liïn ngên haâng vaâ möåt sûå sùæp xïëp àïí duy trò caác phûúng tiïån taâi chñnh thûúng maåi. Ngoaâi ra, noá cuäng àûa ra nhûäng hûúáng dêîn cuãa cú quan cú cêëu laåi núå cuãa Inàönïsia (INDRA) nhùçm thûåc hiïån möåt chûúng trònh tûå nguyïån àïí cung cêëp ngoaåi höëi cho caác cöng ty con núå cuãa Inàönïsia vaâ caác chuã núå nûúác ngoaâi cuãa caác cöng ty àoá. Sûå baão laänh cuãa chñnh phuã àöëi vúái caác ruãi ro vïì höëi àoaái seä taåo thaânh khuön khöí cöët loäi cho viïåc cú cêëu laåi núå cöng ty. Sûå tham gia vaâo thoaã thuêån naây laâ tûå nguyïån vaâ àûúåc caã con núå vaâ chuã núå cuâng quyïët àõnh. INDRA seä cung cêëp baão laänh vïì tyã giaá höëi àoaái thûåc vaâ sûå àaãm baão rùçng viïåc chuyïín àöíi ngoaåi höëi seä giuáp giaãi quyïët caác moán núå maâ khöng gêy ra caác ruãi ro thûúng maåi. Tûâng con núå vaâ chuã núå dûå kiïën seä àaâm phaán laåi caác khoaãn núå, thoaã thuêån vïì viïåc giaãm thuïë, hoaán chuyïín núå cöí phêìn hoùåc caác kyä thuêåt giaãm núå khaác, giaãm söë tiïìn phaãi traã cuäng nùçm trong khuön khöí naây. Àïí tham gia àûúåc thò caác khoaãn vay àaä àaâm phaán laåi phaãi coá thúâi haån hoaân traã töëi thiïíu laâ taám nùm vúái ba nùm ên haån. Thoaã thuêån naây cuäng coá thïí bao göìm nhûäng nhûúång böå khaác tûâ phña ngûúâi cho vay àöëi vúái khoaãn núå coân töìn taåi vaâ nhûäng nöî lûåc cuãa ngûúâi vay àïí hoaân traã laåi, bao göìm caã viïåc baán taâi saãn. Ngûúåc laåi, chñnh quyïìn Thaái Lan lûåa choån viïåc khuyïën khñch con núå vaâ chuã núå àaâm phaán caác nghôa vuå thöng qua caác sùæp xïëp tûå nguyïån. Cú cêëu núå nûúác ngoaâi cuãa khu vûåc taâi chñnh Thaái Lan chuã yïëu thiïn vïì caác khoaãn vay ngên haâng thûúng maåi ài cuâng vúái caác khoaãn vay coá àûúåc thöng qua cú quan Ngên haâng quöëc tïë Bangkok (BIBF). Möåt böå phêån lúán cuãa caác khoaãn vay BIBF àûúåc cho caác cöng ty taâi chñnh vay laåi thöng qua caác ngên haâng nöåi àõa. Nhûäng nöî lûåc nhùçm giaãi quyïët caác vêën àïì bao göìm viïåc àoáng cûãa 56 cöng ty taâi chñnh cöång vúái saáng kiïën cú cêëu laåi hïå thöëng ngên haâng cuãa chñnh phuã. Cho túái nay quaá trònh cú cêëu laåi coá khaác nhau tuyâ theo loaåi hònh caác töí chûác taâi chñnh: àöëi vúái caác cöng ty taâi chñnh khöng coá khaã nùng traã núå thò àoáng cûãa vaâ baán laåi taâi saãn; àöëi vúái caác ngên haâng àaä suy yïëu möåt caách trêìm troång thò quöëc hûäu hoaá vaâ coá thïí tû nhên hoaá. Àöëi vúái khu vûåc caác cöng ty, chñnh phuã àaä tuyïn böë khöng coá sûå höî trúå cöng cöång naâo àöëi vúái caác khoaãn núå cuãa hoå. Tuy nhiïn, cuäng coá nhiïìu caãn trúã coá tñnh quy chïë àöëi vúái viïåc cú cêëu laåi möåt caách tûå nguyïån úã Thaái Lan maâ hiïån nay àang phaãi giaãi quyïët (xem höåp 4.5) Möåt caách tiïëp cêån khaã thi cho Àöng AÁ: phûúng aán höîn húåp Nhûäng caách tiïëp cêån hiïån nay àïí giaãi quyïët cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë trong hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ àïìu dûåa trïn caác caách lêëy thõ trûúâng laâ chuã àaåo, ngên haâng laâ chuã àaåo vaâ chñnh phuã laâ chuã àaåo. Ngên 78 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

93 haâng àûúåc taái cú cêëu vöën möåt phêìn vaâ àûúåc giao xûã lyá caác taâi saãn àaä bõ mêët giaá, àùåc biïåt laâ caác khoaãn vay cúä vûâa vaâ cúä nhoã, trong khi möåt vaâi khoaãn vay lúán hún àûúåc giao cho caác AMC vaâ caác cú quan khaác, vúái AMC laâ chuã àaåo trong viïåc cú cêëu laåi. Caách tiïëp cêån naây coá thïí coá taác duång úã caác nûúác, núi caác vêën àïì àang phaãi giaãi quyïët chuã yïëu laâ vúái caác cöng ty nhoã hún maâ caác ngên haâng àûúåc tröng àúåi laâ coá thïí cú cêëu laåi àûúåc, hoùåc giaã laâ caác vêën àïì vúái möåt söë ñt xñ nghiïåp lúán, khoá cú cêëu laåi vaâ àoâi hoãi phaãi coá sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã. Tuy nhiïn, àöëi vúái hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ, khöng coá möåt àiïìu kiïån naâo trong söë nhûäng àiïìu kiïån àoá coá thïí vêån duång àûúåc. Möåt àiïìu cuäng khöng thêåt roä laâ liïåu caác caách tiïëp cêån àoá nïëu aáp duång riïng reä coá thïí àaåt àûúåc nhûäng thay àöíi cêìn thiïët trong viïåc kiïím soaát caác cöng ty hay khöng. Àùåc biïåt, viïåc thiïëu tiïìn vöën cöí phêìn coá nghôa laâ trong khi cú cêëu laåi vïì taâi chñnh àöëi vúái caác doanh nghiïåp, khöng thïí tûâ boã hïët caác cöí àöng hiïån coá, nïëu khöng thò ngên haâng hoùåc chñnh phuã hêìu nhû seä phaãi súã hûäu phêìn lúán khu vûåc cöng ty. Möåt sûå tham gia naâo àoá cuãa caác chuã súã hûäu hiïån nay thûåc ra coá thïí giuáp vaâo viïåc giaãi quyïët cuöåc khuãng hoaãng, vò hoå coá nhûäng thöng tin àöåc quyïìn cuãa hoå. Nhûng àïí cho nhûäng cöí àöng hiïån nay tham gia vaâo quaãn lyá coá thïí seä laåi duy trò sûå quaãn lyá yïëu keám maâ àêìu tiïn àaä laâm naãy sinh caác vêën àïì. Sûå phöëi húåp giûäa chñnh phuã, ngên haâng vaâ cöng ty úã nhûäng nûúác Àöng AÁ àang khuãng hoaãng thò vïì mùåt thïí chïë, caác cöng ty maånh hún caác ngên haâng vaâ thïí hiïån möåt sûå quaãn lyá töët hún. Hoå àûúåc khuyïën khñch hún so vúái caác ngên haâng trong cú cêëu laåi viïåc kinh doanh cuãa hoå. Vò vêåy, hoå coá thïí àoáng möåt vai troâ quan troång. Möåt caách tiïëp cêån àöëi vúái nhûäng trûúâng húåp cú cêëu laåi vúái phaåm vi röång vaâ coá nhiïìu khoá khùn coá thïí àûúåc xêy dûång trïn sûác maånh cuãa ngên haâng, cöng ty vaâ chñnh phuã trong möåt quaá trònh giaãi quyïët núå. Caác cöng ty coá thïí bõ bùæt buöåc phaãi thñch ûáng vúái quaá trònh naây bùçng viïåc chñnh phuã haån chïë caác khoaãn cho vay múái àöëi vúái nhûäng doanh nghiïåp àang phaãi giaãi quyïët vêën àïì traã núå. Trong quaá trònh naây, möåt doanh nghiïåp seä àûúåc coá caác khoaãn núå àûúåc cú cêëu laåi, vúái àiïìu kiïån laâ noá àaä thûåc hiïån viïåc cú cêëu laåi vïì mùåt taác nghiïåp cêìn thiïët. Quaá trònh giaãi quyïët núå cêìn àïën möåt kïë hoaåch cú cêëu laåi doanh nghiïåp vïì mùåt taác nghiïåp, kïë hoaåch naây seä àûúåc trònh lïn möåt Uyã ban bao göìm caác ngên haâng chuã núå, möåt AMC àaåi diïån cho chñnh phuã, vaâ caác thaânh viïn àöåc lêåp khaác (vúái caác nhên viïn vaâ chuyïn gia tû vêën höî trúå khaác àïí höî trúå cho möåt Uyã ban nhû vêåy). Kïë hoaåch phaãi chó ra nhûäng khoaãn tiïët kiïåm àaåt àûúåc thöng qua viïåc cú cêëu laåi vïì mùåt taác nghiïåp, baán taâi saãn, àoáng goáp vaâo nhûäng cöí phêìn múái búãi nhûäng cöí àöng hiïån coá, vaâ mûác àöå cuäng nhû phûúng thûác cuãa caác giaãm nheå vïì mùåt taâi chñnh àaä tòm kiïëm. Nïëu kïë hoaåch khöng thïí chêëp nhêån àûúåc, BAÃNG 4.3 Taác àöång cuãa caác phûúng aán cú cêëu laåi 1. Giaã sûã giûäa caác ngên haâng vaâ cöng ty coá quan hïå gêìn guäi. 2. Cho laâ sûå khñch lïå àuã àöëi vúái viïåc thûåc hiïån cuãa caác ngên haâng. Ghi chuá: Caâng nhiïìu dêëu chêëm thò caâng töët. Nguöìn: Àaánh giaá cuãa nhên viïn. Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 79

94 cöng ty seä laâ àöëi tûúång cuãa möåt quaá trònh phaá saãn chuêín mûåc. Hònh thûác cuãa nhûäng giaãm nheå vïì taâi chñnh do caác ngên haâng chuã núå àïì ra coá thïí bao göìm keáo daâi kyâ haån thanh toaán vaâ giaãm laäi, nhûng chó nïn chûáa àûång nhûäng hoaán àöíi vïì núå lêëy cöí phêìn haån chïë. Ngên haâng coá thïí cung cêëp vöën lûu àöång, nhûng theo nhûäng àiïìu kiïån rêët chùåt cheä (vñ duå, chó vúái nhûäng khoaãn vöën àûúåc thïë chêëp cao). AMC hoùåc caác quyä khaác coá thïí àûúåc pheáp tiïëp nhêån möåt söë caác khoaãn vay tûâ caác ngên haâng chuã núå vaâ àöíi möåt söë khoaãn naây thaânh cöí phêìn. Bùçng caách àöíi núå lêëy cöí phêìn, chñnh phuã seä coá thïí cho cöng ty coá thúâi gian khùæc phuåc nhûäng vêën àïì vïì taâi chñnh cuãa hoå. AMC, vúái tû caách möåt cöí àöng, coá leä laâ cöí àöng àöåc nhêët lúán nhêët, seä coá traách nhiïåm àaãm baão laâ caác cöng ty àûúåc quaãn lyá thoaã àaáng. Tuy nhiïn, möåt àiïìu khöng nïn laâm laâ àïí chñnh phuã trúã thaânh ngûúâi chuã lêu daâi cuãa caác doanh nghiïåp. Xûã lyá caác chûáng khoaán àaä coá àûúåc - thöng qua viïåc baán cho caác nhaâ àêìu tû chiïën lûúåc hoùåc àêìu tû àa ngaânh - caâng nhanh caâng töët laâ àiïìu rêët nïn laâm, nhûng àiïìu naây khoá khùn vò lûúång vöën cöí phêìn àûúåc àûa ra baán laâ haån chïë. Coá nhiïìu phûúng aán khaác nhau. Cöí phêìn coá thïí àûúåc chuyïín nhûúång cho nhûäng ngûúâi nöåp thuïë àïí böìi hoaân nhûäng khoaãn thuïë cêìn coá nhùçm cung cêëp taâi chñnh cho viïåc cú cêëu laåi ngên haâng vaâ cöng ty, hoùåc cöí phêìn coá thïí àûúåc chuyïín cho möåt töí chûác laâm tùng thïm caác lúåi ñch cöng cöång. Vñ duå, cöí phêìn coá thïí trúã thaânh cú súã cho nhûäng chûúng trònh hûu trñ do tû nhên cêëp vöën vaâ quaãn lyá. Caác chûúng trònh khaác coá thïí bao göìm viïåc cöng dên àûúåc khuyïën khñch àïí mua cöí phêìn, thöng qua caác kïë hoaåch cung cêëp taâi chñnh coá lúåi. Caách tiïëp cêån höîn húåp vïì caác vêën àïì gùæn kïët cuãa viïåc cú cêëu laåi cöng ty vaâ ngên haâng coá nhiïìu ûu àiïím tiïìm taâng (xem baãng 4.3). Möåt laâ, noá seä xûã lyá vêën àïì chûáng khoaán trong khuön khöí vaâ böëi caãnh cuãa viïåc cú cêëu laåi khu vûåc taâi chñnh, trong àoá chñnh phuã àaä coá caác nguöìn lûåc sùén saâng sûã duång àûúåc. Cuå thïí laâ, noá seä thiïët lêåp caác cú chïë àaä àûúåc caãi thiïån àïí chõu caác khoaãn löî maâ ngay caã trong caách tiïëp cêån trïn cú súã caác quy tùæc Luênàön cuäng khöng coá àêìy àuã. Hai laâ, noá khöng phaá vúä möëi liïn hïå giûäa ngên haâng vaâ xñ nghiïåp, vò ngên haâng vêîn laâ nhûäng ngûúâi cho vay coá vai troâ lúán àöëi vúái caác cöng ty coân coá thïí cho vay àûúåc, àiïìu naây seä coá thïí coá möåt giaá trõ tñch cûåc, nïëu tñnh àïën khaã nùng àûúåc ûu tiïn tiïëp cêån thöng tin cuãa ngên haâng. Ba laâ, noá cuâng möåt luác bao göìm têët caã caác bïn hûäu quan (caác ngên haâng, chñnh phuã, AMC vaâ cöng ty) vaâ caác khuyïën khñch àûúåc cên àöëi vúái viïåc chuá yá túái caác cöng ty nhùçm taåo ra caác kïë hoaåch àaáng tin cêåy àïí cú cêëu laåi hoaåt àöång. Böën laâ, nhúâ thûåc hiïån giaãm núå vaâ caác hoaán àöíi núå lêëy cöí phêìn do AMC hoùåc caác quyä khaác tiïën haânh vaâ nhúâ viïåc cú cêëu laåi núå vaâ nguöìn tiïìn múái do ngên haâng cung cêëp, sûác maånh cuãa chuã núå àöëi vúái caác cöng ty àûúåc nêng cao. Sau hïët, nïëu viïåc hoaán àöíi núå lêëy cöí phêìn àûúåc gùæn liïìn vúái viïåc lêåp ra caác quyä vöën chuã súã hûäu (quyä hûu trñ, quyä tûúng höî, v.v...), vaâ nïëu àêìu tû nûúác ngoaâi àûúåc khuyïën khñch, thò viïåc taåo àûúåc möåt loaåt lúán caác chuã súã hûäu tñch cûåc, tûâ bïn ngoaâi seä cuãng cöë sûå àiïìu haânh cöng ty. Caãi thiïån sûå àiïìu haânh cöng ty Baâi hoåc chñnh tûâ cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ chó ra rùçng àiïìu quan troång laâ phaãi coá caách tiïëp cêån àöìng böå àöëi vúái caác vêën àïì vïì àiïìu haânh vaâ cung cêëp taâi chñnh cöng ty. Hïå thöëng àiïìu haânh cöng ty yïëu keám àaä goáp phêìn taåo ra cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh hiïån nay bùçng viïåc che chùæn caác ngên haâng, cöng ty taâi chñnh vaâ cöng ty khoãi tuên theo kyã luêåt thõ trûúâng. Thay vò àaãm baão möåt sûå giaám saát nöåi böå vaâ cho pheáp möåt sûå theo doäi tûâ bïn ngoaâi, thò viïåc àiïìu haânh cöng ty laåi thïí hiïån àùåc thuâ qua caác ban giaám àöëc hoaåt àöång khöng coá hiïåu quaã, sûå kiïím tra nöåi böå yïëu, viïåc baáo caáo taâi chñnh khöng àaáng tin cêåy, thiïëu sûå cöng khai thoaã àaáng, sûå bùæt buöåc tuên thuã caác quy àõnh thò loãng leão vaâ viïåc kiïím toaán thò keám coãi. Caác vêën àïì naây àûúåc minh 80 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

95 HÖÅP 4.5 Thaáo gúä nhûäng caãn trúã vïì luêåt lïå àöëi vúái viïåc cú cêëu laåi möåt caách tûå nguyïån: Baâi hoåc tûâ Thaái Lan vaâ caác nûúác chõu khuãng hoaãng khaác Nhûäng chñnh saách àiïìu chónh quan troång nhêët laâ múã röång vai troâ cuãa àêìu tû nûúác ngoaâi úã khu vûåc cöng ty; xem xeát laåi caác qui àõnh vïì thuïë maâ coá thïí caãn trúã viïåc cú cêëu laåi núå hoaán àöíi núå - cöí phêìn, saáp nhêåp, mua laåi; vaâ xem xeát laåi luêåt lïå vïì phaá saãn sao cho khöng laâm giaãm nhûäng khoaãn tiïìn múái coá thïí àöí vïì caác cöng ty àang bõ keåt vïì taâi chñnh. Caác caãi caách veâ luêåt lïå cêìn thiïët àïí xuác tiïën nhûäng cuöåc caãi töí tûå nguyïån cuãa nhûäng cöng ty khöng coân khaã nùng thanh toaán nhûng vêîn coân sûác söëng, bao göìm nhûäng bûúác sau: Loaåi boã nhûäng caãn trúã vïì thuïë àöëi vúái viïåc cú cêëu laåi cöí phêìn (coá nghôa laâ saáp nhêåp vaâ mua laåi). Möåt sûå chuyïín nhûúång taâi saãn hoùåc mua laåi cöí phêìn trong quaá trònh caãi töí cöng ty khöng nïn xûã lyá nhû möåt sûå kiïån phaãi àaánh thuïë, nïëu cöng ty bïn baán (hoùåc caác cöí àöng cuãa noá) nhêån àûúåc khöng phaãi tiïìn mùåt, maâ chó laâ caác cöí phêìn àûúåc phaát haânh múái, hoùåc cöí phêìn hiïån coá cuãa bïn mua. Tûúng tûå nhû vêåy, möåt sûå saáp nhêåp khöng nïn tñnh laâ möåt sûå kiïån phaãi àaánh thuïë. Thuïë chó àûúåc àaánh vaâo viïåc baán caác cöí phêìn àaä mau àûúåc. Àöìng thúâi vúái viïåc giaãi phoáng thuïë cho caác vuå caãi töí cöng ty maâ khöng sûã duång tiïìn mùåt, seä laâ coá ñch cho chñnh phuã nïëu xem xeát cho pheáp chuyïín nhûäng khoaãn núå thuïë cêìn àûúåc tiïëp tuåc traã sang cho ngûúâi mua laåi cöng ty hoùåc phaáp nhên hònh thaânh sau saáp nhêåp. Taåm giaãm hoùåc xoaá boã nhûäng caãn trúã vïì thuïë àöëi vúái viïåc cú cêëu laåi núå: Hiïån nay, úã Thaái Lan, chuã núå khöng thïí boã àûúåc núå (nghôa laâ miïîn núå) maâ laåi khöng taåo ra möåt thu nhêåp chõu thuïë cho con núå. Àiïìu naây laâm giaãm kñch thñch traã núå. Kk roä laâ luêåt thuïë hiïån haânh seä xûã lyá nhûäng kyä thuêåt khaác cuãa viïåc cú cêëu laåi núå nhû thïë naâo (vñ duå, keáo daâi thúâi haån hoùåc giaãm laäi suêët). Vò cú cêëu laåi núå coá leä laâ möåt thaânh phêìn cöët yïëu cuãa viïåc cú cêëu laåi cöng ty, chñnh phuã cêìn tòm ra àûúåc nhûäng quy chïë liïn quan àïën caác ngùn caãn vïì thuïë coá thïí gùåp phaãi vaâ loaåi boã aáp duång chuáng, ñt ra laâ taåm thúâi. Chñnh phuã cuäng cêìn àõnh ra nhûäng tiïu chñ nhùçm giaãm nheå thuïë àöëi vúái viïåc cú cêëu laåi núå, nhùçm ngùn caãn viïåc tröën thuïë vaâ traánh khöng àïí xaãy ra tònh traång giaãm thuïë cho nhûäng cöng ty khöng cêìn àûúåc giaãm nhû vêåy, hoùåc caác cöng ty àang laâ àöëi tûúång cuãa viïåc caãi töí do toaân aán giaám saát, hoùåc àöëi tûúång phaá saãn (nghôa laâ sùæp phaãi giaãi thïí). Xoaá boã khaã nùng giaãm laäi cho nhûäng núå quaá mûác. Vò luêåt thuïë hiïån haânh coá thïí khuyïën khñch cöng ty vay quaá nhiïìu, nïn seä coá lúåi cho chñnh phuã nïëu àûa ra àûúåc möåt quy tùæc cêëp vöën moãng manh. Möåt qui tùæc nhû vêåy seä cêëm viïåc giaãm chi phñ laäi cho khoaãn vay vûúåt trïn möåt ngûúäng nhêët àõnh (vñ duå, möåt tyã lïå núå - vöën chuã súã hûäu bùçng 200%). Caái ngûúäng naây phaãi tñnh àïën tñnh chêët cuãa nhûäng kinh doanh khaác nhau (tñnh tuêìn hoaân) vaâ khaã nùng thanh toaán. Nhûäng ngûúäng cho caác khoaãn khöng cho giaãm chi phñ laäi coá thïí boã dêìn theo tûâng giai àoaån (luyä tiïën theo chiïìu giaãm) cho möåt thúâi kyâ tûâ hai àïën ba nùm. Cho pheáp àöíi núå ra vöën cöí phêìn. Phûúng thûác naây hiïån nay àaä bõ cêëm úã caác nûúác Àöng AÁ nhû Thaái Lan vaâ Inàönïsia, coá thïí aáp duång cho caác trûúâng húåp khöng nùçm trong phaåm vi töí chûác laåi hoùåc giaãi thïí do toaâ aán giaám saát. Àïí cho pheáp viïåc àoá trúã thaânh möåt phêìn cuãa viïåc töí chûác laåi möåt caách tûå nguyïån, cêìn sûãa àöíi luêåt cöng ty àïí cho pheáp àöíi núå lêëy cöí phêìn cho caã caác cöng ty traách nhiïåm hûäu haån tû nhên vaâ cöng cöång. Núái loãng khuön khöí phaáp lyá cho àêìu tû nûúác ngoaâi. ÚÃ Thaái Lan, luêåt kinh doanh cho ngûúâi nûúác ngoaâi laâ möåt caãn trúã àöëi vúái nhûäng àêìu tû nûúác ngoaâi coá tñnh chiïën lûúåc vaâ coá thïí taåo àiïìu kiïån cho viïåc cú cêëu laåi caác cöng ty Thaái Lan. Trong khi àoá nhaâ àêìu tû coá thïí laách qua luêåt naây bùçng caách àöåi danh nhûäng ngûúâi khaác hoùåc caác cöng ty bònh phong, àiïìu àoá laâm tùng thïm chi phñ vaâ ruãi ro àöëi vúái nhaâ àêìu tû trong khi vêîn khöng baão vïå àûúåc nhûäng lúåi ñch maâ vò chuáng luêåt naây àûúåc thiïët kïë. Tûâ àoá, chñnh phuã coá thïí xem xeát viïåc caãi caách nhùçm xuác tiïën nhûäng àêìu tû nûúác ngoaâi coá tñnh chiïën lûúåc, baão vïå quyïìn lúåi dên töåc cuãa Thaái Lan, taåo ra möåt sûå minh baåch trong àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi. Tûúng tûå nhû vêåy, úã Inàönïsia möåt danh saách cêëm ngùæn hún vïì caác àêìu tû nûúác ngoaâi coá thïí lêåp ra. Núái loãng khuön khöí phaáp lyá vïì quyïìn súã hûäu bêët àöång saãn. Nhûäng haån chïë vïì quyïìn súã hûäu nûúác ngoaâi àöëi vúái àêët phi nöng nghiïåp laâ möåt caãn trúã àöëi vúái quyïìn súã hûäu nûúác ngoaâi vïì bêët àöång saãn thûúng maåi, àõa öëc cû nguå vaâ nhaâ xûúãng saãn xuêët. Vúái ruãi ro vaâ chi phñ cao hún, nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi coá thïí laách luêåt súã hûäu bêët àöång saãn thöng qua viïåc sûã duång nhûäng ngûúâi cho mûúån tïn vaâ viïåc thuï lêu daâi chõu thuïë nùång. Nx vêën àïì hiïån àang xaãy ra trong khu vûåc taâi chñnh úã Thaái Lan phêìn lúán bùæt nguöìn tûâ nguyïn nhên coá quaá nhiïìu cung vïì àõa öëc cû nguå vaâ àõa öëc thûúng maåi. Nhûäng cú höåi böí sung vïì quyïìn súã hûäu nûúác ngoaâi seä laâm giaãm mûác cung quaá thûâa naây. Vò vêåy, möåt sûå núái loãng nhêët àõnh vïì luêåt àõa öëc coá thïí àaåt àûúåc sûå cên bùçng hún giûäa cung vaâ cêìu vïì bêët àöång saãn àaä xêy dûång xong vaâ xuác tiïën caác àêìu tû nûúác ngoaâi coá tñnh chiïën lûúåc, trong khi vêîn baão vïå àûúåc caác quyïìn lúåi dên töåc cuãa Thaái Lan vaâ taåo ra möåt sûå minh baåch hún trong caác giao dõch bêët àöång saãn. Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái. chûáng búãi nhûäng khoaãn löî khöng àûúåc baáo caáo vaâ nhûäng khoaãn núå bõ noái giaãm ài. Nhûäng nhaâ quaãn lyá coá traách nhiïåm theo doäi vaâ giaám saát thûåc tiïîn àoá àaä khöng phaát hiïån àûúåc nhûäng mùåt yïëu keám vaâ khöng sûãa chûäa kõp thúâi. Caãi thiïån khuön khöí cuãa viïåc àiïìu haânh vaâ cung cêëp taâi chñnh cho cöng ty seä àoâi hoãi thúâi gian vaâ thay àöíi àaáng kïí vïì phong caách. Chó coá nhûäng nûúác àaä tûâng traãi qua caác cuöåc khuãng hoaãng cûåc kyâ sêu sùæc múái coá thïí nhanh choáng thay àöíi sûå àiïìu haânh vaâ phên chia sûå kiïím soaát khu Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 81

96 HÖÅP 4.6 Höî trúå cuãa Ngên haâng Thïë giúái àïí thay àöíi viïåc quaãn lyá cöng ty Cuâng vúái caác khoaãn cho vay cuãa mònh, Ngên haâng Thïë giúái cung cêëp nhûäng lúâi khuyïn mang tñnh chêët kyä thuêåt vïì chñnh saách, thûúâng àûúåc thïí hiïån dûúái daång caác àiïìu kiïån àûúåc thoaã thuêån trong khoaãn vay. Sau àêy laâ möåt vñ duå: Taåi Thaái Lan, möåt khoaãn 350 triïåu USD taâi trúå cho Khoaãn vay cú cêëu laåi caác cöng ty taâi chñnh vaâo thaáng Mûúâi hai 1997 àaä giuáp tiïën haânh àaánh giaá sêu sùæc àiïìu kiïån taâi chñnh cuãa caác cöng ty taâi chñnh khöng bõ dûâng hoaåt àöång vaâ giuáp phuåc höìi nhûäng töí chûác naây. Khoaãn vay cuäng giuáp cuãng cöë caác quy chïë thêån troång vaâ chïë àöå giaám saát. Khoaãn vay àiïìu chónh kinh tïë vaâ taâi chñnh thò trúå giuáp trong viïåc caãi caách khu vûåc taâi chñnh vaâ phuåc höìi cöng ty. ÚÃ Inàönïsia, Ngên haâng Thïë giúái cung cêëp Khoaãn vay höî trúå caãi caách chñnh saách trõ giaá 1 tyã USD vaâo thaáng Baãy 1998 àïí giuáp xaác àõnh roä viïåc àiïìu haânh vaâ giaám saát cuãa ngên haâng vaâ lêåp nïn Cú quan cú cêëu laåi ngên haâng Inàönïsia. Thaáng Ba 1998, Khoaãn vay àiïìu chónh laåi cú cêëu trõ giaá 2 tyã USD cho Haân Quöëc, tiïëp sau nhûäng haânh àöång àûúåc hûáa trong khuön khöí cuãa Khoaãn vay taái thiïët kinh tïë trõ giaá 3 tyã USD thaáng Mûúâi hai 1997, àaä höî trúå cho nhûäng caãi tiïën vïì cú cêëu àiïìu haânh cuãa ngên haâng. Khoaãn vay cuäng àûúåc thiïët kïë àïí giuáp chñnh phuã hoaân thiïån àöå tin cêåy cuãa nhûäng thöng tin taâi chñnh chuã yïëu do ngên haâng vaâ caác cöng ty cung cêëp cho caác nhaâ quaãn lyá, cöí àöng vaâ cöng chuáng noái chung; xuác tiïën sûå theo doäi coá hiïåu quaã àöëi vúái viïåc thûåc hiïån kinh doanh cuãa cöng ty úã ban giaám àöëc vaâ caác cöí àöng; vaâ taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi àïí giaãi thïí möåt caách coá hiïåu quaã nhûäng cöng ty khöng coá khaã nùng traã núå. Taåi Malaisia, Khoaãn vay phuåc höìi kinh tïë vaâ khu vûåc xaä höåi bùçng 300 triïåu USD vaâo thaáng Saáu 1998 coá muåc tiïu laâ caãi thiïån caác tiïu chuêín kïë toaán cuãa uyã ban tiïu chuêín kïë toaán quöëc tïë vaâ àònh chó hoaåt àöång caác cöng ty möi giúái chûáng khoaán vò àaä khöng tuên thuã nhûäng tiïu chuêín vïì àuã vöën kinh doanh. Nguöìn: Taâi liïåu vïì caác khoaãn vay cuãa Ngên haâng Thïë giúái. vûåc taâi chñnh vaâ bêët àöång saãn. Mùåc duâ caác nhaâ àêìu tû àaä tûâng thúâ ú vúái viïåc quaãn lyá cöng ty, tûâ khi bùæt àêìu cuöåc khuãng hoaãng, hoå àaä trúã nïn hiïíu biïët vaâ nhaåy beán vúái nhu cêìu caãi caách. Hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ àaä bùæt àêìu ài vaâo caãi caách viïåc àiïìu haânh cöng ty cuãa hoå (xem höåp 4.6). Coá saáu lônh vûåc coá têìm quan troång àùåc thuâ nhùçm thay àöíi viïåc quaãn lyá cöng ty úã Àöng AÁ àûúåc mö taã sau àêy: Tùng cûúâng giaám saát xñ nghiïåp. Vai troâ cuãa caác ngên haâng thûúng maåi trong viïåc theo doäi xñ nghiïåp vaâ àiïìu haânh cöng ty seä phaãi àûúåc tùng cûúâng, thöng qua möåt chûúng trònh toaân diïån vïì cú cêëu laåi vaâ phaát triïín àõnh chïë ngên haâng. Ngên haâng, trong thúâi gian trûúác mùæt seä giûä vai troâ chuã àaåo trong khu vûåc taâi chñnh úã Àöng AÁ, cêìn phaãi trúã thaânh ngûúâi theo doäi coá hiïåu quaã hún trong viïåc quaãn lyá caác cöng ty theo caái nghôa ngay taåi àoaån trûúác, trong quaá trònh vaâ ngay taåi àoaån sau (exante, interim, and expost). Àöìng thúâi, ngên haâng phaãi taåo ra möëi quan hïå mêåt thiïët vúái caác cöng ty. Àiïìu naây àoâi hoãi möåt sûå thûåc hiïån nghiïm khùæc hún caác giúái haån vïì caác khoaãn vay cho caác cöng ty coá liïn quan vaâ nhûäng ngûúâi trong nöåi böå, viïåc vi phaåm àiïìu naây àaä goáp phêìn gêy ra cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh vûâa qua vaâ viïåc thu xïëp töìi trong xûã lyá. Trong nhûäng trûúâng húåp maâ caác ngên haâng vaâ caác cöng ty àûúåc quaãn lyá möåt caách coá hiïåu quaã búãi cuâng möåt söë cöí àöng, thò àoâi hoãi phaãi coá möåt sûå minh baåch hún nûäa, noá coá thïí dûúái hònh thûác möåt sûå cöng khai cúãi múã hún, hoùåc sûå àoâi hoãi phaãi coá möåt möëi quan hïå chñnh thûác vïì súã hûäu, nhû kiïíu cöng ty meå nùæm cöí phêìn khöëng chïë. Nhûäng töí chûác vaâ cú quan taâi chñnh khaác tham gia vaâo viïåc àûa caác cöng ty vaâo nïì nïëp cêìn àûúåc khuyïën khñch àïí tùng cûúâng vai troâ cuãa hoå. Vñ duå, caác nhaâ àêìu tû traái phiïëu coá thïí àoáng möåt vai troâ quan troång trong viïåc kheáp caác caán böå àiïìu haânh vaâo kyã luêåt, nhûng àiïìu naây àoâi hoãi möåt söë thay àöíi trong caác luêåt lïå thûúng maåi coá liïn quan. Caãi thiïån caác thöng lïå cöng khai vaâ kïë toaán. Mùåc duâ úã caác nûúác Àöng AÁ caác quy tùæc vïì cöng khai vaâ kïë toaán caâng ngaây caâng phuâ húåp vúái caác tiïu chuêín quöëc tïë, viïåc aáp duång caác quy tùæc naây bõ caãn trúã búãi vai troâ haån chïë cuãa caác cú quan tûå quaãn (SRO) trong viïåc xêy dûång tiïu chuêín vaâ têåp quaán vaâ phaåt caác trûúâng húåp coá haânh vi thiïëu chuêín mûåc. Möåt vai troâ röång hún cho 82 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

97 SRO, àûúåc höî trúå búãi caác quyïìn lûåc phaáp lyá àûúåc tùng cûúâng, coá thïí laâ cêìn thiïët nhùçm trûâng phaåt nhûäng ngûúâi vi phaåm kyã luêåt. Hún nûäa, cêëu truác thõ trûúâng cuãa ngaânh kïë toaán, vúái sûå tham gia haån chïë cuãa ngûúâi nûúác ngoaâi, coá thïí àaä laâ möåt caãn trúã àöëi vúái viïåc nêng cêëp caác têåp quaán. Àöå tin cêåy vaâ tñnh minh baåch cuãa baáo caáo àûúåc nêng cao hún vaâ sûå cöng khai vïì taâi chñnh laâ àiïìu kiïån tiïn quyïët cho viïåc caãi caách khu vûåc cöng lyá vaâ phuåc höìi loâng tin cuãa thõ trûúâng. Ban laänh àaåo cöng ty phaãi thûåc thi traách nhiïåm cuãa mònh nhùçm chuêín bõ caác baáo caáo taâi chñnh minh baåch, theo àuáng tiïu chuêín, dïî hiïíu chùèng nhûäng àöëi vúái ban laänh àaåo, maâ caã vúái nhûäng ngûúâi quaãn lyá vaâ cöng chuáng noái chung. Àûa vaâo aáp duång hïå thöëng kïë toaán vaâ kiïím toaán thûåc sûå minh baåch, thöëng nhêët vúái thöng lïå quöëc tïë töët nhêët, seä àoâi hoãi: a) giaãm vai troâ cuãa chñnh phuã trong viïåc àiïìu chónh vaâ kiïím soaát caác têåp quaán kïë toaán vaâ kiïím soaát, cuäng nhû giaám saát viïåc haânh nghïì kïë toaán vaâ kiïím toaán; b) thiïët lêåp möåt cú quan chuyïn nghiïåp quöëc gia, àöåc lêåp vaâ tûå quaãn àïí thiïët lêåp caác tiïu chuêín kïë toaán; c) tùng cûúâng chûác nùng kiïím soaát taâi chñnh cuãa ban giaám àöëc vaâ hoaân thiïån tñnh hiïåu quaã cuãa viïåc kiïím toaán trong caác cöng ty àûúåc niïm yïët trïn thõ trûúâng chûáng khoaán, bùçng caách lêåp caác ban kiïím toaán thuöåc ban giaám àöëc. Tùng cûúâng sûå bùæt buöåc aáp duång caác quy chïë àiïìu haânh cöng ty. Khuön khöí chñnh thûác vïì àiïìu haânh cöng ty úã hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ àïìu khöng khaác so vúái caác tiïu chuêín àang àûúåc sûã duång úã caác nûúác àang phaát triïín vúái mûác thu nhêåp tûúng tûå. Nhûng viïåc thûåc haânh vaâ viïåc buöåc phaãi tuên theo sûå àiïìu haânh cöng ty úã caác nûúác Àöng AÁ laâ yïëu keám. Nhûäng thay àöíi quan troång trong thõ trûúâng vöën cuäng nhû trong hïå thöëng phaáp lyá laâ cêìn thiïët, sao cho quyïìn lúåi cuãa caác cöí àöng thiïíu söë àûúåc baão vïå töët hún. Ài àêìu chuã yïëu trong viïåc khúãi xûúáng caác caãi thiïån naây phaãi laâ nhûäng ngûúâi theo doäi thõ trûúâng chûáng khoaán. Coá thïí cêìn phaãi coá thïm nhûäng cöng cuå àïí buöåc phaãi tuên thuã quy chïë vaâ caác thaânh viïn giaám saát kyã luêåt seä laâ cêìn thiïët àïí nhûäng caãi thiïån naây coá hiïåu quaã hún. Viïåc xem xeát laåi quy trònh böí nhiïåm nhûäng ngûúâi àaåi diïån vaâ thaânh viïn ban laänh àaåo caác cú quan theo doäi thõ trûúâng chûáng khoaán coá thïí laâ coá ñch. Hoaân thiïån khuön khöí àiïìu haânh cöng ty. Vïì mùåt lêu daâi, nïn thûåc hiïån möåt loaåt caác caãi tiïën trong khuön khöí àiïìu haânh cöng ty. Vñ duå, àïì xuêët nùm 1997, do Thõ trûúâng chñnh khoaán Thaái Lan àûa ra nhùçm àûúåc tûå quaãn viïåc àiïìu haânh cöng ty àöëi vúái nhûäng cöng ty àaä niïm yïët, coá thïí àûúåc biïën thaânh yïu cêìu bùæt buöåc (àïì xuêët naây nhùçm chêëp nhêån nhûäng tiïu chuêín vïì vai troâ, nhiïåm vuå vaâ traách nhiïåm cuãa giaám àöëc caác cöng ty àûúåc niïm yïët) Noái chung, caác nûúác seä coá lúåi tûâ nhûäng cuöåc thaão luêån cöng cöång röång raäi vïì chuã àïì àiïìu haânh cöng ty, giöëng nhû àaä xaãy ra úã Vûúng quöëc Anh vaâ caác nûúác phaát triïín khaác trong nhûäng nùm gêìn àêy. Röët cuöåc, vêën àïì àiïìu haânh cöng ty coá liïn quan àïën sûå phên cöng quaãn lyá trong nïìn kinh tïë àöëi vúái khu vûåc bêët àöång saãn. Möåt cuöåc thaão luêån vïì sûå tiïën triïín nïn coá cuãa ngaânh cöng nghiïåp hoùåc bêët àöång saãn seä laâm cú súã cho sûå tiïën triïín cêìn coá cuãa khuön khöí àiïìu haânh cöng ty. Quy trònh tham vêën cho viïåc chuêín bõ baáo caáo nùm 1998 cuãa Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë (OECD) vïì àiïìu haânh cöng ty laâ möåt xuêët phaát àiïím töët àïí chó ra xem cuöåc thaão luêån naây nïn tiïën haânh nhû thïë naâo. Taåo thuêån lúåi cho caác töí chûác vöën chuã súã hûäu. Vò nhu cêìu vïì nguöìn taâi chñnh tûâ bïn ngoaâi laâ cao, nhêët laâ àöëi vúái vöën cöí phêìn múái, viïåc thu huát caác nhaâ àêìu tû múái laâ quan troång. Àïí taåo thuêån lúåi cho quaá trònh àûa caác caác cöí phêìn múái vaâo, cêìn phaãi daânh cho nhûäng nhaâ àêìu tû múái vai troâ trûåc tiïëp hún trong viïåc theo doäi vaâ kheáp caác caán böå àiïìu haânh vaâo kyã luêåt. Viïåc naây seä àoâi hoãi möåt sûå àaåi diïån cuãa nhûäng cöí àöng thiïíu söë trong ban giaám àöëc, laâ caái Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 83

98 maâ, àïën lûúåt noá, laåi àaãm baão möåt sûå aáp duång röång raäi hún nguyïn tùæc möåt cöí àöng möåt phiïëu vaâ viïåc bêìu cûã theo kiïíu cöång döìn phiïëu (cumulative voting) àïí cûã ra caác giaám àöëc. Cuäng seä coá lúåi nïëu àûa vaâo aáp duång nguyïn tùæc biïíu quyïët theo àa söë tuyïåt àöëi (supermajority voting) àöëi vúái nhûäng quyïët àõnh coá tñnh cêët yïëu cuãa cöng ty, nhû mua laåi caác cöng ty khaác hay thûåc hiïån nhûäng vuå àêìu tû lúán. Möåt söë nhaâ phên tñch vaâ nhaâ àêìu tû trong thõ trûúâng chûáng khoaán thêåm chñ coân àïì nghõ rùçng viïåc böí sung vöën tûâ caác cöí phêìn múái coá thïí àoâi hoãi khöng chó möåt sûå àaåi diïån theo tyã lïå trong ban giaám àöëc, cho nhûäng chuã súã hûäu cöí phêìn múái, ñt nhêët laâ cho túái khi cú chïë múái àïí baão vïå nhaâ àêìu tû àûúåc tùng cûúâng. Caãi thiïån caác quy àõnh cuãa cöng ty seä àoâi hoãi viïåc cuãng cöë vai troâ cuãa caác töí chûác àêìu tû trong viïåc theo doäi caác cöng ty, viïåc naây seä phaãi bùæt àêìu vúái viïåc hoaân thiïån quy chïë vïì caác nhaâ àêìu tû. Tùng cûúâng thïí chïë. Vïì mùåt xêy dûång thïí chïë, roä raâng laâ viïåc coá àûúåc dûä liïåu vaâ phên tñch dûä liïåu vïì cung cêëp taâi chñnh vaâ àiïìu haânh cöng ty laâ möåt yïëu keám chuã yïëu úã caác nûúác Àöng AÁ. Chùèng riïng gò hiïån tûúång caác dûä liïåu vïì cöng ty, àùåc biïåt laâ àöëi vúái caác xñ nghiïåp vûâa vaâ nhoã (SME), khöng àêìy àuã vaâ chêët lûúång thêëp keám, coân coá nhûäng löî höíng vïì thïí chïë, vò traách nhiïåm theo doäi viïåc thûåc hiïån kinh doanh vaâ haânh vi kinh doanh cuãa cöng ty bõ phên taán. Cöng viïåc tiïëp theo cêìn nhùçm vaâo viïåc hïå thöëng hoaá sûå thu thêåp dûä liïåu vïì cöng ty vaâ viïåc thûåc hiïån nhiïìu hún vaâ àïìu àùån hún nhûäng cuöåc khaão saát, viïåc naây nïn laâ möåt nöî lûåc phöëi húåp giûäa caác töí chûác tû nhên, baán cöng cöång vaâ cöng cöång. Chuá thñch 1. Têët caã nhûäng tñnh toaán trong muåc naây, trûâ khi coá giaãi thñch khaác. laâ àaåi diïån cho haäng cúä trung bònh dûåa trïn cú súã dûä liïåu cuãa Financial Times Extel vaâ Worldscope, bao göìm têët caã caác haäng àûúåc niïm yïët trïn thõ trûúâng chûáng khoaán úã caác nûúác tûúng ûáng. 2. Trïn cú súã nhûäng trùæc nghiïåm àún giaãn vïì möëi tûúng quan Pearson. 3. Möåt khña caånh àùåc biïåt cuãa möëi quan têm laâ caác quy tùæc cöng khai. Liïn quan àïën vêën àïì cêìn cöng khai gò trong caác nûúác àang phaát triïín trong khi caác thõ trûúâng phaát triïín nhêët dûåa vaâo têåp quaán thõ trûúâng vaâ nhûäng böín phêån têån tuyå àïí àaãm baão tñnh cöng khai cuãa têët caã caác thöng tin dûä liïåu thò úã caác nûúác àang phaát triïín, àöëi vúái caác nhaâ chûác traách, laåi phaãi thêån troång àïí khöng quaá tñch cûåc. Tuy nhiïn, taåi nhiïìu nûúác Àöng AÁ, thõ trûúâng vêîn coân phaãi vêët vaã àïí xaác àõnh möåt caách chñnh xaác viïåc naây laâ thïë naâo, xeát vïì thûåc tïë. Hïå thöëng cöng khai cuäng yïëu trong viïåc laâm thïë naâo àïí thöng tin àûúåc truyïìn baá thöng qua nhûäng ngûúâi àûúåc kyá thaác cöng cöång vaâ nhûäng yïu cêìu bùæt buöåc àöëi vúái caác cöng ty cöí phêìn cöng cöång. Àiïìu naây laâm yïëu ài caác khuyïën khñch thõ trûúâng, àùåc biïåt laâ àöëi vúái nhûäng ngûúâi möi giúái vïì taâi chñnh vaâ caác haäng phaát haânh caác chûáng khoaán ngùæn haån. 4. Morck, Shleifer vaâ Vishny, Taác àöång cuãa hai cún söæc taâi chñnh maâ caác cöng ty phaãi àöëi mùåt úã möîi nûúác trong söë nùm nûúác khuãng hoaãng àûúåc xem xeát: a) sûå gia tùng caác nghôa vuå taâi chñnh ngêìm trong viïåc giaãm suát tyã giaá höëi àoaái vaâ b) sûå gia tùng caác chi phñ taâi chñnh do laäi suêët vay tùng lïn gêy ra. Àöëi vúái möîi nûúác, cún söët thûá nhêët àûúåc ûúác tñnh bùçng sûå gia tùng trong giaá trõ núå nûúác ngoaâi tñnh ra baãn tïå, àûúåc xaác àõnh búãi viïåc phaá giaá trung bònh ghi nhêån àûúåc trong hai tuêìn lïî àêìu cuãa thaáng Chñn 1998 vúái trõ giaá cuãa àöìng àö la Myä (trong viïåc khöi phuåc tyã lïå hoaân vöën, chó 1/3 söë cöí phêìn naây bõ khêëu trûâ tûâ thu nhêåp thûåc tïë) trûúác cuöåc khuãng hoaãng (thaáng Ba 1997). Cuá söëc thûá hai gêìn nhû laâ do viïåc tùng tyã lïå laäi cho vay trong möåt vaâi thaáng àêìu nùm 1998 theo mûác maâ hoå àaä xem xeát vúái cuâng kyâ nùm Taåi thúâi àiïím àoá nhûäng cuá söëc naây àûúåc aáp duång cho nhûäng baãn quyïët toaán taâi saãn cuãa tûâng cöng ty vaâo cuöëi nùm Vò thïë ngûúâi ta cöng nhêån möåt nùm 1996 àêìy choaáng vaáng vaâ àûúåc so vúái nùm 1996 thûåc tïë. Do nhiïìu giaã àõnh ceteris paribus (tûúng tûå nhû vêåy) àûúåc àûa ra 84 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

99 nhùçm àún giaãn hoaá àaä thay àöíi, nùm 1996 àêìy choaáng vaáng roä raâng cuäng chó laâ möåt dêëu hiïåu àêìu tiïn cuãa nhûäng gò coá thïí seä xaãy ra tiïëp theo. Nhûäng kïët quaã àûúåc àûa ra cho cöng ty theo chó söë bònh quên dûåa trïn möåt mêîu hònh caác cöng ty phi taâi chñnh trïn thõ trûúâng chûáng khoaán cuãa caác nûúác. Xem thïm chi tiïët cuãa Claessens, Djankov vaâ Ferri (1998). 6. Dress, B. vaâ C Pazarbasioglu, Cuöåc khuãng hoaãng ngên haâng Bùæc Êu, nhûäng caái bêîy trong tûå do hoaá taâi chñnh? Taâi liïåu àõnh kyâ cuãa IMF 161, thaáng Tû Kïë hoaåch àûúåc laâm theo mö hònh kïë hoaåch cuãa Fideicomiso Parala Cobertura de Riesgos Camiarios (FICOR- CA) nhùçm khuyïën khñch viïåc taái cú cêëu núå nûúác ngoaâi cuãa caác cöng ty tû nhên do hêåu quaã cuöåc khuãng hoaãng núå Chilï laâ möåt nûúác àiïín hònh àaä àaåt àûúåc quyïìn súã hûäu khaá quan troång vaâ sûå chuyïín àöíi quaãn lyá nïìn kinh tïë theo cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh àêìu nhûäng nùm Cuöåc chuyïín àöíi naây keáo theo vai troâ giaãm suát cuãa caác têåp àoaân cöng t, sûå tû nhên hoaá caác doanh nghiïåp quöëc doanh, möåt hïå thöëng lûúng hûu àûúåc cêëp vöën àêìy àuã vaâ nhûäng cöng cuå quaãn lyá khaác. Nhiïìu nïìn kinh tïë chuyïín àöíi cuäng coá thïí àaåt àûúåc möåt quaá trònh chuyïín àöíi nhanh. 9. Vñ duå, Cadbury (1992) vaâ baáo caáo cuãa Hamel (Anh, 1998), baãn baáo caáo cuãa thõ trûúâng chûáng khoaán Toronto (Canaàa, 1994). baãn baáo caáo cuãa Peters (Haâ Lan, 1997). Diïîn àaân quaãn lyá cöng ty (Nhêåt Baãn, 1997). Tuyïn böë vïì quaãn lyá cöng ty (Myä, 1997) vaâ nhûäng nöî lûåc úã möåt söë nûúác khaác. Caác cöng ty trong caãnh khöën cuâng 85

100 Chûúng nùm Tûâ khuãng hoaãng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi Khun Bunjan, ngûúâi àûáng àêìu cöång àöìng ngûúâi sinh söëng taåi caác khu nhaâ öí chuöåt úã Khon Kaen, phña àöng bùæc Thaái Lan, vaâ chöìng chõ, anh Khun Wichai cho biïët: Khi kinh tïë phaát triïín, thò chñnh nhûäng ngûúâi giaâu múái coá lúåi... coân nhûäng ngûúâi ngheâo nhû chuáng töi laåi chõu hêåu quaã cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Thêåm chñ, khaã nùng àûúåc chùm soác y tïë vaâ giaáo duåc, vöën haån chï ëcuãa chuáng töi, nay cuäng bùæt àêìu mêët dêìn. Chuáng töi rêët lo ngaåi cho tûúng lai con chaáu mai sau. Khun Wichai múái bõ mêët viïåc úã nhaâ maáy àõa phûúng, coân cöng viïåc buön baán cuãa vúå anh úã chúå àõa phûúng cuäng sa suát nhiïìu. Chñnh vò thïë maâ hoå phaãi cho hai àûáa con thöi hoåc vaâ àïí chuáng ài laâm kiïëm söëng. Khun Bunjan àûa ra cêu hoãi: Cöng bùçng laâ úã chöî naâo khi haâng ngaây phaãi àïí caác con túái caác baäi raác kiïëm ùn àïí nuöi söëng gia àònh?. Nhûng Khun Wichai nghô rùçng anh ta vêîn coân may mùæn. Mêëy gia àònh haâng xoám coân phaãi àïí con ài ùn xin vaâ möåt söë beá gaái thò phaãi ài laâm gaái àiïëm. Vúái nhûäng àûáa con trai lúán hún thò buön baán ma tuyá trúã thaânh möåt nguöìn thu nhêåp ngaây caâng hêëp dêîn. Trong quaá trònh caånh tranh tòm kïë sinh nhai, thò nhûäng cùng thùèng vïì têm lyá vaâ do thêët baåi vïì nghïì nghiïåp seä dêîn túái nhûäng cùng thùèng trong gia àònh vaâ ngoaâi xaä höåi. Cùng thùèng naây dêîn túái nhûäng bêët öín nöåi taåi tùng lïn vaâ vúái viïåc laâm ngaây caâng ñt ài, nhûäng ngûúâi haâng xoám trûúác àêy vöën cuâng thuêån hoaâ húåp taác thò nay quay sang caånh tranh vúái nhau. Tröåm cùæp, töåi phaåm vaâ baåo lûåc ngaây möåt tùng. Moåi ngûúâi àïìu caãm thêëy khöng an toaân vaâ bêëp bïnh. Sûå suy suåp nhû vêåy cuãa cöång àöìng chuáng töi têët yïëu seä aãnh hûúãng xêëu túái öín àõnh chung, Khun Bunjan böí sung - Theo baâi phoãng vêën cuãa nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. 86

101 Cú cêëu kinh tïë vaâ xaä höåi cuãa caác nûúác Àöng AÁ coá nhiïìu bêët öín vaâ nhûäng tiïën böå xaä höåi chûa tûâng coá cuãa mêëy thêåp kyã qua àang coá nguy cú bõ phaá huyã. ÚÃ nhiïìu nûúác tyã lïå tùng trûúãng àang giaãm, tûâ thu nhêåp àêìu ngûúâi bònh quên trûúác kia àaåt trïn 5%/nùm xuöëng dûúái con söë khöng trong nùm túái - dûå tñnh tyã lïå tùng trûúãng naây giaãm àùåc biïåt maånh úã caác nûúác Inàönïsia, Thaái Lan vaâ Haân Quöëc. Ngûúâi ngheâo laâ àöëi tûúång chõu taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng nùång nhêët do nhu cêìu àöëi vúái lao àöång cuãa hoå giaãm, giaá nhu yïëu phêím tùng. Dõch vuå xaä höåi bõ cùæt giaãm, mêët muâa xaãy ra úã nhûäng nûúác bõ naån haån haán hoaânh haânh. Àöåt biïën xêëu trong kinh tïë vô mö vaâ trong lônh vûåc nöng nghiïåp àaä laâm lay chuyïín maånh cú chïë quaãn lyá vöën yïëu úát cuãa caác nûúác naây, àùåc biïåt laâ úã Inàönïsia, vaâ àiïìu naây coá thïí trúã nïn hïët sûác nguy hiïím nïëu mûác tiïu thuå giaãm maånh. Nhûäng khoá khùn vïì kinh tïë lan röång àang laâm àaão löån cú cêëu xaä höåi möîi nûúác: baåo loaån cûúáp lûúng thûåc cuâng vúái sûå cùng thùèng vïì sùæc töåc xaãy úã Inàönïsia, nöng dên àûáng lïn phaãn khaáng chñnh quyïìn úã Thaái Lan, coân úã Haân Quöëc, ngûúâi lao àöång àang lïn tiïëng baây toã sûå bêët àöìng cuãa mònh. Àûáng trïn goác àöå chñnh trõ, nhûäng dêëu hiïåu vïì cùng thùèng trong hïå thöëng xaä höåi cuäng gêy nhiïìu möëi lo ngaåi. Hún thïë nûäa, nhûäng cùng thùèng tùng dêìn xaãy ra trong gia àònh vaâ ngoaâi xaä höåi àïìu gêy ra nhûäng thiïåt haåi lúán cho ngûúâi dên, àùåc biïåt laâ phuå nûä vaâ treã em. Treã em bõ cho thöi hoåc vaâ phaãi ài laâm kiïëm söëng; trong möîi gia àònh thûác ùn àûúåc sûã duång hïët sûác tiïët kiïåm, vaâ phuå nûä vaâ nhûäng beá gaái trong gia àònh thûúâng laâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn phaãi hy sinh khêíu phêìn cuãa mònh; naån baåo lûåc, naån maåi dêm vaâ söë lûúång treã em lang thang ngoaâi àûúâng phöë ngaây möåt gia tùng. Àêy chñnh laâ cuöåc khuãng hoaãng con ngûúâi. Viïåc ban haânh caác chñnh saách àiïìu chónh phuâ húåp vïì mùåt phên phöëi nhùçm phuåc höìi sûå öín àõnh vaâ tùng trûúãng kinh tïë vô mö nhanh choáng laâ caách thûác duy nhêët àïí bûúác àêìu chùån àûáng sûå suy giaãm thu nhêåp cuãa ngûúâi ngheâo trong giai àoaån hiïån nay. Trong khi àoá, caác biïån phaáp cuãa chñnh phuã trûúác mùæt coá thïí haån chïë sûå suy giaãm phuác lúåi cuãa ngûúâi ngheâo vaâ goáp phêìn baão vïå caác khoaãn àêìu tû vaâo nguöìn nhên lûåc. Àiïìu quan troång laâ phaãi àaãm baão àûúåc rùçng thõ trûúâng lûúng thûåc hoaåt àöång, phaãi tùng sûác mua cuãa caác höå gia àònh ngheâo, haån chïë aãnh hûúãng xêëu cuãa viïåc tùng giaá vaâ duy trò khaã nùng àûúåc chùm soác sûác khoeã vaâ giaáo duåc àöëi vúái ngûúâi ngheâo. Tùng cûúâng phaát triïín caác töí chûác cöng cöång vaâ tû nhên àaãm traách viïåc cung ûáng caác dõch vuå àoá laâ hïët sûác cêìn thiïët trong thúâi gian trûúác mùæt cuäng nhû lêu daâi. Caác nûúác Àöng AÁ àaä phaãi àöëi mùåt vúái nhûäng thaách thûác vïì mùåt xaä höåi rêët lúán trûúác khi cuöåc khuãng hoaãng naây diïîn ra. ÚÃ hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ, caác chñnh saách xaä höåi phaát triïín trong böëi caãnh chñnh trõ öín àõnh, viïåc laâm àêìy àuã, tiïìn tiïët kiïåm dên cû úã mûác cao vaâ caác möëi quan hïå cöång àöìng chùåt cheä khiïën caác chñnh phuã hêìu nhû khöng coá lyá do gò phaãi lêåp kïë hoaåch phoâng ngûâa nhûäng ruãi ro suy thoaái. Nhûng kïí caã trong thúâi kyâ kinh tïë phaát triïín, caác chñnh saách xaä höåi vêîn phaãi àöëi phoá vúái ba vêën àïì bûác xuác: möåt söë nhoám ngûúâi vêîn bõ ngheâo àoái dai dùèng vaâ sûå mêët cöng bùçng ngaây caâng lúán, chñnh saách thõ trûúâng lao àöång vaâ caác möëi quan hïå ngaânh nghïì löîi thúâi, vaâ nhu cêìu ngaây caâng tùng àöëi vúái möåt cú chïë chñnh thûác nhùçm baão àaãm an toaân cho caác höå gia àònh. Sûå tùng trûúãng che lêëp nhûäng vêën àïì trïn, nhûng khi cuöåc khuãng hoaãng diïîn ra, tñnh chêët bêët öín vïì mùåt xaä höåi trong khu vûåc àaä böåc löå roä Tùng trûúãng vaâ nhûäng yïëu töë dïî bõ töín thûúng Trong hai thêåp kyã qua, caác quöëc gia Àöng AÁ àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu rêët to lúán vïì phuác lúåi 1. Tyã lïå tùng trûúãng cao liïn tuåc àaä àem laåi nhûäng caãi thiïån àaáng kïí vïì phuác lúåi xaä höåi, cú baãn laâ vò sûå phaát triïín naây àaä mang laåi lúåi ñch cho têët caã moåi ngûúâi. Viïåc cung cêëp cöng cöång caác dõch vuå xaä höåi àaä lan röång vaâ sûác saãn xuêët Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 87

102 HÖÅP 4.1 cuãa têìng lúáp ngheâo cuäng nhû cú höåi viïåc laâm cuãa hoå khöng ngûâng tùng lïn. Söë ngûúâi ngheâo giaãm vaâ mûác àöå nghiïm troång cuãa sûå ngheâo àoái cuäng giaãm ài. Tuöíi thoå vaâ tyã lïå tûã vong sú sinh vaâ tònh traång giaáo duåc àïìu àûúåc caãi thiïån. Nhûäng thaânh tûåu naây coân gêy êën tûúång hún khi so saánh vúái sûå phaát triïín xaä höåi úã caác khu vûåc khaác hay caác nûúác phaát triïín khaác trong nhûäng thêåp kyã cöng nghiïåp hoaá cuãa hoå. Nhûäng biïån phaáp phaát triïín xaä höåi àêìy êën tûúång Tûâ nùm 1975 àïën 1995, tyã lïå ngheâo àoái úã khu vûåc Àöng AÁ àaä giaãm 2/3 theo chó söë tyã lïå àêìu ngûúâi cuãa khu vûåc nïëu sûã duång ngûúäng àoái ngheâo cöë àõnh laâ 1usd/ngaây (theo sûác mua ngang giaá cuãa nùm 1985). Töëc àöå giaãm tyã lïå ngûúâi ngheâo naây nhanh hún bêët kyâ khu vûåc àang phaát triïín naâo khaác. Nùm 1975, theo tiïu chuêín naây, thò cûá saáu trong söë mûúâi ngûúâi Àöng AÁ söëng trong caãnh ngheâo àoái khöën cuâng; vaâo nùm 1995, tyã lïå naây àaä giaãm xuöëng coân hai trïn mûúâi ngûúâi (xem baãng 5.1). Àiïìu àoá coá nghôa laâ söë ngûúâi ngheâo trong khu vûåc àaä giaãm hún möåt nûãa, tûâ 720 triïåu ngûúâi xuöëng coân 345 triïåu. Hún nûäa, tyã lïå suy giaãm naây laåi gia tùng sau nùm Söë ngûúâi söëng trong ngheâo àoái giaãm khoaãng 27% trong nhûäng nùm , vaâ 34% trong thúâi gian tûâ nùm 1985 àïën Nhûäng thay àöíi vïì mûác àöå vaâ tyã lïå ngheâo diïîn ra trong toaân khu vûåc. Nùm BAÃNG 5.1 Tònh traång ngheâo úã Àöng AÁ, nhûäng thöëng kï toám tùæt: Söë ngûúâi ngheâo (triïåu) Chó söë tñnh theo àêìu ngûúâi (%) Khoaãng caách ngheâo (%) Kinh tïë Àöng AÁ a 716,8 524,2 345,7 57,6 37,3 21,2 n.a. 10,9 6,4 Àöng AÁ (trûâ Trung Quöëc) 147,9 125,9 76,4 51,4 35,6 18,2 n.a. 11,1 4,6 Malaisia 2,1 1,7 0,9 17,4 10,8 4,3 5,4 2,5 <1,0 Thaái Lan 3,4 5,1 <0,5 8,1 10,0 <1,0 1,2 1,5 <1,0 Inàönïsia 87,2 52,8 21,9 64,3 32,2 11,4 23,7 8,5 1,7 Trung Quöëc 568,9 398,3 269,3 59,5 b 37,9 22,2 n.a. 10,9 7,0 Philippin 15,4 17,7 17,6 35,7 32,4 25,5 10,6 9,2 6,5 Papua Niu Ghinï n.a. 0,5 1,0 c n.a. 15,7 21,7 c n.a. 3,7 5,6 c CHDCND Laâo n.a. 2,2 2,0 n.a. 61,1 41,4 n.a. 18,0 9,5 Viïåt Nam 1 n.a. 44,3 e 31,3 n.a. 74,0 e 42,2 n.a. 28,0 e 11,9 Möng Cöí n.a. 1,6 1,9 n.a. 85,0 81,4 n.a. 42,5 38,6 n.a: hiïån chûa coá söë liïåu. Ghi chuá: têët caã nhûäng söë trong baãng naây (trûâ Cöång hoaâ dên chuã nhên dên Laâo) àïìu dûåa trïn ngûúäng àoái ngheâo trïn thïë giúái tñnh 1USD/ ngaây/ngûúâi theo giaá nùm a. Bao göìm nhûäng nûúác trònh baây trong baãng. b. Dûä liïåu liïn quan nùm 1978 vaâ chó aáp duång cho nöng thön Trung Quöëc (Ngên haâng Thïë giúái 1996d) c. Dûä liïåu nùm d. Dûä liïåu sùén coá theo tyã giaá höëi àoaái PPP vaâ nhûäng chïnh lïåch vïì giaá caã cuãa Cöång hoaâ dên chuã nhên dên Laâo trong baãng naây dûåa theo ngûúäng àoái ngheâo quöëc gia trïn cú súã sûå tiïu thuå thûåc phêím àïí thu àûúåc mûác nùng lûúång calo/ngûúâi/ngaây vaâ yïëu töë phi thûåc phêím tûúng àûúng theo sûå chi tiïu cuãa caác höå gia àinh coá khaã nùng àaáp ûáng cho nhu cêìu cuãa hoå. Ngûúäng àoái ngheâo 1USD/ngaây àïìu dûåa trïn mûác ngheâo trong nhûäng nûúác coá thu nhêåp thêëp maâ coá nïìn taãng tûúng quan vïì nhu cêìu tiïu thuå thûåc phêím vaâ phi thûåc phêím. Vò vêåy. söë ngûúâi ngheâo cuãa Laâo khöng coá khaã nùng so saánh chñnh xaác vúái söë lûúång cuãa caác nûúác khaác. e. Caác con söë naây cho riïng nùm Phuác lúåi cho caác höå gia àònh trong thúâi kyâ quaá àöå cuãa Viïåt Nam trong Cöng cuöåc caãi caách kinh tïë vaâ xoaá àoái giaãm ngheâo do D.Dollar, J.Linack, vaâ P.Glewwe biïn têåp, trong baãn nghiïn cûáu cuãa Ngên haâng Thïë giúái vïì caác thaânh phêìn kinh tïë vaâ khu vûåc nùm Nguöìn: Pheáp mêìu nhiïåm cuãa moåi ngûúâi? Ngên haâng Thïë giúái, Àêy laâ söë liïåu theo caách tñnh cuãa Ngên haâng Thïë giúái (B.T). 88 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

103 BAÃNG 5.2 Caác chó söë xaä höåi úã Àöng AÁ: Tuöíi thoå Tyã lïå tûã vong cuãa treã sú sinh (trïn 1000 treã sinh ra) Tyã lïå nhêåp hoåc tiïíu hoåc thuêìn (%) Tyã lïå nhêåp hoåc trung hoåc thuêìn (%) Nûúác Àöng AÁ 59,4 68, na na na na Àaâi Loan (Trung Quöëc) 69 74, na > ,4 Haân Quöëc 60, >99 >99 45,4 93,4 Malaisia 61,6 71, ,1 88,7 25,5 55,9 Thaái Lan 58, ,2 18,2 34,9 Inàönïsia 47,9 63, ,6 > Trung Quöëc 61,7 69, ,9 >99 34,7 50,7 Philippin 57,2 66, >99 >99 40,4 75,5 Papua Niu Ghinï 46,7 58, ,8 70 3,7 13,3 CHDCND Laâo 40,4 52, na 60,0b na 15,0b,c Viïåt Nam 49,36 67, na 91,0d na 45,0c,d Möng Cöí 52,7 66, na na na na na: Hiïån chûa coá Ghi chuá a: Nguöìn: ROC, caác nùm. b: Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái. 1995a. c: Trung hoåc cú súã. d: Nguöìn: Ngên haâng Thïë giúái Nguöìn: Ahuja vaâ Filmer 1996, vïì tyã lïå nhêåp hoåc thuêìn; Dûä liïåu Ngên haâng Thïë giúái vïì tuöíi thoå vaâ tûã vong cuãa treã sú sinh. 1975, 92% dên ngheâo trong khu vûåc söëng taåi Trung Quöëc vaâ lnàönïxia, chuã yïëu laâ vò àêy laâ hai nûúác àöng dên nhêët. Tuy nhiïn, kïí tûâ àoá caã hai nûúác naây àïìu giaãm àûúåc àaáng kïí söë ngûúâi ngheâo: giaãm 82% úã Inàönïsia vaâ 68% úã Trung Quöëc. Theo con söë tuyïåt àöëi thò söë ngûúâi ngheâo chiïëm khoaãng hún nûãa söë dên Trung Quöëc vaâ khoaãng 3/4 söë dên Inàönïsia. Vò thïë, nùm 1995, tyã lïå dên ngheâo cuãa hai nûúác naây cöång laåi àaä giaãm xuöëng coân bùçng 84% söë ngûúâi ngheâo trong khu vûåc. Mùåc duâ kyã luåc cuãa Inàönïsia laâ tûúng àöëi cao - vúái tyã lïå söë ngûúâi ngheâo giaãm tûâ 64% nùm 1975 xuöëng 11% nùm nhûng Thaái Lan laåi laâ nûúác coá tyã lïå ngûúâi ngheâo giaãm nhiïìu nhêët trong thúâi gian tûâ nùm 1975 àïën 1995, tûâ 8% xuöëng coân dûúái 1%. Tûâ nùm 1973 àïën nùm 1990, khu vûåc naây àaåt àûúåc tuöíi thoå cao vaâ giaãm tyã lïå tûã vong treã sú sinh (xem baãng 5.2). Tûúng tûå nhû vêåy, viïåc phöí cêåp giaáo duåc àûúåc múã röång, Trung Quöëc vaâ Inàönïsia thöng baáo àaä cuâng vúái Haân Quöëc vaâ Philippin hoaân thaânh viïåc phöí cêåp tiïíu hoåc. Taåi böën nûúác trïn, kïí caã Malaisia, tyã lïå nhêåp hoåc trung hoåc cú súã cuäng vûúåt quaá 50% söë treã em úã trong àöå tuöíi. Coá nùm nhên töë chñnh goáp phêìn vaâo sûå tiïën böå xaä höåi trong khu vûåc vaâ sûå phaát triïín töíng thïí 2. Möåt söë nhên töë coá thïí chõu aãnh hûúãng cuãa cuöåc khuãng hoaãng naây. ˆ Sûå phaát triïín nöng thön trïn cú súã höå gia àònh nhoã. ÚÃ hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ, viïåc canh taác cuãa caác höå gia àònh úã quy mö nhoã àaä chiïëm lônh phêìn lúán sûác saãn xuêët nöng nghiïåp, vaâ caác chñnh saách cuãa chñnh phuã àaä goáp phêìn vaâo quaá trònh phaát triïín cên àöëi bùçng caác biïån phaáp höî trúå phaát triïín sûác saãn xuêët trïn caác khu vûåc canh taác cuãa höå gia àònh thöng qua àêìu tû vaâo haå têìng cú súã (àùåc biïåt laâ thuyã lúåi vaâ àûúâng saá), chñnh saách giaá caã phuâ húåp vaâ caác chñnh saách thõ trûúâng khaác vaâ caác cöng nghïå múái. ˆ Sûå gia tùng nhanh choáng cuãa nhu cêìu vïì lao àöång phi nöng nghiïåp. Trong toaân böå caác nïìn kinh tïë lúán trong khu Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 89

104 vûåc, trûâ Philippin, mêëy thêåp kyã vûâa qua àaä chûáng kiïën möåt sûå chuyïín àöíi to lúán vïì lao àöång - tûâ nöng nghiïåp chuyïín sang caác cöng viïåc khaác coá sûác saãn xuêët lúán hún nhû nhûäng hoaåt àöång phi nöng nghiïåp úã nöng thön, cöng nghiïåp àö thõ vaâ dõch vuå. Sûå chuyïín àöíi naây laâ kïët quaã taác àöång cuãa nhiïìu yïëu töë: thu nhêåp nöng nghiïåp gia tùng, lûúång cêìu tùng maånh àöëi vúái lao àöång phi nöng nghiïåp úã nöng thön, sûå hoaâ nhêåp kinh tïë trong nöåi taåi caác quöëc gia tùng lïn, àêìu tû töíng thïí ài vaâo chiïìu sêu vaâ lao àöång cöng nghiïåp tùng maånh. Taåi Malaisia, tyã lïå ngûúâi laâm cöng ùn lûúng trong ngaânh cöng nghiïåp vaâ dõch vuå tùng tûâ 30% nùm 1960 lïn trïn 60% trong nhûäng nùm Tûâ àêìu nhûäng nùm 1980, cöng viïåc úã nöng thön röìi àïën cöng nghiïåp àö thõ vaâ dõch vuå tùng lïn àaáng kïí úã Trung Quöëc. Nhûäng thay àöíi naây diïîn.ra cuâng vúái sûå tùng maånh cuãa mûác lûúng thûåc tïë vaâ sûå gia tùng thu nhêåp cuãa nhûäng ngûúâi lao àöång tûå do. ˆ Nhaâ nûúác cung cêëp röång raäi giaáo duåc cú súã vaâ dõch vuå y tïë. Sûå gia tùng nhanh choáng cuãa viïåc nhaâ nûúác cung cêëp giaáo duåc laâ yïëu töë chñnh trong chiïën lûúåc vïì nguöìn nhên lûåc cuãa khu vûåc. Giaáo duåc tiïíu hoåc tùng nhanh, tiïëp theo laâ sûå gia tùng cuãa giaáo duåc trung hoåc vaâ giaáo duåc àaåi hoåc. Nhûäng nöî lûåc naây àaä goáp phêìn vaâo thaânh tûåu ban àêìu cuãa viïåc phöí cêåp giaáo duåc cêëp tiïíu hoåc, àûúåc böí trúå bùçng viïåc múã röång àaáng kïí dõch vuå y tïë cú baãn, bao göìm caã caác chûúng trònh phoâng bïånh chuã yïëu nhû tiïm chuãng vaâ chûäa bïånh cú baãn. ˆ Thõ trûúâng lao àöång linh hoaåt vaâ tñnh àöëi àêìu thêëp cuãa thõ trûúâng lao àöång. Thõ trûúâng lao àöång taåi khu vûåc Àöng AÁ tûúng àöëi linh hoaåt, ñt cûáng nhùæc vïì chñnh saách vaâ thïí chïë hún so vúái caác thõ trûúâng chêu Êu hay Myä Latinh - caác chñnh saách lûúng töëi thiïíu àûúåc haån chïë, mûác lûúng aáp duång möåt caách linh hoaåt, mûác lûúng vaâ mûác gia tùng saãn xuêët gùæn liïìn vúái nhau. Kïët quaã laâ coá BIÏÍU ñt ÀÖÌ àöëi 4.2khaáng giûäa cöng nhên chñnh thûác vaâ àûúåc ûu tiïn vúái cöng nhên khöng chñnh thûác úã nöng thön. ˆ Tay nghïì cuãa àöåi nguä lao àöång àûúåc nêng cao vaâ viïåc àêìu tû vaâo giaáo duåc àaä vûúåt so vúái yïu cêìu. Taåi Haân Quöëc, viïåc múã röång giaáo duåc àaä dûå baáo trûúác möåt caách hûäu hiïåu nhu cêìu àang thay àöíi cuãa caác ngaânh cöng nghiïåp vaâ dõch vuå hiïån àaåi. Nhûäng thanh niïn vúái trònh àöå tiïíu hoåc laâ noâng cöët cuãa lûåc lûúång lao àöång trong giai àoaån àêìu cuãa quaá trònh cöng nghiïåp hoaá cêìn nhiïìu lao àöång. Khi nùng suêët vaâ mûác lûúng tùng - do lûúång vöën àêìu tû vaâ cöng nghïå tiïn tiïën úã mûác àöå cao-nhu cêìu giaáo duåc luác àêìu tûâ cêëp tiïíu hoåc seä chuyïín lïn trung hoåc vaâ àaåi hoåc. Trong khi àoá, cöng taác giaáo duåc phaát triïín nhanh BIÏÍU choáng ÀÖÌ 4.4àuã khaã nùng àaáp ûáng lao àöång coá tay nghïì cao vûúåt lïn trïn nhu cêìu cuãa xaä höåi. Tûâ giûäa nhûäng nùm 1970 àïën cuöëi nhûäng nùm 1980, àiïìu naây dêîn àïën viïåc suy giaãm vïì chïnh lïåch mûác lûúng giûäa caác cöng nhên coá trònh àöå tiïíu hoåc, trung hoåc cú súã vaâ cao àùèng 4. Trong khi nhûäng hoåc viïn treã tuöíi sau khi töët nghiïåp dûå àõnh tham gia vaâ cöëng hiïën cho lônh vûåc cöng nghiïåp thò nhûäng cöng nhên nhiïìu tuöíi hún àang tòm caách thoaát ra khoãi lônh vûåc nöng nghiïåp vaâ chuyïín sang laâm dõch vuå. Nùng suêët nöng nghiïåp tùng nhanh vaâ thõ trûúâng lao àöång khöng coá tay nghïì bõ thu heåp khiïën cho mûác thu nhêåp giûäa nöng thön vaâ thaânh thõ nhû nhau 5. Coá thïí seä dïî phoáng àaåi caác yïëu töë höî trúå cho sûå phaát triïín xaä höåi vaâ kinh tïë. Vñ duå, úã Thaái Lan, sûå bêët bònh àùèng tùng cao àöåt ngöåt dûúâng nhû phêìn naâo liïn quan àïën sûå phaát triïín chêåm cuãa hïå thöëng giaáo duåc trung hoåc. Hïå thöëng giaáo duåc àaåi hoåc nhoã beá úã Trung Quöëc coá thïí gêy ra nhûäng vêën àïì trong tûúng lai. Taåi Inàönïsia vaâ Philippin, coá möåt söë lo ngaåi vïì chêët lûúång giaáo duåc. Möåt söë nûúác Àöng AÁ àaä thûåc hiïån rêët töët cöng taác nêng cao sûác khoeã cho nhên dên, nhûng bïn caånh 90 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

105 àoá, tyã lïå tûã vong treã sú sinh cao vêîn coân úã Inàönïsia, Haân Quöëc, vaâ Philippin 6. Trong möåt söë trûúâng húåp, chñnh saách thõ trûúâng lao àöång quaá haån chïë, àùåc biïåt laâ taåi Haân Quöëc vaâ Trung Quöëc, núi maâ lao àöång trong nûúác àûúåc baão vïå chùåt cheä vaâ nhaâ nûúác can thiïåp nhiïìu trong viïåc tuyïín duång lao àöång. Möåt söë nûúác cöë gùæng àaãm baão an toaân cho ngûúâi lao àöång - úã Haân Quöëc, giöëng nhû Nhêåt Baãn, vúái phong caách chêu Êu, phuác lúåi nhaâ nûúác traã theo mûác àoáng goáp; Trung Quöëc trúå cêëp suöët àúâi cho ngûúâi lao àöång trong khu vûåc nhaâ nûúác vaâ gia àònh hoå; Malaisia vaâ Singapo àang aáp duång quyä dûå phoâng quy mö lúán do nhaâ nûúác quaãn lyá. Nhûäng thûã thaách trûúác khuãng hoaãng vaâ nhûäng yïëu töë dïî bõ töín thûúng àang naãy sinh Thêåm chñ kïí caã trûúác khi cuöåc khuãng hoaãng àûúåc nhen nhoám, caác chñnh saách xaä höåi vêîn phaãi àöëi phoá vúái ba vêën àïì bûác xuác: sûå ngheâo àoái keáo daâi vaâ sûå bêët bònh àùèng àang gia tùng; vêën àïì vïì quyïìn lao àöång; vaâ nhu cêìu ngaây caâng tùng àöëi vúái möåt cú chïë chñnh thûác àïí xoaá boã sûå bêëp bïnh cuãa caác höå gia àònh. Cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm mêët ài nhûäng àiïìu kiïån höî trúå cho möîi vêën àïì trïn. Sûå ngheâo àoái dai dùèng vaâ tònh traång dïî bõ töín thûúng Mùåc duâ àaä coá nhûäng thaânh tûåu to lúán, sûå ngheâo àoái dai dùèng vêîn coân phöí biïën úã Àöng AÁ. ÚÃ Àöng Dûúng vaâ Möng Cöí, söë lûúång ngûúâi ngheâo vêîn coân cao, phaãn aánh möåt sûå tùng trûúãng chêåm hún vaâ sûå chuyïín àöíi nöåi taåi gêìn àêy. Taåi caác nûúác coá mûác tùng trûúãng cao, tònh traång dïî bõ töín thûúng cuäng coân khaá phöí biïën trong àiïìu kiïån laâ rêët nhiïìu höå gia àònh àang söëng úã mûác ngheâo khöí. Taåi Inàönïsia, viïåc nêng ngûúäng ngheâo àoái lïn 25% laâm tùng gêëp àöi tyã lïå ngheâo àoái tñnh theo àêìu ngûúâi, tûâ 11 lïn 25% nùm Hún nûäa, tònh traång ngheâo àoái kiïåt quïå àang keáo daâi dai dùèng úã möåt söë vuâng hoùåc úã möåt söë nhoám ngûúâi. Nhûäng ngûúâi ngheâo coá xu hûúáng söëng úã nöng thön, trònh àöå giaáo duåc thêëp hún vaâ caác höå gia àònh naây dûåa vaâo kinh tïë nöng nghiïåp laâ chuã yïëu. Thïm nûäa, möåt söë dên töåc thiïíu söë ngheâo quaá mûác vaâ con gaái khöng àûúåc chia taâi saãn, àùåc biïåt laâ úã nhûäng höå gia àònh ngheâo 7. Mûác giaãm tyã lïå ngheâo àoái khöng BAÃNG 5.3 So saánh sûå mêët cên àöëi trïn phaåm vi quöëc tï (caác hïå söë tûúng quan Gini trung bònh)ë Khu vûåc Nhûäng nùm 1980 Nhûäng nùm 1990 Àöng Êu 25,0 25,0 Caác nûúác thu nhêåp cao 33,2 33,2 Nam AÁ 35,0 35,0 Àöng AÁ vaâ Thaái Bònh Dûúng 38,7 38,7 Trung Àöng vaâ Bùæc Phi 40,5 40,5 Nam Sahara vaâ chêu Phi 43,7 43,7 Myä Latinh vaâ vuâng Caribï 49,8 49,8 Ghi chuá: Toaân böå vñ duå trïn bao göìm 108 nûúác, mùåc duâ hïå söë Gini lêëy tûâ cuöåc khaão saát taåi caác höå gia àinh thoaã maän caác tiïu chuêín vïì àõa lyá vaâ nguöìn thu nhêåp, nhûng àoá chó laâ nhûäng söë liïåu chûa àûúåc àiïìu chónh caã vïì phên böí chi tiïu vaâ thu nhêåp. Tyã lïå hïå söë thu nhêåp Gini thay àöíi tûâ vuâng naây sang vuâng khaác, nïn rêët khoá so saánh. Söë trung bònh trong vuâng khöng thïí tñnh àûúåc vaâ nhûäng thay àöíi trong voâng hai thêåp kyã qua coá thïí laâ nguyïn nhên cuãa nhûäng biïån phaáp nhùçm tòm ra möåt khuön mêîu chung. Caác con söë naây chó àûa ra caác trêåt tûå khaái quaát vïì mûác àöå quy mö. Nguöìn: Deininger and Squire (1996). àöìng nhêët giûäa caác nûúác vaâ naån ngheâo àoái vêîn coân gay gùæt úã möåt söë vuâng. Vñ duå, nùm 1990, tyã lïå ngûúâi ngheâo úã Inàönïsia thay àöíi tûâ 1,3% úã Jakarta túái 46% úã Têy Nusa Tenggara. Taåi tónh Quaãng Têy, Trung Quöëc, tyã lïå ngûúâi ngheâo nùm 1992 gêëp 20 lêìn so vúái tónh ven biïín àang phaát triïín Quaãng Àöng. Taåi Thaái Lan, vuâng àöng bùæc coá tyã lïå ngheâo àoái cao nhêët vaâ ngûúâi ngheâo têåp trung cao nhêët. Thêåm chñ taåi Viïåt Nam vaâ Laâo, núi maâ naån ngheâo àoái coân rêët phöí biïën, vêîn coá sûå khaác biïåt cú baãn giûäa caác vuâng. Taåi Viïåt Nam, tyã lïå ngûúâi ngheâo thay àöíi tûâ 34% úã khu vûåc àöng Nam böå lïn 77% úã vuâng bùæc Trung böå Möåt söë vuâng ngheâo àoái liïåu coá phaãi do úã àoá têåp trung nhiïìu höå gia àònh coá möåt söë àùåc àiïím laâ nhûäng chó baáo cuãa ngheâo àoái hay khöng? Hay noá chó àún thuêìn laâ Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 91

106 BAÃNG 5.4 Sûå bêët bònh àùèng taåi khu vûåc Àöng AÁ Hïå söë Gini (%) Nïìn kinh tïë Giai àoaån Biïën söë Nùm àêìu Nùm cuöëi Höìng Cöng (TQ) I/H 40,9 45 Singapo I/H Àaâi Loan (TQ) I/P 29 31,7 Haân Quöëc I/P 33,3 33,6 Malaisia I/P 50,1 48,5 Thaái Lan E/P 36,4 46,2 Inàönïsia E/P 34,9 34,2 Trung Quöëc I/P 29,9 38,8 Philippin E/P 41 42,9 Papua Niu Ghinï 1996 E/P 50,9 CHDCND Laâo 1993 E/P 30,4 Viïåt Nam 1993 E/P 35,4 Möng Cöí 1995 E/P 33,2 Ghi chuá: I/P laâ thu nhêåp tñnh theo àêìu ngûúâi, E/P laâ mûác chi tiïu tñnh theo àêìu ngûúâi. I/H laâ mûác thu nhêåp tñnh theo höå gia àònh. Nhûäng con söë trong baãng naây coá thïí khaác so vúái nhûng con söë trong caác baáo caáo khaác cuãa Ngên haâng Thïë giúái dûåa trïn nhûäng söë liïåu àûúåc ghi nhêån theo tûâng àún võ. Àïí coá sûå nhêët quaán giûäa caác nûúác. chuáng töi chó xin baáo caáo caác hïå söë Gini dûåa trïn söë liïåu cuãa caác nhoám àiïìu tra, ngoaåi trûâ àöëi vúái Haân Quöëc, Singapo vaâ Höìng Cöng, Trung Quöëc, nhûäng nïìn kinh tïë àûúåc lêëy tûâ Deininger and Squire, a. Thaái Lan laâ nûúác duy nhêët maâ ta coá thïí baáo caáo caác hïå söë Gini dûåa trïn caã viïåc phên phöëi chi tiïu vaâ thu nhêåp. Hïå söë Gini trïn cú súã thu nhêåp tñnh theo àêìu ngûúâi (I/P) laâ 42.6% nùm 1975 vaâ laâ 54.6% nùm b. Do diïån tñch cuãa Trung Quöëc cuäng nhû viïåc àaánh giaá khaã nùng saãn xuêët nguä cöëc àïí àaáp ûáng nhu cêìu nöåi àõa, kiïím soaát sûå biïën àöång cuãa giaá caã trïn thõ trûúâng, caác chuyïín giao bùçng hiïån vêåt, cuâng vúái hïå söë Gini cuãa Trung Quöëc thêåm chñ coá thïí lúán hún so vúái hïå söë cuãa caác nûúác khaác (xem baáo caáo cuãa Ngên haâng Thïë giúái nhûäng nùm 1970 àïí xem thaão luêån chi tiïët) Nguöìn: Deininger and Squire (1996), vaâ söë liïåu tñnh toaán cuãa Ngên haâng Thïë giúái. taác àöång cuãa yïëu töë àõa lyá? Jalan vaâ Ravallion (nùm 1997) giaã àõnh rùçng aãnh hûúãng vïì àõa lyá úã Trung Quöëc vêîn coân rêët maånh ngay caã sau khi àaä kiïím soaát àùåc àiïím cuãa caác höå gia àònh: caác höå gia àònh vúái nhûäng àùåc àiïím giöëng nhau coá mûác tiïu thuå khöng giöëng nhau maâ thêåm chñ khaác hùèn nhau, mûác gia tùng naây laåi phuå thuöåc vaâo tûâng võ trñ àõa lyá khaác nhau 8. Phaát hiïån naây giaã àõnh rùçng caác chñnh saách àïí tùng vöën taâi trúå theo võ trñ àõa lyá vaâ khu vûåc cöång àöìng laâ rêët cêìn thiïët àïí trúå giuáp cöng taác xoaá àoái giaãm ngheâo. Sûå bêët bònh àùèng ngaây caâng tùng Khu vûåc Àöng AÁÁ àûúåc cöng nhêån laâ àaä àaåt àûúåc sûå tùng trûúãng bònh àùèèng, nhûng thûåc tïë thò khaác hùèn. Tñnh trung bònh, BIÏÍU ÀÖÌ viïåc 4.6 phên phöëi thu nhêåp úã khu vûåc Àöng AÁ so vúái caác khu vûåc khaác hêìu nhû vêîn khöng thay àöíi trong voâng 15 nùm qua xeát caã vïì thöng söë tûúng àöëi vaâ thöng söë tuyïåt àöëi. Möåt chó söë töíng kïët cuãa sûå mêët cên àöëi cho thêëy rùçng Àöng AÁ bònh àùèng hún so vúái Myä Latinh hay Nam Sahara chêu Phi, nhûng keám bònh àùèng hún so vúái caác nûúác xaä höåi chuã nghôa trûúác àêy úã Àöng Êu, caác nûúác coá thu nhêåp cao, vaâ khu vûåc Nam AÁ (xem baãng 5.3). Trong khu vûåc Àöng AÁ coá nhûäng thay àöíi àaáng kïí giûäa caác quöëc gia (xem baãng 5.4) 9. sûå bêët bònh àùèng àaä böåc löå rêët roä raâng taåi Trung Quöëc, Höìng Cöng (Trung Quöëc) vaâ Thaái Lan. Noá dûúâng nhû cuäng àang nhñch dêìn lïn úã Philippin vaâo giûäa nhûäng nùm 1985 vaâ 1994 vaâ nhûäng con söë gêìn àêy cuãa nùm 1997 cho thêëy rùçng coá möåt sûå gia tùng maånh hún nhiïìu 10. Chó duy nhêët Malaisia coá sûå giaãm nheå vïì tònh traång bêët bònh àùèng naây mùåc duâ àiïìu naây phaãn aánh nhûäng thaânh tûåu múái àêy, chuáng phêìn naâo bõ àaão löån búãi sûå gia tùng àaáng kïí tònh traång bêët bònh àùèng trong nhûäng nùm Trûâ Trung Quöëc, caã böën nûúác hiïån nay àïìu coá tyã lïå bêët bònh àùèng cao hún hùèn so vúái tyã lïå trung bònh trong khu vûåc. Nghiïn cûáu vïì Trung Quöëc vaâ Thaái Lan àûa ra hai caách giaãi thñch cho sûå bêët bònh àùèng gia tùng. Thûá nhêët, lúåi ñch thu àûúåc tûâ àêìu tû vaâo giaáo duåc àaåi hoåc tùng lïn dêîn àïën sûå caách biïåt giûäa cöng nhên coá tay nghïì cao vaâ nhûäng cöng nhên chó coá trònh àöå giaáo duåc tiïíu hoåc hay giaáo duåc trung hoåc cú súã. Thûá hai, sûå chïnh lïåch vïì khöng gian trong sûå thõnh vûúång cuãa caác quöëc gia àang gia tùng vò caác hoaåt àöång chó àûúåc têåp trung taåi möåt söë vuâng. Cuöåc khuãng hoaãng hiïån nay coá thïí laâm tùng sûå bêët bònh àùèng trong tiïëp cêån giaáo duåc vaâ àöìng thúâi gêy aãnh hûúãng khaác nhau àïën caác khu vûåc trong vuâng, laâm tùng thïm sûå khaác biïåt vïì àõa lyá vaâ vïì tay nghïì. Sûå bêët bònh àùèng cao gêy aãnh hûúãng tiïu cûåc àïën xaä höåi trïn ba khña caånh: caãn trúã quaá trònh xoaá àoái giaãm ngheâo, kòm haäm 92 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

107 HÖÅP 5.1 Chñnh saách kinh tïë múái cuãa Malaixia vaâ sûå bêët bònh àùèng xaä höåi Sûå bêët öín dên töåc àaä lïn túái àónh àiïím taåi Kuala Lumpua vaâo thaáng Nùm 1969 sau khi àaãng àöëi lêåp do Hoa kiïìu chiïëm àa söë giaânh àûúåc nhiïìu ghïë trong quöëc höåi maâ trûúác àêy thuöåc vïì liïn minh cêìm quyïìn do Maälai kiïím soaát. Hêìu hïët ngûúâi dên Maälai bõ bêìn cuâng hoáa àaä phaãn khaáng laåi bùçng baåo àöång vò nöîi lo bõ mêët aãnh hûúãng chñnh trõ cuãa mònh. Àïí àöëi phoá vaâ trêën aáp caác cuöåc baåo àöång naây, chñnh phuã àaä àïì ra Chñnh saách kinh tïë múái (NEP), möåt sûå aán haânh àöång mang tñnh quyïët àõnh àûúåc lêåp ra àïí àûa nhûäng ngûúâi Maälai ngheâo hoaâ nhêåp vaâo tiïën trònh chung cuãa hïå thöëng kinh tïë quöëc gia. Chñnh saách kinh tïë múái àaä àûa ra möåt loaåt caác quy àõnh cuãa chñnh phuã, cöta, hoåc böíng vaâ caác ûu tiïn khaác nhùçm höî trúå cho ngûúâi dên Maälai. Caác kïët quaã thu àûúåc rêët gêy êën tûúång: Cöí phêìn cuãa ngûúâi dên Maälai trong taâi saãn quöëc gia tûâ 2,3% nùm 1970 tùng voåt Iïn 20,6% nùm Rêët nhiïìu thaânh tûåu cuãa Chñnh saách kinh tïë múái laâ do sûå àoáng goáp cuãa lônh vûåc giaáo duåc, khi söë lûúång baác sô, luêåt sû vaâ kyä sû ngûúâi Maälai tùng maånh. Caác chñnh saách haânh àöång mang tñnh quyïët àõnh cuãa Malaisia khöng phaãi laâ khöng gêy nhiïìu tranh caäi. Möåt söë ngûúâi àaä nhêån xeát rùçng caác chñnh saách àoá khuyïën khñch sûå thiïn võ vaâ khöng hiïåu quaã. Tuy vêåy, toaân böå chûúng trònh naây thûåc sûå àaä thaânh cöng trong viïåc höî trúå viïåc àêìu tû úã mûác àöå cao, giaãm ài nhûäng xung àöåt nöåi böå vaâ goáp phêìn vaâo sûå phaát triïín nhanh choáng cuãa toaân dên Malaisia, àùåc biïåt laâ cuãa dên töåc. Bumiputra trong hún hai thêåp kyã rûúäi qua. Nguöìn: Murray Heibert. Nhûäng baâi hoåc ruát ra úã Malasia. Taåp chñ Far Eastern Economic Review, ngaây 28 thaáng Nùm tùng troång vaâ gêy thïm cùng thùèng trong xaä höåi. Àöëi vúái möåt tyã lïå tùng trûúãng nhêët àõnh, sûå mêët cên àöëi gia tùng coá xu hûúáng laâm chêåm laåi quaá trònh xoaá àoái giaãm ngheâo 11. Sûå bêët bònh àùèng gia tùng ban àêìu coá thïí laâm giaãm töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë vò thõ trûúâng tñn duång khöng hoaân haão hay vò caác kïnh kinh tïë chñnh trõ khaác nhau. Tònh traång cùng thùèng trong xaä höåi coá thïí naãy sinh khi lúåi nhuêån tñch luyä trong quaá trònh tùng trûúãng khöng àöìng àïìu giûäa caác nhoám dïî xaác àõnh - vñ duå, möåt söë vuâng, möåt söë dên töåc hay àöëi vúái ngûúâi lúán vaâ treã em - duâ cho àoá khöng phaãi laâ nhûäng yïëu töë chñnh trong sûå bêët bònh àùèng töíng thïí. Nhêåt Baãn, Haân Quöëc vaâ Trung Quöëc laâ nhûäng xaä höåi tûúng àöëi àöìng àïìu, coân Inàönïsia vaâ Malaisia laåi coá nhûäng phên chia rêët lúán theo ranh giúái giûäa caác dên töåc, sûå phên chia naây àaä dêîn àïën nhûäng xung àöåt lúán trûúác àêy, àoá laâ cuöåc xung àöåt àêîm maáu nùm 1965 taåi Inàönïsia vaâ naån baåo lûåc liïn tiïëp nhùçm vaâo Hoa kiïìu úã Inàönïsia höìi àoá. Duâ sao, caã hai nûúác àaä àaåt àûúåc sûå hiïíu biïët àêìy àuã vïì xaä höåi vaâ sûå öín àõnh àïí khuyïën khñch caác nguöìn àêìu tû lúán àaáng kïí laâ cuãa cöång àöìng ngûúâi Hoa. Trong trûúâng húåp cuãa Malaisia, moåi hoaåt àöång vò lúåi ñch cuãa ngûúâi dên thiïíu söë Maä lai hay Bumiputra àïìu àûúåc quaãn lyá möåt caách hûäu hiïåu nhêët (xem höåp 5.1). Viïåc chêën chónh sûå bêët bònh àùèng laâ möåt thûã thaách àöëi vúái caã caác nûúác giaâu vaâ nûúác ngheâo, búãi vò hoå cöë gùæng taåo sûå cên bùçng giûäa nhûäng khuyïën khñch vêåt chêët vúái nhûäng nöî lûåc vûúåt bêåc cuãa caác caá nhên vúái caác mûác àöå coá thïí chêëp nhêån àûúåc cuãa tònh traång bêët bònh àùèng nhùçm mang laåi tùng trûúãng vaâ giaãm tyã lïå àoái ngheâo. Caác möëi quan hïå cuãa ngûúâi lao àöång Hêìu hïët caác nûúác trong khu vûåc tòm caách duy trò caác thõ trûúâng lao àöång tûúng àöëi tûå do trong giai àoaån àêìu cuãa quaá trònh phaát triïín kinh tïë bùçng viïåc cöng nhêån quyïìn cuãa ngûúâi lao àöång àûúåc thoãa thuêån têåp thïí. Cho àïën têån nhûäng nùm cuöëi thêåp kyã 1980, àiïìu kiïån lao àöång úã Haân Quöëc, Malaisia, Philippin, Àaâi Loan, Trung Quöëc vaâ Thaái Lan laâ do phña chuã àún phûúng quyïët àõnh cho duâ coá hay khöng coá sûå höî trúå cuãa chñnh phuã 12. Tuy nhiïn, trong nhûäng nùm cuöëi thêåp kyã 1980, nhûäng sûå thay àöíi bùæt àêìu aãnh hûúãng àïën caác nghiïåp àoaân vúái sûå chuyïín hûúáng vïì phña caác chñnh phuã dên chuã hún, caác thõ trûúâng lao àöång cùng thùèng hún vaâ nhûäng quy trònh saãn xuêët phûác taåp hún àaä gêy ra nhûäng aáp lûåc àöëi vúái caác möëi quan hïå chuã - thúå hiïån taåi. Sûå thêët baåi trong hiïån àaåi hoaá caác möëi quan hïå giûäa cöng nhên vaâ ban laänh àaåo trong caác nûúác coá cú cêëu chñnh trõ vaâ kinh tïë phûác taåp coá thïí trúã nïn rêët töën keám nhû trûúâng húåp cuãa Haân Quöëc vaâo cuöëi nhûäng nùm Nïëu khöng coá hïå thöëng caác möëi quan hïå chuã thúå cho pheáp cöng nhên àûa ra caác khiïëu naåi cuãa hoå vaâ giaãi quyïët caác tranh chêëp, thò àònh cöng vaâ caác hònh thûác khaác liïn quan àïën cöng viïåc, àöi khi mang tñnh chêët baåo lûåc, coá thïí trúã nïn phöí biïën. Möåt trong Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 93

108 BIÏÍU ÀÖÌ 5.1 nhûäng thûã thaách maâ caác nïìn kinh tïë coá bïì daây hoaåt àöång trong khu vûåc Àöng AÁ phaãi àöëi mùåt laâ viïåc quaãn lyá caác möëi quan hïå chuã thúå àïí baão vïå caác quyïìn lúåi chñnh àaáng cuãa ngûúâi lao àöång, àöìng thúâi traánh daânh cho hoå quaá nhiïìu quyïìn lúåi dêîn àïën tònh traång khöng hiïåu quaã trong viïåc khai thaác nguöìn lûåc. Caác nguy cú àöëi vúái höå gia àònh Àöëi vúái phêìn lúán caác höå gia àònh úã Àöng AÁ hêìu nhû coá rêët ñt cú chïë chñnh thûác nhùçm baão vïå hoå khoãi caác nguy cú thêët nghiïåp, taân têåt, vaâ tuöíi giaâ. Thay vaâo àoá hoå chuã yïëu phaãi dûåa hoaân toaân vaâo caác khoaãn tiïìn tiïët kiïåm caá nhên vaâ caác möëi quan hïå khöng chñnh thûác vúái gia àònh vaâ cöång àöìng. Möåt söë ñt caác nûúác trong khu vûåc àaä xêy dûång nhûäng kïë hoaåch chñnh thûác nhùçm baão vïå lúåi ñch cho caác höå gia àònh, tuy nhiïn, nhûäng höå naây chó chiïëm tyã lïå nhoã trong dên söë (caác cöng nhên nhaâ nûúác úã Trung Quöëc, caác doanh nghiïåp lúán úã Haân Quöëc, caác thaânh viïn tham gia vaâo caác quyä tiïët kiïåm cuãa nhaâ nûúác úã Malaisia vaâ Singapo). Cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë hiïån nay laâm roä sûå thiïëu vùæng cuãa caác cú chïë chñnh thûác àïí baão trúå cho caác höå gia àònh. Nguöìn: Liïn húåp quöëc (1995), Ngên haâng Thïë giúái (1994), (1995) Àûáng trïn phûúng diïån cuãa khuãng hoaãng, nhûäng nhu cêìu àoâi hoãi phaãi coá nhûäng maång lûúái an toaân trúã nïn cêëp thiïët, nhûng trong voâng 25 nùm túái, caác nhu cêìu àoá seä trúã nïn bûác xuác hún vò úã caác nûúác Àöng AÁ àang traãi qua möåt sûå chuyïín àöíi dên söë nhanh choáng. Ngûúâi dên Àöng AÁ àang giaâ ài, hoå àang chuyïín dêìn vaâo caác thaânh phöë vaâ ngaây caâng coá xu hûúáng chuyïín sang laâm viïåc trong caác lônh vûåc chñnh thûác (xem biïíu àöì 5.1). Taåi Phaáp phaãi mêët 140 nùm múái tùng àûúåc tyã lïå ngûúâi thoå trïn 60 tuöíi lïn gêëp àöi - tûâ 9 lïn 18%. Ngûúåc laåi, taåi Haân Quöëc, tyã lïå söë dên trïn 60 tuöíi trong dên söë seä tùng gêëp àöi chó trong 30 nùm - tûâ nùm 1990 àïën nùm vaâ taåi Trung Quöëc, tyã lïå ngûúâi trïn 60 tuöíi tùng tûâ 9 lïn 16% trong cuâng möåt giai àoaån 13. Nhûäng thay àöíi naây phaãn aánh sûå chuyïín tiïëp nhanh choáng hún vïì mùåt dên söë, vaâ taåi Trung Quöëc, chuáng biïíu 94 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

109 thõ nhûäng aãnh hûúãng mang tñnh kïët húåp cuãa caác thaânh tûåu ban àêìu vïì tònh traång y tïë úã nöng thön vaâ chñnh saách dên söë tñch cûåc. Caã ba xu hûúáng àïìu seä laâm aãnh hûúãng àïën caác cú chïë khöng chñnh thûác dûåa trïn cú súã gia àònh nhùçm baão vïå caác höå gia àònh vaâ seä laâm cho nhûäng yïu cêìu àöëi vúái nhûäng kïë hoaåch höî trúå chñnh thûác cuãa chñnh phuã tùng lïn. Taác àöång xaä höåi cuãa cuöåc khuãng hoaãng BIÏÍU ÀÖÌ 5.2 Sûå thu heåp vïì kinh tïë àang aãnh hûúãng àïën cuöåc söëng cuãa haâng triïåu ngûúâi vaâ laâm tùng tònh traång dïî bõ töín thûúng vïì mùåt xaä höåi. Chùæc chùæn seä coá nhiïìu khuynh hûúáng khaác nhau nhû: thu nhêåp giaãm, tònh traång suy dinh dûúäng vaâ ngheâo tuyïåt àöëi gia tùng, dõch vuå xaä höåi giaãm, caác nguy cú gêy aãnh hûúãng àïën giaáo duåc vaâ y tïë, aáp lûåc àöëi vúái phuå nûä tùng lïn, töåi phaåm vaâ baåo lûåc gia tùng. Taåi Inàönïsia, coá möåt sûå xaáo tröån cùn baãn vïì trêåt tûå xaä höåi vò sûå cên bùçng xaä höåi ngaây caâng moãng manh àaä phaãi chõu nhûäng sûác eáp khuãng khiïëp búãi sûå khuãng hoaãng loâng tin vaâo nïìn kinh tïë vaâ sûå suy giaãm thu nhêåp. Caác aãnh hûúãng cuãa cuöåc khuãng hoaãng rêët sêu sùæc taåi Inàönïsia vaâ nghiïm troång taåi Thaái Lan, Haân Quöëc, vaâ Malaisia. Philippin chõu aãnh hûúãng ñt hún, nhûng cuäng coá nhûäng dêëu hiïåu cho thêëy àiïìu kiïån xaä höåi àang xêëu ài. Sau nùm nùm giaãm liïn tiïëp, thaáng Chñn 1997, àaä coá sûå gia tùng tyã lïå tûå cho laâ ngheâo 14. Viïåc buön baán, lûúång tiïìn àêìu tû vaâ caác möëi quan hïå cuãa dên nhêåp cû giûäa caác nûúác àang àêíy nhanh sûå lan truyïìn cuãa caác aãnh hûúãng xaä höåi vaâ kinh tïë ra toaân vuâng. Trong khi Trung Quöëc hêìu nhû vêîn coân úã ngoaâi voâng aãnh hûúãng, nhu cêìu trong khu vûåc giaãm vaâ àêìu tû nûúác ngoaâi vaâo trong khu vûåc chêåm àang laâm tùng nhûäng khoá khùn trong nûúác. Caác nûúác Àöng Dûúng àang traãi qua tònh traång giaãm suát vïì mûác tùng trûúãng vaâ nhûäng khoá khùn vïì taâi chñnh do taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng khu vûåc böåc löå chiïìu sêu vaâ cûúâng àöå cuãa noá maånh hún rêët nhiïìu so vúái dûå àoaán trûúác àêy. Caác quêìn àaão úã Thaái Bònh Dûúng cuäng bõ aãnh hûúãng; núi bõ aãnh hûúãng nùång Nguöìn: Caác nhaâ chûác traách Haân Quöëc vaâ Philñppin. nhêët laâ àaão Sölömöng, núi maâ GDP àûúåc dûå àoaán laâ giaãm xuöëng khoaãng 10-12%, do sûå sa suát cuãa thõ trûúâng göî xuêët khêíu búãi giaá xuêët khêíu bõ giaãm xuöëng coân möåt nûãa. AÃnh hûúãng àöëi vúái caác höå gia àònh Cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë àaä gêy böën aãnh hûúãng nghiïm troång àöëi vúái caác höå gia àònh: cêìu lao àöång giaãm, giaá tùng Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 95

110 maånh, chi tiïu cöng cöång giaãm vaâ sûå suy thoaái cuãa caác kïët cêëu xaä höåi. Thïm nûäa, möåt söë nûúác vêîn àang chõu aãnh hûúãng nùång nïì cuãa naån haån haán Cêìu vïì lao àöång giaãm. Kinh tïë suy thoaái, khuãng hoaãng úã caác cöng ty cöång vúái sûå thùæt chùåt tñn duång (thiïëu vöën) àang gêy ra tònh traång sa thaãi lao àöång, mûác lûúng thûåc tïë giaãm, cêìu àöëi vúái thõ trûúâng lao àöång múái giaãm, vaâ lúåi nhuêån cuãa khu vûåc khöng chñnh thûác cuäng giaãm. Sûå taác àöång túái möåt quöëc gia naâo àoá chuã yïëu thöng qua tònh traång thêët nghiïåp gia tùng hay mûác lûúng giaãm, àiïìu àoá phuå thuöåc vaâo cú cêëu kinh tïë vaâ xaä höåi. Taåi Thaái Lan, tònh traång thêët nghiïåp àaä tùng khoaãng 50% kïí tûâ khi bùæt àêìu cuöåc khuãng hoaãng, lïn túái 1,5 triïåu ngûúâi vaâo thúâi àiïím thaáng Hai 1998 vaâ ngûúâi ta ûúác tñnh rùçng noá seä vûúåt quaá 6% vaâo cuöëi nùm nay. Taåi Haân Quöëc, tònh traång thêët nghiïåp chiïëm 7% vaâo thaáng Saáu 1998 vaâ coá thïí aãnh hûúãng àïën khoaãng 2 triïåu ngûúâi trong nùm 1998, tyã lïå maâ trong nùm 1997 noá chó töëi àa laâ 0,5 triïåu ngûúâi (xem biïíu àöì 5.2). Taåi Philippin, coá thïm möåt triïåu ngûúâi tham gia vaâo haâng nguä nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp tûâ thaáng Tû 1997 àïën thaáng Tû 1998, tùng tyã lïå ngûúâi thêët nghiïåp lïn 13,3%. Taåi Inàönïsia, núi maâ 4,5 triïåu ngûúâi (4,9% dên söë) àaä bõ thêët nghiïåp nùm 1996, nhûäng ûúác tñnh chñnh thûác àaä cho rùçng seä coá thïm khoaãng 10 triïåu ngûúâi nûäa thêët nghiïåp vaâo àêìu nùm 1999, mùåc duâ coá khaã nùng laâ nhiïìu ngûúâi trong söë hoå seä chuyïín sang caác lônh vûåc cöng viïåc khaác taåi caác khu àö thõ vúái mûác lûúng thêëp hún vaâ caác lônh vûåc cöng viïåc khöng chñnh thûác úã nöng thön. Thûåc chêët àêy khöng hùèn laâ möåt cuá söëc àö thõ, mùåc duâ caác con söë thêët nghiïåp úã àö thõ rêët cao. Caác vuâng nöng thön cuäng seä bõ aãnh hûúãng nùång nïì búãi sûå chuyïín dõch lao àöång, caác möëi liïn kïët trong saãn xuêët vaâ búãi möëi quan hïå bïn trong caác höå gia àònh do baãn chêët böí sung nhau thaânh möåt thïí thöëng nhêët cao cuãa caác nïìn kinh tïë àö thõ vaâ nöng thön vaâ sûå suy giaãm vïì cêìu cuãa caác vuâng àö thõ. Naån thiïëu viïåc laâm gia tùng vaâ mûác lûúng giaãm coá thïí seä lan röång, vaâ laâ nhûäng thöng söë coá giaá trõ cho thêëy sûå suy giaãm phuác lúåi lúán hún so vúái nhûäng con söë thêët nghiïåp. ÚÃ Haân Quöëc, tònh traång thêët nghiïåp àang tùng maånh; tuy nhiïn, coá sûå gia tùng vïì söë lûúång nhûäng ngûúâi lao àöång nöng nghiïåp vaâ gia àònh vaâ söë lûúång lûåc lûúång lao àöång boã viïåc, àiïìu àoá cho thêëy con söë nhûäng ngûúâi àang chúâ viïåc tùng lïn. Söë liïåu cuãa vuâng têy Java thuöåc Inàönïsia phaãn aánh sûå suy giaãm vïì mûác lûúng thûåc tïë úã nöng thön khoaãng 10% tûâ thaáng Taám àïën thaáng Mûúâi hai Thöng tin thu àûúåc úã hai nûúác Inàönïsia vaâ Thaái Lan cho thêëy caác cöng nhên àang quay trúã laåi quï hûúng hoå tûâ nhûäng trung têm àö thõ nhû Jakarta vaâ Bangkok. Àöìng thúâi, cuäng coá möåt khuynh hûúáng mang tñnh quöëc tïë: cöng nhên nûúác ngoaâi nguå cû úã Malaisia, àùåc biïåt laâ nhûäng ngûúâi àïën tûâ Inàönïsia, cuäng àang mêët viïåc hoùåc àang phaãi chêëp nhêån mûác lûúng thêëp hún. Philippin cuäng bõ aãnh hûúãng do coá söë lûúång lúán cöng nhên lao àöång úã nûúác ngoaâi. Cuöëi cuâng, coá bùçng chûáng cho thêëy rùçng phuå nûä laâ muåc tiïu HÖÅP 5.2 Trong giai àoaån khoá khùn thò phuå nûä laâ ngûúâi gaánh chõu nhiïìu nhêët Nhû úã hêìu hïët caác nûúác trïn thïë giúái, úã Àöng AÁ cuäng coá khuynh hûúáng lêu àúâi àöëi xûã khöng cöng bùçng vúái phuå nûä: nhòn chung phuå nûä keám quyïìn lûåc hún so vúái àaân öng trong gia àònh trong cöng viïåc cuäng nhû trong chñnh trõ. Tuy nhiïn phuå nûä cuäng àaä goáp phêìn vaâo nhûäng thaânh tûåu kinh tïë vaâ xaä höåi to lúán trong nhûäng thêåp kyã tùng trûúãng vûâa qua, hún nûäa, sûå chïnh lïåch àaä tûúng àöëi giaãm, vñ duå nhû trong thõ trûúâng lao àöång (xem Agrawal and Walton). Nhûng phuå nûä vaâ con gaái hoå coá thïí bõ aãnh hûúãng möåt caách khöng cöng bùçng búãi cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh. Àêìu tiïn laâ ngûúâi phuå nûä mêët viïåc vaâ röìi hoå àaânh cho con gaái nghó hoåc súám hún con trai. Nhûäng gia àònh àùåc biïåt khoá khùn coá thïí baán con gaái hoå cho caác nhaâ chûáa. Ngay caã trûúác cuöåc khuãng hoaãng naây, söë treã em gaái úã Inàönïsia phaãi nghó hoåc trûúác khi lïn lúáp 4 nhiïìu gêëp 6 lêìn so vúái con trai. Möåt khi con gaái àaä ra khoãi trûúâng hoåc thò hiïëm khi hoå coá cú höåi quay trúã laåi. Caác töí chûác xaä höåi cuäng chó ra sûå gia tùng cuãa baåo lûåc trong gia àònh vaâ naån gaái maåi dêm. Mùåc duâ sûå bêët bònh àùèng nam-nûä khöng phaãi laâ möåt vêën àïì múái meã trong khu vûåc, nhûng tònh hònh cuãa cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm cho nhûäng khoá khùn maâ ngûúâi phuå nûä vaâ con gaái nhaâ ngheâo Àöng AÁ àang phaãi àöëi mùåt trúã nïn töìi tïå hún. Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. 96 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

111 bõ sa thaãi vúái mûác àöå khöng cên xûáng (xem höåp 5.2). Giaá caã tùng voåt. Giaá caã, àùåc biïåt laâ giaá cuãa nhûäng loaåi haâng thiïët yïëu nhû thûåc phêím vaâ thuöëc men, àaä tùng ghï gúám do sûå mêët giaá cuãa tyã giaá höëi àoaái. Taåi Inàönïsia, núi maâ tyã giaá höëi àoaái giaãm xuöëng 80% kïí tûâ thaáng Baãy 1997, giaá cuãa thuöëc khaáng sinh tùng gêëp àöi tûâ thaáng Mûúâi 1997 àïën thaáng Ba 1998 vaâ chó söë giaá haâng tiïu duâng (CPI) cuãa lûúng thûåc tùng hún 50% tûâ thaáng Saáu 1997 àïën thaáng Ba 1998, so vúái chó söë chung cuãa giaá haâng tiïu duâng tùng úã mûác 38%. Trong toaân khu vûåc, giaá caác loaåi thuöëc tùng rêët nhanh, maånh nhêët laâ úã Inàönïsia, núi maâ àaä coá nhûäng baáo caáo vïì caác höå gia àònh trò hoaän trong viïåc tiïm phoâng hay viïåc sûã duång caác loaåi thuöëc khaác. Chi phñ thuöëc men cao cuäng laâm cho caác bïånh nhên nhiïîm HIV/AIDS trong khu vûåc lêm vaâo tònh traång àùåc biïåt dïî bõ töín thûúng. Rêët khoá maâ àoaán trûúác àûúåc aãnh hûúãng lêu daâi cuãa nhûäng thay àöíi vïì giaá caã naây vò úã hêìu hïët caác quöëc gia, tyã giaá höëi àoaái dûúâng nhû àaä ài quaá xa so vúái mûác cên bùçng, vaâ rêët khoá khùn biïët àûúåc rùçng mûác laåm phaát seä laâ bao nhiïu hay seä thuåt luâi bao nhiïu do cêìu àöëi vúái taâi saãn taåi àõa phûúng tùng lïn möåt khi lêëy laåi àûúåc loâng tin. Nhûng roä raâng laâ seä coá nhûäng aãnh hûúãng vïì giaá caã trong ngùæn haån. Nhûäng aãnh hûúãng naây seä laâm giaãm lúåi nhuêån cuãa khu vûåc khöng chñnh thûác, khu vûåc maâ nhòn chung àang phaãi àöëi mùåt vúái cêìu yïëu keám trïn thõ trûúâng trong nûúác. Thùæt chùåt chi tiïu cöng cöång. Chi tiïu cöng cöång àang bõ haån chïë do doanh thu giaãm, do nhûäng aãnh hûúãng cuãa tyã giaá höëi àoaái àöëi vúái nhûäng höëi phiïëu vaâ nhu cêìu cung cêëp taâi chñnh àïí trang traãi nhûäng khoaãn núå ngaây caâng tùng cuãa chñnh phuã trong khu vûåc taâi chñnh vaâ viïåc cú cêëu laåi caác doanh nghiïåp. Ngên saách bûúác àêìu bõ cùæt giaãm úã têët caã caác quöëc gia bõ aãnh hûúãng cuãa cuöåc khuãng hoaãng nhû laâ möåt phêìn cuãa quaá trònh àiïìu chónh kinh tïë vô mö. Trong khi caác muåc tiïu taâi chñnh àaä àûúåc àiïìu chónh úã möåt söë quöëc gia thò caác dõch vuå cöng cöång vêîn bõ cùæt giaãm, taåo ra nhûäng aãnh hûúãng trûúác mùæt vaâ caã nhûäng aãnh hûúãng lêu daâi túái caác höå gia àònh. Nhûäng aãnh hûúãng tiïìm taâng khöng thïí naâo àaão ngûúåc cuãa viïåc cùæt giaãm àêìu tû vaâo nguöìn nhên lûåc laâ möëi quan têm àùåc biïåt. Caác biïån phaáp thùæt chùåt ngên saách cuäng coá nghôa laâ viïåc taâi trúå cho caác höå ngheâo bõ cùæt giaãm úã möåt söë khu vûåc cuå thïí maâ coá lúåi cho caác höå tûúng àöëi ngheâo (vñ duå nhû viïåc àêìu tû vaâo cêy tröìng theo muâa vuå cuãa möåt söë höå gia àònh nhoã). Sûå xoái moân cuãa cú cêëu xaä höåi. Caác cùng thùèng vïì kinh tïë dêîn àïën caác vêën àïì xaä höåi vaâ chñnh trõ. Sûå phaát triïín nhanh choáng, nguyïn nhên cuãa sûå gia tùng thu nhêåp úã hêìu hïët caác höå gia àònh trong khu vûåc Àöng AÁ trong vaâi thêåp kyã qua, cuäng dêîn àïën sûå thay àöíi xaä höåi nhanh choáng, quaá trònh àö thõ hoaá, vêën àïì nhêåp cû vaâ múã röång hïå thöëng giaáo duåc. Viïåc àöåt ngöåt ngûâng laåi cuãa sûå tùng trûúãng nhanh choáng naây theo dûå àoaán seä gêy xaáo tröån sûå cên bùçng xaä höåi. Sûå bêët an xaä höåi úã Inàönïsia àaä chó ra möåt caách sinh àöång rùçng sûå cên bùçng naây moãng manh nhû thïë naâo vaâ caác nûúác chõu sûác eáp vïì mùåt xaä höåi coá thïí bõ àêíy vaâo sûå thay àöíi àöåt ngöåt nhanh nhû thïë naâo möåt khi xaä höåi dên sûå bùæt àêìu àùåt cêu hoãi nghi ngúâ tñnh húåp phaáp chñnh trõ cuãa trung ûúng, khaã nùng cuãa àöåi nguä laänh àaåo trong viïåc mang laåi sûå caãi thiïån hïn tuåc cho quyä phuác lúåi kinh tïë. Trïn möåt phûúng diïån ñt nghiïm troång hún, nhûng cuäng rêët quan troång, caác sûác eáp xaä höåi àang tùng lïn úã caã möîi höå gia àònh vaâ caác cöång àöìng cuãa toaân böå nhûäng nûúác àang khuãng hoaãng. Caác cuöåc thaão luêån nhoám troång têm cho rùçng caác höå gia àònh coá thu nhêåp giaãm àang gùåp phaãi vêën àïì laâ nhûäng ngûúâi meå phaãi laâm viïåc nhiïìu hún vaâ con caái buöåc phaãi nghó hoåc àïí ài laâm 15. Cùng thùèng kinh tïë tûâ cuöåc khuãng hoaãng cuäng coá thïí dêîn àïën sûå gia tùng cuãa baåo lûåc trong cöång àöìng vaâ gia àònh vaâ nhûäng hoaåt àöång bêët húåp phaáp nhû maåi dêm vaâ buön baán ma tuyá. Haån haán. Nhiïìu vuâng cuãa Inàönïsia, Philippin vaâ Thaái Lan àang bõ Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 97

112 HÖÅP 5.3 Con ngûúâi àang vêåt löån àïí vûúåt qua cuöåc khuãng hoaãng bùçng nhûäng caách sau Tham gia vaâo thõ trûúâng lao àöång khöng chñnh thûác. Thu nhêåp cuãa höå gia àònh giaãm úã têët caã caác quöëc gia àaä buöåc nhiïìu gia àònh phaãi àûa thïm phuå nûä, treã em vaâ ngûúâi giaâ vaâo thõ trûúâng lao àöång. Taåi Thaái Lan, theo baáo caáo cuãa caác NGO thò söë treã em lao àöång, treã em maåi dêm vaâ treã em ùn xin àang gia tùng. Trong khu nhaâ öí chuöåt úã Teparak. Khon Kaen phña àöng bùæc Thaái Lan, nhiïìu chõ em phuå nûä phaãi rûát ruöåt cho con caái cuãa mònh haâng ngaây àïën caác baäi raác àïí giuáp àúä gia àònh. Taåi lnàönïxia àaä coá baáo caáo vïì viïåc treã em boã hoåc tham gia vaâo caác chûúng trònh padat karya (caác cöng trònh lao àöång nùång). Di cû. Taåi Thaái Lan, con söë thêët nghiïåp taåi àö thõ gia tùng coá khaã nùng döìn eáp lao àöång trong lônh vûåc cöng nghiïåp quay trúã vïì quï hûúng cuãa hoå: Möåt àaåi diïån úã Tambon, möåt laâng quï nöng thön úã Sap Poo Pan phña àöng bùæc Thaái Lan, àaä ûúác tñnh rùçng trong söë 260 dên laâng thò coá 40 ngûúâi trúã vïì laâng do cuöåc khuãng hoaãng vaâ 70 ngûúâi vêîn coân àang laâm viïåc bïn ngoaâi, chuã yïëu laâ úã Bangkok. Nhûäng cöng nhên quay trúã vïì seä laâm tùng tñnh caånh tranh vïì cöng ùn viïåc laâm vaâ laâm cho thõ trûúâng lao àöång nöng nghiïåp bõ thu heåp laåi. Taác àöång cuãa viïåc di cû tûâ caác nûúác laáng giïìng rêët khoá xaác àõnh. Taåi möåt tónh phña àöng bùæc Campuchia, toaân böå cöång àöìng úã àêy söëng nhúâ vaâo nhûäng cöng viïåc úã Thaái Lan. Caác nhoám muåc tiïu àaä cho biïët trong voâng ba thaáng vûâa qua, hêìu hïët nhûäng cöng nhên naây àang trúã vïì vò hoå àaä bõ thêët nghiïåp maâ rêët nhiïìu ngûúâi trong söë hoå àang trong tònh traång núå nêìn Cùæt giaãm chi tiïu cuãa höå gia àònh. Taåi khu nhaâ öí chuöåt, ngûúâi ta thöng baáo rùçng hoå àaä giaãm tûâ ba bûäa ùn möåt ngaây xuöëng coân hai, thêåm chñ chó coân möåt. ÚÃ Maluku vaâ Nam Sulawesi cuãa lnàönïxia, hiïåu trûúãng trûúâng hoåc phaân naân rùçng phuå huynh hoåc sinh khöng thïí àoáng hoåc phñ àuáng haån nhû quy àõnh àûúåc. ÚÃ caã lnàönïxia vaâ Philippin, caác giaáo viïn thöng baáo rùçng trûúác khi vaâo lúáp buöíi saáng, hoåc sinh àûúåc ùn ñt hún, chuáng mua àöì ñt hún vaâ àiïìu àoá laâm cho hoåc sinh keám têåp trung. Caác hoaåt àöång bêët húåp phaáp. Taåi möåt söë khu öí chuöåt úã Philippin vaâ Thaái La, ngûúâi ta àang thöng baáo vïì sûå gia tùng cuãa töåi phaåm. Nhûäng ngûúâi dên trong khu nhaâ öí chuöåt úã Bangkok noái vúái nhoám troång têm rùçng caác thanh niïn thêët nghiïåp àang quay sang baán ma tuyá àïí giuáp àúä gia àònh hoå. Vaâ taåi Campucia cuäng coá thöng baáo vïì sûå gia tùng cuãa viïåc buön baán phuå nûä vaâ treã em. Nguöìn: Robb. Caroline (1988), Taác àöång xaä höåi cuãa cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: nhêån thûác cuãa caác cöång àöìng ngheâo. Chuêín bõ cho cuöåc höåi thaão vïì khuãng hoaãng úã Àöng AÁ, thaáng Baãy 1998, IDS, University of Sussex, Anh. aãnh hûúãng búãi caác trêån haån haán do hiïån tûúång El Nino keáo daâi. Trong khi caác aãnh hûúãng dûúâng nhû ñt nghiïm troång hún so vúái nhûäng lo súå ban àêìu thò úã möåt söë khu vûåc, cuá söëc cuãa nöng nghiïåp vaâ cuãa kinh tïë vô mö kïët húåp laâm cho viïåc àöëi àêìu vúái caác trêån haån haán cuãa caác khu vûåc naây trúã nïn àùåc biïåt khoá khùn. Sûå suy giaãm cuãa mûác tiïu thuå coá thïí laâ möëi àe doaå àúâi söëng àùåc biïåt laâ úã Inàönïsia, núi maâ caác kïnh phên phöëi vaâ caác thõ trûúâng àang bõ thiïåt haåi vaâ kho dûå trûä lûúng thûåc bõ thu nhoã laåi. Taåi Philippin, sûå gia tùng maånh cuãa söë ngûúâi thêët nghiïåp tûâ thaáng Tû 1997 àïën thaáng Tû 1998 xuêët phaát tûâ sûå suy giaãm àöåt ngöåt cuãa lûåc lûúång lao àöång nöng nghiïåp do hiïån tûúång El Nino, àùåc biïåt laâ nhûäng lao àöång gia àònh khöng àûúåc traã cöng vaâ nhûäng nöng dên tûå do. Nhûäng höå gia àònh chõu aãnh hûúãng nùång nïì cuãa naån haån haán liïn tuåc trong vaâi nùm qua -nhû úã caác àaão phña àöng cuãa Inàönïsia - àang úã trong tònh traång hïët sûác bêëp bïnh vò dûúâng nhû hoå àaä duâng caån nguöìn taâi saãn dûå trûä àïí duy trò mûác tiïu duâng thöng thûúâng. Sûå mêët muâa liïn tiïëp vaâ sûå tùng giaá lûúng thûåc gêy nhûäng aãnh hûúãng àaáng kïí àöëi vúái viïåc phên phöëi. Trong khi giaá caã lïn cao giuáp cho nhûäng höå gia àònh nöng dên coá thïí daânh thïm nguöìn lûúng thûåc dû thûâa àïí baán, thò àöìng thúâi chuáng cuäng gêy khöng ñt khoá khùn lêu daâi cho nhûäng höå gia àònh thiïëu huåt lûúng thûåc vaâ nhûäng höå gia àònh nöng dên khaác taåm thúâi khöng coá lûúng thûåc do naån haån haán. Nhûäng cuá söëc naây aãnh hûúãng àïën thu nhêåp, phuác lúåi viïåc tiïëp cêån caác dõch vuå vaâ caác chiïën lûúåc maâ caác höå gia àònh aáp duång àïí baão vïå mûác tiïu thuå cuãa hoå (xem höåp 5.3). Nhûäng aãnh hûúãng àöëi vúái dên ngheâo seä phuå thuöåc vaâo chiïìu sêu vaâ àöå daâi cuãa sûå suy thoaái kinh tïë vô mö vaâ phuå thuöåc vaâo viïåc phên phöëi ngaây caâng keám ài hay àûúåc caãi thiïån trong thúâi gian khuãng hoaãng. Caã hai xu hûúáng naây àïìu khöng chùæc chùæn. Caác tònh tiïët khaác cuãa sûå thu nhoã vïì kinh tïë cho ta caái nhòn haån chïë àöëi vúái caác xu hûúáng àûúåc dûå àoaán vïì quaá trònh phên phöëi. Taåi nhiïìu nûúác Myä Latinh, viïåc phên phöëi trúã nïn keám hiïåu quaã ài trong giai àoaån khoá khùn cuãa nïìn 98 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

113 kinh tïë thêåp kyã 1980, nhûng trong giai àoaån thùæt chùåt kinh tïë múái àêy úã Malaisia tûâ nùm 1984 àïën 1987, viïåc phên phöëi àaä caãi thiïån àuã àïí ngùn ngûâa sûå gia tùng tyã lïå ngûúâi ngheâo 16. Caác aãnh hûúãng trong tûúng lai cuãa cuöåc khuãng hoaãng àöëi vúái sûå ngheâo àoái Khoá coá thïí dûå àoaán àûúåc möåt caách chùæc chùæn mûác àöå ngheâo àoái trong àiïìu kiïån öín àõnh; vò thïë lêåp luêån sau àêy chó tòm caách àïí minh hoaå cho nhûäng hêåu quaã tiïìm taâng àöëi vúái ngûúâi ngheâo thöng qua viïåc tñnh toaán mûác tùng trûúãng vaâ phên phöëi cuãa böën nûúác chõu aãnh hûúãng úã Àöng Nam AÁ 17. Caác kïët quaã dûåa trïn hai ngûúäng ngheâo khöí phöí biïën àaä àûúåc aáp duång: 1USD/ngaây/ngûúâi (vúái giaá sûác mua nùm 1985), mûác naây gêìn vúái mûác ngheâo àoái àûúåc aáp duång cho caác nûúác ngheâo hún (vaâ gêìn vúái mûác ngheâo àoái cuãa Inàönïsia) vaâ 2 USD/ngaây/ngûúâi, mûác naây gêìn vúái mûác quöëc gia àûúåc sûã duång cho caác nûúác coá mûác thu nhêåp trung bònh. Taåi Malaisia vaâ Thaái Lan, ñt coá ngûúâi söëng dûúái mûác dûúái 1 USD/ ngaây, nhûng coá khoaãng tûâ 15 àïën 20% söëng dûúái 2 USD/ngaây. Ngûúåc laåi, möåt nûãa dên söë Inàönïsia vaâ Philippin vêîn söëng dûúái mûác 2 USD/ngaây. Trûúâng húåp thûá nhêët xeát aãnh hûúãng túái mûác ngheâo àoái khi töíng mûác tiïu thuå hay thu nhêåp giûäa nhûäng nùm 1997 vaâ BIÏÍU ÀÖÌ 5.3 Ghi chuá: Giaãm ài 10% töíng thïí cuãa GDP trong voâng caác nùm 1998 àïën nùm 2000 seä àûa thïm haâng triïåu ngûúâi xuöëng haâng ngheâo khoá. Ngoaâi sûå tùng trûúãng, nhûäng thay àöíi trong phên phöëi cuäng aãnh hûúãng maånh túái nhûäng yïëu töë ngoaåi vi cuãa naån àoái ngheâo. Nhûng khöng coá thay àöíi trong sûå bêët bònh àùèng thò viïîn caãnh tùng trûúãng giöëng nhû vêåy cuäng cho thêëy möåt tònh traång bïë tùæc hoùåc àaão ngûúåc tònh traång giaãm ngheâo trong suöët 20 nùm ( ). Nguöìn: Ravallion vaâ Chen Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 99

114 2000 giaãm 10% bùçng caách sûã duång mûác ngheâo àoái 1 USD/ngaây àöëi vúái Inàönïsia vaâ Philippin vaâ mûác 2 USD/ngaây àöëi vúái Malaisia vaâ Thaái Lan. Trong khi viïåc phên phöëi khöng coá bêët kyâ thay àöíi naâo, mûác ngheâo àoái laåi tùng lïn gêëp àöi taåi Inàönïsia vaâ tùng 35 àïën 50% taåi Philippin, Thaái Lan vaâ Malaisia. Nhûäng thay àöíi cuãa sûå bêët bònh àùèng coá khaã nùng gêy ra nhûäng aãnh hûúãng phuå àöëi vúái tònh traång ngheâo àoái. Hïå söë Gini tùng hay giaãm 10% trong phên phöëi thu nhêåp - möåt thay àöíi àaáng kïí so vúái tiïu chuêín trûúác àêy - minh hoaå cho nhûäng mûác àöå quan troång khaác nhau vaâ seä coá nhûäng aãnh hûúãng lúán àïën nhûäng hêåu quaã do naån ngheâo àoái gêy ra (xem biïíu àöì 5.3). Vñ duå, taåi lnàönïxia, sûå bêët bònh àùèng tùng thïm 10% seä gêy ra sûå tùng voåt cuãa tònh traång àoái ngheâo lïn gêëp 3 lêìn - tûâ dûúái 7% (theo ûúác tñnh) nùm 1997 lïn gêìn 20% nùm Tuy nhiïn, nïëu sûå bêët bònh àùèng àûúåc caãi thiïån 10% thò tònh traång àoái ngheâo coá thïí hêìu nhû khöng àöíi. Trûúâng húåp tiïëp theo minh hoaå taác àöång túái mûác àoái ngheâo cuãa nhûäng khu vûåc tùng trûúãng nhêët cuãa möîi quöëc gia trong giai àoaån (dûåa trïn dûå baáo thöëng nhêët) maâ khöng hïì coá thay àöíi naâo trong sûå mêët cên bùçng. Tyã lïå tùng trûúãng haâng nùm cuãa möîi quöëc gia àûúåc sûã duång àïí tñnh mûác àoái ngheâo vaâo nùm Taåi Inàönïsia, theo dûå àoaán, mûác suy thoaái lúán trong sûå tùng trûúãng töíng thïí seä àêíy thïm 10% dên söë vaâo caãnh àoái ngheâo vaâo nùm Thaái Lan cuäng àûúåc dûå àoaán laâ seä bõ aãnh hûúãng nùång nïì vúái viïåc tùng thïm 20% tñnh theo àêìu ngûúâi. Malaisia vaâ Philippin seä chõu aãnh hûúãng nheå hún duâ nhûäng giaã àõnh chó ra sûå giaãm suát lúåi nhuêån úã Philippin vaâ sûå àaão löån cuãa caác xu hûúáng lêu daâi nhùçm laâm dõu búát sûå àoái ngheâo úã Malaisia. Moåi hoaåt àöång keám hiïåu quaã trong phên phöëi àïìu laâm cho caác hêåu quaã cuãa sûå àoái ngheâo trêìm troång thïm. Caác trûúâng húåp trïn nïu lïn aãnh hûúãng maånh meä cuãa caác hoaåt àöång trong toaân böå nïìn kinh tïë àöëi vúái sûå àoái ngheâo thöng qua taác àöång cuãa noá lïn caã hai mùåt thu nhêåp bònh quên vaâ sûå bêët bònh àùèng. Nhûng ta coá thïí noái gò vïì nhûäng hêåu quaã trûúác mùæt cuãa viïåc phên phöëi? Rêët khoá ruát ra caác baâi hoåc chung tûâ caác giai àoaån trûúác. Nhûng coá thïí khaám phaá ra möëi quan hïå giûäa nhûäng dûå tñnh phaát triïín ngùæn haån trong tûâng khu vûåc kinh tïë vaâ cú cêëu cuãa sûå ngheâo àoái. Viïåc naây àaä àûúåc tiïën haânh àöëi vúái Inàönïsia bùçng caách aáp duång tyã lïå tùng trûúãng àûúåc dûå tñnh cho tûâng khu vûåc kinh tïë vaâo cú cêëu thu nhêåp cuãa höå gia àònh thöng qua cuöåc àiïìu tra vïì mûác tiïu duâng 18. Nhûäng giaã àõnh trïn cho rùçng nhûäng suy thoaái chuã yïëu laâ trong lônh vûåc xêy dûång (-35%), thûúng maåi (-18%) vaâ dõch vuå taâi chñnh (- 18%) vaâ sûå tiïu thuå chêåm laåi cuãa caác mùåt haâng ïë thûâa trong nöng nghiïåp (1%), têët caã keáo theo sûå suy thoaái 12% cuãa töíng GDP. Hoå chó xem xeát caác aãnh hûúãng mang tñnh taác àöång maâ khöng tñnh àïën phaãn ûáng cuãa caác höå gia àònh hay nhûäng aãnh hûúãng sau àoá, àùåc biïåt laâ trong thõ trûúâng lao àöång. BAÃNG 5.5 AÃnh hûúãng taác àöång túái naån àoái úã Inàönïsia (theo tyã lïå % dên söë) Ngûúäng ranh giúái thaáng Giïng 1996 Dûå àoaán giaãm 12% thaáng Ba 1999 Nöng thön Thaânh thõ Töíng söë ÚÃ Inàönïsia töíng GDP ûúác tñnh giaãm 12% nùm 1998 seä khiïën tyã lïå àoái ngheâo tùng tûâ 11% nùm 1996 lïn túái 14% nùm Àiïìu naây àaä aãnh hûúãng túái caã dên úã thaânh thõ lêîn nöng thön. Ngay caã nïëu khöng tñnh àïën aãnh hûúãng hai lêìn thò hêìu hïët dên ngheâo úã Inàönïsia vêîn laâ dên nöng thön. Nhûng nhûäng aãnh hûúãng tûác thúâi cuãa cuöåc khuãng hoaãng seä laåi giaáng xuöëng chñnh nhûäng khu àö thõ, taåo ra möåt thang bêåc roä rïåt trong sûå àoái ngheâo thaânh thõ - 8% nùm lêìn àêìu tiïn trong nhiïìu nùm (xem baãng 5.5). Möåt vaâi nhoám phaãi chõu aãnh hûúãng àùåc biïåt nùång nïì: sûå 100 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

115 suåp àöí cuãa ngaânh xêy dûång seä àêíy caác gia àònh cöng nhên vaâo tònh traång àoái ngheâo tûâ 8% lïn túái gêìn 81%; tuy nhiïn, söë ngûúâi thûåc tïë phaãi gaánh chõu laâ khaá ñt. Ngûúâi cöng nhên vaâ gia àònh hoå àûúng nhiïn phaãi àöëi phoá vaâ tòm caách chuyïín vaâo nhûäng thõ trûúâng lao àöång khaác. Àùåc biïåt, Java coá sûå kïët nöëi mûác àöå cao giûäa caác khu vûåc thaânh thõ vaâ nöng thön. Nïëu thu nhêåp trong nöng nghiïåp öín àõnh nhû baáo caáo àaä chó ra, thò coá thïí sûå bêët bònh àùèng úã nöng thön seä gia tùng: nhûäng ngûúâi súã hûäu àêët seä thu àûúåc lúåi nhuêån dûåa vaâo caác àiïìu khoaãn coá liïn quan, trong khi nhûäng ngûúâi khöng súã hûäu àêët phaãi chõu aãnh hûúãng tûâ sûå suy giaãm chung cuãa cêìu lao àöång HÖÅP 5.2 Chi phñ cho nhûäng cuöåc chuyïín giao coá choån loåc àïí loaåi boã naån àoái ngheâo do cuöåc khuãng hoaãng gêy ra taåi Inàönïsia (tñnh bùçng àöìng rupi) Chïnh lïåch ngheâo àoái gia tùng giûäa nhûäng nùm 1996 vaâ Chi phñ àïí xoaá boã sûå chïnh lïåch naây thöng qua viïåc chuyïín giao tiïìn tïå toaân böå a Caác chûúng trònh kiïíu padat karya Ghi chuá: Giaã sûã khöng coá chi phñ haânh chñnh 1,2 nghòn tyã 8 nghòn tyã 4,6-6,5 nghòn tyã Caái giaá phaãi traã cuãa viïåc haån chïë sûå gia tùng cuãa mûác ngheâo àoái do khuãng hoaãng gêy ra thöng qua caác chuyïín giao cöng cöång laâ bao nhiïu? Inàönïsia laâ möåt vñ duå àiïín hònh 19. Taåi Inàönïsia, khoaãng caách ngheâo àoái gia tùng giûäa nhûäng nùm 1996 vaâ àûúåc ûúác tñnh laâ 1,2 nghòn tyã rupi, hay khoaãng 1% thu nhêåp ngên saách nùm (xem baãng 5.6). Viïåc phuåc höìi laåi mûác tiïu duâng cuãa ngûúâi ngheâo theo nhû mûác nùm 1996 seä àoâi hoãi phaãi coá trúå cêëp vúái möåt khoaãng tûúng àûúng nhû vêåy. Coá nhiïìu caách àïí thûåc hiïån viïåc naây, tûâ viïåc chuyïín tiïìn toaân böå (hònh thûác naây khöng nùçm trong muåc tiïu vaåch ra) àïën caác cú cêëu coá muåc tiïu khaác nhau, bao göìm caã caác chûúng trònh höî trúå vêåt chêët vaâ caác chûúng trònh viïåc laâm. Viïåc chuyïín tiïìn khöng nùçm trong muåc tiïu, khöng bao göìm caác chi phñ haânh chñnh, seä lïn túái khoaãng 8 nghòn tyã rupi, chi phñ gia tùng phaãn aánh sûå thiïëu huåt thiïët yïëu àöëi vúái nhûäng ngûúâi khöng ngheâo. Tuy nhiïn, viïåc naây cuäng coá thïí àûúåc thûåc hiïån töët hún. Nhûäng phên tñch àûúåc tiïën haânh taåi Inàönïsia àaä chó ra rùçng chi phñ àïí chuyïín trúå cêëp 1 USD cho ngûúâi dên thöng qua caác chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång (padat karya) laâ tûâ 3,8 USD àïën 5,3 USD; viïåc chuyïín trúå cêëp thöng qua caác chûúng trònh nhû vêåy àoâi hoãi khoaãng 4,6 àïën 6,5 tyã rupi, tûúng àûúng vúái 3,5 àïën 5% thu nhêåp ngên saách. Àêy chó laâ nhûäng con söë nhoã (nhû chuáng thûúâng laâ nhû vêåy), nhêët laâ khi àem so saánh vúái chi phñ cho viïåc taái cú cêëu lônh vûåc taâi chñnh. Nhûng nhûäng khoá khùn vïì kinh tïë vêîn àang laâ möëi àe doaå Coá thïí laâm gò? Nhu cêìu bûác xuác laâ laâm sao haån chïë àûúåc sûå suy giaãm phuác lúåi xaä höåi do cuöåc khuãng hoaãng gêy ra. Coá thïí ruát ra rêët nhiïìu kinh nghiïåm quyá baáu tûâ nhûäng thaânh cöng vaâ thêët baåi trong viïåc àöëi phoá vúái nhûäng cuöåc khuãng hoaãng trûúác àêy, nhêët laâ nhûäng cuöåc khuãng hoaãng úã Myä Latinh (xem höåp 5.4). Haânh àöång cuãa cöng chuáng àoáng möåt vai troâ vö cuâng quan troång trong saáu lônh vûåc: ˆ Viïåc lêåp ra nhûäng chñnh saách kinh tïë töíng thïí. ˆ Caác chñnh saách vaâ khung àõnh chïë cho caác thõ trûúâng lao àöång vaâ sûå an toaân thu nhêåp. ˆ Mûác àöå vaâ hònh thûác cuãa dõch vuå xaä höåi vaâ kinh tïë. ˆ Möëi quan hïå qua laåi giûäa tham nhuäng, àõnh chïë vaâ cú cêëu xaä höåi. ˆ Vai troâ trung têm cuãa caác thöng tin cöng cöång. Caác chñnh saách kinh tïë aãnh hûúãng àïën ngûúâi ngheâo nhû thïë naâo Têët caã caác nûúác Àöng AÁ bõ khuãng hoaãng àang chõu nhûäng suy giaãm nùång nïì trong lûúång cêìu trong nûúác. Mûác àêìu tû thûåc àûúåc dûå àoaán laâ seä giaãm khoaãng 10% GDP haâng nùm hoùåc hún thïë nûäa. Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 101

116 Viïåc naây laâm naãy sinh hai vêën àïì: liïåu viïåc laâm giaãm mûác ngheâo àoái trong tûúng lai coá bõ aãnh hûúãng búãi nhûäng thua löî trong àêìu tû saãn xuêët vaâ caác chñnh saách böìi thûúâng röång raäi coá giuáp gò àûúåc cho ngûúâi ngheâo khöng? Baão vïå nhûäng khoaãn àêìu tû giuáp cho ngûúâi ngheâo. Taåm dûâng àêìu tû laâ möåt phaãn ûáng phuâ húåp àöëi vúái cuá söëc naây. Vaâo caác thúâi àiïím mûác thu nhêåp giaãm maånh, maâ mûác tiïu duâng vêîn àïìu àùån, cho pheáp àaåt àûúåc möåt mûác tiïu duâng hiïån nay cao hún vúái chi phñ thêëp hún trong tûúng lai laâ möåt àiïìu rêët coá yá nghôa. Àoá laâ nhûäng biïån phaáp hûäu hiïåu àïí giuáp nhûäng ngûúâi ngheâo, hay nhûäng ngûúâi maâ mûác thu nhêåp àang coá nguy cú giaãm xuöëng trêìm troång. Quaã thûåc, sûå taåm dûâng trong àêìu tû giuáp cho viïåc giaãi thñch vò sao nhûäng sûå giaãm suát úã Inàönïsia vaâ Malaisia nhûäng nùm àaä xaãy ra maâ khöng coá bêët cûá sûå gia tùng naâo trong mûác tiïu thuå cuãa têìng lúáp ngheâo 20. Tuy nhiïn, sûå suy giaãm cuãa thu nhêåp trong tûúng lai cuäng coá giaá cuãa noá - mûác àöå àêìu tû cao vaâo trung têm cuãa quaá trònh tùng trûúãng àaä dêîn túái viïåc laâm giaãm maånh tyã lïå ngheâo àoái trûúác àêy. Trong khi möåt söë àêìu tû nhû àêìu tû vaâo bêët àöång saãn khöng coá hiïåu quaã, thò nhòn töíng thïí caác nûúác Àöng AÁ àaä sûã duång töët àêìu tû cuãa mònh 21. Caác loaåi hònh àêìu tû khaác nhau coá nhûäng aãnh hûúãng khaác nhau àïën dên ngheâo. Àïí giaãm búát mûác ngheâo àoái, àiïìu quan troång àùåc biïåt laâ cêìn àêìu tû vaâo viïåc phaát huy nùng lûåc cuãa treã em ngheâo, nhûäng loaåi hònh àêìu tû maâ trûúác àêy dûúâng nhû khöng thïí thay àöíi àûúåc, àêìu tû vaâo haå têìng cú súã kinh tïë úã nöng thön vaâ caác vuâng ngoaåi ö, vaâ nhûäng àêìu tû caá nhên vaâo caác hoaåt àöång lao àöång chiïìu sêu. Ngûúâi ngheâo coá lúåi lúán trong caác chñnh saách töíng thïí, caác chñnh saách naây taåo cho hoå loâng tin vaâ caác tiïìn àïì cho lônh vûåc taâi chñnh trong viïåc àêìu tû, àùåc biïåt laâ caác dõch vuå vaâ caác ngaânh saãn xuêët sûã duång nhiïìu lao àöång. Hoå cuäng àûúåc lúåi tûâ sûå höî trúå cuãa viïåc chi tiïu cöng cöång cho caác dõch vuå xaä höåi vaâ kinh tïë àïën vúái hoå möåt caách trûåc tiïëp nhû nhûäng ngûúâi àûúåc hûúãng lúåi, hay giaán tiïëp thöng qua nhûäng aãnh hûúãng àïën nhu cêìu vïì lao àöång trong quaá trònh xêy dûång. Chñnh saách kinh tïë vô mö múã röång hún coá thïí giuáp ngûúâi ngheâo, song cuäng cêìn coá sûå cên bùçng. Mong muöën giaãm búát tònh traång àoái ngheâo chñnh laâ cú súã vûäng chùæc àïí tùng chi tiïu. Tuy nhiïn, viïåc quyïët àõnh tùng chi ngên saách laâ mong muöën, àoâi hoãi phaãi coá sûå àaánh giaá vïì nhûäng caái àûúåc caái mêët taåm thúâi khaác, búãi leä, viïåc tùng chi ngên saách lïn seä coá thïí laâm suy giaãm loâng tin cuãa caác nhaâ àêìu tû hay dêîn àïën nguy cú laåm phaát cao hún vaâ caác triïín voång tùng trûúãng thêëp hún trong tûúng lai. Viïåc àiïìu hoaâ mûác thu heåp nïìn kinh tïë rêët quan troång àöëi vúái ngûúâi ngheâo vaâ coá leä coá lúåi vïì mùåt phên phöëi 22. Song, viïåc tùng chi ngên saách àûúåc thûåc hiïån nhû thïë naâo cuäng quan troång khöng keám. Thêm huåt taâi chñnh seä gêy thiïåt haåi nghiïm troång nhû trûúâng húåp trûúác àêy cuãa Philippin vaâ Braxin cho thêëy rùçng chñnh nhûäng ngûúâi ngheâo phaãi chõu taác àöång nùång nïì nhêët cuãa laåm phaát cao 23. Caác chñnh saách vïì laäi suêët cuäng coá nhûäng taác àöång töíng húåp àöëi vúái ngûúâi ngheâo. Laäi suêët cao coá thïí bònh öín laåm phaát, phuåc höìi caác luöìng vöën àêìu tû vaâ khuyïën khñch àêìu tû múái vaâo lao àöång chuyïn sêu maâ têët caã nhûäng àiïìu naây tiïìm taâng àïìu coá lúåi cho ngûúâi ngheâo. Nhûng úã khu vûåc Àöng AÁ, trong nùm 1998 nhûäng hêåu quaã ngùæn haån cuãa laäi suêët cao àöëi vúái saãn lûúång vaâ, tiïëp theo, àöëi vúái cêìu vïì lao àöång, àang laâ nhûäng vêën àïì trung têm àöëi vúái chñnh saách phuác lúåi daânh cho ngûúâi ngheâo. Vïì lêu daâi, sûå suy giaãm cuãa tyã giaá höëi àoaái thûåc tïë coá thïí coá lúåi cho ngûúâi ngheâo, nhûng àïí giaãm búát nhûäng taác àöång cuãa viïåc giaá caã gia tùng, caác biïån phaáp ngùæn haån laâ rêët quan troång. Möåt baâi phên tñch chñnh thöëng cho thêëy viïåc giaãm tyã giaá höëi àoaái thûåc giuáp ñch cho ngûúâi ngheâo búãi noá coá lúåi cho nöng nghiïåp - nhûäng núi ngheâo nhêët àïìu laâ caác vuâng nöng thön Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

117 HÖÅP 5.4 Khu vûåc Àöng AÁ coá thïí hoåc têåp àûúåc gò tûâ kinh nghiïåm cuãa khu vûåc Myä Latinh? Trong voâng 15 nùm qua, khu vûåc Myä Latinh àaä traãi qua hai cuöåc khuãng hoaãng lúán; caã hai àïìu bùæt àêìu tûâ Mïhicö vaâ àïìu dêîn túái nhûäng thiïåt haåi nghiïm troång vïì mùåt xaä höåi. Trong nhûäng nùm 1980, khuãng hoaãng núå cuãa Mïhicö xuêët phaát tûâ nhûäng cuá söëc thûúng maåi vaâ hïå thöëng taâi chñnh cöng yïëu keám àaä lan röång khùæp khu vûåc Myä Latinh. Nhûng nùm 1995, khuãng hoaãng núå úã nûúác naây, vöën bùæt nguöìn tûâ viïåc cho tû nhên vay quaá mûác, laåi chó lan sang Aáchentina. Hai cuöåc khuãng hoaãng naây úã khu vûåc Myä Latinh àaä àaánh maånh vaâo caác höå gia àònh. Trong nhûäng nùm 1980, tiïìn lûúng thûåc tïë úã AÁchentina vaâ Mïhicö àaä giaãm túái gêìn 40% trong khi söë ngûúâi coá mûác söëng ngheâo khöí àaä tùng hún 30%. Coân úã Chilï, trong voâng möåt nùm, tiïìn lûúng thûåc tïë àaä giaãm khoaãng 15% vaâ tyã lïå thêët nghiïåp thò tùng thïm 9%. Trong cuöåc khuãng hoaãng tiïìn lûúng thûåc tïë úã Mïhicö giaãm hún 30%. ÚÃ AËchentina, tyã lïå thêët nghiïåp tùng thïm 6% vaâ chiïëm khoaãng 18% lûåc lûúång lao àöång trong suöët hún hai nùm. Kïët quaã laâ söë ngûúâi coá mûác söëng ngheâo khöí àaä tùng thïm hún 50%. Chñnh phuã caác nûúác Myä Latinh àöëi phoá bùçng nhiïìu chûúng trònh khaác nhau, song ngoaåi trûâ Chilï úã mûác àöå naâo àoá, phaãn ûáng noái chung cuãa hoå àïìu laâ quaá ñt oãi vaâ quaá muöån maâng. Vêåy nhûäng baâi hoåc úã àêy laâ gò? Giaãi quyïët caác vêën àïì xaä höåi àöìng nghôa vúái viïåc àùåt caác vêën àïì àoá lïn àêìu chûúng trònh nghõ sûå. Thöng thûúâng, trong caác cuöåc khuãng hoaãng úã khu vûåc Myä Latinh, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách thûúâng döìn hïët sûác lûåc vaâo viïåc khöi phuåc sûå öín àõnh kinh tïë vô mö vaâ thûåc hiïån caãi töí cú cêëu. Caác nûúác Àöng AÁ coá cú höåi àïí traánh khöng mùæc phaãi sai lêìm naây nïëu hoå biïët àùåt caác vêën àïì xaä höåi lïn haâng àêìu. Suåt giaãm vïì thu nhêåp, viïåc laâm vaâ caác dõch vuå cöng cöång àaä lan röång, keáo theo nhûäng hêåu quaã vïì mùåt xaä höåi rêët phûác taåp. Búãi vêåy, haânh àöång trïn nhiïìu lônh vûåc vaâ nöî lûåc töëi àa àïí dûå àoaán nhûäng hêåu quaã naây laâ rêët quan troång. Viïåc àõnh hûúáng laâ rêët hïå troång. Caác quyä àùåc biïåt àûúåc lêåp nïn úã khu vûåc Myä Latinh nhùçm giaãm búát caác töín thêët vïì mùåt xaä höåi do caác biïån phaáp àiïìu chónh kinh tïë gêy nïn àaä khöng mêëy thaânh cöng, chuã yïëu do àõnh hûúáng keám. Chûúng trònh lúán vïì viïåc laâm cöng cöång cuãa Chilï àaä thaânh cöng, möåt phêìn do chûúng trònh naây àaä àùåt ra mûác lûúng thêëp àïí baão àaãm rùçng nhûäng àöëi tûúång chñnh tham gia chûúng trònh laâ nhûäng ngûúâi tuáng thiïëu nhêët. Cùæt giaãm bao cêëp, àùåc biïåt laâ nhûäng bao cêëp vïì caác mùåt haâng thiïët yïëu cho ngûúâi ngheâo, coá thïí kñch thñch sûå phaãn khaáng àöëi vúái caác caãi caách cêìn thiïët, trûâ phi coá caác biïån phaáp thay thïë àûúåc àïì ra coá hiïåu quaã. Àêy chñnh laâ trûúâng húåp cuãa cuöåc khuãng hoaãng úã Mïhicö. Duy trò sûå höî trúå cho caác dõch vuå y tïë vaâ giaáo duåc cùn baãn, nïëu khöng seä phaãi gaánh chõu nhûäng töín thêët khöng thïí traánh khoãi trong vêën àïì àêìu tû cho nguöìn nhên lûåc. Caác quyä phuác lúåi xaä höåi cuäng coá thïí laâ nhûäng giaãi phaáp thay thïë hûäu ñch cho caác chûúng trònh baão trúå cuãa chñnh phuã, song chó khi chñnh phuã thûåc sûå khöng coá àuã sûå gùæn kïët xaä höåi hay caác nguöìn lûåc àïí thûåc hiïån caác chûúng trònh naây. Viïåc hoaåch àõnh muåc tiïu coân nhiïìu bêët cêåp, thiïëu vùæng sûå tham gia thûåc sûå cuãa cöång àöìng vaâ thúâi gian khúãi àöång quaá lêu laâ nhûäng nguyïn nhên laâm cho caác quyä naây cuãa caác nûúác Myä Latinh khöng coá hiïåu quaã. Giúâ àêy àaä coá thïm kiïën thûác vïì caách xêy dûång thaânh cöng nhûäng quyä phuác lúåi xaä höåi nhû vêåy. Nhûng nïëu caác töí chûác chñnh phuã vaâ phi chñnh phuã àûúåc lêåp ra hoaåt àöång töët nhû hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ trûúác àêy thò hoaåt àöång trong khuön khöí hïå thöëng àoá thûúâng vêîn töët hún. Caác hïå thöëng dên chuã hún khöng ngùn trúã caãi caách. Cuöåc khuãng hoaãng núå cuãa khu vûåc Myä Latinh àaä xuêët hiïån khi maâ chñnh phuã dên chuã àang àûúåc phuåc höìi úã nhiïìu nûúác vaâ àaä coá nhûäng lo ngaåi rùçng dên chuã hoùåc seä caãn trúã nhûäng caãi caách ngùåt ngheâo nhûng cêìn thiïët, hoùåc sûå raån nûát cuãa xaä höåi vaâ baåo lûåc gùæn liïìn vúái cuöåc khuãng hoaãng seä àêíy nhanh sûå quay trúã laåi cuãa nïìn thöëng trõ chuyïn quyïìn. Caã hai möëi lo ngaåi naây àïìu toã ra khöng coá cú súã. Mùåc duâ quaá trònh àiïìu chónh bõ chêåm laåi úã möåt söë nûúác do cho pheáp cöng àoaân, caác nhaâ lêåp phaáp vaâ caác nhaâ haânh phaáp khaác coá tiïëng noái àöåc lêåp nhûng caác biïån phaáp chñnh saách maâ cuöëi cuâng cuäng àûúåc thûåc hiïån àaä àem laåi kïët quaã, búãi chuáng àaä nhêån àûúåc sûå uãng höå cuãa möåt xaä höåi vùn minh cúãi múã hún. Nguöìn: lnternational Herald Tribune. ngaây 29 thaáng nùm 1998, Àöng AÁ coá thïí hoåc têåp àûúåc gò tûâ cöng viïåc cuãa Myä Latinh, Nora Lustig vaâ Michael Walton. vaâ sau möåt giai àoaån àiïìu chónh, noá seä khuyïën khñch tùng lûåa choån àêìu tû sûã duång lao àöång chuyïn sêu. Bùçng chûáng laâ trûúâng húåp cuãa Philippin trong àêìu thêåp kyã 1980, sûå suåt giaãm tyã giaá höëi àoaái thûåc coá xu hûúáng coá lúåi cho ngûúâi ngheâo. Tuy nhiïn, khoá coá thïí khaái quaát têët caã caác taác àöång cuãa sûå mêët giaá, vaâ caác taác àöång cuãa giaá caã àöëi vúái nhûäng nhoám dên cû khaác nhau cuäng rêët àa daång. Möåt vaâi ngûúâi trong söë hoå seä àûúåc lúåi, vñ duå nhû nhûäng ngûúâi tröìng luáa úã Thaái Lan, nhûäng nhaâ xuêët khêíu hoa maâu nhoã úã Philippin vaâ Inàönïsia. Nhûng rêët nhiïìu gia àònh ngheâo vaâ caã khu vûåc kinh tïë khöng chñnh thûác röång lúán laâ nhûäng ngûúâi tiïu duâng cuöëi cuâng caác haâng hoaá thûúng maåi vaâ seä bõ thiïåt haåi búãi sûå mêët giaá. Nhûäng nhoám dên cû ngheâo nhêët úã Inàönïsia vaâ Philippin àïìu laâ nhûäng ngûúâi laâm cöng ùn lûúng úã nöng thön. ÚÃ nhûäng núi bõ haån haán vaâ thu nhêåp giaãm suát, coá nhiïìu nöng dên tiïu thuå lûúng thûåc hún so vúái caác nùm khaác. Têët caã nhûäng nhoám dên cû naây àïìu Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 103

118 dïî bõ taác àöång búãi cuá söëc giaá caã: phêìn tiïëp theo seä baân vïì vai troâ cuãa caác biïån phaáp xûã lyá vêën àïì giaá caã vaâ cêìu lao àöång àïí khùæc phuåc nhûäng taác àöång naây. Cûáu trúå daânh cho khu vûåc taâi chñnh khöng nïn loaåi trûâ nhûäng ngûúâi coá cöí phêìn. Chñnh saách àöëi vúái khu vûåc taâi chñnh trïn thûåc tïë rêët quan troång àöëi vúái ngûúâi ngheâo; àùåc biïåt trïn phûúng diïån quaãn lyá caác khoaãn cûáu trúå vaâ caác taác àöång coá thïí coá àöëi vúái viïåc cung cêëp tñn duång nhoã. Viïåc àöëi phoá möåt caách coá hiïåu quaã vúái möåt hïå thöëng taâi chñnh yïëu keám seä àoâi hoãi phaãi roác nhûäng khoaãn lúán tûâ caác quyä cöng cöång - coá leä phaãi túái 30% GDP. Trong khi àiïìu naây coá thïí kiïím soaát àûúåc trong caác giúái haån thêån troång vïì núå, do caác khoaãn núå cöng cöång ban àêìu úã mûác thêëp, thò noá laåi laâm phên taán nhûäng nguöìn taâi nguyïn lúán khoãi viïåc sûã duång thay thïë sûå taâi trúå cho caác khoaãn vay khöng húåp lïå gùæn liïìn vúái tònh traång nûúác àoá hoùåc thêåm chñ tham nhuäng. Khoaãn tiïìn àùçng sau caác khoaãn núå hêìu hïët àaä tiïu tan -hoùåc vaâo nhûäng cöng trònh bêët àöång saãn phñ phaåm hoùåc caác taâi khoaãn úã ngên haâng nûúác ngoaâi - vaâ trong khi cêìn phaãi baão vïå nhûäng ngûúâi gûãi tiïët kiïåm nhoã maâ chuã yïëu laâ nhûäng ngûúâi coá thu nhêåp trung bònh, rêët ñt ngûúâi ngheâo coá àûúåc caác khoaãn tiïìn gûãi lúán. Tuy nhiïn, viïåc baão vïå nhûäng ngûúâi gûãi tiïët kiïåm lúán hún àïí traánh möåt sûå àöí vúä loâng tin laâ rêët töën keám. ÚÃ mûác töëi thiïíu, nhûäng tñnh toaán kinh tïë vïì chñnh trõ vaâ phên phöëi àoâi hoãi nhûäng ngûúâi nùæm cöí phêìn trong khu vûåc taâi chñnh phaãi gaánh vaác nhûäng thiïåt haåi trûúác nhûäng ngûúâi nöåp thuïë. Àiïìu naây cuäng toã ra coá hiïåu quaã hún búãi leä noá laâm giaãm nhûäng àöång cú lêåp chiïën lûúåc cho vay vúái àöå ruãi ro cao trong tûúng lai. Caác nûúác Àöng AÁ coá rêët nhiïìu caác töí chûác taâi chñnh hoaåt àöång úã hêìu hïët caác laâng xaä. BRI Kupedes cuãa Inàönïsia laâ möåt trong nhûäng chûúng trònh tñn duång vaâ tiïët kiïåm vi mö nöng thön lúán nhêët trïn thïë giúái. Philippin cuäng coá haâng loaåt caác chûúng trònh quy mö nhoã, vaâ úã Malaisia, Thaái Lan cuäng coá nhûäng khu vûåc nhû vêåy tuy quy mö nhoã hún. Trong khi rêët nhiïìu chûúng trònh trong söë naây phuåc vuå nhûäng ngûúâi dên khaá giaã úã nöng thön, nhiïìu khi chuáng cuäng taåo thaânh möåt böå phêån khöng thïí taách rúâi cuãa kinh tï ëlaâng xaä. Àaä coá nhûäng lo ngaåi vïì caác hêåu quaã cuãa cuöåc khuãng hoaãng àöëi vúái tiïën triïín cuãa hïå thöëng taâi chñnh vi mö. Möåt cuöåc thùm doâ gêìn àêy vïì caác töí chûác taâi chñnh vi mö àaä khaám phaá ra rùçng trong nhiïìu trûúâng húåp, caác khoaãn gûãi tiïët kiïåm vêîn tiïëp tuåc tùng lïn, coá leä do nhûäng töí chûác àoá öín àõnh vaâ àûúåc hûúãng lúåi tûâ viïåc nhûäng ngûúâi gûãi tiïët kiïåm úã nöng thön ruát tiïìn ra khoãi nhûäng ngên haâng nöng thön nhoã hún 24. Trong khi möåt töí chûác hûúãng tyã lïå thanh toaán cao àûúåc duy trò lêu daâi, thò nhûäng töí chûác khaác laåi phaãi chõu caãnh vúä núå tùng voåt. Cêìn phaãi nöî lûåc àïí traánh nhûäng taác àöång xêëu cuãa caác baão àaãm khoaãn baão laänh tiïìn gûãi choån loåc àöëi vúái caác dõch vuå taâi chñnh úã nöng thön. Trong khi cêìn phaãi coá caác biïån phaáp ngùæn haån àïí traánh sûå suåp àöí cuãa caác töí chûác taâi chñnh vi mö, cuäng cêìn phaãi duy trò möåt muåc tiïu trung haån quan troång laâ sûå phaát triïín bïìn vûäng. Àêìu tû àïí laâm tùng tñnh minh baåch vaâ tinh thêìn traách nhiïåm vïì thïí chïë cuäng nhû àêìu tû àïí phaát triïín kyä nùng cuãa ngûúâi lao àöång ngheâo nhùçm tùng lúåi nhuêån do toaân cêìu hoaá mang laåi vaâ giaãm búát sûå bêët bònh àùèng vïì lêu daâi. Cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm bung ra nhûäng cuöåc àêëu tranh vïì phên phöëi. Àïí giaãi quyïët nhûäng vêën àïì phên phöëi lêu daâi hún, viïåc thûåc hiïån ba àiïím sau laâ rêët quan troång. Trûúác hïët, möëi quan têm chuã yïëu cuãa xaä höåi laâ caác khoaãn thu nhêåp bêët chñnh hay do tham nhuäng cuãa nhûäng ngûúâi giaâu coá vaâ nhûäng keã liïn quan. Phaát triïín caác cú cêëu quaãn lyá húåp nhêët vaâ vûäng chùæc, caác thïí chïë cöng cöång cöng khai vaâ coá traách nhiïåm, khuyïën khñch viïåc tòm kiïëm lúåi nhuêån tûâ caånh tranh cuäng nhû caác thöng lïå vïì àêëu thêìu àïìu coá ñch, song àêy laâ möåt lônh vûåc maâ caác vêën àïì thûúâng gùæn chùåt vúái caác cú cêëu chñnh trõ vaâ khöng tuên theo caác giaãi phaáp kyä trõ. Thûá hai, coá bùçng chûáng nhêët àõnh cho thêëy sûác maånh cuãa quaá trònh höåi nhêåp toaân cêìu vaâ caác tiïën böå vïì cöng nghïå hûúáng vaâo nhûäng ngûúâi 104 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

119 lao àöång coá tay nghïì cao, dêîn àïën sûå khaác biïåt ngaây caâng lúán vïì thu nhêåp giûäa nhûäng ngûúâi àûúåc vaâ nhûäng ngûúâi khöng àûúåc àaâo taåo 25. Cêu traã lúâi àuáng àùæn khöng phaãi laâ ruát lui khoãi quaá trònh hoaâ nhêåp quöëc tïë nhûäng nûúác laâm nhû vêåy seä laâm töín thûúng chñnh hoå, àùåc biïåt laâ nhûäng ngûúâi dên ngheâo úã nûúác hoå - maâ laâ höî trúå caác hïå thöëng giaáo duåc múã röång cho moåi ngûúâi tham gia vaâ coá chêët lûúång cao. Thûá ba, trûúác àêy tùng trûúãng thûúâng boã qua nhûäng böå phêån dên cû sinh söëng taåi nhûäng khu vûåc ngheâo khöí. Nhûäng chñnh saách khöng chi tùng thïm vöën nhên lûåc maâ caã vöën cöång àöìng cho nhûäng khu vûåc naây, coá thïí cuäng hûäu ñch, nhûng trong möåt söë trûúâng húåp, di dên coá leä laâ giaãi phaáp hiïåu quaã duy nhêët - cuäng giöëng nhû möåt loaåt dûå aán úã Trung Quöëc àang àûúåc taâi trúå búái Ngên haâng Thïë giúái 26. An toaân lûúng thûåc, viïåc laâm, vaâ thu nhêåp Cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë àaä àe doaå sinh kïë cuãa nhûäng ngûúâi ngheâo. Khi tùng trûúãng àûúåc phuåc höìi, caác cú höåi tùng thu nhêåp vaâ viïåc laâm seä nhiïìu hún, song àïí laâm àûúåc àiïìu àoá coá thïí seä mêët vaâi nùm vaâ coân coá thïí coá nhûäng sûå giaán àoaån taåm thúâi khaác vïì tùng trûúãng trong tûúng lai. Trong giai àoaån ngùæn haån, ngûúâi ngheâo cêìn àûúåc baão vïå trûúác nhûäng àúåt giaãm suát tiïu duâng maånh meä. Caác biïån phaáp chñnh saách cêìn hûúáng vaâo baão àaãm an toaân lûúng thûåc vaâ duy trò sûác mua cuãa nhûäng höå gia àònh bõ aãnh hûúãng. Vïì lêu daâi caác höå gia àònh seä cêìn àûúåc trúå giuáp àïí àûúåc an toaân vïì thu nhêåp luác vïì giaâ vaâ chöëng laåi caác cuá söëc vïì viïåc laâm vaâ sûác khoeã. Cuäng cêìn phaãi caãi caách caác chñnh saách vïì thõ trûúâng lao àöång Baão àaãm an toaân lûúng thûåc Giaá lûúng thûåc àaä tùng voåt úã hêìu hïët caác nûúác vaâ coá bùçng chûáng cho thêëy rùçng nhiïìu vuâng cuãa Inàönïsia bõ thiïëu lûúng thûåc. Giaá gaåo gia tùng aãnh hûúãng trûúác tiïn àïën nhûäng ngûúâi ngheâo. ÚÃ Inàönïsia vaâ Philippin, gaåo chiïëm túái gêìn 20% chi tiïu cuãa 1/4 söë höå gia àònh ngheâo nhêët. Coân úã Inàönïsia, gaåo àaä chiïëm túái 30% chi tiïu cuãa nhûäng gia àònh ngheâo nhêët. Giaá gaåo tùng tûúng àöëi coá thïí gêy aãnh hûúãng trûúác mùæt vaâ lêu daâi àöëi vúái ngûúâi ngheâo vaâ caã nhûäng ngûúâi khöng ngheâo bõ taác àöång búãi sûå giaãm cêìu vïì lao àöång. Tuy nhiïn, noá cuäng seä baão vïå caác höå gia àònh vaâ caác laâng xaä coân coá lûúng thûåc thûâa. Trong giai àoaån ngùæn haån, viïåc quaãn lyá caác nguöìn cung cêëp gaåo nhùçm àiïìu chónh giaá gaåo húåp lyá, traánh nhûäng àúåt giaá tùng maånh coá thïí laâ àiïìu mong muöën - àùåc biïåt khi xaãy ra sûå biïën àöång vïì tyã giaá höëi àoaái. Àiïìu naây coá thïí laâm bònh öín caác cuá söëc ngùæn haån vïì chñnh trõ vaâ laåm phaát, vaâ seä giuáp àiïìu chónh húåp lyá tiïu duâng cuãa ngûúâi ngheâo vaâ caác höå bõ thiïëu lûúng thûåc úã caác khu vûåc nöng thön vaâ thaânh thõ. Song viïåc naây cuäng töën keám. ÚÃ Inàönïsia, chi phñ vêån chuyïín 1 àö la túái 15% söë höå gia àònh ngheâo nhêët thöng qua trúå cêëp gaåo ûúác tñnh laâ 8,2 àö la - khöng keám gò cûúác chuyïín tiïìn quöëc tïë 27. Nïëu caác nguöìn trúå cêëp chó giúái haån úã nhûäng loaåi lûúng thûåc chêët lûúång thêëp, ngûúâi ngheâo seä hûúãng lúåi vaâ caác chi phñ vêån chuyïín gaåo seä giaãm xuöëng chó coân 3,6 USD úã Inàönïsia. Sau giai àoaån ngùæn haån, cêìn phaãi kiïím tra nhûäng cú cêëu phuå trúå nhùçm phên phöëi trúå cêëp lûúng thûåc - vñ duå, thöng qua tem phiïëu lûúng thûåc. Noái chung, viïåc chuyïín sang trúå cêëp coá muåc tiïu laâ möåt chñnh saách töët, nhûng kinh nghiïåm tûâ caác nûúác Myä Latinh cho thêëy töët nhêët laâ khöng nïn aáp duång chñnh saách naây trong nhûäng thúâi kyâ khuãng hoaãng. Caác chñnh saách baão àaãm lûúng thûåc chó coá taác duång nïëu coá àuã lûúng thûåc. Viïåc baão àaãm chûác nùng cuãa caác thõ trûúâng lûúng thûåc laâ nïìn taãng cuãa viïåc giaãi quyïët caác taác àöång cuãa àúåt haån haán. Song, úã nhûäng núi maâ thõ trûúâng àang bõ phaá vúä - nhû nhiïìu núi úã Inàönïsia - khöng coá caách lûåa choån naâo khaác àïí àõnh hûúáng viïåc phên phöëi lûúng thûåc. Cêìn phaãi kïët húåp phên phöëi trûåc tiïëp àïën caác laâng xaä vúái caác töí chûác phi chñnh phuã, caác töí chûác tön giaáo, caác chûúng trònh viïåc laâm àöíi lêëy Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 105

120 lûúng thûåc, vaâ cêëp lûúng thûåc cho caác nhoám dên cû dïî bõ töín thûúng. Duy trò sûác mua cuãa caác höå gia àònh dïî bõ töín thûúng Sûác mua cuãa caác höå gia àònh ngheâo àang giaãm ài do nhu cêìu lao àöång giaãm vaâ giaá caã tûúng àöëi cuãa möåt söë mùåt haâng tùng lïn. Trûúâng húåp vïì trúå cêëp gaåo àaä àûúåc baân túái úã phña trïn. Coân úã àêy, dêìu laâ möåt loaåi haâng hoaá quan troång khaác, möåt loaåi nhiïn liïåu àûúåc bao cêëp phuâ húåp nhêët àöëi vúái caác höå ngheâo vaâ cêån ngheâo úã hêìu hïët caác nûúác trong khu vûåc. Caác söë liïåu nùm 1990 cuãa Inàönïsia cho thêëy rùçng trúå cêëp dêìu hoaã daânh cho ngûúâi ngheâo àaä khöng àûúåc thûåc hiïån töët vúái mûác àöå hûúãng tûúng ûáng vúái sûå phên böë thu nhêåp chung. Tùng giaá caã coá thïí dêìn dêìn àûúåc àûa ra thûåc hiïån búãi lyá do chñnh trõ, song chuáng khöng àûúåc caånh tranh vúái caác chûúng trònh daânh cho ngûúâi ngheâo. Coá hai caách tiïëp cêån khaã dô àïí giaãi quyïët vêën àïì viïåc laâm vaâ thêm huåt thu nhêåp do sûå giaãm cêìu vïì lao àöång gêy nïn: khuyïën khñch cêìu vïì lao àöång thöng qua caác chûúng trònh viïåc laâm múã röång, hay höî trúå vïì thu nhêåp cho nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp. Vêën àïì laâ laâm thïë naâo àïí phên phöëi nhûäng taâi nguyïn khan hiïëm vaâ giaãm sûå thêët thoaát do sûå quaãn lyá yïëu keám, tïå ùn höëi löå, vaâ sûå laåm duång cuãa nhûäng nhoám ngûúâi khöng thuöåc diïån ûu tiïn gêy nïn 28. Cuäng cêìn phaãi sûã duång kïët húåp caác kyä thuêåt àõnh hûúáng, bao göìm tûå àõnh hûúáng, àõnh hûúáng dûåa trïn höå gia àònh vaâ yïëu töë àõa lyá. Xuác tiïën caác viïåc laâm cöng cöång. Nïëu àûúåc hoaåch àõnh àuáng àùæn caác chûúng trònh viïåc laâm coá thïí giuáp duy trò sûác mua cuãa caác höå gia àònh trong giai àoaån ngùæn haån vaâ giaãi quyïët nhûäng vêën àïì daâi haån vïì sûå giaãm suát cuãa nhu cêìu lao àöång theo thúâi vuå nhû àaä thêëy úã möåt söë vuâng thuöåc Inàönïsia. Inàönïsia àang múã röång caác dûå aán padat karya vaâ caác chûúng trònh múái cuäng àang àûúåc xuác tiïën úã Thaái Lan; coân úã Philippin cuäng coá truyïìn thöëng tùng cûúâng viïåc laâm cöng cöång. Àõnh hûúáng coá hiïåu quaã phuå thuöåc vaâo tiïìn lûúng. Àïí baão àaãm rùçng nhûäng ngûúâi thiïëu thöën nhêët seä quyïët àõnh tham gia vaâ tòm hiïíu thöng tin trong nhûäng khu vûåc maâ nhu cêìu viïåc laâm duâ vúái mûác lûúng thêëp laâ lúán nhêët, cêìn phaãi sûã duång thõ trûúâng àõa phûúng hoùåc nhûäng mûác lûúng thêëp hún 29. Chùèng haån, úã Inàönïsia caác chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång àang àûúåc triïín khai àùåt mûác lûúng chuêín laâ 7500 Rp (vaâo àêìu nùm 1998), mûác naây thûúâng cao hún mûác lûúng úã thõ trûúâng àõa phûúng, àùåc biïåt laâ úã nhûäng thõ trûúâng lao àöång trò trïå. Trong nhûäng àiïìu kiïån naây nguy cú lúán hún laâ caác chûúng trònh ûu tiïn cho caác höå ngheâo seä bõ giaãm. Cuöëi cuâng, cuäng khöng roä laâ trong nhûäng dûå aán viïåc laâm cöng cöång cuãa caác nûúác Àöng AÁ, phuå nûä coá àûúåc tiïëp cêån àêìy àuã vúái lao àöång chên tay hay khöng. Àiïìu naây laåi tûúng phaãn vúái caác dûå aán cuãa nhiïìu nûúác Nam AÁ maâ trong àoá tyã lïå phuå nûä tham gia khaá cao. Nhûäng möëi lo ngaåi naây caâng khùèng àõnh nhu cêìu cêìn coá möåt hïå thöëng giaám saát vaâ àaánh giaá toaân diïån cuäng nhû cêìn thûåc hiïån viïåc àaánh giaá liïn tuåc sûå trúå cêëp ngùæn haån vaâ caác muåc tiïu àõnh hûúánngên haâng Caác chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång luön coá hai muåc àñch - chuyïín giao thu nhêåp vaâ caãi thiïån cú súã haå têìng. Chilï àêìu nhûäng nùm 1980, Haân Quöëc cuöëi nhûäng nùm 1980 laâ nhûäng vñ duå vïì caác chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång àaä àûúåc pheáp ngûng laåi khi cêìu giaãm 30. Inàönïsia cuäng coá tiïìn sûã traã lûúng bùçng lûúng thûåc vaâ tiïìn mùåt trong nhûäng giai àoaån khuãng hoaãng töìi tïå vaâ sau àoá laåi boã ài dêìn. Kinh nghiïåm ruát ra tûâ nhûäng chûúng trònh naây vaâ nhiïìu chûúng trònh khaác àaä cho pheáp hiïíu sêu hún nhûäng vêën àïì thiïët kïë thñch húåp: ˆ Cên àöëi giûäa caác chûúng trònh nöng thön vaâ thaânh thõ. Caã hai loaåi chûúng trònh naây àïìu coá hiïåu quaã nhûng nïëu chó thiïn vïì loaåi thûá hai thò seä boã qua àa söë ngûúâi ngheâo vaâ cuäng coá thïí laâm tùng sûå di cû ra thaânh thõ hay laâm giaãm sûå taái di cû vïì caác vuâng nöng 106 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

121 thön, do àoá laâm chêåm laåi nhûäng phaãn ûáng coá hiïåu quaã trûúác cuá söëc. ˆ Cên àöëi giûäa viïåc chuyïín giao tiïìn mùåt vaâ saãn xuêët. Trong giai àoaån ngùæn haån, viïåc giao tiïìn mùåt coá thïí àaåt àûúåc muåc àñch chuã yïëu laâ tùng cûúâng an ninh. Nhûng dêìn dêìn, caác chûúng trònh coá thïí seä trúã nïn têåp trung hún vaâo viïåc xêy dûång vaâ duy trò caác cú súã haå têìng. ˆ Cên àöëi tyã lïå nam nûä trong söë ngûúâi àûúåc hûúãng phuác lúåi. Caác chûúng trònh naây phaãi múã ra cho phuå nûä tham gia song cêìn phaãi coá nöî lûåc àùåc biïåt àïí quaãng caáo caác chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång, xem xeát laåi caác thuã tuåc kyá kïët húåp àöìng vaâ giaám saát söë lûúång viïåc laâm àaä cung cêëp cho hoå. Ngoaâi ra, nhûäng àùåc àiïím hoaåch àõnh khaác - vñ duå, traã lûúng tûâng phêìn thay vò traã lûúng haâng ngaây, nhúâ àoá phuå nûä coá thïí vûâa tham gia laâm viïåc theo nhoám vûâa tröng nom con caái - coá thïí khuyïën khñch nhiïìu phuå nûä tham gia hún. ˆ Trúå cêëp viïåc laâm cho nhûäng ngûúâi khöng phaãi laâ ngheâo khöng laâm giaãm àûúåc ngheâo àoái. Caác chûúng trònh trúå cêëp viïåc laâm daânh cho nhûäng cöng nhên nhaâ maáy bõ sa thaãi taåm thúâi hoùåc nhûäng ngûúâi vûâa bûúác vaâo lûåc lûúång lao àöång, coá trònh àöå cêëp trung hoåc cú súã hoùåc cao hún àïí coá thïí lûåa choån khöng laâm nhûäng cöng viïåc chên tay quen thuöåc, ài ngûúåc laåi muåc àñch cuãa caác chûúng trònh trúå cêëp viïåc laâm vaâ khöng laâm giaãm ngheâo àoái. Möåt söë caá nhên vaâ höå gia àònh, nhêët laâ nhûäng ngûúâi taân têåt vaâ nhûäng gia àònh khöng coá lao àöång thaânh niïn, seä rúi ra khoãi maång lûúái an toaân cuãa nhûäng chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång. Trong giai àoaån ngùæn haån, caác kïnh cöång àöìng vöën coá, bao göìm caác töí chûác tön giaáo hoùåc caác töí chûác phi chñnh phuã, coá thïí laâ nguöìn höî trúå tïët nhêët cho nhûäng nhoám ngûúâi naây. Phuác lúåi vïì thêët nghiïåp. Trûâ trûúâng húåp Haân Quöëc, caác nûúác trong khu vûåc àïìu khöng coá caác chûúng trònh baão hiïím thêët nghiïåp àïí giuáp àúä nhûäng ngûúâi bõ thêët nghiïåp taåm thúâi. Àêy khöng phaãi laâ thúâi àiïím thñch húåp àïí àûa ra caác chûúng trònh trúå cêëp thêët nghiïåp dûúái hònh thûác baão hiïím úã nhûäng nûúác bõ taác àöång búãi khuãng hoaãng: trúå cêëp khöng thïí phaát ngay lêåp tûác, vò caác chûúng trònh baão hiïím noái chung àoâi hoãi coá nhûäng giai àoaån àoáng goáp trûúác töëi thiïíu vaâ möåt giai àoaån chúâ àúåi àïí àûúåc nhêån trúå cêëp. Hún nûäa, viïåc aáp duång thuïë thu trïn lûúng, caác khoaãn àoáng goáp caá nhên hay caã hai seä laâm tùng chi phñ lao àöång (hay lûúng dûå phoâng) vaâ sau àoá laâm giaãm cêìu (hoùåc cung) lao àöång. Nhûäng ngûúâi múái tham gia vaâo thõ trûúâng lao àöång bõ thêët nghiïåp seä khöng àuã àiïìu kiïån àïí nhêån trúå cêëp. Cuöëi cuâng, chûúng trònh naây seä chó coá lúåi cho nhûäng ngûúâi ùn lûúng cuãa khu vûåc nhaâ nûúác. Nhûäng chûúng trònh nhû vêåy coá thïí àûúåc aáp duång trúã laåi khi coá caác àiïìu kiïån kinh tïë öín àõnh hún, nhûng khi àoá cêìn phaãi chuá yá àïí xaác àõnh nhûäng àùåc àiïím maâ coá thïí laâm giaãm sûå mêët cên àöëi cuãa thõ trûúâng lao àöång (xem höåp 5.5). Trong giai àoaån ngùæn haån, möåt hïå thöëng trúå cêëp thêët nghiïåp coá leä seä phuâ húåp hún. Hïå thöëng àoá nhùçm laâm giaãm mûác ngheâo àoái cuãa nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp bùçng caách cung cêëp, trong möåt thúâi gian nhêët àõnh, nhûäng khoaãn chuyïín giao thu nhêåp giúái haån dûúái hònh thûác trúå cêëp thuêìn tuyá úã hoùåc gêìn mûác ngheâo khöí. Chûúng trònh naây seä coá taác àöång vïì phên phöëi töët hún so vúái möåt dûå aán baão hiïím vaâ cuäng seä coá hiïåu quaã tùng dêìn, búãi leä mûác trúå cêëp thêëp seä thuác àêíy ngûúâi ta súám quay laåi thõ trûúâng lao àöång vaâ seä coá ñt taác àöång hún àöëi vúái lûúng dûå phoâng. Trûúác hïët, khoaãn trúå cêëp naây phaãi àûúåc cêëp cho nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp maâ khöng cêìn phaãi àiïìu tra thu nhêåp cuãa hoå. Sau àoá, àiïím naây coá thïí àûúåc àiïìu chónh hoùåc böí sung bùçng caác khoaãn trúå cêëp vïì giaáo duåc, y tïë vaâ gia àònh dûåa trïn kïët quaã àiïìu tra thu nhêåp. Trúå cêëp höî trúå thêët nghiïåp coá thïí àûúåc phaát ngay khi àûúåc aáp duång vaâ seä ñt àoâi hoãi phaãi giaám saát hún laâ möåt dûå aán baão hiïím. Mùåc dêìu vêåy, coân coá möëi quan têm vïì ûu tiïn, àùåc biïåt nïëu kïí túái caã Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 107

122 nhûäng ngûúâi lao àöång thuöåc caác khu vûåc phi chñnh thûác vaâ caác cú cêëu àiïìu haânh phi têåp trung, bao göìm caã viïåc huy àöång caác töí chûác phi chñnh phuã, cuäng seä cêìn àûúåc xem xeát. Caác chûúng trònh àaâo taåo cuäng cung cêëp höî trúå thu nhêåp nhêët àõnh trong giai àoaån taái àõnh hûúáng nghïì nghiïåp vaâ àaâo taåo tay nghïì, mùåc dêìu àêy khöng phaãi laâ muåc àñch trung têm cuãa caác chûúng trònh naây. Song àêy laâ möåt caách phên phöëi thu nhêåp khaá töën keám maâ chûa chùæc àaä àaåt hiïåu quaã phên phöëi. Caãi caách caác chñnh saách vïì thõ trûúâng lao àöång Sau nhûäng àúåt tyã giaá höëi àoaái giaãm maånh, vêën àïì vïì khaã nùng caånh tranh trïn thõ trûúâng quöëc tïë dûúâng nhû àaä gêy tranh caäi. Song nhûäng biïën àöång vïì tyã giaá naây àaä bõ chi phöëi búãi caác nguöìn vöën vaâ nhêët àõnh seä àaão ngûúåc àûúåc tònh thïë möåt khi loâng tin àûúåc phuåc höìi. Vêën àïì cùn baãn hún laâ sûå tùng nùng suêët gùæn liïìn vúái trònh àöå chuyïn mön cuãa lûåc lûúång saãn xuêët. Àïí coá thïí nêng cao trònh àöå tay nghïì, hïå thöëng giaáo duåc phaãi múã röång hún cho giaáo duåc trung hoåc, song caác chñnh saách vïì thõ trûúâng lao àöång cuäng rêët quan troång: ˆ Khuyïën khñch caác dõch vuå viïåc laâm tû nhên àïí böí sung khaã nùng cung ûáng viïåc laâm coân thiïëu trong khu vûåc nhaâ nûúác. Caác vùn phoâng viïåc laâm cöng cöång àaä múã röång nhanh choáng tûâ con söë 53 vaâo nùm 1997 lïn 113 vaâo nùm 1998, vaâ coá kïë hoaåch lïn àïën 162 vaâo nùm Àiïìu naây dêîn àïën nguy cú vai troâ cuãa caác dõch vuå viïåc laâm tû nhên bõ xoái moân. Nùm 1997, caác dõch vuå viïåc laâm tû nhên àaä sùæp xïëp viïåc laâm cho 1,8 triïåu cöng nhên so vúái 0,8 triïåu viïåc laâm àûúåc cung cêëp búãi caác vùn phoâng viïåc laâm nhaâ nûúác. ˆ Thêån troång trong viïåc àûa ra hay múã röång caác chûúng trònh vïì thõ trûúâng lao àöång tñch cûåc. Kinh nghiïåm quöëc tïë cho thêëy nhûäng chûúng trònh naây ñt coá hiïåu quaã trong viïåc taåo ra viïåc laâm vaâ àöëi vúái tiïìn lûúng sau naây. Möåt söë chûúng trònh coá thïí coá hiïåu quaã àöëi vúái nhûäng loaåi cöng nhên àùåc biïåt. Song, têët caã caác chûúng trònh cêìn àûúåc giaám saát vaâ àaánh giaá nghiïm khùæc, àöìng thúâi phaãi àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu vïì hiïåu quaã. ˆ Thay àöíi vai troâ cuãa chñnh phuã trong giaáo duåc vaâ àaâo taåo nghïì nghiïåp. Khu vûåc tû nhên cuäng coá thïí cung cêëp dõch vuå àaâo taåo chñnh quy vaâ taåi chûác. Sûå caånh tranh tùng lïn giûäa nhûäng àún võ àaâo taåo dêîn àïën chêët lûúång cao hún, vaâ chñnh phuã coá thïí baão àaãm viïåc giaám saát thûúâng xuyïn cuäng nhû tùng khaã nùng lûåa choån cho ngûúâi tiïu duâng, chùèng haån, thöng qua hònh thûác cêëp phiïëu àïí mua dõch vuå (Ngûúâi àûúåc cêëp phiïëu coá thïí duâng noá àïí trang traãi hoåc phñ cho hoåc nghïì vaâ coá thïí lûåa choån trûúâng tû hay trûúâng cöng - N.D). Möåt trong nhûäng vêën àïì gêy nhiïìu tranh caäi nhêët trïn thõ trûúâng lao àöång laâ vai troâ cuãa cöng àoaân. Nguyïn nhên laâ hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ àïìu coá nhûäng chñnh saách giúái haån àöëi vúái caác cöng àoaân, vaâ chñnh phuã tham gia àaáng kïí vaâo caác möëi quan hïå lao àöång chuã - thúå. Haân Quöëc àaä bõ kiïìm chïë àùåc biïåt trong giai àoaån tiïìn dên chuã, vaâ vò vêåy àaä phaãi gaánh chõu nhûäng möëi quan hïå lao àöång töìi tïå hún. Kinh nghiïåm naây chûáa àûång nhûäng baâi hoåc cho caác nûúác khaác trong khu vûåc. Möåt thûã thaách quan troång àöëi vúái hêìu hïët caác xaä höåi Àöng AÁ laâ viïåc thiïët lêåp möåt khung thiïët chïë vaâ àiïìu chónh maâ coá thïí àaãm baão quyïìn tûå do lêåp àoaân thïí, vaâ traánh trao caác böíng löåc maâ coá thïí dêîn àïën phung phñ caác nguöìn lûåc hay caác khuön pheáp cûáng nhùæc. Khuön khöí naây seä phaãi àem laåi möåt vai troâ trung lêåp hún cho chñnh phuã - taåo nïn nhûäng luêåt chúi cú baãn. Noá cuäng phaãi tùng cûúâng têìm quan troång cuãa hoaåt àöång cöng àoaân trong nhûäng doanh nghiïåp maâ úã àoá hoaåt àöång têåp thïí coá khaã nùng giuáp tùng nùng suêët vaâ seä ñt àoâi hoãi viïåc tùng lûúng àöåc quyïìn 31. Cöng àoaân coá vai troâ nhêët àõnh trong nhûäng hoaân caãnh cêìn coá thöng tin hoùåc 108 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

123 àöëi thoaåi úã phaåm vi ngaânh hoùåc phaåm vi quöëc gia. Viïåc phaát triïín caác cú cêëu àiïìu chónh hiïåu quaã àöëi vúái caác quan hïå chuã - thúå laâ rêët phûác taåp; búãi vêåy, ngûúâi laâm cöng vaâ ngûúâi sûã duång lao àöång phaãi húåp taác vúái nhau, thûúâng laâ vúái sûå höî trúå cuãa nhaâ nûúác, àïí lêåp ra möåt khuön khöí àiïìu chónh mang tñnh trung lêåp vaâ vûäng chùæc. Kiïím soaát tònh traång bêëp bïnh cuãa caác höå gia àònh trong daâi haån Khi xaãy ra cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh, nhûäng suy thoaái nhêët thúâi trong hoaåt àöång kinh tïë coá thïí laâm giaãm mûác söëng cuãa hêìu hïët caác höå gia àònh. Thêët nghiïåp, bïånh têåt vaâ tuöíi giaâ àïìu goáp phêìn vaâo sûå ngheâo khöí úã caã caác nûúác àang phaát triïín vaâ caác nûúác cöng nghiïåp, vaâ laâm tùng thïm mûác ngheâo khöí cuãa nhûäng ngûúâi vöën àaä ngheâo. Trong hêìu hïët caác xaä höåi, àöëi phoá vúái tònh traång bêëp bïnh àoâi hoãi sûå kïët húåp giûäa tiïët kiïåm caá nhên, sûå höî trúå khöng chñnh thûác vaâ caác nghôa vuå cuãa ngûúâi sûã duång lao àöång. Chñnh phuã seä ra tay khi nhûäng yïëu töë naây khöng àuã. Caác höå gia àònh coá thïí thêëy khoá khùn khi vay mûúån àïí trang traãi sûå giaãm suát thu nhêåp taåm thúâi; sûå höî trúå cuãa cöång àöìng seä khöng coá hiïåu quaã khi coá möåt cuá söëc kinh tïë lúán; caác thõ trûúâng tû nhên daânh cho thêët nghiïåp, baão hiïím bïånh têåt vaâ lûúng hûu cho ngûúâi giaâ thûúâng bõ haån chïë hoùåc khöng coá. Caác nûúác Àöng AÁ àaä dûåa vaâo hïå thöëng baão àaãm thu nhêåp khöng chñnh thûác cho hêìu hïët caác höå gia àònh àùåc biïåt laâ nhûäng höå ngheâo nhêët. Caác phên phöëi tû nhên coá thïí giuáp laâm giaãm sûå bêët bònh àùèng bùçng viïåc höî trúå ngûúâi giaâ, laâm giaãm taác àöång cuãa bïånh têåt, taân têåt vaâ thêët nghiïåp. Song quaá trònh àö thõ hoaá vaâ têìm quan troång ngaây caâng tùng cuãa viïåc laâm chñnh thûác àaä laâm xoái moân caác cú cêëu höî trúå khöng chñnh thûác. Ngoaâi ra, coân coá nhu cêìu ngaây caâng tùng vïì baão hiïím xaä höåi nhùçm giaãi quyïët tònh traång bêëp bïnh cuãa caác höå gia àònh. Dên söë laäo hoaá nhanh choáng cuäng laâm giaãm ài sûå höî trúå trïn cú súã gia àònh. Nhûäng xu hûúáng naây, cöång HÖÅP 5.5 Nhûäng baâi hoåc kinh nghiïåm quöëc tïë vïì baão hiïím thêët nghiïåp: Haån chïë töëi àa sûå mêët cên àöëi cuãa thõ trûúâng lao àöång Caác chûúng trònh baão hiïím thêët nghiïåp khöng coá hiïåu quaã trong viïåc giaãi quyïët caác vêën àïì thêët nghiïåp cú cêëu hay nhûäng cuá söëc lúán vïì cêìu lao àöång. Chuáng toã ra phuâ húåp hún trong àiïìu kiïån thêët nghiïåp theo chu kyâ hoùåc do bêët àöìng giûäa chuã vaâ thúå maâ taåo ra chia seã ruãi ro giûäa caác caá nhên vïì thúâi gian. Tuy nhiïn, viïåc haån chïë töëi àa sûå mêët cên àöëi cuãa thõ trûúâng laâ rêët quan troång: ˆ Cêìn giaám saát chùåt cheä caác tiïu chuêín nghïì nghiïåp - höì sú cöng traång, sa thaãi ngoaâi yá muöën, sùén saâng laâm viïåc, chêëp nhêån laâm thïm giúâ vaâ sûå huy àöång cuãa khu vûåc, v.v... ˆ Cêìn taåo ra möåt cú cêëu àiïìu haânh nhùçm ngùn caãn loâng haâo hiïåp mang àöång cú chñnh trõ trong viïåc xaác àõnh caác mûác phuác lúåi vaâ xêm phaåm quyä dûå phoâng trong thúâi kyâ öín àõnh. ˆ Cêìn haån chïë thúâi haån hûúãng lúåi (chùèng haån, töëi àa laâ 6 thaáng) vaâ sau àoá xem xeát thïm caác dûå aán höî trúå xaä höåi. ˆ Cêìn phên loaåi ruãi ro caác khoaãn àoáng goáp baão hiïím thêët nghiïåp theo khu vûåc kinh tïë, doanh nghiïåp hoùåc caã hai, tûâ àoá cho pheáp àoáng goáp vúái caác tyã lïå khaác nhau tuyâ theo tyã lïå thêët nghiïåp trûúác àoá. Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng thïë giúái. vúái thu nhêåp tùng lïn, seä dêîn àïën möåt vai troâ lúán hún trong tûúng lai cuãa hònh thûác baão hiïím chñnh thûác. Xaä höåi Àöng AÁ nïn ài theo mö hònh naâo àïí cên àöëi giûäa viïåc cung cêëp phuác lúåi vaâ khaã nùng caånh tranh? Nhaâ nûúác phuác lúåi, àûúåc lêåp nïn úã chêu Êu, giúâ àêy àang bõ àe doaå búãi nhûäng khoaãn trúå cêëp haâo hiïåp vaâ mûác thuïë cao gùæn hïën vúái sûå thiïëu tñnh caånh tranh, viïåc laâm tùng chêåm, nhûäng biïån phaáp khuyïën khñch taåo cöng ùn viïåc laâm quaá múâ nhaåt vaâ tyã lïå thêët nghiïåp cao. Trong nhûäng nïìn kònh tïë chuyïín àöíi úã chêu Êu vaâ Trung AÁ, hïå thöëng baão àaãm phuác lúåi troån àúâi àang úã mûác baáo àöång, trong khi úã Trung Quöëc, hïå thöëng baão àaãm phuác lúåi cuãa caác cöng nhên nhaâ nûúác laåi àang rêët cêìn caãi caách kõp thúâi. ÚÃ nhiïìu nûúác àang phaát triïín úã Myä Latinh vaâ Nam AÁ, mö hònh baão àaãm cöng ùn viïåc laâm cho cöng nhên trong biïn chïë cuäng àang bõ àe doaå búãi leä caác quy àõnh baão àaãm viïåc laâm dûúâng nhû chó nhùçm baão vïå nhûäng cöng nhên trong biïn chïë maâ coi nheå baão hiïím Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 109

124 thêët nghiïåp toaân diïån, àöång lûåc cuãa sûå tùng trûúãng viïåc laâm khöng chñnh thûác. Caác nûúác úã khu vûåc Àöng AÁ coá cú höåi àïí phaát triïín caác dûå aán nhùçm traánh sûå sú cûáng cuãa thõ trûúâng lao àöång, sûå bêët bònh àùèng vaâ caác vêën àïì taâi chñnh liïn quan vúái möåt söë mö hònh an ninh xaä höåi. Hoå cuäng coá thïí hoåc têåp tûâ haâng loaåt nhûäng caãi caách àa daång àang àûúåc tiïën haânh trïn toaân thïë giúái. Nguyïn tùæc chuã yïëu laâ phaãi giaãm töëi àa nhûäng taác àöång xêëu vïì taâi chñnh vaâ thõ trûúâng lao àöång bùçng caách gùæn àoáng goáp vúái trúå cêëp. Phêìn lúán caác khoaãn lûúng hûu, nhûäng nguy cú bïånh têåt vaâ tònh traång thêët nghiïåp ngùæn haån coá thïí àûúåc giaãi quyïët trong khuön khöí baão hiïím àûúåc nhaâ nûúác uyã thaác vaâ caác chûúng trònh tiïët kiïåm mang àùåc trûng naây. Tuy nhiïn, viïåc gùæn àoáng goáp trûåc tiïëp vúái trúå cêëp khöng phaãi luác naâo cuäng àûúåc mong muöën hay dïî thûåc hiïån. Vñ duå, hêìu hïët caác xaä höåi àïìu choån caách cêëp cho nhûäng ngûúâi ngheâo nhêët caác khoaãn trúå cêëp vûúåt xa khaã nùng àoáng goáp cuãa hoå. Vêåy laâ caác chûúng trònh baão hiïím àaä húåp nhêët yïëu töë taái phên phöëi thu nhêåp. Cuäng coá thïí xem xeát viïåc haânh àöång trïn phaåm vi xaä höåi àïí cung cêëp nhûäng khoaãn hûu trò quan troång cho nhûäng ngûúâi vöën dô ngheâo, àïí khùæc phuåc nhûäng nguy cú àe doaå sûác khoeã nghiïm troång vaâ àïí cung cêëp höî trúå xaä höåi cho nhûäng ngûúâi cuâng cûåc. Duy trò caác dõch vuå kinh tïë - xaä höåi cho ngûúâi ngheâo Trong thúâi kyâ khuãng hoaãng, ngûúâi ngheâo phaãi hûáng chõu nhiïìu nhêët, àùåc biïåt do nhûäng töín thêët khöng traánh khoãi vïì giaáo duåc vaâ y tïë trong tûúng lai, vaâ àiïìu naây seä ngùn caãn hoå tham gia vaâo quaá trònh phuåc höìi tûúng lai. Caác nöî lûåc nhùçm duy trò sûác mua seä coá ñch, nhûng nhûäng biïån phaáp phuå trúå têåp trung vaâo viïåc duy trò caác trûúâng hoåc vaâ dõch vuå y tïë daânh cho nhûäng gia àònh ngheâo cuäng nhû chêët lûúång cuãa nhûäng dõch vuå naây laâ rêët cêìn thiïët. Giaáo duåc. Caác cöng trònh nghiïn cûáu cho thêëy rùçng ngûúâi ngheâo àûúåc hûúãng lúåi tûâ chi tiïu cuãa chñnh phuã daânh cho giaáo duåc tiïíu hoåc. Sau giaáo duåc tiïíu hoåc, mûác àöå naây tuyâ thuöåc vaâo sûå phöí cêåp cuãa hïå thöëng giaáo duåc. ÚÃ nhûäng nûúác coá thu nhêåp thêëp hoùåc trung bònh, chi tiïu cuãa chñnh phuã daânh cho caác trûúâng tiïíu hoåc thûúâng àûúåc phên phöëi tûúng ûáng vúái thu nhêåp. Chi tiïu cuãa chñnh phuã daânh cho giaáo duåc trung hoåc vaâ àaåi hoåc coá khuynh hûúáng àûúåc phên phöëi khöng cöng bùçng vaâ thêåm chñ coân khöng cöng bùçng hún so vúái thu nhêåp, giöëng nhû trûúâng húåp cuãa Inàönïsia. Tuy nhiïn, nhûäng thay àöíi ñt oãi trong chi tiïu daânh cho caác trûúâng tiïíu hoåc - vaâ caác trûúâng trung hoåc úã caác nûúác giaâu hún -chùæc chùæn seä coá lúåi cho ngûúâi ngheâo. Hún nûäa, qua phên tñch coá thïí thêëy rùçng vaâo cuöëi nhûäng nùm 1980, viïåc cùæt giaãm chi tiïu daânh cho giaáo duåc àaä keáo theo sûå giaãm suát nghiïm troång söë lûúång hoåc sinh àùng kyá vaâo caác trûúâng trung hoåc. Tuy nhiïn, àùng kyá vaâo caác trûúâng tiïíu hoåc roä raâng vêîn coân rêët phöí biïën. Do cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë hiïån nay coá veã nghiïm troång hún cuöåc suy thoaái vaâo cuöëi nhûäng nùm 1980, coá nhiïìu khaã nùng treã em cuãa caác nûúác trong khu vûåc seä phaãi boã hoåc do mûác hoåc phñ vaâ chi phñ cú höåi cao. Caác kïët quaã àiïìu tra têåp trung àaä chó ra rùçng tònh traång naây àaä xaãy ra úã Inàönïsia vaâ Philippin. Cuäng vêåy, àöëi vúái möåt söë treã em, àùåc biïåt con caái cuãa nhûäng gia àònh ngheâo hún, lêìn boã hoåc naây coá nguy cú seä laâ vônh viïîn. Nhûäng nhên töë naây cho thêëy cêìn phaãi: ˆ Duy trò chi tiïu thûåc daânh cho caác trûúâng tiïíu hoåc, vaâ tòm caách duy trò caã chi tiïu daânh cho nhûäng ngûúâi khöng ùn lûúng. Trong nhûäng giai àoaån àiïìu chónh vûâa qua, úã möåt söë nûúác, cùæt giaãm chi tiïu daânh cho nhûäng ngûúâi khöng ùn lûúng theo chñnh saách thùæt chùåt tiïìn tïå àaä laâ vêën àïì nhaåy caãm nhêët, tiïìm taâng coá thïí dêîn àïën phaãi traã giaá vïì mùåt chêët lûúång. ˆ Tùng caác khoaãn trúå cêëp ûu tiïn caâng gùæn liïìn vúái mûác thu nhêåp caâng chùåt cheä caâng töët, àïí khuyïën khñch hoåc sinh 110 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

125 tiïëp tuåc theo hoåc trung hoåc. Caác khoaãn trúå cêëp coá thïí àûúåc cú cêëu nhû nhûäng khoaãn hoåc böíng daânh cho ngûúâi ngheâo - coá thïí sûã duång cú chïë cêëp laâng xaä àïí xaác àõnh mûác àöå ngheâo khöí - àûúåc höî trúå búãi nhûäng chûúng trònh cho vay röång raäi hún nhùçm trang traãi hoåc phñ cho nhûäng ngûúâi khöng ngheâo (xem höåp 5.6). Sau thúâi kyâ khuãng hoaãng, hïå thöëng giaáo duåc seä àõnh hònh lûåc lûúång lao àöång vaâ khaã nùng caånh tranh vïì kinh tïë cuãa khu vûåc trong tûúng lai. Nêng cao chêët lûúång vaâ àêíy maånh viïåc phöí cêåp giaáo duåc laâ yïëu töë trung têm àïí trang bõ cho ngûúâi cöng nhên nhûäng kyä nùng lao àöång trong caác ngaânh cöng nghiïåp vaâ dõch vuå vúái nùng suêët cao, vaâ àaâo taåo hoå trong suöët quaá trònh lao àöång. Nhû àaä nïu úã trïn, Haân Quöëc laâm rêët töët viïåc naây, mùåc duâ gêìn àêy nûúác naây àang àaánh giaá laåi chiïën lûúåc giaáo duåc cuãa mònh vúái muåc tiïu phaát triïín nhûäng kyä nùng lao àöång linh hoaåt vaâ saáng taåo hún. Nhûäng vêën àïì gêy aáp lûåc trong khu vûåc coá leä laâ úã chöî khaác, chùèng haån, úã sûå thúâ ú tûúng àöëi vúái giaáo duåc trung hoåc cú súã úã Thaái Lan, vúái giaáo duåc trung hoåc phöí thöng vaâ àaåi hoåc úã Trung Quöëc, hay úã chêët lûúång giaáo duåc keám úã Inàönïsia vaâ Philippin. Nhûäng vêën àïì naây chó laâ möåt phêìn cuãa vêën àïì ûu tiïn chi tiïu cuãa chñnh phuã. Trûúâng húåp Haân Quöëc àaä chûáng minh rùçng giaáo duåc trung hoåc vaâ, àùåc biïåt, giaáo duåc àaåi hoåc do tû nhên taâi trúå laâ chuã yïëu. Vò vêåy phaãi coá caác caãi caách vïì chñnh saách vaâ thïí chïë àïí nêng cao chêët lûúång giaáo duåc, bao haâm caã caác kyä nùng maâ seä thuác àêíy caác nûúác Àöng AÁ bûúác vaâo nïìn kinh tïë cuãa tri thûác trong thïë kyã túái. Giaáo duåc chêët lûúång cao àoâi hoãi phaãi caãi caách chûúng trònh hoåc úã bêåc tiïíu hoåc vaâ trung hoåc àïí nhêën maånh viïåc xêy dûång àöåi nguä, tñnh linh hoaåt vaâ tñnh thñch ûáng, dûåa trïn nïìn taãng caác kyä nùng hoåc vêën vaâ giao tiïëp, cöång vúái caác kyä nùng phên tñch vaâ tñnh toaán. Àïí àûa nïìn kinh tïë nûúác nhaâ tiïën lïn vaâo àêìu thïë kyã XXI, thanh niïn úã caác nûúác Àöng AÁ seä phaãi laâm chuã rêët nhiïìu nguöìn thöng tin toaân cêìu vaâ coá khaã nùng têåp húåp nhûäng tri thûác naây àïí phên tñch vaâ giaãi quyïët nhûäng vêën àïì kinh tïë vaâ xaä höåi cuãa nûúác mònh. Thaái Lan vaâ Malaisia àang tiïën haânh caãi caách hïå thöëng giaáo duåc àïí àaåt àûúåc nhûäng kyä nùng àoá, vaâ Trung Quöëc cuäng àang tiïën lïn theo hûúáng naây. Y tïë. Caác phên tñch tûâ Inàönïsia vaâ Malaisia chó ra rùçng chi tiïu cuãa chñnh phuã daânh cho caác trung têm y tïë, àùåc biïåt nhûäng trung têm nhoã, thò coá lúåi cho ngûúâi ngheâo, song chi tiïu cho caác bïånh viïån laåi khöng àûúåc phên böí möåt caách bònh àùèng. Coá nhiïìu lo ngaåi rùçng viïåc giaá thuöëc men nhêåp khêíu tùng lïn seä dêîn àïën trò hoaän hoùåc cùæt xeán viïåc sûã duång thuöëc, bao göìm caã caác vùæc xin vaâ caác thuöëc chûáa HI/AIDS, vaâ rùçng viïåc caác dõch vuå y tïë tû nhên tùng giaá maånh àang dêîn àïën nhu cêìu lúán hún àöëi vúái caác dõch vuå y tïë cöng cöång (xem höåp 5.7). Àiïìu naây cho thêëy cêìn phaãi thûåc hiïån ba biïån phaáp sau: ˆ Duy trò chi tiïu thûåc tïë cho caác hoaåt àöång y tïë vaâ haâng hoaá cöng cöång coá taác àöång ngoaåi biïn cao, nhû caác vùæc xin phoâng bïånh vaâ kiïím soaát muöîi gêy bïånh. ˆ Duy trò chi tiïu daânh cho caác trung têm vaâ caác tiïíu trung têm y tïë, àùåc biïåt daânh cho nhûäng khoaãn chi khaác ngoaâi lûúng. ˆ Cêëp trúå cêëp taåm thúâi àïí mua caác thuöëc men thiïët yïëu trong giai àoaån chuyïín àöíi khi tyã giaá mêët cên bùçng. Nhûäng trúå cêëp àoá chùæc seä ñt àïën àûúåc túái ngûúâi ngheâo, song chuáng vêîn coá thïí àaáng laâm xeát trïn giaác àöå baão vïå toaân böå nguöìn nhên lûåc. Caác thïí chïë, naån tham nhuäng vaâ cú cêëu xaä höåi Tiïëng tùm cuãa caác nûúác Àöng AÁ coá möåt mö hònh caác thïí chïë hoaåt àöång khaá hiïåu quaã vaâ öín àõnh xaä höåi giúâ àêy àaä bõ cuöåc khuãng hoaãng laâm tiïu tan. Tûâ àoá àaä naãy sinh nhûäng vêën àïì quan troång sau: Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 111

126 HÖÅP 5.6 Baão vïå nguöìn vöën nhên lûåc daânh cho ngûúâi ngheâo trong khuãng hoaãng kinh tïë: Chiïën dõch trúã laåi trûúâng hoåc cuãa Inàönïsia Taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng: Thaáng Tû 1998, caác cuöåc thaão Iuêån theo nhoám troång têm vaâ caác cuöåc viïëng thùm trûúâng hoåc cho thêëy rùçng nhûäng treã em vaâ nhûäng trûúâng hoåc ngheâo àang phaãi chõu taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Ngûúâi ta dûå àoaán rùçng chi tiïu chñnh phuã daânh cho giaáo duåc giaãm, hoåc phñ tùng lïn trong khi thu nhêåp gia àònh giaãm ài seä dêîn àïën tyã lïå treã em ngheâo hoåc tiïíu hoåc vaâ trung hoåc cú súã giaãm suát. Ûúác àoaán taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë àöëi vúái viïåc xin hoåc thêåt khoá, búiã leä àêy laâ möåt cuöåc khuãng hoaãng vö tiïìn khoaáng hêåu xeát vïì caã bïì röång vaâ chiïìu sêu. Caác kyä thuêåt àiïìu tra kinh tïë àaä thu àûúåc nhûäng kïë quaã bõ taác àöång úã mûác tûúng àöëi thêëp, coá thïm tûâ treã em trong àöå tuöíi tûâ 7-12, vaâ tûâ treã em trong àöå tuöíi tûâ àaä boã hoåc do thu nhêåp tñnh theo àêìu ngûúâi giaãm 10%. Chñnh phuã lnàönïxia àaä coá nhûäng ûúác àoaán vïì taác àöång lúán hún nhiïìu - coá thïm treã em boã hoåc tiïíu hoåc vaâ treã em boã hoåc trung hoåc cú súã trong voâng chó coá möåt nùm. Nhûäng con söë naây coá chñnh xaác hay khöng thò cuäng vêîn coân do sûå thöëng nhêët chung rùçng taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng àöëi vúái treã em ngheâo seä rêët sêu sùæc. Möåt bùçng chûáng roä raâng laâ cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë nhoã hún nhiïìu trong giai àoaån , khi chi tiïu cuãa chñnh phuã daânh cho giaáo duåc giaãm vaâ khöng coá nöî lûåc àùåc biïåt naâo àïí giuáp treã em tiïëp tuåc ài hoåc; tyã lïå àùng kyá vaâo caác trûúâng trung hoåc cú súã àaä giaãm tûâ 62% xuöëng coân 52% vaâ phaãi gêìn möåt thêåp kyã sau múái khöi phuåc laåi àûúåc. Roä raâng nguyïn nhên àïën tûâ nhûäng gia àònh ngheâo. Cuäng nhû vêåy, chi tiïu daânh cho nhûäng ngûúâi khöng ùn lûúng tñnh theo hoåc sinh àaä giaãm maånh tûâ Rp (18USD) xuöëng coân 8000Rp (3USD). Phaãn ûáng. Ngaây 20 thaáng Baãy chñnh phuã àaä phaát àöång möåt chûúng trònh quöëc gia nùm nùm nhùçm cung cêëp hoåc böíng giaáo duåc cú baãn cho nhûäng treã em ngheâo vaâ nhûäng khoaãn trúå cêëp lúán cho caác trûúâng hoåc phuåc vuå nhûäng cöång àöìng dên cû ngheâo. Möåt liïn minh caác böå trûúãng àaä àûúåc thaânh lêåp àïí höî trúå chûúng trònh naây. Ngên haâng Thïë giúái àang töí chûác taâi trúå àa biïn, bao göìm Ngên haâng Phaát triïín chêu AÁ (ADB), UNICEF vaâ caác cú quan song phûúng nhû AusAID vaâ Höåi nghõ thûúång àónh AÁ - Êu (ASEM) àïí höî trúå chûúng trònh naây. Töíng chi phñ cuãa chûúng trònh nùm nùm naây khoaãng 382 triïåu USD vúái àoáng goáp cuãa ADB laâ 86 triïåu USD vaâ Ngên haâng Thïë giúái àoáng goáp phêìn coân laåi. 17% nhûäng hoåc sinh ngheâo nhêët seä nhêån àûúåc möåt khoaãn hoåc böíng Rp(30USD) dûúái àang phiïëu phaát vaâo àêìu nùm hoåc. Dûå àõnh khoaãn hoåc phñ naây seä giuáp trang traãi caác chi phñ vïì hoåc têåp nhû saách vúã, àöìng phuåc, tiïìn ài laåi vaâ hoåc phñ. Trong toaân quöëc coá 2,6 triïåu hoåc sinh trung hoåc cú súã (khoaãng 17% söë hoåc sinh àùng kyá) seä àûúåc hûúãng hoåc böíng naây. 40% söë trûúâng tiïíu hoåc vaâ trung hoåc cú súã phuåc vuå caác cöång àöìng ngheâo nhêët seä lêìn lûúåt nhêån àûúåc nhûäng khoaãn taâi trúå trõ giaá 2 triïåu Rp (250USD) vaâ 4 triïåu Rp (500USD). Töíng söë coá trûúâng tiïíu hoåc vaâ trung hoåc cú súã seä nhêån àûúåc khoaãn naây möîi nùm. Caác trûúâng naây coá thïí sûã duång khoaãn taâi trúå àïí mua duång cuå hoåc têåp vaâ caác thiïët bõ giaãng daåy khaác, tiïën haânh sûãa chûäa nhoã vaâ giuáp àúä nhûäng hoåc sinh ngheâo bùçng caách miïîn nhûäng khoaãn lïå phñ chñnh thûác vaâ khöng chñnh thûác. Nöî lûåc huy àöång xaä höåi vaâ caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng. Möåt chiïën dõch truyïìn hònh, phaát thanh vaâ baáo chñ àaä àûúåc phaát àöång trïn toaân quöëc àïí àaãm baão rùçng caác bêåc phuå huynh vaâ moåi ngûúâi dên àïìu biïët vïì chûúng trònh naây, àöìng thúâi àïí nhêën maånh têìm quan troång cuãa viïåc tiïëp tuåc hoåc vaâ taåo àiïìu kiïån àïí sûã duång minh baåch caác quyä cuäng nhû choån ra nhûäng ngûúâi àûúåc nhêån hoåc böíng. Ûu tiïn vaâ choån lûåa. Caác khoaãn hoåc böíng vaâ taâi trúå seä àûúåc phên böí dûåa trïn àiïìu tra vïì mûác àöå ngheâo khöí úã möîi quêån huyïån. Do coá sûå haån chïë vïì söë liïåu khöëi lûúång, thöng tin naây cêìn àûúåc phöí biïën úã àõa phûúng vaâ vúái sûå tham gia cuãa caác töí chûác phi chñnh phuã vaâ caác thaânh viïn khaác cuãa xaä höåi dên sûå trong quaá trònh choån lûåa úã phaåm vi àõa phûúng. Nhûän ngûúâi àûúåc nhêån hoåc böíng seä àûúåc lûåa choån búãi caác uyã ban cêëp quêån, phûúâng vaâ trûúâng hoåc vúái caác thaânh viïn laâ caác phuå huynh, caác töí chûác phi chñnh phuã, àaåi diïån cuãa chñnh phuã vaâ caác töí chûác xaä höåi khaác. Baão àaãm caác khoaãn taâi trúå naây seä àïën tay nhûäng ngûúâi àûúåc nhêån. Àïí àaãm baão caác khoaãn hoåc böíng vaâ taâi trúå seä àïën tay nhûäng ngûúâi nhêån àaä àûúåc lûåa choån, chûúng trònh naây bao göìm coá nhûäng àiïím sau: (i) caác khoaãn naây seä àûúåc chuyïín trûåc tiïëp tûâ ngên haâng (àõa phûúng) àïën hoåc sinh - trûúâng hoåc - khöng qua trung gian; (ii) chiïën dõch truyïìn thöng àaåi chuáng úã cêëp laâng xaä seä thöng baáo cho caác cöång àöìng dên cû vaâ phuå huynh hoåc sinh vïì chûúng trònh vaâ caác thuã tuåc cêìn thiïët; (iii) möåt cú quan àöåc lêåp seä thûåc hiïån viïåc kiïím tra haâng quyá; (iv) caác thaânh viï cuãa caác töí chûác phi chñnh phuã vaâ xaä höåi seä giaám saát chûúng trònh; (v) chñnh phuã, Ngên haâng Thïë giúái vaâ ADB seä àaánh giaá taác àöång cuãa chûúng trònh àöëi vúái viïåc hoåc sinh ghi tïn vaâo trûúâng hoåc vaâ viïåc chuyïín tiïëp thöng qua caác cuöåc khaão saát têåp trung vaâ sûã duång SUSENAS (Survey Economi Nasional). Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. ˆ Phaãi chùng naån tham nhuäng vaâ naån beâ phaái àaä traân ngêåp trong caác cú quan nhaâ nûúác laâm cho caác cú quan naây khöng coân hoaåt àöång hiïåu quaã? ˆ Phaãi chùng coá möåt sûå àöí vúä tiïìm taâng khöng traánh khoãi vïì mùåt xaä höåi, bao göìm caã baåo lûåc sùæc töåc vaâ phe phaái àang tùng lïn cuäng nhû sûå phaá hoaåi caác chuêín mûåc àaåo àûác gia àònh vaâ xaä höåi? Thuác àêíy nhûäng thïí chïë coá hiïåu quaã. Naån tham nhuäng vaâ hoaåt àöång keám hiïåu quaã cuãa caác thïí chïë chñnh laâ nguyïn 112 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

127 nhên dêîn àïën cuöåc khuãng hoaãng naây. Tham nhuäng laâ möåt àùåc àiïím lêu àúâi úã hêìu hïët caác nûúác Àöng AÁ, song vêën àïì naây ngaây caâng àûúåc dû luêån quan têm trûúác nhûäng vuå tham nhuäng quöëc tïë vaâ nhûäng xòcùngàan nöíi àònh àaám tûâ Nhêåt Baãn cho túái Viïåt Nam. Trong nhûäng thêåp kyã tùng trûúãng vûúåt bêåc, naån tham nhuäng àaä töìn taåi song song vúái nhûäng thïí chïë hoaåt àöång tûúng àöëi hiïåu quaã, tûâ caác cú quan quaãn lyá kinh tïë vô mö chuã chöët cho àïën ngaânh giaáo duåc. Ngaây nay, hêìu hïët nhûäng nhaâ quan saát àïìu lo ngaåi rùçng caác cú quan nhaâ nûúác phêìn lúán khöng coá hiïåu quaã vaâ bõ chi phöëi búãi lúåi ñch caá nhên hún laâ lúåi ñch cöng cöång, àùåc biïåt úã Inàönïsia. Khaã nùng phên phöëi möåt caách hiïåu quaã caác nguöìn lûåc vaâ dõch vuå cuãa caác cú quan naây gùæn liïìn vúái nhûäng möëi lo ngaåi lúán hún vïì chñnh quyïìn. Inàönïsia vöën nöíi tiïëng vïì naån tham nhuäng àûúåc thïí chïë hoaá. Bùçng chûáng vïì sûå yïëu keám vïì mùåt thïí chïë tuy raãi raác, song noá bao göìm tûâ chêët lûúång thêëp cuãa giaáo duåc, dõch vuå y tïë vaâ caác dõch vuå khaác cho àïën nhûäng vêën àïì hïët sûác phöí biïën vïì tïå ùn höëi löå vaâ caã quan àiïím cho rùçng viïåc phên böí caác nguöìn lûåc àõa phûúng bõ quyïët àõnh búãi quyïìn lûåc chñnh trõ hún laâ búãi caác nhu cêìu phaát triïín vaâ xaä höåi. Tuy nhiïn, Àöng AÁ àaä khöng thïí coá àûúåc nhûäng tiïën böå lúán vïì mùåt xaä höåi nïëu caác dõch vuå cuãa chñnh phuã -phêìn chuã yïëu cuãa cöë gùæng naây - hoaân toaân vö duång. Caác khaão saát vi mö chùåt cheä coân ñt, song cuäng cho thêëy möåt bûác tranh höîn àöån. Möåt so saánh giûäa caác cöng nhên tûúái tiïu cöng cöång úã Haân Quöëc vaâ êën Àöå àaä cho thêëy ûu thïë roä raâng cuãa Haân Quöëc 34. Möåt nghiïn cûáu gêìn àêy vïì caác cú quan àõa phûúng úã Inàönïsia àaä chó ra rùçng caác cú quan nhaâ nûúác úã cêëp laâng xaä hoaåt àöång khaá hiïåu quaã - mùåc dêìu chuáng cuäng vêîn töìi tïå hún nhiïìu so vúái nhûäng töí chûác xaä höåi thûåc sûå 35. Caãi caách thïí chïë laâ phi têåp trung hoaá vaâ laâ möåt quaá trònh phûác taåp vaâ lêu daâi, tuy rêët cêìn, song khöng phaãi laâ thêìn dûúåc, àùåc biïåt trong giai àoaån khuãng hoaãng khi maâ viïåc phên phöëi coá hiïåu quaã trúã nïn cêëp baách möåt caách khaác thûúâng. HÖÅP 5.7 Khuãng hoaãng vaâ y tïë: Cùåp vïë àïì phöí biïën Chi phñ Y tïë àang tùng lïn. Viïåc tyã giaá höëi àoaái giaãm àöìng nghôa vúái chi phñ y tïë tùng lïn, do viïåc nhêåp khêíu nhiïìu loaåi dûúåc phêím, bao göìm caác loaåi vùæcxin vaâ thuöëc ngûâa thai. ÚÃ Inàönïxia, nhêåp khêíu thuöëc men chiïëm túái 60% hoùåc hún söë dûúåc phêím àûúåc duâng trong nûúác, vêåy maâ giaá thuöëc men àaä tùng lïn gêëp 2 hoùåc 3 lêìn. Sûå thay àöíi naây trong giaá caã tûúng àöëi seä hoaân toaân khöng thïí àaão ngûúåc àûúåc, do àoá àoâi hoãi phaãi coá nhûäng àiïìu chónh daâi haån trong viïåc sûã duång thuöëc men. Chi tiïu cho tiïu duâng tû nhên àang giaãm xuöëng, àùåc biïåt àöëi vúái söë ngûúâi bõ thêët nghiïåp àang ngaây caâng tùng. Nhiïìu gia àònh ñt coân khaã nùng thanh toaán nhûäng dõch vuå y tïë àùæt àoã àûúåc cung cêëp búãi caác cú súã dõch vuå tû nhên hoùåc nhaâ nûúác; caác cú súã naây thûúâng aáp àùåt caác mûác phñ sûã duång. Àiïìu naây rêët quan troång búãi leä, chi tiïu tû nhên chiïëm khoaãng 50% töíng chi tiïu vïì y tïë úã caác nûúác Àöng AÁ. Àêy laâ bùçng chûáng cho thêëy nhûäng ngûúâi sûã duång dõch vuå tû nhên seä chuyïín sang caác dõch vuå àûúåc bao cêëp cuãa nhaâ nûúác, trong khi möåt söë ngûúâi sûã duång tiïìm taâng, àùåc biïåt nhûäng ngûúâi ngheâo, coá thïí seä phaãi chuyïín sang duâng nhûäng dõch vuå chêët lûúång thêëp hún, hoùåc thêåm chñ hoaân toaân khöng sûã duång túái nhûäng dõch vuå y tïë nûäa. Chi tiïu y tïë cöng cöång àang giaãm suát. Sûác eáp vïì ngên saách coá thïí laâm giaãm caác khoaãn chi bao cêëp cuãa nhaâ nûúác maâ nhúâ àoá ngûúâi ngheâo coá thïí àûúåc baão vïå khoãi nhûäng nguy cú chi phñ dõch vuå y tïë àang tùng. Àiïìu naây, hoùåc seä laâm tùng thïm khoá khùn taâi chñnh hoùåc seä laâm giaãm viïåc sûã duång caác dõch vuå y tïë. Thïm vaâo àoá, nhu cêìu tùng lïn cuãa àöëi vúái caác dõch vuå cöng cöång cuãa nhûäng ngûúâi vöën trûúác kia sûã duång caác dõch vuå tû nhên coá thïí laâm giaãm caác khoaãn trúå cêëp daânh cho ngûúâi ngheâo cuãa nhaâ nûúác. Vïì lêu daâi, cùæt giaãm chi tiïu cho viïåc vêån haânh vaâ duy trò caác dõch vuå naây cuäng seä laâm giaãm nùng suêët úã khu vûåc cú súã haå têìng cöng cöång. Chi tiïu cöng cöång giaãm cuäng àe doaå nhûäng chûúng tònh y tïë cöng cöång àûúåc ûu tiïn, nhû chûúng trònh miïîn dõch àöëi vúái caác bïånh úã treã em vaâ phoâng chöëng lao. Kinh nghiïåm vûâa qua cuãa Inàönïxia khi tiïën haânh àiïìu chónh taâi chñnh vaâo giûäa nhûäng nùm 1980 àaä cho thêëy sûå nhaåy caãm cuãa caác chûúng trònh y tïë cöng cöång trûúác viïåc cùæt giaãm chi tiïu cöng cöång. Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái Trïn thûåc tïë, quaá trònh phên quyïìn vïì àõa phûúng coá thïí laâm cho moåi viïåc töìi tïå hún, phêìn naâo vò caác àõa phûúng noái chung coá nhûäng nguöìn lûåc kyä thuêåt yïëu keám hún 36. Caác bùçng chûáng tûâ caãi caách úã Myä Latinh vaâ nhûäng núi khaác àaä khùèng àõnh yïu cêìu phaãi trao cho caác cöång àöìng dên cû, nhûäng ngûúâi sûã duång caác dõch vuå naây, nhiïìu quyïìn lûåa choån vaâ tiïëng noái lúán hún 37. Àùåc biïåt, möåt caách tiïëp cêån àa daång Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 113

128 hoaá àöëi vúái viïåc phên phöëi caác chuyïín giao thu nhêåp, liïn quan àïën chñnh phuã, caác töí chûác xaä höåi vaâ tön giaáo, coá thïí giuáp laâm giaãm nhûäng ruãi ro do chó dûåa vaâo hoaân toaân möåt kïnh phên phöëi. Nhûäng haån chïë àöëi vúái viïåc thaânh lêåp caác töí chûác úã àõa phûúng cuäng cêìn àûúåc dúä boã àïí khuyïën khñch sûå tham gia vaâ caånh tranh. Àiïìu naây coá thïí àûúåc böí sung bùçng caác biïån phaáp nhùçm thuác àêíy sûå tham gia thûåc sûå cuãa caác cöång àöìng dên cû trong quaá trònh choån lûåa, töí chûác, thûåc hiïån vaâ àaánh giaá caác dûå aán. Caác quyä phuác lúåi xaä höåi àaä àûúåc sûã duång rêët nhiïìu úã khu vûåa Myä Latinh vaâ khu vûåc Nam Xahara chêu Phi àïí àöëi phoá vúái viïåc àiïìu chónh. Ngaây caâng nhiïìu bùçng chûáng cho thêëy caác quyä naây hoaåt àöång töët nhêët khi caác cöång àöìng àõa phûúng thûåc sûå tham gia 38. Cuöëi cuâng, nguöìn thöng tin àöåc lêåp vaâ phöí biïën, bao göìm caã viïåc giaám saát cuãa caác töí chûác xaä höåi, laâ möåt àöång lûåc tiïìm taâng rêët quan troång àïí nêng cao yá thûác traách nhiïåm. Àöëi phoá vúái möåt cú cêëu xaä höåi àang xuöëng cêëp. Coá nhiïìu caách khaác nhau àïí àöëi phoá vúái aáp lûåc tùng thïm àöëi vúái caác quan hïå xaä höåi trong phaåm vi gia àònh vaâ cöång àöìng úã nhûäng xaä höåi khaác nhau (xem höåp 5.8). Coân quaá súám àïí àaánh giaá nhûäng hêåu quaã cuãa caác thay àöíi vïì mùåt xaä höåi, nhûng cuäng coá nhûäng hêåu quaã töìn taåi song song trong nhûäng cöång àöìng chõu hêåu quaã cuãa cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë khaác. Suy thoaái kinh tïë àaä goáp phêìn laâm tùng baåo lûåc úã thaânh thõ taåi caác nûúác Myä Latinh vaâo nhûäng nùm Mùåc duâ phêìn lúán caác nûúác trong khu vûåc àaä phuåc höìi kinh tïë vaâo nhûäng nùm 1990, baåo lûåc vêîn coân rêët phöí biïën, dêîn àïën nhûäng caái giaá phaãi traã vïì mùåt kinh tïë - xaä höåi lan röång. Caác nghiïn cûáu úã caác cöång àöìng dên cû ngheâo khöí úã Ecuaào, Hunggary, Dùmbia, vaâ Philippin àaä cho thêëy 39. ˆ Lao àöång cuãa treã em vaâ phuå nûä gia tùng. ˆ Caác aáp lûåc àöëi vúái phuå nûä vaâ con gaái lúán cuãa hoå gia tùng - caác baâ meå phaãi laâm viïåc nhiïìu hún, vêåy laâ caác cö chõ phaãi thay meå tröng nom caác em. ˆ Viïåc thay thïë caác dõch vuå cöng cöång bùçng caác dõch vuå tû nhên tùng lïn - bao göìm caã caác dõch vuå y tïë vaâ giaáo duåc. ˆ Baåo lûåc àûúâng phöë tùng lïn, àùåc biïåt trong söë caác em trai võ thaânh niïn. ˆ Baåo lûåc gia àònh tùng lïn, àùåc biïåt trong nhûäng gia àònh bõ giaãm viïåc laâm hoùåc thu nhêåp. Nghiïn cûáu àaä chó ra caác taác àöång rêët khaác nhau àöëi vúái hoaåt àöång khöng chñnh thûác cuãa cöång àöìng. AÁp lûåc vûâa phaãi coá thïí dêîn àïën sûå giuáp àúä lêîn nhau àûúåc àïì cao - viïåc sûã duång nhiïìu hún nguöìn vöën xaä höåi - trong khi nhûäng aáp lûåc maånh seä coá khaã nùng laâm àöí vúä caác cú cêëu àöëi phoá vúái khuãng hoaãng dûåa trïn cú súã cöång àöìng. Nhûäng caái giaá àùæt phaãi traã naây caâng nhêën maånh têìm quan troång cuãa viïåc phuåc höìi möi trûúâng kinh tïë úã àõa phûúng vaâ quöëc gia, rêët quan troång àïí thûåc hiïån chûác nùng xaä höåi. Caác biïån phaáp cuå thïí coá thïí bao göìm: ˆ Xaác àõnh nhûäng nhoám dên cû dïî bõ taác àöång vaâ têåp trung haânh àöång àïí àaáp ûáng caác nhu cêìu cuãa hoå. Chùèng haån, caác aáp lûåc tùng lïn àöëi vúái phuå nûä coá thïí àûúåc giaãi quyïët bùçng caách giaãm yïu cêìu vïì giúâ giêëc àöëi vúái hoå, nhû caãi thiïån viïåc cung cêëp nûúác hoùåc caác dõch vuå chùm soác treã em. ˆ Höî trúå caác quaá trònh tham gia do chñnh phuã, caác töí chûác phi chñnh phuã hoùåc caác töí chûác tön giaáo laâm trung gian - vûâa àïí àùåt ra nhûäng ûu tiïn cho àõa phûúng vûâa àïí höî trúå caác maång lûúái khöng chñnh thûác. ˆ Höî trúå hoaåt àöång caãi töí àïí tiïëp cêån vúái nhûäng nhoám dên cû bõ nguy cú lúán. Chùèng haån, hoaåt àöång phöëi húåp cuãa caác töí chûác xaä höåi thûúâng laâ caách duy nhêët àïí àïën vúái nhûäng treã em bõ boác löåt lao àöång. ÚÃ Braxin, caác nhoám cöng taác xaä höåi úã àõa phûúng àaä sûã duång kõch, êm nhaåc vaâ nhûäng loaåi hònh tham gia cöång àöìng khaác àïí àïën vúái nhûäng treã em lang thang, keáo chuáng ra khoãi nhûäng bùng 114 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

129 nhoám töåi phaåm àïí tham gia vaâo nhûäng hoaåt àöång saãn xuêët coá ñch cho xaä höåi. Tùng cûúâng giaám saát, chêín àoaán vaâ thöng tin cöng cöång Àaánh giaá caác hoaåt àöång cöng cöång seä àem laåi nhûäng thöng tin àïí sûã duång vaâo viïåc taái thiïët caác chûúng trònh àang àûúåc thûåc hiïån. Thöng tin cöng cöång seä phuåc vuå cho cöng taác kiïím tra àöëi vúái viïåc chuyïín giao vaâ phuåc vuå cho sûå tranh luêån coá thöng tin cöng cöång vïì caác diïîn biïën, taác àöång cuãa caác chûúng trònh vaâ caác möëi quan hïå lûåa choån àaánh àöíi. Caác chûúng trònh giaám saát phuác lúåi xaä höåi toaân diïån nïn sûã duång höîn húåp nhiïìu phûúng tiïån. ˆ Thûåc hiïån khaão saát àõnh kyâ àiïìu kiïån söëng vaâ khaã nùng bõ taác àöång vïì caác mùåt tiïìn lûúng, thêët nghiïåp, giaá caã tûúng àöëi, giaá caã lûúng thûåc, hêåu quaã cuãa haån haán, caác chó söë xaä höåi vaâ mûác dinh dûúäng. ÚÃ nhiïìu nûúác Àöng AÁ, nhûäng thöng tin ngùæn haån nhû vêåy khöng àêìy àuã. Philippin coá hïå thöëng Social Weather Station chuã yïëu dûåa trïn nhûäng àaánh giaá chuã quan. Inàönïsia HÖÅP 5.8 Sûå xoái moân nguöìn vöën xaä höåi Hêìu hïët ngûúâi dên àïìu nhêån thêëy cuöåc khuãng hoaãng àang laâm xoái moân nhûäng giaá trõ xaä höåi - loâng tin, sûå tûúng trúå lêîn nhau cuäng nhû caác maång lûúái höî trúå. Mùåc dêìu vêåy, úã möåt söë cöång àöìng dên cû, sûå gùæn kïët xaä höåi, trïn thûåc tïë, coá thïí àûúåc cuãng cöë khi nhûäng cöång àöìng dên ngheâo tòm àûúåc giaãi phaáp töëi ûu nhùçm thaáo dúä nhûäng khoá khùn cuãa hoå. Chùèng haån, úã Davao, trïn àaão Mindanao úã Philippin, cöång àöìng dên cû úã àêy àaä lêåp quyä tiïët kiïåm àïí trang traãi chi phñ cuãa caác lïî höåi vaâ möåt chûúng trònh tûå àõnh hûúáng (ronda) cuäng àaä àûúåc phaát triïín àïí àöëi phoá vúái tònh traång töåi phaåm gia tùng. Xung àöåt. ÚÃ têët caã caác nûúác, caác töí chûác phi chñnh phuã àaä xaác nhêån xung àöåt gia tùng trong phaåm vi gia àònh, cöång àöìng vaâ toaân böå xaä höåi. AÁp lûåc tùng lïn àaä dêîn àïën xung àöåt nöåi böå gia tùng, vaâ nhûäng keã cho vay nùång laäi úã Bangkok àaä sûã duång caã vuä lûåc àöëi vúái nhûäng khöng traã àûúåc núå. Caác töí chûác phi chñnh phuã cuäng àaä baây toã möëi lo ngaåi vïì khaã nùng coá baåo loaån xaä höåi, möåt möëi lo ngaåi àaä böåc löå úã Inàönïxia, núi maâ naån baåo lûåc sùæc töåc rêët phöí biïën, kïí caã hiïëp dêm, chöëng laåi cöång àöìng ngûúâi Hoa úã àêy... Tñnh dïî bõ töín thûúng vaâ tònh traång bêët an. ÚÃ Teparak, möåt khu öí chuöåt úã Khon Kaen, vuâng àöng bùæc Thaái Lan, möåt nhoám nghiïn cûáu àaä xaác nhêån möåt sûå àöí vúä loâng tin trong cöång àöìng saáu thaáng qua. Caånh tranh khi tòm viïåc tùng lïn àöìng gêìn àêy àaä huyã boã viïåc khaão saát haâng quyá vïì lûåc lûúång lao àöång do coá ñt biïën àöíi theo muâa. Thaái Lan vêîn coân hïå thöëng khaão saát lao àöång haâng quyá, coân khaão saát lao àöång cuãa Haân Quöëc hiïån nay àûúåc tiïën haânh haâng thaáng. ˆ Thûåc hiïån àaánh giaá böí sung vïì höå gia àònh vaâ caác àiïìu kiïån söëng sûã duång caác kyä thuêåt tham gia, maâ àiïìu naây seä giuáp laâm nêng cao hiïíu biïët vïì caác chiïën lûúåc àöëi phoá vúái khuãng hoaãng. Nhûäng àaánh giaá naây phaãi taåo nïn möåt phêìn möëi liïn hïå hiïån coá giûäa caác giaã thuyïët vaâ söë liïåu vaâ coá khaã nùng gêy aãnh hûúãng àöëi vúái viïåc lêåp caác cêu hoãi khaão saát. ˆ Sûã duång caác dûä liïåu hiïån coá àïí kïët húåp caác xu thïë kinh tïë phöí biïën vúái cú cêëu thu nhêåp vaâ chi tiïu, àöìng thúâi phên tñch nhûäng phaãn ûáng trûúác àêy cuãa caác höå gia àònh àöëi vúái nhûäng thay àöíi cuãa nhûäng thöng söë cuå thïí, chùèng haån, àöå co daän vïì giaá caã cuãa hoåc phñ. ÚÃ hêìu hïët caác nûúác, caác dûä liïåu hiïån coá bao göìm caã kïët quaã khaão saát vïì thu nhêåp vaâ tiïu duâng. nghôa vúái viïåc nhûäng ngûúâi haâng xoám möåt thúâi tûâng húåp taác vúái nhau, giúâ àêy laåi caånh tranh vúái nhau. Vêåy laâ tröåm cùæp, baåo lûåc vaâ nhûäng tïå naån khaác àaä tùng lïn. Möåt söë treã em àaä bõ böë meå chuáng buöåc phaãi thöi hoåc àïí úã nhaâ tröng nhaâ vò giúâ àêy hoå àïìu phaãi laâm viïåc úã ngoaâi, trong khi naån tröåm cùæp gia tùng rêët nhanh. Cö lêåp. Têët caã caác nhoám àiïìu tra àïìu phaãn aánh möåt caãm giaác chung vïì sûå bêët öín vaâ cö lêåp. Nhiïìu ngûúâi noái rùçng, cho duâ ngûúâi ngheâo tûâng àûúåc hûúãng lúåi tûâ phuác lúåi xaä höåi àûúåc caãi thiïån, hoå vêîn caãm thêëy bõ àûáng ngoaâi lïì vaâ chûa nhêån àûúåc phêìn chñnh àaáng cuãa mònh trong sûå tùng trûúãng kinh tïë. Nhiïìu ngûúâi àaä àöí löîi cho ngûúâi giaâu vïì cuöåc khuãng hoaãng hiïån nay vaâ khöng hiïíu nöíi taåi sao ngûúâi ngheâo laåi phaãi chõu gaánh nùång naây. ÚÃ Teparak, möåt ngûúâi àûáng àêìu cöång àöìng dên cû úã àêy àaä noái thïm: Cuöåc khuãng hoaãng àaä xaãy ra quaá nhanh khiïën chuáng töi quaá böëi röëi, kinh hoaâng vaâ bi quan. Chuáng töi àaä bõ loaåi ra maâ khöng nhêån àûúåc lúâi giaãi thñch naâo caã. Nguöìn: Robb, Caroline (1998), Nhûäng hêåu quaã xaä höåi cuãa cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Suy nghô cuãa nhûäng cöång àöìng dên cû ngheâo. Taâi liïåu chuêín bõ cho cuöåc höåi thaão vïì cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ, thaáng Baãy 1998, IDS, Àaåi hoåc Sussex, Anh. Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 115

130 HÖÅP 5.9 Caác nöî lûåc giuáp àúä ngûúâi ngheâo cuãa Ngên haâng Thïë giúái Ngên haâng Thïë giúái àang giuáp caác chñnh phuã khöi phuåc sûå tùng trûúãng àïí giaãi quyïët nhûäng hêåu quaã xaä höåi cuãa cuöåc khuãng hoaãng; baão vïå nhûäng chi tiïu cöng cöång ûu tiïn cho ngûúâi ngheâo; tùng cûúâng chêët lûúång cuãa caác dõch vuå xaä höåi; caãi tiïën viïåc töí chûác vaâ taâi trúå cuãa caác quyä xaä höåi; cuãng cöë caác hïå thöëng an toaân xaä höåi daânh cho ngûúâi thêët nghiïåp vaâ ngûúâi cao tuöíi; giaãi quyïët nhûäng vêën àïì thïí chïë cöët loäi. Nhûäng hoaåt àöång cuãa Ngên haâng Thïë giúái göìm coá: ÚÃ Thaái Lan, möåt khoaãn vay trõ giaá 300 triïåu USD cho möåt dûå aán àêìu tû xaä höåi seä taâi trúå àïí taåo viïåc laâm cho ngûúâi ngheâo vaâ ngûúâi thêët nghiïåp thöng qua caác chûúng trònh tùng cûúâng lao àöång hiïån coá cuãa chñnh phuã; múã röång àaâo taåo cho ngûúâi thêët nghiïåp; höî trúå caác dûå aán baão hiïím y tïë daânh cho ngûúâi coá thu nhêåp thêëp, caác dûå aán cöång àöìng quy mö nhoã vaâ caác dûå aán chñnh phuã cêëp lúán hún; thiïët lêåp möåt hïå thöëng giaám saát àïí àaánh giaá taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng vaâ cuãa hoaåt àöång cöng cöång àöëi vúái ngûúâi ngheâo. Dûå tñnh khoaãn vay naây seä taåo ra khoaãng 1 triïåu thaáng viïåc laâm vaâ möåt khöëi lûúång àaâo taåo tûúng àûúng. Ngoaâi ra, möåt baãn àöì àõnh võ nhûäng vuâng ngheâo àoái trong caã nûúác seä àûúåc veä dûåa trïn caác söë liïåu thöëng kï àaä coá vaâ möåt àaánh giaá tham gia coá hïå thöëng trïn phaåm vi toaân quöëc, àêy seä laâ möåt àêìu vaâo quan troång àïí quyïët àõnh chñnh saách vïì caác cú cêëu baão àaãm an toaân. ÚÃ Inàönïxia, Ngên haâng Thïë giúái àaä cú cêëu laåi möåt söë aán àang coá àïí taái àõnh hûúáng tiïët kiïåm nhùçm höî trúå vïì thu nhêåp vaâ àaáp ûáng nhûäng nhu cêìu thiïët yïëu (khoaãng 320 triïåu USD). Möåt khoaãn vay àïí àiïìu chónh cú cêëu (SAL) trõ giaá 1 tyã USD seä bao göìm 1 phêìn àïí höî trúå ngûúâi ngheâo qua caác chûúng trònh viïåc laâm cöng cöång múã röång sûã duång nhiïìu lao àöång; caác hoaåt àöång àïí àaãm baão cung cêëp liïn tuåc nhûäng haâng hoaá thiïët yïëu vúái giaá caã tùng khöng nhiïìu; caác saáng kiïën àïí duy trò caác dõch vuå y tïë vaâ giaáo duåc cú baãn coá chêët lûúång. Àùåc biïåt, àïí àaãm baão tyã lïå treã em àïën trûúâng hoåc trong 9 nùm àêìu tiïn luön úã mûác cao, chñnh phuã seä cêëp caác quyä hoåc böíng cho 2,6 triïåu hoåc sinh trung hoåc cú súã khoá khùn nhêët. Möåt dûå aán giaãm ngheâo trõ giaá 275 triïåu USD cho caác vuâng nöng thön (Dûå aán phaát triïín Kecamatan) àaä àûúåc thöng qua vaâ möåt dûå aán tûúng tûå cuäng àang àûúåc chuêín bõ àïí giuáp àúä nhûäng ngûúâi ngheâo úã thaânh thõ. Àïí höî trúå caãi caách, caác cuöåc thaão luêån àang àûúåc tiïën haânh àïí nhùçm xem xeát möåt khoaãn vay àïí àiïìu chónh nöng nghiïåp. Ngên haâng Thïë giúái cuäng àaä tùng cûúâng hoaåt àöång tham gia vaâ phên tñch vïì vêën àïì ngheâo àoái àïí höî trúå hai hoaåt àöång naây vaâ seä giuáp taâi trúå bûúác tiïëp theo cuãa cuöåc khaão saát vïì àúâi söëng gia àònh úã Inàönïxia (IFLS). Àiïìu naây seä cho pheáp giaám saát àiïìu kiïån söëng cuãa nhûäng höå gia àònh àiïín hònh àaä àûúåc khaão saát vaâo nùm 1993 vaâ 1997, qua àoá giuáp àaánh giaá caác chiïën lûúåc àöëi phoá vúái khuãng hoaãng úã cêëp àöå gia àònh. ÚÃ Haân quöëc, khoaãn tiïìn trõ giaá 2 tyã USD maâ SAL àaä thöng qua vaâo thaáng Ba 1998 bao göìm möåt chûúng trònh quan troång vïì thõ trûúâng lao àöång vaâ hïå thöëng àaãm baão an toaân xaä höåi. Chûúng trònh naây sûã duång nhûäng biïån phaáp àïí tùng cûúâng tñnh linh hoaåt cuãa thõ trûúâng lao àöång trong khi múã röång phaåm vi baão hiïím thêët nghiïåp cho cöng nhên úã nhûäng xñ nghiïåp quy mö nhoã; caãi tiïën viïåc giaám saát ngheâo àoái vaâ baão àaãm nhûäng chi tiïu cuãa chñnh phuã liïn quan àïën ngûúâi ngheâo; vaâ caãi caách hïå thöëng hûu trñ. Möåt cuöåc höåi nghõ hoåp vaâo thaáng Baãy 1998 àaä têåp trung thaão luêån nhûäng baâi hoåc vïì kinh nghiïåm quöëc tïë trong caác chñnh saách vïì thõ trûúâng lao àöång. Möåt höåi nghõ khaác seä têåp trung vaâo caác chñnh saách àêìu tû quyä hûu trñ. Möåt SAL thûá hai trõ giaá 2 tyã USD seä giuáp thuác àêíy nhûäng caãi caách naây vaâ bùæt àêìu giaãi quyïët thùèng vêën àïì liïn quan àïën dõch vuå y tïë vaâ bao cêëp y tïë ÚÃ Philippin, ba khoaãn vay múái (trõ giaá 79 triïåu USD) àaä àûúåc thöng qua thaáng Ba 1998 àïí tùng cûúâng thu nhêåp cuãa ngûúâi ngheâo vaâ cung cêëp cho hoå nhûäng dõch vuå cú baãn. Hai khoaãn vay khaác vúái töíng trõ giaá 130 triïåu USD dûå tñnh seä àûúåc thöng qua nûãa cuöëi nùm 1998; nhûäng dûå aán naây taâi trúå cho phaát triïín cú súã haå têìng vaâ seä tùng cûúâng caác cú höåi viïåc laâm cuäng nhû khaã nùng sûã duång caác dõch vuå cú baãn àöëi vúái nhûäng àún võ haânh chñnh tûúng àöëi ngheâo cuãa nhaâ nûúác. Ngên haâng Thïë giúái àaä tiïën haânh möåt àúåt àaánh giaá xaä höåi khêín trûúng àïí xem xeát taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng, tûâ àoá tòm hiïíu caác chiïën lûúåc àöëi phoá vúái khuãng hoaãng. Àiïìu tra vïì àoái ngheâo trong nùm taâi chñnh 1999 seä dûåa trïn kïët quaã cuãa cuöåc Àiïìu tra vïì thu nhêåp vaâ chi tiïu nùm 1999 (FLES - àûúåc tiïën haânh ba nùm möåt lêìn) vaâ seä goáp phêìn vaâo viïåc thûåc hiïån súám cuöåc Àiïìu tra vïì ngheâo àoái haâng nùm. Àiïìu naây seä cung cêëp möåt phên tñch böí ñch vïì taác àöång ngùæn haån cuãa cuöåc khuãng hoaãng, àaánh giaá hiïåu quaã cuãa caác chñnh saách giaãm àoái ngheâo cuãa chñnh phuã vaâ àûa ra àõnh hûúáng chñnh saách cho tûúng lai. ÚÃ ã Malaixia. möåt khoaãn vay trõ giaá 300 triïåu USD daânh cho khu vûåc kinh tïë vaâ xaä höåi àûúåc duyïåt vaâo thaáng saáu 1998 seä höî trúå viïåc giaãm thùång dû taâi khoaá tûâ 2,5% xuöëng coân 0,5% GDP bùçng caách tùng cûúâng chi tiïu chñnh phuã daânh cho caác khu vûåc xaä höåi. Khoaãn vay naây nhùçm baão àaãm chi tiïu ngên saách daânh cho giaáo duåc, y tïë, cú súã haå têìng úã nöng thön, vaâ tùng cûúâng caác khoaãn chi cho caác chûúng trònh baão àaãm an toaân xaä höåi nhùçm höî trúå trûåc tiïëp cho ngûúâi ngheâo (böí sung chöî úã vaâ lûúng thûåc miïîn phñ) vaâ viïåc phên phöëi thu nhêåp thöng qua nhûäng khoaãn taâi trúå nhoã. Nhûäng vêën àïì daâi haån hún vïì viïåc baão àaãm àuã caác maång lûúái an toaân chñnh thûác vaâ cú cêëu chñnh phuã cuãa Quyä tiïët kiïåm cuãa cöng nhên seä àûúåc giaãi quyïët thöng qua möåt khoaãn Vay höî trúå kyä thuêåt vaâ hoaåt àöång cuãa khu vûåc kinh tïë vaâ xaä höåi. Ngoaâi ra. möåt CEM cuäng àang sùæp hoaân thaânh - caái àêìu tiïn laâ tûâ nùm Noá bao göìm àaánh giaá töíng quan vïì tònh traång ngheâo khöí vaâ hïå thöëng baão àaãm an toaân xaä höåi úã Malaixia, phên tñch xem ngûúâi ngheâo bõ taác àöång nhû thïë naâo búãi suy thoaái vaâ gúåi yá giaãi phaáp àïí giaãm búát taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng àöëi vúái ngûúâi ngheâo. ÚÃ Trung Quöëc, cöng viïåc àang tiïën haânh àïí àiïìu chónh thõ trûúâng lao àöång têåp trung vaâo caác chñnh saách cêìn thiïët àïí giaãi quyïët vêën àïì thêët nghiïåp. Trong khi vêën àïì naây àang trúã nïn hïët sûác nhûác nhöëi do caãi caách àûúåc tùng cûúâng trong khu vûåc doanh nghiïåp nhaâ nûúác, sûå suy giaãm cuãa töíng cêìu - seä trúã nïn töìi tïå hún do taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng khu vûåc - cuäng seä coá aãnh hûúãng. Möåt cuöåc höåi thaão seä baân vïì hiïåu quaã cuãa caác chñnh saách thõ trûúâng lao àöång chuã àöång vaâ thuå àöång trong viïåc giaãi quyïët caác vêën àïì viïåc laâm. 116 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

131 ÚÃ Campuchia, möåt nghiïn cûáu àang àûúåc tiïën haânh àïí xem xeát taác àöång cuãa cuöåc khuãng hoaãng khu vûåc àöëi vúái Campuchia vaâ Cöång hoaâ dên chuã nhên dên Laâo, trong àoá coá caã möåt phên tñch vïì aãnh hûúãng xaä höåi, àùåc biïåt thöng qua caác àaánh giaá nhanh vïì xaä höåi. Möåt saáng kiïën trong toaân khu vûåc seä àûúåc tiïën haânh àïí phên tñch caác vêën àïì vïì chñnh saách hûu trñ vaâ quaãn lyá. Thaáng Mûúâi möåt 1998, coá möåt cuöåc höåi thaão cuãa caác nûúác trong khu vûåc àïí xem xeát nhûäng vêën àïì chung vaâ lêåp ra chûúng trònh nghõ sûå cho thúâi gian túái. Tiïëp theo àoá seä laâ möåt cuöåc höåi thaão vaâo muâa xuên nùm 1999 vïì àiïìu haânh caác quyä hûu trñ úã Àöng AÁ. Nguöìn: Taâi liïåu cuãa Ngên haâng Thïë giúái. Giaám saát vaâ àaánh giaá hoaåt àöång cöng cöång laâ nhûäng muåc tiïu ngùæn haån rêët quan troång àïí baão àaãm rùçng nhûäng hiïåu quaã dûå tñnh seä àïën vúái nhûäng nhoám àûúåc ûu tiïn vaâ àïí taái thiïët caác chûúng trònh. Trong giai àoaån trung haån àïën daâi haån, viïåc giaám saát vaâ àaánh giaá naây seä giuáp àûa caác khu vûåc vaâ caác nhoám dên ngheâo hoaâ nhêåp vaâo quaá trònh phaát triïín. Têët caã caác chûúng trònh àïìu coá thïí thu lúåi tûâ viïåc giaám saát kïët húåp giûäa àõnh lûúång vaâ tham gia. Giaám saát tham gia àùåc biïåt hûäu ñch trong viïåc laâm tùng tñnh hiïåu quaã nhúâ tùng cûúâng sûå tham gia cuãa caã cöång àöìng vaâ laâm tùng tñnh hiïåu quaã thöng qua xem xeát kyä lûúäng viïåc sûã duång vaâ phên phöëi caác khoaãn trúå cêëp. Thöng tin cöng cöång cuäng giuáp nêng cao yá thûác traách nhiïåm. Àöëi vúái nhûäng chûúng trònh quan troång, àùåc biïåt nhûäng chûúng trònh chûa chùæc chùæn vïì hiïåu quaã taác àöång, viïåc àaánh giaá cêëu truác sûã duång caác höå gia àònh tham gia vaâ caác mêîu hònh quaãn lyá cuäng rêët quan troång àïí töëi àa hoaá lúåi ñch cuãa nhûäng nguöìn taâi nguyïn khan hiïëm. Chùèng haån, viïåc àaánh giaá cú cêëu coá khaã nùng giaãi quyïët vêën àïì hiïåu quaã ûu tiïn cuãa caác chûúng trònh cöng cöång, cung cêëp nhûäng khoaãn trúå cêëp múái cho giaáo duåc vaâ hiïåu quaã cuãa viïåc ûu tiïn theo khu vûåc àõa lyá nhùçm laâm giaãm àoái ngheâo. Chuá thñch 1. Phêìn naây do Ahuja vaâ nhûäng ngûúâi khaác ruát ra (1997). 2. Ngên haâng Thïë giúái (1993a), Birdsall vaâ Sabot (1993); Teranishi úã Aoki, vaâ nhûäng ngûúâi khaác (1996). 3. Ngên haâng Thïë giúái (1995), Baáo caáo phaát triïín thïë giúái; Ngên haâng Thïë giúái (1996a), Sûå tham gia cuãa cöng nhên trong sûå tùng trûúãng Àöng AÁ. 4. Xem Kim vaâ Topel (1995). 5. Xem Ranis (1995). 6. Sau khi kiïím soaát àûúåc thu nhêåp vaâ caác yïëu töë khaác (mùåc duâ úã lnàönïxia àiïìu naây thûúâng phaãn aánh phêìn naâo sûå tùng trûúãng thu nhêåp nhanh vaâ sûå phaãn ûáng chêåm àöëi vúái tyã lïå tûã vong. Xem Filmer vaâ Pritchett (1997): lnàönïxia vêîn laâ möåt nûúác ngoaåi lïå (coá tyã lïå tûã vong cuãa treã em cao) sau khi kiïím soaát àûúåc thu nhêåp; Philippin vaâ Haân Quöëc laâ nhûäng nûúác ngoaåi lïå tiïu cûåc sau khi kiïím soaát àûúåc thu nhêåp vaâ nhûäng yïëu töë khaác, göìm caã giaáo duåc cho phuå nûä vaâ sûå bêët bònh àùèng. 7. Vinod vaâ nhûäng ngûúâi khaác (1997). Coá phaãi pheáp maâu nhiïåm cuãa moåi ngûúâi? Sûå trúã laåi cuãa àoái ngheâo vaâ bêët bònh àùèng úã Àöng AÁ. 8. Jalan vaâ Ravallion (1998), Spatial Poverty Trap?. 9. Nhûäng so saánh naây cuäng khöng tñnh àïën nhûäng vêën àïì nhû nhûäng mûác àöå tûúng àûúng vaâ nhûäng caách biïåt trong giaá sinh hoaåt cuãa khu vûåc. Ngoaâi ra, cuöåc thaão luêån coân xeát túái hïå söë Gini caã vïì mùåt phên phöëi thu chi. Nhòn chung, do phên phöëi thu nhêåp thûúâng thiïëu cöng bùçng hún laâ phên phöëi chi, nhûäng so saánh naây chó coá giaá trõ vïì trõ söë cuãa cuâng möåt khaái niïåm (vñ duå, theo thúâi gian). Tûúng tûå nhû vêåy. chuáng ta cuäng tñnh àïën nhûäng sûå phên phöëi trong möîi höå gia àònh vaâ àêìu ngûúâi, maâ möåt lêìn nûäa laåi hoaân toaân khöng tûúng ûáng. Nhûäng con söë naây chó nïu ra nhûäng xu thïë. 10. Sûå phên tñch tiïìn àïì cho cuöåc àiïìu tra nùm 1997 àaä tùng tûâ 45,1 nùm Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 117

132 1994 túái 49,6 nùm 1997 theo hïå söë Gini àöëi vúái thu nhêåp theo höå gia àònh. Nhûäng söë tuyïåt àöëi khöng àïí so saánh vúái nhûäng dûä liïåu àûa ra trong baãng 5.4; àêy laâ nhûäng hïå söë Gini vïì chi tiïu theo àêìu ngûúâi, nhûng nhûäng xu thïë vaâ têìm quan troång cuãa thay àöíi àïìu gêìn nhû nhau. 11. Khöng thïí xem xeát nhûäng sûå gia tùng bêët bònh àùèng maâ boã qua sûå àoái ngheâo dai dùèng trong möåt mûác thu nhêåp bònh quên àaä êën àõnh. Quaá trònh cên àöëi thu nhêåp trung bònh tûâ möåt khoaãn chuyïín khoaãn tûâ möåt caá nhên nùçm trïn mûác ngheâo seä laâm tùng sûå bêët bònh àùèng chûá khöng aãnh hûúãng túái tònh traång ngheâo. 12. Galenson (1992). 13. Ngên haâng Thïë giúái (1996a). Sûå tham gia cuãa cöng nhên vaâo sûå tùng trûúãng Àöng AÁ. 14. Dûåa trïn caác baãn àiïìu tra cuãa Traåm dûå baáo biïën chuyïín xaä höåi cuãa Filipino àaánh giaá vïì tònh traång àoái ngheâo. 15. Robb, Caroline M. Nhûäng aãnh hûúãng xaä höåi cuãa cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ: Nhûäng sûå àaánh giaá vïì caác cöång àöìng ngheâo. Baâi phaát biïíu cho höåi thaão vïì cuöåc khuãng hoaãng Àöng A,Á IDS, Trûúâng àaåi hoåc Sussex, Anh, thaáng Saáu Xem Ngên haâng Thïë giúái (1990). Baáo caáo phaát triïín thïë giúái Sûå dûå àoaán cuãa Ravallion vaâ Chen (1998). Phûúng phaáp naây àoâi hoãi phaãi cêåp nhêåt dûä liïåu cuãa höå gia àònh cho nùm 1995 bùçng caách sûã duång mûác tùng trûúãng thûåc tïë hoùåc ûúác tñnh trong tiïu duâng bònh quên hoùåc thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi, song giaã sûã khöng coá sûå thay àöíi vïì phên phöëi kïí tûâ cuöåc àiïìu tra gêìn àêy nhêët. Àoá laâ caác cuöåc àiïìu tra gêìn àêy nhû: lnàönïxia (1996), Malaisia (1995), Philippin (1994), vaâ Thaái Lan (1992). Tiïëp theo laâ möåt loaåt caác dûå toaán vïì sûå phên phöëi töíng thïí àûúåc triïín khai bùçng caách giaã duå rùçng nhûäng giaá trõ thay thïë cho tùng trûúãng trong mûác tiïu duâng hoùåc thu nhêåp trung bònh vaâ mûác àöå bêët bònh àùèng. Ûúác tñnh sûå thay àöíi bêët bònh àùèng theo nhûäng chuyïín àöíi trong tham söë phên phöëi Lorens àaåt àûúåc sûå thay àöíi phêìn trùm naâo àoá trong tham söë Gini. 18. Kõch baãn naây àûúåc Benu Bidani xêy dûång nhû möåt phêìn cuãa cöng viïåc àang àûúåc thûåc hiïån vïì àoái ngheâo úã lnàönïxia. Ngûúäng àoái ngheâo duâng trong kõch baãn naây khaác hoaân toaân vúái ngûúäng ngheâo trïn thïë giúái vúái 1USD/ngaây theo thúâi giaá nùm Àïí hiïíu chi tiïët hún. xem Ngûúâi ngheâo trong cuöåc khuãng hoaãng úã lnàönïxia, Mimeo, Ngên haâng Thïë giúái, Ngûúâi ngheâo trong cuöåc khuãng hoaãng lnàönïxia, Ngên haâng Thïë giúái, thaáng Taám Xem Ngên haâng Thïë giúái (1990), Baáo caáo phaát triïín thïë giúái 1990, chûúng Xem Sarel: Thûåc tïë cho thêëy hiïåu quaã àêìu tû tùng úã lnàönïxia trong mêëy thêåp kyã qua. 22. Cöng trònh nghiïn cûáu vïì Myä phaát hiïån thêëy naån thêët nghiïåp àaä phûúng haåi khöng àïìu túái ngûúâi ngheâo (Blinder vaâ Blank). Nhûäng aãnh hûúãng tûúng tûå coá thïí giaãi thñch sûå gia tùng bêët bònh àùèng coá liïn quan túái suy thoaái kinh tïë úã Myä Latinh. 23. Blejer vaâ Guerrero (1991): Ferreira vaâ Litchfield (1997). 24. Baáo Banking with the Poor Network Newsletter, söë 11, thaáng Saáu 1998, trang 1-8. Nïìn taãng cho sûå húåp taác phaát triïín, Brisbane. 25. Xem Wood, Pissarides vaâ Tan vaâ nhûäng baâi trong têåp saách cuãa WBER. 26. Xem Baáo caáo phï chuêín vïì dûå aán giaãm àoái ngheâo úã Têy Nam (thaáng Nùm 1995) vaâ Dûå aán giaãm àoái ngheâo úã vuâng nuái Qinba (thaáng Nùm 1997). 27. Àiïìu naây do mûác tiïu thuå gaåo trïn àêìu ngûúâi khöng thay àöíi nhiïìu trong caác mûác chi tiïu (15% dên söë ngheâo 118 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

133 nhêët tiïu thuå khöëi lûúång 13% gaåo). Vò thïë phêìn gaåo bao cêëp àoá daânh cho ngûúâi ngheâo (vaâ sûå roâ ró sang nhûäng ngûúâi khöng phaãi ngheâo) khöng khaác vúái phêìn chuyïín thaânh tiïìn mùåt. 28. Trong chûúng trònh nhùçm vaâo ngûúâi ÊËn Àöå ngheâo àaä daânh 6-7 rupi àïí chuyïín 1 rupi cho möåt höå gia àònh ngheâo. Radhakrishna vaâ Subbarao (1997). 29. Xem Ravallion (1998), Appraising Workfare Progams. 30. Xem Subbarao, vaâ nhûäng taác giaã khaác, Pencavel (1995) vaâ Ngên haâng Thïë giúái (1996a), Sûå tham gia cuãa cöng nhên vaâo sûå tùng trûúãng Àöng AÁ. 32. Ngên haâng Thïë giúái (1996a); Sûå tham gia cuãa cöng nhên vaâo sûå tùng trûúãng Àöng AÁ. 33. Xem Ngên haâng Thïë giúái (1993). lnàönïxia; Chi tiïu cöng cöång, giaá caã vaâ ngûúâi ngheâo. 34. Robert Wade, Àiïìu haânh cú súã haå têìng: Nhûäng vêën àïì töí chûác trong vêån haânh vaâ baão dûúäng caác kïnh tûúái tiïu, Ngên haâng Thïë giúái. 35. Caác cöng viïåc ban àêìu trong nghiïn cûáu thïí chïë trong vuâng cuãa caác nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái vaâ nhoám nghiïn cûáu. 36. Baáo caáo phaát triïín thïë giúái, Carol Graham, Nhûäng thõ trûúâng tû nhên cho caác haâng hoaá cöng cöång: Nêng cao cöí phêìn trong caác cuöåc caãi caách kinh tïë, Baáo cuãa Viïån Brookings, Washington D.C., Xem Narayan vaâ Ebbe, Àûúng àêìu vúái cuöåc khuãng hoaãng. Baãn toám lûúåc vïì nhûäng sûå thñch ûáng vúái naån àoái ngheâo vaâ sûå bêët an trong böën cöång àöìng ngheâo àö thõ. Nghiïn cûáu ESD vaâ Monograph söë 7, Tûâ khuãng hoùng kinh tïë túái khuãng hoaãng xaä höåi 119

134 Chûúng saáu Möi trûúâng trong cún khuãng hoaãng: Möåt bûúác giêåt luâi hay con àûúâng múái ài lïn? Bill Wong biïët rùçng öng laâ ngûúâi ài tiïn phong khi öng múã möåt nhaâ maáy kyä thuêåt cao úã Borne thuöåc tónh Sarawak xa xöi cuãa Malaisia vaâo àêìu nùm Öng khöng bao giúâ àoaán trûúác àûúåc rùçng 18 thaáng sau, nhaâ maáy trõ giaá 115 triïåu àö la cuãa öng seä ngêåp chòm trong maân khoái tûâ nhûäng àaám chaáy rûâng lúán nhêët trong lõch sûã. Chó söë ö nhiïîm khöng khñ ào àûúåc laâ hún úã möåt thang àöå maâ söë ào hún 301 bõ coi laâ nguy hiïím - laâm cho möåt nûãa trong söë 800 cöng nhên viïn ngûúâi àõa phûúng cuãa Wong phaãi nghó viïåc. Duâ sao ngûúâi ta cuäng chùèng cêìn hoå nûäa; khoái muâ daây àùåc laâm sên bay vaâ caãng úã vuâng Kuching gêìn àêëy bõ àoáng cûãa, khiïën Wong khöng thïí naâo àûa àûúåc haâng cuãa mònh túái khaách haâng. Nhaâ maáy cùæt giaãm xuöëng coân möåt ca, vaâ cöng nhên naâo àïën ài laâm seä nhêån àûúåc tiïìn thûúãng vaâ bûäa ùn miïîn phñ vò giaá thûåc phêím tùng voåt lïn 500%. Vêën àïì cuãa öng Wong chó laâ möåt phêìn nhoã trong sûå thiïåt haåi àang tùng lïn maâ Àöng Nam AÁ phaãi àöëi mùåt tûâ thaãm hoaå möi trûúâng do nhûäng cún chaáy rûâng lúán úã Inàönïsia gêy nïn. Toaân böå hêåu quaã coá leä seä khöng lûúâng hïët àûúåc trong möåt thêåp kyã túái hay lêu hún nûäa. - Murray Hiebert vaâ caác taác giaã khaác, Lûãa trïn trúâi, Taåp chñ Far Eastern Economic Review, ngaây 9 thaáng Mûúâi Trong nhûäng nùm trûúác khuãng hoaãng, ngûúâi dên vuâng Àöng AÁ bùæt àêìu nhêån thêëy rùçng chñnh saách cûá tùng trûúãng bêy giúâ, coân doån deåp sau àaä dêîn àïën viïåc phaãi traã giaá cao vïì möi trûúâng. Nhiïìu ngûúâi dên thaânh phöë àaä mùæc caác bïånh àûúâng hö hêëp vaâ caác bïånh liïn quan àïën àûúâng hö hêëp hay chïët yïíu do hêåu quaã cuãa chêët lûúång khöng khñ keám. Viïåc mêët rûâng àaä phaá huyã möi trûúâng söëng tûå nhiïn, 120

135 goáp phêìn laâm àêët bõ xoái moân vaâ laâm tùng mûác taân phaá cuãa nhûäng cún luä luåt. Sûå ö nhiïîm vïì nûúác àe doaå nùng suêët ngaânh nöng nghiïåp àûúåc tûúái tiïu vaâ ngaânh thuyã saãn, laâm tùng chi phñ cuãa caác nhaâ maáy cöng nghiïåp, gêy nguy hiïím cho con ngûúâi, àùåc biïåt laâ treã sú sinh vaâ thiïëu nhi. Vêën àïì möi trûúâng caâng trúã nïn xêëu ài vaâo nùm 1997 do möåt cún haån haán nùång nïì vaâ nhûäng vuå chaáy rûâng nghiïm troång úã Inàönïsia. Nïëu khöng coá nhûäng thay àöíi vïì cú baãn, dûúâng nhû chùæc chùæn laâ caác vêën àïì möi trûúâng seä ngaây caâng trêìm troång do hêåu quaã cuãa tùng trûúãng kinh tïë liïn tuåc vaâ àö thõ hoaá. Sûå nhêån biïët naây àaä thuác àêíy nhûäng cöë gùæng trong toaân khu vûåc nhùçm caãi thiïån viïåc quaãn lyá möi trûúâng. Hiïån giúâ, vêën àïì laâ liïåu cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh úã Àöng AÁ coá laâm giaãm nhûäng cöë gùæng àoá khöng, hay noá seä mang laåi möåt cú höåi àïí khu vûåc ài theo möåt con àûúâng töët hún trong tûúng lai. Chûúng naây seä nhêën maånh àïën nhûäng khaã nùng maâ caác nûúác Àöng AÁ gùåp phaãi vaâ gúåi yá nhûäng caách àaão ngûúåc nhûäng xu hûúáng trûúác àêy maâ khöng laâm töín haåi àïën triïín voång phuåc höìi kinh tïë vaâ tùng trûúãng trong tûúng lai. Nhûäng hêåu quaã trûúác mùæt cuãa cuöåc khuãng hoaãng laâ coá lúåi cho möi trûúâng. Viïåc giaãm maånh vïì thu nhêåp vaâ saãn phêím cöng nghiïåp àaä laâm giaãm àaáng kïí sûå ö nhiïîm nûúác vaâ khöng khñ do xe cöå vaâ cöng nghiïåp gêy nïn. Giaá caã göî vaâ nhiïìu taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác àaä haå nhiïìu trïn thõ trûúâng thïë giúái, laâm giaãm lúåi nhuêån tûâ saãn xuêët hiïån taåi vaâ laâm tùng phêìn tiïìn lúâi coá thïí kiïëm àûúåc nïëu lui viïåc saãn xuêët vaâo tûúng lai. Caác àiïìu chónh ngùæn haån naây àuáng vúái nhûäng gò maâ ngûúâi ta àaä biïët vïì taác àöång möi trûúâng cuãa caác cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë trûúác àoá (vñ duå, cuöåc khuãng hoaãng núå cuãa Myä Latinh vaâo nhûäng nùm 1980, sûå suåp àöí cuãa chuã nghôa xaä höåi Àöng Êu vaâ Trung AÁ vaâo àêìu nhûäng nùm 1990, vaâ cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh Mïhicö nùm 1995). Tuy nhiïn, nhiïìu nhaâ quan saát àang lo ngaåi rùçng sûå suy thoaái keáo daâi coá thïí seä laâm tùng sûác eáp àöëi vúái nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Viïåc laâm giaãm vaâ thu nhêåp thêëp ài úã thaânh thõ seä buöåc nhûäng ngûúâi söëng úã vuâng ven àö quay trúã vïì vuâng nöng thön, vaâ àiïìu naây seä laâm tùng voåt sûå chuyïín àöíi tûâ àêët rûâng thaânh àêët tröìng troåt, àöìng thúâi tùng thïm sûå cùng thùèng àöëi vúái nhûäng taâi nguyïn quan troång nhû àaân caá vaâ nguöìn nûúác. Hêåu quaã cuãa ngheâo àoái vaâ tuyïåt voång seä trêìm troång thïm qua nhûäng thay àöíi vïì giaá tûúng ûáng nïëu cuöåc khuãng hoaãng dêîn àïën viïåc suåt giaá maånh cuãa tyã giaá höëi àoaái. Sûå suåt giaá coá thïí laâm tùng thu nhêåp coá àûúåc tûâ viïåc khai thaác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû rûâng vaâ khoaáng saãn àïí traã núå vaâ duy trò tiïu duâng. Cuöëi cuâng, ngên saách cöng cöång daânh cho quaãn lyá möi trûúâng coá thïí bõ cùæt giaãm maånh vò möëi quan têm vïì möi trûúâng seä bõ nhûäng àoâi hoãi chi tiïu khaác vaâ chi ngên saách cho viïåc taái cú cêëu taâi chñnh lêën aát. Nhûäng nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách phaãi ûu tiïn viïåc phuåc höìi tùng trûúãng. Chó khi phaãi traã möåt giaá àùæt ngûúâi ta múái nhêån ra cêìn caãi thiïån möi trûúâng do hêåu quaã cuãa cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë vaâ viïåc giaãm tùng trûúãng. Viïåc höìi phuåc laåi sûå tùng trûúãng kinh tïë laâ rêët quan troång nhùçm laâm àaão ngûúåc laåi sûå suy giaãm thu nhêåp, giaãm àoái ngheâo vaâ thiïët lêåp möåt sûå thùng bùçng thñch húåp giûäa con ngûúâi vaâ möi trûúâng. Tuy nhiïn, sûå ûu tiïn naây àöëi vúái tùng trûúãng khöng hùèn laâ khöng tûúng húåp vúái caác kïë hoaåch baão vïå möi trûúâng. Caác khña caånh möi trûúâng cuãa cuöåc khuãng hoaãng. Cuöåc khuãng hoaãng vïì kinh tïë vaâ taâi chñnh úã Àöng AÁ coá möåt taác àöång möi trûúâng lúán hún so vúái caác cuöåc khuãng hoaãng tûúng tûå àaä tûâng xaãy ra trïn thïë giúái vò nhûäng hêåu quaã tñch tuå tûâ viïåc quaãn lyá yïëu keám nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn trong quaá khûá vaâ möåt cún haån haán nùång nïì trïn nhiïìu vuâng trong khu vûåc. Hêåu quaã cuãa àúåt haån haán nghiïm troång nhêët úã Inàönïsia, vuâng kinh tïë nöng nghiïåp lúán nhêët úã Àöng Nam AÁ. Taåi àêy, muâa maâng Möi trûúâng trong cún khuãng hoaãng: Möåt bûúác giêåt luâi hay con àûúâng múái ài lïn? 121

136 thêët baát vaâ têm lyá khuãng hoaãng nùång nïì trong nhiïìu cöång àöìng vuâng nöng thön àaä laâm trêìm troång thïm sûå suy giaãm viïåc laâm vaâ thu nhêåp úã vuâng thaânh phöë. Hún thïë nûäa, cún haån haán kïët húåp vúái viïåc quaãn lyá rûâng töìi tïå úã Kalimantan vaâ Sumatra àaä dêîn àïën nhûäng vuå chaáy rûâng lan röång vaâ keáo daâi. Nhûäng àaám chaáy naây khöng nhûäng phaá huyã rûâng maâ coân laâm lan röång khöng khñ ö nhiïîm ra nhiïìu vuâng úã Àöng Nam AÁ, coá khaã nùng laâm chïët nhiïìu ngûúâi vaâ gêy thïm nhiïìu ca nhiïîm bïånh hö hêëp (xem höåp 6.1). Viïåc khuãng hoaãng kinh tïë vaâ taâi chñnh nöí ra vaâ ngaây caâng trúã nïn trêìm troång laâ do nhûäng sai lêìm sêu xa trong chñnh saách kinh tïë cuãa caác nûúác trong khu vûåc hay khöng vêîn àang coân laâ vêën àïì gêy tranh caäi. Tuy nhiïn, sûå kïët húåp giûäa khuãng hoaãng kinh tïë, haån haán vaâ chaáy rûâng àaä laâm nöíi bêåt sûå yïëu keám cuãa caác thiïët chïë vaâ chñnh saách àûúng thúâi vïì viïåc quaãn lyá nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ vêën àïì möi trûúâng. Nhûäng vñ duå dûúái àêy seä minh hoaå vêën àïì naây. ˆ Möåt söë vuâng cuãa Inàönïsia, àùåc biïåt laâ vuâng àöng àaão Java vaâ caác àaão bïn ngoaâi, luön luön úã trong tònh traång bõ haån haán. Nhiïìu hïå thöëng tûúái tiïu, khu dûå trûä nguä cöëc vaâ maång lûúái phên phöëi, chûúng trònh taåo viïåc laâm vaâ caác cú chïë khaác àaä àûúåc phaát triïín àïí haån chïë hêåu quaã haån haán vaâ trúå giuáp nhûäng núi bõ aãnh hûúãng. Tuy nhiïn, viïåc laåm duång caác nguöìn nûúác kïët húåp vúái viïåc àöí bûâa baäi nûúác thaãi cöng nghiïåp vaâ sinh hoaåt coá nghôa laâ saãn xuêët cöng nghiïåp vaâ nöng nghiïåp trúã nïn dïî coá nguy cú bõ thiïëu nûúác. Caác chûúng trònh vaâ chñnh saách giaãm ngheâo khöí bõ giaán àoaån búãi sûå eo heåp vïì kinh tïë vaâ taâi chñnh cuäng nhû sûå thiïëu huåt vïì nùng lûåc thïí chïë. ˆ Quaãn lyá yïëu keám nguöìn nûúác àaä trúã thaânh möåt vêën àïì ngaây caâng nghiïm troång úã Thaái Lan. ÚÃ caác vuâng nûúác àêìu nguöìn chñnh, viïåc chùåt phaá rûâng àaä laâm thay àöíi mö hònh doâng chaãy theo tûâng muâa vaâ hïå thöëng tûúái tiïu àûúåc múã röång quaá khaã nùng caác nguöìn nûúác söng coá thïí HÖÅP 6.1 Chaáy rûâng: Möåt triïåu chûáng cuãa caác vêën àïì sêu xa hún Àöng Nam AÁ bõ hai cuá àêëm trong muâa Heâ Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh lan traân nhanh choáng cuâng vúái khuãng hoaãng möi trûúâng khi nhûäng vuå chaáy rûâng buâng lïn khöng kiïím soaát nöíi, nhêån chòm trong ngoån lûãa hún heác ta rûâng úã lnàönïxia, vaâ phuã möåt maân khoái daây àùåc úã nhiïìu vuâng röång lúán úã Àöng Nam AÁ. Khoái tröån lêîn vúái khöng khñ ö nhiïîm tûâ xe cöå vaâ caác nguöìn khaác, gêy nïn sûå huyã hoaåi nghiïm troång vïì sûác khoeã, xaä höåi vaâ kinh tïë Caác dûå àoaán cho rùçng hún 7 triïåu ngûúâi dên àaä bõ aãnh hûúãng búãi lúáp khoái muâ ö nhiïîm, gêy nïn caác vuå chïët non vaâ caác bïånh nùång vïì àûúâng hö hêëp nhû hen, viïm phïë quaãn cuäng nhû caác vêën àïì sûác khoeã khaác, kïí caã bïånh àau mùæt vaâ bïånh phaát ban ngoaâi da. Àöìng thúâi cuäng phaãi traã giaá nhiïìu vïì mùåt kinh tïë; mêët maát lúán vïì ngaânh göî úã Kalimantan, sûå suy giaãm àïën 30% vïì du lõch úã Singapo vaâ Malaysia vaâ úã lnàönïxia thò coân hún thïë nûäa. Hún chuyïën bay phaãi huyã boã do sên bay bõ àoáng cûãa vò khoái. Caác vuå chaáy laâ triïåu chûáng cuãa sûå yïëu keám trong quaãn lyá vaâ chñnh saách vïì rûâng cuäng nhû caác quy àõnh vïì chuyïín àöíi àêët àai thaânh àêët sûã duång cho caác muåc tiïu thûúng maåi khaác. Nhûäng cún chaáy rûâng múái àêìu chó laâ nhûäng vuå àöët rûâng coá kiïím soaát, möåt viïåc laâm phöí biïën cuãa nöng dên àïí phaát quang àêët canh taác. Cún haån haán khùæc nghiïåt do El Nino gêy ra àaä laâm cho vuå chaáy lan röång túái khu vûåc rûâng tröìng vaâ vuâng rûâng nguyïn sinh, àöìng coã vaâ vuâng moã Caác vuå chaáy rûâng cho thêëy roä nhûäng vêën àïì cú baãn vïì cú cêëu cuãa nïìn kinh tïë chêu AÁ. Chuáng buöåc caác nhaâ laänh àaåo chñnh trõ phaãi nhòn nhêån caái giaá phaãi traã cho caách laâm ùn hiïån nay cuãa caác cöng ty göî vaâ caác nöng trûúâng. Hún nûäa, chuáng coân taåo àiïìu kiïån àïí tiïën haânh nhûäng caãi caách trong viïåc sûã duång àêët, biïën àêët rûâng thaânh àêët canh taác, biïån phaáp phaát quang diïån tñch vaâ tùng thïm nöî lûåc cûúäng chïë nhûäng quy àõnh haån chïë hiïån nay vïì möi trûúâng. Mùåc duâ viïåc duâng lûãa àïí phaát quang àêët nöng nghiïåp laâ traái vúái luêåt phaáp, úã lnàönïxia nùm 1995, caác nhaâ chûác traách ngaânh lêm nghiïåp vaâ nöng nghiïåp khöng àûúåc chñnh phuã cam kïët vaâ cêëp ngên saách àïí thûåc hiïån viïåc nghiïm cêëm vaâ ngùn chùån möåt caách coá hiïåu quaã hoùåc xûã phaåt nhûäng ngûúâi vi phaåm. Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. cung cêëp. Caác khu àö thõ àöng àuác àaä laâm ö nhiïîm nguöìn nûúác cêìn cho nhûäng ngûúâi úã cuöëi nguöìn. ÚÃ caác vuâng ven biïín, rûâng àûúác bõ mêët ài vaâ thuöëc trûâ sêu sûã duång sai quy tùæc àe doaå tûúng lai cuãa ngaânh nuöi töm àaä möåt thúâi rêët phaát triïín. Haån haán vaâ cún söët kinh tïë nùång nïì àaä laâm caác vêën àïì naây trúã nïn nghiïm troång hún àuáng vaâo luác chñnh phuã vaâ ngûúâi dên Thaái Lan hy voång dûåa hún nûäa vaâo nöng nghiïåp àïí 122 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

137 tùng thu nhêåp vaâ xuêët khêíu. ˆ Nhiïìu thaânh phöë úã Àöng Nam AÁ àang phaãi chõu àûång naån Ö nhiïîm khöng khñ nùång nïì. Nguöìn thaãi buåi höîn húåp chuã yïëu laâ caác xe taãi, xe buyát chaåy dêìu àiïden, mötö chaåy àöång cú hai kyâ vaâ viïåc àöët dêìu hoaã trong sinh hoaåt. Viïåc giaãm ö nhiïîm khöng khñ àoâi hoãi nöî lûåc triïåt àïí nhùçm thûåc hiïån biïån phaáp xûã phaåt nhûäng ngûúâi gêy ra ö nhiïîm, ngoaâi ra phaãi baão àaãm rùçng giaá xùng dêìu vaâ caác biïån phaáp kinh tïë khaác taåo ra möåt caách chñnh xaác nhûäng chi phñ xaä höåi vïì möi trûúâng. Trûúác mùæt cuöåc khuãng hoaãng àaä laâm giaãm nheå mêåt àöå xe cöå vaâ ö nhiïîm, do caác hoaåt àöång kinh tïë giaãm xuöëng. Tuy nhiïn, nhûäng biïån phaáp lêu daâi bõ ngùn caãn do chñnh phuã khöng muöën àiïìu chónh giaá caã xùng dêìu vaâ yïu cêìu caác chuã phûúng tiïån giao thöng thay àöíi haânh vi cuãa mònh, mùåc duâ nhûäng thay àöíi naây coá thïí tiïët kiïåm taâi chñnh àaáng kïí vïì mùåt trung haån vaâ daâi haån. ˆ Coá nhûäng möëi lo ngaåi lúán laâ sûå mêët giaá tiïìn tïå àaáng kïí seä àêíy nhanh töëc àöå chùåt phaá rûâng nhiïåt àúái lêu nùm nhùçm thu lúåi trûúác mùæt vaâ tröìng nhûäng loaåi cêy thay thïë coá giaá trõ kinh tïë cao hún. Sûå yïëu keám ngay trong caác cú quan coá traách nhiïåm vïì taâi nguyïn rûâng kïët húåp vúái mûác cûúác phñ vaâ thuïë thêëp trûúác àêy trong khai BIÏÍU ÀÖÌ 6.1 Nhûäng nguyïn nhên chung dêîn àïën khuãng hoaãng kinh tïë úã Àöng AÁ vaâ caác vêën àïì möi trûúâng thaác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn naây àaä dêîn túái viïåc quaãn lyá sai lïåch trïn quy mö lúán. Vêën àïì naây coá thïí coân trúã nïn töìi tïå hún do nhûäng aáp lûåc nhêët thúâi àöëi vúái nhûäng nguöìn thu trûúác mùæt. Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh Àöng AÁ vaâ vêën àïì möi trûúâng coá cuâng nhûäng nguyïn nhên giöëng nhau. Àoá laâ tùng trûúãng nhanh maâ khöng coá sûå baão vïå caác chñnh saách vaâ sûå quaãn lyá thñch húåp (xem biïíu àöì 6.1). Trong khu vûåc taâi chñnh, nùng lûåc cuãa caác cú quan quaãn lyá vaâ chñnh saách khöng theo kõp sûå tùng trûúãng cuãa lûu chuyïín vöën vaâ caác khoaãn cho vay. Trong cuöåc chiïën baão vïå möi trûúâng, sûå tùng trûúãng vûúåt quaá caã khaã nùng hêëp thuå cuãa möi trûúâng lêîn töëc àöå maâ caác chñnh saách vaâ thïí chïë coá thïí ûáng phoá vúái caác thûã thaách múái. Sûå thöng àöìng giûäa möåt söë cú quan chñnh phuã vaâ caác böå phêån cuãa khu vûåc tû nhên gêy sûác eáp àöëi vúái caác cú quan coá traách nhiïåm cung cêëp ngên saách bao cêëp, tñn duång chó àõnh vaâ miïîn tuên thuã theo quy àõnh, vaâ laâm giaãm nùng lûåc thûåc thi nhûäng tiïu chuêín thêån troång thñch húåp vaâ hoaåt àöång töët. Nhû trong vñ duå dûúái àêy, lêm nghiïåp Àöng AÁ phaát triïín rêët keám xeát theo mûác àöå hoaâ nhêåp vúái caác nïìn kinh tïë quöëc gia, trònh àöå kyä thuêåt vaâ hiïåu quaã kinh BIÏÍU ÀÖÌ 6.2 Àöng AÁ àang chùåt phaá rûâng nhanh hún bêët cûá núi naâo khaác Tyã lïå % rûângnhiïåt àúái bõ chùåt phaá trong khu vûåc, Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. Nguöìn: WRI, 1998 Möi trûúâng trong cún khuãng hoaãng: Möåt bûúác giêåt luâi hay con àûúâng múái ài lïn? 123

138 tïë, caác hoaåt àöång vïì möi trûúâng vaâ chêët lûúång quaãn lyá 1. Söë diïån tñch rûâng maâ chêu AÁ àaä mêët ài trong 30 nùm vûâa qua nhiïìu hún bêët cûá khu vûåc naâo trïn thïë giúái (xem biïíu àöì 6.2). Chñnh saách lêm nghiïåp trong khu vûåc àaä khöng àaánh giaá hïët àûúåc sûå quyá hiïëm vïì taâi nguyïn rûâng vaâ, vò thïë, àaä àûa ra caác biïån phaáp khuyïën khñch khöng àuã thñch húåp àïí baão vïå rûâng. Mûác lïå phñ thêëp àaánh vaâo möîi göëc cêy àaáng ra phaãi tñnh vaâo tiïìn thu trong viïåc khai thaác göî. Àoá laâ vêën àïì nghiïm troång nhêët vò chuáng khuyïën khñch chùåt phaá rûâng vaâ dêîn àïën viïåc laâm ngheâo ài nhûäng cöång àöìng söëng dûåa vaâo rûâng. ÚÃ Inàönïsia, lûúång göî thu hoaåch haâng nùm coá thïí duy trò lêu daâi ûúác tñnh vaâo khoaãng 22 triïåu meát khöëi, nhûng saãn lûúång thûåc tïë rûâng haâng nùm àaä vûúåt quaá 40 triïåu meát khöëi. Hún thïë nûäa, nhûäng quy àõnh quaãn lyá àêët, àùåc biïåt laâ nhûäng quy àõnh coá liïn quan àïën viïåc chuyïín àöíi rûâng thaânh nhûäng muåc tiïu sûã duång khaác nhû thaânh àöìn àiïìn tröìng cêy vaâ hoa mêìu, phêìn lúán laâ keám hiïåu quaã. Vò thïë, nhûäng hêåu quaã kïët húåp cuãa haån haán vaâ khuãng hoaãng kinh tïë àaä laâm löå roä nhûäng yïëu keám töìn taåi trûúác àêy trong chñnh saách möi trûúâng vaâ thïí chïë, cuäng nhû con bïånh lêy lan vïì taâi chñnh àaä àïí löå sûå yïëu keám cú baãn cuãa caác hïå thöëng taâi chñnh Àöng AÁ. Sûå khöng öín àõnh vïì taâi chñnh àaä taác àöång lúán trûåc tiïëp vaâ dïî thêëy àïën caác hoaåt àöång kinh tïë vaâ thu nhêåp. Khi so saánh, hêåu quaã cuãa viïåc khöng quan têm túái möi trûúâng khöng hiïån roä, nhûng sau möåt thúâi gian seä trúã nïn roä neát hún, mùåc duâ xeát vïì töíng thïí noá cuäng khöng keám phêìn quan troång. Tuy vêåy, nhûäng töín thêët ngùæn haån vïì haån haán vaâ chaáy rûâng cuäng khaá lúán. (xem höåp 6.2). Nhûäng nhûúåc àiïím cuãa caác quy àõnh vïì möi trûúâng úã Àöng AÁ àaä àûúåc nhêån roä HÖÅP 6.2 Thiïåt haåi do haån haán vaâ chaáy rûâng gêy ra Ngûúâi ta àaä thûã ûúác àoaán phaåm vi thiïåt haåi vïì möi trûúâng do sûå kïát húåp cuãa haån haán vaâ chaáy rûâng gêy ra trong nhûäng nùm Nhiïìu con söë trñch dêîn dûúái àêy laâ dûåa trïn nhûäng bùçng chûáng àûúåc kïí laåi hoùåc dûåa trïn nhûäng giaã àõnh kinh tïë khöng chùæc chùæn. Chñnh vò vêåy cho àïën nay chó coá thïí àaánh giaá àûúåc phêìn naâo thiïåt haåi. Thiïåt haåi vïì sûå che phuã cuãa rûâng. Coá nhiïìu ûúác tñnh khaác nhau vïì diïån tñch rûâng bõ chaáy trong nhûäng nùm Chñnh phuã lnàönïxia ûúác tñnh söë thiïåt haåi lïn túái gêìn heác ta rûâng, mùåc duâ nhûäng con söë khaác cao gêëp 10 lêìn. Thiïåt haåi do chaáy rûâng àûúåc tñnh theo chïnh lïåch giûäa giaá trõ cuãa diïån tñch àêët khi chaáy laâ rûâng vaâ giaá trõ cuãa noá vúái tñnh chêët laâ àêët nöng nghiïåp hay tröìng troåt vaâ àûúåc àiïìu chónh theo giaá trõ coân laåi cuãa phêìn göî coá thïí khöi phuåc àûúåc. Giaá trõ trung bònh cuãa rûâng laâ khoaãng USD möåt heác ta, trong àoá lúåi nhuêån mang laåi tûâ nhûäng saãn phêím khöng phaãi laâ göî chiïëm túái 20%. Cûá cho rùçng töín thêët trung bònh vïì giaá trõ göî laâ 50%, cuäng nhû cuãa têët caã caác lúåi ñch ngoaâi göî laâ 50%, thò töíng giaá trõ thiïåt haåi bõ chaáy lïn túái 270 triïåu USD theo ûúác àoaán thêëp hoùåc 3 tyã USD theo ûúác àoaán cao. Thiïåt haåi vïì àöìn àiïìn vaâ vûúân cêy lêu nùm cuãa caác chuã àêët nhoã. Ngûúâi ta cho rùçng chaáy rûâng àaä aãnh hûúãng àïën 1.7 triïåu heác ta cêy tröìng lêu nùm, àùåc biïåt laâ àöìn àiïìn tröìng cêy coå lêëy dêìu vaâ caác cêy lêu nùm cuãa caác chuã àêët nhoã khaác. Sûå khaác nhau giûäa giaá trõ cuãa àêët coá cêy àaä lúán vaâ àêët sûã duång cho caác muåc tiïu nöng nghiïåp khaác laâ tûâ àïën USD möåt heác ta. Khöng phaãi têët caã caác vuå cêy àïìu mêët hïët. Àêët àaä bõ chaáy coá thïí àûúåc tröìng laåi vaâ cêy seä trûúãng thaânh trong nùm àïën taám nùm, tuyâ thuöåc vaâo loaåi cêy vaâ chïë àöå quaãn lyá. Vò vêåy, thiïåt haåi trung bònh coá thïí trïn USD/1 heác ta hoùåc töíng cöång laâ 1,7 triïåu USD. Thiïåt haåi vïì cêy tröìng ngùæn haån. Haån haán vaâ khoái muâ do chaáy rûâng gêy ra taác àöång maånh vaâo saãn xuêët nöng nghiïåp nhiïìu vuâng úã lnàönïxia vaâ Philippin, coân Thaái Lan vaâ Malayxia chõu hêåu quaã nheå hún. Cûá cho rùçng trõ giaá gia tùng vïì thiïåt haåi töëi àa trong nöng nghiïåp úã lnàönïxia vaâ Philippin laâ 5% cuâng vúái 2% úã Thaái Lan vaâ Malayxia, töíng trõ giaá gia tùng seä vaâo khoaãng 2.6 tyã USD. Phêìn lúán thiïåt haåi laâ do hêåu quaã cuãa haån haán hún laâ do chaáy rûâng. Thiïåt haåi vïì sûác khoeã. Nhiïìu ngûúâi úã Àöng Nam AÁ phaãi söëng trong bêìu khöng khñ coá mûác àöå buåi vaâ caác chêët ö nhiïîm cao trong möåt khoaãng thúâi gian tûâ ba àïën saáu thaáng vò àaám khoái daây àùåc do chaáy rûâng gêy ra. Coá baáo CBO cho biïët nöìng àöå khoái cao nhêët vûúåt quaá microgram möåt meát khöëi. Dûåa vaâo söë liïåu ûúác tñnh vïì thiïåt haåi do cún muâ ö nhiïîm nùång nïì tûâ trûúác vaâ khöng khñ ö nhiïîm úã Trung Quöëc, ûúác tñnh húåp lyá thêëp nhêët vïì chi phñ do naån ö nhiïîm khöng khñ gêy ra coá thïí lïn túái 2% GNP cuãa lnàönïxia, Malayxia vaâ Singapo, coân àöëi vúái Philippin laâ 1%. Con söë naây lïn túái 6,7 tyã USD, nhûng sûå thiïåt haåi thûåc tïë coá thïí gêëp hai hay gêëp ba con söë naây. Nhòn chung, thiïåt haåi do sûå kïët húåp giûäa chaáy rûâng vaâ haån haán coá thïí túái 12 tyã USD àïën 14 tyã USD, trong àoá möåt nûãa laâ chi phñ liïn quan àïën sûác khoeã vò bõ ö nhiïîm khöng khñ do chaáy gêy nïn. Con söë naây chiïëm túái 2,5% töíng GNP cuãa caác nûúác bõ aãnh hûúãng chñnh. Nguöìn: Nhên viïn Ngên haâng Thïë giúái. 124 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

139 tûâ ñt lêu nay, nhûng quaá trònh giaãi quyïët vêën àïì chêåm chaåp möåt caách khoá chõu. Tuy nhiïn, coá möåt khña caånh khaác vïì möi trûúâng trong cuöåc khuãng hoaãng coá thïí gêy caãn trúã nghiïm troång hún nhiïìu àöëi vúái sûå höìi phuåc kinh tïë vaâ tùng trûúãng trong tûúng lai. Vïì mùåt lõch sûã têët caã caác nûúác Àöng Nam AÁ àïìu phuå thuöåc nùång nïì vaâo viïåc xuêët khêíu vêåt liïåu thö hoùåc nguyïn liïåu àaä chïë biïën àïí nhêåp tû liïåu saãn xuêët vaâ trúå giuáp cho sûå tùng trûúãng kinh tïë. Gaåo, dêìu coå, göî, kim loaåi, dêìu moã vaâ khñ àöët vêîn àang laâ nguöìn thu ngoaåi tïå quan troång hoùåc thêåm chñ laâ nhûäng nguöìn thu ngoaåi tïå chuã yïëu. Sûå tùng trûúãng nöng nghiïåp coá àûúåc laâ nhúâ viïåc múã röång àêët canh taác - tûâ 15% àïën 23% töíng diïån tñch àêët úã Malaisia tûâ nùm 1980 àïën 1994 hoùåc tûâ 36% àïën 41% úã Thaái Lan trong cuâng kyâ. Coá thïí laâ viïåc phaát triïín kinh tïë chêåm laåi gùæn liïìn vúái viïåc thu heåp phaåm vi tùng trûúãng röång vaâ thêët baåi trong viïåc sûã duång nguöìn taâi nguyïn möåt caách hiïåu quaã hún. Nïëu trong trûúâng húåp naây, sûå höìi phuåc vaâ phaát triïín vïì kinh tïë coá thïí phuå thuöåc vaâo viïåc con ngûúâi mong muöën khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn nhiïìu hún, mùåc duâ chó laâ taåm thúâi. Bùçng chûáng vïì mûác àöå maâ sûå tùng trûúãng kinh tïë úã Àöng AÁ àûúåc taâi trúå do bõ kiïåt quïå nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn khöng roä raâng lùæm (xem höåp 6.3). Phñ sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïn chiïëm möåt phêìn nhoã trong GDP cuãa caác nûúác trong khu vûåc - con söë trung bònh laâ hún 5% tûâ HÖÅP 6.3 Tùng trûúãng kinh tïë hay laâm caån kiïåt nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn Nhiïìu nûúác úã Àöng Nam AÁ may mùæn coá àûúåc nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn tûúng àöëi döìi daâo. Caác nguöìn taâi nguyïn naây taåo nïn möåt phêìn àaáng kïí trong töíng lûúång haâng xuêët khêíu hoùåc thöng qua viïåc xuêët khêíu trûåc tiïëp khoaáng saãn, nhiïn liïåu, thûåc phêím, nguyïn liïåu hoùåc giaán tiïëp thöng qua caác ngaânh cöng nghiïåp chïë biïën àïí xuêët möåt lûúång thaânh phêím tûúng àöëi lúán. Tyã lïå xuêët khêíu möåt söë lûúång taâi nguyïn thiïn nhiïn tûúng àöëi lúán àûúåc xem xeát theo hai caách. Con söë àoá cho biïët caác ûúác tñnh vïì lûúång tiïìn tiïët kiïåm thûåc nhû möåt tyã troång cuãa GNP. Lûúång tiïìn tiïët kiïåm thûåc laâ hiïåu söë cuãa töíng tiïìn tiïët kiïåm göåp laåi trûâ ài tiïu duâng nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn, hay noái caách khaác, àoá laâ söë ào lûúång tiïìn tiïët kiïåm roâng cuãa nïìn kinh tïë sau khi àaä àûúåc pheáp sûã duång nguöìn taâi nguyïn khöng phuåc höìi àûúåc. Kïët quaã cho thêëy tiïìn tiïët kiïåm thûåc àûúåc coi nhû möåt tyã troång cuãa GNP úã caác nûúác Àöng Nam AÁ vaâ Àöng AÁ cao hún roä rïåt so vúái caác nûúác coá mûác thu nhêåp trung bònh khaác. Àöëi vúái caác nûúác Àöng Nam AÁ, tyã troång tiïët kiïåm thûåc trong GNP tûâ sau nhûäng nùm àaä tùng lïn, chiïëm àïën 15% GNP vaâo giûäa thêåp niïn Chó söë thûá hai laâ khoaãng thiïëu huåt vïì tiïìn tiïët kiïåm, möåt phêìn cuãa GNP, tûác laâ sûå chïnh lïåch giûäa töíng àêìu tû vaâ lûúång tiïìn tiïët kiïåm thûåc (xem biïíu àöì 6.3). Khoaãng thiïëu huåt vïì tiïìn tiïët kiïåm ào mûác àöå maâ viïåc àêìu tû phaãi àûúåc taâi trúå hoùåc bùçng caách vay nûúác ngoaâi hoùåc bùçng caách huyã hoaåi nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn àïí àùæp vaâo. Caã hai coá thïí àûúåc coi laâ nhûäng haânh àöång coá thïí thay thïë cho nhau, búãi àïìu tûúng ûáng vúái nhûäng giaá phaãi tñnh àöëi vúái thu nhêåp tûúng lai nhùçm taâi trúå cho caác àêìu tû hiïån taåi. Sûå vùæt kiïåt caác nguöìn tûå nhiïn coá nghôa laâ tiïìn thuï caác nguöìn taâi nguyïn seä ngaây möåt thêëp hún trong tûúng lai, vò vêåy thu nhêåp àûúåc tñnh theo caách thöng thûúâng seä ñt ài. Vay vöën nûúác ngoaâi laâ sûå cam kïët phaãi traã möåt phêìn thu nhêåp trong tûúng lai, do vêåy laâm giaãm thu nhêåp roâng daânh cho chi tiïu trong nûúác. Khoaãng thiïëu huåt vïì tiïìn tiïët kiïåm chó ra rùçng hai nhoám caác nûúác chêu AÁ coá khoaãng caách tiïët kiïåm thêëp hún so vúái mûác trung bònh cuãa têët caã caác nhoám nûúác coá mûác thu nhêåp trïn trung bònh vaâ dûúái trung bònh. Sûå khaác biïåt giûäa caác nûúác Àöng Nam AÁ vaâ caác nûúác coá mûác thu nhêåp trïn trung bònh laâ khöng lúán, nhûng giûäa caác nûúác Àöng Nam AÁ vaâ nhoám nûúác coá mûác thu nhêåp dûúái trung bònh laåi lúán hún nhiïìu. Àiïìu naây phaãn aánh möåt thûåc tïë laâ mûác àöå maâ caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh phaãi vûún túái chuã yïëu dûåa vaâo nguöìn vöën vay cuãa nûúác ngoaâi hoùåc phaãi huyã hoaåi nguöìn vöën tûå nhiïn àïí cêëp vöën cho viïåc àêìu tû úã cêëp àöå cao. Nguöìn. Mc Morran vaâ Hamilton, Möi trûúâng trong cún khuãng hoaãng: Möåt bûúác giêåt luâi hay con àûúâng múái ài lïn? 125

140 nùm 1990 àïën thêëp hún so vúái caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh. Tûúng tûå nhû vêåy, tiïìn tiïët kiïåm thûåc so vúái GDP cao hún nhiïìu so vúái caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh, mùåc duâ vïì mùåt naây, caác nûúác Àöng Nam AÁ coá phêìn húi thêëp hún so vúái caác nûúác Àöng AÁ. Caác nûúác Àöng AÁ luön luön cöë gùæng daânh tiïìn àêìu tû úã mûác àöå rêët cao. Viïåc naây taåo möåt khoaãng thiïëu huåt vïì tiïìn tiïët kiïåm maâ chó coá thïí buâ àûúåc tûâ vay nûúác ngoaâi hoùåc khai thaác kiïåt quïå nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn (xem biïíu àöì 6.3). Rêët coá lyá nïëu ta giaã àõnh rùçng cuöåc khuãng hoaãng seä laâm haån chïë nguöìn vöën nûúác ngoaâi roát vaâo, ñt nhêët laâ taåm thúâi taåi thúâi àiïím hiïån taåi, vaâ rùçng coá ñt khaã nùng tùng tyã lïå tiïët kiïåm trong nûúác vöën àaä luön luön tûúng àöëi cao. Vò thïë àïí duy trò àûúåc cên bùçng kinh tïë vô mö cêìn coá sûå kïët húåp cuãa hai khaã nùng: ˆ Cùæt giaãm mûác àöå àêìu tû, àiïìu àoá coá nghôa laâ hoùåc chêëp nhêån mûác àöå tùng trûúãng thêëp hún hoùåc àaãm baão laâ nguöìn àêìu tû àûúåc sûã duång coá hiïåu quaã hún trong tûúng lai. ˆ Tùng mûác àöå khai thaác caån kiïåt nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Àêy laâ nhûäng vêën àïì kinh tïë vô mö chuã yïëu àùçng sau nhûäng möëi lo ngaåi vïì àiïìu gò seä xaãy ra vúái nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn trong giai àoaån khöi phuåc kinh tïë. Phaãn ûáng àöëi vúái khuãng hoaãng Ö nhiïîm möi trûúâng vaâ tùng trûúãng kinh tïë. Do aãnh hûúãng cuãa cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh, úã nhiïìu nûúác Àöng AÁ mûác tùng trûúãng GNP bõ giaãm trong nùm 1998 vaâ chó coá thïí khöi phuåc mûác tùng trûúãng dêìn dêìn sau hai hoùåc ba nùm nûäa. Caác hoaåt àöång kinh tïë diïîn ra úã mûác àöå thêëp àaä laâm giaãm ö nhiïîm möi trûúâng do cöng nghiïåp vaâ xe cöå gêy ra, vaâ àiïìu àoá phêìn naâo àaä caãi thiïån àûúåc àiïìu kiïån möi trûúâng úã caác khu cöng nghiïåp vaâ àö thõ. Mùåt khaác, caác hoaåt àöång àêìu tû múái, phêìn lúán gùæn vúái cöng nghïå ñt gêy ö nhiïîm, cuäng bõ BIÏÍU ÀÖÌ 6.3 Khoaãng thiïëu huåt vïì tiïët kiïåm so vúái GNP Nguöìn: WRI, 1998 chûäng laåi hoùåc ngûâng hùèn, gêy ra viïåc keáo daâi tuöíi thoå cuãa caác nhaâ maáy cöng nghiïåp àang gêy ö nhiïîm möi trûúâng. Àïí xaác àõnh nhûäng aãnh hûúãng naây, ngûúâi ta àang tiïën haânh ûúác àoaán töíng lûúång chêët thaãi coá chûáa caác thaânh phêìn gêy ö nhiïîm chuã yïëu trong böëi caãnh trûúác khuãng hoaãng vaâ sau khuãng hoaãng bùçng caách sûã duång möåt mö hònh bao quaát àûúåc toaân böå nhûäng aãnh hûúãng cuãa tùng trûúãng kinh tïë vaâ sûå thay àöíi saãn phêím cöng nghiïåp vaâ lûúång chêët thaãi. Chêët thaãi tûâ caác nguöìn nhoã nhû caác nhaâ maáy cöng nghiïåp quy mö nhoã vaâ vûâa, tûâ xe cöå, höå gia àònh, v.v., coá aãnh hûúãng trûåc tiïëp nhêët àïën chó söë trung bònh cuãa caác chêët gêy ö nhiïîm. Vò vêåy, chuáng töi seä têåp trung phên tñch caác khuynh hûúáng vïì chêët thaãi tûâ caác nguöìn nhoã. Ngûúâi ta cho rùçng cuöåc khuãng hoaãng seä coá aãnh hûúãng khaá lúán àïën lûúång chêët thaãi cuãa caác chêët chuã yïëu gêy ö nhiïîm khöng khñ tûâ caác nguöìn nhoã. Biïíu àöì 6.4 chó ra caác dûå àoaán cuãa thúâi kyâ hêåu khuãng hoaãng àöëi vúái hai chêët gêy ö nhiïîm vaâ coá taác haåi nghiïm troång nhêët àöëi vúái sûác khoeã con ngûúâi: àoá laâ buåi haåt vaâ chò. Ngoaâi ra, biïíu àöì 6.4 coân chó ra sûå thay àöíi ûúác tñnh cuãa lûúång chêët thaãi do khuãng hoaãng gêy ra. Nhiïìu nguöìn nhoã àaä thaãi ra caác buåi haåt, chuã yïëu laâ do àöët nhiïìu loaåi nhiïn liïåu 126 Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi

141 BIÏÍU ÀÖÌ 6.4 Chêët thaãi tûâ caác nguöìn nhoã coá chûáa caác chêët gêy ö nhiïîm chuã yïëu Inönïsia Nguöìn: WRI, 1998 khaác nhau. Viïåc naây cuäng cung cêëp chó söë roä nhêët vïì ö nhiïîm khöng khñ noái chung. Chò chuã yïëu do caác loaåi xe cöå sûã duång loaåi xùng coá chûáa chò thaãi ra, cho nïn nöìng àöå buåi chò coá thïí àûúåc sûã duång nhû chó söë chung àïí ào àöå ö nhiïîm trong giao thöng. AÃnh hûúãng tûác thúâi cuãa cuöåc khuãng hoaãng laâ giaãm viïåc thaãi buåi haåt vaâo nùm 2000 khoaãng 17% so vúái mûác maâ ngûúâi ta dûå àoaán nïëu nhû cuöåc khuãng hoaãng khöng xaãy ra, vaâ giaãm caác haåt buåi chò khoaãng 20%. Sûå giaãm lûúång buåi haåt vaâ chò naây chuã yïëu dûåa trïn cú súã dûå àoaán rùçng sûå tùng trûúãng kinh tïë àaä bõ mêët ài trong giai àoaån khuãng hoaãng seä khöng phuåc höìi laåi àûúåc. Vêën àïì seä húi khaác ài àöëi vúái töíng lûúång caác chêët rùæn lú lûãng (TSS), laâ chó söë töíng quaát àïí ào mûác àöå ö nhiïîm nûúác. Nhúâ nhûäng nöî lûåc nhùçm giaãm búát lûúång chêët gêy ö nhiïîm nûúác cuãa caác nhaâ maáy cöng nghiïåp vaâ caác nguöìn àêìu tû àïí caãi thiïån viïåc tiïëp cêån vúái nguöìn nûúác vaâ vïå sinh phoâng bïånh, mûác àöå thaãi chêët ö nhiïîm àûúåc ûúác tñnh seä giaãm hùèn vaâo nùm 2000 vaâ nhûäng nùm tiïëp theo. Cuöåc khuãng hoaãng roä raâng coá mùåt tiïu cûåc vaâ mùåt tñch cûåc cuãa noá vò chñnh cuöåc khuãng hoaãng seä laâm chêåm laåi nhûäng caãi tiïën trong hoaåt àöång möi trûúâng. Vaâo nùm 2000 lûúång chêët thaãi seä giaãm khoaãng 5% so vúái dûå àoaán àûúåc àûa ra trûúác khi cuöåc khuãng hoaãng xaãy ra, song tûâ nùm 2005 àïën nùm 2015 lûúång chêët thaãi seä tùng lïn chuát ñt. Sûå phuåc höìi kinh tïë sau nùm 2000 seä coá nghôa laâ viïåc thaãi caác chêët gêy ö nhiïîm khöng khñ seä vûúåt tröåi so vúái nùm 1995 trûâ khi chuáng ta aáp duång nhûäng biïån phaáp hûäu hiïåu nhùçm caãi thiïån àõnh mûác chêët thaãi trung bònh trïn 1 àún võ GDP. Vïì phûúng diïån naây, aãnh hûúãng trung haån cuãa cuöåc khuãng hoaãng coá thïí noái laâ xêëu vò khuãng hoaãng seä laâm chêåm tiïën àöå àêìu tû, vaâ ngûúåc laåi, àêìu tû seä laâm tùng lûúång chêët thaãi trung bònh trïn 1 àún võ GDP khoaãng tûâ 5% àïën 10% vaâo nùm Möåt möëi lo ngaåi tûúng tûå cuäng àûúåc àùåt ra vïì aãnh hûúãng cuãa cuöåc khuãng hoaãng àöëi vúái caác àêìu tû cho möi trûúâng liïn quan àïën caác vêën àïì tiïëp cêån nguöìn nûúác vaâ vïå sinh phoâng bïånh, vêën àïì möi trûúâng àûúåc ûu tiïn haâng àêìu àöëi vúái hêìu hïët caác nûúác trong khu vûåc. Tuöíi thoå trung bònh cuãa ngûúâi dên khu vûåc chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng àaä bõ giaãm àïën gêìn hai nùm vò lyá do thiïëu nûúác saåch cho sinh hoaåt vaâ thiïëu caác dõch vuå vïå sinh 3. Vò vêåy, baão vïå nguöìn chi cöng cöång cho muåc àñch naây laâ hïët sûác quan troång, coân vïì lêu daâi cêìn phaãi coá caác nguöìn taâi chñnh thay thïë khaác gùæn vúái viïåc caãi thiïån nùng lûåc dõch vuå vaâ tùng mûác àöå thu höìi chi phñ. Möi trûúâng trong cún khuãng hoaãng: Möåt bûúác giêåt luâi hay con àûúâng múái ài lïn? 127

142 BIÏÍU ÀÖÌ 6.5 Giaá göî giaãm do nhu cêìu cuãa Àöng AÁ giaãm Giaá göî quöëc tïë USD/m 3 Nguöìn: WRI, 1998 Sûå chuyïín dõch giaá caã cuãa caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Bêët chêëp caác möëi quan têm mang tñnh möi trûúâng vïì aãnh hûúãng cuãa sûå mêët giaá tiïìn tïå àöëi vúái ngaânh khai thaác göî, cho àïën nay hiïåu ûáng vïì mùåt cêìu cuãa cuöåc khuãng hoaãng àaä nhêën chòm bêët cûá phaãn ûáng naâo àöëi vúái giaá caã tûúng ûáng. Haân Quöëc vaâ Nhêåt Baãn laâ hai nûúác nhêåp khêíu lêm saãn lúán nhêët khu vûåc nay àaä giaãm lûúång cêìu àöëi vúái göî eáp àïën 30%. Böå trûúãng Lêm nghiïåp Inàönïsia dûå àoaán rùçng xuêët khêíu haâng hoaá coá liïn quan àïën göî cuãa nûúác naây seä giaãm 25% trong nùm 1998, tûâ 8,3 tyã USD xuöëng coân 6,2 tyã 4. Nhiïìu cöng ty khai thaác vaâ chïë biïën göî àang gùåp khoá khùn nghiïm troång vïì mùåt taâi chñnh. Túâ Jakarta Post 5 cho biïët coá ñt nhêët 5,9 triïåu meát khöëi göî àaä àöën vêîn coân nùçm laåi trong rûâng vò caác xûúãng göî àaä ngûâng hoaåt àöång. Sûå giaãm cêìu àaä khùèng àõnh sûå giaãm giaá lêu daâi cuãa göî vaâ vaán eáp trïn thïë giúái (xem biïíu àöì 6.5). Giaá göî chó coá thïí tùng khi coá sûå chuyïín dõch àaáng kïí trong caán cên giûäa saãn lûúång vaâ nhu cêìu vïì göî. Caác thõ trûúâng múái cuãa saãn phêím tûâ göî coá thïí àûúåc múã ra nhû möåt phaãn ûáng trûúác nhûäng thay àöíi vïì chñnh saách hay giaá thêëp. Thêåm chñ, nïëu viïåc khai thaác göî vaâ viïåc saãn xuêët caác saãn phêím tûâ göî trong vuâng vêîn coá khaã nùng tiïëp tuåc thu heåp vò tñn duång bõ xiïët chùåt hún vaâ caác nguöìn vöën àêìu tû ñt hún. AÃnh hûúãng lêu daâi cuãa cuöåc khuãng hoaãng seä phuå thuöåc vaâo baãn chêët vaâ mûác àöå thay àöíi cuãa giaá caã tûúng quan. Viïåc quaãn lyá rûâng vaâ caác quyïët àõnh vïì viïåc sûã duång àêët àïìu dûåa trïn giaá trõ tûúng quan cuãa vöën àêìu tû vaâ doâng thu nhêåp theo thúâi gian. Möåt sûå gia tùng vïì giaá trõ tuyïåt àöëi cuãa nguöìn göî khöng nhêët thiïët seä thay àöíi thu nhêåp tûúng ûáng tûâ viïåc phaãi àöën göî ngay bêy giúâ chûá khöng phaãi vaâo möåt luác naâo àoá trong tûúng lai. Àiïìu naây chó àuáng nïëu giaá thûåc cuãa göî àûúåc dûå tñnh laâ seä haå. Tûúng tûå nhû vêåy, lúåi ñch cuãa viïåc chuyïín àêët tûâ rûâng sang àêët àöìn àiïìn hay àêët nöng nghiïåp seä phuå thuöåc vaâo sûå chuyïín dõch giaá tûúng quan cuãa göî, cuãa cêy tröìng lûu niïn vaâ caác nöng saãn. Têët caã àïìu laâ haâng hoaá àïí baán, mua; vò vêåy sûå thay àöíi tyã giaá höëi àoaái khöng àûúåc taåo cú höåi cho möåt hònh thûác sûã duång àêët naây coá thïí lúâi hún caác hònh thûác sûã duång àêët khaác. Mùåc duâ vêåy, mûác àöå vaâ cú cêëu cuãa lïå phñ sûã duång àöëi vúái viïåc khai thaác caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn cêìn phaãi àûúåc àiïìu chónh. Caác lïå phñ naây tûâ trûúác àïën nay àïìu thêëp hún hùèn mûác àûúåc coi BIÏÍU ÀÖÌ 6.5 Giaá khñ àöët reã úã caác nûúác chêu AÁ àang phaát triïín Giaá nhiïn liïåu ö tö tûúng àöëi reã úã chêu AÁ Chó söë theo giaá xùng Tokyo = 100 Nguöìn: Mc Morran vaâ Hamilton, Àöng AÁ: Con àûúâng dêîn àïën phuåc höìi