Bé Gi o dôc vμ μo t o NguyÔn Quang Vinh (Tæng Chñ biªn) hoμng th s n (Chñ biªn) - nguyôn ph ng nga - tr nh th b ch ngäc (T i b n lçn thø m êi mét) Nhμ

Bé Gi o dôc vμ μo t o NguyÔn Quang Vinh (Tæng Chñ biªn) hoμng th s n (Chñ biªn) - nguyôn ph ng nga - tr nh th b ch ngäc (T i b n lçn thø m êi mét) Nhμ xuêt b n gi o dôc viöt nam

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]} Ch u tr ch nhiöm xuêt b n : Chñ t ch Héi ång Thμnh viªn kiªm Tæng Gi m èc NG«TRÇN I Tæng biªn tëp kiªm Phã Tæng Gi m èc NGUYÔN Qu THAO Biªn tëp lçn Çu : nguyôn th b o khanh - tr nh nguyªn giao Biªn tëp t i b n : vò th dung ThiÕt kõ s ch : nguyôn thanh long Tr nh bμy b a : bïi quang tuên Biªn tëp mü thuët : tμo thu h ng - nguyôn thanh long Söa b n in : vò th dung ChÕ b n : C«ng ti cæ phçn mü thuët vμ truyòn th«ng B n quy n thuèc Nhμ xu t b n Gi o dùc Vi t Nam BÈ Gi o dùc vμ ßμo tπo sinh häc 6 M sè : 2H620T3 Sè ng k KHXB: 01-2013/CXB/192-1135/GD. In... cuèn (Q in sè:...), khæ 17 x 24 cm. In t i... In xong vμ nép l u chióu th ng... n m 2013

LòI NïI ß U Trong ch ng tr nh Sinh häc 6, häc sinh îc bflt Çu lμm quen víi thõ giíi sinh vët, tr íc hõt lμ thùc vët. S ch gi o khoa (SGK) Sinh häc 6 gióp c c em t m hióu cêu t o c thó mét c y xanh tõ c quan sinh d ìng (rô, th n, l ) Õn c quan sinh s n (hoa, qu, h t) cïng chøc n ng cña chóng phï hîp víi iòu kiön sèng. S ch cßn gióp c c em hióu îc thùc vët phong phó, a d ng nh thõ nμo qua c c nhãm c y kh c nhau, chóng biõn æi ph t trión ra sao tõ d ng n gi n nhêt Õn d ng phøc t p nhêt lμ nh ng c y cã hoa mμ h»ng ngμy chóng ta vén tiõp xóc. Ngoμi ra, s ch cßn gióp c c em biõt îc mèi quan hö gi a thùc vët víi m«i tr êng sèng còng nh vai trß cña chóng èi víi êi sèng con ng êi. Nh ng iòu c b n nhêt cña c c kiõn thøc ã îc tr nh bμy d íi d ng c c gîi quan s t (dùa trªn vët méu thët hoæc trªn h nh vï, nh chôp), nh ng vên Ò Æt ra Ó trao æi, th o luën, cung cêp nh ng th nghiöm m«t Ó tõ ã c c em cã thó hióu vμ gi i quyõt c c yªu cçu cña bμi häc. ThÇy, c«gi o sï bæ sung, chønh l c c kiõn, gióp c c em hióu vên Ò îc ch nh x c, Çy ñ h n. ã ch nh lμ con êng chñ yõu lünh héi kiõn thøc. Ngoμi ra, trong mét sè tr êng hîp cçn thiõt s ch cßn cung cêp trùc tiõp nh ng th«ng tin liªn quan Õn néi dung bμi häc. Chóng t«i hi väng r»ng víi c ch häc tëp míi nμy, c c em sï ph t huy îc t nh t ch cùc chñ éng vμ nflm îc bμi ngay trªn líp. Nh ng h nh nh trong SGK chñ yõu îc thu thëp tõ nhiòu nguån t liöu c trong vμ ngoμi n íc (còng cã mét sè do chóng t«i tù thiõt kõ), îc sö dông nh lμ èi t îng quan s t, minh ho thay thõ cho c c vët méu thët. Chóng t«i xin tá lßng biõt n c c t c gi cña c c nguån t liöu ã. 3

Cuèi cïng, xin l u c c em mét sè iòu sau y khi sö dông s ch : Víi nh ng bμi cã b ng cçn iòn tiõp, c c em nªn kî sfin b ng ã vμo vë häc (theo méu trong SGK), hoæc dïng vë bμi tëp Sinh häc 6, kh«ng nªn iòn trùc tiõp vμo s ch. Cuèi mçi bμi cã phçn tãm tflt c c ch nh gióp c c em nflm îc träng t m bμi häc. PhÇn nμy îc ãng khung, c c em cçn hióu vμ nhí kü. Sau phçn c u hái vμ bμi tëp, ë nhiòu bμi cã thªm môc "Em cã biõt" cung cêp mét sè th«ng tin cã t nh chêt më réng kiõn thøc Ó tham kh o. Mét vμi k hiöu îc dïng trong c c bμi : : nh ng iòu cçn thùc hiön trªn líp (quan s t, th o luën, tr lêi c u hái,...). : nh ng th«ng tin cçn thiõt liªn quan Õn kiõn thøc cçn t m tßi trong. 1*, 2* : c c c u hái, bμi tëp khã. 1, 2: c c c u hái, bμi tëp cã t nh chêt øng dông. Chóc c c em thμnh c«ng. C c t c gi 4

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]} Bμi 1 Æc ióm CñA c thó sèng H»ng ngμy chóng ta tiõp xóc víi c c lo i å vët, c y cèi, con vët kh c nhau. ã lμ thõ giíi vët chêt quanh ta, chóng bao gåm c c vët kh«ng sèng vμ vët sèng (hay sinh vët). 1. NhËn d ng vët sèng vμ vët kh«ng sèng a) Quan s t m«i tr êng xung quanh (nhμ ë, tr êng häc,...), h y nªu tªn mét vμi c y, con vët, å vët hay vët thó mμ em biõt. Sau ã chän ra mçi lo i mét v dô Ó trao æi, th o luën. V dô : C y Ëu con Con gμ con Hßn b) Em h y cho biõt : Con gμ, c y Ëu cçn nh ng iòu kiön g Ó sèng? Hßn (hay viªn g ch, c i bμn,...) cã cçn nh ng iòu kiön gièng nh con gμ, c y Ëu Ó tån t i kh«ng? Con gμ, c y Ëu cã lín lªn sau mét thêi gian îc nu«i, trång kh«ng? Trong khi ã hßn cã t ng k ch th íc kh«ng? Tõ nh ng iòu trªn, em h y nªu nh ng ióm kh c nhau gi a vët sèng vμ vët kh«ng sèng. 2. Æc ióm cña c thó sèng Nh ng sinh vët nh con gμ, c y Ëu,... lμ nh ng c thó sèng, ë chóng cã c c bióu hiön Æc tr ng cña ho t éng sèng. 5

Dïng k hiöu + (cã) hoæc (kh«ng cã) iòn vμo c c cét trèng trong b ng sau cho th ch hîp : STT V dô Lín lªn Sinh s n Di chuyón LÊy c c chêt cçn thiõt (*) Lo i bá c c chêt th i (*) VËt sèng XÕp lo i VËt kh«ng sèng 1 Hßn 2 Con gμ 3 C y Ëu 4... TiÕp tôc b ng trªn víi mét sè v dô kh c (c vët sèng vμ vët kh«ng sèng) mμ ta gæp h»ng ngμy. C thó sèng cã nh ng Æc ióm quan träng sau y : Cã sù trao æi chêt víi m«i tr êng (lêy c c chêt cçn thiõt vμ lo i bá c c chêt th i ra ngoμi) th míi tån t i îc. Lín lªn vμ sinh s n. C u h i? 1. Gi a vët sèng vμ vët kh«ng sèng cã nh ng ióm g kh c nhau? 2. Trong c c dêu hiöu sau y, theo em dêu hiöu nμo lμ chung cho mäi c thó sèng ( nh dêu vμo cho tr lêi óng) : Lín lªn Sinh s n Di chuyón LÊy c c chêt cçn thiõt Lo i bá c c chêt th i Tõ ã cho biõt c c Æc ióm chung cña c thó sèng lμ g? (*) Tr íc khi iòn vμo hai cét nμy, h y x c nh c c chêt cçn thiõt vμ c c chêt th i ë y lμ g : èi víi con gμ (hay c c con vët nãi chung)? èi víi c y Ëu (hay c y cèi nãi chung)? 6

Bμi 2 NhiÖm vô cña sinh häc Sinh häc lμ khoa häc nghiªn cøu vò thõ giíi sinh vët trong tù nhiªn. Cã nhiòu lo i sinh vët kh c nhau : éng vët, thùc vët, vi khuèn, nêm,... 1. Sinh vët trong tù nhiªn a) Sù a d ng cña thõ giíi sinh vët B ng d íi y ghi tªn mét sè sinh vët kh c nhau. H y iòn vμo c c cét trèng mét vμi th«ng tin vò chóng mμ em biõt : STT Tªn sinh vët N i sèng K ch th íc (to, trung b nh, nhá) Cã kh n ng di chuyón Cã ch hay cã h i cho con ng êi 1 C y m t 2 Con voi 3 Con giun Êt 4 Con c chapplep 5 C y bìo t y (*) 6 Con ruåi 7 "C y" nêm r m H y tiõp nèi b ng trªn víi mét sè c y vμ con vët kh c. Ta cã thó rót ra nhën xapplet g vò sù a d ng cña thõ giíi sinh vët vμ vai trß cña chóng èi víi êi sèng con ng êi? b) C c nhãm sinh vët trong tù nhiªn Nh n l i b ng trªn ta thêy : trong sè c c sinh vët îc nªu lμm v dô, cã lo i lμ thùc vët (nh c y m t, c y bìo t y), cã lo i lμ éng vët (nh con voi, con ruåi,...) ; cßn cã lo i kh«ng ph i lμ thùc vët còng kh«ng ph i éng vët, chóng th êng cã k ch th íc nhá, thëm ch rêt nhá. VËy chóng lμ g? Ta h y xem h nh sau (H. 2). (*) Cßn gäi lμ bìo NhËt B n, lôc b nh. 7

8 Vi khuèn NÊm Thùc vët éng vët H nh 2. i diön cña mét sè nhãm sinh vët trong tù nhiªn Sinh vët trong tù nhiªn rêt a d ng. Chóng îc ph n thμnh c c nhãm rêt lín, cã nh ng Æc ióm vò h nh d ng, cêu t o, ho t éng sèng,... kh c nhau. ã lμ c c nhãm : Vi khuèn, NÊm, Thùc vët, éng vët,... Trong s ch Sinh häc 6, chóng ta sï lμm quen víi ba nhãm Çu, cßn nhãm éng vët sï häc trong s ch Sinh häc 7. 2. NhiÖm vô cña Sinh häc C c sinh vët Òu cã mèi quan hö víi êi sèng con ng êi. RÊt nhiòu sinh vët cã ch : chóng cho ta thøc n vμ nhiòu lo i s n phèm kh c. Nh ng còng cã nhiòu lo i g y h i : ruåi, muçi truyòn bönh ; s u bä, nêm ph ho i c y cèi, mïa mμng,... Do ã, nhiöm vô cña Sinh häc nãi chung lμ : nghiªn cøu c c Æc ióm cêu t o vμ ho t éng sèng, c c iòu kiön sèng cña sinh vët còng nh c c mèi quan hö gi a c c sinh vët víi nhau vμ víi m«i tr êng, t m c ch sö dông hîp l chóng, phôc vô êi sèng con ng êi. Ch ng tr nh Sinh häc ë cêp Trung häc c së gåm c c phçn sau : Thùc vët éng vët C thó ng êi vμ vö sinh Di truyòn vμ biõn d Sinh vët vμ m«i tr êng. Thùc vët häc cã nhiöm vô : Nghiªn cøu tæ chøc c thó cïng c c Æc ióm h nh th i, cêu t o, c c ho t éng sèng cña thùc vët. Nghiªn cøu sù a d ng cña thùc vët vμ sù ph t trión cña chóng qua c c nhãm thùc vët kh c nhau. T m hióu vai trß cña thùc vët trong thiªn nhiªn vμ trong êi sèng con ng êi. Trªn c së ã t m c ch sö dông hîp l, b o vö, ph t trión vμ c i t o chóng.

Sinh vët trong tù nhiªn rêt phong phó vμ a d ng, bao gåm nh ng nhãm lín sau : Vi khuèn, NÊm, Thùc vët vμ éng vët,... Chóng sèng ë nhiòu m«i tr êng kh c nhau, cã quan hö mët thiõt víi nhau vμ víi con ng êi. Nghiªn cøu h nh th i, cêu t o, êi sèng còng nh sù a d ng cña sinh vët nãi chung vμ cña thùc vët nãi riªng Ó sö dông hîp l, ph t trión vμ b o vö chóng nh»m phôc vô êi sèng con ng êi lμ nhiöm vô cña Sinh häc còng nh Thùc vët häc. C u h i? 1. KÓ tªn mét sè sinh vët sèng trªn c n, d íi n íc vμ ë c thó ng êi. 2. NhiÖm vô cña Thùc vët häc lμ g? 3. H y nªu tªn 3 sinh vët cã ch vμ 3 sinh vët cã h i cho ng êi theo b ng d íi y : STT Tªn sinh vët N i sèng C«ng dông T c h i 1 2 3... 9

Bμi 3 Æc ióm chung cña thùc vët Thùc vët rêt a d ng vμ phong phó. VËy Æc ióm chung cña thùc vët lμ g? 1. Sù a d ng vμ phong phó cña thùc vët Quan s t H. 3.1, H. 3.2, H. 3.3, H. 3.4 H nh 3.1. Ruéng lóa H nh 3.2. Rõng nhiöt íi 10 H nh 3.3. Hå sen H nh 3.4. Sa m c

Trao æi, th o luën : + X c nh nh ng n i trªn Tr i Êt cã thùc vët sèng. + KÓ tªn mét vμi c y sèng ë ång b»ng, åi nói, ao hå, sa m c,... + N i nμo thùc vët phong phó, n i nμo t phong phó h n? + KÓ tªn mét sè c y gç sèng l u n m, to lín, th n cøng rfln. + KÓ tªn mét sè c y sèng trªn mæt n íc, theo em chóng cã ióm g kh c c y sèng trªn c n. + KÓ tªn mét vμi c y nhá bapple, th n mòm yõu. + Em cã nhën xapplet g vò thùc vët? Thùc vët trªn Tr i Êt cã kho ng trªn 300 000 loμi. Thùc vët ë ViÖt Nam cã kho ng trªn 12 000 loμi. 2. Æc ióm chung cña thùc vët Dïng k hiöu + (cã) hoæc (kh«ng cã) ghi vμo c c cét trèng ë b ng sau cho th ch hîp : STT Tªn c y 1 C y lóa 2 C y ng«3 C y m t 4 C y sen 5 C y x ng rång Cã kh n ng tù t o ra chêt dinh d ìng Lín lªn Sinh s n Di chuyón NhËn xapplet hiön t îng sau : Khi trång c y vμo chëu råi Æt lªn bö cöa sæ, sau mét thêi gian ngän c y sï mäc cong vò ph a cã nguån s ng. H y rót ra Æc ióm chung cña thùc vët. Nhê nh s ng mæt trêi vμ chêt diöp lôc trong l, c y xanh cã kh n ng t o ra chêt h u c tõ n íc, muèi kho ng trong Êt, kh cacb«nic trong kh«ng kh. 11

Thùc vët trong thiªn nhiªn rêt a d ng vμ phong phó. Tuy a d ng nh ng chóng cã mét sè Æc ióm chung : Tù tæng hîp îc chêt h u c. PhÇn lín kh«ng cã kh n ng di chuyón. Ph n øng chëm víi c c k ch th ch tõ bªn ngoμi. C u h i? 1. Thùc vët sèng ë nh ng n i nμo trªn Tr i Êt? 2. Æc ióm chung cña thùc vët lμ g? 3*. Thùc vët ë n íc ta rêt phong phó, nh ng v sao chóng ta cßn cçn ph i trång thªm c y vμ b o vö chóng? B μi tàp Quan s t 5 c y xanh kh c nhau, iòn vμo b ng sau : STT Tªn c y N i sèng C«ng dông èi víi ng êi 1 2 3 4 5 E MÆc dï thùc vët ph n øng chëm víi c c k ch th ch cña m«i tr êng, nh ng còng cã tr êng hîp nh c y xêu hæ th ta vén nh n thêy îc sù ph n øng ã (H.3.5). Khi ch m nhñ vμo l c y xêu hæ, l tõ tõ khapplep l i, côp xuèng nh xêu hæ. Khi ông m nh, hoæc dïng que quöt vμo, chø ch a Õn 10 gi y, c c l b ông Òu côp l i. 12 m c bi t? H nh 3.5. Khi ch m vμo l c y xêu hæ, l côp l i

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]} Bμi 4 cã ph i têt c thùc vët Òu cã hoa? Thùc vët cã mét sè Æc ióm chung, nh ng nõu quan s t kü c c em sï nhën ra sù kh c nhau gi a chóng. 1. Thùc vët cã hoa vμ thùc vët kh«ng cã hoa Xem H.4.1 èi chiõu víi b ng d íi y. Ghi nhí. C quan sinh d ìng C quan sinh s n C c c quan cña c y c i RÔ Th n L Hoa Qu H t Chøc n ng chñ yõu Nu«i d ìng Duy tr vμ ph t trión nßi gièng H nh 4.1. C c c quan cña c y c i Quan s t kü H.4.2, nh dêu vμo b ng d íi y nh ng c quan mμ c y cã: STT 1 2 3 4 5 6 Tªn c y C y chuèi C y rau bî C y d ng xø C y rªu C y sen C y khoai t y C quan sinh d ìng C quan sinh s n RÔ Th n L Hoa Qu H t Xem l i c quan sinh d ìng vμ c quan sinh s n cña c c c y råi chia chóng thμnh hai nhãm (c y cã hoa vμ c y kh«ng cã hoa). Thùc vët îc chia lμm hai nhãm : thùc vët cã hoa vμ thùc vët kh«ng cã hoa. Thùc vët cã hoa Õn mét thêi k nhêt nh trong êi sèng th ra hoa, t o qu vμ kõt h t. Thùc vët kh«ng cã hoa th c êi chóng kh«ng bao giê cã hoa. 13

3 5 1 4 6 2 H nh 4.2. Mét sè c y cã hoa, c y kh«ng cã hoa 1. C y chuèi ; 2. C y sen ; 3. C y rªu ; 4. C y d ng xø ; 5. C y khoai t y ; 6. C y rau bî T m tõ th ch hîp (c y cã hoa, c y kh«ng cã hoa) iòn vμo chç trèng trong c c c u sau : C y c i lμ... C y lóa lμ... C y d ng xø lμ...c y xoμi lμ... 14

2. C y mét n m vμ c y l u n m KÓ tªn nh ng c y cã vßng êi kõt thóc trong vßng mét n m. KÓ tªn mét sè c y sèng l u n m, th êng ra hoa kõt qu nhiòu lçn trong êi. Thùc vët cã hoa lμ nh ng thùc vët mμ c quan sinh s n lμ hoa, qu, h t. Thùc vët kh«ng cã hoa c quan sinh s n kh«ng ph i lμ hoa, qu. C thó thùc vët cã hoa gåm hai lo i c quan : C quan sinh d ìng : rô, th n, l, cã chøc n ng ch nh lμ nu«i d ìng c y. C quan sinh s n : hoa, qu, h t, cã chøc n ng sinh s n, duy tr vμ ph t trión nßi gièng. Cã c y sèng trong vßng mét n m, cã c y sèng l u n m. C u h i? 1. Dùa vμo Æc ióm nμo Ó nhën biõt thùc vët cã hoa vμ thùc vët kh«ng cã hoa? 2. KÓ tªn mét vμi c y cã hoa, c y kh«ng cã hoa. 3*. KÓ tªn 5 c y trång lμm l ng thùc, theo em nh ng c y l ng thùc th êng lμ c y mét n m hay l u n m? B μi tàp H y ghi tªn nh ng c y cã hoa vμ c y kh«ng cã hoa mμ em quan s t îc vμo b ng sau : STT C y cã hoa C y kh«ng cã hoa 15

E m c bi t? C c c y : lóa, ng«, Ëu, l c tõ khi n y mçm Õn khi chõt i chø kappleo dμi tõ 3 6 th ng. Trong v ên Quèc gia Cóc Ph ng cã c y chß ngh n n m ( sèng kho ng 1 000 n m), chu vi gèc 25m, cao trªn 45m ; c y sêu rêt to vμ còng sèng l u n m (H.4.3). C y l qu t ë Hμn Quèc îc trång c ch y kho ng 1100 n m. C y bao b p ë ch u Phi cã tuæi thä 4 000 5 000 n m. C y chø cao kho ng 10m nh ng th n c y rêt to, cã c y êng k nh tíi 12m (ph i 40 b n häc sinh nèi vßng tay nhau míi «m xuó th n c y). 16 H nh 4.3. C y sêu ë v ên Quèc gia Cóc Ph ng

Bμi 5 k nh lóp, k nh hión vi vμ c ch sö dông Muèn cã h nh nh phãng to h n vët thët ta ph i dïng k nh lóp vμ k nh hión vi. 1. K nh lóp vμ c ch sö dông K nh lóp cçm tay gåm mét tay cçm b»ng kim lo i (hoæc b»ng nhùa) îc gfln víi têm k nh trong, dμy, hai mæt låi, cã khung b»ng kim lo i (hoæc b»ng nhùa), cã kh n ng phãng to nh cña vët tõ 3 20 lçn (H. 5.1). C ch quan s t vët méu b»ng k nh lóp cçm tay : Tay tr i cçm k nh lóp. Ó mæt k nh s t vët méu, mflt nh n vμo mæt k nh, di chuyón k nh lóp lªn cho Õn khi nh n thët râ vët (H. 5.2). H y dïng k nh lóp quan s t c c bé phën cña mét c y xanh mμ em mang Õn líp. H nh 5.1. K nh lóp H nh 5.2. T thõ quan s t vët méu b»ng k nh lóp 17