6 X héi häc sè (6 ) 000 Bïi Quang Dòng Cho Õn thëp kû chýn m i, ViÖt Nam vén lµ n íc n«ng nghiöp víi d n sè n«ng th«n chiõm kho ng 80% tæng sè d n sè c n íc vµ kho ng 7% d n sè lao éng. NÕu nh chóng ta ång ý víi quan ióm cho r»ng thùc chêt cña ph t trión n«ng th«n hiön nay n»m ë viöc du nhëp c c quan hö hµng hãa tiòn tö vµo n«ng th«n, th h¼n lµ viöc t m hióu vai trß cña th ng nghiöp sï trë thµnh vên Ò cã ý nghüa lín vò thùc tiôn vµ vò lý luën. Nghiªn cøu nµy nh»m t m hióu vò ng êi bu«n b n nhá t¹i vïng Trung du B¾c Bé. Þa bµn nghiªn cøu îc chän lµ c c chî ThÞ trên thuéc tønh B¾c Giang, mét tønh Trung du cña miòn B¾c. Nghiªn cøu îc tiõn hµnh vµo gi a n m 8, víi èi t îng gåm 05 hé kinh doanh t¹i 5 chî: CÇu Gå (huyön Yªn ThÕ, hé), chî Mäc (huyön T n Yªn, 6 hé), chî An Ch u (huyön S n éng, 0 hé), chî V«i (huyön L¹ng Giang, hé), vµ cuèi cïng chî Neo (huyön Yªn Dòng, 8 hé). C c hé nµy îc lêy ngéu nhiªn tõ danh s ch c c hé kinh doanh t¹i c c Þa ióm nãi trªn, sau khi ph n lo¹i theo c c khu vùc kinh doanh.. ióm nghiªn cøu : D n sè c c thþ trên huyön cã ióm iòu tra s¾p xõp nh sau: Neo 5.00 ng êi, T n Yªn 4.66 ng êi, V«i 4.560 ng êi, An Ch u.00 ng êi vµ cuèi cïng CÇu Gå.870 ng êi (Thèng kª n m 7 ). Møc thu nhëp Çu ng êi týnh b»ng s n l îng l ng thùc quy thãc t¹i c c thþ trên trong kho ng tõ 6kg ( An Ch u) Õn 7kg (Neo). Trõ chî CÇu Gå (huyön Yªn ThÕ) c c chî cßn l¹i Òu n»m ë trung t m c c thþ trên. HÇu hõt nh ng hé kinh doanh t¹i 5 ióm Òu lµ ng êi Kinh (8,%), cßn l¹i lµ d n téc Tµy (%) vµ c c d n téc kh c (%). ThËm chý èi víi chî An Ch u thuéc huyön S n éng, mét huyön vïng nói c ch thþ x B¾c Giang 80km vò phýa B¾c t nh h nh còng lµ nh vëy. TÊt nhiªn, iòu ã hoµn toµn kh«ng ph n nh c cêu d n sè cña c c huyön îc nghiªn cøu v r»ng d n sè méu giíi h¹n trong nh ng hé tiõn hµnh kinh doanh ngoµi chî chø kh«ng ph i lµ c c hé n«ng d n t¹i Þa bµn. 75,% ng êi îc hái nãi r»ng hä kinh doanh t¹i chî trªn n m. Tµi liöu rót tõ cuéc pháng vên s u t¹i c c chî Neo, chî Mäc, chî V«i, chî An Ch u cho biõt c c ho¹t éng th ng m¹i nµy Òu cã mét lþch sö kh l u dµi. Tr êng hîp ngo¹i lö chø lµ èi víi chî CÇu Gå (huyön Yªn ThÕ). Chî nµy míi thµnh lëp sau mét sù thay æi vò hµnh chýnh: thþ trên CÇu Gå t ch ra tõ x Phån X ng tõ ngµy /8/4. X Phån X ng vèn cã chî tõ l u vµ tªn chýnh lµ tªn chî míi hiön nay. Sau khi thay æi hµnh chýnh, chî míi lëp Æt tªn lµ chî CÇu Gå. Do ã, chî CÇu Gå cò cña x Phån X ng chø cßn lµ chî cña x, chî míi lµ chî thþ trên. ng chó ý lµ hai chî c ch nhau chø cã km. Nguyªn nh n Ýt nhiòu hîp lý cã thó khiõn cho giíi l nh ¹o Þa ph ng muèn x y dùng chî ë Þa ióm ã lµ do t ch thþ trên ra khái x Phån X ng. Dông ý lµ lêy l¹i mét tªn cò (truyòn thèng) Ó lµm lîi thõ cho mét n vþ hµnh chýnh vµ th ng m¹i míi thµnh lëp. B»ng c ch ã ng êi ta muèn t¹o thªm nguån thu cho thþ trên, trong khi chî cò vén thuéc quyòn qu n lý cña x Phån X ng. VÉn theo lêi nh ng ng êi îc hái th tiòn vð chî (míi) hiön nay chø lµ tõ 500 Õn
Bïi Quang Dòng 7 00 tïy theo mæt hµng kinh doanh, ¾t nhêt kh«ng qu 000, trong khi ã mçi chç cña chî cò (tøc lµ chî thuéc quyòn qu n lý cña x ) lµ 0 cho tíi 40 ngµn ång..viöc lµm vµ thu nhëp: Tµi liöu vò thêi gian kinh doanh cña c c hé gîi ý Õn mét qu tr nh x héi t ng èi phæ biõn hiön nay lµ viöc t m kiõm thªm c«ng n viöc lµm ngoµi n«ng nghiöp. ý nghüa cña vên Ò lµ ë chç trong kh«ng Ýt tr êng hîp viöc kinh doanh th ng nghiöp thó hiön nh mét viöc lµm thªm khi canh t c n«ng nghiöp trë nªn khã kh n. Mét con sè kh«ng nhá c c hé míi tham gia ho¹t éng th ng nghiöp trong vßng tõ Õn n m:,% (týnh chung cho c c ióm) trong ã cã tíi / sè hé lµ c c hé n«ng nghiöp. Cã thó thêy sù kõt hîp kh quan träng gi a th ng nghiöp vµ n«ng nghiöp ë c c hé kinh doanh t¹i c c ióm nghiªn cøu. N«ng nghiöp còng nh th ng nghiöp lµ hai nguån thu nhëp quan träng nhêt cña hä. èi chiõu víi c u tr lêi cña nh ng ng êi îc hái vò t nh tr¹ng c«ng n viöc lµm, kõt qu thu îc lµ t ng tù. HÇu hõt Òu x c nhën r»ng khu vùc n«ng nghiöp vµ bu«n b n t¹i chî lµ hai nguån thu nhëp chýnh cña gia nh. B ng cho thêy c cêu viöc lµm cña c c hé gia nh. Cã 6,7% hé thuçn tóy kinh doanh, % sè hé kinh doanh kõt hîp víi mét nghò nghiöp kh c (c n bé ng chøc hay h ëng h u trý...). ng chó ý lµ tû lö kh lín c c hé kinh doanh kõt hîp víi canh t c n«ng nghiöp: 4,5% vµ,% B ng : Ph n lo¹i hé Lo¹i hé Sè hé Tû lö % Hé bu«n b n 8 6,7 Bu«n b n + c n bé/h u trý 0,0 Bu«n b n + n«ng nghiöp 5 4,5 DÞch vô kh c, Bu«n b n + h u trý + n«ng nghiöp, 05 00.0 B ng cho thêy mét tû lö kh lín thu nhëp tõ n«ng nghiöp trong méu. 60% sè hé kinh doanh t¹i c c chî cã lµm n«ng nghiöp ë nh ng møc é kh c nhau. Trong sè ã, 5,7% sè hé thu nhëp tõ n«ng nghiöp týnh theo n m (7) lµ d íi triöu ång. Vµ 7,6% sè hé thu nhëp n«ng nghiöp tõ Õn 5 triöu ång. Sè hé thu tõ 5 tíi 0 triöu ång/ n m lµ 4,8%. TÝnh trung b nh th thu nhëp n«ng nghiöp cña têt c c c hé gia nh n m 7 týnh cho têt c c c ióm lµ triöu 00 ngµn ång. Ng êi ta hióu îc tçm quan träng cña sù kõt hîp c c kho n thu nhëp (n«ng nghiöp, bu«n b n nhá, thñ c«ng nghiöp...). ChØ cçn èi chiõu sè thu nhëp trung b nh tõ n«ng nghiöp víi sè thu nhëp b nh qu n Çu ng êi/n m cña hä lµ ñ h nh dung ra tçm quan träng cña sù kõt hîp n«ng nghiöp víi th ng nghiöp nhá trong khu«n khæ nòn kinh tõ cña c c hé gia nh nµy. TÝnh to n cho thêy 7,6% sè hé thu nhëp b nh qu n Çu ng êi/ n m d íi mét triöu ång. Sè thu nhëp trong kho ng tõ Õn triöu lµ 47,6%. Tõ Õn triöu con sè t ng tù lµ,%. Cuèi cïng, sè hé cã thu nhëp b nh qu n Çu ng êi n m trªn triöu chø lµ 8,6%. VËy lµ c cêu n«ng nghiöp kõt hîp víi th ng nghiöp nµy ph n nh kh trung thµnh c cêu kinh tõ cña Þa ph ng, mét vïng thu nhëp cña ng êi d n dùa vµo kinh tõ n«ng l m nghiöp lµ chýnh (B o c o cña Së N«ng nghiöp vµ ph t trión n«ng th«n tønh B¾c Giang). www.ios.ac.vn
8 B ng : Thu nhëp n«ng nghiöp cña c c hé kinh doanh Lo¹i thu nhëp Sè hé Tû lö % Kh«ng biõt 4 40,0 D íi triöu ång 7 5,7-5 triöu ång 7,6 5-0 triöu ång 5 4,8 Trªn 0 triöu ång, Tæng 05 00,0 Còng ng l u ý tíi tû lö gi a c c lo¹i thu nhëp trong n«ng nghiöp. Sè liöu cho thêy, 5% hé gia nh cã ng ký kinh doanh cã thu tõ viöc trång c y l ng thùc (lóa, ng«). èi víi c c l¹i c y trång kh c tû lö rêt Ýt. ChØ cã 7,6% sè hé kinh doanh tr lêi r»ng hä cã thu nhëp tõ trång c y l u niªn, chñ yõu lµ mét lo¹i v i, gièng nhëp tõ Þa ph ng kh c vò. Tuy nhiªn, Êy cã lï sï lµ mét h íng i thých hîp èi víi sù thay æi c cêu c y trång t¹i Þa ph ng. B»ng chøng lµ sè thu nhëp kh lín cña nã so s nh víi thu nhëp tõ trång lóa. 5,% hé cã thu nhëp tõ 500.000 tíi 50 triöu ång trong n m 7 tõ trång c y v i.. T nh h nh kinh doanh: Tµi liöu vèn kinh doanh cho phðp nh n râ h n mèi quan hö gi a n«ng nghiöp vµ th ng nghiöp. Trõ sè hé cã vèn kinh doanh b nh qu n th ng d íi 00.000 (,%) ra, sè liöu cßn l¹i cho thêy møc vèn phæ biõn h n c lµ tõ Õn 5 triöu ång (4,%). Møc vèn tõ 500.000 tíi.000.000 lµ 8,%, kõ Õn møc vèn tõ.000.000 Õn 5.000.000 (5,4%). TÝnh t ng quan vèn víi c c lo¹i hé cho thêy râ h n quan hö gi a n«ng nghiöp vµ th ng nghiöp nhá. Ó cho tiön ph n tých, chóng t«i chø i s u vµo quan hö gi a hai lo¹i hé: hé thuçn tóy th ng nghiöp vµ hé kõt hîp víi n«ng nghiöp. B ng cho thêy kh râ sù kh c nhau gi a hai lo¹i hé nµy trong vèn Çu t. ë hai møc vèn thêp nhêt nªu ra trong b ng, ng êi ta cã thó thêy r»ng lo¹i hé kõt hîp n«ng nghiöp víi th ng nghiöp chiõm tû lö nhiòu h n h¼n so víi lo¹i hé thuçn tóy th ng nghiöp. Ng îc l¹i, ë c c møc vèn cao h n cßn l¹i th lo¹i hé thuçn tóy th ng nghiöp chiõm tû lö cao h n nhiòu. Æc biöt cçn nhên m¹nh lµ tû lö nµy cao dçn lªn tû lö thuën víi møc vèn. Tãm l¹i, ta thêy r»ng lo¹i hé thuçn tóy th ng nghiöp Çu t nhiòu h n lo¹i hé kõt hîp th ng nghiöp vµ n«ng nghiöp i s u h n vµo chñ Ò nµy, chóng t«i dén ra sau y c c d liöu liªn quan tíi lo¹i hé ph n theo lo¹i hµng mµ hä kinh doanh. Kh nhiòu lo¹i hé kinh doanh b ch hãa (6,%) vµ thùc phèm (0%) t¹i ióm nghiªn cøu. C c lo¹i h nh kinh doanh kh c chø chiõm nh ng tû lö khiªm tèn: dþch vô (,8%), cöa hµng n uèng (8,6%), g¹o thãc (5,7%), vët t n«ng nghiöp (,8%), hµng thñ c«ng (4,8%). TÝnh s u h n cho tõng ióm vén cho thêy mét t nh h nh t ng tù. C 5 chî Òu phôc vô chñ yõu cho tiªu dïng trùc tiõp cña nh n d n quanh vïng. 0% nh ng ng êi îc hái cho r»ng kh ch mua b n lµ Õn tõ c c x l n cën.,4% cho r»ng kh ch mua hµng lµ ng êi thþ trên. Con sè týnh gép cho c hai tr êng hîp trªn lµ 5%. ChØ cã % ng êi b n hµng tr lêi r»ng kh ch tõ c c huyön kh c. Sè liöu cña cuéc iòu tra n khíp víi thèng kª do ban qu n lý chî cung cêp cho nhãm nghiªn cøu. Ngoµi hai chî nhá nh chî Neo vµ chî CÇu Gå häp theo phiªn vµ chø b n lî, ba chî cßn l¹i, quy m«lín h n nh chî V«i (huyön L¹ng Giang), chî Mäc (huyön T n Yªn), chî An Ch u (huyön S n éng) chñ yõu còng lµ chî b n lî. Ba chî nµy ngoµi häp theo phiªn cßn häp hµng ngµy. Tû lö b n bu«n ë chî V«i lµ 0%, ë chî An Ch u lµ 0%, cuèi cïng con sè t ng tù ë chî Mäc chø lµ 0%. Nh n chung, c 5 chî Òu mang Ëm týnh chêt cña chî b n lî.
Bïi Quang Dòng Sè vèn Hé bu«n b n B ng. Vèn kinh doanh Bu«n b n + c n bé Bu«n b n + n«ng nghiöp D íi 00.000 ång - 500.000 ång.6 500 -.000.000 ång 5 7. - 5 triöu ång 46.4 5-0 triöu ång 5 7. 0-0 triöu ång 0.7 0 triöu ång.6 8 6. 5.8 47.4 5. 8. 5.8. 7. 40.4 4 7.7 DÞch vô kh c Bu«n b n + h u trý 76,% hé kinh doanh sèng xa chî d íi 5 km, trong khi ã nh ng hé sèng xa chî trªn 5km lµ,%. ChØ cã 8,6% hé kinh doanh sèng t¹i chç. C i kho ng c ch nµy lµ kh vêt v èi víi ng êi bu«n b n nhá nõu ta l u ý tíi ph ng tiön di chuyón hµng ngµy cña hä. 4,5% ng êi b n hµng t¹i c c chî i b»ng xe ¹p. èi l¹i cã tíi 5,7% ng êi i b n hµng i bé. iòu kiön c së vët chêt thiõu thèn t¹i c c chî lµm c ng th¼ng thªm sù di chuyón cña ng êi bu«n b n. Do kh«ng cã c c nhµ kho Ó chøa hµng hãa, 56,% ng êi bu«n b n t¹i 5 ióm nghiªn cøu Òu ph i mang hµng cña hä vò nhµ sau mçi lçn tan chî. Møc thuõ vµ sè l îng c c hé kinh doanh ãng thuõ minh häa thªm phçn nµo týnh chêt b n lî cña c c chî t¹i 5 ióm. ThËt vëy, hé ãng thuõ kinh doanh ë møc tõ 50 Õn 00 ngµn/ th ng chiõm tû lö,6%. y lµ sè l îng nhiòu nhêt, tiõp Õn,% sè hé ãng thuõ ë møc tõ 00 Õn 00 ngµn ång. Møc trªn 00 ngµn ång chø cã mét tû lö khiªm tèn lµ 8,%. Thªm vµo ã, cã tíi,% sè hé bu«n b n rau cá læt væt kh«ng ph i ãng thuõ. Thay cho viöc ãng thuõ, hä chø tr lö phý chî hµng ngµy cho ban qu n lý. Ng êi b n trong tr êng hîp ã tr tiòn Ó vµo chî chø kh«ng cã bêt kú thuõ m hay lö phý nµo kh c. ë chî CÇu Gå vµ chî Neo do c c cæng chî kh«ng x y nªn ch¾c r»ng sè thêt thu vò lö phý chî kh«ng nhá. Vµo nh ng ngµy phiªn t¹i c c chî Mäc (T n Yªn), chî V«i (L¹ng Giang), chî An Ch u (S n éng), bªn lò khu«n viªn cña chî chýnh h nh thµnh thªm c c chî Cãc. Ban qu n lý chî hoµn toµn kh«ng thu îc lö phý tõ nh ng ng êi kinh doanh t¹i ã. 4. KhÝa c¹nh giíi: XÐt vò mæt giíi th ng êi kinh doanh t¹i 5 chî chñ yõu lµ n (77,%), nam giíi Ýt h n (,%). Theo lêi cña nh ng ng êi cung cêp th«ng tin cho chóng t«i th nam giíi th kinh doanh Ýt h n, nh ng hä kinh doanh c c mæt hµng ¾t tiòn vµ th êng ßi hái cã nghò (Chî Neo, th ng 8/8). CÇn nhên m¹nh r»ng sè ng êi b n hµng lµ n trong méu (so víi,% nam giíi) Òu khai r»ng hä lµ chñ hé gia nh. Tû lö nµy cã thó lµ cao so víi tû lö c c hé gia nh do phô n lµm chñ hé trong mét sè cuéc nghiªn cøu kh c. H nh nh nã liªn quan tíi vai trß cña nh ng 5.8 5...... 6 5.4 8. 44 4. 0.6 8.7. 04 00.0 www.ios.ac.vn
40 ng êi phô n kinh doanh nµy trong nòn kinh tõ gia nh. ThËt vëy, 75% gia nh trong méu lµ "gia nh h¹t nh n" (nghüa lµ lo¹i gia nh chø gåm «i vî chång vµ con c i ch a vî ch a chång cña hä). Vµ cã tíi 7,4% sè hé trong ã chø hai ng êi lao éng. TiÕp Õn lµ nh ng hé gia nh chø cã mét lao éng: 4,%. Nh ng hé gia nh cã tõ Õn 5 lao éng ph n bè rêt Ýt trong méu, theo thø tù sau: ng êi tham gia lao éng (,8%), 4 ng êi tham gia lao éng (,5%). Cuèi cïng sè hé gia nh cã tíi 5 lao éng chø lµ,%. Trong khi ã nh ng ng êi îc hái lµ n dòu nãi r»ng hä lµ " lao éng chýnh " cña gia nh. Sè liöu vò viöc lµm vµ t nh tr¹ng cña c c c«ng viöc ã cung cêp thªm b»ng chøng cho t nh h nh nªu trªn. Cã tíi 75,5% nh ng ng êi phô n tr lêi r»ng c«ng viöc chñ yõu cña hä lµ bu«n b n vµ,5% coi c«ng viöc trång lóa lµ c«ng viöc chýnh cña hä.,% ng êi tr lêi nãi r»ng t nh tr¹ng viöc lµm cña hä lµ æn Þnh, cã thu nhëp. Tµi liöu cã thó cho phðp nh n s u h n vµo quan hö quyòn lùc trong gia nh nh ng hé th ng nghiöp nhá. Nh ng Êy kh«ng îc coi lµ môc Ých cña cuéc nghiªn cøu nµy. Tuy nhiªn, c c b»ng chøng cã lï ñ Ó gîi lªn r»ng sù ph t trión cña th ng nghiöp nhá n»m trong tay ng êi phô n. ng ng¹c nhiªn lµ tr nh é häc vên cña nh ng ng êi phô n kinh doanh. 0,5% sè ng êi tr lêi lµ phô n cã tr nh é häc vên cêp II vµ 50,5% cã häc vên cêp III. LiÖu sè l îng ng êi phô n nµy tr íc y cã lµm viöc ë nh ng khu vùc kh c ë c c «thþ cã thó lµ lý do khiõn cho tû lö v n hãa trung b nh nµy cao h n lªn kh«ng? D liöu kh«ng x c nhën ý t ëng nµy. ChØ cã rêt Ýt trong sè hä khai tr íc y lµm viöc trong khu vùc nhµ n íc: 4,8% lµ h u trý, mêt søc vµ 7,7% lµ c n bé. RÊt cã thó lµ do t nh h nh ph t trión cña nòn gi o dôc phæ th«ng trong n«ng th«n mêy thëp kû qua vµ Æc biöt lµ sù thay æi vò m«h nh giíi trong gi o dôc? 5. Mét vµi nhën xðt D liöu cña cuéc iòu tra vµ kõt qu cña c c cuéc pháng vên s u cho phðp ph c th o trªn nh ng nðt lín ch n dung cña ng êi bu«n b n nhá t¹i 5 thþ trên huyön cña mét tønh Trung du B¾c Bé. Cã thó thêy r»ng nðt ph c cña ch n dung nµy kh thèng nhêt gi a 5 ióm nghiªn cøu. Thø nhêt, sù kõt hîp kh chæt chï cña n«ng nghiöp vµ th ng nghiöp trong diön m¹o cña nh ng hé bu«n b n t¹i 5 ióm nghiªn cøu. N«ng nghiöp vén tiõp tôc ãng vai trß c b n trong nòn kinh tõ cña c c hé kinh doanh th ng nghiöp thþ trên. Ng êi bu«n b n kh«ng tõ bá n«ng nghiöp còng nh hä trong phçn lín tr êng hîp kh«ng thó chø tr«ng cëy vµo ho¹t éng th ng nghiöp. Thø hai, vai trß kh næi bët cña ng êi phô n trong ho¹t éng th ng nghiöp. LiÖu cã thó coi y lµ nðt Æc thï cña c c hé bu«n b n nhá n«ng th«n hay kh«ng? iòu nµy lý thó nõu ta nhí l¹i r»ng Êy lµ mét sù kiön "truyòn thèng" tõng îc x c nhën bëi c c nhµ D n téc häc: vai trß cña "ng êi phô n tióu th ng ViÖt trong nòn kinh tõ gia nh, Æc biöt, viöc hä em l¹i cho gia nh mét kho n thu nhëp ng kó, d íi d¹ng tiòn mæt. Theo chóng t«i, trong khu«n khæ d liöu cña cuéc iòu tra nµy, nhën xðt nh vëy cã thó coi nh mét gîi ý Ó tiõp tôc i s u thªm. Liªn quan tíi ióm nµy lµ sù kh c nhau gi a nh ng ng êi kinh doanh nam vµ n. C c ho¹t éng bu«n b n nhá, Ýt cã týnh c ch chuyªn m«n vµ cçn Ýt vèn Òu do phô n lµm, ng îc l¹i c c ho¹t éng cçn kü thuët vµ vèn nhiòu Òu n»m trong tay µn «ng. VËy, vai trß cña ng êi phô n tióu th ng ViÖt ph i ch ng lµ mét sù kiön cã týnh chêt qu é nõu ng êi ta nh n vên Ò tõ gãc é sù ph t trión cña êi sèng th ng nghiöp?