Microsoft Word - Hmong&DaoLandManagement&Tenure VN.doc

Nghiªn cøu qu n lý Êt ai vµ h ëng dông Êt cña ng êi Hmong vµ ng êi Dao t¹i x NËm Ty, huyön Hoµng Su Ph, tønh Hµ Giang V ng Xu n TØnh Peter Hjemdahl Bé N«ng NghiÖp vµ Ph t trión N«ng th«n Ch ng tr nh Ph t trión N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy ión 1996-2001

Môc lôc Tãm t¾t c c nhën xðt...5 Ph ng ph p nghiªn cøu...7 PhÇn më Çu...9 1. Kh i qu t x NËm Ty...11 2. QuyÒn h ëng dông vµ Sö dông Êt trong x héi truyòn thèng giai o¹n tõ x héi truyòn thèng xa x a Õn 1961...13 2.1 QuyÒn h ëng dông Êt...13 2.2 Sö dông Êt...14 3. QuyÒn h ëng dông Êt vµ Sö dông Êt giai o¹n 1961 1981 Giai o¹n hîp t c x n«ng nghiöp...15 3.1 QuyÒn h ëng dông Êt...15 3.2 Sö dông Êt...15 4. QuyÒn h ëng dông vµ sö dông Êt giai o¹n 1981-1996...17 4.1 H ëng dông Êt...18 4.2 Sö dông Êt...18 5. Mét sè nhën xðt vò QuyÒn h ëng dông Êt vµ Sö dông Êt hiön t¹i ë x NËm Ty...21 5.1 QuyÒn h ëng dông Êt...21 5.2 Sö dông Êt...21 6. KhuyÕn nghþ vµ gîi ý...23 6.1 VÊn Ò cêp chøng chø sö dông Êt...23 6.2 Gîi ý vµ nhën xðt vò thùc thi viöc giao Êt...24 7. Tãm t¾t nh ng nhën Þnh chýnh...27 Phô lôc 1: Ò c ng tham chiõu...29 Phô lôc II: Ph ng ph p giao Êt sö dông ë huyön Hoµng Su Ph, tønh Hµ Giang trong Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói...29 Phô lôc III: Danh s ch ¹i bióu dù Héi th o ë Hµ Giang...33 3

Tãm t¾t c c nhën xðt HiÖn nay, t nh h nh h ëng dông Êt vµ sö dông Êt cña ng êi Hmong vµ ng êi Dao ë x NËm Ty lµ t ng èi gièng nhau. C hai nhãm d n téc nµy Òu phô thuéc chñ yõu vµo canh t c lóa n íc trªn ruéng bëc thang vµ trång s¾n trªn n ng réy däc theo c c s ên åi. C y cho thu nhëp tiòn mæt chýnh lµ chì, cßn c c loµi vët nu«i chñ yõu lµ lîn, dª vµ gµ. Ngùa vµ tr u îc c hai nhãm d n téc nµy sö dông lµm søc kðo. C c h nh thøc sö dông Êt kh«ng kh c nhau ng kó, mæc dï cho Õn nh ng n m 60, ng êi Hmong vén ch a trång lóa n íc, mµ chø phô thuéc vµo s¾n nh lµ l ng thùc chýnh. Nh n chung, ng êi Dao cã nhiòu Êt canh t c h n ng êi H m«ng. Nguyªn nh n kh«ng râ, nh ng ng êi Dao Õn tr íc vµ chiõm a sè trong x (70%) vµ cã thó hióu îc thùc tr¹ng chiõm dông Êt. NghÞ quyõt 10 vµ QuyÕt Þnh 100 ch a bao giê îc thùc hiön ë Nam Ty. T nh h nh h ëng dông Êt hiön t¹i dùa vµo kõt qu giao Êt kh«ng chýnh thøc do c c quan chøc Þa ph ng thùc hiön sau khi hîp t c x gi i t n. Sù tranh chêp Êt ai dén Õn nhiòu bêt ång ang diôn ra vµ ch a îc gi i quyõt. Nguyªn nh n chñ yõu lµ quyòn h ëng dông Êt truyòn thèng m u thuén víi c c quy Þnh vò quyòn sö dông Êt îc ban hµnh gçn y vµ sù ph n chia Êt ai kh«ng c«ng b»ng do viöc giao Êt trong qu khø îc tiõn hµnh kh«ng tho ng. Qu tr nh giao Êt ang tiõn hµnh thùc chêt lµ hîp ph p ho thùc tõ chiõm dông Êt hiön t¹i (xem trang 19, Phô lôc II). V vëy, sù ph n chia Êt ai mét c ch c«ng b»ng lµ rêt quan träng tr íc khi cêp chøng chø quyòn sö dông Êt. Êt n«ng nghiöp îc iòu chønh bëi c c quyòn sö dông Êt truyòn thèng liªn quan Õn së h u Êt ai kh«ng cã nh ng tranh chêp. T nh h nh chø kh«ng râ rµng èi víi nh ng vïng Êt ai mµ c c hîp t c x lµm thay æi quyòn h ëng dông Êt vµ c c h nh thøc sö dông Êt. T nh h nh ra quyõt Þnh trong qu tr nh giao Êt cßn nhiòu bêt cëp. Do cã nh ng quan hö gia nh vµ liªn kõt th«n b n chæt chï, c c nhµ l nh ¹o Þa ph ng rêt khã cã thó th«ng qua c c quyõt Þnh cçn thiõt khi cè g¾ng gi i quyõt c c bêt ång. C c cêp huyön vµ tønh th êng kh«ng chþu tr ch nhiöm gi i quyõt bêt ång. Ng îc l¹i, l nh ¹o th«n b n l¹i ph i chþu tr ch nhiöm gi i quyõt c c bêt ång nµy. NÕu muèn gi i quyõt tranh chêp Êt ai, cçn ph i xem xðt l¹i ph ng ph p th«ng qua quyõt Þnh. Do n¹n tham nhòng ë c c vïng cao, n i mµ c c c nh n cã thó bao chiõm c c vïng Êt ai réng lín, lµm chëm l¹i nh ng nç lùc d n chñ trong viöc ph n bè l¹i Êt ai rêt ng îc khuyõn khých do l nh ¹o x NËm Ty tiõn hµnh. NÕu qu tr nh nµy tiõp diôn, th sù bêt æn Þnh vò chýnh trþ - x héi do nh ng bêt cëp nµy g y ra rêt khã îc gi i quyõt trong iòu kiön cña nòn kinh tõ Þa ph ng, n i mµ s n xuêt n«ng nghiöp lµ c së tån t¹i cña v n ho vµ con ng êi. 5

CÇn thiõt ph i më réng c c ho¹t éng cña Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói t¹i x nµy. Tr nh é ph t trión kinh tõ qu thêp kh«ng cho phðp b o vö rõng mét c ch cã hiöu qu, còng nh tiõn hµnh thö nghiöm c c loµi c y c«ng nghiöp míi. Do ChÝnh phñ cã chýnh s ch kh«ng cho phðp mét x tham gia vµo nhiòu ch ng tr nh viön trî n íc ngoµi vµ nhiòu dù n Çu t trong n íc, Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói cçn ph i më réng c c ho¹t éng Ó p øng nhu cçu cña tõng Þa ph ng. NÕu kh«ng, nç lùc h íng tíi viöc sö dông tµi nguyªn rõng l u dµi sï kh«ng thùc hiön îc, bëi v, nh chóng ta thêy, n«ng d n nghìo víi rêt Ýt Êt canh t c kh«ng cã ph ng c ch nµo kh c Ó duy tr sô tån t¹i cña gia nh, ngo¹i trõ viöc khai th c gç. CÇn ñng hé m¹nh mï sù tham gia cña phô n vµo viöc lëp kõ ho¹ch vµ ra quyõt Þnh th«ng qua sù hîp t c chæt chï víi héi phô n ë c c cêp. H nh thµnh thþ tr êng Þa ph ng vµ nh gi c c nguån thu nhëp cã thó cã ngoµi n«ng nghiöp lµ c c b íc quan träng, nõu muèn cñng cè vai trß éc lëp nhiòu h n cña phô n. 6

Ph ng ph p nghiªn cøu Ph ng ph p pháng vên b n chýnh thøc vµ kõt thóc Ó më îc sö dông ë têt c c c cêp. thu thëp vµ kióm tra chðo th«ng tin ba chiòu ë nh ng n i cã thó îc. tiõn hµnh pháng vên vµ trao æi kh«ng chýnh thøc víi nhiòu c nh n ë c c th«n b n cã liªn quan, nh c c c n bé hîp t c x nghø h u, tr ëng éi s n xuêt, tr ëng th«n, n«ng d n cã kinh nghiöm, quan chøc l nh ¹o x vµ mét sè ¹i diön hé gia nh víi iòu kiön kinh tõ - x héi kh c nhau. Kh o s t hiön tr êng chñ yõu tëp trung vµo iòu kiön sèng cña n«ng d n vµ t nh h nh canh t c n«ng nghiöp. C c nhën Þnh îc tr nh bµy theo h nh thøc èi chøng (Dao/Hmong) vµ theo diôn biõn lþch sö (tr íc vµ sau hîp t c x vµ hiön t¹i). Sè liöu thèng kª îc thu thëp chñ yõu tõ c c v n phßng cêp tønh, huyön tr íc khi kh o s t hiön tr êng. C c sè liöu nµy sau ã îc èi chiõu víi c c tµi liöu ë cêp th«n b n vµ cêp x vµ kióm chøng víi l nh ¹o th«n b n vµ x. RÊt ng tiõc lµ hçu hõt c c cuéc pháng vên, vµ thëm chý lµ c c c cuéc nãi chuyön kh«ng chýnh thøc, îc thùc hiön víi µn «ng. C c rµo c n vò v n ho vµ sù e ng¹i cña phô n kh«ng cho phðp chóng t«i tiõp cën víi thùc tr¹ng phô n. Chóng t«i muèn kh¼ng Þnh sù cçn thiõt ph i tiõn hµnh c c ît nghiªn cøu t ng tù bëi mét nhãm c c nhµ nghiªn cøu bao gåm c nam n. 7

PhÇn më Çu C«ng tr nh nghiªn cøu îc tiõn hµnh theo yªu cçu cña Ch ng tr nh hîp t c ViÖt Nam - Thuþ ión Ph t trión n«ng th«n miòn nói, trong giai o¹n tõ 24/10-15/11/1996. Nhãm nghiªn cøu gåm 2 nhµ nh n chñng x héi häc: «ng V ng Xu n T nh, ViÖn D n téc häc, Hµ Néi, ViÖt Nam vµ «ng Peter Hjemdahl, Khoa Nh n chñng x héi häc, ¹i häc Gothenburg, Thuþ ión. C«ng tr nh nghiªn cøu tëp trung vµo viöc x c Þnh mét sè Æc ióm cña quyòn h ëng dông Êt vµ qu n lý Êt ai truyòn thèng vµ hiön t¹i cña hai nhãm d n téc thióu sè H m«ng vµ Dao ang sinh sèng ë mét x vïng cao thuéc vïng nói phýa B¾c cña ViÖt Nam. Dùa vµo kõt luën, c c t c gi a ra khuyõn nghþ cho Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói nh»m ¹t îc mét m«h nh quy ho¹ch sö dông Êt vµ giao Êt cã kh n ng thých øng víi m«i tr êng kinh tõ - x héi, v n ho vµ Þa lý cña vïng cao. C«ng tr nh nghiªn cøu chø tiõn hµnh ë c c th«n b n cã liªn quan, nh ng pháng vên chýnh thøc îc tiõn hµnh réng r i víi quan chøc c c cêp tønh, huyön vµ x. T¹i x NËm Ty, nhãm chuyªn gia nghiªn cøu lµm viöc chñ yõu t¹i c c b n NËm Ty (d n téc Dao) vµ NËm Piªn (D n téc Hmong chiõm a sè). Cuèi ît nghiªn cøu, tæ chøc häp víi l nh ¹o Þa ph ng Ó nghe c c chuyªn gia tr nh bµy c c nhën Þnh vµ khuyõn nghþ s bé. ¹i diön Þa ph ng nh gi cao nh ng gîi ý vµ nhën Þnh cña c c nhµ nghiªn cøu. ¹i diön Þa ph ng cho r»ng c c vên Ò îc nghiªn cøu còng nh nh ng khã kh n îc th o luën rêt trïng hîp víi sù quan t m cña Þa ph ng. Nhãm chuyªn gia lµm viöc ë NËm Ty 30 ngµy vµ lµm viöc 5 ngµy ë Hµ Néi Ó dù th o tãm t¾t c c nhën Þnh víi sù hç trî cña tiõn sü Ph¹m Quang Hoµn, Phã ViÖn tr ëng ViÖn D n téc häc Hµ Néi vµ TiÕn sü Claes Corlin, Tr ëng Khoa Nh n chñng x héi häc, ¹i häc Gothenburg. Dù th o tãm t¾t c c nhën Þnh îc tr nh bµy t¹i cuéc héi th o liªn ngµnh ë Hµ Giang ngµy 23/11/1996. Danh s ch c c ¹i bióu trong phô lôc III. 9

1. Kh i qu t x NËm Ty X NËm Ty n»m ë phýa nam cña huyön Hoµng Su Ph, c ch trung t m huyön 34 km. X cã diôn tých 4.220 ha, bao gåm 411 ha Êt n«ng nghiöp, tr i réng trªn mét vïng åi nói cã é cao 600-2.000 m so víi mæt bión. D n sè cña x lµ 2.392 ng êi, trong ã Dao: 1.873 vµ H m«ng: 546 ng êi, ph n bè t¹i 5 b n. C c b n îc chän lµm trung t m nghiªn cøu lµ NËm Ty (mét b n trong x trïng tªn víi x NËm Ty) cã 65 hé thuçn Dao vµ b n NËm Piªn cã 33 hé H m«ng vµ 34 hé Dao. C hai d n téc Dao vµ H m«ng trong vïng Òu cã xuêt xø tõ Trung Quèc. Dßng dâi ng êi Dao sinh sèng ë y liªn tôc 6 thõ hö, cßn ng êi H m«ng th cã 5 thõ hö ë b n NËm Piªn. C ch thøc Þnh c cña hai d n téc nµy kh c nhau. C c hé ng êi Hmong sèng gçn nhau trªn nh ng vïng Êt cao nhêt. Cßn ng êi Dao sèng t ng èi xa nhau (0,5-3 km), t¹i c c vïng thêp h n vµ th«ng th êng th hä chiõm dông nhiòu Êt ai h n ng êi Hmong. Trong n«ng nghiöp, èi víi c hai nhãm d n téc Dao vµ Hmong, lóa vµ s¾n lµ hai loµi c y trång chýnh, cã bæ sung thªm Ëu vµ rau vµ mét sè l m s n. Ch n nu«i chø giíi h¹n ë tr u, lîn vµ gµ. Nu«i c kh phæ biõn ë ruéng lóa n íc vµ ao, nh ng s n l îng rêt thêp. C y c«ng nghiöp chýnh lµ chì îc trång thµnh c«ng ë y Ýt nhêt lµ mét thëp niªn. Gièng nh c c vïng cao kh c cña ViÖt Nam, n i mµ Þa h nh, é ph cña Êt vµ iòu kiön khý hëu kh«ng phï hîp cho s n xuêt n«ng nghiöp nh ë c c vïng ång b»ng, møc é nghìo ãi ë c c th«n b n nµy rêt cao. CÇn l u ý r»ng khi mét hé îc xõp thuéc diön giµu hoæc trung b nh theo sù ph n lo¹i cña th«n b n, th c c hé nµy chø lµ giµu hoæc trung b nh so víi c c hé kh c trong cïng b n. B n NËm Piªn lµ mét vý dô vò mét b n kh«ng cã mét hé nµo cã ñ l ng thùc n quanh n m. ThËm chý, ngay c mét hé îc coi lµ t ng èi giµu còng thiõu l ng thùc trong nh ng kho ng thêi gian nhêt Þnh cña n m. 11

2. QuyÒn h ëng dông vµ Sö dông Êt trong x héi truyòn thèng giai o¹n tõ x héi truyòn thèng xa x a Õn 1961 2.1 QuyÒn h ëng dông Êt Cã hai h nh thøc h ëng dông Êt truyòn thèng trong x héi truyòn thèng cña ng êi Dao vµ ng êi Hmong lµ: H ëng dông céng ång vµ h ëng dông c thó. 2.1.1 H ëng dông Êt céng ång Êt cña c céng ång îc th«n b n qu n lý. Trong x héi cña ng êi Dao, Êt rõng vµ nguån n íc trong b n vµ xung quanh b n îc b o vö vµ h¹n chõ sö dông. Êt cña céng ång îc qu n lý theo lö lµng. Cã nh ng quy Þnh cêm chæt c y vµ trång trät trong nh ng vïng Êt nµy. NÕu mét hé vi ph¹m nh ng lö lµng nµy th ph i chþu ph¹t vµ buéc ph i nép ph¹t cho lµng b»ng r îu vµ thþt. Ng êi Dao cßn cã mét kho nh rõng îc dµnh Ó thê thçn linh cña b n, cßn gäi lµ rõng thiªng. Trong khu rõng thiªng, t¹i mét bµn thê îc lµm b»ng mét c y to, ng êi d n cã thó cóng lô mçi n m mét lçn, hoæc nhiòu lçn nõu nhiòu chuyön kh«ng may x y ra, nh lôt léi, lë Êt hay dþch bönh tên c«ng b n. NÕu rõng thiªng bþ vi ph¹m, ng êi ph¹m téi sï bþ ph¹t næng ñ Ó c b n chi phý cóng lô thçn hé mönh b n trong c n m. C ch thøc qu n lý Êt céng ång cña ng êi Hmong còng gièng nh ng êi Dao, nh ng ng êi Hmong kh«ng cã khu rõng thiªng Ó cçu phóc cho c b n. cã gi Þnh cho r»ng do ng êi Dao Þnh c tr íc cho nªn cã thó khai khèn nh ng vïng Êt réng lín h n vµ lu«n chiõm a sè (hiön t¹i chiõm 70% ë x ), vµ v vëy ng êi Dao cã c héi hoæc cho lµ cçn thiõt ph i x y dùng khu rõng thiªng. Ng êi Hmong Õn sau cho nªn nõu kh«ng sèng xen lén th còng chþu nh h ëng c nh quan v n ho cña ng êi Dao. VÝ dô: dßng hä Phan ë NËm Ty cã 6000 m2 ruéng lóa n íc îc tr ëng téc giao cho mét hé canh t c vµ sö dông s n phèm thu îc phôc vô cóng lô cña c hä. Sau ã, diôn tých Êt nµy îc chia cho c c hé trong hä, vµ hiön t¹i tr ëng téc còng îc chia mét phçn Êt h ng ho cña dßng hä. Êt cña tr ëng téc sau nµy îc c c con trai vµ vî cña hä sö dông vµ ph i trých nép cho bè mét phçn thu ho¹ch. Êt céng ång cña ng êi Hmong th«ng th êng lµ phçn Ønh nói cã rõng. Mét sè vïng Êt thuéc gi p ranh c c vïng Çu nguån, ë mét møc é nµo ã, còng îc coi lµ Êt céng ång. TÊt c c c khu rõng nµy gióp phßng chèng xãi mßn vµ s¹t lë Êt mét c ch hiöu qu. 2.1.2 H ëng dông Êt c thó 13

èi víi c hai nhãm d n téc Dao vµ Hmong, Êt trång lóa n íc, n ng réy, Êt thæ c vµ mét phçn Êt rõng thuéc së h u c thó, ngo¹i trõ mét phçn nhêt Þnh îc dßng hä qu n lý (Dao). Ng êi d n téc Dao th êng chiõm gi nh ng vïng Êt lín, nh ng ranh giíi kh«ng îc x c Þnh. Tr íc n m 1954, d n sè cßn Ýt vµ kh«ng cã t nh tr¹ng thiõu Êt. LÊy mét vý dô, n m 1954 éi s n xuêt 1 chø cã 7 hé, th nay cã 22 hé. Mçi mét hé cã mét phçn ruéng lóa n íc, Êt thæ c, n ng réy vµ Êt rõng. MÆt dï Êt ai kh dåi dµo, mét sè hé vén lµm n ng ë xa nhµ t¹i c c vïng Êt gçn víi c c b n kh c, vý dô b n NËm Piªn vµ b n ng Th îng. iòu nµy cã thó lµ cçn thiõt Ó cã ñ thêi gian bá ho vµ cã îc Êt tèt h n. Ng êi Hmong trång lóa n íc chñ yõu lµ quanh b n. Hä kh«ng cã Êt rõng riªng, nh ng rõng Çu nguån îc b o vö theo luët tôc cña b n. 2.1.3 Êt îc nhµ n íc qu n lý Nhµ n íc thu thuõ sö dông Êt trång lóa n íc. Khi lµm ruéng bëc thang míi, n«ng d n cçn th«ng b o cho l nh ¹o Þa ph ng. Ng êi trèn thuõ ph i nép ph¹t b»ng b¹c. NÕu èt ph c c khu rõng tù nhiªn giµ, còng ph i nép ph¹t b»ng b¹c. 2.2 Sö dông Êt Ph ng thøc sö dông Êt cña c c céng ång ng êi Dao vµ ng êi Hmong chñ yõu bao gåm viöc x y dùng ruéng bëc thang vµ lµm n ng réy trång s¾n vµ ng«. T¹i nh ng n i cã ñ nguån cung cêp n íc vµ Êt kh«ng dèc l¾m, ruéng lóa n íc îc x y dùng. C hai nhãm d n téc nµy cã kiõn thøc c b n vò lµm ruéng bëc thang vµ c ch b o vö ruéng bëc thang khái bþ xãi mßn vµ s¹t lë, chñ yõu b»ng c ch l¾p Æt hö thèng tho t n íc b»ng èng tre Ó duy tr n íc ë møc é an toµn. HiÖn nay, hä chø lµm mét vô trong n m vµ sö dông gièng b n Þa. N ng réy îc canh t c theo h nh thøc chäc trøa: chäc lç nhá trªn mæt Êt Ó gieo h¹t, chø kh«ng dïng cµy. Th êng ng êi ta kh«ng chæt tr¾ng toµn bé rõng Ó lµm réy, mµ gi l¹i mét sè c y hoæc bôi c y Ó chèng xãi mßn Êt. Ph ng ph p nµy t¹o m«h nh trång s¾n, lóa vµ ng«bòn v ng trªn n ng. Nã cho phðp duy tr dinh d ìng cña Êt, cßn søc Ðp h¹n chõ cña d n sè cho phðp thêi gian bá ho îc kðo dµi, xãi mßn Êt îc kióm so t cã hiöu qu ë c c vïng ång ruéng còng nh ë c c vïng Çu nguån th«ng qua hö thèng chæt chän c y gç vµ c y bôi. Theo truyòn thèng, ng êi Hmong chñ yõu trång ng«v hä sèng trªn c c s ên nói cao, n i iòu kiön tù nhiªn phï hîp cho trång ng«. Th«ng th êng b a n cña ng êi Hmong kh«ng cã c m. Cho m i Õn nh ng n m 60, l ng thùc chýnh cña hä vén lµ ng«. Ng êi Dao, vµ c mét phçn ng êi Hmong, trång s¾n trªn c c s ên åi dèc. Rõng trong vµ xung quanh b n cã ý nghüa rêt quan träng tõ nhiòu gãc é. Rõng bþ khai th c nhiòu Ó lêy d îc liöu truyòn thèng, lêy cñi, h i rau vµ s n b¾n ë møc é nhêt Þnh. 14

3. QuyÒn h ëng dông Êt vµ Sö dông Êt giai o¹n 1961 1981 Giai o¹n hîp t c x n«ng nghiöp 3.1 QuyÒn h ëng dông Êt a. Êt céng ång TÊt c Êt lµm ruéng lóa n íc vµ hçu hõt Êt n ng réy, Æc biöt lµ n ng réy cña ng êi H m«ng, Êt rõng vµ rõng xung quanh th«n b n thuéc hîp t c x. ThËm chý Êt h ng ho nh m«t ë trªn còng îc Hîp t c x qu n lý, Ýt nhêt lµ mét phçn. Trong thêi kú hîp t c x, khai hoang nh ng vïng Êt réng lín (chñ yõu lµ Êt trång chì vµ trång lóa n íc). Trong sè 1.000 can ruéng lóa n íc ë NËm Piªn, 700 can îc khai hoang bëi hîp t c x (1 can ruéng = 200 M2). Träng t m trong thêi kú nµy lµ t ng s n xuêt chì. X ëng chì míi îc x y dùng t¹i b n NËm Ty cçn îc cung cêp nguyªn liöu chì vµ b n NËm Ty îc khoanh vïng lµm nguyªn liöu cho x ëng chì. Nhµ n íc thu thuõ Êt trång chì th«ng qua x ëng chì. ThuÕ kh«ng thu tõ n«ng d n, mµ tõ x ëng. Êt rõng îc b o vö th«ng qua c c thó chõ Þa ph ng vµ têt c nh ng ng êi vi ph¹m quy Þnh b o vö rõng Òu bþ ph¹t. b. Êt t nh n Nguyªn t¾c chñ ¹o trong c thêi kú kðo dµi Õn n m 1981 lµ toµn bé Êt ai thuéc së høu cña nhµ n íc vµ do nhµ n íc qu n lý (th«ng qua hîp t c x ). C c hé c thó cã quyòn chiõm h u mét phçn Êt ai, nh ng quyòn h ëng dông Êt truyòn thèng kh«ng îc thõa nhën. C c hé gia nh cã quyòn sö dông Êt thæ c, Êt v ên vµ mét phçn Êt Ó trång c y. Trong suèt c thêi kú tån t¹i cña hîp t c x, quyòn sö dông vµ quyòn h ëng dông Êt truyòn thèng chiõm u thõ. Th«ng qua c c vô viöc tranh chêp Êt ai trong thêi gian gçn y, cã thó thêy r»ng c c nguyªn t¾c truyòn thèng cña quyòn sö dông Êt tån t¹i, thëm chý th«ng qua mét sè nç lùc tr íc y trong viöc giao Êt vµ ph n bæ l¹i Êt ai. 3.2 Sö dông Êt a. Ruéng lóa n íc C c hîp t c x thö nghiöm trång mét sè gièng lóa míi, nh ng Ýt thµnh c«ng, mæc dï sö dông ph n ho häc vµ thuèc trõ s u. 15

Ruéng lóa n íc còng îc sö dông Ó nu«i c vµ mçi hé cã thó sö dông ph ng ph p nµy Ó cã nguån thøc n. b. N ng réy Vµo kho ng n m 1967, mét sè hé Hmong sö dông cµy Ó lµm Êt n ng réy. Ph ng ph p lµm Êt nµy îc n«ng d n häc tëp lén nhau vµ p dông. S n l îng l ng thùc gia t ng ng kó, nh ng é ph cña Êt còng bþ suy tho i nhanh chãng. Sau 2-3 n m Êt bþ nghìo kiöt, l¹i ph i lµm n ng réy míi. Nh tr nh bµy tr íc y, ph ng ph p chäc tøa lµ mét h nh thøc trång trät bòn v ng trªn n ng réy. Tuy nhiªn, do søc Ðp d n sè gia t ng vµ yªu cçu gia t ng s n l îng trong mét kho ng thêi gian ng¾n buéc ng êi d n ph i p dông kü thuët canh t c míi. b. ChÌ S n xuêt chì t ng ng kó trong giai o¹n nµy. Sù gia t ng s n xuêt chì lµm gi m diôn tých rõng v cçn cã nhiòu gç cñi Ó sêy chì. Ng êi d n ch¼ng nh ng b n mét khèi l îng lín chì t i cho nhµ m y, mµ cßn b n kh nhiòu chì sêy kh«v gi cao h n. Sù gia t ng s n xuêt chì lµm cho ng êi Dao b¾t Çu chæt c y tõ rõng cêm. (Ngay c nhµ m y chì còng îc ChÝnh phñ x y dùng trªn vïng Êt tr íc y lµ khu rõng thiªng cña ng êi Dao. C y bþ chæt hõt vµ chïa còng bþ ph ). 16

4. QuyÒn h ëng dông vµ sö dông Êt giai o¹n 1981-1996 N m 1981 ChÝnh phñ th«ng qua NghÞ Þnh sè 100. NghÞ Þnh nµy cho phðp kho n s n phèm cho n«ng d n. iòu nµy cã nghüa lµ nhµ n íc vén tiõp tôc lµ chñ së h u duy nhêt èi víi Êt ai, nh ng quyòn sö dông Êt n«ng nghiöp îc chuyón giao cho nh ng nhãm ng êi mµ sau khi p øng c c chø tiªu do hîp t c x Ò ra, cã thó tù tiªu thô hoæc gi phçn n«ng s n d thõa. Tuy nhiªn, t nh h nh ë NËm Ty cã kh c. ChÝnh quyòn Þa ph ng thùc hiön mét b íc i tr íc trong chýnh s ch, giao l¹i Êt n«ng nghiöp truyòn thèng cña n«ng d n cho c c chñ së h u cã quyòn thùc sù lµ hé n«ng d n c thó. Tuy nhiªn, chøng chø ch a îc cêp, c qu tr nh giao l¹i Êt cçn îc coi nh lµ kh«ng chýnh thøc. Cã rêt Ýt nh ng sù tranh chêp trong viöc giao l¹i ruéng lóa n íc, bëi v c c quyòn sö dông Êt truyòn thèng chø tån t¹i chñ yõu trong trý nhí, vµ mçi ng êi Òu t«n träng yªu cçu sö dông Êt truyòn thèng nµy. Tuy nhiªn, èi víi n ng réy, qu tr nh giao Êt lµm nèy sinh nhiòu vên Ò g y tranh chêp Êt ai ang næi lªn nh lµ hëu qu trùc tiõp cña nh ng nç lùc giao Êt vµ cêp chøng chø quyòn h ëng dông Êt. ßi hái vò Êt ai v ît xa so víi thùc tõ, nguyªn t¾c giao Êt n ng réy l¹i kh«ng c«ng b»ng. V ng êi n«ng d n ph i nghü Õn t ng lai, ßi hái vò Êt ai th êng v ît qu nhu cçu thùc tõ. C c hé gia nh a ra ßi hái Êt ai cµng nhiòu cµng tèt. Khi mét hé cã n ng réy, hoæc ang bá ho, hoæc ang sö dông, th th êng ßi hái mét diön tých lín h n diön tých n ng réy thùc tõ, vµ th«ng th êng còng îc p øng. Tranh chêp vò ranh giíi n ng réy truyòn thèng ph t sinh ë mäi n i. Nh chóng ta biõt, trong qu khø, kh«ng thiõu Êt lµm n ng. V vëy, kh«ng cã sù u tiªn lµm râ ranh giíi Êt ai. HiÖn nay, khi Êt ai cçn ph i îc giao sau mét thêi gian, khi d n c t ng ng kó, n«ng d n cçn ph i ¹t îc sù tho thuën ranh gíi Êt ai îc x c Þnh ë u vµ ph n chia Êt nh thõ nµo. Khi hîp t c x giao Êt n ng réy, viöc chuyón giao dùa trªn c së ai lµ ng êi ang sö dông Êt trong hiön t¹i th ng êi ã sï nhën îc quyòn sö dông Êt. iòu nµy g y ra t nh tr¹ng rêt bêt c«ng cho c c gia nh kh«ng cã iòu kiön lµm n ng réy ë quy m«lín nh c c gia nh kh c. Nguyªn nh n cã thó lµ do thiõu lao éng, mét sè ng êi cã thµnh viªn gia nh ph i sèng xa b n trong thêi gian dµi Ó lµm viöc ë n i kh c. C c gia nh nµy kh«ng îc chia Êt n ng réy, hoæc îc chia rêt Ýt. (Trong bèi c nh nµy, cçn ph i hióu r»ng Êt n ng réy vµ ang cã thó biõn thµnh ruéng lóa n íc mét khi cã c héi). Tuy nhiªn, lünh vùc g y nhiòu tranh chêp nhêt lµ ruéng lóa n íc îc c c hîp t c x x y dùng trªn Êt mµ tr íc y tõng thuéc c c hé gia nh c thó. Khi hîp t c x gi i t n, Êt trång chì vµ ruéng bëc 17

thang trång lóa n íc míi îc x y dùng îc giao cho n«ng d n. cã nh ng nç lùc nghiªm tóc Ó gi i quyõt t nh tr¹ng nµy theo nguyªn t¾c b nh ¼ng. C c hé kh«ng cã hoæc cã rêt Ýt ruéng lóa n íc îc chia ruéng bëc thang míi îc x y dùng. C c hé giµu îc yªu cçu chia sî Êt cho c c hé cã Ýt Êt h n. T nh h nh nµy îc æn Þnh, Ýt nhêt lµ trong mét kho ng thêi gian nhêt Þnh khi ChÝnh phñ quyõt Þnh chñ tr ng giao Êt. èi víi x NËm Ty, giao Êt cã nghüa lµ hîp thøc ho t nh h nh hiön t¹i. VÉn tån t¹i mét sè tranh chêp vò lo¹i Êt nh tr nh bµy ch a îc gi i quyõt. C c hé gia nh b¾t buéc ph i chia sî Êt ai sau khi gi i t n hîp t c x, nay ang ßi l¹i Êt. 4.1 H ëng dông Êt a. Êt céng ång Êt céng ång chñ yõu chø giíi h¹n ë nh ng vïng cã rõng giµ vµ Êt îc dµnh cho sö dông c«ng céng, vý dô nh x y dùng tr êng vµ lµm êng. b. Êt t nh n Hé gia nh cã quyòn sö dông Êt lµm ruéng lóa n íc, Êt ë, Êt trång chì, v ên nhµ, v ên rõng vµ n ng réy. Rõng céng ång gçn b n îc chia cho c c hé c thó qu n lý vµ b o vö. Nh ng quyòn h¹n mµ c c hé gia nh cã kh«ng ph i lµ quyòn së h u, nh ng trªn thùc tõ, ng êi ta cã thó mua b n th êng xuyªn. c. Êt do nhµ n íc qu n lý Nhµ n íc cã tr ch nhiöm trùc tiõp qu n lý vµ b o vö Êt rõng, nh ng trªn thùc tõ, viöc nµy chø do cêp b n m nhën, vµ th«ng th êng lµ giao cho c c hé c thó b o vö. Nhµ n íc cßn thu thuõ trùc tiõp tõ n«ng d n èi víi ruéng lóa n íc vµ chì. 4.2 Sö dông Êt a. Ruéng lóa n íc HiÖn t¹i, mét sè hé gia nh b¾t Çu sö dông mét sè gièng lóa míi, chñ yõu lµ gièng tõ Trung Quèc. ViÖc sö dông gièng lóa míi chø giíi h¹n ë c c hé gia nh kh gi h n, bëi v cçn ph i sö dông ph n ho häc vµ thuèc trõ s u. HiÖn cã d íi 50% hé gia nh sö dông ph n ho häc vµ thuèc trõ s u. S n l îng thu îc tõ gièng lóa míi víi Çu t ñ ph n ho häc vµ thuèc trõ s u th êng cao h n 20-30%. Tuy nhiªn, mçi n m ë y vén chø canh t c îc cã mét vô. b. N ng réy C y l ng thùc chýnh trång trªn n ng réy trªn nói cao lµ s¾n. S¾n îc thu ho¹ch sau hai n m. «i khi ng êi d n còng trång l¹c vµ Ëu 18

trªn n ng réy, nh ng Êy còng chø lµ nh ng tr êng hîp h¹n h u. Ëu, l¹c vµ rau th êng îc trång xen trªn Êt trång chì hoæc trång trog v ên nhµ. c. ChÌ ChÌ vµ ang lµ trung t m Çu t, Ýt nhêt lµ th«ng qua c c kõ ho¹ch chýnh thøc cña ChÝnh phñ. Møc é gia t ng Çu t cho trång chì kh«ng cßn cao nh trong thêi kú hîp t c x. Ngßai tre nøa, chì lµ c y duy nhêt cho thu nhëp tiòn mæt. d. V ên nhµ Ng êi d n chñ yõu trång rau xung quanh nhµ. Ng êi d n còng th êng trång chì trªn Êt cã thó îc coi lµ v ên nhµ, vµ gi a c c c y chì n«ng d n th êng trång Ëu (chñ yõu lµ Ëu t ng) vµ rau. Mét sè hé gia nh cßn thö nghiöm trång c y n qu nh mën vµ lª, hoæc trång mét vô ng««ng. e. V ên rõng Chñ yõu cã tre nøa, th êng mäc tù nhiªn. Mét sè loµi c y kh c còng îc trång trong v ên rõng Ó thóc Èy rõng ph t trión tù nhiªn tèt h n vµ chèng xãi mßn. 19

5. Mét sè nhën xðt vò QuyÒn h ëng dông Êt vµ Sö dông Êt hiön t¹i ë x NËm Ty 5.1 QuyÒn h ëng dông Êt - Ch a bao giê cã sù giao Êt chýnh thøc ë NËm Ty. Còng ch a bao giê ng êi d n îc cêp chøng chø sö dông Êt. Trªn thùc tõ, cã 2/3 Êt ai cña x cã chñ së h u hoæc bþ bao chiõm. PhÇn cßn l¹i th hoæc lµ Êt do nhµ n íc qu n lý, Êt rõng hoæc Êt trèng trªn nói cao. Ó sö dông Êt ë nhãm sau, c c hé gia nh ph i Çu t kh nhiòu lao éng. - Tranh chêp Êt ai vµ chiõm dông Êt bêt hîp ph p vµ ang tiõp diôn trªn thùc tõ. T¹i b n NËm Piªn, gi a c c hé ng êi Hmong, t nh h nh xung quanh quyòn sö dông Êt vµ ßi hái vò Êt ai trë nªn rêt c ng th¼ng trong qu tr nh nh gi n«ng th«n cã sù tham gia cña ng êi d n îc tiõn hµnh gçn y. Cã thó cçn thiõt ph i giíi h¹n sù tham gia cña ng êi d n ë mét chõng mùc nµo ã, khi tiõn hµnh giao Êt cho hä. Sù tham gia cña ng êi d n vµo viöc giao Êt g y ra sù c ng th¼ng trong th«n b n. Æc biöt lµ khi qu tr nh th«ng qua quyõt Þnh kh«ng râ rµng vµ c c cêp trªn cña cña ChÝnh phñ phã mæc cho cêp x vµ cêp th«n b n ra quyõt Þnh. - ßi hái vò Êt ai, chiõm dông Êt bêt hîp ph p vµ c c nç lùc tr íc y trong viöc ph n chia l¹i Êt ai cña hîp t c x trong qu khø, trong nhiòu tr êng hîp, dén Õn t nh tr¹ng cùc oan vµ bêt c«ng trong së h u Êt ai. VÝ dô ë b n NËm Ty, mét gia nh cã diôön tých Êt n«ng nghiöp lín nhêt lµ 18 ha, trong khi hé nghìo nhêt chø cã 1,7 ha. Theo c c quan chøc ë x NËm Ty th vén cßn mét sè hé gia nh ch a îc tiõn hµnh o ¹c Êt ai. ThËm chý cßn nhiòu tr êng hîp Æc biöt, cã hé cã trªn 30 ha Êt (giíi h¹n giao Êt lµ 30 ha). 5.2 Sö dông Êt - T nh h nh sö dông Êt vén cßn t ng tù nh thêi hîp t c x. ChØ lµm îc mét vô lóa n íc vµ viöc sö dông ph n ho häc vµ thuèc trõ s u vén cßn rêt h¹n chõ. Gièng chñ yõu lµ cña Þa ph ng, víi n ng suêt kh thêp. Trªn n ng réy, t c éng cña viöc thay æi kü thuët canh t c, tõ sö dông cuèc sang dïng cµy, g y t c éng lín èi víi é ph cña Êt vµ g y xãi mßn. Mét sè hé gia nh lëp kõ ho¹ch trång ng«trong vô «ng (Hmong). y lµ sù quay trë l¹i víi thùc tiôn canh t c truyòn thèng, vµ kõt qu cã thó lµ tých cùc bëi cã nh ng hióu biõt truyòn thèng ng kó trong viöc trång ng«. RÊt tiõc lµ mét sù quay trë l¹i víi c c h nh thøc canh t c truyòn thèng trªn n ng réy lµ kh«ng cã 21

týnh kh thi. Quay trë l¹i víi viöc dïng cuèc thay cho cµy khi trång s¾n sï kh«ng cho s n l îng cao, bëi v é ph cña Êt qu thêp. - Ch n nu«i gia sóc chø h¹n chõ víi lîn, gµ vµ mét Ýt dª. ThÞt kh«ng ph i lµ khèu phçn chýnh trong b a n, ngäai trõ thþt tr u kh«trong mïa «ng. Tû lö tr u chõt yóu rêt cao do thêi tiõt l¹nh vµ thþt sêy kh«th êng dïng trong c c b a n. - VÉn cßn t nh tr¹ng ph t rõng giµ lµm n ng réy ë møc é nhêt Þnh. - Khai th c gç vén cßn phæ biõn v sù cçn thiõt phaø cã gç. Mét sè hé kh«ng cã sinh kõ nµo kh c, ngo¹i trõ b n gç vµ cñi. 22

6. KhuyÕn nghþ vµ gîi ý 6.1 VÊn Ò cêp chøng chø sö dông Êt CÇn ph i xem xðt nghiªm tóc t nh h nh cô thó cña viöc sö dông Êt theo kióu hîp t c x truyòn thèng vµ c c h nh thøc h ëng dông Êt ë x. T nh h nh liªn quan Õn Êt ai ë x nµy rêt kh c víi nh ng g diôn ra ë ång b»ng, vµ sù quan t m Æc biöt vµ liªn tôc Õn t nh h nh sö dông Êt cô thó ë vïng cao ph i lµ mét vên Ò u tiªn hµng Çu. ViÖc p dông mét c ch n gi n quy tr nh giao Êt îc x y dùng cho vïng ång b»ng lµ kh«ng cã týnh kh thi ë c c x vïng cao nh NËm Ty. VÊn Ò cçn îc Æc biöt quan t m bëi v NghÞ quyõt 10 ch a bao giê îc thùc thi t¹i c c x ang îc xem xðt. C cc m«h nh qu n lý vµ giao Êt, Æc biöt lµ Êt trång chì vµ Êt l m nghiöp cã rõng giµ, cçn ph i îc tiõp tôc ph t trión cho phï hîp h n víi t nh h nh Þa ph ng. LuËt Êt ai n m 1993 kh¼ng Þnh r»ng giao Êt ph i dùa trªn t nh h nh tiõp sau NghÞ quyõt 10. Tuy nhiªn ë mét x nh NËm Ty, n i mµ NghÞ quyõt 10 ch a bao g îc thùc hiön, th viöc iòu tra kü l ìng t nh h nh chiõm dông Êt hiön t¹i lµ rêt cçn thiõt. Nh tr nh bµy, t nh h nh Êt ai, trong nhiòu tr êng hîp, rêt kh«ng c«ng b»ng, vµ tuyöt ¹i a sè n«ng d n mong muèn îc ph n chia l¹i Êt ai Ó t nh h nh æn Þnh h n. Khã kh n chýnh trong viöc tiõn tíi môc tiªu nµy lµ: - Sù thiõu Êt n«ng nghiöp nãi chung. - Qu tr nh th«ng qua quyõt Þnh kh«ng ph i bao giê còng phï hîp víi t nh h nh thùc tõ. - Møc é tham nhòng cao lµm c n trë qu tr nh ph n chia Êt mét c ch c«ng b»ng cho c c hé nghìo. Cã t nh tr¹ng møc é tham gia cña ng êi d n rêt thêp vµo qu tr nh ph n chia l¹i Êt ai t¹i nh ng n i mµ c c quan chøc cêp cao chø b o vö lîi Ých cña c c chñ sö dông Êt lín. Nh thùc tõ t¹i nhiòu n íc ë «ng Nam, tham nhòng, nõu kh«ng cã biön ph p ng n chæn ngay tõ b y giê, th sï g y ra t nh h nh bêt æn vò chýnh trþ, x héi trong t ng lai. ChÝnh phñ cçn ph i Ò cao mong muèn cña chýnh quyòn Þa ph ng ë têt c c c cêp t¹i c c vïng nh NËm Ty. Qu tr nh d n chñ îc s ng kiõn Þa ph ng khëi x íng, cçn ph i îc t«n vinh vµ öng hé Ó lµm cho t nh h nh chiõm dông Êt ë x Ýt bêt c«ng h n. NÕu LuËt Êt ai n m 1993 îc thùc thi ë NËm Ty mµ kh«ng chó ý Õn iòu kiön cô thó cña x nh tr nh bµy, th viöc giao Êt sï m i m i lµ nguån gèc cña nh ng bêt c«ng trong chiõm dông Êt. C c nhµ l nh ¹o Þa ph ng cña NËm Ty thèng nhêt r»ng cçn ph i lµm mét c i g ã Ó xo bá sù bêt c«ng, cung cêp Êt ai cho c c hé nghìo th«ng qua viöc ph n chia l¹i Êt ai. 23

6.2 Gîi ý vµ nhën xðt vò thùc thi viöc giao Êt a. Êt trång chì vµ ruéng lóa n íc Ph ng ph p giao Êt cçn ph i chó ý Õn Æc ióm cô thó cña tõng Þa ph ng, Æc biöt lµ t¹i nh ng n i mµ t nh h nh trong qu khø kh c xa víi Þnh møc chung cña c n íc (vý dô nh NghÞ Þnh 10 vµ QuyÕt Þnh 100). Nh n chung, viöc giao Êt n«ng nghiöp cã thó dùa vµo t nh h nh hiön t¹i. Êt trång chì còng kh«ng ph i lµ èi t îng tranh chêp vµ viöc giao Êt cã thó dùa vµo t nh h nh h ëng dông Êt hiön t¹i. QuyÒn sö dông Êt truyòn thèng èi víi ruéng lóa n íc kõ thõa cña tæ tiªn ph i îc t«n träng, nh ng nh ng yõu s ch vò Êt ai dùa vµo quyòn sö dông Êt truyòn thèng èi víi n ng réy thõa kõ cña tæ tiªn mµ trªn ã c c hîp t c x ph t trión thµnh ruéng lóa n íc ph i îc coi lµ kh«ng cã gi trþ. ViÖc giao Êt kh«ng chýnh thøc îc thùc hiön sau khi gi i t n hîp t c x víi môc tiªu ph n chia ruéng lóa n íc c«ng b»ng h n vµ îc thùc hiön trªn nh ng nguyªn t¾c d n chñ. Ruéng lóa n íc kõ thõa cña tæ tiªn îc giao l¹i cho n«ng d n, cßn ruéng bëc thang îc x y dùng bëi hîp t c x îc ph n chia l¹i cho c c hé gia nh cã Ýt ruéng n íc thõa kõ tõ tæ tiªn. ViÖc giao Êt nh vëy cçn ph i lµ c së cho cêp chøng chø sö dông Êt. Nh ng xung ét vµ yªu s ch hiön t¹i cçn ph i îc gi i quyõt dùa trªn nhu cçu c nh n vµ qu tr nh giao Êt kh«ng chýnh thøc nh miªu t. b. Êt rõng vµ n ng réy Xem xðt nh ng vên Ò liªn quan Õn Êt rõng vµ n ng réy còng lµ yªu cçu quan träng. ViÖc ph n chia l¹i Êt ai thuéc lo¹i nµy còng cçn îc xem xðt mét c ch nghiªm tóc. N ng réy còng lµ mét lo¹i Êt îc giao kh«ng chýnh thøc sau khi hîp t c x gi i t n. C c tiªu chý yªu cçu sö dông Êt vµ giao Êt kh«ng t¹o ra c héi b nh ¼ng cho viöc tiõp nhën Êt vµ g y ra t nh tr¹ng lµ nhiòu hé cã rêt Ýt Êt, cßn nhiòu hé kh c th l¹i nªu yªu s ch chiõm dông Êt lín. Ó cã sù æn Þnh, cçn ph n chia l¹i Êt ai. CÇn l u ý r»ng Êt n ng réy vµ Êt rõng kh«ng ph i lµ mét lo¹i Êt cè Þnh. N ng réy vµ Êt l m nghiöp bá trèng th êng hay îc chuyón æi thµnh ruéng lóa n íc ë bêt kú thêi ióm nµo vµ ë u cã thó lµm îc. Tr íc khi giao Êt, cçn nghiªn cøu tçm quan träng cña Êt rõng céng ång èi víi an toµn l ng thùc vµ ch n nu«i. Lo¹i Êt nµy còng lµ nguån dù tr Êt duy nhêt. Cã thó thêy tr íc r»ng phçn lín Êt l m nghiöp hiön cßn sï îc chuyón æi dçn thµnh Êt n«ng nghiöp v søc Ðp d n sè vµ t nh h nh thiõu Êt nãi chung trong x. Nh ng víi sù tëp trung ngµy cµng t ng cña Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn 24

nói t¹o ra nhiòu sù lùa chän nguån thu nhëp cho n«ng d n vµ t ng c êng th m canh, t nh h nh cã thó îc c i thiön ë mét møc é nhêt Þnh. C c m«h nh giao Êt céng ång vµ Êt ch a sö dông ngoµi viöc giao Êt dùa vµo c nh n hay hé gia nh còng cçn ph i îc tiõp tôc nghiªn cøu. Víi nh ng kõ ho¹ch qu n lý vµ sö dông Êt phï hîp îc x y dùng víi sù céng t c chæt chï cña n«ng d n, p dông cho Êt rõng céng ång, viöc giao lo¹i Êt nµy nh lµ mét n vþ nguyªn vñn chø kh«ng chia nhá cho c c gia nh sï lµ rêt bæ Ých. VÒ mæt truyòn thèng, c ch thøc qu n lý Êt ai cña ng êi H m«ng vµ ng êi Dao th êng bao gåm nh n tè gi m s t chung cña céng ång. Vµ nh vëy, èi víi nh ng vên Ò liªn quan Õn b o vö rõng vµ qu n lý Çu nguån, m«h nh nµy cã thó rêt h u Ých. Cã sù kh c biöt rêt lín trong c c h nh thøc qu n lý Êt ai ë c c Þa ph ng. CÇn ph i l u ý r»ng c c h nh thøc qu n lý Êt ai truyòn thèng cña ng êi d n téc thióu sè thay æi cïng víi chýnh s ch cña ChÝnh phñ trong nöa cuèi cña thëp kû võa qua. Vµ sù thay æi nµy sï diôn ra nhanh chãng h n cïng víi viöc vën dông c c nguyªn t¾c cña c chõ thþ trõ ng èi víi sö dông Êt vµ h ëng dông Êt. C c quan ióm giao Êt cã sù kh c biöt rêt lín gi a c c cêp chýnh quyòn vµ gi a c c Þa ph ng. iòu nµy cho thêy nhu cçu cêp b ch ph i tiõp tôc nghiªn cøu vên Ò nµy. ChÝnh quyòn Þa ph ng, c c quan chøc x, b n cã nh ng b íc i Ó m b o viöc ph n chia Êt c«ng b»ng h n, nh ng qu tr nh nµy cçn cã sù ñng hé m¹nh mï h n cña chýnh quyòn tønh, huyön Ó m b o sù bòn v ng. CÇn nh gi tæng quan l¹i c thêi kú cã nh ng yªu s ch vµ bao chiõm Êt ai c ng th¼ng, v cã nh ng sù bêt b nh ¼ng trong qu tr nh giao Êt nh th o luën. CÇn thµnh lëp mét Uû ban bao gåm ¹i diön l nh ¹o b n, quan chøc Þa ph ng, tr ëng téc, giµ lµng vµ c c c n bé hîp t c x nghø h u Ó nh gi vµ xoay chuyón t nh h nh x y ra trong qu tr nh giao Êt tr íc y. CÇn dµnh u tiªn gi i quyõt têt c c c vên Ò nªu trªn cho c c hé nghìo nhêt. T nh h nh hiön t¹i bao gåm c n«ng d n kh«ng cã Êt vµ c nh ng ng êi lµm c«ng nhët. ThiÕu n lµ t nh tr¹ng chung vµ c m gi c bêt c«ng kh phæ biõn ang e do¹ æn Þnh chýnh trþ-x héi trong x. Trong viöc giao Êt vµ ph n chia l¹i Êt n«ng nghiöp nãi chung, Ó tr nh t nh tr¹ng rèi lo¹n chýnh trþ-x héi trong t ng lai, nh n chung cçn ph i xem xðt lùc l îng lao éng cña c c hé trong mèi quan hö víi viöc tiõp nhën Êt ai tr íc khi giao Êt. ViÖc nµy gióp lo¹i bá chiõm dông Êt vµ c c ho¹t éng sö dông Êt kðm hiöu qu. 25

7. Tãm t¾t nh ng nhën Þnh chýnh - T nh h nh èi víi Êt n ng réy: kh«ng cã sù ång thuën èi víi c c yªu s ch Êt ai. - Êt n«ng nghiöp kh«ng îc ph n bæ b nh ¼ng. - T nh h nh th«ng qua quyõt Þnh hiön nay cßn nhiòu bêt cëp. L nh ¹o Þa ph ng rêt khã cã thó cã îc c c quyõt Þnh cçn thiõt trong nç lùc gi i quyõt bêt ång v nh ng mèi quan hö gia nh vµ nh ng rµng buéc th«n b n. CÇn thµnh lëp mét héi ång éc lëp Ó gi i quyõt c c vên Ò liªn quan Õn bêt ång vò Êt ai, ph n chia l¹i Êt vµ giao Êt. - CÇn ph i më réng ho¹t éng cña Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói trong x. Nh lµ mét vý dô, X NËm Ty kh«ng îc h ëng hîp ång b o vö rõng (hîp ång theo quyõt Þnh 327) hoæc nhiòu lo¹i hîp ång kh c, còng nh c c ch ng tr nh viön trî nh»m môc tiªu ph t trión n«ng th«n v x nµy îc a vµo Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói. ChÝnh s ch cña tønh vµ cña huyön lµ gi m s t c c ch ng tr nh vµ dù n kh c nhau sao cho nõu mét ch ng tr nh nh Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói ViÖt Nam - Thuþ ión cã nh ng ho¹t éng t¹i mét x, th x ã kh«ng îc tham gia vµ tiõp nhën vèn tõ c c ch ng tr nh hay dù n kh c. - CÇn cêp vèn cho trång rõng, chñ yõu lµ Ó b o vö Çu nguån vµ b o vö ång ruéng khái xãi mßn Êt vµ s¹t lë Êt. Trång c y n qu vµ thö nghiöm c c loµi c y c«ng nghiöp ch a ph i lµ mét u tiªn, nh ng sï îc n«ng d n nh gi cao nõu Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói hç trî Çu t vµ tiõn hµnh c c nghiªn cøu cçn thiõt. y lµ mét x mµ Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói cçn tën dông kinh nghiöm tõ c c th«n b n kh c thuéc Ch ng tr nh. Thö nghiöm c c lo¹i c y trång kh c nhau, thµnh c«ng hay thêt b¹i, îc tiõn hµnh ë nhiòu Þa ph ng kh c nhau ngay tõ giai o¹n Çu cña Ch ng tr nh. CÇn ph t huy Çy ñ kiõn thøc thùc tiôn tých luü trong qu tr nh nµy. Mét sè lünh vùc cã thó gióp më réng kinh tõ Þa ph ng - VÊn Ò cèt yõu Ó m b o an toµn l ng thùc lµ më réng diôn tých lóa 2 vô (lóa xu n). ViÖc nµy ßi hái ph i cã Çu t nhiòu vò gièng, ph n bãn vµ thuèc trõ s u. CÇn tiõp tôc nghiªn cøu c ch Çu t. TÝn dông hay Çu t trùc tiõp?. - CÇn hç trî viöc t i phæ biõn ng««ng. - X y dùng vµ hç trî ph t trión thþ tr êng Þa ph ng sï lµ mét gi i ph p hiöu qu nh»m t¹o ra c c nguån thu nhëp. iòu nµy rêt quan 27

träng èi víi phô n v nã sï t¹o cho hä sù éc lëp nhiòu h n vµ an toµn kinh tõ lín h n. - C y chì cçn îc tiõp tôc chó ý vµ tiõp tôc Çu t v y lµ s n phèm cho thu nhëp tiòn mæt chýnh trong vïng, vµ mçi hé gia nh Òu cã Êt riªng Ó trång chì. - ViÖc a c c lo¹i c y trång, vët nu«i míi vµo x cçn lëp kõ ho¹ch cèn thën Ó tr nh thêt b¹i. HiÖn t¹i kh«ng thó chêp nhën thêt b¹i c y trång, vët nu«i v 100% hé gia nh ang thiõu n theo thêi vô. - Ao c lµ nguån thu nhëp vµ cung cêp protein quan träng vµ cçn îc më réng. CÇn khuyõn khých vµ hç trî x y dùng ao c míi. ViÖc x y dùng c c tr¹i nu«i c gièng Æt d íi sù qu n lý cña céng ång sï gi m chi phý nu«i c. HiÖn t¹i nhiòu gièng c nu«i ph i mua tõ c c Þa ph ng kh c vµ ph i vën chuyón tõ xa. - Do iòu kiön thêi tiõt, tû lö chõt yóu cña tr u rêt cao trong mïa «ng. Tr u îc th r«ng trong rõng cña céng ång trong nh ng th ng mïa «ng. NÕu lµm chuång nhèt tr u, th cçn ph i chó ý viöc gia t ng khèi l îng lao éng. - Héi phô n huyön ang cã kõ ho¹ch x y dùng tr êng cho phô n cã mong muèn häc hái kiõn thøc kinh tõ c b n. y lµ mét nç lùc cçn nhën îc sù ñng hé m¹nh mï cña Ch ng tr nh. 28

Phô lôc 1: Ò c ng tham chiõu Ch ng tr nh Ph t trión n«ng th«n miòn nói ViÖt Nam - Thuþ ión VÒ: Nghiªn cøu h ëng dông Êt vµ qu n lý Êt ai ë x Nam Ty, huyön Hoµng Su Ph, tønh Hµ Giang. Nghiªn cøu nµy lµ mét phçn cña KÕ ho¹ch ho¹t éng n m 96, th ng 7 - th ng 12. Môc Ých cña nghiªn cøu nµy lµ cã îc kiõn thøc vò t nh h nh h ëng dông Êt hiön t¹i cña mét x Hmong, Dao truyòn thèng t¹i vïng nói thuéc Ch ng tr nh. Dùa vµo nh ng hióu biõt nµy, sï a ra nh ng khuyõn nghþ lµm thõ nµo Ó c i thiön hoæc ph t trión c c biön ph p qu n lý Êt ai (quy ho¹ch sö dông Êt, giao Êt, qu n lý rõng...). X NËm Ty (xen kï ng êi Hmong vµ ng êi Dao) îc chän Ó nghiªn cøu. NhiÖm vô cña nhãm nghiªn cøu lµ: (1) Nghiªn cøu h ëng dông Êt vµ sö dông Êt ë x Nam Ty. (2) Xem xðt viöc quy ho¹ch sö dông Êt vµ giao Êt îc thùc hiön t¹i huyön th«ng qua viöc kh o s t mét x tiõn hµnh c c ho¹t éng nµy trong thêi gian gçn y. (3) Tr nh bµy c c nhën Þnh t¹i mét cuéc héi th o ë Hµ Giang. (4) Tr nh b o c o kh«ng chëm h n 3 tuçn sau khi kõt thóc c«ng viöc nghiªn cøu ë tønh. Nghiªn cøu îc mét nhãm chuyªn gia hçn hîp ng¾n h¹n tõ ¹i häc Gothenberg, Thuþ ión vµ ViÖn D n téc häc Hµ Néi tiõn hµnh. Phô lôc II: Ph ng ph p giao Êt sö dông ë huyön Hoµng Su Ph, tønh Hµ Giang trong Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói 1. Th«ng tin c b n Trong Giai o¹n II (1996-2000), Ch ng tr nh Ph t trión n«ng th«n miòn nói ho¹t éng t¹i 5 tønh, 18 huyön vµ 74 x t¹i phýa B¾c ViÖt Nam. Trong giai o¹n I, n m tønh ph t trión thö nghiöm c c ph ng ph p quy ho¹ch sö dông Êt vµ giao Êt. Trong nöa n m tíi, c c ph ng ph p nµy sï îc nh gi Ó x c Þnh ph ng ph p tèt nhêt hoæc høa hñn nhêt. V vëy, hiön cßn sím Ó cã thó tr nh bµy mét ph ng ph p Æc biöt nµo ã cña Ch ng tr nh. Ph ng ph p giao Êt tr nh bµy d íi y chø lµ mét vý dô cña nhiòu ph ng ph p kh c nhau îc Ch ng tr nh sö dông. 29

2. Þa bµn p dông Ph ng ph p nµy îc p dông ë c c x Pã Lß vµ NËm DÞch trong c c n m 1995-1996 vµ hiön ang îc p dông ë x NËm Ty, huyön Hoµng Su Ph, tønh Hµ Giang. 3. Nguyªn t¾c Giao Êt dùa vµo c c nguyªn t¾c chýnh sau y: - Khu«n khæ luët ph p (LuËt Êt ai vµ nghþ Þnh cña ChÝnh phñ sè 64 vµ 02) vµ c c v n b n h íng dén do tønh Hµ Giang ban hµnh n m 1992. - Toµn bé Êt ai trong x sï îc giao. Êt ai ( Êt n«ng nghiöp, Êt rõng, Êt ë hoæc Êt trèng) do c c hé gia nh bao chiõm sï îc giao cho hé (hîp ph p ho t nh h nh chiõm dông Êt hiön nay). Êt ch a bþ bao chiõm ( Êt rõng) îc giao c gãi cho b n hoæc cho x. - Êt ang cã tranh chêp kh«ng îc giao (sï îc giao sau khi tranh chêp îc gi i quyõt). - DiÖn tých tèi a cã thó giao cho mçi hé lµ: Êt thæ c : Êt n«ng nghiöp: Êt rõng: Êt trèng: 400 m2 3 ha 20 ha Kh«ng giíi h¹n. 4. Ph ng ph p 4.1 Tæ chøc thùc hiön Qu tr nh giao Êt ë hiön tr êng îc thùc hiön bëi mét nhãm hai c n bé kh o s t tõ phßng Þa chýnh huyön vµ c n bé Þa chýnh x. Hä céng t c víi tr ëng b n vµ c c hé îc giao Êt. ViÖc lëp b n å Þa chýnh vµ týnh to n diôn tých îc Së Qu n lý Êt ai cña Hµ Giang thùc hiön. Qu tr nh giao Êt îc gi m s t bëi Uû ban giao Êt cêp x bao gåm Chñ tþch uû ban nh n d n x ( ång thêi lµ Chñ tþch Uû ban giao Êt), c n bé Þa chýnh x, tr ëng b n vµ ¹i diön c c ban ngµnh vµ tæ chøc cêp x. 4.2 Ph n lo¹i Êt vµ Quy ho¹ch sö dông Êt HÖ thèng giao Êt îc p dông do Tæng côc qu n lý Êt ai ban hµnh, bao gåm 6 h¹ng Êt (theo LuËt Êt ai) víi nhiòu ph n h¹ng kh c nhau. 30

Ch a cã quy ho¹ch sö dông Êt îc lëp tr íc khi giao Êt. 4.3 Tµi liöu ho Kh o s t îc tiõn hµnh dùa trªn c së o n äc nh m y bay tû lö 1:5.000 îc phãng to tõ nh m y bay tiªu chuèn tû lö 1:33.000, cã kióm tra t¹i hiön tr êng cïng víi d n. Ranh giíi c c thöa Êt îc vï trùc tiõp trªn nh. Sau ã nh îc chuyón cho Së qu n lý Êt ai Ó chuyón thµnh b n å Þa chýnh (còng víi tû lö 1:5.000) b»ng c ch vï trªn giêy bãng kinh chång trªn nh (ph ng ph p ghðp nh). 4.4 C ch tiõp cën Giao Êt lµ qu tr nh liªn ngµnh. iòu nµy îc thó hiön ë chç Uû ban giao Êt gåm cã c c thµnh viªn lµ ¹i diön c c ngµnh kh c nhau ë cêp x. Tuy nhiªn, c«ng viöc chýnh cña giao Êt l¹i îc lµm bëi c quan n ngµnh lµ Së qu n lý Êt ai vµ Phßng Þa chýnh cêp huyön. 4.5 o ¹c DiÖn tých c c thöa Êt îc o Õm trªn c së b n å Þa chýnh víi sù hç trî cña ph ng ph p l íi vu«ng xuyªn suèt. 4.6 Sù tham gia cña d n C c cuéc häp th«ng tin chung îc tiõn hµnh cïng víi d n. Tr ëng b n tham gia Çy ñ vµo qu tr nh kh o s t. C c hé c thó îc tiõp cën Ó kióm tra s å thöa Êt trªn b n å Þa chýnh (nõu cã vên Ò bêt cëp, th hä sï ra hiön tr êng kióm tra) vµ th«ng qua diôn tých îc týnh to n. 5. Quy tr nh Qu tr nh giao Êt îc chia thµnh c c b íc nh sau: (1) H nh thµnh Uû ban giao Êt ë cêp x. (2) Tæ chøc nhãm kh o s t. (3) Häp víi d n b n Ó th«ng b o vò giao Êt. (4) LËp b n å Þa chýnh vµ chuyón cho Së qu n lý Êt ai kióm tra. (5) Häp víi d n b n Ó kióm tra vµ th«ng qua b n å Þa chýnh vµ diôn tých Êt, viõt n vµ ký n xin giao Êt. (6) Häp víi Uû ban giao Êt Ó th«ng qua n xin giao Êt. Vµo sæ ng ký. 31

(7) Göi têt c b n å vµ tµi liöu cho Uû ban nh n huyön phª duyöt. ng ký vµo sæ Þa chýnh. (8) Ban hµnh Chøng chø h ëng dông Êt. ng ký vµo danh môc sæ Chøng chø h ëng dông Êt. 6. Chi phý Chi phý giao Êt theo ph ng ph p nµy lµ 21.000 ång/ha. Chi phý nµy bao gåm phãng to nh m y bay, nh ng kh«ng bao gåm chi phý mua s¾m nh m y bay c b n, víi tû lö 1:33.000. C c hé tr 50.000 ång Ó lêy chøng chø h ëng dông Êt. Chi phý nµy kh«ng a vµo c c kho n chi trªn. 7. KÕt qu Ph ng ph p nµy îc sö dông ë c c x Pã Lß vµ NËm DÞch, bao gåm 3.683 ha víi 674 hé. TÊt c c c hé îc cêp chøng chø sö dông Êt. 8. Kinh nghiöm, khã kh n vµ c c vên Ò ph t sinh (1) Ph ng ph p nµy nhanh vµ dô lµm. Víi hai c n bé kh o s t trong nhãm, qu tr nh giao Êt cã thó hoµn thµnh sau 3-4 th ng t¹i mçi x. Víi møc Çu t nh hiön nay, Së qu n lý Êt ai cã thó tiõn hµnh giao Êt cho 20 x mçi n m. Nh vëy, cçn thêi gian 5 n m Ó cã thó hoµn thµnh giao Êt cho 105 x cßn l¹i cña tønh. (2) nh m y bay kh«ng phñ hõt toµn tønh. ThiÕu kinh phý Ó cã thó mua nh bæ sung. 9. KhuyÕn nghþ Ph ng ph p nµy nªn îc coi nh lµ mét b íc Ó nhanh chãng giao Êt cho hé gia nh vµ cêp chøng chø h ëng dông Êt. Tuy nhiªn, ph ng ph p nµy vò sau cçn îc bæ sung thªm b íc thø hai, bao gåm: (1) Giao Êt bæ sung sau khi gi i quyõt tranh chêp Êt ai. (2) Quy ho¹ch sö dông Êt, bao gåm Êt giao c gãi cho b n. (3) TiÕp tôc giao Êt rõng cho hé gia nh (sau quy ho¹ch sö dông Êt). 32

(4) T¹o ra sù hîp t c tèt h n gi a Së N«ng nghiöp vµ PTNT, Së Qu n lý Êt ai vµ Chi côc KiÓm L m Ó ¹t îc mét quy ho¹ch sö dông Êt liªn ngµnh vµ giao Êt. Ch ng tr nh ph t trión n«ng th«n miòn nói NguyÔn H i Nam Rolf Gilliusson 25/11/1996 Phô lôc III: Danh s ch ¹i bióu dù Héi th o ë Hµ Giang 33