Lª Anh TuÊn (Chñ biªn) trçn v n minh lª øc sang Gi o tr nh m nh¹c TËp mét lý thuyõt m nh¹c Nhµ xuêt b n gi o dôc

Lª Anh TuÊn (Chñ biªn) trçn v n minh lª øc sang Gi o tr nh m nh¹c TËp mét lý thuyõt m nh¹c Nhµ xuêt b n gi o dôc

Môc lôc Trang Ch ng I m thanh vμ c ch ghi chðp nh¹c...8 1. Kh i niöm vò m nh¹c...8 1.1. Kh i niöm vò m nh¹c... 8 1.2. C së vët lý cña m thanh... 8 1.3. C c thuéc týnh c b n cña m thanh... 9 2. hö thèng m thanh, tªn gäi, ký hiöu...10 2.1. HÖ thèng m thanh trong m nh¹c... 10 2.2. Tªn gäi c c bëc c b n... 10 2.3. KÝ hiöu c c bëc c b n... 10 3. khu«ng nh¹c, kho nh¹c, nèt nh¹c...11 3.1. Khu«ng nh¹c vµ c c dßng kî phô... 11 3.2. Kho nh¹c... 11 3.3. Nèt nh¹c... 13 3.4. Cao é cña m thanh... 14 3.5. Tr êng é cña m thanh... 15 4. C c qu ng t m, hö thèng b nh qu n...16 4.1. C c qu ng t m... 16 4.2. HÖ thèng b nh qu n... 17 5. dêu ho, trïng m...17 5.1. C c bëc chuyón ho... 17 5.2. DÊu ho... 17 5.3. Ho bióu vµ dêu ho bêt th êng... 18 5.4. Trïng m... 21 6. DÊu læng, dêu t ng tr êng é...22 6.1. DÊu læng... 22 6.2. DÊu t ng tr êng é... 23 7. Mét sè dêu viõt t¾t...26 7.1. DÊu nh¾c l¹i... 26 7.2. DÊu Segno vµ dêu Coda... 28 7.3. DÊu chuyón qu ng t m... 29 7.4. C ch ghi nh¹c hai bì... 30 Ch ng II TiÕt têu, nhþp...35 1. tiõt têu, tr êng é c b n vµ tr êng é tù do...35 1.1. TiÕt têu... 35 1.2. Tr êng é c b n vµ tr êng é tù do... 36 2. träng m, tiõt nhþp, lo¹i nhþp, v¹ch nhþp, nhþp lêy µ...38 2.1. Träng m vµ tiõt nhþp... 38 2.2. Lo¹i nhþp vµ v¹ch nhþp... 38 2

2.3. NhÞp lêy µ... 46 3. nhþp n, nhþp phøc, nhþp biõn æi...49 3.1. NhÞp n vµ c ch ph n nhãm tr êng é... 49 3.2. NhÞp phøc vµ c ch ph n nhãm tr êng é... 49 3.3. NhÞp hçn hîp vµ c ch ph n nhãm tr êng é... 50 3.4. NhÞp biõn æi... 50 4. o ph ch, nghþch ph ch...51 4.1. o ph ch... 51 4.2. NghÞch ph ch... 52 5. nhþp é, c ch nh nhþp...53 5.1. NhÞp é... 53 5.2. S å vµ c ch nh nhþp... 55 Ch ng III Qu ng... 60 1. Kh i niöm, c ch äc tªn, é lín cña qu ng...60 1.1. Kh i niöm vò qu ng... 60 1.2. C ch äc tªn qu ng... 60 1.3. é lín cña qu ng... 61 2. qu ng diatonic, qu ng cromatic...61 2.1. Qu ng Diatonic... 61 2.2. Qu ng Cromatic... 62 3. qu ng trïng, qu ng n, qu ng kðp...63 3.1. Qu ng trïng... 63 3.2. Qu ng n vµ qu ng kðp... 63 4. o qu ng...64 4.1. Kh i niöm vò o qu ng... 64 4.2. Nh ng c ch o qu ng... 64 5. qu ng thuën, qu ng nghþch...66 5.1. Qu ng thuën... 66 5.2. Qu ng nghþch... 66 5.3. øng dông cña qu ng thuën, qu ng nghþch... 66 Ch ng IV iöu thøc vμ giäng...73 1. iöu thøc, m æn Þnh vµ m kh«ng æn Þnh...73 1.1. Kh i niöm vò iöu thøc... 73 1.2. m æn Þnh vµ m kh«ng æn Þnh... 73 2. iöu thøc tr ëng, gam tr ëng tù nhiªn...74 2.1. iöu thøc tr ëng... 74 2.2. Gam tr ëng tù nhiªn... 75 3. iöu thøc thø, gam thø tù nhiªn...76 3.1. iöu thøc thø... 76 3.2. Gam thø tù nhiªn... 76 4. giäng...78 4.1. Kh i niöm vò giäng... 78 4.2. C c giäng tr ëng cã dêu th ng... 78 3

4.3. C c giäng tr ëng cã dêu gi ng... 79 4.4. C c giäng thø cã dêu th ng... 80 4.5. C c giäng thø cã dêu gi ng... 81 5. iöu tr ëng hoµ thanh, iöu tr ëng giai iöu...83 5.1. iöu tr ëng hoµ thanh... 83 5.2. iöu tr ëng giai iöu... 83 6. iöu thø hoµ thanh, iöu thø giai iöu...84 6.1. iöu thø hoµ thanh... 84 6.2. iöu thø giai iöu... 85 7. iöu thøc n m m...85 7.1. Kh i niöm vò iöu thøc n m m... 85 7.2. Mét sè iöu thøc n m m... 86 Ch ng V X c Þnh giäng, dþch giäng...91 1. c ch x c Þnh giäng...91 1.1. C ch x c Þnh giäng... 91 1.2. X c Þnh giäng tr ëng dùa vµo ho bióu... 91 1.3. X c Þnh giäng dùa vµo ho bióu vµ m kõt thóc... 92 2. Quan hö hä hµng gi a c c giäng...93 2.1. Giäng song song... 94 2.2. Giäng cïng tªn... 94 3. ChuyÓn giäng, dþch giäng...95 3.1. ChuyÓn giäng vµ chuyón t¹m... 95 3.2. DÞch giäng... 97 Ch ng VI Hîp m... 105 1. kh i niöm, hîp m ba vµ c c thó o...105 1.1. Kh i niöm vò hîp m... 105 1.2. C c lo¹i hîp m ba... 105 1.3. C c thó o cña hîp m ba... 107 2. C c hîp m ba chýnh cña giäng tr ëng vµ giäng thø...108 2.1. C c hîp m ba chýnh cña giäng tr ëng... 108 2.2. C c hîp m ba chýnh cña giäng thø... 109 2.3. Sù liªn kõt c c hîp m ba chýnh... 109 3. C c hîp m ba phô cña giäng tr ëng vµ giäng thø...110 3.1. C c hîp m ba phô cña giäng tr ëng... 110 3.2. C c hîp m ba phô cña giäng thø... 110 4. hîp m b y t vµ c c thó o...111 4.1. Hîp m b y... 111 4.2. Hîp m b y t... 111 4.3. C c thó o cña hîp m b y t... 111 5. hîp m b y thø vµ mét sè hîp m kh c...112 5.1. Hîp m b y thø... 112 5.2. Mét sè hîp m kh c... 113 6. ph n lo¹i hîp m, ký hiöu n ng cao hoæc h¹ thêp c c bëc cña hîp m...114 4

6.1. Ph n lo¹i hîp m... 114 6.2. KÝ hiöu n ng cao hoæc h¹ thêp c c bëc cña hîp m... 114 6.3. C c m ngoµi hîp m... 114 7. c c lo¹i KÕt, Æt hîp m cho ca khóc...116 7.1. C c lo¹i kõt... 116 7.2. Æt hîp m cho ca khóc... 116 Ch ng VII Giai iöu vμ s¾c th i m nh¹c.. 125 1. Giai iöu vµ s¾c th i...125 1.1. Giai iöu... 125 1.2. S¾c th i... 126 2. ký hiöu diôn t c êng é...127 2.1. C êng é cè Þnh... 127 2.2. C êng é thay æi... 127 3. m t«ióm...128 3.1. Kh i niöm vò m t«ióm... 128 3.2. m dùa (cßn gäi lµ m luyõn l y)... 129 3.3. m vç... 129 3.4. L y chïm... 130 3.5. LÊy ròn... 130 4. ký hiöu mét sè thñ ph p bióu diôn...131 4.1. DÊu nhên... 131 4.2. DÊu Legato... 131 4.3. DÊu Staccato... 132 4.4. DÊu Portamento... 132 4.5. DÊu Arpegiato... 132 tμi liöu tham kh o...136 5

Më Çu Nh¹c lý c b n lμ nh ng kiõn thøc mμ mçi ng êi häc m nh¹c cçn ph i t m hióu vμ häc tëp. Nã cã vai trß quan träng, liªn quan tíi c c chuyªn ngμnh nh s ng t c, lý luën, chø huy, bióu diôn vμ s ph¹m m nh¹c. Ph ng tiön diôn t m nh¹c bao gåm c c nh n tè m nh¹c, nghö thuët nμy chø cã søc diôn c m khi c c nh n tè ã îc g¾n kõt víi nhau. Nh¹c lý c b n cã nhiöm vô nghiªn cøu c c nh n tè ã cïng víi mèi t ng quan gi a chóng. NghÖ thuët m nh¹c dùa trªn c së cña thýnh gi c vμ c m gi c nªn cã nhiòu vên Ò trõu t îng. V vëy, nh¹c lý c b n kh«ng ph i lμ nh ng kiõn thøc dô häc, cã thó dô dμng hióu mét c ch nhanh chãng, s u s¾c vμ r¹ch rßi. H n n a, y lμ hö thèng kiõn thøc m nh¹c ch u u, cã nh ng ký hiöu, kh i niöm, quan ióm ra êi vμ tån t¹i hμng tr m n m nay, trong ã nhiòu vên Ò îc mæc nhiªn chêp nhën. Nh¹c lý c b n lμ gi o tr nh dμnh cho sinh viªn ¹i häc S ph¹m MÇm non. Gi o tr nh cã 3 n vþ häc tr nh (45 tiõt), gåm c c néi dung : Ch ng I : m thanh vμ c ch ghi chðp nh¹c Ch ng II : TiÕt têu, nhþp Ch ng III : Qu ng Ch ng IV : iöu thøc vμ giäng Ch ng V : X c Þnh giäng, dþch giäng Ch ng VI : Hîp m Ch ng VII : Giai iöu vμ s¾c th i m nh¹c Mçi ch ng Òu cã môc tiªu, giíi thiöu tªn, Æc ióm, vai trß cña c c kiõn thøc nh¹c lý. Cuèi tõng ch ng cã c c c u hái vμ bμi tëp. Ngoμi ra, s ch cßn cã phçn Phô lôc vμ ThuËt ng m nh¹c. Ó häc gi o tr nh Nh¹c lý c b n ¹t kõt qu tèt, gi ng viªn cçn tæ chøc cho sinh viªn häc theo mét sè nguyªn t¾c sau y : Häc lý thuyõt g¾n víi thùc hμnh : Sinh viªn nghiªn cøu tr íc néi dung s¾p häc, gi ng viªn dïng piano hoæc μn phým iön tö Ó minh häa c c vý dô råi trao æi, cñng cè nh ng néi dung ã. Sinh viªn cçn thùc hiön Çy ñ nh ng c u hái vμ bμi tëp trong tõng ch ng. Ph t huy týnh tých cùc cña ng êi häc : Sinh viªn chñ éng t m hióu Ó thu nhën kiõn thøc, tých cùc vμ s ng t¹o trong qu tr nh häc tëp. 6

Häc theo h íng tých hîp c c néi dung : Ó hióu s u vò kiõn thøc nh¹c lý, sinh viªn cçn t m hióu ång thêi kiõn thøc cña c c m«n kh c nh x íng m, thanh nh¹c, nh¹c cô... Gi ng viªn còng cçn bæ sung thªm nh ng vý dô hoæc bμi tëp rót ra tõ c c t c phèm m nh¹c kh c, ngoμi nh ng vý dô ghi trong s ch. Tæ chøc häc tëp theo nhãm : Sinh viªn lμm viöc theo nhãm Ó trao æi vò c c néi dung bμi häc vμ thùc hiön c u hái vμ bμi tëp cña tõng ch ng. Gi ng viªn t¹o iòu kiön cho sinh viªn îc th o luën vò c c kiõn thøc nh¹c lý, tr nh c ch häc thô éng. S ch îc xuêt b n lçn Çu ch¾c ch¾n sï cßn nh ng h¹n chõ. Chóng t«i mong nhën îc nhiòu ý kiõn ãng gãp cña ng êi häc, c c éc gi vμ c c b¹n ång nghiöp Ó s ch îc hoμn thiön h n trong lçn t i b n. C c t c gi 7

Ch ng I m thanh vμ c ch ghi chðp nh¹c Môc tiªu Cung cêp cho ng êi häc nh ng kiõn thøc : Kh i niöm vò m nh¹c. HÖ thèng m thanh, tªn gäi, ký hiöu. Khu«ng nh¹c, kho nh¹c, nèt nh¹c. C c qu ng t m, hö thèng b nh qu n. DÊu ho, trïng m. DÊu læng, dêu t ng tr êng é. Mét sè dêu viõt t¾t. 1. Kh i niöm vò m nh¹c 1.1. Kh i niöm vò m nh¹c m nh¹c lμ nghö thuët dïng m thanh vμ nhþp iöu Ó diôn t t t ëng vμ t nh c m cña con ng êi. NghÖ thuët m nh¹c g¾n bã mët thiõt víi êi sèng x héi. Loμi ng êi sö dông nã nh mét ph ng tiön Ó lμm cho êi sèng tinh thçn thªm phong phó, gãp phçn c i thiön vμ n ng cao chêt l îng cuéc sèng. m nh¹c ph n nh t t ëng, trý tuö cña con ng êi vμ cã t c éng m¹nh mï Õn c m xóc cña bao ng êi kh c. Nã lμm rung éng nh ng t nh c m l¾ng äng trong t m hån, ch¾p c nh cho søc t ëng t îng bay bæng. NghÖ thuët m nh¹c rêt phæ biõn, nã gióp mäi ng êi nhën thøc vμ yªu cuéc sèng h n, em l¹i cho con ng êi nh ng c m xóc vò thèm mü. Cã thó nãi, m nh¹c lμ mét ph ng tiön hiöu qu Ó gi o dôc con ng êi ph t trión toμn diön. 1.2. C së vët lý cña m thanh m nh¹c h nh thμnh trªn c së m thanh, ã lμ nh ng m thanh îc chän läc víi nh ng thuéc týnh riªng, p øng îc yªu cçu vò sù diôn t vμ sù hoμ hîp cña m nh¹c. 8

m thanh îc t¹o ra bëi sù dao éng cña mét vët thó μn håi nμo ã. Khi vët thó μn håi dao éng t¹o ra nh ng sãng m. Nh ng sãng m nμy lan truyòn trong kh«ng gian Õn tai ng êi lμm cho mμng nhü còng dao éng cïng víi tçn sè cña sãng ã. Tõ mμng nhü nh ng sãng m nμy truyòn qua hö thçn kinh cña bé n o t¹o nªn c m nhën vò m thanh. Con ng êi nghe îc sè l îng lín c c m thanh kh c nhau, nh ng kh«ng ph i mäi m thanh Òu îc dïng trong m nh¹c. CÇn ph n biöt nh ng m thanh cã týnh nh¹c vμ nh ng tiõng éng. Nh ng m thanh mμ con ng êi c m thô îc cã tçn sè îc x c Þnh nh : tiõng h t, tiõng μn, tiõng s o... Nh ng m thanh nμy gäi lμ nh ng m cã cao é râ rμng, cßn gäi lμ nh ng m thanh cã týnh nh¹c ( m nh¹c). Nh ng m víi tçn sè kh«ng îc x c Þnh nh tiõng nãi chuyön, tiõng ån, tiõng éng c, tiõng Ëp gâ, tiõng sêm chíp, giã thæi... lμ nh ng m kh«ng cã é cao râ rμng, gäi lμ tiõng éng hoæc t¹p m. 1.3. C c thuéc týnh c b n cña m thanh Nh ng m thanh cã týnh nh¹c îc x c Þnh bëi bèn thuéc týnh lμ : cao é, tr êng é, c êng é vμ m s¾c. Cao é : Lμ é vang cao hoæc thêp cña m thanh, phô thuéc vμo tçn sè dao éng cña vët thó rung. TÇn sè dao éng cμng nhiòu th m thanh cμng cao vμ ng îc l¹i. VÝ dô m thêp cña μn piano cã tçn sè kho ng 27,5 Hz (Hz lμ ch viõt t¾t cña Hertz, n vþ o tçn sè dao éng), m cao nhêt cña μn piano cã tçn sè lμ 4187 Hz. Tai ng êi cã thó nghe îc nh ng m thanh cã tçn sè dao éng tõ 25 Õn 4400 Hz. Tr êng é : Lμ é ng n dμi hoæc ng¾n cña m thanh, phô thuéc vμo thêi gian còng nh quy m«cña dao éng lóc m thanh b¾t Çu vang lªn. Ch¼ng h¹n, lóc b¾t Çu tçm c dao éng cña m thanh cμng réng th thêi gian t¾t dçn cña nã cμng dμi. MÆc dï é dμi ng¾n kh«ng lμm thay æi týnh chêt vët lý cña m thanh nh ng nã ãng mét vai trß hõt søc quan träng trong m nh¹c. C êng é : Lμ é vang to hoæc nhá cña m thanh, phô thuéc vμo tçm c dao éng cña nguån ph t m. Biªn é dao éng cμng lín th m thanh cμng to vμ ng îc l¹i. n vþ Ó o c êng é m thanh lμ Deciben (viõt t¾t lμ Db). Tuy nhiªn, trong m nh¹c, c êng é m thanh thay æi rêt nhanh, liªn tôc, thëm chý trong tõng nhþp còng cã m m¹nh, m nhñ nªn ng êi ta kh«ng dïng n vþ Db Ó diôn t c êng é mμ dïng c c ký hiöu nh p, mp, mf, f... m s¾c : Lμ mμu s¾c m thanh cña giäng h t mçi ng êi, cña c c nh¹c cô. Sù kh c nhau vò mμu s¾c cña m thanh îc t¹o ra bëi chêt liöu cña nguån ph t m, vët thó rung vμ bé céng h ëng... 9

2. hö thèng m thanh, tªn gäi, ký hiöu 2.1. HÖ thèng m thanh trong m nh¹c HÖ thèng m thanh Çy ñ trong m nh¹c gåm 88 m kh c nhau, tõ m thêp nhêt lμ m La ë qu ng t m cùc trçm (tçn sè dao éng kho ng 27,5 Hz) Õn m cao nhêt lμ m «ë qu ng t m thø n m (tçn sè dao éng kho ng 4187 Hz). 2.2. Tªn gäi c c bëc c b n Tªn gäi c c bëc c b n cña thang m trong m nh¹c gåm cã : «, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si. C c bëc c b n nμy øng víi c c phým tr¾ng trªn μn piano, chóng îc læp l¹i nhiòu lçn theo chu k kh«ng thay æi. C c bëc c b n cßn îc gäi lμ m (khi chóng vang thμnh m thanh) hoæc lμ nèt nh¹c (khi chóng n»m trªn b n nh¹c). Ó ph n biöt c c bëc cã tªn gièng nhau nh ng cao é kh c nhau, ng êi ta gäi chóng b»ng ký hiöu nh «1, Rª1, Mi1, «2, Rª2, Mi2... 2.3. KÝ hiöu c c bëc c b n Trong m nh¹c, c c bëc c b n «, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si cßn îc ghi b»ng c c ch La tinh. m La ë qu ng t m thø nhêt cã tçn sè dao éng lμ 440 Hz/gi y îc coi lμ m méu trong hö thèng c c m c b n. m La îc ghi b»ng ch A (ch Çu tiªn trong b ng ch c i), c c bëc c b n îc ký hiöu nh sau : B. La Si «Rª Mi Fa Sol A B C D E F G Mét sè n íc nh øc, Nga... l¹i ký hiöu m Si lμ ch H cßn m Si gi ng lμ ch 10

3. khu«ng nh¹c, kho nh¹c, nèt nh¹c 3.1. Khu«ng nh¹c vµ c c dßng kî phô Khu«ng nh¹c : Khu«ng nh¹c gåm n m dßng kî song song c ch Òu nhau, tªn cña chóng lμ 1, 2, 3, 4, 5 týnh tõ d íi lªn. Kho ng gi a hai dßng kî gçn nhau gäi lμ khe, tªn cña c c khe lμ 1, 2, 3, 4 týnh tõ d íi lªn. Dßng kî phô : Ó ghi c c m thanh cao h n hoæc thêp h n nh ng m n»m trªn khu«ng nh¹c. 3.2. Kho nh¹c Kho nh¹c lμ ký hiöu Æt ë Çu khu«ng nh¹c, Ó x c Þnh tªn nh ng nèt nh¹c trªn khu«ng. Cã ba lo¹i kho th êng dïng lμ kho Sol, kho Fa vμ kho «. Kho Sol : Kho Sol cã ký hiöu : Kho Sol îc b¾t Çu tõ dßng thø hai cña khu«ng nh¹c. X c Þnh nèt nh¹c trªn dßng kî thø hai lμ nèt Sol. Sol C c nèt c b n ë khu«ng nh¹c dïng kho Sol. Trong m nh¹c, kho Sol îc dïng th«ng dông nhêt. C c bμi h t th êng viõt trªn khu«ng nh¹c dïng kho Sol v giäng h t con ng êi phï hîp víi cao é ë khu 11

vùc nμy. Ngoμi ra, kho Sol cßn dïng cho mét sè nh¹c cô nh : flûte, oboe, clarinette, trumpet, violon, guitar... Kho Fa : Kho Fa cã ký hiöu : Kho Fa îc b¾t Çu tõ dßng kî thø t cña khu«ng nh¹c. X c Þnh nèt n»m trªn dßng kî thø t lμ nèt Fa (qu ng t m nhá). C c nèt c b n ë khu«ng nh¹c dïng kho Fa (qu ng t m nhá). Fa Kho Fa dïng Ó ghi nèt nh¹c cã m thanh trçm, mét sè nh¹c cô dïng kho Fa nh : fagotte, trombone, tuba, violoncell, contrebass... Th«ng th êng, viõt nh¹c cho piano ph i dïng hai khu«ng nh¹c víi hai kho Sol vμ Fa. Hai khu«ng nh¹c îc liªn kõt víi nhau b»ng mét dêu ngoæc ë Çu khu«ng, gäi lμ dêu c-c«-l t. Tr êng hîp kh c, cã thó c hai khu«ng cïng dïng kho Sol hoæc kho Fa. ViÕt cho hîp x íng bèn 4 bì, ph i dïng bèn khu«ng nh¹c viõt b»ng hai lo¹i kho Sol vμ Fa. Bèn khu«ng nh¹c îc liªn kõt víi nhau b»ng mét dêu mãc ë Çu khu«ng. 12

Kho «: Kho «cã 2 3 lo¹i kh c nhau, trong ã hay dïng lμ kho «Alto : Kho «Alto x c Þnh nèt n»m trªn dßng kî thø ba lμ nèt «1. C c nèt c b n trªn khu«ng nh¹c dïng kho «Alto (qu ng t m thø nhêt). Kho «dïng cho μn violon alto (viola). Ngoμi ba lo¹i kho trªn, cßn mét sè lo¹i kho Ýt dïng h n nh kho «Tenor ë dßng thø t, kho «Soprano ë dßng thø nhêt, kho «Mezzo Soprano ë dßng thø hai vμ kho «Bariton ë dßng thø n m. T ng quan cao é gi a 3 lo¹i kho th êng dïng : Dïng nèt «1 Ó so s nh t ng quan gi a ba lo¹i kho. Nèt «1 viõt trªn kho Sol lμ : Nèt «1 viõt trªn kho Fa lμ : Nèt «1 viõt trªn kho «Alto lμ : 3.3. Nèt nh¹c Nèt nh¹c lμ ký hiöu dïng Ó diôn t cao é vμ tr êng é cña m thanh. Nèt nh¹c cã thó n»m ë khu«ng nh¹c hoæc cã thó n»m trªn hay d íi dßng kî phô. Nèt nh¹c gåm phçn th n nèt, u«i nèt vμ mãc. Tuy nhiªn kh«ng ph i lo¹i nèt nμo còng cã ñ nh ng phçn ã. Th n nèt nh¹c : h nh bçu dôc ( Ó tr¾ng hoæc t«en), phçn nμy Ó x c Þnh cao é cña m thanh. 13

u«i nèt nh¹c : lμ mét v¹ch th¼ng tiõp xóc bªn ph i th n nèt nh¹c (tr êng hîp u«i quay lªn) hoæc tiõp xóc bªn tr i th n nèt nh¹c (tr êng hîp u«i quay xuèng). B n nh¹c cã mét bì, nh ng nèt nh¹c n»m tõ khe 2 trë xuèng, u«i nèt nh¹c quay lªn. Nh ng nèt nh¹c n»m tõ khe 3 trë lªn, u«i nèt nh¹c quay xuèng. Nèt nh¹c n»m ë dßng 3 u«i cã thó quay lªn hoæc xuèng. Mãc : Nèt nh¹c cã tõ mét Õn bèn nðt mãc. Dï u«i nèt quay lªn hay quay xuèng, c c nðt mãc bao giê còng ë bªn ph i u«i nèt nh¹c. Nèt trßn lμ tr êng hîp Æc biöt (chø cã th n nèt, kh«ng cã u«i nèt nh¹c). 3.4. Cao é cña m thanh Cao é (cßn gäi lμ é cao) lμ é vang lªn cao hoæc thêp cña m thanh, mét thuéc týnh c b n cña m nh¹c. Mèi t ng quan vò cao é cña c c m thanh lμ mét trong nh ng nh n tè quan träng nhêt Ó h nh thμnh giai iöu cña b n nh¹c. Cao é cña m thanh thó hiön b»ng vþ trý nèt nh¹c trªn khu«ng víi lo¹i kho cô thó. Cung vμ nöa cung lμ n vþ Ó so s nh sù t ng quan vò cao é gi a c c m. Cung : Lμ kho ng c ch réng nhêt vò cao é gi a hai bëc c b n liòn kò (cßn gäi lμ nguyªn cung hoæc toμn cung). KÝ hiöu mét cung lμ. Trong c c bëc c b n, nh ng m c ch nhau mét cung lμ «Rª, Rª Mi, Fa Sol, Sol La vμ La Si. Nöa cung : Lμ kho ng c ch hñp nhêt vò cao é gi a hai bëc c b n liòn kò. KÝ hiöu nöa cung lμ. Trong c c bëc c b n, nh ng m c ch nhau nöa cung lμ Mi Fa vμ Si «. Kho ng c ch vò cao é gi a c c m c b n : 14

3.5. Tr êng é cña m thanh Tr êng é lμ é ng n dμi hoæc ng¾n cña m thanh. Cao é vμ tr êng é lμ hai thuéc týnh c b n nhêt trong m nh¹c. Trong mét t c phèm m nh¹c cã sù chuyón tiõp gi a nh ng tr êng é kh c nhau cña m thanh, t¹o thμnh nhãm nhþp iöu. C c nhãm nhþp iöu nμy khi liªn kõt l¹i sï h nh thμnh lo¹i nhþp cña t c phèm m nh¹c. ThÓ hiön tr êng é cña m thanh b»ng c c h nh nèt nh¹c. n vþ o tr êng é trong m nh¹c lμ nhþp vμ ph ch. C c lo¹i h nh nèt nh¹c : Nèt trßn : Nèt tr¾ng : Nèt en : Nèt mãc n : Nèt mãc kðp : Nèt mãc tam : Nèt mãc tø : Sù t ng quan gi a c c h nh nèt : Nèt trßn (ký hiöu Ó ghi tr êng é lín nhêt) : Nèt tr¾ng (tr êng é b»ng nöa nèt trßn) : Nèt en (tr êng é b»ng nöa nèt tr¾ng) : Nèt mãc n (tr êng é b»ng nöa nèt en) : Nèt mãc kðp (tr êng é b»ng nöa nèt mãc n) : Nèt mãc tam (tr êng é b»ng nöa nèt mãc kðp) : Nèt mãc tø (tr êng é b»ng nöa nèt mãc tam) : Tæng hîp sù t ng quan gi a c c h nh nèt : HoÆc bióu thþ b»ng s å : 15

Hai hay nhiòu nèt mãc cã cïng é dμi øng c¹nh nhau cã thó dïng v¹ch ngang nèi u«i cïng víi nhau. VÝ dô : îc viõt lμ îc viõt lμ îc viõt lμ îc viõt lμ 4.1. C c qu ng t m 4. C c qu ng t m, hö thèng b nh qu n B y bëc c b n «, Rª, Mi, Pha, Sol, La, Si îc læp l¹i theo chu k trong toμn bé thang m cña hö thèng m nh¹c. Kho ng c ch gi a hai m cã tªn gièng nhau sau mçi chu k ( «1 «2 hoæc Mi1 Mi2) gäi lμ qu ng t m. Toμn bé thang m gåm b y qu ng t m Çy ñ vμ hai qu ng t m thiõu ë hai Çu cña thang m. C c qu ng t m týnh tõ thêp lªn cao cã tªn gäi nh sau : Qu ng t m cùc trçm (thiõu) Qu ng t m trçm Qu ng t m lín Qu ng t m nhá Qu ng t m thø nhêt Qu ng t m thø hai Qu ng t m thø ba Qu ng t m thø t Qu ng t m thø n m (thiõu) VÞ trý c c qu ng t m trªn μn piano : 16

4.2. HÖ thèng b nh qu n Trong m nh¹c, mçi qu ng t m îc chia lμm 12 phçn Òu nhau, lμ 12 nöa cung. ã lμ hö thèng b nh qu n (cßn gäi lμ hö iòu hoμ). Nh vëy qu ng t m cã 12 m víi é cao kh c nhau, gåm c c m c b n vμ c c bëc chuyón ho. VÝ dô : 5.1. C c bëc chuyón ho 5. dêu ho, trïng m Trong hö thèng m nh¹c, c c bëc c b n Òu cã thó n ng cao hoæc h¹ thêp nöa cung hoæc mét cung. Nh ng m îc n ng cao hoæc h¹ thêp nh vëy gäi lμ nh ng bëc chuyón ho. Trªn μn piano, phým tr¾ng lμ c c bëc c b n, phým en lμ c c bëc chuyón ho. 5.2. DÊu ho Khi mét m îc n ng cao lªn nöa cung gäi lμ Th ng (ký hiöu #), nõu n ng cao lªn mét cung gäi lμ th ng kðp (ký hiöu x). Khi mét m h¹ thêp xuèng nöa cung gäi lμ Gi ng (ký hiöu b), nõu h¹ thêp xuèng mét cung gäi lμ gi ng kðp (ký hiöu bb). VÝ dô : C c bëc chuyón ho îc gäi theo tªn cña c c bëc c b n cïng víi c c ký hiöu th ng, gi ng. 17

Nèt nh¹c ang th ng hoæc gi ng, nõu muèn trë l¹i é cao c b n, ph i dïng dêu hoμn (cßn gäi lμ dêu b nh). VÝ dô : VÝ dô kh c : C c ký hiöu th ng, gi ng, th ng kðp, gi ng kðp, hoμn gäi lμ c c dêu ho. Ó viõt tªn nèt nh¹c b»ng ch c i La-tinh cã dêu th ng, gi ng, khi ã dêu th ng îc thay b»ng ch is, th ng kðp thay b»ng isis, gi ng thay b»ng es, gi ng kðp thay b»ng eses. VÝ dô : ViÕt äc Tr êng hîp Æc biöt Cis Dis Gis Es As Des Disis Gisis Geses Eses Ases «th ng Rª th ng Son th ng Mi gi ng La gi ng Rª gi ng Rª th ng kðp Son th ng kðp Son gi ng kðp Mi gi ng kðp La gi ng kðp Nèt nh¹c viõt b»ng nguyªn m (A, E) th bá ch e thø nhêt trong côm es cho dô äc. Nèt nh¹c viõt b»ng nguyªn m (A, E) th bá ch e thø nhêt trong côm eses cho dô äc 5.3. Ho bióu vµ dêu ho bêt th êng Ho bióu : Lµ mét hoæc mét sè dêu ho n»m cè Þnh ë Çu khu«ng nh¹c (bªn ph i kho nh¹c). Ho bióu bao giê còng cïng lo¹i hoæc lµ dêu th ng hoæc lµ dêu gi ng, chóng xuêt hiön theo mét thø tù nhêt Þnh vµ cã hiöu lùc trong suèt b n nh¹c. 18

Bμi h t cã ho bióu mét dêu gi ng : Chó Õch con H i nhanh Vui Nh¹c vμ lêi : Phan nh n Bμi h t cã ho bióu ba dêu th ng : Con chim non Nh¹c vμ lêi : Lý Träng 19

VÝ dô bμi h t cã ho bióu mét dêu th ng : Õm sao (TrÝch) Võa ph i NhÞp nhμng Nh¹c vμ lêi : V n Chung DÊu ho bêt th êng : Lμ nh ng dêu ho xuêt hiön tr íc c c nèt nh¹c. DÊu ho bêt th êng cã hiöu lùc víi nèt ã vμ nh ng nèt cïng cao é øng sau nã trong «nhþp. DÊu ho bêt th êng kh«ng cã hiöu lùc víi nèt cao h n (hoæc thêp h n) qu ng t m øng sau nã trong «nhþp. NÕu muèn, nh ng nèt ã còng ph i viõt thªm dêu ho. VÝ dô : DÊu ho bêt th êng cßn cã hiöu lùc víi c nèt nh¹c ë nhþp sau, trong tr êng hîp nã îc nèi víi nèt nh¹c bþ ho ë nhþp tr íc. VÝ dô : 20

VÝ dô : Hån nhiªn Trong s ng B c Hå ng êi cho em têt c Nh¹c : Hoµng Long Hoµng L n Lêi : Pháng th Phong Thu 5.4. Trïng m C c m cã é cao b»ng nhau nh ng kh c nhau vò c ch viõt gäi lμ trïng m. HÖ thèng b nh qu n chia qu ng t m thμnh 12 nöa cung b»ng nhau nªn ë cïng mét bëc chuyón ho nã cã thó lμ m n ng cao cña bëc c b n ë d íi nã nöa cung mμ còng cã thó lμ m h¹ thêp cña bëc c b n ë trªn nã nöa cung. Trïng m cã thó x y ra gi a mét bëc c b n vμ mét bëc chuyón ho. VÝ dô : 21

Trïng m cã thó x y ra gi a hai bëc chuyón ho. VÝ dô : 6.1. DÊu læng 6. DÊu læng, dêu t ng tr êng é DÊu læng lμ ký hiöu chø sù ngõng vang cña m thanh. é dμi cña dêu læng t ng ng nh é dμi cña h nh nèt. VÝ dô : DÊu læng trßn cã thêi gian yªn læng b»ng thêi gian ng n cña nèt trßn : DÊu læng tr¾ng cã thêi gian yªn læng b»ng thêi gian ng n cña nèt tr¾ng : DÊu læng en cã thêi gian yªn læng b»ng thêi gian ng n cña nèt en : DÊu læng n cã thêi gian yªn læng b»ng thêi gian ng n cña nèt mãc n : DÊu læng kðp cã thêi gian yªn læng b»ng thêi gian ng n cña nèt mãc kðp : DÊu læng tam cã thêi gian yªn læng b»ng thêi gian ng n cña nèt mãc tam : 22

VÝ dô vò b n nh¹c cã dêu læng : NhÝ nh nh Chim chých b«ng Nh¹c : V n Dung Lêi : Th NguyÔn ViÕt B nh 6.2. DÊu t ng tr êng é DÊu nèi : DÊu nèi lμ h nh vßng cung nèi nh ng nèt n»m c¹nh nhau cã cïng cao é. Tr êng é cña nhãm b»ng tæng tr êng é c c nèt trong nhãm. VÝ dô : C ch viõt dêu nèi : ChiÒu cong xuèng cña dêu nèi ë giai iöu th êng ng îc víi u«i nèt. NÕu trªn khu«ng nh¹c cã hai bì, chiòu cong xuèng cña dêu nèi ë mçi bì cïng h íng víi u«i nèt. VÝ dô : 23

DÊu chêm d«i : Lμ dêu chêm Æt ë bªn ph i th n nèt nh¹c, dêu chêm d«i lμm t ng thªm mét nöa gi trþ tr êng é cña nèt nh¹c ã. VÝ dô : VÝ dô : Hån nhiªn NhÝ nh nh i häc vò Nh¹c vμ lêi : Hoµng Long Hoµng L n nhµ Ngoμi ra cßn cã dêu chêm d«i kðp (hai dêu chêm d«i). DÊu chêm d«i thø hai lμm t ng thªm mét nöa gi trþ tr êng é cña dêu chêm d«i Çu. VÝ dô : DÊu chêm d«i vμ dêu chêm d«i kðp cßn îc dïng víi dêu læng. VÝ dô sau cã dêu chêm d«i dïng cho nèt nh¹c vμ dêu læng : 24

DÊu miôn nhþp : DÊu nμy lμm t ng thªm tr êng é cña nèt nh¹c mét c ch tù do, tuú theo týnh chêt cña t c phèm vμ c m nhën cña ng êi bióu diôn. VÝ dô : Em lμ b«ng hång nhá T nh c m Trong s ng Nh¹c vμ lêi : TrÞnh C«ng S n DÊu miôn nhþp cßn cã thó dïng víi dêu læng. VÝ dô : 25

7. Mét sè dêu viõt t¾t 7.1. DÊu nh¾c l¹i DÊu nh¾c l¹i viõt b»ng ký hiöu : : DÊu nμy dïng Ó nh¾c l¹i mét o¹n nh¹c hoæc toμn bé b n nh¹c. VÝ dô : Nhí n B c Thong th Nh¹c vμ lêi : Phan Huúnh ióu DÊu ho bêt th êng kh«ng cã hiöu lùc víi nèt cao h n (hoæc thêp h n) qu ng t m øng sau nã trong «nhþp. NÕu muèn, nh ng nèt ã còng ph i viõt thªm dêu ho. VÝ dô : DÊu ho bêt th êng cßn cã hiöu lùc víi c nèt nh¹c ë nhþp sau, trong tr êng hîp nã îc nèi víi nèt nh¹c bþ ho ë nhþp tr íc. VÝ dô : 26

NÕu cuèi o¹n nh¹c ë lçn nh¾c l¹i cã sù thay æi so víi lçn Çu, ng êi ta dïng dêu ngoæc vu«ng víi sè 1 cho lçn diôn Çu. Khi nh¾c l¹i lçn thø 2 sï bá o¹n nh¹c trong ngoæc vu«ng 1, Ó vμo tiõp o¹n nh¹c ë ngoæc vu«ng thø 2. VÝ dô : Hoμ b nh cho bð Võa ph i NhÞp nhμng Nh¹c vμ lêi : Huy Tr n Ch u vén nhí tr êng mçm non Nh¹c vμ lêi : Hoµng L n Ca khóc cã nhiòu lêi, cã thó dïng 3 hay 4 ngoæc vu«ng, c ch nh¾c l¹i theo nguyªn t¾c nh trªn. Khi cçn nh¾c l¹i nhþp nμo ã vμi lçn, dïng dêu VÝ dô khi viõt : 27

CÇn thùc hiön lμ : 7.2. DÊu Segno vµ dêu Coda DÊu Segno (cßn gäi lμ dêu håi) viõt b»ng ký hiöu DÊu nμy cã t c dông t ng ng dêu nh¾c l¹i. DÊu Segno th êng dïng trong nh ng t c phèm cã h nh thøc lín hoæc dïng víi o¹n nh¹c cã khu«n khæ lín h n so víi dêu nh¾c l¹i. Ph i Æt dêu Segno ë hai Çu cña o¹n nh¹c cçn nh¾c l¹i. VÝ dô : Gäi b ím Vui H i nhanh Nh¹c vμ lêi : µo Ngäc Dung ë 28

Cã t c phèm gåm ba phçn, nõu kh«ng muèn chðp l¹i phçn thø ba (v læp l¹i gièng phçn Çu), cçn viõt fine (hõt) ë cuèi phçn thø nhêt, viõt Da capo al fine ë cuèi phçn thø hai. VÝ dô : DÊu Coda (nghüa lμ kõt thóc) viõt b»ng ký hiöu: DÊu Coda th êng i kìm víi dêu håi. B n nh¹c cã dêu Coda vμ dêu håi îc tr nh bμy theo tr nh tù sau : Tr nh bμy tõ Çu Õn dêu håi thø hai. Nh¾c l¹i tõ dêu håi thø nhêt Õn dêu Coda thø nhêt. Kh«ng tr nh bμy o¹n tõ dêu Coda thø nhêt Õn dêu Coda thø hai. Tr nh bμy tiõp tõ dêu Coda thø hai Õn hõt. 7.3. DÊu chuyón qu ng t m DÊu chuyón qu ng t m dïng b»ng ký hiöu 8 va... DÊu chuyón qu ng t m ghi mét o¹n nh¹c cçn a lªn cao hoæc h¹ thêp xuèng mét qu ng t m. Dïng dêu nμy sï tr nh ph i viõt nhiòu dßng kî phô, g y khã kh n khi äc nèt nh¹c. : Khi a lªn mét qu ng t m, ký hiöu viõt phýa trªn khu«ng nh¹c. VÝ dô khi viõt CÇn thùc hiön lμ : 29

Khi a xuèng mét qu ng t m, ký hiöu viõt phýa d íi khu«ng nh¹c. VÝ dô khi viõt : CÇn thùc hiön lμ : 7.4. C ch ghi nh¹c hai bì Ngoμi nh ng b n nh¹c, bμi h t chø cã mét bì, cßn cã lo¹i bμi nhiòu bì, trong ã n gi n nhêt lμ bμi hai bì. Cã thó ghi c c bì trªn khu«ng nh¹c b»ng hai c ch : u«i nèt nh¹c cña hai bì quay cïng chiòu. Th êng p dông víi bμi cã bì trªn lu«n cao h n bì d íi. VÝ dô : Nh¹c rõng (TrÝch) Nh¹c vμ lêi : Hoµng ViÖt u«i nèt nh¹c cña hai bì quay ng îc chiòu. Th êng p dông víi bμi cã týnh chêt phøc iöu (hai giai iöu éc lëp vò tiõt têu) hoæc ë bì d íi «i khi cã nèt cao h n bì trªn. VÝ dô : 30

a) C u hái 1. Tr nh bμy kh i niöm vò m nh¹c? C u hái vμ bμi tëp 2. m thanh dïng trong m nh¹c cã nh ng thuéc týnh nμo? 3. HÖ thèng m thanh Çy ñ trong m nh¹c gåm bao nhiªu m? 4. KÓ tªn c c bëc c b n trong m nh¹c? 5. C c bëc c b n îc ghi b»ng nh ng ch c i nμo? 6. Tr nh bμy cêu t¹o cña khu«ng nh¹c vμ c c dßng kî phô? 7. Giíi thiöu nh ng lo¹i kho th êng dïng trong m nh¹c? 8. T¹i sao c c bμi h t th êng ghi b»ng kho Sol? 9. Kho Fa dïng cho nh ng nh¹c cô nμo? 10. Tr nh bμy kho ng c ch vò cao é gi a c c m c b n? 11. ThÕ nμo gäi lμ qu ng t m? 12. Cã bao nhiªu qu ng 8 trong thang m Çy ñ? Tªn cña c c qu ng t m? 13. ThÕ nμo lμ hö thèng b nh qu n? 14. KÓ tªn c c lo¹i dêu ho? 15. H y gi i thých vò hiöu lùc cña dêu ho bêt th êng? 16. Ho bióu lμ g? 17. ThÕ nμo lμ trïng m? Nªu vý dô? 18. DÊu læng lμ g? Nªu vý dô? 19. KÓ tªn c c lo¹i dêu lμm t ng tr êng é? 20. DÊu chuyón qu ng 8 cã t c dông g? b) Bμi tëp viõt 1. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho Sol c c nèt tõ «1 Õn Mi2, víi tr êng é lμ nèt en. 2. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho Fa c c nèt tõ Sol qu ng t m lín Õn «1, víi tr êng é lμ nèt mãc n. 3. ChuyÓn giai iöu sau thêp xuèng qu ng 8 vμ viõt ë kho Fa. 4. ViÕt c c m trïng víi nh ng m sau. 31

5. ViÕt l¹i giai iöu sau cho óng víi cao é thùc tõ. 6. ViÕt l¹i giai iöu sau cho óng víi cao é thùc tõ. c) Bμi tëp trªn μn 1. Thùc hiön trªn μn piano hoæc μn phým iön tö nðt nh¹c sau. 2. Thùc hiön trªn μn piano hoæc μn phým iön tö nðt nh¹c sau. H íng dén tù häc H íng dén tr lêi c u hái C u 1. Tr nh bμy kh i niöm vò m nh¹c? m nh¹c lμ nghö thuët dïng m thanh vμ nhþp iöu Ó diôn t t t ëng vμ t nh c m cña con ng êi. C u 2. m thanh dïng trong m nh¹c cã nh ng thuéc týnh nμo? m thanh dïng trong m nh¹c cã bèn thuéc týnh lμ : cao é, tr êng é, c êng é vμ m s¾c. C u 3. HÖ thèng m thanh Çy ñ trong m nh¹c gåm bao nhiªu m? Gåm 88 m. C u 4. KÓ tªn c c bëc c b n trong m nh¹c? «, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si. C u 5. C c bëc c b n îc ghi b»ng nh ng ch c i nμo? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn äc gi o tr nh ë môc 2.3. C u 6. Tr nh bμy cêu t¹o cña khu«ng nh¹c vμ c c dßng kî phô? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn äc gi o tr nh ë môc 3.1. C u 7. Giíi thiöu nh ng lo¹i kho th êng dïng trong m nh¹c? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 3.2. C u 8. T¹i sao c c bμi h t th êng ghi b»ng kho Sol? 32

C c bμi h t th êng viõt trªn khu«ng nh¹c dïng kho Sol v giäng h t con ng êi phï hîp víi cao é ë khu vùc nμy.? C u 9. Kho Fa dïng cho nh ng nh¹c cô nμo? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn äc gi o tr nh ë môc 3.2. C u 10. Tr nh bμy kho ng c ch vò cao é gi a c c m c b n? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn äc gi o tr nh ë môc 3.4. C u 11. ThÕ nμo gäi lμ qu ng t m? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn äc gi o tr nh ë môc 4.1. C u 12. Cã bao nhiªu qu ng 8 trong thang m Çy ñ? Tªn cña c c qu ng t m Ó tr lêi c u hái nμy, cçn äc gi o tr nh ë môc 4.1. C u 13. ThÕ nμo lμ hö thèng b nh qu n? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn äc gi o tr nh ë môc 4.2. C u 14. KÓ tªn c c lo¹i dêu ho? C c ký hiöu th ng, gi ng, th ng kðp, gi ng kðp, hoμn gäi lμ c c dêu ho. C u 15. H y gi i thých vò hiöu lùc cña dêu ho bêt th êng? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 5.3. C u 16. Ho bióu lμ g? Ho bióu lμ mét hoæc mét sè dêu ho n»m cè Þnh Çu khu«ng nh¹c (bªn ph i kho nh¹c). Ho bióu bao giê còng cïng lo¹i hoæc lμ dêu th ng hoæc lμ dêu gi ng, chóng xuêt hiön theo mét thø tù nhêt Þnh vμ cã hiöu lùc trong suèt b n nh¹c. C u 17. ThÕ nμo lμ trïng m? Nªu vý dô? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 5.4. C u 18. DÊu læng lμ g? Nªu vý dô? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 6.1. C u 19. KÓ tªn c c lo¹i dêu lμm t ng tr êng é? Gåm cã dêu nèi, dêu chêm d«i vμ dêu miôn nhþp. Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 6.2. C u 20. DÊu chuyón qu ng 8 cã t c dông g? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn äc gi o tr nh ë môc 7.3. H íng dén lμm bμi tëp viõt Bμi tëp 1. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho Sol c c nèt tõ «1 Õn Mi2, víi tr êng é lμ nèt en. Ó lμm bμi tëp nμy, ng êi häc cçn n¾m îc vþ trý c c nèt tõ «1 Õn Mi2 trªn khu«ng nh¹c dïng kho Sol. L u ý khi u«i nèt nh¹c quay lªn, u«i nèt ch¹m vμo bªn ph i th n nèt. Khi u«i nèt nh¹c quay xuèng, u«i nèt ch¹m vμo bªn tr i th n nèt. 33

Bμi tëp 2. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho Fa c c nèt tõ Sol qu ng t m lín Õn «1, víi tr êng é lμ nèt mãc n. Ó lμm bμi tëp nμy, ng êi häc cçn n¾m îc vþ trý c c nèt tõ Sol qu ng t m lín Õn «1 trªn khu«ng nh¹c dïng kho Fa. L u ý viõt óng u«i vμ mãc n. Bμi tëp 1 vμ 2. H íng dén thùc hμnh bμi tëp trªn μn Môc tiªu cña bμi tëp kh«ng ph i Ó luyön kü thuët mμ Ó ng êi häc hióu vò c ch thó hiön cao é vμ tr êng é trong m nh¹c. Ó thùc hiön 2 bμi tëp nμy, ng êi häc cçn äc tªn c c nèt trªn khu«ng nh¹c. μn giai iöu tõng chuçi m ng¾n, thùc hiön chëm kõt hîp äc tªn nèt nh¹c. Dï kh«ng nh»m luyön tëp kü thuët nh ng cçn bêm ngãn tay hîp lý, ng êi häc cã thó viõt thø tù ngãn tay d íi c c nèt nh¹c. μn giai iöu c nðt nh¹c. TËp giai iöu víi tèc é h i nhanh. 34

Ch ng II TiÕt têu, nhþp Môc tiªu Cung cêp cho ng êi häc nh ng kiõn thøc : TiÕt têu, tr êng é c b n vµ tr êng é tù do. Träng m, tiõt nhþp, lo¹i nhþp, v¹ch nhþp, nhþp lêy µ. NhÞp n, nhþp phøc, nhþp biõn æi. o ph ch, nghþch ph ch. NhÞp é, c ch nh nhþp. 1. tiõt têu, tr êng é c b n vμ tr êng é tù do 1.1. TiÕt têu TiÕt têu lμ sù t ng quan vò tr êng é cña c c m thanh nèi tiõp nhau. Trong m nh¹c cã sù lu n phiªn tr êng é cña m thanh, ã lμ sù phèi hîp cña c c m thanh cã tr êng é kh c nhau. Khi liªn kõt víi nhau theo mét thø tù nhêt Þnh, tr êng é cña m thanh t¹o ra nhãm tiõt têu (cßn gäi lμ h nh tiõt têu). H nh tiõt têu lμ êng nðt tiªu bióu vò tr êng é cña t c phèm m nh¹c. 35

VÝ dô : NhÞp i KhoÎ Bμi ca i häc Nh¹c vμ lêi : Phan TrÇn B ng H nh tiõt têu cña b n nh¹c trªn lμ : 1.2. Tr êng é c b n vµ tr êng é tù do NÕu nèt en îc chia thμnh 2 nèt mãc n, ã lμ tr êng é c b n. NÕu nèt en îc chia thμnh 3 nèt mãc n (ng n dμi Òu nhau), ã lμ tr êng é tù do. T ng tù víi c c lo¹i tr êng é kh c. Tr êng é c b n : Mét nèt trßn ng n dμi b»ng hai nèt tr¾ng hoæc bèn nèt en... 36

Tr êng é tù do : Lμ nh ng tr êng é îc t¹o nªn do sù ph n chia kh c víi tr êng é c b n. Ta th êng gæp c c h nh thøc ph n chia tù do sau : + Chïm ba : nèt nh¹c îc chia lμm ba phçn Òu nhau. VÝ dô : Nèt tr¾ng chia thμnh ba nèt en : VÝ dô : NhÑ nhμng Nh chim u phiòn Nh¹c vμ lêi : TrÞnh C«ng S n Nèt en chia thμnh ba nèt mãc n : VÝ dô : Serenade 3 F. Shubert Nèt mãc n chia thμnh ba nèt mãc kðp : 37

+ Chïm n m : nèt nh¹c îc chia lμm n m phçn Òu nhau. VÝ dô : Nèt tr¾ng chia thμnh n m nèt mãc n : Nèt en chia thμnh n m nèt mãc kðp : Mét sè b n nh¹c cßn dïng c c chïm 6, 7, 8... Tuy nhiªn ã lμ c c tr êng hîp hiõm gæp. 2. träng m, tiõt nhþp, lo¹i nhþp, v¹ch nhþp, 2.1. Träng m vµ tiõt nhþp nhþp lêy μ Trong tiõt têu cña t c phèm m nh¹c, cã mét sè m îc vang lªn víi c êng é lín h n, næi bët h n, ã lμ träng m. Nh ng tr êng é cã thêi gian b»ng nhau gi a hai träng m nèi tiõp, ã lμ tiõt nhþp (cßn gäi lμ nhþp). Trong mçi nhþp, chø cã mét träng m. Trong nhþp, nh ng tr êng é b»ng nhau cã träng m vμ kh«ng cã träng m, ã lμ ph ch. Ph ch cã träng m gäi lμ ph ch m¹nh, ph ch kh«ng cã träng m gäi lμ ph ch m¹nh võa hoæc ph ch nhñ. CÇn hióu vò ph ch vμ nhþp nh sau : Ph ch vμ nhþp lμ n vþ o tr êng é trong m nh¹c. Ph ch lμ kho ng thêi gian tr«i qua gi a hai tiõng gâ liòn kò. NhÞp lμ kho ng thêi gian tr«i qua gi a hai ph ch m¹nh liòn kò. é dμi cña ph ch vμ nhþp thay æi tuú thuéc vμo tèc é cña tõng b n nh¹c. 2.2. Lo¹i nhþp vµ v¹ch nhþp Lo¹i nhþp îc ký hiöu b»ng sè chø nhþp. Sè chø nhþp îc Æt sau kho nh¹c vμ ho bióu (nõu cã). Sè chø nhþp gåm hai ch sè, sè bªn trªn chø sè ph ch cã trong mçi nhþp, sè bªn d íi chø tr êng é mçi ph ch b»ng mét phçn mêy cña nèt trßn. Mét sè lo¹i nhþp th êng gæp : 38

NhÞp 2 : NhÞp 2 4 4 cã hai ph ch, mçi ph ch cã tr êng é b»ng mét nèt en (nèt en cã tr êng é b»ng mét phçn t nèt trßn). NhÞp 2 4 m¹nh, ph ch 2 lμ ph ch nhñ. VÝ dô : cã ph ch 1 lμ ph ch Móa vui Vui Rén rμng Nh¹c vμ lêi : L u H u Ph íc NhÞp 3 : NhÞp 3 4 4 cã ba ph ch, mçi ph ch cã tr êng é b»ng mét nèt en. NhÞp cã ph ch 1 lμ ph ch m¹nh, ph ch 2 vμ 3 lμ ph ch nhñ. VÝ dô : 3 4 Bôi phên Võa ph i Tha thiõt Nh¹c vμ lêi : Vò hoµng lª v n léc 39

NhÞp 4 (cßn îc viõt lμ C) : NhÞp 4 4 4 cã bèn ph ch, mçi ph ch cã tr êng é b»ng mét nèt en. NhÞp 4 4 cã ph ch 1 lμ ph ch m¹nh, ph ch 3 lμ ph ch m¹nh võa, ph ch 2 vμ 4 lμ ph ch nhñ. VÝ dô : íc m ThiÕt tha, tr u mõn Nh¹c : Trung quèc Lêi ViÖt : An Hoµ 40

NhÞp 2 : NhÞp 2 8 8 cã hai ph ch, mçi ph ch cã tr êng é b»ng mét nèt mãc n (nèt mãc n cã tr êng é b»ng mét phçn t m cña nèt trßn). NhÞp 8 2 cã ph ch 1 lμ ph ch m¹nh, ph ch 2 lμ ph ch nhñ. VÝ dô : BÐ quðt nhμ Vui DÝ dám Nh¹c vμ lêi : Hµ øc hëu nhµ. Mét...... nhµ NhÞp 3 : NhÞp 3 8 8 cã ba ph ch, mçi ph ch cã tr êng é b»ng mét nèt mãc n. Ph ch 1 lμ ph ch m¹nh, ph ch 2 vμ 3 lμ ph ch nhñ. VÝ dô : Tre ngμ bªn L ng B c Tha thiõt Nh¹c vμ lêi : Hµn Ngäc BÝch 41

NhÞp 6 : NhÞp 6 8 8 cã s u ph ch, mçi ph ch cã tr êng é b»ng mét nèt mãc n. NhÞp 8 6 cã ph ch 1 lμ ph ch m¹nh, ph ch 4 lμ ph ch m¹nh võa, cßn l¹i lμ ph ch nhñ. VÝ dô : ChØ cã mét trªn êi NhÑ nhμng T nh c m Nh¹c : Tr ng Quang Lôc Lêi : Th Liªn X«(cò) 42

NhÞp 2 (cßn îc viõt lμ C) : NhÞp 2 2 2 cã hai ph ch, mçi ph ch cã tr êng é b»ng mét nèt tr¾ng (nèt tr¾ng cã tr êng é b»ng mét phçn hai cña nèt trßn). NhÞp 2 2 cã ph ch 1 lμ ph ch m¹nh, ph ch 2 lμ ph ch nhñ. 43

VÝ dô : H i nhanh Nô c êi Nh¹c Nga Pháng dþch lêi : ph¹m tuyªn 44

Trªn khu«ng nh¹c, nhþp cã thó îc gäi lμ «nhþp. C c «nhþp îc ph n c ch nhau b»ng nh ng v¹ch th¼ng øng trªn khu«ng nh¹c gäi lμ v¹ch nhþp (hoæc g¹ch nhþp). Nh ng nèt nh¹c n»m s t sau v¹ch nhþp bao giê còng lμ ph ch m¹nh. Trong b n nh¹c cßn sö dông hai v¹ch nhþp øng s t nhau, gäi lμ v¹ch kðp (hoæc v¹ch nhþp «i). V¹ch kðp cã hai lo¹i. V¹ch kðp cã hai nðt kh«ng t«ëm, dïng trong c c tr êng hîp : + Thay æi nhþp. VÝ dô : Hoa th m b ím l în D n ca quan hä B¾c Ninh + Thay æi kho. VÝ dô : + Ng n c ch c c qu ng, hîp m. VÝ dô : + ChuyÓn sang o¹n nh¹c míi. VÝ dô : 45

Vò khóc Napoli Trai - cèp - xki V¹ch kðp cã mét nðt t«ëm, dïng trong c c tr êng hîp : + i cïng dêu nh¾c l¹i hoæc dêu håi. VÝ dô : + KÕt thóc t c phèm. 2.3. NhÞp lêy µ NhÞp më Çu cña b n nh¹c kh«ng ñ sè ph ch theo quy Þnh cña sè chø nhþp, gäi lμ nhþp lêy μ. Mét sè c ch tr nh bμy b n nh¹c cã nhþp lêy μ : B n nh¹c cã nhþp lêy μ th nhþp kõt thóc sï kh«ng ñ sè ph ch, tæng sè ph ch ë nhþp lêy μ vμ nhþp kõt thóc sï b»ng mét nhþp Çy ñ. VÝ dô : Tr êng em Vui NhÞp nhμng Nh¹c vμ lêi : Ph¹m øc Léc 46

Thªm dêu læng vμo nhþp më Çu, h nh thøc lμ nhþp ñ sè ph ch nh ng thùc chêt lμ nhþp lêy μ. VÝ dô : Nh ng b«ng hoa nh ng bμi ca T i vui N o nøc Nh¹c vμ lêi : Hoµng Long NhiÒu t c phèm ( Æc biöt lμ ca khóc) cã nhþp lêy μ nh ng nhþp kõt thóc vén ñ tr êng é. Trong b n nh¹c, nhþp duy nhêt cã thó thiõu tr êng é, ã lμ nhþp më Çu. 47

VÝ dô : Vui Tha thiõt Em vén nhí tr êng x a Nh¹c vμ lêi : Thanh S n 48

3. nhþp n, nhþp phøc, nhþp biõn æi 3.1. NhÞp n vµ c ch ph n nhãm tr êng é NhÞp n lμ nh ng lo¹i nhþp cã mét, hai hoæc ba ph ch, trong ã chø cã mét ph ch m¹nh (träng m). + Nh ng nhþp cã mét ph ch : 1 2, 1 4, 1 8. + Nh ng nhþp cã hai ph ch : 2 2 2,,. 2 4 8 + Nh ng nhþp cã ba ph ch : 3 3 3,,. 2 4 8 Tr êng é c c nèt nh¹c trong mçi nhþp îc liªn kõt víi nhau thμnh nhãm gäi lμ ph n nhãm tr êng é. Ph n nhãm tr êng é lμ sù ph n chia c c nèt trong nhþp thμnh tõng nhãm cho phï hîp víi c cêu cña lo¹i nhþp, th êng dïng cho nh¹c kh«ng lêi. Ph n nhãm tr êng é sï lμm cho ng êi bióu diôn dô dμng trong viöc thó hiön t c phèm. èi víi c c lo¹i nhþp n, c c nèt thuéc tõng ph ch ph i îc tëp hîp l¹i thμnh tõng nhãm t ch rêi nhau. Nh vëy trong nhþp cã bao nhiªu ph ch th sï cã bêy nhiªu nhãm tr êng é. VÝ dô : 3.2. NhÞp phøc vµ c ch ph n nhãm tr êng é NhÞp phøc îc h nh thμnh trªn c së liªn kõt hai hay nhiòu nhþp n cïng lo¹i. Do vëy sè l îng ph ch m¹nh ë nhþp phøc sï t ng ng víi sè nhþp n cã trong thμnh phçn cña nã. Träng m cña nhþp n thø nhêt lμ ph ch m¹nh cßn c c träng m ë c c nhþp n kõ tiõp lμ ph ch m¹nh võa. Mét sè lo¹i nhþp phøc th êng gæp : ( + ) 4 4 2 4 2 4 49

( + ) 8 6 8 3 8 3 ( + + ) 8 9 8 3 8 3 8 3 C ch ph n nhãm tr êng é ë nhþp phøc lμ : mçi nhþp n trong ã îc liªn kõt thμnh mét nhãm riªng. VÝ dô : 3.3. NhÞp hçn hîp vµ c ch ph n nhãm tr êng é NhÞp hçn hîp lμ lo¹i nhþp îc h nh thμnh bëi sù kõt hîp hai hay nhiòu lo¹i nhþp n kh c nhau. VÝ dô : ( + ) 5 4 2 4 3 4 ( + ) 5 4 3 4 2 4 ( + ) 8 5 8 2 8 3 Träng m trong lo¹i nhþp hçn hîp ph n bè kh«ng Òu, phô thuéc vμo träng m cña tõng lo¹i nhþp n trong ã. Träng m cña nhþp n thø nhêt lμ ph ch m¹nh cßn träng m cña c c nhþp n tiõp theo lμ c c ph ch m¹nh võa. VÝ dô : 3.4. NhÞp biõn æi o¹n nh¹c sö dông tõ hai lo¹i nhþp trë lªn gäi lμ o¹n nh¹c cã nhþp biõn æi. NhÞp biõn æi cã thó x y ra mét c ch cã chu k hoæc kh«ng cã chu k. NhÞp biõn æi theo chu k îc ghi b»ng hai sè chø nhþp ë Çu b n nh¹c (hay o¹n nh¹c), theo trët tù tiõp nèi c c lo¹i nhþp trong mçi chu k. VÝ dô : Trong vý dô trªn, mét nhþp 2 an xen liªn tôc víi mét nhþp 3. 4 4 50

NhÞp biõn æi kh«ng theo chu k th sè chø nhþp îc Æt ngay tr íc chç cçn thay æi. VÝ dô : Ru em D n ca X ng (T y Nguyªn) Ghi m vμ Æt lêi : Lª Toµn Hïng 4. o ph ch, nghþch ph ch 4.1. o ph ch o ph ch lμ hiön t îng mét m b¾t Çu vang lªn ë ph ch nhñ hoæc phçn nhñ cña ph ch ng n sang ph ch m¹nh hoæc phçn m¹nh cña ph ch tiõp theo. HiÖn t îng nμy lμm thay æi träng m cña m thanh dén Õn sù thay æi nhþp iöu Òu Æn cña b n nh¹c. Nãi c ch kh c, o ph ch lμ kióu nèi tiõp tiõt têu, trong ã träng m tiõt têu kh«ng trïng víi träng m cña tiõt nhþp. Mét sè d¹ng o ph ch th êng gæp : 51

VÝ dô : T i m t Trong s ng Em nh chim c u tr¾ng Nh¹c vμ lêi : TrÇn Ngäc 4.2. NghÞch ph ch NghÞch ph ch gièng o ph ch ë chç träng m cña tiõt têu giai iöu l¹i r i vμo ph ch yõu hoæc phçn yõu cña ph ch, kh«ng trïng víi träng m cña tiõt nhþp. Kh c ë chç ph ch m¹nh hoæc phçn m¹nh cña ph ch îc thay b»ng dêu læng. VÝ dô : 52

Ru con D n ca : Nam Bé ChËm dçn 5. nhþp é, c ch nh nhþp 5.1. NhÞp é NhÞp é lμ tèc é chuyón éng cña tiõt têu, th êng îc ghi ë Çu b n nh¹c. TiÕng Italia lμ ng«n ng phæ biõn Ó ghi nhþp é trong m nh¹c. Tuy nhiªn, ë mçi n íc, ng êi ta cßn dïng tiõng n íc m nh Ó dô phæ cëp. 53

Allegro BÐt -T«-Ven Ngoμi ra, cßn c ch ghi b»ng ký hiöu (vý dô = 120). C ch ghi nμy nh»m diôn ¹t : tèc é cña b n nh¹c lμ 120 ph ch/phót. Mçi ph ch cã gi trþ b»ng nèt en. Quª h ng D n ca : U-Crai-Na D íi y lμ mét sè thuët ng chø nhþp é. TiÕng Italia ý nghüa tiõng ViÖt Sè l îng ph ch trong 1 phót Ghi chó Largo Cùc chëm 40 Õn 43 Nhãm nhþp é chëm Grave RÊt chëm, trþnh träng 44 Õn 47 Larghetto ChËm, næng nò 48 Õn 51 Lento ChËm võa 52 Õn 55 Adagio H i chëm 56 Õn 59 Andante Khoan thai 60 Õn 62 Nhãm nhþp é trung b nh Andante con moto Khoan thai, linh ho¹t 63 Õn 65 Andantino Thong th 66 Õn 70 Andantino quasi allegretto Thong th, h i nhanh 71 Õn 79 Moderato Võa ph i 80 Õn 99 Allegretto moderato Nhanh võa 100 Õn 115 Nhãm nhþp é nhanh Allegro Nhanh 116 Õn 125 Vivace Nhanh, nhén nhþp 126 Õn 142 54

Presto Prestissimo RÊt nhanh, rêt véi Cùc nhanh 143 Õn 183 184 trë lªn 5.2. S å vµ c ch nh nhþp Mçi lo¹i nhþp cã s å ( êng chø huy) riªng, tuú theo týnh chêt tõng t c phèm, cã nhiòu c ch nh nhþp kh c nhau. Ngay trong mét t c phèm, c ch nh nhþp cã thó thay æi theo tõng o¹n, c u, tiõt nh¹c. D íi y lμ mét sè lo¹i nhþp hay gæp vμ c ch nh nhþp c b n : NhÞp 2 ph ch : gåm nhþp 2, 2, 2 hoæc nhþp 6 vμ 6 2 4 8 4 8 (ë tèc é nhanh). 2 2 1 1 S å êng nðt thùc tõ NhÞp 3 ph ch : gåm nhþp 3, 3, 3 hoæc nhþp 9 vμ 9 4 8 2 4 8 (ë tèc é chëm). S å êng nðt thùc tõ NhÞp 4 ph ch : gåm nhþp 4, 4, 4, 12 hoæc nhþp 4 2 4 8 2 2 (ë tèc é rêt chëm). S å êng nðt thùc tõ NhÞp 6 ph ch : gåm nhþp 6, 6. 8 4 S å êng nðt thùc tõ 55

Mét vμi ióm cçn l u ý khi nh nhþp : Bμn tay ë t thõ chuèn bþ nh nhþp Ó ngang vai, tay chuyón éng lªn cao kh«ng qu Ønh Çu, xuèng thêp kh«ng d íi bông. êng nðt chuyón éng cña bμn tay thët râ rμng, kh«ng nªn r êm rμ hoæc uèn l în mμ kh«ng cã môc Ých. Trong êng nðt thùc tõ, ph ch 1 chuyón éng dμi h n c c ph ch kh c v bμn tay chuyón éng nhanh h n, nhên m¹nh h n. Tuy nhiªn, é dμi vò h nh häc ë êng nðt thùc tõ kh«ng cã nghüa ph ch 1 ng n dμi h n c c ph ch kh c. Mçi ph ch Òu cã ióm ph ch, muèn t¹o îc ióm ph ch th khi nh Õn cuèi ph ch, ph i dõng l¹i ë ã mét kho nh kh¾c rêt ng¾n råi míi n y lªn Ó t¹o μ cho ph ch sau. NhÞp 3 nh ë tèc é nhanh, bμn tay chuyón éng theo h nh e-lýp xu«i hoæc 8 ng îc chiòu kim ång hå. Nh ng c ch nh nhþp 9 ph ch hoæc 12 ph ch kh«ng giíi thiöu trong s ch nμy, ng êi häc cã thó t m hióu thªm trong s ch viõt vò chø huy m nh¹c. Khi nh nhþp ë tèc é chëm (Grave, Larghetto, Lento, Adagio) nªn më réng éng t c nh nhþp. ë tèc é nhanh (Allegro, Vivace, Presto...) ph i thu gän éng t c, h¹n chõ ho¹t éng ë c nh tay mμ chuyón sang cæ tay, ngãn tay. C u hái vμ bμi tëp a) C u hái 1. Tr nh bμy kh i niöm vò tiõt têu? 2. ThÕ nμo lμ tr êng é c b n vμ tr êng é tù do? 3. Ph ch lμ g? NhÞp lμ g? 4. Ph ch cã träng m gäi lμ g? 5. Ph ch kh«ng cã träng m gäi lμ g? 6. NhÞp 2 cho biõt iòu g? 4 7. NhÞp 3 4 cho biõt iòu g? 8. NhÞp 4 4 cho biõt iòu g? 9. NhÞp 3 8 cho biõt iòu g? 10. NhÞp 8 6 cho biõt iòu g? 11. NhÞp 2 2 cho biõt iòu g? 12. ThÕ nμo lμ nhþp lêy μ? 13. ThÕ nμo lμ nhþp n? Nªu vý dô? 56

14. ThÕ nμo lμ nhþp phøc? Nªu vý dô? 15. ThÕ nμo lμ nhþp biõn æi? 16. o ph ch lμ g? 17. NghÞch ph ch lμ g? 18. NhÞp é lμ g? b) Bμi tëp viõt 1. Tù viõt 8 nhþp ë sè chø nhþp 2 4 trong ã cã sö dông c c d¹ng tr êng é : nèt tr¾ng, nèt en, nèt en chêm d«i, mãc n, mãc n chêm d«i, mãc kðp. 2. Tù viõt 8 nhþp ë sè chø nhþp 3 4 trong ã cã o ph ch, nghþch ph ch. 3. Tù viõt 8 nhþp ë sè chø nhþp 4 4 trong ã cã dêu ho, dêu nèi, dêu luyõn. 4. Tù viõt 8 nhþp ë sè chø nhþp 8 3 trong ã cã dêu læng en, læng n, mãc n chêm d«i, mãc kðp. 5. Tù viõt 8 nhþp ë sè chø nhþp 6 8 trong ã cã dêu nèi, dêu luyõn, nèt en chêm d«i. 6. Tù viõt 8 nhþp ë sè chø nhþp 2 2 trong ã cã nhþp lêy μ, o ph ch, dêu chêm d«i, dêu nèi. c) Bμi tëp trªn μn 1. Thùc hiön trªn μn piano hoæc μn phým iön tö giai iöu sau : Õm sao Võa ph i NhÞp nhμng Nh¹c : V n Chung 2. Thùc hiön trªn μn piano hoæc μn phým iön tö giai iöu sau : 57

N m tr m dæm Peter Paul & Mary H íng dén tù häc H íng dén tr lêi c u hái C u 1. Tr nh bμy kh i niöm vò tiõt têu? TiÕt têu lμ sù t ng quan vò tr êng é cña c c m thanh nèi tiõp nhau. C u 2. ThÕ nμo lμ tr êng é c b n vμ tr êng é tù do? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 1.2. C u 3. Ph ch lμ g? NhÞp lμ g? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 2.1. C u 4. Ph ch cã träng m gäi lμ g? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 2.1. C u 5. Ph ch kh«ng cã träng m gäi lμ g? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 2.1. C u 6. NhÞp 2 4 cho biõt iòu g? NhÞp 2 4 cã hai ph ch, mçi ph ch cã tr êng é b»ng mét nèt en (nèt en cã 2 tr êng é b»ng mét phçn t nèt trßn). NhÞp 4 cã ph ch 1 lμ ph ch m¹nh, ph ch 2 lμ ph ch nhñ. C u 7, 8, 9, 10, 11. C ch tr lêi t ng tù nh c u 6. C u 12. ThÕ nμo lμ nhþp lêy μ? NhÞp më Çu cña b n nh¹c kh«ng ñ sè ph ch theo quy Þnh cña sè chø nhþp, gäi lμ nhþp lêy μ. C u 13. ThÕ nμo lμ nhþp n? Nªu vý dô? NhÞp n lμ nh ng lo¹i nhþp cã mét, hai hoæc ba ph ch, trong ã chø cã mét ph ch m¹nh (träng m). Tham kh o vý dô ë môc 3.1. C u 14. ThÕ nμo lμ nhþp phøc? Nªu vý dô? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 3.2. 58

C u 15. ThÕ nμo lμ nhþp biõn æi? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 3.4. C u 16. o ph ch lμ g? o ph ch lμ hiön t îng mét m b¾t Çu vang lªn ë ph ch nhñ hoæc phçn nhñ cña ph ch ng n sang ph ch m¹nh hoæc phçn m¹nh cña ph ch tiõp theo. HiÖn t îng nμy lμm thay æi träng m cña m thanh dén Õn sù thay æi nhþp iöu Òu Æn cña b n nh¹c. C u 17. NghÞch ph ch lμ g? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 4.2. C u 18. NhÞp é lμ g? Ó tr lêi c u hái nμy, cçn tãm t¾t nh ng ý chýnh ë môc 5.1. H íng dén lμm bμi tëp viõt Bμi tëp 1. Tù viõt 8 nhþp ë sè chø nhþp 2 4 trong ã cã sö dông c c d¹ng tr êng é : nèt tr¾ng, nèt en, nèt en chêm d«i, mãc n, mãc n chêm d«i, mãc kðp. Môc tiªu cña bμi tëp nμy kh«ng ph i Ó viõt îc nh ng giai iöu hay, mμ ng êi häc cçn biõt sö dông c c d¹ng tr êng é cho óng. Ng êi häc cã thó viõt c c lo¹i cao é bêt k, cã thó chø dïng mét lo¹i cao é. Lμm c c bμi tëp 2, 3, 4, 5, 6 t ng tù. H íng dén thùc hμnh bμi tëp trªn μn Bμi tëp 1. μn giai iöu tõng chuçi m ng¾n, thùc hiön chëm kõt hîp äc tªn nèt nh¹c. ThÓ hiön óng ph ch m¹nh vμ ph ch nhñ ë nhþp 3 4. Ng êi häc cã thó viõt thø tù ngãn tay d íi c c nèt nh¹c. μn giai iöu c o¹n nh¹c. Thùc hiön bμi tëp 2 t ng tù. 59

Ch ng III Qu ng Môc tiªu Cung cêp cho ng êi häc nh ng kiõn thøc : Kh i niöm, c ch äc tªn, é lín cña qu ng Qu ng Diatonic, qu ng Cromatic Qu ng trïng, qu ng n, qu ng kðp o qu ng Qu ng thuën, qu ng nghþch 1. Kh i niöm, c ch äc tªn, é lín cña qu ng 1.1. Kh i niöm vò qu ng Trong m nh¹c, qu ng lμ sù kõt hîp ång thêi hoæc nèi tiõp cña hai m thanh (nèt nh¹c). Qu ng lμ nh n tè quan träng Ó h nh thμnh giai iöu vμ hoμ m trong m nh¹c. Qu ng hoμ thanh : hai m vang lªn ång thêi. VÝ dô : Qu ng giai iöu : hai m vang lªn nèi tiõp. VÝ dô : 1.2. C ch äc tªn qu ng Trong mét qu ng, m bªn d íi gäi lμ m gèc, m ë trªn gäi lμ m ngän. Víi qu ng hoμ thanh, äc m gèc tr íc sau ã lμ m ngän. VÝ dô : 60

Víi qu ng giai iöu, äc m ph t ra tr íc råi Õn m ph t ra sau kìm víi h íng chuyón éng cña qu ng. VÝ dô : 1.3. é lín cña qu ng é lín cña qu ng îc x c Þnh bëi gi trþ sè l îng vμ gi trþ chêt l îng. Gi trþ sè l îng : BiÓu hiön b»ng sè l îng c c bëc cã trong qu ng. VÝ dô : Qu ng «1 Sol1 cã gi trþ sè l îng lμ 5, v nã chøa n m bëc lμ : «Rª Mi Fa Sol. Qu ng Rª1 Fa1 cã gi trþ sè l îng lμ 3, v nã chøa ba bëc : Rª Mi Fa. Gi trþ chêt l îng : BiÓu hiön b»ng sè cung vμ nöa cung cã trong qu ng. VÝ dô : Qu ng «1 Sol1 cã gi trþ chêt l îng lμ 3,5 cung. Qu ng Rª1 Fa1 cã gi trþ chêt l îng lμ 1,5 cung. Gi trþ chêt l îng cña qu ng îc thó hiön b»ng c c tªn : óng, tr ëng, thø, t ng, gi m, t ng kðp, gi m kðp. 2. qu ng diatonic, qu ng cromatic 2.1. Qu ng Diatonic Qu ng Diatonic (cßn gäi lμ qu ng c b n) îc h nh thμnh tõ c c bëc c b n víi nhau, c c bëc c b n víi bëc chuyón ho hoæc c c bëc chuyón ho víi nhau. Qu ng Diatonic h nh thμnh tõ c c bëc c b n. VÝ dô : 61

Qu ng Diatonic h nh thμnh tõ c c bëc c b n víi bëc chuyón ho hoæc c c bëc chuyón ho víi nhau. VÝ dô : Qu ng Diatonic lμ 14 lo¹i qu ng sau : Qu ng 1 óng (1 ) Qu ng 2 thø (2t) Qu ng 2 tr ëng (2T) Qu ng 3 thø (3t) Qu ng 3 tr ëng (3T) Qu ng 4 óng (4 ) Qu ng 4 t ng (4+) Qu ng 5 gi m (5 ) Qu ng 5 óng (5 ) Qu ng 6 thø (6t) Qu ng 6 tr ëng (6T) Qu ng 7 thø (7t) Qu ng 7 tr ëng (7T) Qu ng 8 óng (8 ) 2.2. Qu ng Cromatic 0 cung 0,5 cung 1 cung 1, 5 cung 2 cung 2, 5 cung 3 cung 3 cung 3, 5 cung 4 cung 4, 5 cung 5 cung 5, 5 cung 6 cung Qu ng Cromatic lμ têt c c c qu ng t ng vμ qu ng gi m (trõ qu ng 4 t ng vμ qu ng 5 gi m). Qu ng t ng lμ qu ng cã é lín sè l îng b»ng qu ng óng hoæc qu ng tr ëng, nh ng gi trþ chêt l îng lín h n nöa cung. VÝ dô : Qu ng gi m lμ qu ng cã gi trþ sè l îng b»ng qu ng óng hoæc qu ng thø, nh ng gi trþ chêt l îng nhá h n nöa cung. VÝ dô : 62

Ngoμi qu ng t ng vμ qu ng gi m, cßn qu ng t ng kðp vμ gi m kðp nh ng ã lμ nh ng tr êng hîp hiõm gæp. 3. qu ng trïng, qu ng n, qu ng kðp 3.1. Qu ng trïng Qu ng trïng lμ hiön t îng hai hay nhiòu qu ng cã m thanh vang lªn gièng nhau nh ng c ch viõt kh c nhau vμ ý nghüa kh c nhau. Cã hai lo¹i qu ng trïng : C c qu ng cã gi trþ sè l îng b»ng nhau. VÝ dô : C c qu ng cã gi trþ sè l îng kh c nhau. VÝ dô : 3.2. Qu ng n vµ qu ng kðp Qu ng n lμ qu ng cã é lín sè l îng tèi a lμ 8. Qu ng kðp (cßn gäi lμ qu ng ghðp), lμ qu ng cã gi trþ sè l îng lín h n 8. Mçi qu ng kðp lμ mét qu ng n céng thªm mét qu ng 8 óng (cã tr êng hîp céng thªm 2 hay 3 qu ng t m nh ng Ýt dïng h n). Gi trþ chêt l îng cña c c qu ng kðp gièng nh qu ng n. Cã hai c ch gäi qu ng kðp : Gäi tªn theo gi trþ sè l îng thùc tõ cña qu ng cïng víi gi trþ chêt l îng cña qu ng n. VÝ dô : Gäi tªn theo qu ng n thªm mét qu ng 8 Ó thμnh qu ng kðp. VÝ dô : 63

4.1. Kh i niöm vò o qu ng 4. o qu ng Trong mét qu ng, khi ta a m gèc lªn qu ng t m óng, nã sï trë thμnh m ngän. Ng îc l¹i, khi ta a m ngän xuèng qu ng t m óng, nã sï trë thμnh m gèc. HiÖn t îng chuyón c c m lªn hoæc xuèng qu ng t m nh vëy gäi lμ o qu ng. VÝ dô cã qu ng «1 Fa1. a nèt «1 lªn qu ng 8 óng, trë thμnh «2, khi ã îc qu ng míi lμ Fa1 «2. 4.2. Nh ng c ch o qu ng o qu ng n Cã hai c ch o qu ng n lμ : + Gi nguyªn m ngän, a m gèc lªn mét qu ng 8 óng. VÝ dô : + Gi nguyªn m gèc, a m ngän xuèng mét qu ng 8 óng. VÝ dô : Quan hö gi a qu ng ch a o vμ qu ng o cña nã cã Æc ióm sau : + Tæng gi trþ sè l îng cña hai qu ng lμ 9. Qu ng 2 sï o thμnh qu ng 7 ; qu ng 3 o thμnh qu ng 6 ; qu ng 4 o thμnh qu ng 5 ; qu ng 5 o thμnh qu ng 4... VÝ dô : + Gi trþ chêt l îng trõ qu ng óng vén thμnh qu ng óng cßn c c qu ng kh c thay æi týnh chêt theo tõng cæp : 64