untitled

Khoa häc ViÖt nam ang ë u? Ph¹m Duy HiÓn Theo s ch KHCN ViÖt nam 2003, c n íc hiön cã 50 ngh n ng êi lµm R&D, n m 2003 nhµ n íc chi ra 1380 tû ång thuéc ng n s ch trung ng (kho ng 90 triöu USD) Ó thùc hiön 3600 Ò tµi, vµ kõt qu îc c«ng bè trªn 7000 bµi b o ng t i trong n íc, t ng 8% so víi n m 2002 do cã nhiòu Ò tµi dù n îc Èy nhanh tiõn é nªn b íc Çu t¹o ra kõt qu. VËy lµ víi quyõt t m Çu t 2% ng n s ch cho KHCN liªn tôc trong mêy n m liòn, nghiªn cøu khoa häc ë n íc ta thµnh phong trµo. óng lµ sè ng êi lµm R&D ë n íc ta nhiòu h n c c n íc trong vïng, gêp 4,7 lçn Th i lan vµ 5,6 lçn Ma lai xia theo B o c o Ph t trión Con Ng êi n m 2004 cña UNDP. Nh ng cho dï nh ng thµnh tých vò sè l îng trªn y g y Ên t îng Õn møc nµo, c u hái vò chêt l îng vµ hiöu qu ho¹t éng R&D vén cßn ã. Trong sè 7000 bµi b o ng t i trong n íc ã cã bao nhiªu bµi ngang tçm víi s n phèm cña c c ång nghiöp trªn thõ giíi? Nh ng c«ng tr nh khoa häc ã t c éng thõ nµo Õn ph t trión kinh tõ x héi? C n cø trªn c së d liöu cña Viªn Th«ng tin khoa häc quèc tõ ISI, sè c«ng tr nh c«ng bè hµng n m trªn c c t¹p chý quèc tõ cña ViÖt nam trong nh ng n m gçn y chø trªn d íi 400, trong sè nµy ch a Çy mét phçn ba dïng nguån néi lùc trong n íc, sè cßn l¹i lµ do hîp t c quèc tõ víi nguån lùc chýnh tõ c c n íc tiòn tiõn. C c t¹p chý nãi ë y lµ Ên phèm cña c c nhµ xuêt b n næi tiõng trªn thõ giíi, cã bò dµy uy týn nhiòu n m, cã héi ång biªn tëp gåm c c chuyªn gia sõng sâ nhêt trªn thõ giíi, cã yªu cçu cao vò chêt l îng häc thuët îc b o m b»ng mét hö thèng ph n biön ång nghiöp quèc tõ nghiªm ngæt. Cã mæt trªn c c t¹p chý quèc tõ cã uy týn võa lµ lï sèng võa lµ søc Ðp Ì næng lªn nh ng ai gi ng d¹y ¹i häc hoæc nghiªn cøu khoa häc ë c c n íc: Publish or die! Mét tiªu chý ph n nh tr nh é ph t trión cña c c n íc ViÖt nam ang ë u trªn b n å thõ giíi vµ khu vùc vò KHCN? Tr lêi c u hái nµy kh«ng thó dùa trªn sè l îng «ng o nh ng ng êi lµm R&D hoæc trªn sè 7000 c«ng tr nh khoa häc xuêt b n trong n íc b»ng tiõng ViÖt. å thþ d íi y cho thêy bøc tranh cña 09 n íc «ng tiªu bióu trong gçn hai thëp kû qua c n cø trªn sè c«ng tr nh c«ng bè trªn hµng ngh n t¹p chý quèc tõ thuéc 21 ngµnh vµ gçn 200 chuyªn ngµnh KHCN kh c nhau, tõ c b n Õn øng dông, c«ng nghö; tõ khoa häc tù nhiªn Õn x héi nh n v n vµ c c kh o cøu nghö thuët. ã lµ c së d liöu cña ISI tëp hîp h n 20 triöu bµi b o îc c«ng bè tõ n m 1986 Õn nay, mçi bµi l¹i kìm theo sè lçn trých dén. Tõ å thþ ta cã thó rót ra mêy nhën xðt sau y: Sè c«ng tr nh hµng n m týnh trªn Çu ng êi rêt chªnh löch gi a c c n íc trong vïng. Ch¼ng h¹n, Singapore vµ Indonesia c ch nhau 600 lçn. HoÆc ViÖt nam hiön nay chø míi ¹t îc tr nh é cña Th i lan c ch y 20 n m. Nh ng sù chªnh löch ã kh«ng lµm phai mê mét thùc tõ lµ c c t¹p chý quèc tõ îc c c n íc xem nh s n ch i kh«ng thó v¾ng bãng cña giíi khoa häc. Sè c«ng tr nh trªn Çu ng êi ph n nh tr nh é ph t trión cña c c quèc gia. iòu nµy cã thó gi i thých nh t c éng qua l¹i gi a ph t trión kinh tõ vµ ho¹t éng R&D. Sin ga po, µi loan, Nam TriÒu tiªn cã thu nhëp b nh qu n vµ sè c«ng tr nh cao nhêt. Phi lip pin, In «nª xia vµ ViÖt nam cã thu nhëp b nh qu n vµ sè c«ng tr nh thêp nhêt. Nh ng nõu so ViÖt nam víi In «nª xia vµ Phi lip pin th t nh h nh cña ta gçn y cã s ng sña h n «i chót. HiÖn nay sè c«ng tr nh týnh trªn Çu ng êi cña ta xêp xø Phi lip pin vµ gêp 2,5 lçn In «nª xia, trong khi thu nhëp b nh qu n cña hai n íc nµy l¹i gêp «i ta. Trªn thang l«ga rit, sè c«ng tr nh hµng n m týnh trªn 01 triöu d n cña c c n íc t ng Òu Òu theo êng th¼ng. y lµ quy luët t ng tr ëng theo hµm mò, gièng nh nhiòu tiªu chý kinh tõ x héi kh c, cø sau mét chu kú sè c«ng tr nh t ng gêp «i. Chu kú cµng ng¾n, tèc é t ng tr ëng cµng cao. Nam TriÒu tiªn t ng nhanh nhêt, chø 3,3 n m t ng gêp «i. Phi lip pin t ng chëm nhêt, ph i mêt 15,8 n m. Chu kú cña ViÖt nam lµ 5,8 n m, chëm h n Trung quèc (4,7 n m), Sin ga po (5 n m) vµ µi loan (5,2 n m), nh ng nhanh h n Ma lai xia (7,9 n m), In d«

nª xia (6,9 n m) vµ Th i lan (6,7 n m). ViÖt nam t ng nhanh h n Th i lan, nh ng víi tèc é nµy ph i mêt 100 n m n a con ch u ta míi uæi kþp hä. 10000 Sè c«ng tr nh trªn mét triöu d n 1000 100 10 1 Sin ga po µi loan Nam Tr. tiªn Ma lai xia Trung quèc Th i lan ViÖt nam Phi lip pin In «nª xia 0 1985 1990 1995 2000 2005 H nh 1 Sè c«ng tr nh khoa häc c«ng bè hµng n m trªn c c t¹p chý quèc tõ týnh trªn 01 triöu d n cña 09 n íc «ng (1986-2004). Cã thó nãi g vò chêt l îng häc thuët? Lät qua îc hö thèng ph n biön nghiªm ngæt Ó xuêt hiön trªn mét t¹p chý cã uy týn lµ thµnh c«ng lín cña nhµ khoa häc. Sau khi îc c«ng bè, gi trþ häc thuët cña c«ng tr nh sï îc giíi chuyªn m«n kh¾p n i nh gi, thó hiön qua sè lçn c«ng tr nh îc t i xuèng (download) tõ web site cña nhµ xuêt b n vµ sè lçn îc ång nghiöp trých dén trong nh ng n m sau ã. Nh vëy, sè lçn trých dén tëp hîp trong c së d liöu cña ISI sï gióp ta nh gi ý nghüa häc thuët cña tõng c«ng tr nh. MÆc dï c ch lµm nµy cßn th«thión vµ th êng bþ chø trých, song nã îc nh n nhën hçu nh ë têt c c c n íc tiòn tiõn, v ch a cã c ch nµo hay h n. Dùa trªn sè lçn trých dén ta sï hióu c c c«ng tr nh cña ViÖt nam îc ång nghiöp trªn thõ giíi h ëng øng Õn møc nµo. B ng d íi y ph n lo¹i sè c«ng tr nh n m 2001 theo 21 ngµnh KHCN cïng víi sè lçn trých dén trung b nh týnh cho tõng ngµnh. Chän n m 2001 Ó cã mét thêi gian ñ dµi cho c c c«ng tr nh îc ång nghiöp nghiªn cøu xem xðt. Ch a Çy 30% c c c«ng tr nh cña ViÖt nam lµ do ng êi ViÖt nam tiõn hµnh t¹i c c c së nghiªn cøu trong n íc b»ng nguån néi lùc. H n 70% cßn l¹i (250 c«ng tr nh) lµ do hîp t c víi

c c n íc tiòn tiõn qua trao æi khoa häc, thùc tëp cña céng t c viªn ViÖt nam, hoæc do c c tæ chøc quèc tõ thùc hiön ë n íc ta. C c ho¹t éng R&D do néi lùc chø tiõp cën îc 16 trªn tæng sè 21 ngµnh KHCN. Trõ ngµnh to n, têt c c c ngµnh kh c Òu cã sè c«ng tr nh hîp t c víi n íc ngoµi nhiòu h n. Ngµnh to n còng øng Çu vò sè c«ng tr nh néi lùc (30%), kõ Õn lµ vët lý (28%), trong ã 20% lµ vët lý lý thuyõt. Nh vëy, hai ngµnh kh«ng cçn thiõt bþ nghiªn cøu lµ to n vµ vët lý lý thuyõt chiõm mét nöa c c c«ng tr nh do néi lùc. Trong mét nöa cßn l¹i, vët lý thùc nghiöm øng Çu b ng, tiõp sau lµ y häc l m sµng vµ khoa häc vët liöu. Æc biöt, qu Ýt c«ng tr nh quèc tõ thuéc nh ng ngµnh cã liªn quan Õn c«ng nghö th«ng tin vµ c«ng nghö sinh häc lµ hai h íng mñi nhän îc chó ý nhiòu nhêt ë ViÖt nam. B ng 1 C«ng tr nh c«ng bè trªn c c t¹p chý quèc tõ cña ViÖt nam n m 2001 ph n theo ngµnh vµ sè lçn trých dén trung b nh sau khi c«ng bè cho tõng ngµnh Ngµnh KHCN B»ng néi lùc Qua hîp t c quèc tõ % trªn tæng sè Sè lçn trých dén % trªn tæng sè Sè lçn trých dén To n häc 30 1.7 7.1 1.3 VËt lý 28 2.7 14.9 8.2 a) Y häc l m sµng 5 2.0 15.4 10.7 Khoa häc vët liöu 5 3.0 5.0 3.5 Ho häc 4 0.8 9.1 6.4 C«ng nghö 4 0.3 2.1 0.5 Thùc & éng vët 4 2.2 7.5 2.4 Khoa häc n«ng nghiöp 3 1.3 7.1 2.6 Sinh th i/m«i truêng 3 5.3 6.2 9.7 b) Khoa häc tr i Êt 3 0.0 5.0 5.1 Sinh häc & sinh ho 2 1.5 0.8 1.5 Khoa häc m y týnh 2 0.0 0.4 0.0 Vi sinh 2 1.0 6.6 8.1 Khoa häc x héi 2 1.0 2.9 4.6 Kinh tõ häc 1 0.0 2.5 9.2 MiÔn dþch häc 1 1.0 0.4 0.0 Sinh häc ph n tö vµ di truyòn 0 2.9 43 c) D îc häc vµ d îc phèm 0 3.7 3.1 ThÇn kinh häc 0 0.4 12 T m lý häc 0 0 Khoa häc kh«ng gian 0 0 Tæng sè c«ng tr nh 104 250 Sè lçn trých dén trung b nh 1.5 6.9 a) trong sè nµy cã mét c«ng tr nh vò mët é tr¹ng th i chuèn h¹t trong hîp kim MgB 2 thùc hiön t¹i Ph p víi sù tham gia cña mét céng t c viªn tõ ViÖn VËt liöu ViÖt nam îc trých dén 145 lçn. b) trong sè nµy cã mét c«ng tr nh do c c t c gi Thuþ sü hîp t c víi ba t c gi VN vò «nhiôm th¹ch týn trong n íc ngçm ë Hµ néi îc trých dén 75 lçn. c) trong sè nµy cã c«ng tr nh cña 40 t c gi ng êi Anh vµ an m¹ch vµ mét céng t c viªn ViÖn Y häc nhiöt íi Tp Hå chý Minh vò b n å gien cña khuèn Samonella enterica serovar CT18 îc trých dén 222 lçn.

Trõ ngµnh to n, c c c«ng tr nh do néi lùc còng Ýt îc trých dén h n c c c«ng tr nh do hîp t c quèc tõ. TÝnh trung b nh, sè lçn trých dén lµ 1,6 víi c c c«ng tr nh do néi lùc vµ 6,9 do hîp t c quèc tõ (b ng 1). Cã c th y 51 c«ng tr nh îc trých dén trªn 10 lçn, trong ã chø cã 04 lµ do néi lùc. Cã 44 trong sè 104 c«ng tr nh do néi lùc kh«ng îc ai quan t m trých dén c. Cã thó nãi g vò hiöu qu kinh tõ x héi? C së d liöu ISI kh«ng cho phðp nh gi trùc tiõp hiöu qu kinh tõ x héi cña c c c«ng tr nh. Tuy nhiªn, nõu so s nh cêu tróc chuyªn ngµnh c c c«ng tr nh quèc tõ cña ViÖt nam víi mét sè n íc trong vïng ta cã thó nªu ra mêy nhën xðt sau y. Sè chuyªn ngµnh îc nghiªn cøu ë ViÖt nam Ýt h n c c n íc. Ta cßn cã qu Ýt nh ng c«ng tr nh vò khoa häc x héi, kinh tõ, thçn kinh, t m lý häc v.v Ta m¹nh vò to n vµ vët lý lý thuyõt lµ hai ngµnh Ýt tèn kðm nhêt mµ còng Ýt t c éng trùc tiõp Õn s n xuêt vµ êi sèng nhêt. Hai ngµnh nµy l¹i còng ch a trë thµnh m nh Êt tèt cho khoa häc m y týnh vµ c c ngµnh khoa häc tù nhiªn kh c ph t trión, thó hiön týnh tù ph t trong nh ng nghiªn cøu tr nh é cao ë n íc ta. Nh ng ngµnh Ýt cçn Çu t nhêt l¹i cã nhiòu c«ng tr nh quèc tõ nhêt chøng tá Çu t ch a hiöu qu. Tr i l¹i, trong 05 n íc ASEAN kh c, to n vµ vët lý lý thuyõt th êng øng ë cuèi b ng. Ó tiön so s nh, b ng 2 ghi l¹i 05 chuyªn ngµnh cã sè c«ng tr nh quèc tõ nhiòu nhêt cña c c n íc «ng. DÔ dµng nhën thêy r»ng mæt tiòn khoa häc ë c c n íc l ng giòng g¾n liòn víi êi sèng, s n xuêt vµ c«ng nghö h n ë ta. Trong khèi ASEAN, ho¹t éng R&D ë Ma lai xia vµ Th i lan lµm c së cho mét sè c«ng nghö vµ khoa häc hiön ¹i ph t trión. In «nª xia vµ Phi lip pin næng vò c c ngµnh phôc vô êi sèng. Cßn Sin ga po thó hiön vai trß cña vët lý èi víi c«ng nghö iön tö vµ vët liöu. ã còng lµ bøc tranh ë Nam TriÒu tiªn vµ µi loan. B ng 2 N m chuyªn ngµnh cã sè c«ng tr nh quèc tõ nhiòu nhêt cña c c n íc «ng (2000-2004) N íc N m chuyªn ngµnh KHCN m¹nh nhêt cña chýn n íc «ng ViÖt nam VËt lý chêt r¾n, To n, To n øng dông, Y häc céng ång, m«i tr êng vµ nghò nghiöp, Thùc vët häc. Th i lan MiÔn dþch häc, D îc häc vµ d îc phèm, Sinh ho vµ sinh häc ph n tö, VËt liöu po ly me, C«ng nghö ho chêt. Ma lai xia Tinh thó häc, C«ng nghö ho chêt, C«ng nghö iön vµ iön tö, Khoa häc c«ng nghö thùc phèm, C«ng nghö sinh häc vµ vi sinh øng dông In «nª xia Thùc vët häc, Y häc céng ång, m«i tr êng vµ nghò nghiöp, Sinh th i häc, Khoa häc m«i tr êng, Y häc nhiöt íi. Phi lip pin Thùc vët häc, N«ng häc, N«ng nghiöp, Sinh häc bión vµ n íc ngät, Thuû s n. Sin ga po VËt lý øng dông, C«ng nghö iön vµ iön tö, Khoa häc vët liöu, VËt lý chêt r¾n, Ho lý. Trung quèc Khoa häc vët liöu, Ho lý, VËt lý a ngµnh, To n, To n øng dông. Nam Triªu VËt lý øng dông, Khoa häc vët liöu, Sinh ho & sinh häc ph n tö, VËt lý a tiªn ngµnh, C«ng nghö iön & iön tö. µi loan Khoa häc vët liöu, C«ng nghö iön & iön tö, VËt lý øng dông, VËt lý chêt r¾n, Ho lý.

Khoa häc s ng chõ ra ñ c c th íc o chýnh x c cho mäi ho¹t éng s n xuêt vµ êi sèng cña con ng êi, nh ng vén ch a t m ra îc th íc o hîp lý cho chýnh b n th n m nh. Nh ng iòu nghþch lý nµy vén kh«ng hò ng n c n ta ph n tých thèng kª sè c«ng tr nh c«ng bè trªn c c t¹p chý quèc tõ vµ sè lçn trých dén Ó xem xðt ta ang ë u trªn b n å thõ giíi vò KHCN. Dï lµ h nh thøc, hai tiªu chý trªn y vén kh ch quan vµ ng tin cëy h n lµ dùa trªn sè l îng c n bé vµ c«ng tr nh khoa häc c«ng bè trong n íc, nh ta vén th êng thêy trong c c b o c o tæng kõt. Hy väng bøc tranh khoa häc ch n thët vµ vþ trý cña ViÖt nam trong khu vùc trªn y cã thó gióp nh ng nhµ ho¹ch Þnh chýnh s ch nh gi óng thùc tr¹ng vµ t m ra gi i ph p ph t trión KHCN ë n íc ta. Còng nh nhiòu hö thèng kh c, khoa häc cã cêu tróc h nh chãp. CÇn cã ch n Õ réng vµ Ønh chãp cao. Ch n Õ lµ phong trµo, Ønh chãp lµ Çu tµu, tinh hoa. Tõ phong trµo ph i xuêt hiön tinh hoa Ó lµm Çu tµu Èy phong trµo tiõn lªn. M«h nh nµy mµ kh«ng thùc thi îc nghüa lµ trong cêu tróc vµ chýnh s ch cã vên Ò.