Page 1 of 57 c c ph ng n kü thuët vò n«ng nghiöp vµ n«ng l m kõt hîp nh»m ph t trión bòn v ng do Dù n Ph t trión L m nghiöp x héi s«ng µ xóc tiõn ë vïng Çu nguån s«ng dµ SFDP Working Paper No. 5 Prepared by: Elke Foerster and Nguyen Huu Tho Agriculture and Forestry Extension Unit 5/1999 môc lôc Giíi thiöu 1. ChiÕn lîc chung Ó x c Þnh c«ng nghö trong n«ng nghiöp vµ n«ng l m kõt hîp 2. N m lünh vùc c«ng t c: c c trión väng vµ chiõn lîc Ó ph t trión n«ng nghiöp 2.1. C c biön ph p b o vö Êt ë vïng Êt dèc (vïng cao) 2.2. Th m canh c y trång ë vïng cao 2.3. Th m canh c c c y hoa mµu trªn Êt trång lóa 2.4. Ph t trión c y n qu vµ c c lo¹i c y lu niªn kh c 2.5. Th m canh vµ më réng ch n nu«i gia sóc 3. C c kinh nghiöm vò c c ph ng n îc thö nghiöm ë Yªn Ch u 3.1. C c biön ph p b o vö Êt ë vïng cao 3.2. Th m canh c y mµu trªn Êt vïng cao 3.3 Th m canh vô trªn Êt ruéng (bao gåm c rau) 3.4 Ph t trión c y n qu vµ c y lu niªn 3.5 Ch n nu«i th m canh 4. Kinh nghiöm ë Tña Chïa
Page 2 of 57 4.1 BiÖn ph p b o vö Êt n ng 4.2. Th m canh c c lo¹i c y trång ë vïng cao 4.3. Th m canh c c lo¹i c y trång trªn ruéng níc 4.4. Ph t trión c y n qu vµ c y lu niªn 4.5. Chó träng ph t trión ch n nu«i gia sóc 5. KÕt luën vµ trión väng t ng lai Giíi thiöu ViÖc c i thiön iòu kiön sèng ë vïng Çu nguån s«ng µ chñ yõu phô thuéc vµo viöc sö dông Êt bòn v ng. Trong nh ng vên Ò then chèt Ó thóc Èy sö dông Êt bòn v ng, dù n SFDP chó träng thèng nhêt c c gi i ph p kü thuët vµ ph p chõ p dông trong l m nghiöp, n«ng nghiöp vµ n«ng l m kõt hîp. C ch tiõp cën ban Çu vµo giai o¹n míi b¾t Çu thùc thi dù n îc lu tr Çy ñ trong b o c o c«ng t c sè 2 cña dù n SFDP (C c ph ng n kü thuët Ó ph t trión vïng cao ë vïng Çu nguån s«ng µ, n m 1996). C ch tiõp cën c c vên Ò l m nghiöp cña dù n SFDP îc m«t Çy ñ trong c c b o c o do tæ l m nghiöp céng ång cña dù n x y dùng. B o c o nµy tæng kõt c c kinh nghiöm cã liªn quan Õn c c vên Ò vò n«ng nghiöp. Díi y lµ phçn m«t c c chiõn lîc chung Þnh híng cho c c ho¹t éng cña dù n. B o c o nµy cßn m«t chi tiõt c c ph ng n kü thuët. Nhãm khuyõn n«ng l m thuéc dù n SFDP cßn tiõn hµnh phæ biõn c c ph ng n nµy trong c c ch ng tr nh tëp huên vµ gi m s t do dù n tæ chøc vµ c c b o c o kh c n a. 1. ChiÕn lîc chung Ó x c Þnh c«ng nghö trong n«ng nghiöp vµ n«ng l m kõt hîp C c gi i ph p c«ng nghö èi víi n«ng nghiöp bòn v ng cçn ph i îc x c Þnh tuú theo c c lo¹i Êt kh c nhau. NÕu xðt týnh bòn v ng, th Êt îc sö dông cho môc Ých s n xuêt n«ng nghiöp còng cã thó îc xõp vµo nhãm Êt trång lóa, Êt vïng cao cã é dèc thêp (n ng kh«hoæc n ng c¹n) cã kh n ng "s n xuêt bòn v ng" liªn tôc, Êt vïng cao rêt dèc cã é mµu mì thêp, cã é xãi mßn cao vµ é mµu cña Êt gi m rêt nhanh ( Êt gi p biªn). C c vên Ò vò s n xuêt kh«ng bòn v ng thêng x y ra ë c c vïng Êt gi p biªn. C c chø thþ hión nhiªn lµ n ng suêt vµ chêt lîng Êt bþ gi m. BÊt kú vïng Êt nµo còng Òu cã thó mêt i kh n ng s n xuêt vµ chuyón æi sang Êt l m nghiöp. Tuy nhiªn, ë c c vïng Êt cao chñ yõu sö dông cho môc Ých s n xuêt gç th c c biön ph p b o vö Êt lµ yõu tè îc chó träng hµng Çu, nh»m thóc Èy sö dông Êt bòn v ng. Nãi chung, sö dông Êt Ó trång lóa lµ c ch sö dông bòn v ng vò mæt m«i trêng, còng gièng nh sö dông ph n bãn vµ Êt vïng cao cã é dèc thêp. Tuy nhiªn, do Êt Ýt mµu mì, kh«ng cßn cã kh n ng s n xuêt, nªn viöc n ng cao kh n ng s n xuêt cho c c vïng Êt nµy cã ý nghüa rêt quan träng nh mét sù bï trõ. H n n a, kh n ng s n xuêt t ng lªn, còng cã ý nghüa quan träng èi víi viöc t ng thu nhëp vµ n ng cao iòu kiön sèng cña ngêi d n n«ng th«n. XÐt vò l u dµi, týnh bòn v ng vò kinh tõ cña têt c c c lo¹i Êt n«ng nghiöp phô thuéc vµo viöc t ng kh n ng s n xuêt nhê th m canh. C n cø theo yªu cçu cña c c n«ng d n sèng trong c c lµng thuéc vïng dù n, dù n SFDP chó träng Õn c c c biön ph p b o vö Êt trùc tiõp vµ thóc Èy th m canh n«ng nghiöp, nh»m xo bá p lùc lªn Êt vïng cao. Sau y lµ 5 lünh vùc c«ng t c kh c nhau: 1. C c biön ph p b o vö Êt vïng cao 2. Th m canh c c lo¹i c y mµu trªn vïng Êt cao 3. Th m canh c c lo¹i c y mµu trªn Êt trång lóa (kó c c lo¹i rau) 4. Trång c c lo¹i c y n qu 5. Th m canh trong ch n nu«i
Page 3 of 57 Trong 5 lünh vùc c«ng t c kó trªn th c c gi i ph p c«ng nghö îc lùa chän theo tiªu chý bòn v ng. YÕu tè chýnh khi xem xðt c«ng nghö míi, cã trión väng vò kü thuët lµ (1) sù quan t m chó ý cña ngêi n«ng d n èi víi c«ng nghö ã vµ týnh phï hîp víi hö thèng canh t c ang thþnh hµnh. Sù quan t m chó ý cña ngêi n«ng d n vµ týnh phï hîp nãi trªn sï îc th o luën vµ x c Þnh râ trong qu tr nh qui ho¹ch ph t trión lµng. Sù quan t m Õn mét lo¹i c y hoa mçu míi lµ kõt qu cña (2) trión väng thu îc lîi nhuën vò tµi chýnh. Nh ng lîi nhuën nµy îc ph n tých vò mæt hiöu qu t¹m thêi (cô thó lµ nh ng kho n trî cêp t¹m thêi) vµ c c nhu cçu tiªu dïng l u dµi vµ kh n ng khai th c thþ trêng. Cïng mét lóc, cêng é Çu t vèn, kh n ng s n xuêt cña vèn vµ rñi ro îc em ra so s nh víi c c ho¹t éng n«ng nghiöp hiön t¹i. ViÖc lùa chän cßn c n cø trªn (3) nh ng yªu cçu vò týnh bòn v ng sinh th i, Æc biöt lµ c n nh¾c c c vên Ò vò b o vö Êt ë c c vïng Êt dèc vµ ph ng n lùa chän ph ng ph p qu n lý s u h¹i tæng hîp (IPM) cho c c vô lóa th m canh. Sau hõt lµ ph i c n nh¾c c c kh n ng qu n lý îc ßi hái, lµ yõu tè sï quyõt Þnh sù cçn thiõt ph i tæ chøc tëp huên hay kh«ng vµ c c chi phý cçn thiõt Ó phæ biõn c«ng nghö îc chän. B ng 1 liöt kª c c tiªu chý bòn v ng nµy. C c c u hái chýnh liªn quan Õn c c tiªu chý nµy îc x c Þnh b»ng ph ng ph p x c minh. Do ã, viöc lùa chän c c ph ng n tríc hõt phô thuéc vµo nh ng vên Ò mµ n«ng d n u tiªn, mµ nh ng vên Ò ã îc s¾p sõp tuú theo kh n ng cho lîi nhuën vò tµi chýnh nhiòu nhêt vµ týnh dô dµng khi p dông ë hö thèng n«ng tr¹i cña hä. Tuy nhiªn, ph¹m vi c«ng t c cña viöc b o vö Êt ë vïng Êt cao ßi hái mét trión väng mang týnh tæng hîp h n. NÕu xðt Õn nh ng nh hëng èi víi vïng h¹ lu, th râ rµng lµ ph¹m vi nµy vît ngoµi lîi Ých c nh n cña tõng ngêi n«ng d n vµ do ã trë thµnh mèi quan t m cña ChÝnh phñ. Nhng khi xðt Õn c c nh hëng cña b n th n tõng khu n«ng tr¹i, th viöc b o vö Êt vµ týnh bòn v ng vò m«i trêng ßi hái mét trión väng dµi h¹n vµ do ã kh«ng thó lµ u tiªn hµng Çu cña ngêi n«ng d n. Do ã, c c vên Ò sinh th i thêng do c c chuyªn gia kh«ng sèng ë lµng nªu ra. ViÖc lùa chän c c gi i ph p vµ ph¹m vi thùc thi cña tõng ph ng n îc ngêi n«ng d n quyõt Þnh l¹i mét lçn n a. QuyÒn sö dông Êt an toµn râ rµng lµ iòu kiön tiªn quyõt khi xem xðt týnh bòn v ng l u dµi vò lîi Ých. ViÖc thùc thi c c ph ng n n«ng nghiöp lµ kõt qu cña c c ho¹t éng qui ho¹ch sö dông Êt vµ giao Êt do dù n SFDP khëi xíng. Kh c víi c c ph ng ph p khuyõn n«ng ang thþnh hµnh hiön nay, viöc Ó cho ngêi n«ng d n îc lùa chän vµ u tiªn ho c c ph ng n thay cho viöc p Æt c c ch ng tr nh do ChÝnh phñ khëi xíng lµ mét trong nh ng yõu tè chýnh do dù n SFDP Ò ra. B»ng c ch theo dâi gi m s t c ch lùa chän vµ c c u tiªn cña ngêi n«ng d n, cã thó x c Þnh îc sù thých øng vµ sù khuyõn khých t¹o iòu kiön cho ngêi n«ng d n chêp nhën c c ph ng n cã vî nh hä muèn, nhng cha thuyõt phôc ngêi d n. ViÖc theo dâi vµ gi m s t chæt chï cña c c chuyªn gia kü thuët thay cho viöc chø ph n phèi h¹t gièng, lµ mét yõu tè míi kh c n a cña ph ng ph p khuyõn n«ng do dù n SFDP x y dùng, nh»m n ng cao hiöu qu vµ chuèn bþ cho vai trß trong t ng lai cña c c khuyõn n«ng viªn. B ng 1: Tiªu chý vò týnh bòn v ng îc sö dông ë dù n SFDP S«ng µ Tiªu chý vµ c c c u hái chýnh C c ph ng ph p thèm tra Ghi chó 1. Lîi Ých cña ngêi n«ng d n vµ viöc hä p dông c«ng nghö míi vµo hö thèng canh t c. LiÖu cã thých hîp víi hö thèng canh t c ang thþnh hµnh vò mæt yªu cçu èi víi lao éng kh«ng? VÒ c c yªu cçu èi víi Êt, nã biõn æi môc Ých sö dông Êt nh thõ nµo? Nã cã thých hîp víi m«h nh tiªu dïng hay kh«ng? NÕu kh«ng th cã thó b n îc kh«ng? (xem phçn 2) 2. Lîi Ých tµi chýnh èi víi ngêi n«ng d n. Qui ho¹ch ph t trión lµng (vµo giai o¹n Çu vµ sau khi p dông thö nghiöm) LÞch sö canh t c Môc Ých sö dông Êt hiön t¹i Th o luën ë lµng, p dông thö ë qui m«nhá C ch tiõp cën c c hö thèng canh t c lµ mét kh i niöm míi èi víi c c khuyõn n«ng viªn nh gi c c yªu cçu lµm viöc èi víi c c c y trång chýnh: c y lóa, c y ng«trång ë n ng. CÇn lu ý lµ kh«ng thay thõ c c c y cã môc Ých tiªu dïng b»ng c c c y th ng m¹i trong t nh tr¹ng s n xuêt vµ m«i trêng thþ trêng cßn bëp bªnh. Chó ý Õn nh ng kh c biöt trong m«h nh tiªu dïng gi a c c c c nhãm ngêi miòn nói, vý dô nh ngêi H`mong kh«ng n s¾n Lîi Ých tµi chýnh bao gåm c c c s n phèm em b n ra thþ trêng vµ c c s n
Page 4 of 57 Lîi nhuën cña kho n Çu t cña ngêi n«ng d n lµ g? (tû lö chi phý/ lîi nhuën). C c yªu cçu vò tµi chýnh cã thých hîp víi c c nguån tµi chýnh cña ngêi n«ng d n hay kh«ng? C c týnh to n tµi chýnh X c Þnh c c kõt qu ë c c møc Çu t thêp h n X c Þnh lîng Çu t nhá nhêt, x c Þnh c c ph ng n Çu t cã týnh thay thõ phèm tiªu dïng ë nhµ Vèn lµ yõu tè quý hiõm nhêt, kh n ng s n xuêt cña vèn theo c ch thøc s n xuêt cæ truyòn cao, c c ph ng n míi Ýt nhêt ph i m b o t¹o ra kh n ng s n xuêt cña vèn ë møc trung b nh Æc biöt lµ ë giai o¹n giíi thiöu, viöc thö nghiöm c c c«ng nghö cã îc ë qui m«nhá rêt cã lîi ViÖc Çu t cã kh n ng l u bòn hay kh«ng? NÕu nh kh«ng cã c c kho n trî cêp? Kh n ng khai th c Çu vµo cã an toµn kh«ng? Kh n ng khai th c thþ trêng cã an toµn kh«ng, nõu nh s n phèm îc s n xuêt kh«ng ph i Ó tù tiªu dïng? Rñi ro trong s n xuêt lµ g? 3. TÝnh bòn v ng vò m«i trêng S n xuêt cã g y ra nh hëng xêu èi víi é ph cña Êt kh«ng? Cã thó tiõp tôc s n xuêt ë møc é tr nh diôn hay kh«ng? 4. Qu n lý, µo t¹o vµ c c yªu cçu phæ biõn C c c n bé khuyõn n«ng cã kh n ng chuyón giao c«ng nghö kh«ng? (kh n ng kü thuët) C«ng nghö cã kh n ng dô dµng îc tiõp nhën sau 1 lçn khuyõn n«ng hay kh«ng? C c c n bé khuyõn n«ng cã chuyón giao c«ng nghö hay kh«ng? (c c u tiªn, khuyõn khých vò mæt tµi chýnh) X c Þnh c c kõt qu ë møc Çu t thêp h n C c týnh to n tµi chýnh kh«ng cã c c kho n trî cêp Ph n tých c c kªnh thþ trêng, thö nghiöm ë qui m«nhá Ph n tých c c kªnh thþ trêng, thö nghiöm ë qui m«nhá Theo dâi kh n ng s n xuêt trong mét vµi n m Theo dâi kh n ng s n xuêt trong mét vµi n m Theo dâi kh n ng s n xuêt trong mét vµi n m nh gi c c nhu cçu µo t¹o c n bé nh gi Çu vµo µo t¹o vµ c c t c éng cña chóng nh gi ng n s ch, c c kho n ng n s ch vµ c cêu khuyõn khých C c ph ng n míi chø cã týnh kh thi nõu cã c c kho n trî cêp Trong khi kh n ng khai th c ph n bãn cã vî æn Þnh, th kh n ng khai th c c c lo¹i míi thêng rêt h¹n chõ, kh«ng b o m cã chêt lîng æn Þnh YÕu tè rñi ro thêng bþ bá qua khi ph- ng n míi îc xem lµ cã týnh u viöt h n vò mæt tµi chýnh Ph n tých c c hiöu qu thêng kh«ng cã týnh quyõt Þnh èi víi tõng ngêi n«ng d n C c biõn éng hµng n m lín sï ng n c n viöc nh gi c së cña kinh nghiöm ng¾n h¹n Chó ý lµ c c kü thuët viªn thêng kh«ng ph i lµ nh ng ngêi híng dén/chø dén Cã thó x y ra xung ét gi a lîi Ých cña khuyõn n«ng viªn vµ n«ng d n 2. N m lünh vùc c«ng t c: c c trión väng vµ chiõn lîc Ó ph t trión n«ng nghiöp
Page 5 of 57 Th«ng qua hö thèng khuyõn n«ng, dù n SFDP ho¹t éng trong 5 lünh vùc sau (c c ngµnh nhá), cô thó lµ: b o vö Êt ë vïng cao, th m canh ë vïng cao, th m canh c y lóa, trång c y n qu vµ ch n nu«i. Víi mçi lünh vùc c«ng t c, c c ph ng n c«ng nghö îc thö n0ghiöm phï hîp víi tiòm n ng ph t trión dµi h¹n vµ trung h¹n cña tõng ngµnh nhá trong khu«n khæ ph t trión cña tõng hö thèng canh t c hiön cã. TiÒm n ng ph t trión nµy kh«ng chø bþ nh hëng rêt nhiòu bëi kh n ng khai th c thþ trêng chung, mµ cßn bþ nh hëng bëi p lùc d n sè, kh n ng khai th c c y lóa vµ vµo ý thých cña ngêi d n miòn nói. Do ã, tiòm n ng ph t trión cña c c lünh vùc c«ng t c ë hai huyön thuéc vïng dù n rêt kh c nhau. Ch ng sau y ph c th o vµ tr nh bµy cô thó c c trión väng cña 5 lünh vùc lµm viöc ë c hai huyön theo hoµn c nh cña tõng vïng. C n cø vµo c c trión väng nµy, c c chiõn lîc cña dù n SFDP vò lùa chän c c ph ng n kü thuët îc liöt kª theo tõng lünh vùc c«ng t c. B ng 3 tr nh bµy b ng tæng kõt c c ph ng n. Xem chi tiõt vò c ch thøc thùc thi tõng ph ng n ë huyön Yªn Ch u trong ch ng 3 vµ ë huyön Tña Chïa trong ch ng 4. Phô lôc 1 a ra tæng quan cña tõng ph ng n díi d¹ng "b ng sè liöu". 2.1. C c biön ph p b o vö Êt ë vïng Êt dèc (vïng cao) Cïng víi sù t ng søc Ðp vò d n sè, Êt trång lóa bþ h¹n chõ, vµ viöc t ng c c ph ng n lùa chän vò sö dông Êt vïng cao, n«ng nghiöp ë vïng cao sï ngµy cµng cã vai trß quan träng h n trong t ng lai. ë Tña Chïa, søc Ðp d n sè thêp h n, nªn kh n ng khai th c Êt vïng cao còng cao h n (3,03 ha/1 hé gia nh so víi 0,95 ha/1 hé gia nh), nhng do c c iòu kiön tù nhiªn, nªn kh n ng khai th c Êt trång lóa l¹i thêp h n rêt nhiòu (0,16 ha/ 1 hé gia nh so víi 0,21 ha/ 1 hé gia nh ë Yªn Ch u khi xem xðt Õn c c ph ng n lùa chän cho 2 vô). B ng 2 chø ra c c tµi nguyªn n«ng nghiöp ë Yªn Ch u vµ ë Tña Chïa. B ng 2: C c tµi nguyªn Êt n«ng nghiöp ë Yªn Ch u vµ Tña Chïa Lo¹i h nh Êt n«ng nghiöp DiÖn tých ë c c lµng thuéc dù n ë Yªn Ch u (ha/hé) DiÖn tých c c lµng thuéc dù n ë Tña Chïa(ha/hé) DiÖn tých Êt canh t c (ha/hé) 1,16 3,20 Trång lóa 1 vô 0,07 0,16 Trång lóa 2 vô 0,07 0,00 Êt vïng cao 0,95 3.03 C y n qu 0,06 0,00 Ao th c 0,01 0,01 B ng 3: Tæng quan c c ph ng n kü thuët do dù n SFDP thóc Èy ë Yªn Ch u (YC) vµ ë Tña Chïa (TC) C«ng nghö Thùc thi ë YC Thùc thi ë TC Ghi chó vò sù kh c biöt gi a hai vïng 1. Êt vïng cao ( Êt dèc) C i t¹o Êt Hµng rµo c y x x C c loµi kh c nhau gi a 2 vïng Êt bá ho îc c i t¹o x ë YC cã rêt Ýt Êt bá ho Ruéng bëc thang kho ng c ch nhá x Çu vµo lao éng qu cao ë TC BËc thang îc c i t¹o x DiÖn tých trång lóa thêp t¹o iòu kiön cho viöc chó ý nhiòu h n Õn ruéng bëc thang
Page 6 of 57 C y che phñ (lu niªn) x x ë TC Ýt c y n qu Trång xen vô ng«- Ëu x x Êt bá ho trång s¾n 3 n m x Kh«ng phï hîp víi ngêi H mong Qu n lý c c chêt h u c îc c i t¹o 2. Th m canh Êt vïng cao Gièng ng«c i thiön x x Vô ng«thø 2 x ë TC khý hëu kh«ng phï hîp Sö dông ph n bãn ë c c vïng cao x ë TC thëm chý viöc qu n lý ë Êt trång lóa còng kh«ng phæ biõn Gièng s¾n îc c i t¹o x Kh«ng phï hîp víi ngêi H mong Gièng lóa îc c i t¹o x Kh«ng cã týnh c¹nh tranh khi c y lóa ñ Ó tù cung tù cêp 3. Th m canh c y lóa C y lóa îc c i t¹o x x C y ng«vô mïa thø hai ãng vai trß an ninh l ng thùc x C y s¾n chø lµ vên Ò tù cung ë TC a d¹ng ho (vô mïa thø 2) x x C c vô «ng (vô mïa thø 3) x x IPM x Kh«ng sö dông thuèc trõ s u ë TC Ph n xanh vµ ph n chuång x ChØ cã c«ng nghö míi ë TC 4. Thóc Èy trång c y n qu / c y lu niªn C i t¹o c c vên c y n qu hiön cã x Kh«ng cã vên c y n qu ë TC a c c lo¹i c y n qu îc c i t¹o x x ViÖc lùa chän kh c nhau gi a 2 vïng ChuyÓn giao c c c«ng nghö vên m vµ kü thuët ghðp c y x x C i t¹o c c vên chì hiön cã x Kh«ng cã c c tr¹i chì ë YC 5. Th m canh c c loµi vët nu«i Thóc Èy nu«i ong x x µo t¹o thó y x x Dông cô thó y x x ThiÕt kõ khèu phçn cho lîn x Sù hoµ nhëp vµo thþ trêng thêp nªn h¹n chõ qui m«th m canh Nguån thøc n kh«cho gia sóc x x Thóc Èy c c qui chõ vò ch n th x x Liªn hö víi viöc më réng chu kú c y mïa vô. µo t¹o vò nu«i c x Phï hîp víi YC nhng cha x c Þnh
Page 7 of 57 Dù n SFDP xóc tiõn c c lo¹i c y trång Ó b o vö/ kh«i phôc Êt ë c c vïng Êt dèc t¹o iòu kiön cho viöc t ng kh n ng s n xuêt cña Êt trong mét thêi gian dµi. Dù n chó träng vµo hai vên Ò sau: ng n ngõa sù xãi mßn Êt vµ c i t¹o c c thµnh phçn h u c cã trong Êt vµ do ã t ng kh n ng gi mµu vµ gi níc cña Êt. Nh ph c th o ë trªn, sù can thiöp ë vïng nµy xuêt ph t tõ sù hióu biõt lµ, chø cã c c vïng cao hiön îc sö dông mét c ch bòn v ng, trong khi kh«ng cã mét vïng Êt Ýt mµu mì nµo hiön bþ xãi mßn vµ bþ khai th c Êt cã thó mêt hõt kh n ng s n xuêt vµ chuyón sang Êt rõng. Nh ng ngêi hëng lîi cña sù can thiöp nµy lµ nh ng ngêi n«ng d n cã cïng møc thu nhëp do c«ng nghö n gi n vµ Çu t vèn thêp. Thùc tõ ë Th i Nguyªn cho thêy nh ng ngêi Æc biöt nghìo ph i sö dông c c c«ng nghö nµy, trong khi nh ng ngêi n«ng d n giµu cã h n l¹i cã xu híng chó träng Õn c c c«ng nghö cã tû lö Çu vµo Çu ra cao trong mét thêi gian ng¾n. Ng n ngõa xãi mßn Êt: Ho¹t éng Çu tiªn vµ còng lµ ho¹t éng chýnh cña dù n SFDP lµ xóc tiõn viöc trång c c hµng rµo c y víi nhiòu loµi kh c nhau vµ kho ng c ch gi a c c hµng rµo c y rêt linh éng. So víi c c hµng rµo b»ng th c c hµng rµo thùc vët trång däc theo c c êng b nh é ë c c vïng Êt dèc thých hîp h n nhiòu do cã kh n ng gi Êt tèt h n, ßi hái Ýt lao éng vµ týnh h u Ých cña chóng (cung cêp thøc n cho c c lo¹i sóc vët nu«i, gç cñi). Nhîc ióm cña c c hµng rµo c y lµ chiõm diön tých Êt (kho ng 10-15% tuú thuéc vµo kho ng c ch gi a c c hµng rµo c y), che lêp nh n¾ng cña c c lo¹i c y mµu, ßi hái ph i cã lao éng Ó chæt bít c y ë c c hµng rµo. Khi c c hµng rµo hoµ nhëp îc víi chu kú bá ho th chóng cã thó îc sö dông nh mét ph ng ph p qu n lý bá ho îc c i t¹o víi vßng quay bá ho ng¾n h n. Tõ n m 1998, dù n Ò xuêt ph ng ph p ruéng bëc thang víi kho ng c ch nhá (micro-terraces) nh mét ph ng ph p thay thõ cho ph ng ph p trång hµng rµo c y. "C c ruéng bëc thang kho ng c ch nhá" nµy lµ nh ng khu ruéng bëc thang nhá, cã é réng kho ng 50-100 cm, îc trång däc theo c c êng b nh é h i dèc theo chiòu dèc cña Êt Ó cã thó gi Êt bþ xãi mßn. KhuyÕn khých n«ng d n Ó l¹i c c phçn bá i cña c c lo¹i c y trång vµ c c lo¹i vët liöu h u c ë ch n c c ruéng bëc thang nh»m t ng hµm lîng c c chêt h u c trong Êt vµ bá h¼n nhu cçu èt c c phçn bá i cña c y trång. ë nh ng vïng mµ kh n ng khai th c c y lóa bþ h¹n chõ th viöc t¹o lëp c c ruéng bëc thang c i tiõn îc thóc Èy, nhê ã mµ líp phñ Êt îc ph n biöt râ Ó sö dông l¹i Êt ë líp ngoµi cïng. Do thay thõ ph ng ph p trång c c hµng rµo c y b»ng ruéng bëc thang víi kho ng c ch nhá, dù n cè g¾ng x c Þnh râ, râ c c líp c y che phñ thých hîp. TÝnh h u Ých cña c c líp c y che phñ dùa vµo viöc hióu râ îc nguyªn nh n chýnh g y nªn xãi mßn Êt lµ do t c éng cña ma ë vïng Êt trèng träc. Do ã, líp che phñ thùc vët lµ rêt cçn thiõt Ó b o vö Êt, tr nh khái c c t c éng cña ma nhiöt íi diôn ra vµo tríc mïa trång trät vµ vµo giai o¹n Çu cña mïa vô (khi c y trång b¾t Çu ph t trión). C c líp c y che phñ ë gi a c c lo¹i c y trång theo n m ph i thêp h n c y trång theo n m Ó kh«ng che lêp nh n¾ng chiõu xuèng, ë gi a c c lo¹i c y n qu th chóng ph i chþu bþ che lêp. C c líp che phñ c y trång lý t- ëng lµ c c gièng c y kh«ng g y ra c c t c éng xêu (kh«ng ßi hái lao éng trong c c giai o¹n khan hiõm lao éng, kh«ng lêy mêt mµu/ níc cña c c lo¹i c y trång chýnh vµ kh«ng cçn ph i trång l¹i) vµ ph i cã kh n ng t¹o ra c c lîi Ých kh c (ng n ngõa cá d¹i, cung cêp thøc n cho gia sóc vµ l ng thùc cho ngêi). Ph ng ph p c i t¹o é mµu cña Êt dùa trªn kinh nghiöm îc p dông trong thêi kú bá ho nh tríc y. Trong thêi kú bá ho, hµm lîng c c chêt h u c trong Êt sï t ng lªn, c c thµnh phçn dinh dìng sï ngêm vµo c c tçng Êt thêp h n vµ bþ c c tçng rô s u h n cña c c loµi c y lu niªn gi l¹i vµ cuèi cïng bþ c c c y hä Ëu cè Þnh nit vµ lµm t ng îc hµm lîng nit cã trong Êt. Dù n SFDP xóc tiõn trång c c lo¹i c y trång (trong mét sè trêng hîp míi chø kh o s t) cã c c hiöu øng t ng tù. C c ph ng ph p c i t¹o é mµu nµy còng cã thó lµ trång xen c c lo¹i c y hä Ëu hµng n m hoæc mét h nh thøc bá ho tham canh vµ îc qu n lý (vý dô nh trång gièng s¾n 3 n m hoæc c c hµng rµo c y îc sö dông Ó bá ho c i t¹o nh m«t ë trªn). TriÓn väng l u dµi vµ trung h¹n cña c c biön ph p b o vö Êt ë vïng Yªn Ch u: Lo¹i Êt chiõm u thõ ë Yªn Ch u lµ Êt do sái, c t bþ phong ho l u ngµy, cã hµm lîng Êt sðt cao. Do é s u cña Êt nªn ngêi n«ng d n kh«ng nhën thêy - îc t c éng cña sù xãi mßn é mµu cña Êt ë vïng Êt dèc. ThËm chý lµ viöc kióm so t xãi mßn Êt còng îc coi lµ vên Ò quan träng ë c c x mµ tríc y sù xãi mßn Êt lµm t¾c nghïn c c hö thèng thuû lîi. Ngoµi ra, c c c y trång lo¹i th m canh ë vïng cao nh c y mýa còng lµm cho n«ng d n nh¹y c m víi sù xãi mßn Êt vµ mêt é mµu cña Êt. Hai yõu tè nµy gióp khuyõn khých ngêi n«ng d n p dông c c biön ph p b o vö Êt. Nhng mæt kh c, do p lùc cña viöc t ng d n sè èi víi kh n ng khai th c cña c c c nh ång ë vïng cao, nªn cã mét sè ngêi vén ph n èi viöc chêp nhën mêt Êt do trång c c hµng rµo c y, thëm chý c khi kh n ng gi Êt cña c c hµng rµo c y nµy îc chøng tá chø sau 2 n m. p dông ph ng ph p ruéng bëc thang nhá îc xõp lµ ph ng ph p cã kh n ng
Page 8 of 57 thay thõ cho ph ng ph p trªn vµ îc c c c«ng ty êng t¹o iòu kiön thuën lîi b»ng c ch t¹o c c luèng däc theo c c êng b nh é Ó chèng mêt Êt. Æc biöt lµ viöc håi phôc c c phçn rô cßn l¹i cña c c lo¹i c y trång däc theo c c êng b nh é còng cã thó t¹o nªn nh ng hµng rµo thùc vët. Tuy nhiªn hiöu qu cña nã còng kh«ng râ rµng, nõu nh trong c c phçn cßn l¹i cña c y trång nµy cã s u bönh th sï cã nhiòu cá d¹i mäc lªn, nõu kh«ng èt bá chóng vµ cuèi cïng th ph ng ph p kióm so t xãi mßn Êt cã hiöu qu lµ ph ng ph p ruéng bëc thang nhá. C c líp phñ c y trång còng ph i cã kh n ng tèt lµ cµng l u ßi hái lao éng trong giai o¹n cao ióm cµng tèt vµ mang l¹i lîi nhuën râ rµng. Tuy nhiªn, còng kh«ng thó biõt râ lµ liöu c c líp phñ c y trång nµy cã kh n ng t¹o thµnh líp phñ ñ dµy Ó ng n chæn îc xãi mßn Êt trong giai o¹n Çu mïa ma hay kh«ng. ViÖc c i t¹o é mµu cña Êt lµ mét vên Ò quan träng ë têt c c c vïng cao do n«ng d n thêng p dông biön ph p bá hãa Ó t ng é mµu cña Êt. Hµm lîng Êt sðt cao trong Êt gi i thých îc tiòm n ng lín t ng kh n ng sö dông níc vµ é mµu b»ng c ch t ng hµm lîng c c chêt h u c (phøc hîp Êt sðt-mïn). Trong nhiòu trêng hîp, n«ng d n ë Yªn Ch u trång c y s¾n 3 n m Ó phôc håi Êt, vý dô nh trång s¾n phñ 50% diön tých c c c y mµu. Tuy nhiªn do thþ trêng s¾n bþ nh trö, nªn cã thó dén Õn gi m nhu cçu trång s¾n vµ t ng thªm nhu cçu trång ng«ë nh ng n i mµ c y s¾n bþ rót bít. Do ã c ph ng ph p gi m nhu cçu bá ho hoæc trång s¾n Òu îc ngêi n«ng d n tiõp nhën. TriÓn vßng dµi h¹n vµ trung h¹n cña c c biön ph p b o vö Êt ë vïng Tña Chïa: ë c c x thuéc vïng dù n t¹i Tña Chïa, p lùc vò d n sè ë vïng cao thêp h n, vµ c c chu kú bá ho phæ biõn h n. ë y, c c hµng rµo c y cã thó ph t trión thµnh c c hö thèng bá ho îc qu n lý, cã kh n ng gi m chu kú bá ho. Sù gi m chu kú bá ho sï dén Õn lµm t ng kh n ng s n xuêt cña Êt ë vïng cao. Tuy nhiªn c c hµng rµo c y c¹nh tranh víi ph ng ph p èt ngéu nhiªn c c thµnh phçn h u c, lµ ph ng ph p t¹o ra kh n ng t ng n ng suêt Êt trong mét thêi gian ng¾n mét c ch hiöu qu (kho ng ho c c thµnh phçn dinh dìng trong Êt) vµ gi m c c ßi hái vò lao éng, vµ chø trong mét thêi gian rêt dµi nã míi thó hiön c c nh hëng xêu (gi m c c thµnh phçn h u c ). Cã vî nh cã rêt Ýt c c ph ng ph p thay thõ cho c c hµng rµo c y: do ngêi H` mong kh«ng thých n s¾n nªn lo¹i c y trång nµy kh«ng cã nhiòu kh n ng c i t¹o Êt trong c c mïa tiõp theo. ViÖc chó ý tíi ph ng ph p ruéng bëc thang bþ h¹n chõ do ßi hái lao éng Çu vµo nhiòu h n so víi ph ng ph p chuèn bþ Êt ang phæ biõn trong khi ë vïng cao cã Ýt lao éng. ë c c vïng Êt cã é ph cao h n ( Êt trªn nòn v«i), Ëu îc trång xen víi s¾n. ë mét sè vïng, viöc h nh thµnh v«i h¹n chõ sù xãi mßn Êt. ë c c vïng Êt cã týnh axýt cao h n, th n ng suêt Ëu trång rêt thêp. Dù n SFDP ang cè g¾ng x c Þnh c c loµi c y hä Ëu cã kh n ng gi a xýt Ó c i t¹o Êt. ChiÕn lîc b o vö Êt vïng cao ë Yªn Ch u (YC) vµ Tña Chïa (TC): C«ng nghö ë YC ë TC Ghi chó vò sù kh c biöt gi a c c Þa ph ng - X c Þnh týnh phï hîp cña c c loµi trång lµm hµng rµo c y vµ kü thuët trång vµ x c Þnh c ch thøc khuyõn khých ngêi n«ng d n thùc hiön - X c Þnh ph ng ph p kióm so t xãi mßn Êt thay thõ cho ph ng ph p trång hµng rµo c y nh ruéng bëc thang nhá, trång xen c y Ëu, vµ trång c c líp phñ c y trång - X c Þnh c c ph ng n c i t¹o Êt (trång xen c y hä Ëu, c c c y che, trång c y s¾n 3 n m, bá hãa îc c i t¹o, qu n lý c c chêt h u c x x C c loµi kh c nhau gi a c c vïng x x Ruéng bëc thang îc chó träng ë c c vïng h¹n chõ kh n ng vën chuyón. x x C y s¾n kh«ng phï hîp víi ngêi H` mong ë TC 2.2. Th m canh c y trång ë vïng cao HiÖn nay, kh«ng ph i têt c c c vïng cao Òu sö dông hõt kh n ng s n xuêt bòn v ng cña chóng. N ng cao n ng suêt c y trång (t ng n ng suêt/ 1ha) th«ng qua viöc a vµo trång c c gièng míi lµ viöc cã kh n ng thùc hiön îc. ViÖc t ng n ng suêt sï bï l¹i phçn nµo cho c c diön tých Êt Ýt mµu mì mêt kh n ng s n xuêt còng nh cho p lùc ngµy cµng t ng cña d n sè trªn 1 n vþ diön tých. ViÖc t ng n ng suêt c y trång cµng m¹nh th cµng cã nhiòu kh n ng n ng cao kh n ng tù cung l ng thùc vµ t ng thu nhëp hé gia nh.
Page 9 of 57 C c ho¹t éng cã liªn quan tíi viöc a c c gièng míi vµo trång cã mét u ióm lµ chóng cã kõt qu râ rµng vµ do ã cã thó ãng vai trß nh mét bíc khëi Çu cho c c ch ng tr nh c i t¹o cã týnh l u dµi vµ cã kõt qu Ýt nhën thêy h n vò mæt l m nghiöp vµ b o vö Êt. H n n a c c n vþ khuyõn n«ng ë Þa ph ng cã thó dô dµng m nhën c c ho¹t éng nµy, mµ chñ yõu lµ c c ho¹t éng ph n phèi gièng. èi víi ngêi Th i, s¾n vµ lóa n ng lµ c c lo¹i c y trång chýnh ë vïng cao. HiÖn nay, n ng suêt cña c c gièng c y trång chýnh thêng îc trång ë vïng cao (nh c c gièng c y truyòn thèng bþ tho i hãa) rêt thêp, do ã viöc a c c gièng míi cã thó sï cho n ng suêt cao. C c gièng ngò cèc, lóa n ng, s¾n îc c i t¹o c y trång îc khuyõn khých. C c gièng ngò cèc ng¾n ngµy vµ chþu îc h¹n kh«ng chø cã kh n ng c i t¹o é æn Þnh vò n ng suêt mµ cßn cã kh n ng t ng týnh th m canh cña c y trång ë vïng cao lªn Õn 2 vô. ViÖc khuyõn khých trång c y ngò cèc mïa thø 2 ë vïng cao lµ mét ph ng ph p quan träng lµm t ng kh n ng s n xuêt cña Êt. So víi Êt trång lóa, th viöc s n xuêt trªn Êt vïng cao cã nhiòu rñi ro h n. C c ît h¹n h n theo mïa lµm cho ngêi n«ng d n thêy r»ng trong c c lo¹i c y ßi hái chi phý Çu vµo cao, cã kh n ng cho n ng suêt cao kh«ng îc phï hîp l¾m. ë vïng cao, ngµy cµng cã nhiòu n«ng d n trång c c lo¹i c y trång cã n ng suêt cao, nhng hä l¹i rêt Ýt sö dông ph n bãn. NÕu xðt vò l u dµi, th t nh tr¹ng nµy sï dén Õn lµm gi m é mµu cña Êt îc che Ëy bëi kh n ng cho n ng suêt cao cña c c gièng c y trång míi cho Õn khi mµ sù c¹n kiöt é mµu cña Êt, nhng l¹i îc béc lé. Do ã viöc xóc tiõn sö dông ph n bãn lµ rêt quan träng. èi víi mét sè vïng cao mµ ë ã kh n ng khai th c níc dô dµng th cã mét sè ph- ng n thých hîp cho viöc trång c y vô 2 trªn Êt trång lóa. TÝnh phï hîp cña c c lo¹i c y n qu sï îc th o luën riªng ë phçn díi y. TriÓn väng l u dµi vµ trung h¹n èi víi Yªn Ch u: Kh n ng khai th c thþ trêng ë Yªn Ch u sï x c Þnh mét c ch réng h n viöc sö dông tèi u Êt vïng cao vµ do ã x c Þnh c c m«h nh c y trång trong t ng lai. Cïng víi sù ph t trión thþ trêng gièng, c y ngò cèc lµ c y trång cã nhiòu tiòm n ng nhêt. Thêi ióm b n m¹nh nhêt lµ vµo th ng 8, th ng 9 vµ sau ã møc b n l¹i t ng lªn vµo th ng 12. ThÞ trêng s¾n còng cã kh n ng t ng theo chiòu híng t ng tèc é b n trong kho ng tõ th ng 12 Õn th ng 3. Tuy nhiªn, gi trþ 1 kg ngò cèc thêp h n, nªn Çu vµo lao éng îc ßi hái Ó thu ho¹ch trªn mçi n vþ Çu ra týnh b»ng tiòn sï lµm cho c y s¾n øng hµng thø 2 sau c y ngò cèc. C c c y c«ng nghiöp nh c y cµ phª hoæc c y mýa sï chø t ng kh n ng s n xuêt èi víi trêng hîp sö dông c c kho n týn dông cña ChÝnh phñ. Trong trêng hîp dïng vèn t nh n Ó Çu t, th kh«ng thó trång c c lo¹i c y nµy îc. TÇm quan träng cña c y lóa n ng sï gi m ng kó theo sù nh hëng cña thþ trêng vµ kh n ng b n lóa Ó tiªu dïng so víi c c lo¹i c y trång kh c ßi hái kh n ng s n xuêt cña Êt vµ lao éng nhiòu h n nh c y ngò cèc. Tuy nhiªn, c c gièng Æc biöt vén gi nguyªn tçm quan träng (vý dô nh lóa nõp dïng Ó n tõt) vµ sï cã vai trß gi m nguy c thiõu g¹o vµ do ã sï chøng tá sù tham gia cña dù n SFDP vµo viöc x c Þnh c c gièng îc c i tiõn. èi víi c c c y tinh bét th n cñ (nh s¾n, khoai lang, khoai sä) hiön ang cã nhiòu kh n ng t ng cao n ng suêt. Tuy nhiªn trong n m 1998, cã mét gièng s¾n ph t trión nhanh cña Trung quèc îc trång thö nghiöm ë S n La vµ sï îc a vµo trång ë vïng dù n trong n m 1999 díi sù gi m s t chæt chï, do ë nhiòu níc c y s¾n îc xem nh lµ loµi g y suy tho i Êt nghiªm träng. TriÓn väng l u dµi vµ trung h¹n ë Tña Chïa: ë Tña Chïa vên Ò tù cung l ng thùc quan träng h n nhiòun do sù hoµ nhëp víi thþ trêng cßn rêt thêp. VÒ l u dµi th c y ngò cèc sï tiõp tôc ãng vai trß lµ c y l ng thùc chýnh víi c y lóa lµ nguån cung cêp ngò cèc chýnh vµ bæ sung thªm cho sù a d¹ng ho rñi ro. C c gièng míi cho c hai vô mïa ë vïng cao sï chø thµnh c«ng nõu chóng cho phðp cêng é s n xuêt thêp. Trång xen hai vô trªn Êt vïng cao cã vî nh kh«ng cã tiòm n ng do thiõu nguån cung cêp níc l u dµi ë lo¹i v«i ( Êt karst). C c lo¹i Ëu n îc vµ gièng job s tears lµ nh ng nguån cung cêp pr«tªin chýnh ë Tña Chïa. Cã rêt nhiòu loµi cã kh n ng trång xen canh vµ gèi vô (relay cropping) tuú theo chêt lîng Êt (vý dô nh: gièng Phaseolus ssp thých hîp víi Êt cã é axit thêp/gièng job s tears vµ Mucuna ssp thých hîp víi c c lo¹i Êt Ýt mµu mì h n). C c gièng cã s½n cã kh n ng thých øng víi c c biõn æi vò thêi tiõt, thêng lµ yõu tè giíi h¹n c c ph ng n lùa chän viöc a vµo trång c c gièng míi cã n ng suêt cao h n. Nh ng kinh nghiöm tèt nhêt cã thó îc x c Þnh vµ îc thóc Èy th«ng qua viöc chó träng vµo c c Æc trng vò c i t¹o Êt. ViÖc thóc Èy c c quy t¾c ch n th lµ mét iòu kiön tiªn quyõt quan träng èi víi mäi lo¹i h nh th m canh ë vïng cao mµ chóng cã kh n ng t ng thªm thêi vô mïa canh t c.
Page 10 of 57 ChiÕn lîc cña dù n SFDP èi víi viöc th m canh ë vïng cao cho Yªn Ch u (YC) vµ Tña Chïa (TC) C«ng nghö ë YC ë TC Ghi chó vò sù kh c biöt gi a c c vïng - a vµo trång c c gièng ngò cèc îc c i t¹o (chþu kh«, nhanh trëng thµnh, n ng suêt cao), c c gièng ng«x x - a vµo trång gièng ng«vô 2 ë vïng cao x iòu kiön khý hëu kh«ng phï hîp ë TC - Xóc tiõn viöc sö dông ph n bãn ë vïng cao x ë TC, thëm chý lµ viöc dïng ph n bãn cho c y lóa còng kh«ng phæ biõn - a vµo trång c c gièng s¾n îc c i t¹o x Kh«ng phï hîp víi ngêi Hmong - C i t¹o c c c y lóa vïng cao x Kh«ng cã týnh c¹nh tranh khi c y lóa ñ Ó p øng viöc tù cung l ng thùc 2.3. Th m canh c c c y hoa mµu trªn Êt trång lóa Ngêi ta hy väng lµ viöc th m canh c y hoa mµu sï cã kh n ng t c éng Õn c c vô lóa. TÝnh æn Þnh vò n ng suêt phô thuéc vµo týnh æn Þnh cña kh n ng khai th c níc vµ c c kinh nghiöm qu n lý tèt cho phðp th m canh s n xuêt lóa còng nh t ng vßng quay mïa vô. ViÖc th m canh c y lóa b»ng c ch sö dông c c gièng lóa îc c i t¹o dén Õn t ng cao n ng suêt. VÝ dô nh c y lóa ë Tña Chïa, n ng suêt dù týnh lµ 2 tên/ha èi víi mét gièng lóa th«ng thêng t ng lªn Õn 5,5 tên ha èi víi gièng lóa îc c i t¹o D36-1. Ngoµi ra, viöc t ng n ng suêt cña c c c y mµu chþu kh«, mau lín cho phðp sö dông Êt trång lóa Ó trång xen vô thø 2 (vô tríc «ng xu n) hoæc èi víi mét sè trêng hîp thëm chý cßn cho phðp trång xen vô thø 3 (vô «ng) vý dô nh c y khoai t y. ViÖc lùa chän gièng vµ c y mµu dùa trªn c c yªu cçu a ra tõ lóc lëp kõ ho¹ch th«n b n. Dù n SFDP sï tæng hîp c c yªu cçu nãi trªn víi c c kiõn thøc thu îc tõ c c t¹p chý míi, c c kinh nghiöm thµnh c«ng cña c c chuyªn gia dù n vµ m¹ng l- íi cña hä còng nh c c gîi ý cña ch ng tr nh khuyõn n«ng trung ng. H n n a, dù n SFDP cßn lùa chän c c gièng/ c y mµu îc trång thö nghiöm/ hoæc tr nh diôn îc phçn lín n«ng d n sö dông vµ chøng minh îc týnh thµnh c«ng. èi víi c c c y mµu vô «ng xu n, c c lo¹i gièng/ c y mµu ¹t îc c c iòu kiön nªu trªn gåm: c y lóa n ng, c y ng«, Ëu t- ng, l¹c vµ " Ëu mung". Tû sè gi a chi phý vµ lîi nhuën vén cao (mæc dï cã thêp h n so víi c c gièng cò), thëm chý lµ ë møc Çu vµo trung b nh vµ rñi ro s n xuêt èi víi c y lóa ë vïng cao thêp h n. Do ã nhãm n«ng d n nghìo vén cã thó p dông c«ng nghö nµy. C c c y mµu Æc thï mµ chóng chø høa hñn cho mét thþ trêng nhá vµ ßi hái vèn Çu t/1 n vþ diön tých kh cao (vý dô nh cçn Çu t 5 triöu ång/ 1ha mýa so víi 2 triöu/ 1 ha c y Ëu nµnh, hoæc díi 1 triöu ång/ 1 ha ng«) vµ chø thých hîp víi nhãm n«ng d n kh gi sï kh«ng îc dù n cho trång thö nghiöm hoæc xóc tiõn. Vô «ng (vô thø 3) trång c y khoai t y h i cã týnh ngo¹i lö, do nã ang trong giai o¹n ph t trión tõ mét lo¹i s n phèm Æc thï sang lo¹i rau dïng thêng ngµy ë vïng ång b»ng vµ thþ trêng cho c y "khoai t y table" cã vî rêt hêp dén tuy vén cßn nhá. Kh thu hót, nhng îc b o vö b»ng c c sè nh n (multipliers) lµ thþ trêng khoai t y gièng. ThÞ trêng rau Þa ph ng hiön ang ph t trión rêt nhanh, víi gi îc tr rêt cao cho c c lo¹i rau cñ (non-leaf vegentables) C c lo¹i c y mµu còng cã thó c¹nh tranh ë møc é th m canh võa ph i. ViÖc th m canh s n xuêt c c c y mµu trªn Êt trång lóa kðo theo viöc sö dông thuèc trõ s u ë mét møc é nµo ã. KiÕn thøc vò c c ph ng n phßng trõ s u h¹i tæng hîp (IPM) rêt quan träng èi víi ngêi n«ng d n c vò mæt m«i trêng lén týnh kinh tõ. TriÓn väng l u dµi vµ trung h¹n èi víi vïng Yªn Ch u: Sù quan t m chó ý Õn c c gièng míi sö dông cho th m canh trªn Êt trång lóa lµ rêt lín vµ viöc th m canh îc tiõn hµnh. TÝnh cçn thiõt Ó tiõn hµnh liªn kõt qu n lý (vý dô nh cïng qu n lý níc, thùc thi c c qui chõ vò ch n th ) sï t¹o iòu kiön thuën lîi Ó têt c c c nhãm n«ng d n cïng p dông
Page 11 of 57 c c gièng míi, Æc biöt lµ èi víi c c gièng lóa. Cïng víi sù t ng s n lîng g¹o quèc gia vµ nguån cung cêp g¹o cho xuêt khèu, ång thêi víi viöc c i t¹o c c hö thèng êng giao th«ng, møc é cçn thiõt cña viöc tù cung g¹o ë Þa ph ng sï gi m xuèng. C c khu vùc cã êng giao th«ng tèt nh Yªn Ch u sï ph t trión c c nguån protein cã gi trþ cao h n (l¹c, Ëu t ng, Ëu mung) vµ viöc lµm vên mang týnh thþ trêng (market gardening). C c lo¹i rau cã l sï bþ h¹n chõ ë thþ trêng Þa ph ng, nhng c c lo¹i rau cñ (nh da chuét, qu bý, khoai t y vµ cµ tým) cã tiòm n ng víi tíi c c thþ trêng ë vïng ång b»ng. Æc biöt lµ viöc s n xuêt rau vµo mïa hì sï cã kh n ng ph t trión do cã iòu kiön khý hëu thuën lîi cña vïng miòn nói (l¹nh vò ªm) vµ kh n ng cho chêt lîng tèt h n víi hµm lîng êng vµ a xýt cao. HiÖn nay h¹n chõ chýnh èi víi vô xu n vµ vô «ng (c c vô vµo mïa kh«) râ rµng lµ kh n ng khai th c níc kh«ng æn Þnh vµ nguy c h¹n h n cao. ViÖc trång c y mµu ang bþ h¹n chõ do ßi hái vò lao éng hoæc do Çu t cã liªn quan Õn viöc khai th c níc vµ kh n ng cung cêp níc cña vïng thîng nguån. TriÓn väng l u dµi hoæc trung h¹n èi víi vïng Tña Chïa: Víi diön tých trång lóa rêt Ýt vµ sù hoµ nhëp víi thþ trêng bþ h¹n chõ, viöc tù cung l ng thùc (c y ng«vµ g¹o) ë Tña Chïa sï x c Þnh sù lùa chän c y trång trong giai o¹n tíi. ViÖc s n xuêt c c nguån cung cêp tinh bét vµ protein theo Þnh híng cña thþ trêng îc dù kiõn mang týnh dµi h¹n, viöc s n xuêt rau cã thó sï bþ h¹n chõ h n ë thþ trêng Þa ph ng. Mét lçn n a, viöc xóc tiõn c c qui chõ ch n th ang lµ iòu kiön tiªn quyõt èi víi viöc th m canh Êt trång lóa mµ sï dén tíi viöc t ng thªm vô mïa. ChiÕn lîc cña dù n SFDP èi víi viöc th m canh Êt trång lóa ë Yªn Ch u (YC) vµ Tña Chïa (TC) C«ng nghö ë YC ë TC Ghi chó vò sù kh c biöt gi a c c Þa ph ng - a vµo trång c c gièng lóa îc c i t¹o (chþu kh«, nhanh lín, n ng suêt cao) X x - a vµo trång c c gièng ngò cèc îc c i t¹o nh mét c y mµu phô (vô 2) Ó m b o an ninh l ng thùc - a vµo trång c c c y hä Ëu vµ gièng ng«ngät) c c c y mµu kh c Ó a d¹ng ho vßng quay ( Ëu t ng, l¹c vµ ) x ViÖc tù cung c y ngò cèc chø lµ vên Ò cña riªng Tña Chïa - a vµo trång c c c y mµu vô «ng (vô 3) (rau, khoai t y) x x - T¹o iòu kiön thuën lîi cho c c ph ng ph p phßng trõ s u h¹i tæng hîp (IPM) x Kh«ng sö dông thuèc trõ s u ë TC a c c thµnh ph n h u c vµo Êt trång lóa x 2.4. Ph t trión c y n qu vµ c c lo¹i c y lu niªn kh c Còng nh ë phçn lín c c níc ch u, n«ng d n vµ c c c quan chýnh phñ hy väng rêt nhiòu vµo viöc ph t trión s n xuêt hoa qu. ViÖc t ng nhu cçu vò hoa qu t i cïng víi viöc m b o quyòn së h u Êt ai ë vïng cao t¹o iòu kiön thuën lîi cho viöc a vµo/ a d¹ng ho vµ më réng s n xuêt hoa qu ë c c huyön thuéc vïng dù n. Yªn Ch u lµ vïng s n xuêt hoa qu næi tiõng. C c c y n qu îc trång tõ c ch y 30 n m, trong c c khu vên gia nh nhá, cho Õn khi trong vên kh«ng cßn chç trèng n a. Do trong nhiòu n m qua, s n xuêt c y n qu bþ gi m sót nghiªm träng nªn ßi hái ph i c i tiõn c ch qu n lý c c khu vên gia nh hiön cã. Trong 5 n m trë l¹i y, cïng víi viöc c c khu vên gia nh hõt chç trèng, viöc më réng Êt tiõp tôc ph t trión ra c c khu vên ë miòn nói, thuéc vïng s u vïng xa theo quyòn së h u Êt ai. C c gièng c y n«ng d n thêng chän bao gåm c y mën cã gi trþ thêp h n, qu m, me vµ xoµi xanh cã gi trþ cao h n, nh n vµ v i. ViÖc chän lùa c c gièng îc c i t¹o, m b o chêt lîng do c c vên m Þa ph ng m nhiöm vµ c c ph ng n chän lùa tríc cã liªn quan b»ng c ch ghðp cµnh còng cã thó t ng ng kó n ng suêt. ViÖc më réng vµ ph t trión trång c y n qu îc thóc Èy, lµ nhê nã cã kh n ng em l¹i nhiòu lîi nhuën, còng nh nhê nhu cçu a d¹ng ho c y trång trong m«i trêng cã kh n ng s n xuêt biõn éng m¹nh (vý dô nh mét n m "mêt mïa g¹o" thêng x y ra ång thêi víi n m " îc mïa xoµi"). ViÖc a c c gièng míi vµo trång cã thó sï bæ sung thªm cho chiõn lîc
Page 12 of 57 gi m rñi ro. C c vên c y n qu cã ý nghüa quan träng, nã ãng vai trß nh "mét sù m b o cho tuæi giµ" do chóng ßi hái Ýt lao éng, nhng l¹i cã kh n ng s n xuêt cao. Tuy nhiªn, viöc ph t trión s n xuêt c y n qu kh«ng m¹nh do c c h¹n chõ vò Çu t vèn. Trong khi kh n ng cho lîi nhuën cña c c c y n qu hiön cã lµ kh cao so víi c c c y hoa mµu n«ng nghiöp kh c th n ng suêt thêt thêng, c c rñi ro qu n lý cao do sù më réng Êt vïng cao îc nu«i dìng b»ng níc ma vµ thþ trêng cha ch¾c ch¾n trong t ng lai sï cã kh n ng iòu chønh tèc é ph t trión trång c y n qu ë møc é võa ph i. ë Tña Chïa, viöc trång chì còng îc ngêi n«ng d n xem lµ mét ho¹t éng tèt nh»m a d¹ng ho c y trång. Cã mét sè n«ng trêng chì îc thiõt lëp tõ nh ng n m 1970. HiÖn nay viöc giao Êt cho tõng c nh n cã quyòn së h u sï t¹o iòu kiön thuën lîi cho viöc thö nghiöm c c n«ng trêng chì îc qu n lý theo c ch c i tiõn. TriÓn väng dµi h¹n vµ trung h¹n èi víi Yªn Ch u: N«ng d n thêng chó träng chýnh Õn hoa qu nh c c lo¹i c y c«ng nghiöp, víi c c lo¹i hoa qu cã gi trþ thêp vµ thþ trêng nhá, th cã tiòm n ng thêp h n (nh m, mën,me). C c c héi tiõp thþ thay æi rêt nhiòu vµ cã thó t¹m thêi lµm thay æi møc é a thých (vý dô nh cuèi n m 1998 nhu cçu vò qu me cã vî m¹nh). MÆc dï xoµi cã n ng suêt biõn éng m¹nh, nhng vþ trý tæng thó cña nã trong thþ trêng l¹i cao h n, do tiòm n ng thþ trêng hoa qu xanh lín. Qu bëi cã thø tù ë møc võa ph i, qu v i vµ nh n cã thø tù cao nhêt. ViÖc a vµo trång c c gièng/ loµi míi cã vî cã tiòm n ng. Song ë trung t m hoa qu Phó Hé chø cã s½n mét sè lo¹i h¹t gièng, cßn mét sè gièng míi cã thó sï ph i nhëp khèu. Kh n ng x y dùng mét vên m vµ chiõt cµnh do Þa ph ng qu n lý lµ c c iòu kiön tiªn quyõt Ó ph n phèi gièng víi chi phý thêp. TriÓn väng dµi h¹n vµ trung h¹n èi víi Tña Chïa: Do thêi tiõt vµ kh n ng khai th c thþ trêng kðm h n, viöc s n xuêt hoa qu cã h¹n chõ h n ë Yªn Ch u. Tuy nhiªn, mét sè thµnh c«ng cña mét sè vïng cã kh n ng khai th c tèt h n lµm t ng thªm mèi quan t m Õn c y v i vµ c y nh n, mµ c hai lo¹i qu nµy chø cã rêt Ýt ngêi ë Þa ph ng tiªu dïng. C c lo¹i qu cã gi trþ thêp h n cã thó dô dµng tiªu thô trªn thþ trêng Þa ph ng h n. ë c c vïng xa nh Tña Chïa, c c lo¹i qu vµ h¹t (qu cã vá cøng) cã thó dô dµng lu tr (nh h¹t dî, ãc chã, qu hång vµng) cã thó sï îc a chuéng h n lµ c c lo¹i qu dïng Ó n t i. Khi x c Þnh îc sù ph t trión vµ thiõt lëp îc thþ trêng c y n qu th cã thó chuyón giao îc c«ng nghö ghðp vµ - m c y ë møc th ng m¹i. C y chì lµ mét lo¹i c y lu niªn kh c îc a vµo trång ë Tña Chïa tríc y. Tuy nhiªn, nã ßi hái Çu vµo qu n lý cao Ó cho n ng suêt cao. C c khu l m phçn hiön nay thêng nghìo nµn lµ do qu n lý kðm trong iòu kiön së h u kh«ng râ rµng tríc y. Víi viöc c i tiõn qu n lý, cã thó ¹t îc c c møc s n xuêt trung b nh. ChiÕn lîc ph t trión c y n qu ë Yªn Ch u (YC) vµ Tña Chïa (TC) C«ng nghö ë YC ë TC C c ghi chó vò c c kh c biöt gi a c c vïng - C i thiön n ng suêt vµ c i tiõn qu n lý cña c c vên c y n qu hiön cã (xoµi vµ c c khu vên hçn hîp) - a vµo trång c c gièng c y n qu îc c i t¹o (YC: mën, nh n, v i; TC: ãc chã) - Thö nghiöm mét sè gièng míi (YC: bëi, qu hång vµng, qu b ; TC: v i, nh n, qu hång vµng) x Kh«ng cã vên hoa qu ë TC x x x x - ChuyÓn giao c«ng nghö m c y vµ ghðp cµnh - Thö nghiöm tiòm n ng c i t¹o c c khu trång chì hiön cã Kh«ng cã c c n«ng trêng chì ë YC 2.5. Th m canh vµ më réng ch n nu«i gia sóc Ch n nu«i gia sóc lµ ph ng ph p quan träng nh»m tù cung thùc phèm vµ t ng thu nhëp n«ng nghiöp. C c s n phèm gia
Page 13 of 57 sóc vén ¹i diön cho c c lo¹i hµng ho îc thþ trêng ho chýnh vµ cã vai trß quan träng trong viöc tiõt kiöm. B ng 4 - a ra mét tæng quan chung vò c c nguån cung cêp gia sóc hiön cã ë c c vïng dù n. PhÇn ãng gãp cña ch n nu«i gia sóc vµo thu nhëp cã thó t ng lªn theo hai c ch sau y: hoæc t ng kh n ng s n xuêt trªn mét loµi gia sóc (th m canh) hoæc t ng sè c c loµi (expansion). Hai c u hái chýnh rêt quan träng îc Æt ra. Thø nhêt lµ, lo¹i gia sóc nµo cã nhiòu høa hñn nhêt? thø hai lµ, ph i Þnh râ îc nh ng h¹n chõ nµo lµ nguyªn nh n chýnh h¹n chõ ho¹t éng th m canh vµ më réng ch n nu«i gia sóc vµ gi i quyõt chóng. C c vên Ò nµy cã thó cã nhiòu kh n ng liªn quan tíi chän gièng, vên Ò thó y vµ c c khýa c¹nh vò nu«i dìng bao gåm c viöc th r«ng sóc vët nu«i ngîc l¹i víi viöc nu«i nhèt hoæc x c Þnh râ c c khu vùc ch n th hoæc c c qui chõ ch n th. C c Æc trng chýnh cña ch n nu«i víi qui m«lín lµ kh n ng khai th c "thøc n tù do" (cô thó lµ thøc n kh«ng cã hoæc cã chi phý c héi rêt thêp, vý dô nh kh«ng sö dông c c lo¹i thøc n nhiòu dinh dìng). èi víi c c loµi nhai l¹i (nh tr u, bß) th kh n ng khai th c thøc n tù do rêt s½n, do kh«ng hò cã bêt kú h¹n chõ nµo vò diön tých c c khu vùc ch n th ; èi víi lîn th thøc n tù do bao gåm c c lo¹i s n phèm phô kh«ng cã kh n ng sö dông cho môc Ých kh c hoæc c c s n phèm chýnh kh«ng thó b n îc hoæc kh«ng cã c ch lu tr theo c ch thých hîp. Th m canh s n xuêt èi víi ch n nu«i thêng liªn quan Õn sù t ng Çu vµo Ó Çu t mua thøc n, nªn ái hái ph i t ng c lao éng vµ vèn Çu t. Trong giai o¹n Çu tiªn chuyón æi tõ ch n th tù do sang ch n nu«i cã kióm so t viöc cho n, hiön nay îc thùc hiön do c c diön tých ch n th trë nªn hiõm vµ t ng diön tých Êt trång mµu: thay v rµo c c chuång cñi, lîn vµ tr u îc ch n nu«i theo kióu lïa tõng µn, bþ buéc, bþ rµo l¹i hoæc bþ nhèt ë trong chuång. ë nh ng n i t ng thªm thêi vô, th cã mét yªu cçu tèi thióu vò c c nguyªn t¾c/qui Þnh vò ch n th ë trong lµng. ë giai o¹n thø 2, viöc ch n nu«i sï îc t ng lªn theo sù t ng kh n ng cung cêp lao éng (t ng c c chi phý c héi èi víi lao éng) hoæc t ng sè lîng vët nu«i trªn mçi hé gia nh. Trong giai o¹n nµy, c khèu phçn n vµ thµnh phçn b a n còng thay æi Ó cã b a n cã gi trþ cao h n (thøc n kh«h n, Ýt chêt x h n, Ýt c c lo¹i thµnh phçn ßi hái ph i chuèn bþ nhiòu) thay cho viöc dïng c c s n phèm phõ th i vµ c c lo¹i c y d¹i cã hµm lîng dinh dìng thêp lµm thøc n cho gia sóc. Ngêi n«ng d n thêng quan t m tíi viöc x c Þnh c c nguån thøc n míi. ViÖc xóc tiõn t ng khèu phçn n cho lîn îc Ò nghþ ë c c vïng mµ lîn îc nu«i Ó b n ra thþ trêng. T ng khèu phçn n cã thó lµm t ng n ng suêt ng kó. Tuy nhiªn, th m canh vµ më réng têt c c c lo¹i vët nu«i phô thuéc chýnh vµo bé phën dþch vô cã chøc n ng cung cêp c c dþch vô thó y gióp gi m kh n ng bþ bönh. HiÖn nay, c c dþch vô thó y thêng do c c tr¹m thó y huyön cung cêp. C c tr¹m thó y nµy ãng vai trß nh mét tr¹m ph t thuèc, ngoµi ra c c tr¹m nµy cßn thùc thi c c chiõn dþch tiªm phßng 2 lçn/n m, lµ nh ng chiõn dþch îc ChÝnh phñ tµi trî mét phçn. Khi cã mét vët nu«i bþ èm, ngêi thêng rêt Ýt khi yªu cçu c c tr¹m thó y huyön gióp ì, do c ch qu xa tr¹m vµ viöc liªn l¹c l¹i qu khã. Thay v thõ, n«ng d n cã thó tr tiòn mua thuèc ë huyön mµ kh«ng cçn biõt râ lµ vët nu«i bþ m¾c bönh g vµ c c yªu cçu iòu trþ nh thõ nµo, hoæc ngêi n«ng d n cã thó Õn hái kinh nghiöm cña mét ngêi lµng nµo ã mµ hä cho r»ng cã nhiòu kinh nghiöm nhêt vò c c vên Ò liªn quan Õn thó y. Nh ng b c sü thó y kh«ng chuyªn ë lµng nµy cã møc é hióu biõt rêt kh c nhau vò thó y vµ thêng chø cã rêt Ýt c c c«ng cô phôc vô cho c«ng viöc nµy vµ kh«ng cho thuèc theo liòu lîng. ViÖc µo t¹o cho c c b c sü thó y kh«ng chuyªn nµy vµ cung cêp c c y cô cçn thiõt vµ thuèc sï gióp t ng ng kó hiöu qu c«ng viöc cña hä. C n cø trªn c c h¹n chõ do p lùc bönh tët g y nªn vµ c c møc n hiön t¹i, viöc c i t¹o vµ gièng kh«ng ph i lµ mét u tiªn cña nhãm èi tîng. HiÖn cã rêt nhiòu gièng lîn c i t¹p cã s½n trªn thþ trêng. èi víi bß th ë Yªn Ch u, Së khuyõn n«ng thuéc ChÝnh phñ ang xóc tiõn a vµo (gièng bß xinh). Nu«i ong îc biõt Õn ë nhiòu vïng cña dù n, nh mét ho¹t éng phô îc Çu t Ó cung cêp c c s n phèm phôc vô tiªu dïng cña hé gia nh (rîu, thuèc). ViÖc giíi thiöu Ó p dông thö nghiöm c c kü thuët nu«i ong îc c i tiõn lµ mét ph- ng n kü thuët cã kh n ng lµm t ng n ng suêt vµ më réng thþ trêng s n phèm. Më réng th c còng cã ë c hai huyön. NhiÒu n«ng d n ang b¾t Çu ho¹t éng nµy, nhng hä cã Ýt kiõn thøc vò qu n lý nªn cho kõt qu thêp. Cã nhiòu n«ng d n Ò nghþ îc µo t¹o vò c i t¹o ph ng ph p nu«i th c. B ng 4: Ch n nu«i ë c c lµng cña dù n ë Yªn Ch u vµ Tña Chïa Lo¹i vët nu«i Sè vët nu«i trªn 1 hé ë Yªn Ch u Sè vët nu«i trªn 1 hé ë Tña Chïa
Page 14 of 57 Lîn 1,14 1,96 Tr u 0,89 1,14 Bß 1,05 0,22 Ngùa 0,11 0,78 Dª 0,09 0,23 Gµ 13,55 7,17 LÊy trung b nh cho c c lµng dù n: 22 lµng ë Yªn Ch u, 18 lµng ë Tña Chïa; sè liöu thu thëp n m 1998 nhng cã thó ph n nh sè liöu iòu tra tríc ã. TriÓn väng l u dµi vµ trung h¹n cho Yªn Ch u: ChØ chó träng nhiòu nhêt Õn nu«i lîn. ViÖc nu«i lîn ë y îc t¹o iòu kiön do cã chu kú s n xuêt ng¾n vµ kh n ng tiõp cën thþ trêng dô dµng, cã týnh kinh tõ cao. Nh n chung viöc nu«i lîn ë Þa ph ng nµy ang ë giai o¹n th m canh ban Çu: lîn bþ buéc hoæc bþ nhèt trong chuång, cã iòu kiön thuën lîi, nhê cho n b»ng c c lo¹i thøc n s½n cã (s¾n vµ/hoæc ng«). Trong t ng lai, sè lîn cã thó sï t ng lªn. Ó s n xuêt theo Þnh híng thþ trêng th viöc thiõt kõ Ó t ng khèu phçn n theo c c tiªu chý vò tµi chýnh vµ sinh lý häc lµ rêt quan träng. Kh n ng cung cêp s½n cã cña vët liöu nh n gièng mang l¹i kh n ng th m canh s u h n. Tuy nhiªn, bönh tët îc xem nh mét h¹n chõ chýnh. èi víi môc Ých s n xuêt theo thþ trêng, viöc ch n nu«i gia cçm (lêy thþt vµ trøng) îc xõp vµo hµng thø hai. Thêng th qui m«s n xuêt ë møc võa ph i (2-20 con) vµ do ã doanh thu hµng n m thêng thêp h n so víi nu«i lîn rêt nhiòu. ViÖc më réng ch n nu«i nhiòu tr u, bß thêng hiõm, khi nhiòu h n 1-2 con/1 hé gia nh. ViÖc gi m kh n ng ch n th tù do do giao Êt, c c nç lùc Ó trång l¹i rõng vµ më réng s n xuêt c y mµu sï giíi h¹n tiòm n ng ph t trión ch n nu«i gia sóc trong thêi gian tíi. Trong bèi c nh søc Ðp èi víi Êt ai ngµy cµng t ng, th viöc ph t trión c c ång cá tù nhiªn sï kh«ng thó theo kþp víi møc é t ng s n xuêt mµu. Th m canh còng cã thó sï kh«ng dùa trªn týnh kinh tõ kh«ng thuën lîi b»ng ch n nu«i lîn (vßng quay s n xuêt dµi). ThÞ trêng c c s n phèm s a ë Þa ph ng cã thó kh«ng ph t trión îc vµ kh«ng n»m trong kõ ho¹ch ph t trión cña Yªn Ch u hoæc Tña Chïa. ViÖc gi m kh n ng ch n th còng lµm gi m c c ph ng n ch n th dª tù do, trong khi ã nu«i dª tr¾ng trong chuång ßi hái Çu vµo qu n lý cao. Nu«i ong chøng tá lµ Ýt cã kh n ng c¹nh tranh víi c c ho¹t éng kh c, vµ gæp nhiòu khã kh n vò viöc cung cêp cac nguån thøc n cho ong quanh n m. Nu«i th c hoµn toµn cã thó t ng lªn vµ cã kh n ng cung cêp nguån protein quan träng cho thþ trêng Þa ph ng. ChiÕn lîc dµi h¹n/ trung h¹n cho Tña Chïa: C nu«i lîn vµ nu«i tr u/ bß Òu cã vþ trý cao. Lîn thêng îc dïng chýnh cho môc Ých "tiõt kiöm" vµ cung cêp ph ng ph p lu tr ng«qua suèt mïa kh«. Chøc n ng tiõt kiöm îc t¹o iòu kiön thuën lîi, do vßng quay s n xuêt ng¾n vµ kh n ng khai th c thþ trêng t ng èi ch¾c ch¾n vµ æn Þnh. Trong thêi gian võa ph i (trung h¹n), chø cã thó hy väng vµo c c nç lùc rêi r¹c nh»m n ng cao hiöu qu cña viöc s n xuêt theo Þnh h- íng thþ trêng. Cïng víi viöc më réng, p lùc bönh tët sï t ng lªn vµ trë thµnh mét h¹n chõ. C c loµi gia sóc nhai l¹i lín sï cã kh n ng më réng 1-2con/1 hé gia nh do viöc ch n th tù nhiªn ë y kh«ng bþ h¹n chõ nhiòu nh ë Yªn Ch u. ë c c vïng cã Ýt nguån cung cêp thøc n theo mïa cho lîn, tr u, bß th c c hµng rµo c y trång c c loµi cã kh n ng lµm thøc n cho tr u bß, sóc vët îc chó ý nhiòu. ViÖc c i t¹o c c ång cá tù nhiªn cã thó sï ßi hái Çu vµo qu n lý cao (rµo, iòu chønh theo mïa tû lö sè vët nu«i) nªn thêng kh«ng cã týnh kh thi. Sè lîng dª ch n th tù do cã thó sï t ng lªn, mæc dï chóng cã thó sï kh«ng t ng lªn, nõu kh«ng g y c c nh hëng xêu Õn thµnh phçn rau. ViÖc phæ biõn c c møc qu n lý (møc cho n) thêp lµ nh ng h¹n chõ chýnh èi víi viöc c i tiõn nh n gièng c c lo¹i vët nu«i. Th m canh s n xuêt ong îc chó träng thùc hiön. S n xuêt c sï ph t trión chëm vµ sï trë thµnh nguån cung cêp protein quan träng. ChiÕn lîc ph t trión s n xuêt ch n nu«i ë Yªn Ch u (YC) vµ Tña Chïa (TC) C«ng nghö ë YC ë TC Ghi chó vò sù kh c biöt gi a c c Þa ph-
Page 15 of 57 ng - µo t¹o vò c ch th m canh nu«i ong x x - µo t¹o vò thó y cho c c b c sü thó y kh«ng chuyªn x x - Cung cêp c c dông cô thó y ë cêp lµng x x - Xóc tiõn t ng khèu phçn n cho lîn x ViÖc hoµ nhëp thþ trêng thêp h¹n chõ qui m«th m canh ë TC - X c Þnh c c nguån thøc n cho tr u/ bß, lîn vµ c x x - X c Þnh c c ph ng n µo t¹o Ó c i t¹o nu«i c x x - Xóc tiõn c c qui t¾c ch n th tr u/ bß x x 3. C c kinh nghiöm vò c c ph ng n îc thö nghiöm ë Yªn Ch u Trong ch ng 2, 5 vïng diön tých lµm viöc cña dù n SFDP îc m«t chi tiõt. Trong ã gi i thých râ, lµm thõ nµo dù n SFDP x y dùng c c chiõn lîc cña dù n ë 5 vïng nãi trªn dùa trªn iòu kiön hiön t¹i, c c yªu cçu cña n«ng d n vµ trión väng t ng lai îc dù kiõn. Trong ch ng nµy c c kinh nghiöm cña dù n trong 3 n m thùc hiön dù n îc tæng kõt cho Yªn Ch u. C c kinh nghiöm cña Tña Chïa îc m«t trong ch ng 4. ViÖc m«t nµy bao qu t c nh ng thµnh c«ng vµ nh ng thêt b¹i. C c thµnh c«ng vµ thêt b¹i nµy t¹o nªn c n cø Ó a ra c c kiõn nghþ ë trong ch ng 5 vò viöc l«i kðo hö thèng khuyõn n«ng ë c c lµng kh c thùc hiön c c kinh nghiöm nµy vµ lµm thõ nµo Ó tiõp tôc c c dþch vô ë c c lµng nµy. Víi mçi ph ng n kü thuët, Òu cã m«t nh ng g mµ ngêi n«ng d n lùa chän vµ nh ng kõt qu thu îc. C c kõt qu îc liöt kª theo tiªu chý vò týnh bòn v ng îc ph c th o trong ch ng 1, vý dô nh c c mèi quan t m tiõp theo cña ngêi n«ng d n, c c vên Ò vò kinh tõ, c c vên Ò m«i trêng vµ nh ng nç lùc Ó phæ biõn theo yªu cçu. Do sù a chuéng cña n«ng d n nªn ph i chó ý lµ c c ph ng n nµy rêt kh c nhau gi a c c lµng vµ c c n«ng trêng, phô thuéc vµo kh n ng khai th c tµi nguyªn, c c møc n ng suêt ¹t îc vµ c c vên Ò nhën thêy. Tuy nhiªn, nãi chung lµ cã thó lu ý trët tù s¾p xõp møc é a chuéng sau y: n«ng d n thêng chó ý tríc tiªn Õn viöc th m canh c y mµu trªn Êt trång lóa (kó c th m canh c y rau) do hä nh n thêy c héi c i thiön tèt nhêt. TÝnh kh«ng ch¾c ch¾n trong s n xuêt cao h n dén Õn viöc th m canh c y mµu trªn Êt vïng cao xõp hµng thø 2. TÝnh kh«ng ch¾c ch¾n trong s n xuêt vµ thêi h¹n Çu t dµi h¹n nªn viöc th m canh c y n qu xõp hµng thø 3. ViÖc th m canh ch n nu«i thêng xõp hµng thø 4, chø trõ trong trêng hîp c c dþch vô thó ý îc xem lµ ñ æn Þnh. ViÖc c i t¹o c c dþch vô thó y còng cã thó lµm cho møc a chuéng èi víi th m canh ch n nu«i chuyón lªn hµng thø 2. C c biön ph p b o vö Êt ë vïng cao xõp hµng cuèi cïng do chóng kh«ng cã kh n ng em l¹i lîi nhuën trong thêi gian ng¾n vµ c c lîi nhuën vò l u vò dµi cña c c møc n ng suêt ngµy cµng t ng vµ týnh æn Þnh cña n ng suêt kh«ng ch¾c ch¾n. Sù s¾p xõp nµy bþ nh hëng rêt nhiòu bëi c c ph ng n dþch vô do c c tr¹m khuyõn n«ng cung cêp, vý dô nh kh n ng khai th c c c c«ng nghö míi th«ng qua µo t¹o, thö nghiöm ë qui m«nhá vµ trî gióp cho viöc tæ chøc c c nguån khai th c c c lo¹i h¹t gièng. Nã ph n nh trët tù s¾p xõp c c ph ng n Çu t theo kh n ng khai th c vèn hiön thêi cña ngêi n«ng d n. C c gi i thých nµy kh c biöt víi c c kinh nghiöm cña c c dù n kh c lµ nh ng dù n cã liªn quan tíi viöc cung cêp c c kho n týn dông. Sau y, c c ph ng n trong 5 vïng lµm viöc cña dù n sï îc th o luën theo trët tù nh ë ch ng 2. 3.1. C c biön ph p b o vö Êt ë vïng cao ë Yªn Ch u c c biön ph p b o vö Êt ë vïng cao bao gåm: lµm hµng rµo, lµm ruéng bëc thang nhá, trång c y che phñ Êt, trång xen c y hä Ëu vµ trång s¾n 3 n m.