Page 1 of 18 Nh ng vên Ò giíi TRONG PH NG PH P QUY HO¹CH sö DôNG ÊT Vµ giao Êt giao rõng cã ngêi d n tham gia cña dù n ph t trión LNXH S«ng µ B o c o t vên trong níc sè 11 NguyÔn øc TruyÕn NguyÔn ThÞ NguyÖt Minh Th ng 6 n m 2000 Môc lôc 1. Giíi thiöu 2 2. Giíi vµ c ch tiõp cën vên Ò giíi 3 3. PH NG PH P NGHI N CøU 4 4. Ph n tých c ch tiõp cën vên Ò giíi trong QHSD & G GR vµ hiöu qu cña nã trong thùc tiôn 5 4.1. VÒ c ch tiõp cën vên Ò giíi trong "híng dén" 5 4.1.1. LuËt Êt ai vµ sù tham gia cña phô n vµo quy ho¹ch sö dông Êt vµ cêp Êt 6 4.1.2. LuËt Êt ai víi quyòn sö dông Êt cña phô n trong hé gia nh 6 4.1.3. Tiªu chuèn tham gia cña phô n trong QHSD & G GR 7 4.2. Sæ á cã tªn chång vµ vî 8
Page 2 of 18 4.2.1. T nh h nh chung vµ khu vùc thùc hiön dù n 8 4.2.2. ViÖc ghi tªn phô n trªn sæ á, c së ph p lý vµ thùc tiôn 9 4.2.3. Quan niöm cña c c c n bé nam giíi vò sù cã tªn phô n trªn sæ á 9 4.2.4. Ó cã tªn phô n trªn sæ á 10 4.3. Sù tham gia cña phô n trong qhxd /g ln vµ ý thøc cña hä 10 4.3.1. Sù tham gia cu phô n vµo c c cuéc häp cña QHSD & G GR 10 4.3.2. Sù tham gia gi m s t cña phô n 12 4.3.3. Sù kh«ng tham gia cña phô n vµ hiöu qu cña qu tr nh 13 4.3.4. Sù tham gia cña Héi liªn hiöp phô n - mét ßi hái thùc tiôn 13 4.4. Nh ng kh c biöt gi a c c céng ång H'mong vµ Th i 13 4.4.1. TruyÒn thèng vµ tëp qu n, Þa vþ vµ sù tham gia phô n trong QHSD & G GR 13 4.4.2. T c éng cña B n híng dén tíi c c truyòn thèng vµ tëp qu n céng ång 15 4.4.3. Nh ng kh c biöt gi a hai céng ång îc xö lý cña B n híng dén 15 4.5. NhËn thøc cña nh ng ngêi thùc hiön QHSD & G GR vò sù tham gia phô n 16 4.5.1. Phô nø tham gia qu n lý Êt Þa ph ng nh thõ nµo 16 4.5.2. NhËn thøc cña c n bé dù n vµ chýnh quyòn Þa ph ng vò gi trþ vµ tçm quan träng cña vên Ò tham gia phô n 17 4.6. C c ho¹t éng tëp huên trong QHSD & G GR 17 4.6.1. NhËn thøc vò Giíi cña c n bé tëp huên 17 4.6.2. Sù chó ý nh ng vên Ò giíi trong c c líp tëp huên cho QHSD & G GR 18 4.6.3. VÊn Ò n ng cao nhën thøc vò giíi cã thó îc thùc hiön ra sao 18 5. KÕT LUËN vµ Ò xuêt 18 6. PHô LôC 20 tãm t¾t Môc Ých cña b o c o nµy lµ nh gi khýa c¹nh giíi c trªn gãc é ph ng ph p luën vµ thùc tiôn trong ph ng ph p QHSD &G GR do dù n PTLN x héi S«ng µ x y dùng t¹i vïng dù n. Nh n chung, cçn cã mét sè c i thiön Ó cã thó thùc sù Ó néi dung ph ng ph p thùc sù ph t huy îc trong thùc tiôn. NÕu nh LuËt Êt ai cha Æc biöt chó ý tíi phô n vµ c c vên Ò giíi th Híng dén QHSD &G GR cña dù n chøng tá cã sù quan t m thùc sù tíi vên Ò nµy víi nh ng biön ph p cô thó nh»m hç trî phô n tham gia vµo qu tr nh. Bªn c¹nh ã, Híng dén cßn nªu lªn nh ng tiªu chuèn cho sù tham gia cña phô n trong qu tr nh. Mét trong nh ng ióm quan träng nhêt îc nhên m¹nh trong b o c o lµ vên Ò sæ á cã tªn c chång vµ vî. Tõ quan ióm cña nh ng èi tîng kh c nhau îc pháng vên, cã thó thêy y vén lµ mét vên Ò cßn g y tranh c i song t c gi b o c o cho r»ng y lµ mét viöc lµm cçn thiõt Ó b o vö quyòn cña phô phô n trong thùc tiôn. Víi mét vý dô vò viöc ghi tªn c chång vµ vî îc thùc hiön thùc t¹i S n La, t c gi kh¼ng Þnh viöc nµy cã thó thùc hiön îc, song ßi hái ph i cã nç lùc tõ ngµnh Þa chýnh vµ nhën thøc tõ chýnh phô n vò quyòn cña m nh cçn îc n ng cao.
Page 3 of 18 Sau khi Ò cëp tíi c c vên Ò lý thuyõt vµ ph p lý ã, b o c o chø ra møc é tham gia cña phô n trªn thùc tiôn vµ nhên m¹nh r»ng vçn cßn nh ng h¹n chõ khiõn phô n cha thó tham gia tých cùc vµo qu tr nh, ch¼ng h¹n tr nh é, Þa vþ truyòn thèng vµ sù phô thuéc vµo nam giíi cña phô n. Sù tham gia cña Héi Phô n vèn cã vai trß ng kó trong c c ho¹t éng x héi cña phô n îc coi nh lµ mét nh n tè tých cùc trong viöc khuyõn khých phô n tham gia. Còng liªn quan tíi sù tham gia cña phô n, sù kh c nhau gi a céng ång Th i vµ H'm«ng vò mæt Þa vþ phô n vµ c c quan hö truyòn thèng îc Ò cëp tíi Ó ph n tých møc é thých hîp cña ph ng ph p. Phô n H'm«ng dêng nh lµ nhãm chþu thiöt thßi h n so víi phô n Th i vµ cçn cã c c c ch tiõp cën kh c nhau khi lµm viöc víi hai nhãm thióu sè nµy. VÒ nhën thùc giíi, nh ng c n bé tham gia thùc thi QHSD &G GR Òu thõa nhën kh n ng cña phô n vµ tçm quan träng trong sù tham gia cña hä song vén cha quan t m tíi viöc t m ra nh ng c ch thøc khuyõn khých hä tham gia tèt h n vµo qu tr nh QHSD &G GR. MÆt kh c, nh ng gi ng viªn vò QHSD &G GR thêng kh«ng xem xðt tíi vên Ò giíi. iòu nµy thó hiön trong c tµi liöu µo t¹o vµ trong qu tr nh thùc thi c c kho häc, c hai Òu chø tëp chung vµo néi dung kü thuët. C c khuyõn c o îc a ra dùa trªn phçn ph n tých trªn. Tríc hõt, cçn theo uæi viöc ghi tªn c chång vµ vî trªn sæ á. Ó lµm îc iòu ã cçn l«i kðo sù tham gia cña Héi Phô n tønh vµ n ng cao nhën thøc cho c n bé ë nh ng c quan cã liªn quan vµ chýnh b n th n phô n. Thø hai, cçn cã c chõ tham gia thých hîp cho phô n theo tr nh é vµ nh ng Æc ióm cña hä. Thø ba, phô n, cçn îc mêi Ých danh tíi c c cuéc häp vµ cçn m b o tø lö Ýt nhêt 1/3 sè ngêi dù häp lµ phô n. Trong c c cuéc häp, nªn tæ chøc cho phô n häp riªng. Thø t, cçn Èy m¹nh µo t¹o vò giíi cho c n bé vµ c c kho häc vò QHSD &G GR cçn îc bæ sung néi dung nµy. ViÖc tëp huên riªng cho phô n vò QHSD &G GR còng - îc khuyõn c o. 1. Giíi thiöu Dù n ph t trión l m nghiöp x héi S«ng µ (SFDP) lµ dù n hîp t c kü thuët Çu tiªn gi a Céng hoµ X héi chñ nghüa ViÖt nam vµ Céng hoµ liªn bang øc trong lünh vùc ph t trión l m nghiöp x héi. Dù n îc thùc hiön bëi Côc ph t trión l m nghiöp ¹i diön cho Bé N«ng nghiöp vµ Ph t trión n«ng th«n ViÖt nam vµ C«ng ty øc vò Dù n N«ng nghiöp (GFA) ¹i diön cho c quan hîp t c kü thuët cña øc (GTZ). Dù n cã ch ng tr nh ho¹t éng tõ 10 Õn 12 n m, b¾t Çu tõ 1993 vµ Õn nay ang thùc hiön pha thø ba. Môc tiªu chung cña dù n lµ c i thiön iòu kiön sèng cho c c nhãm d n c Þa ph ng vïng Çu nguån S«ng µ, chñ yõu ë hai tønh S n La vµ Lai Ch u, kõt hîp víi viöc æn Þnh m«i trêng sinh th i. Mét trong nh ng khýa c¹nh îc Dù n S«ng µ nhên m¹nh lµ nh ng t c éng cña vên Ò Giíi Õn qu tr nh thùc hiön dù n. Nh ng vên Ò giíi trong ph ng ph p LËp ho¹ch ph t trión th«n b n îc ph n tých, nh gi nh lµ mét c së cho viöc hoµn thiön ph ng ph p îc p dông. Mét trong nh ng ho¹t éng Çu tiªn mµ dù n tiõn hµnh lµ x y dùng vµ thö nghiöm mét ph ng ph p Quy ho¹ch sö dông Êt vµ giao Êt giao rõng cã sù tham gia cña ngêi d n (QHSD & G GR). Quan niöm vò tham gia cña ngêi d n ë y kh«ng chø nãi vò sù b nh ¼ng nãi chung cña mäi thµnh viªn trong x héi vèn cã ñ n ng lùc vµ c héi tham gia vµo c c lünh vùc qu n lý vµ ho¹t éng x héi mµ cßn nhên m¹nh vµo nh ng nhãm cha cã ñ n ng lùc nh c c nhãm d n téc Ýt ngêi vµ Æc biöt lµ nhãm n vèn chiõm 50% d n sè vµ trªn 60% lùc lîng lao éng n«ng nghiöp cña ViÖt nam hiön nay. Ph ng ph p nµy còng îc thùc hiön ë giai o¹n kõt thóc vµ îc c c nhµ chøc tr ch cña hai tønh vïng dù n chêp thuën cho thùc hiön trªn quy m«lín. T ng tù víi LËp kõ ho¹ch ph t trión th«n b n, nhu cçu ph n tých vµ nh gi khýa c¹nh giíi trong ph ng ph p quy ho¹ch sö dông Êt vµ cêp Êt cã ngêi d n tham gia còng îc Æt ra. ViÖc kh o s t ph n tých vµ nh gi khýa c¹nh gi Ý trong ph ng ph p QHSD /G GR, îc giao cho «ng NguyÔn øc TruyÕn, chuyªn gia x héi häc vò Giíi, cña ViÖn X héi häc, thuéc Trung t m khoa häc x héi vµ Nh n v n quèc gia m nhën. Sù ph n tých vµ nh gi nµy îc thùc hiön tríc hõt dùa trªn sù th m nhëp c c tµi liöu cña Dù n, bao gåm nh ng kh o s t vµ nghiªn cøu vµ nh gi tríc ã cña c c chuyªn gia kh c vò nh ng ho¹t éng cña Dù n. Sau ã, mét kh o s t thùc Þa (hai tuçn) îc tiõn hµnh ë c c Þa ph ng trión khai c c ho¹t éng QHSD & G GR Ó ph n tých èi chiõu nh ng kõt qu vµ nh ng vên Ò cßn tån t¹i trªn thùc tõ. ît kh o s t îc thùc hiön víi mét c n bé theo dâi vên Ò Giíi cña Dù n - bµ NguyÔn ThÞ NguyÖt Minh. Chóng t«i trao æi víi c c c quan vµ c n bé dù n nh»m t¹o ra sù tham gia ph n tých nh gi cã týnh x héi vò nh ng vên Ò cçn ph n tých vµ nh gi. Tuy nhiªn viöc tëp hîp vµ ph n tých nh ng ý kiõn trao æi vµ a ra nh ng nhën Þnh vµ nh gi cuèi cïng sï thuéc vò tr ch nhiöm cña t c gi b o c o
Page 4 of 18 nµy. Tuy nhiªn, qu tr nh QHSD /G LN îc thùc hiön tõ n m 1995 nªn viöc kh o s t vµ nh gi nh ng c«ng viöc lµm kh«ng thó kh«ng cã nh ng khã kh n, nhêt lµ nh ng vên Ò lóc ã îc coi lµ quan träng nhêt vµ bøc xóc nhêt kh«ng cßn týnh thêi sù trong hiön t¹i. Sù tr nh bµy nh ng ph n tých ë y, do ã sï kh«ng tr nh khái nh ng thiõu sãt trong thu thëp vµ ph n tých c c cø liöu. Chóng t«i rêt mong îc c c éc gi vµ ång nghiöp cã quan t m Õn vên Ò nªu bæ khuyõt cho nh ng thiõu sãt trong b n b o c o nµy. Chóng t«i xin ch n thµnh c m n. Hµ néi ngµy 15 th ng 6 n m 2000 NguyÔn øc TruyÕn 2. Giíi vµ c ch tiõp cën vên Ò giíi Kh c víi vên Ò giíi týnh (SEX) vèn chø Ò cëp tíi sù kh c biöt sinh häc gi a nam vµ n, kh i niöm Giíi (GENDER) Ò cëp chñ yõu tíi nh ng kh c biöt x héi do c c nhãm x héi con ngêi t¹o ra nhng l¹i thêng gi i thých nguån gèc cña chóng b»ng nh ng kh c biöt sinh häc, kó c nh ng kh c biöt nam n hay nh ng kh c biöt tuæi t c vµ s¾c téc... Nh ng quan niöm x héi vò Giíi lu«n n y sinh tõ týnh chêt cña c c quan hö x héi vµ cña nh ng h nh th i tæ chøc x héi kh c nhau. T ng øng víi c ch thøc vµ tr nh é tæ chøc x héi cña c c nhãm x héi kh c nhau mµ ngêi giµ, trî em, nam giíi vµ n giíi cã thó cã nh ng Þa vþ kh c nhau. Tæ chøc kinh tõ n«ng th«n n«ng nghiöp truyòn thèng v ph i dùa vµo c c quan hö s n xuêt gia nh îc tæ chøc theo m«h nh gia trëng phô quyòn nªn Ò cao nam giíi víi t c ch lµ ngêi chñ së h u tµi s n gia nh hay chñ gia nh vµ Ò cao ngêi giµ v hä lµ nh ng ngêi g y dùng c së kinh tõ gia nh cho c c thõ hö con ch u. Trong m«h nh nµy, ngêi phô n chø ãng vai trß ngêi lao éng phô thuéc vµo quyòn lùc gia trëng cña ngêi chång. Sù tham gia x héi cho dï chø trong quan hö hä hµng, th«n xãm, còng thuéc vò vai trß ¹i diön cña ngêi cha, ngêi chång hay nam giíi. Sù më réng m«h nh nµy trªn ph¹m vi toµn x héi lµm cho sù bêt b nh ¼ng nam n trë thµnh vên Ò x héi. Trong m«h nh hîp t c ho n«ng nghiöp cña nh ng n m 1960-1980, mæc dçu sù kðm hiöu qu vò mæt kinh tõ, m«h nh nµy thu hñp îc nh ng bêt b nh ¼ng nam n trong s n xuêt vµ êi sèng x héi. Trong x héi ViÖt nam truyòn thèng, ngêi giµ lu«n cã vþ trý u tiªn trong c c céng ång n«ng th«n. Ngµy nay, trong êi sèng gia nh vµ x héi «thþ, trî em l¹i îc u tiªn chó ý nhiòu h n. Cho dï hiön nay vên Ò bêt b nh ¼ng giíi vén cßn mang týnh toµn cçu, song sù bêt b nh ¼ng ã còng ang îc cè g¾ng thu hñp l¹i tuú theo tr nh é ph t trión cña c c nhãm x héi kh c nhau. Sù cè g¾ng cña c c quèc gia nh»m c i thiön iòu kiön sèng cña c c nhãm d n téc Ýt ngêi trong ã cã phô n vµ sù më réng quyòn tham gia x héi cña mçi ngêi d n chýnh lµ c së kinh tõ x héi Ó c i thiön vþ trý x héi cña c c nhãm nµy trong êi sèng x héi. Sù thay æi c c quan niöm x héi vò Giíi lµ iòu hoµn toµn cã thó song nã ph i g¾n liòn víi nh ng c i thiön c vò vët chêt vµ tinh thçn, c vò kinh tõ vµ x héi. Khi nh ng quan niöm x héi vò Giíi îc c i thiön, chóng còng sï gãp phçn tých cùc vµo viöc lµm thay æi chýnh c c quan hö vµ t nh tr¹ng x héi s n sinh ra chóng. Môc tiªu cña Dù n Ph t trión l m nghiöp x héi S«ng µ (Dù n S«ng µ) chýnh lµ th«ng qua viöc c i thiön iòu kiön sèng cña c c nhãm d n téc Ýt ngêi g¾n víi viöc æn Þnh m«i trêng sinh th i Ó t¹o ra mét sù ph t trión x héi c n b»ng, toµn diön vµ bòn v ng vèn lµ iòu kiön cho sù ph t trión x héi nãi chung. 3. PH NG PH P NGHI N CøU Ó tiõn hµnh ph n tých vµ nh gi ph ng ph p îc nªu ra vµ øng dông trong QHSD & G GR, chóng t«i tríc hõt ph i th m nhëp c c v n b n cã liªn quan tíi vên Ò nµy cña Dù n, nhêt lµ v n b n híng dén. Nh ng môc tiªu Ò ra trong v n b n nµy chýnh lµ c së Ò chóng t«i ph n tých vµ nh gi c c ph ng ph p îc lùa chän nh»m thùc hiön nh ng môc tiªu ã. Ph n tých nh ng lý do dén tíi viöc x y dùng mét ph ng ph p quy ho¹ch sö dông Êt vµ giao Êt giao rõng cã sù tham
Page 5 of 18 gia cña ngêi d n ßi hái chóng t«i ph i tham kh o c c v n b n ph p luët vµ díi luët cã liªn quan tíi lünh vùc nµy còng nh nh ng nghiªn cøu vò chýnh c c v n b n ã. Trong c«ng viöc kh o s t thùc Þa, chóng t«i cè g¾ng quan s t vµ t m hióu nh ng thùc tr¹ng cña vên Ò sö dông Êt vµ giao Êt giao rõng ë c c Þa ióm kh o s t vµ nh ng vên Ò Æt ra. Cïng víi c c c nh n, hé gia nh vµ c n bé Þa ph ng, chóng t«i trao æi nh ng th«ng tin vò hiön tr¹ng cña vên Ò nh»m t m ra nh ng nh n tè kh ch quan vµ chñ quan. Chóng t«i th m x ChiÒng «ng vµ ba b n cã kho ng c ch gçn nhêt vµ xa nhêt so víi trung t m x, b n Nµ P n, b n Nh«m vµ b n Keo Bã. Sau khi gæp c c c n bé th«n b n (bý th hay trëng b n), chóng t«i vµo c c hé gia nh Ó gæp c c chñ hé cïng vî con hä mçi khi cã dþp (mçi b n 4 hé). C c chñ Ò pháng vên vµ trao æi kh«ng chø tëp trung vµo vên Ò quy ho¹ch sö dông Êt vµ giao Êt giao rõng cã liªn quan tíi hé gia nh vµ th«n b n cña hä. Chóng cßn îc më réng sang c c vên Ò cã liªn quan tíi quan hö trong gia nh vµ th«n b n, vò vþ trý vµ vai trß cña nam giíi vµ n giíi trong s n xuêt vµ êi sèng, nh ng phong tôc tëp qu n vµ nh ng biõn æi trong êi sèng x héi cña hä. Nh ng th«ng tin më réng nµy chýnh lµ c së d liöu x héi gióp chóng t«i ph n tých chñ Ò chýnh cña m nh lµ ph ng ph p QHSD & G GR, hiöu qu vµ tiòm n ng cña nã trong hiön t¹i vµ t ng lai díi gãc é giíi. ViÖc tiõp xóc víi c c nhãm phô n d n téc Ýt ngêi tá ra cã nhiòu khã kh n h n c èi víi chóng t«i. Trong bèi c nh gia nh, tríc mæt chång con m nh, phô n thióu sè rêt dì dæt trong nãi n ng vµ trao æi, ngay c khi hä hióu tiõng Kinh. Chóng t«i ph i gæp riªng hä ngay khi hä ang döt v i, tr«ng con hay nêu n. Bµ NguyÖt Minh m tr ch rêt tèt c c cuéc trao æi riªng t nµy. Tuy nhiªn, t¹i c c líp båi dìng c n bé phô n th«n b n ë hai x SËp V¹t vµ ChiÒng HÆc vò LËp kõ ho¹ch ph t trión th«n b n, chóng t«i îc chþ em phô n d n téc ãn tiõp tù do tho i m i vµ cëi më h n nhiòu. Chóng t«i cã thó trao æi bêt cø vên Ò g, kó c vên Ò quan hö së h u ruéng Êt trong gia nh vµ viöc cçn ghi tªn phô n trªn sæ á Õn nh ng xung ét trong gia nh, vên Ò ly h«n vµ Þa vþ cña ngêi phô n. C c cuéc gæp gì nµy gióp chóng t«i kh¼ng Þnh týnh cêp thiõt cña vên Ò tëp huên vµ båi dìng phô n c c d n téc Ýt ngêi còng nh vên Ò tæ chøc phô n th«ng qua vai trß cña Héi liªn hiöp phô n hiön nay. Khi cã th«ng tin thùc tõ, chóng t«i t m gæp c c c quan h u quan ë x, huyön vµ tønh Ó trao æi vò nh ng chñ Ò cçn ph n tých vµ nh gi. C c h nh thøc trao æi võa cã týnh chýnh thøc khi nãi vò tr ch nhiöm c quan võa cã týnh c nh n khi chø nãi vò nh ng ý kiõn c nh n cña nh ng ngêi îc hái nªn cã îc nh ng th«ng tin vµ nhën Þnh thùc tõ rêt cã gi trþ nghiªn cøu. Hai c quan Þa chýnh vµ KiÓm l m huyön Yªn Ch u gióp chóng t«i hoµn chønh vò c b n nh ng th«ng tin vµ hióu biõt cña m nh. Cuéc trao æi víi c n bé hiön trêng cña dù n cã ý nghüa phª ph n vµ trao æi hõt søc bæ Ých khi chóng t«i h nh thµnh nh ng nhën Þnh c b n cña b n b o c o cña m nh. Sù theo dâi tõ Çu, kinh nghiöm vµ n ng lùc chuyªn m«n vò l m nghiöp vµ ph t trión n«ng th«n miòn nói cña c c c n bé dù n Yªn Ch u (anh H¹nh vµ anh B nh) gióp chóng t«i nh gi l¹i é tin cëy vµ chuèn x c cña c c nguån th«ng tin, nh ng mèi liªn hö thùc tiôn cho phðp ph n tých hiöu qu cña ph ng ph p. 4. Ph n tých c ch tiõp cën vên Ò giíi trong QHSD & G GR vµ hiöu qu cña nã trong thùc tiôn Chóng t«i sö dông kh i niöm c ch tiõp cën (approach)thay cho kh i niöm ph ng ph p (methodology) v nã kh«ng chø dõng l¹i ë viöc lùa chän nh ng biön ph p thùc tiôn hay kü thuët nh»m ¹t tíi nh ng môc tiªu îc Ò ra, mµ cßn m chø mét c ch nh n hay nguyªn lý cã týnh lý luën, khoa häc vµ hö thèng khi xem xðt vên Ò giíi trong QHSD & G GR. 4.1. VÒ c ch tiõp cën vên Ò giíi trong "Híng dén" Trong c ch tiõp cën vên Ò giíi cña Híng dén, sù tham gia cña ngêi d n bao gåm c quyòn îc biõt th«ng tin, quyòn trao æi, tham gia vµo c c quyõt Þnh vµ quyòn îc hëng nh ng lîi Ých chýnh ng (tr. 6) do QHSD & G GR em l¹i cho hä. Kh c víi luët Êt ai îc söa æi n m 1998 vèn cha chó ý Õn vên Ò giíi vµ phô n, kh i niöm ngêi d n trong Híng dén QHSD & G GR îc cô thó ho kh«ng chø tíi "c c hé gia nh tham gia nhën Êt", "c c c d n c tró t¹i n i trión khai QHSD & G GR ","ngêi lao éng" vµ "nh n khèu" mµ cßn trùc tiõp nãi tíi "c c c nh n, nam giíi vµ phô n, kh«ng ph n biöt thµnh phçn d n téc vµ vþ trý x héi trong céng ång" (Phô lôc 2, tr. 36). ã lµ sù thó hiön c ch tiõp
Page 6 of 18 cën vên Ò giíi cña b n híng dén khi nãi tíi sù tham gia cña ngêi d n. Kh«ng dõng l¹i ë ý tëng vò sù tham gia cña mäi nhãm d n c, nhêt lµ c c nhãm phô n t¹i c c th«n b n, c c nhãm d n téc thióu sè, nh ng ngêi nghìo nhêt vµ khã kh n nhêt, Híng dén cßn Ò xuêt nh ng biön ph p hç trî cô thó cho sù tham gia cña chýnh c c nhãm nµy. Khi Ò xuêt c c ho¹t éng hç trî cô thó, Dù n chó ý Õn tr nh é giao tiõp cña c c nhãm d n c, tëp qu n sö dông Êt cña hä còng nh nh ng ph ng thøc sö dông Êt cña c c n«ng hé, c c th«n b n. iòu nµy thó hiön ë nh ng hç trî vò mæt ng«n ng vµ sù khuyõn khých sö dông ng«n ng Þa ph ng, sù n gi n ho tµi liöu vµ c ch tr nh bµy trong tëp huên vµ sù hç trî trong viöc lëp v n b n ph p lý cã liªn quan Õn sö dông Êt vµ cêp Êt. ViÖc sö dông ph ng ph p ¾p sa bµn b»ng nh ng chêt liöu s½n cã ë Þa ph ng còng lµ mét bióu hiön cña sù chó ý vên Ò giíi trong c ch gióp ì c c nhãm Ýt cã kh n ng äc b n å Ó nhën biõt Þa h nh Þa ph ng. Ó x c nhën týnh óng ¾n cña c ch tiõp cën giíi trong híng dén, chóng ta cã thó èi chiõu nh ng ióm chýnh trong luët Êt ai vµ trong híng dén cã liªn quan Õn QHSD & G GR cã sù tham gia cña ngêi d n. 4.1.1. LuËt Êt ai vµ sù tham gia cña phô n vµo quy ho¹ch sö dông Êt vµ cêp Êt Trong LuËt Êt ai 1993 vµ luët Êt ai söa æi n m 1998, sù b nh ¼ng gi a nam giíi vµ n giíi îc m chø trong ph¹m trï ngêi d n vµ îc HiÕn ph p n m 1992 cña ViÖt nam b o vö, nªn kh«ng îc ghi trong LuËt Êt ai. C ch hióu nµy cho thêy vên Ò giíi vµ mét trong nh ng bióu hiön cña nã lµ bêt b nh ¼ng nam n vén cha îc quan t m trong LuËt Êt ai. VÊn Ò giíi chø îc Æt ra khi ngêi ta ý thøc îc r»ng trong thùc tiôn lu«n cã sù kh c biöt gi a ý chý cña Nhµ níc vµ hiön thùc cña êi sèng x héi vµ sù b nh ¼ng nam n kh«ng thó chø îc b o m b»ng mét iòu kho n cña HiÕn Ph p. Trong NghÞ Þnh 64, Nhµ níc ViÖt nam quy Þnh c c èi tîng îc giao Êt bao gåm c c hé gia nh vµ c nh n. C hai kh i niöm nµy Òu thó hiön sù b nh ¼ng trong quyòn nhën Êt vµ sö dông Êt cña nam vµ n. Tuy nhiªn, kh i niöm hé gia nh trong bèi c nh x héi vµ v n ho ViÖt nam hiön nay lu«n îc g¾n víi vai trß ¹i diön cña ngêi chñ hé, mµ phçn «ng trong sè nµy ë n«ng th«n l¹i lµ nam giíi. Kh i niöm chñ hé kh«ng chø thó hiön vþ trý gia trëng trong truyòn thèng v n ho gia nh ViÖt nam, sù nhêt trý cña c c thµnh viªn trong hé víi vai trß ã mµ c t c ch ¹i diön ph p lý cña chñ hé èi víi hé gia nh trong c c quan hö gia nh, céng ång vµ x héi, nhêt lµ trong quan hö víi chýnh quyòn. V thõ quyòn sö dông Êt cña hé gia nh îc thó hiön b»ng quyòn cña ngêi chñ hé chø kh«ng thuéc vò bêt cø thµnh viªn riªng lî nµo trong hé gia nh, trong ã cã phô n. Theo con sè tæng iòu tra d n sè ViÖt nam n m 1989 vµ 1991, cã tíi 70% sè chñ hé gia nh ë n«ng th«n, kó c miòn nói, lµ nam giíi, trong khi tû lö nµy ë «thþ lµ kho ng 50%. Trong kh o s t nhanh cña chóng t«i ë Yªn Ch u, vµ ý kiõn cña HLHPN S n La, tû lö nµy lªn tíi 90%. C c tû lö nµy chøng tá nam giíi lu«n chiõm u thõ tuyöt èi trong viöc n¾m vai trß ngêi chñ hé hay chñ gia nh, Æc biöt lµ ë n«ng th«n, cßn phô n thêng gi vai trß thµnh viªn phô thuéc trong hé gia nh cña hä. V thõ kh i niöm hé gia nh chø thó hiön Æc quyòn nam giíi mµ kh«ng thó hiön îc kh c biöt giíi trong x héi n«ng th«n vµ miòn nói cña ViÖt nam hiön nay. 4.1.2. LuËt Êt ai víi quyòn sö dông Êt cña phô n trong hé gia nh a. Hé gia nh nam giíi lµ chñ hé C c hé gia nh cã nam giíi lµ chñ hé thêng lµ nh ng hé cã Çy ñ c vî lén chång, «ng lao éng vµ nh n khèu nªn kh«ng chø dåi dµo vò n ng lùc s n xuêt, tiòn vèn vµ nguån thu nhëp mµ cßn îc nhën nhiòu ruéng n ng canh t c h n c c hé kh«ng thuéc nhãm nµy. C ch giao Êt ë c c Þa ph ng kh c nhau cã thó theo sè lao éng chýnh hoæc theo sè nh n khèu trong gia nh, hay kõt hîp c hai. C hai tiªu chý giao Êt canh t c trªn Òu chø cã lîi cho c c hé gia nh b nh thêng hoæc «ng lao éng vµ nh n khèu. Tuy nhiªn trong lo¹i hé nµy vên Ò giíi îc thó hiön râ nhêt trong quan hö vî chång hay nam n gi c c thµnh viªn vµ quan hö gi a c c thµnh viªn víi chñ hé. Phô n thêng chø lµ thµnh viªn phô thuéc, nªn quyòn sö dông ruéng Êt îc giao hoµn toµn lö thuéc vµo ngêi chång vèn lµ chñ hé gia nh. Khi cã chuyön ly h«n, viöc ph n Þnh ruéng Êt hay tµi s n gia nh thêng do toµ n quyõt Þnh. C c thµnh viªn cã thó th ng lîng víi nhau vò sù ph n chia tµi s n vµ ruéng Êt gia
Page 7 of 18 nh. Ngêi phô n cã thó lêy ra phçn Êt cña m nh Ó canh t c hoæc nhën mét sè tiòn båi thêng tõ phýa ngêi chñ giêy chøng nhën sö dông Êt (sæ á). ViÖc t ch sæ á, theo ý kiõn cña mét c n bé cã thèm quyòn vò vên Ò nµy ë S n La, lµ hoµn toµn cã týnh nguyªn t¾c, nhng trªn thùc tõ vén cha thêy x y ra. H.1 CÇn quan niöm chñ hé víi hé gia nh lµ mét. Khi t ch hé th Nhµ níc còng cho phðp t ch sæ á. Trong ly h«n còng cã quyòn t ch sæ. LuËt d n sù cã b o m cho mäi vên Ò cã liªn quan Õn tµi s n vµ sæ á. Nhng c i chýnh vén lµ gia nh hä ph i th o luën. (C n bé Þa chýnh) Trong sù th ng lîng hay th o luën Êy, ngêi phô n, do Ýt hióu biõt ph p luët vµ díi p lùc tõ phýa ngêi chång vµ gia nh nhµ chång, ng nhiªn ph i chþu thiöt thßi nhêt. H.2 Tõ xa Õn nay, chóng t«i cha thêy cã chuyön tranh chêp sæ á. Ph p luët b o vö c hé chø kh«ng riªng chñ hé. V phô n lðp võ nªn chång míi cã c lîi dông, míi cã chuyön tiªu xµi råi c¾m sæ á. (C n bé Þa chýnh) b. Hé gia nh n giíi lµ chñ hé Trong khi ã nhãm hé gia nh do n lµ chñ hé ë n«ng th«n l¹i thêng g¾n víi nh ng Æc ióm kinh tõ x héi hõt søc Æc thï. ã lµ c c nhãm go bôa do chång chõt, hay do sù di c n«ng d n tõ n«ng th«n ra «thþ. Cã rêt Ýt nh ng hé cã vî lµ chñ hé khi hai vî chång ang cïng sèng trong hé. Nh ng hé nµy thêng thiõu lao éng, nªn còng kh«ng îc giao nhiòu diön tých Êt nh c c hé cã nam giíi lµ chñ hé. VÊn Ò giíi ë lo¹i hé nµy lµ sù thiöt thßi cña hä vò nh n khèu vµ lao éng kh«ng nh ng kh«ng îc bï ¾p hay chiõu cè mµ cßn kðo theo sù thiöt thßi vò phçn Êt canh t c - mét sù ph n biöt x héi trong èi xö. NÕu nh hä vén îc chia Êt nh c c hé cã nam giíi lµ chñ hé, hä cã thó îc bï ¾p phçn nµo sù thiöt thßi vèn cã ã. QuyÒn sö dông Êt canh t c kh«ng chø sinh lîi cho nh ng hé cã kh n ng lao éng mµ cßn víi c nh ng hé kh«ng cã kh n ng lao éng, cho dï hiöu qu kinh tõ trong hai trêng hîp nµy sï kh c nhau. Chóng t«i gæp mét hé ngêi Th i ë b n Nh«m, mæc dï hai vî chång Òu hõt tuæi lao éng, nhng nhê cã Êt îc giao (gåm 470m2 ruéng, 4150m2 n ng réy vµ 2 ha rõng) nªn cã thó thuª ngêi kh c lµm vµ chia 50 % hoa lîi víi hä. Cuéc sèng cña hai vî chång, v thõ, vén cã thó vén cã thó tù tóc phçn lín mµ kh«ng ph i lö thuéc hoµn toµn vµo con c i. Khi c¾t gi m phçn Êt canh t c lï ra ph i îc giao cho nh ng hé thiõu lao éng (n giíi lµ chñ hé) Ó b o m sù b nh ¼ng gi a c c hé víi nhau, sù bêt b nh ¼ng cña hä so víi nh ng hé nhiòu lao éng (nam giíi lµ chñ hé) vò quyòn sö dông Êt dêng nh cµng trë nªn nghiªm träng. 4. 1. 3. Yªu cçu vò sù tham gia cña phô n trong Híng dén QHSD & G GR Nh ng ngêi x y dùng ph ng ph p QHSD & G GR xuêt ph t tõ gi thuyõt r»ng " Êt vµ tµi nguyªn rõng sï îc qu n lý mét c ch bòn v ng h n nõu tr ch nhiöm qu n lý vµ b o vö ã îc chia sî víi c c céng ång Þa ph ng vµ c c hé gia nh n lî." Trong c ch quan niöm vò qu n lý bòn v ng Êt vµ tµi nguyªn rõng ë y, sù chia sî tr ch nhiöm qu n lý vµ b o vö ã chýnh lµ sù tham gia cña ngêi d n vµo qu tr nh QHSD & G GR. Trong sù tham gia qu n lý Êt Þa ph- ng cña ngêi d n ë y, sù tham gia cña phô n îc coi lµ sù tham gia cña c c c nh n vµ cña mét bé phën d n c b nh ¼ng víi c c c nh n vµ bé phën d n c kh c, tøc lµ víi nam giíi. Do nh ng Æc ióm vò kh n ng nhën thøc vµ tr nh é tham gia x héi cña hä cßn thêp so víi nam giíi, tham gia cña phô n cçn cã nh ng h nh thøc phï hîp. ã lµ hai h nh thøc tham gia gi n tiõp vµ trùc tiõp. B n Híng dén Ò ra nh ng tiªu chuèn cho sù tham gia cña phô n trong QHSD & G GR : 1. Sù tham gia cña phô n lµ sù cïng tham gia, cã nghüa lµ ph i b o m cã sù tham gia tých cùc cña têt c c c phô n ang sèng trong x vµ th«n b n, trong suèt qu tr nh QHSD & G GR. Hä cã thó cïng tham gia ngay tõ Çu trong viöc nh gi c c nhu cçu vµ nguån lùc, tham gia vµo qu tr nh quy ho¹ch vµ a ra c c quyõt Þnh hëng lîi tõ Êt l m nghiöp îc giao vµ ph t huy sù céng t c hiöu qu víi chýnh quyòn Þa ph ng ë cêp x vµ huyön. 2. CÇn cã nh ng ph ng ph p thých hîp Ó khuyõn khých vµ t ng cêng sù tham gia cña phô n còng nh víi c c
Page 8 of 18 nhãm khã kh n, thiöt thßi cçn trî gióp kh c nh ph ng ph p nh gi cã sù tham gia cña ngêi d n (PRA) vµ ph ng ph p nh gi n«ng th«n nhanh (RRA). Trong c c cuéc häp b n, cçn cã Ýt nhêt 1/3 sè ngêi tham gia lµ n. 3. Sù tham gia cña phô n lµ tù nguyön vµ d n chñ. ã lµ quyòn îc tham gia Çy ñ c c buæi häp th«n b n cã liªn quan tíi ch ng tr nh, îc th o luën c c vên Ò sö dông Êt, c c tån t¹i trong giao Êt n«ng nghiöp, c c vên Ò ph t trión th«n b n hiön ang cßn víng m¾c gi a d n chóng Þa ph ng vµ ¹i diön chýnh quyòn. (Híng dén tr. 36-38) C c yªu cçu trªn y lµ phï hîp v chóng xuêt ph t tõ hoµn c nh sèng, vþ trý x héi, tr nh é nhën thøc, kh n ng vµ nguyön väng tham gia cña phô n vµo QHSD & G GR. Ngoµi ra, c c yªu cçu nµy nh»m xãa bá nh ng c n trë èi víi sù tham gia cña hä tõ nh ng tëp qu n vµ truyòn thèng céng ång, tõ sù thiõu ý thøc cña c c c nh n vµ tæ chøc x héi vò nh hëng cña vên Ò giíi trong x héi hiön nay, nhêt lµ ë c c nhãm d n téc miòn nói. Chóng îc óc kõt tõ thùc tiôn vµ lý luën cña qu tr nh giao Êt giao rõng ë ViÖt nam, tõ n m 1994 trë vò tríc vµ thö nghiöm cña Dù n ph t trión l m nghiöp x héi s«ng µ tõ n m 1995 trë l¹i y. Tuy nhiªn, kh n ng thùc hiön c c yªu cçu nµy tuú thuéc kh«ng chø vµo nç lùc cña b n th n phô n, nh ng ngêi chþu nh hëng nhiòu nhêt nh ng hëu qu cña sù ph n biöt giíi trong x héi mµ c nhën thøc, thiön chý vµ kh n ng tæ chøc thùc hiön qu tr nh QHSD & G GR cña c c c nh n vµ c quan h u quan. NÕu c c tiªu chý trªn îc t«n träng vµ îc gi m s t trong suèt qu tr nh thùc hiön, chóng sï lu«n cã kh n ng îc thùc hiön. 4. 2. Sæ á cã tªn chång vµ vî 4.2.1. T nh h nh chung vµ khu vùc thùc hiön dù n Nh n chung, sæ á îc in theo méu chung trªn toµn quèc. Nã chø ghi tªn chñ hé, thêng lµ ngêi µn «ng trong hé gia nh. C c c n bé cã liªn quan Õn sæ á nh KiÓm l m vµ Þa chýnh S n la cho r»ng iòu nµy îc quy Þnh trong luët d n sù. Sæ á chø îc ghi tªn mét ngêi lµ chñ hé trong hé gia nh. Sæ á chø x c nhën quyòn sö dông Êt cña hé gia nh th«ng qua ¹i diön lµ chñ hé nªn khi ph n chia tµi s n Ó ly h«n, Toµ n sï quyõt Þnh sù ph n chia theo luët Þnh. H n n a, trong c c tê khai nhën Êt cã ghi tªn c c thµnh viªn trong gia nh. C c yõu tè ph p lý nµy sï b o vö quyòn cña phô n trong mäi t nh huèng xêu cã thó x y ra. V thõ viöc ghi tªn phô n cïng tªn nam giíi trong sæ á lµ kh«ng cçn thiõt. NÕu cã trêng hîp cçn ghi thªm tªn phô n trong sæ chø lµ Ó x c Þnh râ h n hé gia nh khi cã sù trïng tªn-hä trong c c nhãm d n téc Ýt ngêi (Dù n TEW cho 5 b n ngêi Xinh Mun ë ChiÒng khoai). Nh ng c n bé Þa chýnh îc pháng vên cho r»ng viöc ghi tªn mét ngêi (chñ hé) trong sæ á lµ do d n sù quy Þnh vµ kh«ng cçn thiõt ph i ghi tªn phô n trong sæ á. Ngoµi ra, cã ý kiõn cho r»ng nõu ghi thªm tªn sï tèn kðm vµ phøc t¹p. 4.2.2. ViÖc ghi tªn phô n trªn sæ á, c së ph p lý vµ thùc tiôn Khi tiõp xóc víi c c nhãm c n bé phô n th«n b n ang tëp huên trong ch ng tr nh quy ho¹ch ph t trión th«n b n ë ChiÒng HÆc vµ SËp V¹t, chóng t«i nhën thêy hä rêt mong muèn cã tªn trong sæ á. Lý do mµ hä nªu ra lµ nh sau : H.3 Khi ngêi chång muèn l¹m dông quyòn sö dông Êt Ó cçm cè tµi s n hay vay nî, ngêi vî cã thó b o vö quyòn hîp ph p cña m nh tríc hµnh vi kh«ng hîp lý cña chång hay gia nh nhµ chång. Khi cã tªn trªn sæ á, phô n cã thó chñ éng sö dông nã Ó vay vèn ng n hµng, ph t trión kinh tõ gia nh, kh«ng bþ phô thuéc hoµn toµn vµo chång trong c c ho¹t éng kinh tõ vµ s n xuêt. (ý kiõn phô n SËp V¹t) Nã gióp cho phô n cã ý thøc vµ tr ch nhiöm chung tríc Êt ai vµ tµi s n cña Nhµ níc, kh«ng û l¹i hay phã mæc cho chång. ChÝnh ng n hµng Nhµ níc còng lu«n ßi hái ch ký ngêi vî hoæc con Ó b o m sù thõa kõ hay liªn íi tr ch nhiöm gia nh tríc c c kho n vay îc ång ý. (Chñ tþch HLHPN S n La) ViÖc ghi tªn phô n trªn sæ á lµ cçn thiõt cho mäi hé gia nh khi nã cho phðp xö lý c c quan hö trong gia nh nh kõt h«n, ly h«n, chång chõt... lu«n em l¹i thiöt thßi cho phô n, nhêt lµ phô n c c d n téc Ýt ngêi.
Page 9 of 18 H.4 Chóng t«i xö lý mêy trêng hîp ngêi Kinh, khi ly dþ cã tranh chêp th toµ n quyõt Þnh chia «i tµi s n, kó c ruéng n ng, nhng cã dùa trªn tho thuën. Ai nhiòu ruéng th bít n ng. Trêng hîp ngêi Th i hay H'm«ng bá nhau thêng n gi n (kh«ng tranh chêp, kiön c o). (C n bé Þa chýnh ThuËn Ch u) Vî chång trî ra ë riªng, t ch hé, nhng «ng bè chång vén øng tªn trªn sæ á. Khi «i vî chång trî chia tay, Êt l¹i tr vò cho «ng bè. (C n bé Þa chýnh ThuËn Ch u) Chóng t«i ang xö lý mét vô ë Mêng Lù: chång chõt, gia nh nhµ chång Õn cíp Êt ai vµ con c i cña ngêi vî go. (Chñ tþch HLHPN S n La) 4.2.3. Quan niöm cña c c c n bé nam giíi vò sù cã tªn phô n trªn sæ á Nh n chung ý kiõn cña nam giíi, nh ng ngêi øng trªn quan ióm b o vö sù b nh ¼ng cña phô n víi nam giíi trªn thùc tõ chø kh«ng ph i trªn v n b n ph p luët Òu nhêt trý thêy cçn ghi tªn phô n trªn sæ á. Víi nh ng nam giíi cha ý thøc râ röt vò hiön tr¹ng cña sù bêt b nh ¼ng nam n, nhêt lµ ë vïng c c d n téc thióu sè th cha thêy thët cçn thiõt ph i thay æi c ch ghi tªn cña sæ á hiön nay. Tuy nhiªn kh«ng cã ai cho r»ng sï cã nh ng bêt lîi x y ra khi phô n cïng cã tªn trªn sæ á. H. 5 Hái: NÕu ghi c tªn vî vµ chång trªn sæ á th sï cã g kh«ng hay x y ra? p : Ghi c hai tªn còng ch¼ng sao. Thùc ra ghi c hai tªn chø thªm r¾c rèi, mêt thêi gian v ph i viõt b»ng tay. (C n bé Þa chýnh) 4.2.4. Ó cã tªn phô n trªn sæ á Ó phô n cã thó cã tªn trªn sæ á nh mong muèn cña nh ng phô n cã ý thøc vµ tr nh é nhën thøc vò hoµn c nh vµ vþ trý bêt b nh ¼ng cña hä hiön nay, cçn cã sù tuyªn truyòn réng r i trong c c nhãm c n bé vµ d n c vò vên Ò giíi vµ tçm quan träng cña nã èi víi viöc qu n lý vµ b o vö c c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn hiön nay, Æc biöt lµ sù tham gia cña ngêi phô n trong lünh vùc nµy. CÇn cã mét tæ chøc øng ra chþu tr ch nhiöm chýnh trong viöc b o vö quyòn lîi vµ sù b nh ¼ng cña phô n trong QHSD & G GR. ã lµ vai trß cña Héi liªn hiöp phô n vèn cã c së ë c c th«n b n. Hä cçn îc trang bþ nh ng kiõn thøc vµ lý luën vò vên Ò giíi Ó cã thó chñ éng tæ chøc vµ híng dén phô n ë th«n b n ßi quyòn b nh ¼ng víi nam giíi. Qua ã, vên Ò ghi tªn phô n trªn sæ á sï trë nªn cçn thiõt víi têt c mäi ngêi. Còng ph i nãi thªm r»ng c c c quan chøc n ng thuéc ngµnh l m nghiöp vµ Þa chýnh... còng cçn îc cëp nhët ho nh ng th«ng tin vò nh ng vên Ò x héi vµ giíi Ó cho nh ng gi i ph p kü thuët cña hä lu«n gãp phçn gi i quyõt nh ng vên Ò do thùc tiôn x héi Æt ra. Trong thùc tiôn ë S n La, viöc ghi tªn vî cïng tªn chång trªn sæ îc thùc hiön v nh ng lý do kü thuët (tr nh trïng tªn trong b n) nh Ò cëp ë trªn. iòu nµy kh«ng cã g tr i víi tinh thçn ph p luët, nõu nh nã cçn thiõt cho viöc Ò phßng nh ng bêt tr¾c rñi ro cã thó x y ra ë mét Þa ph ng nµo ã. Do ã, viöc ghi tªn phô n trªn sæ á cïng nam giíi còng cã thó îc thùc hiön dô dµng nõu nh ngµnh Þa chýnh thêy cçn thiõt ph i b o vö sù b nh ¼ng cña phô n trong
Page 10 of 18 quyòn sö dông Êt gia nh. Bëi v nõu phô n Kinh víi tr nh é nhën thøc kh cao cã thó tù b o vö quyòn sö dông Êt cña hä th«ng qua ph p luët th phô n n«ng th«n vµ phô n c c d n téc miòn nói cha cã kh n ng lµm nh vëy. Sù Ò cao c c quan hö vµ tëp qu n céng ång còng nh tr nh é nhën thøc yõu kðm vò ph p luët chýnh lµ nh ng h¹n chõ cña a sè phô n ë c c cïng n«ng th«n miòn nói hiön nay trong cuéc Êu tranh ßi quyòn b nh ¼ng víi nam giíi trong c c ho¹t éng x héi. y kh«ng chø lµ mét gi i ph p kü thuët mµ cßn lµ mét gi i ph p chýnh trþ, ph p lý vµ x héi cho sù bêt b nh ¼ng giíi hiön nay ë ViÖt nam. H. 6 Chóng t«i chø lµm viöc m y mãc theo chuyªn m«n cña m nh. Ghi tªn ai mµ ch îc. Trong Dù n TEW, ngêi ta tµi trî Ó ghi tªn hai vî chång trªn sæ á cho 5 b n Xinh Mun. Chóng t«i kh«ng muèn lµm theo hä v kh«ng muèn mua viöc vµo ngêi. (C n bé Þa chýnh) 4.3. Sù tham gia cña phô n trong qu tr nh QHSD vµ ý thøc cña hä 4.3.1. Sù tham gia cu phô n vµo c c cuéc häp cña QHSD & G GR Nh trªn chóng ta thêy, tû lö 20% phô n tham gia c c cuéc häp cña LUPLA kh«ng cã g lµ khã kh n èi víi nh ng ngêi thùc hiön dù n cêp th«n b n. Tuy nhiªn, iòu quan träng lµ ngay khi hä tíi dù c c cuéc häp th«n b n, phô n c c d n téc thióu sè rêt Ýt khi tham gia ph t bióu ý kiõn. ã lµ hëu qu cña viöc hä cha îc båi dìng vµ chuèn bþ cho sù tham gia cña hä vµo c c ho¹t éng cña QHSD & G GR vµ sau ã. H.7 Phô n tham gia cßn h i Ýt. Hä Ýt ngåi trong phßng häp mµ thêng ngåi ë phýa ngoµi sµn. Ngêi th Þu con, ngêi th tranh thñ kh u v. Hä Ýt tham gia th o luën nh nh ng ngêi ngåi trong nhµ. Khi bµn viöc ph n vïng s n xuêt, phô n Æc biöt kh«ng tham gia. ChØ cã nh ng ngêi cã tr ch nhiöm hay quen giao tiõp lµ hay cã ý kiõn. KÓ c khi th«ng qua chõ é chýnh s ch èi víi tõng thµnh viªn, tõng hé, hä còng chø a cho chång ký nhën mµ kh«ng cã ý kiõn g. Ngay c khi cã va ch¹m vò ranh giíi, phô n còng chø Ó cho chång con ph t bióu. (C n bé Þa chýnh) C c líp tëp huên riªng cho phô n îc thùc hiön èi víi trong LËp kõ ho¹ch ph t trión th«n b n. C ch lµm nµy cçn îc ph t huy trong mäi ho¹t éng x héi cña phô n c c d n téc thióu sè. ViÖc ghi l¹i ý kiõn trao æi cña mäi thµnh viªn tham gia QHSD & G GR kh«ng îc thùc hiön nªn kh«ng ph t huy îc chøc n ng gi m s t cña nã. H.8 Hái: C c anh cã n¾m îc t nh h nh tham gia vµ ý nguyön cña phô n trong c c buæi häp cña QHSD & G GR? p: KÓ ra nªn cã biªn b n cho tõng bíc thùc hiön QHSD & G GR, tõng buæi häp, kó c qu tr nh tr nh duyöt, Ó tõ ã cã lï míi nh gi îc phçn tr m vµ møc é tham gia cña ngêi phô n. (C n bé Þa chýnh) ViÖc phô n kh«ng h ng h i tham gia trao æi trong c c buæi häp cña QHSD & G GR cã mét lý do kh ch quan lµ hä kh«ng ph i lµ nh ng ngêi îc mêi chýnh thøc mµ chø lµ thay mæt chång i häp. TiÕng nãi cña hä trong c c cuéc häp th«n b n nãi chung, trõ häp phô n, Ýt îc mäi ngêi chó ý. Ngay b n th n hä còng kh«ng tù tin vµo chýnh b n th n m nh. H. 9 Trong c c cuéc häp, n ph t bióu Ýt h n nam nhng l¹i ph t bióu dµi dßng h n. Nam ph t bióu tãm t¾t h n...n ng¹i ph t bióu kh«ng chýnh x c, kh«ng tù tin. Khi ra ngoµi cuéc häp råi míi hay ph t bióu. (BÝ th chi bé b n)
Page 11 of 18 Nh ng trë ng¹i chýnh èi víi tinh thçn tham gia cña phô n c c d n téc Ýt ngêi ë y lµ do : H.10 Phô n Th i thêng chø biõt äc, biõt viõt hay mï ch v Ýt îc i häc hay bþ t i mï v bá häc qu sím (thêng chø líp 1 hoæc 2). Phô n H'm«ng th hçu hõt Òu kh«ng biõt ch. Phô n Ýt tham gia v kh«ng i häc. Chñ yõu lµ do kh«ng biõt ch. Ngay c n bé phô n th«n b n còng chø häc líp 4 lµ cïng. ChØ cã líp trî b y giê a phçn lµ biõt ch, cßn tõ 40 tuæi trë lªn thêng chø cã tõ 40 Õn 50 % lµ biõt ch. (BÝ th chi bé b n) H. 11 Do Ýt îc giao tiõp x héi nªn tiõng Kinh cña hä còng rêt nghìo kh«ng ñ diôn ¹t mäi suy nghü cña hä. Sù bêt b nh ¼ng nam n cßn tån t¹i kh râ trong tæ chøc kinh tõ vµ trong êi sèng x héi cña c c nhãm d n téc Ýt ngêi. Trong gia nh µn «ng vén lµ ngêi a ra c c quyõt Þnh vµ ph n c«ng c«ng viöc. Ngêi phô n chø cã vai trß thõa hµnh vµ thêng tr nh ph i tranh luën víi chång. Hái : Con trai b c lëp gia nh vµ i d¹y häc, chø cßn con d u vµ c c con g i lµ ë nhµ lµm n ng réy, b c Þnh ph n chia ruéng Êt vµ c«ng viöc trong gia nh ra sao? p : T«i cßn sèng, t«i qu n lý mäi thø, kó c Êt ai vµ c c ho¹t éng canh t c. Kh«ng thó cã chuyön tranh chêp hay ph n chia c nh n trong gia nh. NÕu lµ con g i i lêy chång, cã Þnh xuêt råi th i u còng sï cho sö dông. HiÖn t«i vµ con trai t«i vén lµ ¹i diön cho mäi thµnh viªn trong gia nh, kó c viöc ký tªn vay mäi thø. Hé t«i chø cã mét con trai nªn kh«ng t ch. Hái : Cã nªn ghi tªn phô n cïng tªn chång trªn sæ á p : Kh«ng cçn cã tªn vî v hä chø cã vai trß phô thuéc, tøc lµ vén cã quyòn mµ kh«ng cã tªn còng îc. Chóng t«i cã thó gi i quyõt thay cho hä. (Nam, 74 tuæi, ngêi Th i, bé éi xuêt ngò, kinh tõ kh ) H. 12 Do thiõu tù tin nªn hä thêng hay û l¹i vµo chång hay con trai trong c c giao tiõp x héi. Hä thêng tù x c Þnh vþ trý cña m nh lµ ë c c c«ng viöc trong gia nh vµ ngoµi n ng réy Ó ch m lo êi sèng vët chêt cña c gia nh. T«i tríc häc líp 1 hay 2 sau quªn råi. T«i lµm ruéng n ng lµ chýnh. T«i cha tr«ng thêy thî á bao giê. ChØ chång t«i lµ biõt. ThØnh tho ng t«i còng cã nãi chuyön víi chþ em lóc t¾m ngoµi suèi vò chuyön giao Êt giao rõng. T«i chø cã thó thay chång i m cíi, nhng i häp th kh«ng thay îc. H n n a t«i cßn ph i i lµm ruéng n ng nªn kh«ng i îc. B n chø th«ng b o chung, mêi ¹i diön mçi hé mét ngêi. Nhng nõu îc mêi th t«i vén i îc. (Vî bý th chi bé b n) Nh ng ngêi tæ chøc thùc hiön giao Êt giao rõng t¹i th«n b n cã thó lµ ngêi Þa ph ng vµ nãi tiõng Þa ph ng trong c c cuéc häp, nhng nh ng néi dung cña cuéc häp vén kh«ng dô dµng lµm cho phô n hióu vµ quan t m chó ý. Nh ng mèi quan t m cña phô n nõu kh«ng îc gîi ra, îc gióp ì vò c ch t duy vµ diôn ¹t, th vén cha îc nhën thøc mét c ch Çy ñ. Phô n th«n b n thêng thých sö dông nh ng c«ng thøc quen thuéc cho mäi trêng hîp cô thó kh c nhau. H.13 Hái: Môc tiªu cña tëp huên lëp kõ ho¹ch ph t trión th«n b n lµ g?
Page 12 of 18 p: Lµ Ó vò thu hót c c chþ em kh c cïng lµm nh m nh? (líp tëp huên phô n ChiÒng H¹c) C c líp häc vò LËp kõ ho¹ch Ph t trión th«n b n do Dù n tæ chøc riªng cho phô n lµ mét c héi Ó phô n trao æi vò chýnh sù tham gia cña hä. Cuéc häp nµy sï gióp hä nh gi l¹i nh ng kh n ng nhën thøc, mæc c m tù ti, nh ng thãi quen û l¹i chång con vµ sù thiõu ý thøc tham gia x héi cña hä. Khi nh ng khã kh n vµ c n trë îc nªu ra, chóng ta cã thó gióp hä t m ra gi i ph p c i thiön t nh h nh. 4.3.2. Sù tham gia gi m s t cña phô n Nh ng c n bé phô n th«n b n îc tëp huên hoµn toµn cã thó tham gia gi m s t viöc lëp quy ho¹ch sö dông vµ giao Êt giao rõng ë th«n b n cña hä. Hä cã thó nh gi îc nh ng thµnh c«ng hay bêt cëp trong thùc hiön Quy ho¹ch vµ giao Êt giao rõng, nõu hä n¾m îc nh ng tiªu chuèn nh gi mét c ch cô thó. Hä cã thó ph n nh nh ng bêt cëp trong qu tr nh thùc hiön víi ban qu n lý th«n b n, héi ång ng ký Êt ai cêp x mét c ch trùc tiõp hoæc th«ng qua c c ¹i bióu phô n ë c c cêp iòu hµnh nµy. 4.3.3. Sù kh«ng tham gia cña phô n vµ hiöu qu cña qu tr nh NÕu kh«ng cã sù tham gia cña phô n, sù kðm hiöu qu trong qu tr nh thùc hiön quy ho¹ch vµ giao Êt giao rõng - ng nhiªn sï trë nªn kðm hiöu qu. Bëi v, phô n lµ lao éng chýnh vµ quan träng nhêt trong hé gia nh. Hä m - ng mäi c«ng viöc lao éng cô thó cã liªn quan tíi rõng åi, n ng réy vµ ruéng Êt, c c sinh ho¹t vët chêt trong cuéc sèng gia nh. Nam giíi chø lµ chñ së h u tµi s n vµ ngêi iòu phèi c«ng viöc vµ quan hö gia nh. Sù tham gia c«ng viöc gia nh vµ s n xuêt cña nam giíi thêng mang týnh chêt tîng trng cho søc m¹nh c b¾p vµ quyòn lùc gia trëng cña hä nh cµy bõa, lêy gç lµm nhµ, quyõt Þnh c c kho n chi tiªu mua b n lín trong gia nh nh b n ng«, gia sóc lín vµ mua TV hay xe m y... tham gia c c sinh ho¹t hä téc vµ th«n b n. Phô n do ã lµ nh ng ngêi trùc tiõp tham gia tu bæ vµ ch m sãc rõng hay canh t c n ng réy. ViÖc tøa c y, trång c y non, lêy m ng vµ lêy cñi trong rõng lµ nh ng c«ng viöc thêng xuyªn cña hä. Trong khi nam giíi thêng liªn quan tíi nh ng khai th c quy m«lín vµ tiªu cùc nh chæt gç lµm nhµ, s n b¾n hay më réng n ng réy... ý thøc b o vö rõng hay sö dông tiõt kiöm c c nguån tµi nguyªn rõng thêng îc phô n chó ý h n nam giíi. 4.3.4. Sù tham gia cña Héi liªn hiöp phô n - mét ßi hái thùc tiôn Sù tham gia cña Héi liªn hiöp phô n sï cã nh hëng tých cùc tíi sù tham gia cña phô n th«n b n trong quy ho¹ch sö dông Êt vµ giao Êt giao rõng. Tuy nhiªn, hä cha thùc sù îc mêi tham gia vµo qu tr nh nµy ë nh ng n i thý ióm cña Dù n. Héi Phô n tham gia vµo c c dù n kh c cã liªn quan Õn vên Ò giíi vµ sù tham gia x héi nãi chung cña phô n. ã lµ c c dù n cã liªn quan tíi gia nh vµ d n sè, tíi søc khoî sinh s n vµ dinh dìng trî em... Tù b n th n HLHPN, hä kh«ng cã ñ kinh phý vµ lùc lîng Ó tiõn hµnh c c ch ng tr nh éc lëp. Sù tých cùc tham gia vµo viöc vën éng phô n tham gia x héi lµ mét trong nh ng lý do tån t¹i vµ ph t trión cña nã. Nhê cã c c ch ng tr nh d n sè, kõ ho¹ch ho gia nh, xo mï, xo ãi gi m nghìo, x y dùng quy ho¹ch ph t trión th«n b n... mµ HLHPN tëp hîp îc phô n, më réng îc tæ chøc cña hä tíi c c th«n b n xa x«i vµ khã kh n nhêt. iòu cçn thiõt hiön nay lµ cçn phèi hîp víi tæ chøc phô n nµy trong c c ho¹t éng cçn Õn sù tham gia cña phô n. Chóng t«i gæp HLHPN tønh vµ mét sè huyön cña S n La vµ nghe hä bµy tá nguyön väng tham gia bêt kú ho¹t éng nµo cã liªn quan tíi lünh vùc giíi vµ sù Êu tranh v tiõn bé cña phô n. 4.4. Nh ng kh c biöt gi a c c céng ång H'm«ng vµ Th i Nh ng kh c biöt céng ång vò mæt tëp qu n canh t c, tæ chøc kinh tõ, tæ chøc x héi vµ sinh ho¹t v n ho cã nh hëng rêt m¹nh tíi nhën thøc, th i é vµ hµnh vi øng xö liªn quan tíi vþ trý vµ hoµn c nh x héi cña phô n nãi chung vµ Æc biöt lµ víi c c d n téc Ýt ngêi. Tuy nhiªn Æc ióm céng ång còng kh«ng ph i lµ bêt biõn mµ lu«n thay æi tuú theo nh ng biõn æi kinh tõ x héi, nh ng tëp qu n canh t c míi, nh ng h nh thøc c tró míi, c c quan hö thþ trêng vµ x héi míi... ã lµ c së nhën thøc Ó chóng ta tin r»ng sù t c éng tých cùc cña con ngêi vµ x héi sï lu«n taä ra îc nh ng biõn æi cã lîi cho mäi nhãm phô n, cho dï hä lµ H'm«ng hay Th i.
Page 13 of 18 4.4.1. TruyÒn thèng vµ tëp qu n, Þa vþ vµ sù tham gia phô n trong QHSD & G GR a. Céng ång ngêi Th i C c céng ång ngêi Th i cã truyòn thèng kh«ng chø khai th c vµ trång rõng mµ cßn canh t c n ng réy, Êt ruéng, tõ l u êi. ViÖc canh t c lóa níc ë c c thung lòng, n ng réy ë c c vïng åi thêp gióp hä h nh thµnh nªn nh ng céng ång d n c kh «ng vµ tëp trung. Sù tëp trung d n c vµ a d¹ng trong s n xuêt kinh tõ cho phðp hä cã quan hö trao æi kinh tõ vµ x héi thêng xuyªn kh«ng chø víi c c nhãm d n téc thióu sè kh c mµ cßn víi ngêi Kinh, mét nh n tè x héi cã nh h- ëng quyõt Þnh tíi c c nhãm d n téc thióu sè miòn nói. Tæ chøc x héi cña ngêi Th i còng cã nhiòu ióm t ng ång víi ngêi Kinh ë sù h nh thµnh c c quan hö hä téc vµ th«n b n kh bòn ch¾c. Trong mçi nhãm hä Òu cã quy íc sinh ho¹t vµ gióp ì lén nhau trong kinh tõ vµ êi sèng. Trong th«n b n còng thêng cã th«n íc chung liªn quan Õn sö dông nguån níc, rõng céng ång, rõng ma, quan hö gi a c c thµnh viªn vµ nhãm hä nh an ninh trët tù céng ång, cíi xin ma chay giç tõt... Sù tham gia x héi cña c c thµnh viªn th«n b n lu«n îc khuyõn khých, nhêt lµ trong c c sinh ho¹t v n ho ngµy héi vµ ngµy tõt. Céng ång ngêi Th i còng rêt cëi më víi thõ giíi bªn ngoµi nªn tr nh é hióu biõt, kh n ng nãi tiõng Kinh, tr nh é häc vên vµ kh n ng tham gia x héi còng kh réng r i h n c c téc ngêi thióu sè xung quanh. ý thøc x héi vµ ph p luët cña hä còng thó hiön râ h n c c nhãm thióu sè kh c. Trong êi sèng gia nh, quan hö vî chång ngêi Th i thêng tá ra b nh ¼ng h n so víi ngêi H'm«ng. µnh r»ng sau mçi cuéc trao æi gi a vî vµ chång, quyòn quyõt Þnh vén thuéc vò ngêi chång. ChÕ é gia nh gia trëng hiön nay vén cßn nhng thay æi nhiòu ë nh ng nhãm cã tr nh é häc vên cao h n vµ cã quan hö x héi réng r i h n. Nh ng Æc ióm tëp qu n vµ truyòn thèng tham gia x héi cña ngêi Th i cho thêy vþ trý x héi cña phô n Th i cã phçn îc Ò cao h n so víi ngêi H'm«ng vµ c c nhãm d n téc Ýt ngêi kh c. H n n a sù c i thiön vþ trý x héi cña phô n Th i ang lµ mét xu híng hiön thùc vµ cã trión väng ë c c nhãm phô n trî. Tû lö i häc «ng h n vµ cao h n, kõt h«n muén h n vµ Ýt con h n lµ b»ng chøng cho sù tiõn bé cña hä. Nh ng h¹n chõ duy nhêt èi víi phô n Th i hiön nay khi tham gia vµo QHSD & G GR lµ tr nh é nhën thøc vµ tr nh é tham gia x héi cña c c nhãm n tõ 25 tuæi trë nªn cßn qu thêp. V thõ nh ng nh hëng cña tëp qu n vén cßn næng nò èi víi hä. H n n a, tr nh é nhën thøc vµ tr nh é tham gia x héi thêp lu«n t¹o ra trë ng¹i cho sù tham gia cña hä vµo QHSD & G GR. b. Céng ång ngêi H'm«ng C c nhãm H'm«ng trong qu khø thêng cã tëp qu n du canh du c. TËp qu n canh t c cña hä chñ yõu lµ ë c c vïng n ng réy cã é cao vµ é dèc cao h n mäi nhãm d n téc thióu sè kh c. Hä sèng thµnh nh ng céng ång nhá bð, ph n t n trªn nh ng triòn nói cao c ch xa c c trung t m hµnh chýnh x héi vµ v n ho. ViÖc c tró ph n t n vµ sù nghìo nµn vò c c s n phèm kinh tõ h¹n chõ sù giao tiõp cña hä víi c c céng ång xung quanh vµ nhêt lµ víi ngêi Kinh. Tæ chøc x héi cña ngêi H'm«ng vén duy tr týnh chêt khðp kýn cña nã th«ng qua sù Ò cao duy nhêt vai trß cña nhãm hä. C c quan hö th«n b n cã h nh thµnh nhng kðm bòn chæt vµ æn Þnh. C c quy íc sinh ho¹t vµ gióp ì lén nhau thêng chø nhên m¹nh trong téc hä mµ Ýt më réng ra bªn ngoµi. Sù tham gia céng ång cña hä do ã còng thêp h n so víi c c céng ång ngêi Th i. Do thêng ë xa c c trung t m kinh tõ x héi vµ v n ho, ngêi H'M«ng thêng bþ h¹n chõ vò kh n ng giao tiõp víi x héi bªn ngoµi. Tû lö nh ng ngêi biõt tiõng Kinh thêng rêt Ýt. MÆc dï tëp qu n du canh du c thay æi vò c n b n, song do ë nh ng vïng s u vïng xa vµ ph n t n (thêng c ch trung t m x tõ 5 Õn 30 km), nªn iòu kiön häc tëp rêt khã kh n. Tû lö ngêi mï ch cña hä thêng rêt cao nhêt lµ ë phô n. nh hëng cña x héi tõ bªn ngoµi èi víi hä do ã còng rêt h¹n chõ. C c nh hëng cña truyòn thèng vµ tëp qu n cµng trë nªn m¹nh mï vµ éc o n. Trong gia nh ngêi H'm«ng, quyòn lùc gia trëng cña ngêi chång vµ gia nh ngêi chång lµ tuyöt èi. Ngêi chång cã thó b¹c i vµ bá vî dô h n lµ ngêi vî muèn bá chång (B n Keo Bã, ChiÒng «ng Yªn Ch u). VÞ trý x héi cña phô n H'm«ng do ã thêp kðm h n nhiòu so víi phô n Th i. Do c ch sèng ph n t n nµy mµ sù can thiöp ph p luët vµo êi sèng cña hä cã phçn khã kh n h n so v Ý ngêi Th i vµ c c céng ång kh c. Trong iòu kiön x héi nh vëy, sù tham gia cña phô n H'm«ng vµo QHSD & G GR do ã sï gæp nhiòu khã kh n h n
Page 14 of 18 so víi bêt cø céng ång thióu sè nµo kh c. Tuy nhiªn, do sù thay æi tëp qu n canh t c vµ tëp qu n Þnh c, cã nhiòu céng ång ngêi H'm«ng xuèng Þnh c thêp h n vµ sèng gçn h n víi thõ giíi bªn ngoµi. êi sèng kinh tõ kh h n vµ nh ng tëp qu n x héi cña hä còng dçn thay æi theo híng tých cùc h n. Sù tham gia sinh ho¹t phô n, sù n ng cao tr nh é v n ho vµ giao tiõp khiõn kh n ng tham gia cña phô n ë mét sè b n H'm«ng cã nhiòu thay æi. Cã nhiòu trëng b n ngêi H'm«ng vµ nhiòu «ng chång t nh nguyön i phiªn dþch cho vî ë c c líp tëp huên c n bé phô n (b n Hang Hãc ChiÒng H¹c Yªn Ch u, b n N¹m Gi t vµ mét sè b n ë ThuËn Ch u ). ã lµ nh ng dêu hiöu tých cùc vò sù thay æi vþ trý vµ sù tham gia x héi cña phô n H'm«ng hiön nay. 4.4.2. T c éng cña B n híng dén tíi c c truyòn thèng vµ tëp qu n céng ång Trong c c céng ång Th i hay H'm«ng, kh c biöt giíi îc thó hiön râ nhêt th«ng qua sù kh c biöt vþ trý cña nam vµ n trong c c quan hö gia nh vµ x héi. Sù tham gia x héi îc coi lµ Æc quyòn cña nam giíi. Tõ sù tham gia vµo c c quyõt Þnh trong gia nh Õn c c sinh ho¹t hä téc hay th«n b n, nam giíi bao giê còng lµ nh ng thµnh viªn chýnh thøc ¹i diön cho mäi thµnh viªn trong gia nh m nh. N giíi kh«ng cã t c ch tham gia vµo bêt cø quan hö x héi nµo kó c trong gia nh. Dï r»ng trªn thùc tõ, vai trß cña ngêi phô n lu«n îc nam giíi thõa nhën lµ quan träng nhêt èi víi êi sèng kinh tõ gia nh. C ch Æt vên Ò vò sù tham gia cña ngêi d n trong QHSD & G GR a ra mét c ch nh n kh c cña céng ång vò vþ trý vµ vai trß x héi cña ngêi phô n. "...mäi c nh n, nam giíi vµ phô n, kh«ng ph n biöt thµnh phçn d n téc vµ vþ trý x héi trong céng ång cïng ph i cã c héi nh nhau Ó cïng tham gia nõu hä mong muèn." (b n híng dén, tr. 36.) Quan ióm nµy kh¼ng Þnh t c ch tham gia x héi cña ngêi phô n lµ b nh ¼ng víi nam giíi th«ng qua QHSD & G GR. Sù b nh ¼ng ã cßn îc thó hiön trong suèt qu tr nh, tõ sù "th o luën c c vên Ò sö dông Êt, giao Êt l m nghiöp, c c vên Ò ph t trión th«n b n ang cßn víng m¾c gi a Þa ph ng vµ chýnh quyòn." y kh«ng chø lµ mét Ò nghþ mµ cßn lµ mét ch ng tr nh cã kõ ho¹ch cô thó nh»m thùc hiön tèi a "sù tham gia (x héi) cña c c bé phën d n c cô thó bþ lo¹i trõ ra khái qu tr nh ra quyõt Þnh ë c c x vµ th«n b n."(tr. 37.) V thõ viöc thùc hiön ph ng ph p luën cña b n híng dén cã kh n ng t c éng trùc tiõp tíi nh ng nguyªn t¾c tæ chøc x héi, trët tù céng ång, ý thøc hö gia trëng phô quyòn vµ t tëng träng nam khinh n vèn tån t¹i tõ ngµn xa trong céng ång c c d n téc thióu sè. Cho dï c«ng viöc nµy kh«ng dô dµng îc thùc hiön trong mét sím mét chiòu, nhng b»ng nh ng lý lï thuyõt phôc cña nã vµ b»ng nh ng kõt qu mµ nã em l¹i cho c c céng ång trong tríc m¾t vµ l u dµi, nã còng sï gãp phçn lµm æi thay êi sèng céng ång vµ vþ trý x héi cña ngêi phô n. 4.4.3. Nh ng kh c biöt gi a hai céng ång îc B n híng dén Ò cëp tíi Sù kh c biöt c n b n gi a hai céng ång H'm«ng vµ Th i ë trªn lµ ë h nh th i tæ chøc x héi dén tíi nh ng kh n ng vµ tr nh é tham gia x héi cña c c thµnh viªn cña chóng, nhêt lµ phô n, rêt kh c nhau. ViÖc x c Þnh hai h nh thøc tham gia x héi trong QHSD & G GR bao gåm sù tham gia trùc tiõp vµ gi n tiõp lµ c ch xö lý óng ¾n vµ phï hîp nhêt kh«ng chø víi sù kh c biöt cña hai céng ång nµy, mµ cßn víi c c nhãm kh c nhau trong tõng céng ång ã. èi víi phô n Th i, chñ yõu lµ nh ng nhãm xung quanh trôc êng 6 (vïng 1 vµ 2), sù tham gia x héi cña hä tiõn bé h n nhiòu so víi c c vïng xa h n (vïng 3). èi víi vïng 1 vµ 2, ngêi ta thêy phô n kh«ng chø cã tr nh é häc vên cao h n, nãi tiõng Kinh th¹o h n, tham gia nhiòu ho¹t éng kinh tõ, x héi vµ v n ho h n, mµ cßn tham gia vµo bé m y Nhµ níc «ng h n. Tuy nhiªn, ngay c ë vïng 3, sù tham gia x héi cña phô n Th i còng cã nh ng dêu hiöu khëi Çu tèt, th«ng qua c c ho¹t éng céng ång truyòn thèng (sinh ho¹t v n nghö) vµ nç lùc cña Héi liªn hiöp phô n (HLHPN). HÇu nh c c b n Th i Òu cã chi héi phô n ho¹t éng. V thõ, sù tham gia x héi trùc tiõp cã thó p dông thµnh c«ng cho vïng 1 vµ 2. Cã nghüa lµ phô n cã thó tham gia trùc tiõp c c cuéc häp vµ ph t bióu trùc tiõp nh ng ý kiõn cña m nh, dï r»ng vên Ò µo t¹o vµ tëp huên tham gia vén cßn lµ cçn thiõt èi víi phçn «ng phô n ë y. Nhng èi víi vïng 3, sè phô n cã tr nh é tham gia x héi kh«ng nhiòu, a sè phô n cã tr nh é häc vên thêp nªn sù kõt hîp c hai h nh thøc tham gia gi n tiõp vµ trùc tiõp sï phï hîp vµ linh ho¹t h n. Nh ng phô n kh«ng thó tham gia trùc tiõp cã thó ph t bióu th«ng qua c c ¹i bióu cña hä hoæc th«ng qua tæ chøc cña hä lµ HLHPN. Víi céng ång H'm«ng, sù tham gia trùc tiõp cña phô n cã thó p dông cho c c b n vïng thêp hay sèng chung víi c c céng ång Kinh vµ Th i (x Pháng L y, ThuËn Ch u). Nhng víi c c b n vïng 3, c chõ tham gia gi n tiõp ch¾c ch¾n sï phï hîp h n èi víi hä (HLHPN), thëm chý vén cßn ph i th«ng qua vai trß ¹i diön cña nam giíi nh Trëng b n, c n bé