NÒn kinh tõ tri thøc vμ c c chø tiªu thèng kª ph n nh NguyÔn BÝch L m ViÖn Khoa häc Thèng kª Trong mét thëp kû trë l¹i y, c c nhµ kinh tõ vµ qu n lý t¹i nhiòu quèc gia trªn thõ giíi Ò cëp Õn kh i niöm NÒn kinh tõ tri thøc. Cë së a ra kh i niöm nµy dùa trªn dù o n vò nh ng b íc tiõn nh y vät, ch a tõng thêy vò khoa häc c«ng nghö trong thõ kû XXI. NÒn kinh tõ tri thøc vµ nh ng nðt Æc tr ng cña nã lµ g?, c c nhµ thèng kª dïng nh ng chø tiªu g Ó ph n nh nòn kinh tõ tri thøc. Trong b o c o Kinh tõ lêy tri thøc lµm nòn t ng, c quan nghiªn cøu cña Liªn hîp quèc Þnh nghüa: Kinh tõ tri thøc lµ kinh tõ îc x y dùng trªn c së s n xuêt, ph n phèi, sö dông tri thøc vµ th«ng tin (xem [1], trang 13). Tõ Þnh nghüa nòn kinh tõ tri thøc cã thó rót ra hai tiªu chý chñ yõu: - LÊy tri thøc, trý ãc lµm yõu tè then chèt Ó ph t trión kinh tõ vµ tri thøc, trý ãc trë thµnh yõu tè tham gia trùc tiõp vµo qu tr nh s n xuêt cña nòn kinh tõ gièng nh yõu tè søc lao éng vµ tµi nguyªn; - Trong qu tr nh ph t trión s n xuêt cña nòn kinh tõ, tri thøc cã thó h nh thµnh nªn mét ngµnh kinh tõ, tøc lµ kinh tõ chuyªn ngµnh víi tiªu chý lµ ngµnh khoa häc kü thuët cao. Tiªu chý thø hai lµ mét nðt míi, gîi nhiòu néi dung ng suy nghü cho c«ng t c thèng kª nh : ph n ngµnh kinh tõ; x c Þnh ph¹m vi cña ngµnh kinh tõ míi nµy; ph ng ph p nh gi kõt qu s n xuêt vµ ãng gãp vµo t ng tr ëng chung cña nòn kinh tõ th«ng qua c c chø tiªu gi trþ s n xuêt, gi trþ t ng thªm. Trong nòn kinh tõ tri thøc nguån vèn quan träng nhêt lµ nguån vèn trý tuö vµ c«ng nghö th«ng tin trë thµnh ngµnh kinh tõ quan träng. NÒn kinh tõ tri thøc mang týnh toµn cçu hãa; quan hö ph n phèi vµ trao æi mang týnh võa hîp t c, võa c¹nh tr¹nh rêt cao; quan hö së h u vµ sö dông lu«n cã sù an xen[4]. Trong nh ng n m gçn y, nhiòu quèc gia a ra chiõn l îc x y dùng vµ ph t trión Êt n íc theo tiªu thøc cña nòn kinh tõ tri thøc. Trong Ch ng tr nh n m 2000, Liªn minh ch u u còng Æt viöc tri thøc hãa vµo vþ trý u tiªn hµng Çu, iòu nµy chøng tá kinh tõ tri thøc lµ xu thõ ph t trión têt yõu cña thêi ¹i, Æc biöt trong bèi c nh toµn cçu hãa hiön nay. Æc tr ng cña nòn kinh tõ tri thøc thó hiön trong ba néi dung: Kinh tõ hãa tri thøc nghüa lµ nh n tè tri thøc víi chñng lo¹i ngµy cµng phong phó, tr nh é ngµy cµng cao hßa nhëp vµo qu tr nh ho¹t éng kinh tõ vµ còng chø ra kõt qu cña viöc hßa nhëp nµy. Tr nh é Kinh tõ hãa cña tri thøc cã thó nh gi b»ng tû träng cña s n nghiöp tri thøc trong nòn kinh tõ quèc d n(xem [4], trang 27). Víi c ch hióu vò kinh tõ hãa tri thøc nªu trªn, ngµnh Thèng kª sï dïng chø tiªu g Ó nh gi tr nh é kinh tõ hãa cña tri thøc?. Trang 16 - Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 1/2005
S n nghiöp lµ thuët ng m«t tæng thó nãi chung nh ng tµi s n Ó sinh sèng hoæc Ó kinh doanh vµ nh vëy s n nghiöp tri thøc lµ bióu hiön søc s n xuêt thuéc thõ hö míi. Theo t«i, s n nghiöp tri thøc cã thó nh gi b»ng gi trþ cña c c b»ng ph t minh s ng chõ; gi trþ b n quyòn; ch ng tr nh phçn mòm; gi trþ c c c«ng tr nh nghiªn cøu khoa häc a vµo p dông mang l¹i lîi Ých cho thùc tiôn,v.v Nhãm chø tiªu thèng kª ph n nh tr nh é kinh tõ hãa tri thøc lµ tû lö cña s n nghiöp tri thøc so víi tæng gi trþ tµi s n cña nòn kinh tõ, chø tiªu nµy cã thó ph n theo ngµnh kinh tõ. Tri thøc hãa kinh tõ lµ xu h íng tri thøc cña qu tr nh kinh tõ vµ kõt qu cña nã cµng t ng m¹nh th hµm l îng tri thøc cµng t ng cao. Trong qu tr nh ph t trión, yõu tè tri thøc kh«ng ngõng an xen vµ n y në vµo mäi lünh vùc cña êi sèng. Ch¼ng h¹n, thiõt kõ méu m hµng hãa mang b n s¾c v n hãa, trang trý, tuyªn truyòn qu ng c o hµng hãa lµ c c ho¹t éng a yõu tè tri thøc vµo kinh doanh nãi riªng vµ vµo qu tr nh kinh tõ nãi chung. ChØ tiªu thèng kª dïng Ó m«t Æc tr ng nµy cã thó lµ tû träng chi cho thiõt kõ méu m, trang trý ãng gãi, qu ng c o s n phèm Ó Èy m¹nh tiªu thô so víi gi trþ nguyªn vët liöu vµ c c chi phý cã týnh vët chêt Ó s n xuêt ra s n phèm. S n nghiöp hãa tri thøc lµ vët chêt hãa v n ho, tinh thçn, ý t ëng s ng t¹o, lµ sù th ng hoa cña nòn kinh tõ hµng hãa vµ s n nghiöp (xem [4], trang 28). Nh vëy, s n nghiöp hãa tri thøc bióu hiön nðt Æc tr ng quan hö ång nhêt, thèng nhêt cña tri thøc vµ kinh tõ. Trong tiõn tr nh ph t trión, c c nhµ kinh tõ Òu nhën Þnh ngoµi s n nghiöp thø nhêt thuéc lünh vùc n«ng, l m nghiöp vµ thñy s n; s n nghiöp thø hai thuéc lünh vùc c«ng nghiöp vµ s n nghiöp thø ba thuéc khu vùc dþch vô truyòn thèng, manh nha s n nghiöp míi îc cêu thµnh bëi nh ng yõu tè c b n nh v n hãa, trý ãc, tri thøc, nh n tµi, tin tøc, khoa häc kü thuët, ý t ëng s ng t¹o (xem [4], trang 29). Kh«ng cã chø tiªu thèng kª n thuçn îc a ra týnh to n Ó m«t nðt Æc tr ng thø ba cña nòn kinh tõ tri thøc. Theo t«i, cã thó dïng b ng C n èi liªn ngµnh Ó ph n tých nh h ëng cña mét sè ngµnh v n hãa, du lþch v n hãa, du lþch tri thøc èi víi c c ngµnh s n xuêt vët chêt vµ tiªu dïng cña d n c qua c c chø tiªu: nh n tö Çu ra (Output multiplier); liªn hö ng îc (Backward linkage) vµ liªn hö xu«i (Fordward linkage). Tiªu chý cña nòn kinh tõ tri thøc îc bióu hiön qua hai nhãm: nhãm tiªu chý vò cêu tróc kinh tõ vµ nhãm tiªu chý x héi. Nhãm tiªu chý vò cêu tróc kinh tõ Lùc l îng s n xuêt vµ t liöu s n xuêt lµ hai nhãm yõu tè t c éng tíi tiõn tr nh ph t trión cña mét quèc gia. Lùc l îng s n xuêt x héi bao gåm ng êi lao éng, c«ng cô lao éng vµ èi t îng lao éng. Trong nòn kinh tõ tri thøc, khoa häc kü thuët tiõn bé îc thó hiön trong c ba yõu tè cña lùc l îng s n xuêt. DÜ nhiªn, trong c c yõu tè cña lùc l îng s n xuêt, con ng êi lµ yõu tè éng nhêt, quan träng nhêt. T liöu s n xuêt thay æi, phï hîp víi tõng x héi. Trong x héi n«ng nghiöp, Êt ai lµ t liöu s n xuêt quan träng nhêt; trong x héi c«ng nghiöp, c«ng x ëng vµ nguyªn liöu thay thõ Êt ai. Cßn trong x héi th«ng Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 1/2005 - Trang 17
tin, c së h¹ tçng th«ng tin vµ nguån tµi nguyªn tin tøc sï lµ t liöu s n xuêt quan träng nhêt (xem [4], trang 178). Ó x y dùng vµ ph t trión thµnh nòn kinh tõ tri thøc cçn ph i Çu t vµ ph t trión bèn cét trô quan träng cña nã: c«ng nghö cao; nh n lùc chêt l îng cao; c së h¹ tçng th«ng tin vµ nguån tµi nguyªn tin tøc; thþ tr êng. Th«ng tin thèng kª ph n nh cêu tróc kinh tõ cña nòn kinh tõ tri thøc nªn chia thµnh hai nhãm: nhãm chø tiªu ph n nh ë tçm vü m«vµ nhãm chø tiªu ph n nh tçm vi m«. èi víi tçm vü m«bao gåm c c chø tiªu: chi cho nghiªn cøu vµ trión khai c c c«ng tr nh khoa häc vµo thùc tiôn so víi tæng chi ng n s ch nhµ n íc; chi mua vµ nhën chuyón giao c«ng nghö so víi tæng chi ng n s ch nhµ n íc; chi cho µo t¹o nguån nh n lùc chêt l îng cao so víi tæng chi cho gi o dôc cña toµn x héi; n ng suêt nh n tè tæng hîp (TFP),v.v èi víi tçm vi m«bao gåm c c chø tiªu: chi cho nghiªn cøu vµ trión khai c c c«ng tr nh khoa häc vµo thùc tiôn so víi tæng vèn Çu t cña khu vùc doanh nghiöp; tû lö c n bé lµm nghiªn cøu vµ trión khai c«ng nghö cña khu vùc doanh nghiöp so víi tæng sè lao éng cña khu vùc doanh nghiöp; sè l îng m y týnh dïng trong khu vùc doanh nghiöp,v.v Nhãm tiªu chý vò x héi Tõ Þnh nghüa cña nòn kinh tõ tri thøc, cã thó kh¼ng Þnh tri thøc vµ th«ng tin lµ hai yõu tè then chèt vµ nã quyõt Þnh b n chêt x héi cña nòn kinh tõ nµy - ã lµ x héi th«ng tin. X héi th«ng tin ßi hái n m iòu kiön sau y: - C cêu søc lao éng cã sù thay æi c n b n, nh ng ng êi lµm c«ng t c th«ng tin chiõm h n 50% tæng sè ng êi ang lµm viöc; - Trong tæng gi trþ s n xuêt cña nòn kinh tõ, kinh tõ th«ng tin chiõm h n 50%; - C«ng nghiöp th«ng tin ph t trión Çy ñ, x y dùng îc m¹ng l íi th«ng tin tiªn tiõn; - Th«ng tin hãa êi sèng x héi; - Tri thøc trë thµnh nguån tµi nguyªn to lín vµ éng lùc thóc Èy chñ yõu cho x héi ph t trión. N m iòu kiön cña x héi th«ng tin gîi cho c c nhµ Thèng kª a ra hö thèng chø tiªu Ó ph n nh, o l êng nòn kinh tõ tri thøc qua c c chø tiªu vò lao éng nh : tû lö lao éng lµm c«ng t c th«ng tin so víi tæng sè lao éng ang lµm viöc trong nòn kinh tõ, tû lö lao éng trý ãc so víi lao éng ch n tay; c c chø tiªu vò tiõp cën, sö dông vµ thô h ëng th«ng tin trong êi sèng h»ng ngµy cña d n c. Ó ph t trión Êt n íc theo h íng nòn kinh tõ tri thøc, viöc ho¹ch Þnh chýnh s ch cña ChÝnh phñ ãng vai trß quan träng. Kinh nghiöm cña Hµn Quèc trong ph t trión n ng lùc c«ng nghö cña Êt n íc thùc hiön qua ba giai o¹n: giai o¹n b¾t ch íc sao chðp c«ng nghö; giai o¹n b¾t ch íc s ng t¹o c«ng nghö (hai giai o¹n nµy c c tri thøc cçn cã cã thó sao chðp hoæc mua) vµ giai o¹n æi míi c«ng nghö (giai o¹n ph t minh), ng Ó cho chóng ta tham kh o. i cïng víi chýnh s ch cña ChÝnh phñ, ngµnh Thèng kª nªn chñ éng nghiªn cøu, a ra c c th«ng tin thèng kª phôc vô kþp thêi cho nhu cçu qu n lý vµ ph t trión. Trang 18 - Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 1/2005
Mét sè chø tiªu thèng kª ph n nh nòn kinh tõ tri thøc C c chø tiªu vü m«1. Chi nghiªn cøu vµ trión khai c c c«ng tr nh khoa häc vµo thùc tiôn so víi tæng chi ng n s ch nhµ n íc; 2. Chi cho µo t¹o nguån nh n lùc chêt l îng cao so víi tæng chi cho gi o dôc cña toµn x héi; 3. Tû lö vèn Çu t cho lünh vùc c«ng nghö th«ng tin so víi tæng vèn Çu t ; 4. Gi trþ chuyón giao c«ng nghö so víi tæng chi ng n s ch nhµ n íc; 5. Tû lö doanh thu cña ngµnh c«ng nghö th«ng tin so víi tæng gi trþ s n xuêt cña nòn kinh tõ; 6. Tû lö doanh thu b n phçn mòm so víi tæng doanh thu cña khu vùc doanh nghiöp trong nòn kinh tõ; 7. Tû lö gi trþ t ng thªm cña c c ngµnh th«ng tin so víi tæng s n phèm trong n íc; 8. Tû lö cña s n nghiöp tri thøc so víi tæng gi trþ tµi s n cña nòn kinh tõ; 9. N ng suêt nh n tè tæng hîp (TFP); 10. HÖ sè æi míi tµi s n cè Þnh; 11. Nh n tö Çu ra cña ngµnh v n hãa, du lþch v n hãa, du lþch tri thøc èi víi c c ngµnh s n xuêt vët chêt vµ tiªu dïng cña d n c ; 12. HÖ sè liªn hö xu«i (Fordward linkage), hö sè liªn hö ng îc (Backward linkage) cña ngµnh v n hãa, du lþch v n hãa, du lþch tri thøc èi víi c c ngµnh s n xuêt vët chêt vµ tiªu dïng cña d n c ; 13. Tû lö lao éng lµm c«ng t c th«ng tin so víi tæng sè lao éng ang lµm viöc trong nòn kinh tõ; 14. Tû lö lao éng trý ãc so víi lao éng ch n tay; 15. Sè l îng c c n vþ khoa häc c«ng nghö trong nòn kinh tõ. C c chø tiªu vi m«16. Chi cho nghiªn cøu vµ trión khai c c c«ng tr nh khoa häc vµo thùc tiôn so víi tæng vèn Çu t cña khu vùc doanh nghiöp; 17. Tû lö c n bé lµm nghiªn cøu vµ trión khai c«ng nghö cña khu vùc doanh nghiöp so víi tæng sè lao éng cña khu vùc doanh nghiöp; 18. Sè m y týnh dïng trong khu vùc doanh nghiöp; 19. Tû lö doanh nghiöp cã Website vµ truy cëp internet; 20. Tû lö d n c truy cëp internet so víi tæng d n sè; 21. Tû lö d n c tham gia ho¹t éng th ng m¹i iön tö so víi tæng d n sè; 22. Sè iön tho¹i thuª bao týnh cho 1000 d n; 23. C c chø tiªu vò tiõp cën, sö dông vµ thô h ëng th«ng tin trong êi sèng h»ng ngµy cña d n c Tµi liöu tham kh o [1] TÇn Ng«n Tr íc - Thêi ¹i kinh tõ tri thøc, Nhµ xuêt b n chýnh trþ quèc gia; [2] ViÖn Nghiªn cøu qu n lý kinh tõ trung ng - NÒn kinh tõ tri thøc, nhën thøc vµ hµnh éng, Nhµ xuêt b n Thèng kª, Hµ Néi - 2000; Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 1/2005 - Trang 19
[3] ViÖn Nghiªn cøu qu n lý kinh tõ trung ng - Kinh tõ tri thøc, vên Ò vµ gi i ph p, Nhµ xuêt b n Thèng kª, Hµ Néi - 2001; [4] NguyÔn Nh m - TiÕp cën kinh tõ tri thøc tõ gãc é quèc phßng - an ninh - Th«ng tin Khoa häc x héi, sè 3 n m 2001; [5] Trung t m Khoa häc x héi vµ nh n v n quèc gia - Th«ng tin Khoa häc x héi, sè 5 n m 2002; [6] Trung t m Th«ng tin t liöu khoa häc vµ c«ng nghö quèc gia - C c xu h íng lín vµ nh ng c«ng nghö míi sï lµm thay æi thõ giíi, sè 9-2003. [7] B ng c n èi liªn ngµnh (Input - Output: IO) cña ViÖt Nam n m 2000, Nhµ xuêt b n Thèng kª, Hµ Néi - 2003