X héi häc sè 3 (79), 2002 49 MÊy nhën xðt vò nh n khèu vµ lao éng cña n«ng hé ng êi Kinh t¹i vïng ch u thæ Th i B nh vµ vïng nói iön Biªn, Lai Ch u Ng«ThÞ ChÝnh C cêu nh n khèu, lao éng lµ mét trong nh ng vên Ò îc quan t m nghiªn cøu nh»m iòu hµnh vµ qu n lý chóng trong mèi quan hö víi viöc ph t trión kinh tõ, qu n lý nh n khèu, lao éng, kõ ho¹ch hãa sù ph t trión d n sè v.v... Bµi viõt nµy b íc Çu tiõp cën vên Ò nh n khèu vµ lao éng cña ng êi n«ng d n ë hai Þa bµn kh c nhau vò m«i tr êng tù nhiªn: Þa bµn thø nhêt lµ mét x thuéc vïng ch u thæ ång b»ng B¾c Bé - x Céng Hßa (huyön H ng Hµ tønh Th i B nh). Þa bµn thø hai thuéc vïng nói T y B¾c - x Thanh Lu«ng (huyön iön Biªn, tønh Lai Ch u). C c sè liöu sö dông trong bµi dùa vµo c c nguån tµi liöu cña ñy ban Nh n d n hai x Thanh Lu«ng, Céng Hßa vµ tµi liöu thùc Þa thu thëp t¹i hai x nµy trong n m 1999. ë x Céng Hßa chóng t«i iòu tra chñ yõu t¹i hai th«n HiÖu Vò vµ Thä Khª; ë x Thanh Lu«ng chóng t«i iòu tra chñ yõu t¹i th«n Céng Hßa - lµ n i tëp trung ng êi Kinh di c tõ x Céng Hßa, huyön H ng Hµ, Th i B nh (Còng chýnh v thõ mµ th«n nµy cã tªn lµ Céng Hßa). 1. Sù kh c biöt gi a c c n«ng hé. Sù kh c biöt îc kh o s t theo t ng quan gi a nguån sèng víi løa tuæi, giíi týnh, nghò nghiöp cña c c thµnh viªn còng nh quy m«nh n khèu, c ch sö dông lao éng cña c c n«ng hé. Sù kh c biöt vò nguån sèng Nguån sèng ë y míi chø ph n theo khu vùc kinh tõ, ch a cã ñ khèi l îng sè liöu Ó ph n theo ngµnh kinh tõ. Nguån sèng îc chia ra theo n«ng nghiöp vµ. Sù kh c biöt nµy îc thó hiön trong b ng d íi y. Tªn x B ng 1: C cêu hé theo nguån sèng (%) N«ng nghiöp Nguån sèng N«ng nghiöp vµ Thanh Lu«ng 42 58 Céng Hßa 22 78 Sè liöu trªn cho thêy ë c hai Þa ph ng tû lö hé thuçn n«ng kh«ng qu b n. Sè hé dùa vµo n«ng nghiöp kõt hîp chiõm tíi 78% t¹i x Céng Hßa. Tû träng hé thuçn n«ng ë c c Þa ph ng cßn dùa chýnh vµo n«ng nghiöp khiõn ta ph i xem xðt tû träng lao éng n«ng nghiöp ë hai n i nµy. Sè liöu ë b ng 2 cho thêy îc sù ph n bè lao éng ë hai x. www.ios.org.vn
50 MÊy nhën xðt vò nh n khèu vµ lao éng cña n«ng hé ng êi Kinh... B ng 2: Ph n bè lao éng cña hé theo c c lünh vùc ho¹t éng (%) Tªn x N«ng nghiöp Phi n«ng nghiöp N«ng nghiöp vµ H u i häc Tæng sè Thanh Lu«ng Céng Hßa Tû träng 66 2 17 3 12 100 N 51 50 42 33 46 50 Tû träng 52 14 18 6 10 100 N 63 8 48 10 41 47 Ho¹t éng îc nªu ë y bao gåm ngµnh nghò (bu«n b n, dþch vô c c lo¹i, tióu thñ c«ng nghiöp), c n bé ë c së cã thu nhëp cè Þnh (c n bé x, th«n, c n bé týn dông...). Sù ph n bè lao éng theo c c lünh vùc ho¹t éng îc kh o s t trong b ng 2 cho thêy: Tuy tû sè hé thuçn n«ng ë hai n i thêp, nh ng lao éng thuçn n«ng l¹i chiõm a sè - 52% t¹i Céng Hßa vµ 66% ë Thanh Lu«ng. Tû träng lao éng n«ng nghiöp nªu trªn cho thêy n«ng nghiöp vén lµ nguån sèng c b n cña ng êi d n ë hai Þa ph ng nµy. MÆc dï kh«ng cã lo¹i hé, nh ng lao éng t¹i Céng Hßa tíi 14%. iòu nµy cho thêy xu h íng t ch khái n«ng nghiöp cña lao éng ë d íi xu«i h nh thµnh vµ m¹nh h n ë Thanh Lu«ng. Sè lao éng nµy chñ yõu lµm n xa quª, kh c víi ë Thanh Lu«ng chø ho¹t éng ngay t¹i x. Nh ng tû träng lao éng n«ng nghiöp kiªm ë c hai x l¹i xêp xø nhau: 17% t¹i Thanh Lu«ng vµ 18% t¹i Céng Hßa. Þa bµn ho¹t éng cña lao éng ë hai x khiõn tû lö n lµm n«ng nghiöp ë mçi n i kh c nhau: t¹i x Céng Hßa tû lö nµy tíi 63%, trong khi ë Thanh Lu«ng chiõm 51%. Do lµm xa quª nªn tû lö lao éng n t¹i x Céng Hßa chø chiõm 8%- mét tû lö qu khiªm tèn. Song, tû lö n trong lao éng n«ng nghiöp kiªm ë c hai n i l¹i kh«ng nhá: tõ 42% t¹i Thanh Lu«ng tíi 48% t¹i Céng Hßa. Tû lö häc sinh so víi d n sè trong vµ trªn é tuæi lao éng (tõ 15 tuæi trë lªn) nh n qua t ëng nhá (10% t¹i Céng Hßa vµ 12% t¹i Thanh Lu«ng), nh ng nõu xðt tû träng é tuæi 15-19 tuæi trong th p d n sè nãi chung chø kho ng 9-10%, sï thêy tû lö i häc nµy cao. T¹i x Céng Hßa, n i cã sè lao éng cao, tû lö häc sinh n l¹i thêp h n x cã sè lao éng thêp nh Thanh Lu«ng. Tû lö nµy cho thêy sù ph t trión cña trî em nam t¹i x Céng Hßa îc chó träng h n, îc u tiªn Çu t h n so víi trî em g i. Tû träng n trong lao éng vµ h u trý t¹i Céng Hßa thêp còng cho thêy Þnh h íng tho t ly cho phô n ë y yõu. Cã thó iòu nµy còng cã nh h ëng tíi viöc i häc cña trî em g i ë y. Sù kh c biöt vò nh n khèu gi a c c hé cïng nguån sèng Kh o s t nh»m t m hióu t c éng cña nguån sèng tíi quy m«nh n khèu cña c c hé. Sè nh n khèu îc ph n chia theo ba quy m«sau: 2 nh n khèu, 3-4 vµ 5-8 nh n khèu. Tû träng hé îc x c Þnh theo quy m«nh n khèu vµ theo nguån sèng. Nh n vµo sè liöu ë b ng 3 cho thêy: t¹i Thanh Lu«ng lo¹i hé 5-8 nh n khèu chiõm a sè (61%). Cßn ë x Céng Hßa, lo¹i hé 5-8 nh n khèu chiõm tû träng nhá www.ios.ac.vn
Ng«ThÞ ChÝnh 51 h n lo¹i hé 3-4 nh n khèu (45% so víi 47%). ång thêi, ë y cßn cã lo¹i hé 2 nh n khèu víi tû träng tíi 8%. Bøc tranh nh n khèu cña c c hé bþ chi phèi bëi nguån sèng ë hai n i: t¹i Thanh Lu«ng, hé thuçn n«ng chiõm tíi 42%, ng îc l¹i ë x Céng Hßa, hé dùa vµo n«ng nghiöp vµ l¹i h n h¼n hé thuçn n«ng (72% so víi 22%). iòu nµy cho thêy sè hé «ng ng êi tû lö thuën víi tû träng hé thuçn n«ng. Nh ng nh n vµo c cêu nh n khèu cña c c hé sèng b»ng n«ng nghiöp kiªm phi n«ng nghiöp cµng thêy lo¹i hé 5-8 nh n khèu chiõm tû träng lín nhêt; 32% trong 58% hé n«ng nghiöp kõt hîp ë Thanh Lu«ng, 37% trªn 78% ë x Céng Hßa. B ng 3: Tû träng hé theo nh n khèu vµ nguån sèng (%) Thanh Lu«ng Céng Hßa Nh n khèu N«ng N«ng nghiöp vµ Tæng sè N«ng N«ng nghiöp vµ Tæng sè nghiöp nghiöp 2 0,00 0,00 0,00 2 6 8 3-4 13 26 39 12 35 47 5-8 29 32 61 8 37 45 Tæng céng 42 58 100 22 78 100 Nh ng sè liöu îc nhën ra ë trªn ph i ch ng chøng tá: trong iòu kiön kinh tõ, kü thuët vµ ho¹t éng nh cña hai Þa ióm îc kh o s t, hé cã quy m«nh n khèu «ng cho hiöu qu s n xuêt cao? Sù kh c biöt vò tuæi Sù kh c biöt vò tuæi cña nh n khèu c c hé îc kh o s t theo é tuæi lao éng: trong é tuæi, d íi é tuæi vµ trªn é tuæi. 1 é tuæi nµy îc kh o s t theo c cêu chung vµ theo nguån sèng cña hé. B ng 4 d íi y sï cho thêy c cêu tuæi cña d n sè hai Þa ph ng vµ cña nh n khèu thuéc c c lo¹i hé cã nguån sèng kh c nhau. Sè liöu trong b ng 4 cho thêy tû lö d n sè d íi 15 tuæi cña c hai Þa ph ng Òu lín: tõ 21,7% - 31,2%. Tû lö nµy chøng tá d n sè ë y rêt trî. Lo¹i hé B ng 4. C cêu tuæi cña c c hé (%) Tuæi D íi é tuæi lao éng Trong é tuæi lao éng Trªn tuæi lao éng Thanh Lu«ng Trung b nh 31,2 62,4 6,40 N«ng nghiöp 30 64 6,0 N«ng nghiöp vµ 32 61 7,0 Céng Hßa Trung b nh 21,7 66,5 11,8 N«ng nghiöp 24 60 16 N«ng nghiöp vµ 21 68 11 1 Lao éng trong é tuæi îc qui Þnh tõ trªn 15-55 tuæi èi víi phô n vµ trªn 15-60 tuæi èi víi nam giíi. www.ios.org.vn
52 MÊy nhën xðt vò nh n khèu vµ lao éng cña n«ng hé ng êi Kinh... T¹i Thanh Lu«ng, tû lö d n sè d íi tuæi lao éng lín h n so víi møc trung b nh ë lo¹i hé n«ng nghiöp kõt hîp. Ph i ch ng y lµ qu é gi a c c b íc chuyón æi møc sèng vµ chuyón dþch kinh tõ cña n«ng hé ë Thanh Lu«ng. T¹i x Céng Hßa, tû lö d n sè trî cao h n c ë lo¹i hé thuçn n«ng. Tû lö d n sè trªn tuæi lao éng cao nhêt ë lo¹i hé kõt hîp n«ng nghiöp víi ë c hai x. Sù trïng hîp võa nªu ë hai Þa ph ng c ch xa nhau vµ kh c nhau vò kh«ng gian tù nhiªn vµ x héi khiõn ta kh«ng khái gi Þnh vò nh h ëng cña líp ng êi lín tuæi tíi sù thay æi c cêu kinh tõ cña n«ng hé. NÕu qu óng nh vëy, h¹n chõ cña hé trî kh«ng ph i do thiõu n ng éng, mµ do thiõu vèn. 2. Quan hö lao éng Quan hö nµy bao gåm quan hö gi a c c thµnh viªn trong n«ng hé, gi a c c n«ng hé víi nhau vµ gi a ng êi lao éng víi thþ tr êng søc lao éng. ë y, quan hö lao éng trong gia nh bþ chi phèi bëi quan hö lao éng ngoµi n«ng hé. Quan hö lao éng VÒ c cêu lao éng t¹i x Céng Hßa, sè lao éng chiõm tíi 14% (xem b ng 2). a sè hä rêi lµng i lµm thî ë n i xa. Mét phçn nhá cßn l¹i lµm dþch vô hoæc bu«n b n ngay t¹i x. ChÝnh nh ng ng êi nµy céng víi 18% lao éng kõt hîp lµm ruéng ngay t¹i x t¹o ra sù thay æi trong n«ng nghiöp cña x Céng Hßa: thu nhëp tõ nh ng nghò nµy céng víi tõ ch n nu«i vµ tõ v ên nhµ khiõn ng êi ta bá vô «ng ë néi ång. ViÖc lµm hai vô lµm t ng thêi gian n«ng nhµn vµ gi m sù khèn tr ng trong lóc thêi vô, gi m nhþp é n«ng nghiöp h n nh ng n m 70 vµ 80 khi ng êi ta ph i dèc søc vµo quay vßng Êt. Sù t c éng vµ nh h ëng nµy sï îc thêy râ qua quan hö lao éng trong trång lóa cña hé, sï îc tr nh bµy d íi y. T¹i x Thanh Lu«ng lao éng (2% sè lao éng îc iòu tra) vµ lao éng kõt hîp víi n«ng nghiöp Òu ho¹t éng ngay t¹i Þa ph ng, kh«ng rêi lµng nh ë Céng Hßa. Nh ng ng êi nµy Òu trùc tiõp, hoæc gi n tiõp g¾n chæt víi n«ng nghiöp nh xay x t g¹o, lµm Êt b»ng m y, vën chuyón hoæc chõ biõn thùc phèm ( Ëu phô, bón, giß ch ) phôc vô êi sèng t¹i lµng. Sù h nh thµnh cña hä do nhu cçu th m canh t ng vô vµ nhu cçu kü thuët lµm Êt Ó gieo x¹, còng nh do tû suêt n«ng s n hµng hãa nh ph n tých ë trªn. Vai trß cña nh ng ng êi ho¹t éng phôc vô n«ng nghiöp cã thó thêy râ trong quan hö lao éng cña hé trong trång lóa mµ ë d íi sï giíi thiöu. Quan hö lao éng gi a c c hé trong trång lóa. Quan hö nµy thó hiön trong c c c«ng viöc nh lµm Êt, gieo cêy lóa, ch m sãc vµ thu ho¹ch, îc thùc hiön b»ng lao éng cña gia nh tù lµm hoæc b»ng thuª m ín, hoæc æi c«ng. B ng 5 sï giíi thiöu c c quan hö lao éng nµy t¹i 2 x Céng Hßa vµ Thanh Lu«ng. Nh n vµo phçn tæng hîp c c quan hö lao éng cña n«ng hé cho thêy gia nh www.ios.ac.vn
Ng«ThÞ ChÝnh 53 tù lµm hçu hõt c c c«ng viöc. Ng êi Th i B nh ë x Céng Hßa tù lµm vµ æi c«ng nhiòu h n ë Thanh Lu«ng; ng îc l¹i, ng êi Th i B nh t¹i Thanh Lu«ng thuª lµm nhiòu h n ng êi ë quª cò. C«ng viöc B ng 5: Quan hö lao éng cña hé trong c c c«ng viöc trång lóa. Tù lµm X Thanh Lu«ng X Céng Hßa Tù lµm Tù lµm Tù lµm æi Tù æi Thuª vµ vµ æi Thuª vµ c«ng lµm c«ng thuª c«ng thuª Cuèc ruéng 29 6 Cµy bõa 23 3 73 41 51 4 2 2 Gieo cêy lóa 100 80 2 18 Chë ph n chuång 60 40 88 4 2 6 Bãn ph n chuång 93 7 88 4 2 6 Bãn ph n hãa häc 97 3 98 2 Lµm cá 97 3 94 6 Phun thuèc s u 97 3 84 4 4 6 Thu ho¹ch GÆt 80 3 17 76 4 20 Chë lóa 40 60 84 4 4 2 6 Tuèt lóa 30 63 7 86 8 2 4 Ph i qu¹t lóa 100 100 Trung b nh 76 16 6 2 84 6 2 1 7 Tù lµm vµ æi c«ng Nh n theo c c c«ng viöc cã thó thêy: ë c hai Þa ph ng c c viöc îc thuª nhiòu gåm cµy bõa, chë ph n, trång vµ thu ho¹ch lóa. Riªng t¹i Thanh Lu«ng, viöc tuèt lóa îc thuª nhiòu nhêt. T¹i y, viöc cµy bõa ë 73% sè hé do m y lµm thuª, nh ng sau ã, gia nh nµo còng ph i tù nh èng, trang ph¼ng ruéng b»ng tr u, chø kh«ng hoµn toµn do m y lµm nh tuèt lóa. Nh ng c«ng viöc cßn l¹i chñ yõu do lao éng cña n«ng hé tù lµm hoæc võa tù lµm võa æi c«ng víi hé kh c. Nh ng c«ng viöc æi c«ng nhiòu nhêt ë c hai n i lµ gæt (20% sè hé t¹i Thanh Lu«ng vµ 24% t¹i x Céng Hßa). Riªng t¹i x Céng Hßa, do ph i cêy lóa nªn æi c«ng trong kh u nµy kh cao: 18% sè hé îc iòu tra ph i æi c«ng. Còng t¹i x Céng Hßa do chø lµm hai vô chýnh ë néi ång vµ do hçu hõt c c hé ë néi ång kh«ng nu«i tr u bß, ng êi ta tù cuèc ruéng thay cµy: 36% sè hé îc iòu tra cuèc ruéng lµm vô chiªm- xu n thay cµy. NÕu chø týnh riªng c c hé néi ång, tíi 89% hé cuèc Êt thay cµy. Tõ quan hö lao éng gi a c c hé ë hai Þa ph ng cã thó rót ra nhën xðt: quan hö thuª m ín lao éng hay tù lµm vµ æi c«ng phô thuéc vµo týnh chêt thêi vô lµ chýnh, kh«ng hoµn toµn do c cêu ngµnh nghò cña lao éng quy Þnh. i s u vµo tõng lo¹i h nh hé cã thó thêy quan hö lao éng gi a chóng cã sù kh c biöt. www.ios.org.vn
54 MÊy nhën xðt vò nh n khèu vµ lao éng cña n«ng hé ng êi Kinh... B ng 6: Quan hö lao éng gi a c c hé cã nguån sèng vµ nh n khèu kh c nhau (%) Lo¹i hé Tù lµm Thuª æi c«ng Tù lµm vµ thuª Tù lµm vµ æi c«ng Tæng sè X Thanh Lu«ng N«ng nghiöp 81 11 6 2 100 N«ng nghiöp vµ 73 17 7 3 100 3-4 nh n khèu 72 15 9 4 100 5-8 nh n khèu 78 16 5 1 100 Trung b nh 76 16 6 2 100 X Céng Hßa N«ng nghiöp 87 2 11 100 N«ng nghiöp vµ 79 10 3 1 7 100 2 nh n khèu 67 8 10 15 100 3-4 nh n khèu 71 8 4 2 15 100 5-8 nh n khèu 88 7 2 1 2 100 Trung b nh 84 6 2 1 7 100 Qua b ng trªn thêy râ nh ng hé thuçn n«ng tù lµm vµ æi c«ng nhiòu h n hé n«ng nghiöp kõt hîp. Nh ng t¹i x Céng Hßa, chø cã 10% hé n«ng nghiöp kõt hîp thuª lµm, cßn l¹i tíi 90% tù lµm hoæc æi c«ng. Trong khi ë Thanh Lu«ng 24% lo¹i hé nµy thuª lµm c«ng viöc ång ng. Liªn hö b ng nµy víi b ng 5 cã thó rót ra nhën xðt: sù thuª m ín lao éng trong trång trät chø phô thuéc mét phçn vµo sù chuyªn hãa lao éng trong hé, mét phçn do týnh khèn tr ng cña thêi vô vµ nhu cçu kü thuët cña canh t c quy Þnh. XÐt theo quy m«nh n khèu, lo¹i hé 5-8 ng êi tù lµm c c c«ng viöc ång ng nhiòu nhêt, vµ hé Ýt nh n khèu nhêt (hé hai ng êi) Ýt cã kh n ng tù lµm nhêt vµ ph i æi c«ng hoæc thuª nhiòu nhêt. HiÖn t îng nµy kh«ng chø cã ë x Céng Hßa, mµ cã c ë Thanh Lu«ng. Qua thùc tõ sö dông lao éng ë hai x cã thó thêy: trong iòu kiön canh t c truyòn thèng, ruéng Êt Ýt, thþ tr êng lao éng n«ng nghiöp yõu, hö sè sö dông Êt kh«ng qu hai lçn, kinh tõ l¹i mang týnh chêt tù cêp tù tóc nh ë ch u thæ s«ng Hång tr íc y, n«ng hé cçn «ng nh n khèu vµ lao éng míi thùc hiön tèt c c c«ng viöc nhµ n«ng cña m nh îc. Sö dông lao éng trong n«ng hé NÐt chung trong sö dông lao éng theo tuæi t¹i hai x lµ nh ng ng êi ngoµi é tuæi lao éng Òu tham gia nhiòu c«ng o¹n s n xuêt, tõ c c viöc cµy bõa, lµm cá Õn gæt vµ ph i, qu¹t lóa. Nh ng t¹i Thanh Lu«ng, tû sè lao éng ngoµi é tuæi lµm viöc nhµ n«ng kh«ng ng kó: chø 2,58%; trong khi ã ë x Céng Hßa, tû lö nµy tíi 12,4%. C c c«ng viöc do nh ng ng êi ngoµi tuæi lao éng tham gia thùc hiön th êng lµ: cµy bõa, cêy lóa, lµm cá, bãn ph n hãa häc, gæt, tuèt lóa vµ ph i qu¹t lóa. y lµ nh ng c«ng viöc ßi hái kü thuët (cµy bõa, cêy lóa) hoæc ßi hái ph i xong nhanh www.ios.ac.vn
Ng«ThÞ ChÝnh 55 (nh gæt), cçn thu hót nhiòu ng êi. Sù kh c biöt trong viöc sö dông lao éng ngoµi é tuæi cã thó do c cêu tuæi cña lao éng ë hai Þa ph ng: t¹i Thanh Lu«ng, tû lö lao éng d íi tuæi lín h n x Céng Hßa (B ng 4: 31,2% so 21,7%), ng îc l¹i tû lö lao éng trªn é tuæi t¹i Céng Hßa cao h n ë Thanh Lu«ng (11,8% so 6,4%). Sù kh c biöt nµy cßn do møc é tù lµm vµ thuª m ín nh n c«ng còng nh quan hö æi c«ng ë tõng Þa ph ng quy Þnh: t¹i Thanh Lu«ng viöc thuª m ín ng êi vµ sö dông m y n«ng nghiöp nhiòu h n t¹i x Céng Hßa. Cßn t¹i x Céng Hßa, viöc sö dông lao éng thñ c«ng nhiòu h n, thëm chý c cuèc ruéng, do ã viöc tù lµm vµ æi c«ng nhiòu h n, khiõn lao éng îc tën dông tèi a. B ng 7: Sö dông lao éng n trong trång lóa cña n«ng hé (%) C«ng viöc % lao éng n X Thanh Lu«ng X Céng Hßa % hé sö dông lao éng n % lao éng n % hé sö dông lao éng n Lµm Êt Cuèc ruéng 66 36 Cµy bõa 8 6 5 5 Gieo cêy lóa 69 84 64 100 Bãn ph n Chë ph n 28 23 44 50 Bãn ph n chuång 31 42 74 72 Bãn ph n hãa häc 53 58 100 100 Lµm cá 58 94 91 98 Phun thuèc s u 6 6 44 45 Thu ho¹ch GÆt lóa 43 84 59 98 Chæ lóa 35 19 36 100 Tuèt lóa 54 45 45 61 Ph i qu¹t lóa 54 97 63 92 Trung b nh 43 49 58 77 Nh n vµo b ng trªn thêy râ têt c c c kh u trång lóa Òu cã lao éng n tham gia, nh ng tïy viöc mµ tû lö nhiòu Ýt kh c nhau trong tæng sè lao éng vµ tæng sè hé. ChÝnh v vëy, tû sè trung b nh cña c c hé cã sö dông lao éng n t¹i Thanh Lu«ng chø 49% vµ t¹i x Céng Hßa chø 77%, kh«ng ph i 100% (b ng 7, dßng cuèi cïng); Lao éng n lµm c c viöc trong trång lóa trung b nh cña c c hé chø 43% t¹i Thanh Lu«ng vµ 58% t¹i Céng Hßa (b ng 7, dßng cuèi cïng). Sù kh c nhau vò sö dông lao éng n trong viöc trång lóa ë hai x, mét phçn do ph n c«ng lao éng tù nhiªn theo giíi týnh, do phßng tr nh nh ng bönh do c«ng viöc g y ra cho phô n, mét phçn do møc é thuª m ín nh n c«ng vµ do tû lö lao éng n trong tæng sè lao éng thuçn n«ng cña mçi Þa ph ng. Thuéc nguyªn nh n thø nhêt lµ c c c«ng viöc cµy bõa, gieo cêy. www.ios.org.vn
56 MÊy nhën xðt vò nh n khèu vµ lao éng cña n«ng hé ng êi Kinh... Thuéc nguyªn nh n thø hai lµ t¹i x Thanh Lu«ng phô n Ýt phun thuèc s u vµ thuèc diöt cá v hä sî c c thuèc nµy g y ra bönh v«sinh. Nh ng t¹i x Céng Hßa, 45% sè hé îc iòu tra cã phô n phun thuèc s u. Còng cã thó do ë Thanh Lu«ng l îng thuèc s u vµ thuèc diöt cá îc sö dông nhiòu h n. Nguyªn nh n thø ba cã thó thêy qua tû lö hé cã sö dông lao éng n vµ tû sè lao éng n trong c c c«ng viöc nh chë ph n, chë lóa vµ tuèt lóa: t¹i Thanh Lu«ng, nh ng viöc nµy îc thuª m ín nhiòu, trong khi t¹i x Céng Hßa l¹i chñ yõu tù lµm (xem b ng 5). Nguyªn nh n thø t trong sè bèn nguyªn nh n võa nªu ë trªn cã thó thêy khi liªn hö víi b ng 2 vò c cêu lao éng theo nghò nghiöp ë hai Þa ph ng: t¹i x Céng Hßa tû lö lao éng n lµm ruéng tíi 63%. Trong iòu kiön ch a x c Þnh îc viöc sö dông lao éng n theo sè ngµy c«ng ë y ch a cho phðp x c lëp vai trß cña giíi trong ph n c«ng vµ quan hö lao éng cña n«ng hé mét c ch x c ng. NhËn xðt Nh ng iòu kiön Êt ai vµ m«i tr êng kh c nhau chi phèi kh c nhau tíi lao éng vµ viöc lµm cña ng êi Th i B nh ë ch u thæ vµ ë vïng nói iön Biªn: t¹i ch u thæ, sè ng êi sèng b»ng c c ho¹t éng lao éng vµ phi n«ng nghiöp kiªm n«ng nghiöp cao h n ë iön Biªn. Quy m«nh n khèu cña hé ë hai n i còng kh c nhau: t¹i Thanh Lu«ng ( iön Biªn) lo¹i hé 5-8 nh n khèu chiõm u thõ (61% tæng sè hé îc iòu tra), trong khi ã ë x Céng Hßa (Th i B nh) l¹i lµ lo¹i hé 3-4 nh n khèu). Nh ng trong quan hö lao éng, ng êi Th i B nh ë Thanh Lu«ng iön Biªn l¹i thuª m ín nhiòu h n ë ch u thæ (16% so víi 6% sè hé îc iòu tra). Ng êi ë ch u thæ tù lµm nhiòu h n ng êi ë vïng nói (84% so 76%), æi c«ng hoæc tù lµm kõt hîp æi c«ng nhiòu h n (9% ë Céng Hßa so 2% ë Thanh Lu«ng). C«ng viöc îc thuª m ín nhiòu nhêt ë c hai n i lµ cµy bõa, chë ph n, chë lóa, tuèt lóa. C c c«ng viöc gieo cêy, bãn ph n, lµm cá vµ gæt lóa îc tù lµm lµ chýnh. ë c hai Þa ph ng trong c c c«ng viöc mµ c c hé tù lµm, lo¹i hé thuçn n«ng nhiòu h n lo¹i hé n«ng nghiöp kiªm, lo¹i hé «ng nh n khèu nhiòu h n hé Ýt nh n khèu. ViÖc sö dông lao éng ngoµi tuæi (trªn vµ d íi tuæi lao éng) ë Céng Hßa nhiòu h n ë Thanh Lu«ng (12,4% so 2,58% sè hé îc iòu tra); iòu nµy cã thó do lao éng trong tuæi ë Céng Hßa i lµm nghò xa quª nhiòu khiõn nh ng ng êi ë quª ph i g nh v c thay. Tû lö lao éng n lµm viöc ång ng ë Céng Hßa cao h n Thanh Lu«ng (77% so 49%). ChÞ em lµ lùc l îng chñ lùc trong gieo cêy, lµm cá, bãn ph n vµ gæt h i. Nh ng kõt qu nghiªn cøu so s nh nªu trªn lµ nh ng gîi më lý thó cho nghiªn cøu t c éng cña m«i tr êng kinh tõ tíi tæ chøc vµ ph n c«ng lao éng ë mçi Þa ph ng. www.ios.ac.vn