Sach ky thuat nuoi lon nai sinh san.doc

Bản ghi

1 Kü thuët ch n nu«i lîn n i sinh s n Hµ néi

2 Môc lôc Trang Ch ng I: Gièng lîn vµ c«ng thøc lai trong ch n nu«i lîn 1 1. Gièng lîn Mãng C i 1 2. Gièng lîn Ø 3 3. Mét sè gièng lîn miòn nói 4 4. C c gièng lîn ngo¹i nu«i ë ViÖt Nam 5 5. Mét sè c«ng thøc lai trong ch n nu«i lîn 6 6. Ph n lo¹i lîn trong µn lîn n i sinh s n 7 Ch ng II: Chuång tr¹i cho lîn n i sinh s n 9 1. Yªu cçu chung 9 2. Chuång cho lîn n i hëu bþ Chuång nu«i lîn n i sinh s n Chuång nu«i lîn con sau cai s a Õn 60 ngµy tuæi 11 Ch ng III: Ho¹t éng sinh dôc vµ c c chø tiªu nh gi kh n ng sinh s n cña 13 lîn n i 1. Ho¹t éng sinh dôc ë lîn n i Søc s n xuêt cña lîn n i 16 a. Mét sè chø tiªu sinh lý sinh dôc cña lîn n i 16 b. Kh n ng sinh s n 17 c. Mét sè chø tiªu kinh tõ kü thuët kh c 20 Ch ng IV: Ch n nu«i lîn c i hëu bþ 22 - Môc tiªu ch n nu«i lîn c i hëu bþ 22 - Kü thuët chän lîn c i g y n i sinh s n 22 - Kü thuët nu«i d ìng lîn c i hëu bþ 22 - Kü thuët qu n lý lîn c i hëu bþ 24 - Mét sè yõu tè nh h ëng Õn kh n ng sinh s n cña lîn n i 25 Ch ng V: Ch n nu«i lîn n i sinh s n 26 I. Ch n nu«i lîn n i chöa Môc tiªu ch n nu«i lîn n i chöa Kü thuët nu«i d ìng lîn n i chöa Kü thuët qu n lý lîn n i chöa 27 II. Ch n nu«i lîn n i nu«i con Môc tiªu cçn ¹t îc Kü thuët ì Î cho lîn Nu«i d ìng lîn n i Î vµ nu«i con Kü thuët nu«i d ìng ch m sãc lîn n i tõ khi cai s a Õn khi phèi gièng trë l¹i 33 Ch ng VI: Ch n nu«i lîn con theo mñ Æc ióm cu lîn con bó s a Kü thuët nu«i d ìng lîn con theo mñ Ch m sãc qu n lý lîn con theo mñ Kü thuët cai s a lîn con 42 Ch ng VII: Mét sè bönh th êng gæp ë lîn n i Quy tr nh vö sinh phßng bönh cho lîn Quy tr nh tiªm phßng cho lîn n i Mét sè bönh cña lîn n i Mét sè bönh cña lîn con 52 2

3 Ch ng I Gièng lîn vµ c«ng thøc lai trong ch n nu«i lîn 1. Gièng lîn Mãng C i * Nguån gèc vµ sù ph n bè Gièng lîn Mãng C i îc nu«i nhiòu ë huyön Mãng C i tønh Qu ng Ninh. VÒ nguån gèc lîn Mãng C i cã nguån gèc tõ lîn Qu ng «ng Trung Quèc, gièng lîn nµy îc ng êi Hoa mang sang n íc ta nu«i tõ l u, dçn dçn ph t trión thµnh gièng lîn cña n íc ta. HiÖn nay sè l îng lîn Mãng C i lªn Õn trªn 30 v¹n con, îc ch n nu«i rêt réng r i ë c c tønh ång b»ng s«ng Hång, ven bión miòn Trung vµ T y Nguyªn, Ó thùc hiön ch ng tr nh Mãng C i ho µn lîn ë c c tønh trªn. Lîn Mãng C i lµ lîn c i nòn c b n Ó lai víi lîn ùc Yorshire vµ Landrace cho s n phèm con lai nu«i lêy thþt chñ yõu hiön nay ë miòn B¾c ViÖt Nam. * Æc ióm ngo¹i h nh Lîn Mãng C i cã 3 dßng: dßng x ng to, dßng x ng nhì vµ dßng x ng nhá. Lîn Mãng C i x ng nhá cã tçm vãc kh«ng kh c lîn Ø, vµ cã vïng tr¾ng ë bông vµ vµnh tr¾ng v¾t ngang qua vai lín h n so víi dßng x ng nhì vµ x ng to. Lîn Mãng C i cã Æc ióm ngo¹i h nh nh Çu en gi a tr n cã mét èm tr¾ng h nh tam gi c hoæc h nh thoi mµ êng chðo dµi theo chiòu dµi cña mæt lîn. Mâm tr¾ng, bông vµ 4 ch n tr¾ng. PhÇn tr¾ng nµy cã nèi nhau b»ng mét vµnh tr¾ng v¾t qua vai, lµm cho phçn en cßn l¹i trªn l ng vµ m«ng cã h nh d ng nh c i yªn ngùa cßn îc gäi lµ võt lang h nh yªn ngùa. ë chç tiõp gi p gi a l«ng en vµ tr¾ng cã mét kho ng mê, réng kho ng 2-3 cm trªn ã da en l«ng tr¾ng. Æc ióm vò mµu s c l«ng da cña lîn Mãng C i lµ cè Þnh. Tuy nhiªn ë dßng Mãng C i x ng to th phçn tr¾ng v¾t qua vai th êng hñp h n so víi Mãng C i x ng nhá vµ x ng nhì vµ cã tr êng hîp ë gi a vµnh tr¾ng v¾t qua vai cã mét vïng da en ë gi a nh lµ mét hßn o en n»m gi a vµnh l«ng tr¾ng. Lîn Mãng C i x ng to cã tai to vµ cóp vò phýa tr íc. Cßn lîn Mãng x ng nhá vµ nhì th tai nhá vµ øng. VÒ kõt cêu ngo¹i h nh lîn Mãng C i cã Æc ióm lµ Çu to, tai óng h íng vò phýa tr íc, l ng vâng, bông xö, ch n yõu cßn cã hiön t îng i bµn, cã tõ vó. * Æc ióm sinh tr ëng Lîn Mãng C i lµ gièng thµnh thôc sím, thêi gian sinh tr ëng ng¾n. Khèi l îng s sinh 0,5-0,7 kg/ con, khèi l îng cai s a 6-8 kg/ con, khèi l îng lóc 6 th ng tuæi ¹t kg; khèi l îng lóc 12 th ng tuæi ¹t 60 kg; khèi l îng tr ëng thµnh ¹t kg. NÕu so víi lîn Ø th tçm vãc lîn Mãng C i cã to h n, nh ng nãi chung vén thuéc lo¹i tçm vãc nhá. Mæ thþt ë khèi l îng 100 kg cho 79% mãc hµm, tø lö thþt n¹c 38,6%. * Kh n ng sinh s n Lîn Mãng C i cã lµ gièng lîn thµnh thôc sím: lîn ùc 2 th ng tuæi cã thó giao phèi d îc vµ cã thó thô thai, lîn c i 3 th ng tuæi cã bióu hiön «ng dôc, chu kú éng dôc b nh qu n 21 3

4 ngµy (18-25 ngµy), thêi gian éng duc 3-4 ngµy, thêi gian chöa b nh qu n 114 ngµy, thêi gian éng dôc trë l¹i sau cai s a 5-7 ngµy. Lîn Mãng C i lµ gièng lîn m¾n Î, Î nhiòu con, nu«i con khðo. Cã thó Î tõ con/ løa, khèi l îng s sinh 0,5-0,7 kg/ con, tø lö nu«i sèng ¹t 80-90%. So víi c c lo¹i lîn lang kh c th c c chø tiªu trªn Òu cao h n tõ 5-7%. H nh 1 Lîn n i Mãng C i Lîn Mãng C i lµ gièng lîn cã tçm vãc t ng èi lín so víi c c gièng lîn trong vïng ång b»ng vµ trung du B¾c Bé. Tuæi thµnh thôc sím, m¾n Î, Î sai con, kh n ng nu«i con khðo, kh n ng tiªu ho vµ lîi dông thøc n th«xanh tèt. Mét sè h¹n chõ lµ kõt cêu ngo¹i h nh yõu, l ng vâng, bông xö, tû lö n¹c thêp. Ph ng h íng c«ng t c gièng èi víi gièng lîn Mãng c i lµ t ng c êng chän läc vµ nh n thuçn Ó n ng cao tçm vãc, c i t¹o c c nh îc ióm cña lîn Mãng C i. Cho lai t¹o víi c c gièng lîn nhëp néi Î lêy con lai nu«i thþt. Trong chiõn l îc n¹c ho µn lîn hiön nay, ngoµi phçn sö dông lîn ngo¹i thuçn nu«i tíi c c hé n«ng d n, kh«ng thó thiõu v¾ng c c lo¹i lîn lai, mµ trong ã chñ yõu lµ c c con lai cã ãng gãp phçn m u cña lîn Mãng C i. ViÖc sö dông lîn n i lai F 1 (Yorkshire x Mãng C i) hoæc F 1 (Landrace x Mãng C i ) lµm nòn Ó t¹o con lai 3/4 m u ngo¹i nu«i thþt nh»m n ng cao n ng xuêt ch n nu«i vµ tø lö thþt n¹c trong thµnh phçn thþt xî lªn % lµ h íng i hõt søc óng ¾n hiön nay. 4

5 2. Gièng lîn Ø Gièng lîn Ø îc nu«i phæ biõn ë ång b»ng ch u thæ s«ng Hång, lµ gièng lîn îc nh n d n ta chän läc, nh n gièng vµ nu«i d ìng l u êi. HiÖn nay gièng lîn Ø îc nu«i kh réng r i t¹i c c tønh thuéc ång b»ng s«ng Hång nh H i D ng, H ng Yªn, Th i B nh, Hµ T y, Nam Þnh, H i Phßng vµ phýa Nam cña c c tønh nh Hµ B¾c, Th i Nguyªn, VÜnh Phó * Æc ióm ngo¹i h nh Lîn Ø toµn th n cã mµu en tuyòn, Çu nhá vµ th«, mâm ng¾n vµ cong, m nh ng¾n, ngùc s u, l ng vâng, bông xö, cã 10 vó, ch n yõu. Lîn thuéc lo¹i thó chêt yõu, tçm vãc nhá, lîn ùc th êng nhá h n lîn c i, h íng s n xuêt mì. Lîn Ø cã 2 lo¹i h nh: Lîn Ø mì vµ Ø pha. Lîn Ø mì hay cßn gäi lµ Ø mæt nh n (Ø nh n), lo¹i nµy toµn th n mµu en, tr n cã nhiòu nõp nh n h»n s u lµm cho mòi cã vî cong lªn, mæt cã võt nh n. Lo¹i nµy thµnh thôc sím, tçm vãc bð, ch n thêp, bông sö, m nh ng¾n. Lo¹i h nh lîn Ø pha, toµn th n còng cã mµu en, cã con 4 ch n èm tr¾ng, ch n cao h n lîn Ø mì, bông gän h n, mâm th¼ng, mæt kh«ng nh n. * Æc ióm sinh tr ëng Lîn Ø sinh tr ëng chëm, gi a 2 nhãm th lîn Ø pha sinh tr ëng nhanh h n lîn Ø mì. khèi l îng 2 th ng tuæi chø ¹t 5 kg, tõ 4-8 th ng tuæi khèi l îng lîn Ø ùc lu«n thêp h n lîn Ø c i, khèi l îng Ø ùc lóc 4 th ng tuæi lµ11,9 kg, trong khi ã lîn Ø c i lµ 13,5 kg. Khèi l îng tr ëng thµnh cña lîn Ø chø ¹t 70 kg (lóc th ng tuæi) cho nªn cçn ph i quan t m c i thiön tçm vãc. Lîn Ø nu«i thþt cã tèc é t ng träng thêp chø ¹t g/ ngµy, do vëy khi xuêt chuång lóc 8 th ng tuæi ch a ¹t 50 kg. Tiªu tèn thøc n cho 1 kg t ng träng cao. TØ lö n¹c tõ 34,5-39,12%, tø lö mì 40 %(39,97-43,2%). ChÊt l îng thþt tèt, é dinh d ìng cao, thí thþt nhá, mïi vþ th m ngon (ViÖn ch n nu«i ) * Kh n ng sinh s n Lîn Ø c i thµnh thôc vò týnh sím, lóc 3-4 th ng tuæi cã bióu hiön éng dôc, chu kú éng dôc ngµy, thêi gian éng dôc 3-4 ngµy, thêi gian chöa ngµy, sè con Î/ løa 8-10 con, khèi l îng lîn con lóc s sinh ¹t b nh qu n 0,45 kg, tø lö nu«i sèng cao ¹t 90-92%. Khèi l îng khi cai s a lóc 60 ngµy tuæi ¹t b nh qu n 5,5 kg/ con. Lîn Ø ùc thµnh thôc vò týnh sím h n lîn Ø c i. Nh n chung lîn Ø ùc sinh tr ëng ph t trión chëm h n lîn Ø c i, tuæi sö dông lîn Ø ùc tèt nhêt lóc 6-8 th ng tuæi. èi víi lîn Ø pha cã kh n ng sinh s n cao h n, kh«ng thua kðm lîn Mãng C i: sè con Î / løa ¹t 11,7 (cña lîn Mãng C i lµ 11,08); sè con cai s a / æ lµ 10,7 con (lîn Mãng C i lµ 10,4 con). 5

6 * KÕt luën Lîn Ø cã u ióm lµ thµnh thôc sím, chêt l îng thþt th m ngon, kh n ng chþu ùng kham khæ cao, nu«i con khðo, kh n ng lîi dông thøc n th«xanh cao, dô thých nghi víi c c iòu kiön nu«i d ìng kh c nhau. Tuy nhiªn còng cã nh îc ióm lµ tçm vãc qu nhá, thó chêt yõu, bông to, l ng vâng, ch n yõu, h íng mì. Tõng b íc t¹p giao c i l ng víi c c gièng lîn kh c, nhêt lµ c c gièng lîn ngo¹i Ó n ng cao tçm vãc vµ gi trþ kinh tõ. Lîn c i Ø cã thó cho lai víi lîn Yorkshire Ó chän lêy c i lai F 1 lµm n i nòn trong c c c«ng thøc lai 3 m u Ó n ng cao kh n ng sinh tr ëng vµ tû lö thþt n¹c/ thþt xî. 3. Mét sè gièng lîn miòn nói C c gièng lîn miòn nói gåm cã: Lîn M êng Kh ng, lîn MÑo, nhãm lîn Lang nh lîn Lang Chî R (B¾c K¹n), lîn Lang H¹ Lang (Cao B»ng) Nh n chung t nh n ng s n xuêt cßn thêp ã lµ do iòu kiön Þa lý, tëp qu n ch n nu«i vµ tr nh é kü thuët ch n nu«i cßn h¹n chõ. Nh n chung c c gièng lîn trªn Òu cã mµu s¾c l«ng da en tuyòn hoæc lang tr¾ng en, tuy nhiªn võt lang kh«ng cè Þnh. VÒ tçm vãc, c c gièng lîn nµy Òu cã tçm vãc to h n c c gièng lîn n i kh c nh ng m nh h i lðp, kõt cêu v ng ch¾c rêt thých hîp víi ch n th. Nhãm gièng lîn miòn nói cã tuæi thµnh thôc vò týnh dôc chëm, tuæi éng dôc lçn Çu vµo lóc 8 th ng tuæi. VÒ kh n ng sinh s n, nh n chung c c gièng lîn miòn nói cã kh n ng sinh s n thêp, Î 5-6 con/løa, sè løa Î/n m tõ 1-1,2. Kh n ng tiõt s a thêp, do ã khèi l îng lîn con khi cai s a ch a cao. Nh n chung c c gièng lîn miòn nói cã u ióm lµ thých hîp víi iòu kiön tù nhiªn, khý hëu miòn nói. Tuy nhiªn cã nh îc ióm lµ n ng suêt ch n nu«i cßn thêp, cho nªn cçn îc c i tiõn vò kü thuët nu«i d ìng ch m sãc, hoæc lai t¹o víi c c gièng lîn kh c nh lîn Mãng C i Ó n ng cao kh n ng sinh s n. H nh 2: Lîn n i MÑo H nh 3: Lîn n i Lang Chî R 6

7 4. C c gièng lîn ngo¹i nu«i ë ViÖt Nam a. Lîn Yorshire îc chän läc vµ nh n gièng ë vïng Yorshire cña n íc Anh tõ thõ kû 19, hiön nay lîn Yorshire nu«i ë hçu hõt c c n íc trªn thõ giíi. Kh n ng thých nghi cña gièng lîn nµy tèt h n c c gièng lîn kh c. Lîn Yorshire cã l«ng tr¾ng tuyòn, tai øng (cã nhãm gièng tai h i nghiªng vò phýa tr íc), mâm th¼ng, dµi võa ph i, tr n réng, ngùc réng, ngo¹i h nh thó chêt ch¾c ch¾n, nu«i con khðo, chþu ùng kham khæ, chêt l îng thþt tèt, kh n ng chèng chþu stress cao. Khèi l îng tr ëng thµnh con ùc kho ng kg, con c i kg. T ng träng b nh qu n tõ gam/con/ngµy; tiªu tèn thøc n tõ 2,80-3,10 kgthøc n /kg t ng khèi l îng, tû lö thþt n¹c/ thþt xî tõ 55-59%, cã mét sè dßng tû lö n¹c tõ 59,1-63,5%. Lîn Yorkshire cã kh n ng sinh s n t ng èi cao, Î b nh qu n con/løa, khèi l îng s sinh ¹t 1,1-1,2 kg/ con. Khi nu«i t¹i ViÖt Nam sè con Î ra trªn æ b nh qu n lµ 9,57, khèi l îng s sinh ¹t 1,24 kg/con, khèi l îng toµn æ lóc 21 ngµy tuæi ¹t kg, khèi l îng b nh qu n /con lóc 60 ngµy tuæi ¹t tõ kg. H nh 4: Lîn n i Yorkshire Gièng lîn Yorkshire cã týnh di truyòn æn Þnh, tçm vãc to, kh n ng s n xuêt cao, kh n ng thých nghi tèt, thých hîp víi ph ng thøc nu«i ch n th. Th êng îc sö dông trong lai gièng víi lîn n i néi nh Mãng C i vµ c c lo¹i lîn Þa ph ng kh c lêy con lai nu«i thþt vµ sö dông trong c«ng thøc lai lêy lîn lai nu«i thþt gi a c c gièng lîn nhëp néi b. Lîn Landrace XuÊt xø tõ an m¹ch, hiön nay t¹i ViÖt Nam cã Landrace BØ, Cuba, Ph p, NhËt. Cã d¹ng h nh nªm (cßn gäi lµ h nh tªn löa), l«ng da mµu tr¾ng tuyòn, mâm dµi vµ th¼ng, hai tai to ng vò phýa tr íc, che c m¾t, m nh lðp, bèn ch n h i yõu. Kh n ng thých nghi kðm h n Yorshire trong iòu kiön nãng Èm. Lîn n i cã thó träng tõ kg, lîn ùc cã thó träng tõ kg, 7

8 t ng träng b nh qu n g/ngµy, tiªu tèn thøc n/ 1kg t ng khèi l îng tõ 2,7-3,0 kg, tû lö n¹c /thþt xî cao, ¹t tõ 58-60%. Lîn Landrace cã kh n ng sinh s n kh cao, vµ kh n ng nu«i con khðo (trõ Landrace cña BØ, ngoµi ra lîn Landrace BØ cßn cã gen Halotal g y bönh yõu tim) vµ lîn Landrace th êng îc chän lµm "dßng c i" trong c c c«ng thøc lai gi a lîn ngo¹i cao s n víi nhau. ë ViÖt Nam lîn Landrace îc dïng Ó lai kinh tõ vµ nu«i thuçn dïng trong ch ng tr nh n¹c ho µn lîn. C c c«ng thøc lai chñ yõu hiön ang dïng lµ: Lîn ùc Landrace x Lîn n i Mãng c i (hoæc lîn n i Þa ph ng) Ó lêy con lai F 1 nu«i thþt. Lîn ùc Landrace x lîn F 1 (YR x MC) lêy con lai F 2 3/4 m u ngo¹i (50% LR, 25% YR, 25% MC) nu«i thþt cho tèc khèi l îng lóc 6 th ng tuæi ¹t 100 kg, tû lö n¹c ¹t 46-48%. Sö dông lîn Landrace trong c c c«ng thøc lai kinh tõ hai gièng hoæc 3 gièng gi a c c gièng lîn ngo¹i Ó t ng tû lö n¹c tõ 52-60%. c. Lîn Duroc Nguån gèc xuêt xø tõ B¾c Mü víi c i tªn Duroc-Jersey. Lîn îc h nh thµnh tõ kho ng 1860 víi sù tham gia cña c c gièng lîn nhëp néi nh : Lîn á Ghinea, lîn á T y Ban Nha, vµ lîn á Bå µo Nha. Lîn Duroc cã th n h nh v ng ch¾c, l«ng cã mµu n u nh¹t Õn mµu n u sém, bèn ch n to khoî, cao, i l¹i v ng vµng, tai to ng¾n, 1/2 phýa Çu tai gëp vò phýa tr íc, m«ng vai rêt në, tû lö n¹c cao, tèc é t ng träng tõ g/ngµy. Tiªu tèn thøc n tõ 2,48-3,33 kg/ kg. Lîn Duroc cã Æc ióm vò sinh s n lµ Î Ýt, kðm s a. Lîn Duroc îc sö dông trong lai hai m u, ba m u hoæc bèn m u gi a c c gièng lîn ngo¹i, ¹t hiöu qu cao vò n ng suêt vµ chêt l îng thþt. 5. Mét sè c«ng thøc lai trong ch n nu«i lîn - Ch ng tr nh lai hai m u (A x B) Lai gi a hai gièng thuçn kh c nhau Ó t¹o con lai F 1 nu«i thþt. y lµ ph ng ph p lai n gi n vµ sö dông îc tèi a 100% u thõ lai tõ con bè vµ con mñ nh»m n ng cao mét sè Æc ióm tèt cña c c gièng. Môc Ých lµ sö dông u thõ lai t¹o µn lîn thþt th ng phèm. Mét sè c«ng thøc lai nh sau: + ùc Landrace (hoæc Yorkshire) x N i Mãng C i (hoæc Ø, lîn n i Þa ph ng) + ùc Landrace x N i Yorshire; + ùc Duroc x n i Yorshire hoæc n i Landrace - Lai ba m u, sö dông con mñ lµ n i lai (C x AB) Sö dông 3 gièng kh c nhau Ó cho lai Ó t¹o ra lîn thþt th ng phèm 3 m u n ng suêt cao: 8

9 N i lai F 1 ph i îc t¹o ra tõ hai gièng "dßng n i" cã kh n ng sinh s n cao Ó tën dông tèi a u thõ lai vò kh n ng sinh s n ùc gièng phèi víi n i lai F1 ph i lµ ùc îc chän läc theo "dßng ùc" Ó t¹o ra µn lîn thþt th ng phèm cã kh n ng t ng träng cao, tiªu tèn thøc n Ýt, é dµy mì l ng thêp, søc sèng cao Nh îc ióm ph i nghiªn cøu, chän läc Ó t¹o lîn n i lai F1. Th«ng th êng ph i qua hai b íc: B íc 1: dïng ùc ngo¹i lai víi n i néi chän con c i lai F 1 Ó nu«i sinh s n (chän nh ng con cña con mñ cã kh n ng sinh s n tèt nh Î sai con, lîn con cã khèi l îng s sinh vµ khèi cai s a cao, lîn mñ khðo nu«i con ). B íc 2: Chän con ùc cã h íng n¹c cao, kh n ng cho thþt lín Ó phèi gièng víi lîn c i lai F 1 chän, con lai t¹o ra chø dïng nu«i lêy thþt kh«ng gi l¹i lµm gièng. Mét sè c«ng thøc lai ba m u: Lîn ùc Landrace (hoæc Yorkshire) x N i F 1 (Y x Mãng c i) Lîn ùc Duroc (Pietran) x n i F1 (L x Y) - Lai 4 m u, sö dông con bè lµ lîn ùc lai vµ con mñ lµ n i lai (AB x CD) y lµ ph ng ph p sö dông 4 gièng thuçn Ó t¹o ra lîn thþt th ng phèm. Lîn th ng phèm lµ s n phèm cña hai cæp lai F1 gi a hai dßng ùc vµ dßng n i cã tû lö m u Òu gi a c c gièng (25%). Môc Ých cña ph ng ph p nµy lµ sö dông u thõ cña c 4 gièng cïng tham gia. 6. Ph n lo¹i lîn trong µn lîn n i sinh s n a. Lîn c i hëu bþ Lîn c i hëu bþ lµ lîn c i tõ sau khi cai s a îc chän Ó lµm gièng, nu«i cho Õn khi phèi gièng lçn Çu cã chöa. Ngµy nay, kü thuët chõ biõn thøc n phï hîp víi Æc ióm tiªu ho cña lîn con giai o¹n bó s a, cho nªn cho phðp t ch lîn con khái lîn mñ(cai s a) rêt sím : cã thó ë 21 ngµy tuæi, 28 ngµy tuæi, 35 ngµy tuæi v,v...tuy nhiªn tuæi chän lîn Ó lµm gièng nªn chän ë 60 ngµy tuæi. NÕu tr íc ã, ë thêi ióm ch a t ch khái lîn mñ tiõn hµnh chän råi, th Õn 60 ngµy tuæi còng ph i chän l¹i Ó chýnh thøc a vµo giai o¹n nu«i lîn hëu bþ. Thêi gian nu«i tõ 60 ngµy tuæi cho Õn khi lîn n i éng dôc vµ cho phèi gièng lçn Çu cã chöa lµ thêi gian nu«i c i hëu bþ. Thêi gian nu«i hëu bþ dµi hay ng¾n phô thuéc vµo gièng, phô thuéc vµo sù thµnh thôc vò týnh dôc vµ thó vãc cña tõng gièng. Sè l îng lîn c i hëu bþ trong mét c së ch n nu«i tuú thuéc vµo qui m«µn. NÕu µn lîn lín th sè c i hëu bþ îc chän läc Ó lµm gièng sï lín: Bao gåm lîn c i Ó thay thõ µn (thay thõ nh ng con bþ lo¹i th i) vµ c c lîn c i hëu bþ dïng Ó b n gièng cho c c c së ch n nu«i kh c. 9

10 Tuy nhiªn sè l îng îc chän läc cßn phô thuéc vµo môc Ých nh n gièng, vµo chø sè chän läc, vµo p lùc chän läc v,v... b. Lîn n i kióm Þnh Giai o¹n lîn n i kióm Þnh îc týnh tõ khi phèi gièng lçn Çu cã chöa Õn khi lîn Î vµ nu«i con 2 løa Çu. Giai o¹n nu«i lîn n i kióm Þnh îc chia lµm 2 lo¹i lîn n i kióm Þnh lµ: N i kióm Þnh I vµ n i kióm Þnh II Lîn n i tõ giai o¹n hëu bþ phèi gièng cã chöa, Î vµ nu«i con løa Çu tiªn, thêi gian nµy gäi lµ n i kióm Þnh I. Sau khi lîn n i Î vµ nu«i con xong løa thø nhêt, phèi gièng cã chöa Î vµ nu«i con løa thø 2 gäi lµ n i kióm Þnh II. c. Lîn n i c b n N i c b n lµ lîn Î îc 2 løa, tøc qua giai o¹n kióm Þnh I vµ kióm Þnh II, m b o ñ tiªu chuèn îc chän gi l¹i lµm n i sinh s n. d. Lîn n i c b n h¹t nh n Lµ µn n i îc chän läc trong µn lîn n i c b n, ph i lµ nh ng lîn n i thuçn chñng vµ qua kióm tra n ng suêt c thó cã n ng suêt sinh s n cao: Ph n cêp tæng hîp ph i ¹t tõ I trë lªn Õn Æc cêp, trong ã cêp sinh s n nhêt thiõt ph i ¹t Æc cêp. Trong hö thèng nh n gièng theo kióu h nh th p hiön nay th chø ë µn cô kþ cßn îc gäi lµ µn lîn n i c b n h¹t nh n, y lµ µn Ó s n xuêt µn gièng «ng bµ. 10

11 Ch ng II chuång tr¹i cho lîn n i sinh s n 5. Yªu cçu chung Trong ch n nu«i lîn, bªn c¹nh c c yõu tè gièng, thøc n, viöc thiõt kõ x y dùng hö thèng chuång tr¹i hîp lý óng tiªu chuèn kü thuët cho tõng lo¹i lîn lµ mét viöc hõt søc quan träng, v : - Nã m b o cho viöc ph t huy tèi a týnh u viöt cña phèm gièng ( kh n ng sinh tr ëng, ph t trión, kh n ng lîi dông thøc n, n ng suêt sinh s n ) - Nã cho phðp ng êi ch n nu«i cã thó iòu chønh iòu kiön tióu khý hëu, chõ é n uèng vµ vö sinh thó y trong chuång tr¹i cho phï hîp víi yªu cçu cña tõng lo¹i lîn, ë tõng thêi kú s n xuêt vµ ph t trión cña chóng. - Nã gióp cho ng êi ch n nu«i thuën tiön h n trong viöc qu n lý µn lîn, tiõt kiöm îc diön tých ch n nu«i vµ c«ng ch m sãc nu«i d ìng, gãp phçn n ng cao hiöu qu ch n nu«i lîn. Yªu cçu vò khu Êt x y dùng: - Êt x y dùng chuång tr¹i ph i phï hîp víi yªu cçu tæng thó, cao r o, tho ng m t, thuën lîi cho tho t n íc b»ng ph ng ph p tù ch y. - Chuång tr¹i ph i x y dùng ë n i cã nguån n íc s¹ch, ñ dïng. B o m yªu cçu vò hö thèng iön th¾p s ng, b m n íc, vµ hö thèng êng giao th«ng phôc vô cho vën chuyón vët t, thøc n vµ c c s n phèm kh c cña tr¹i. - Chuång nu«i ph i x y dùng hö thèng cèng r nh tho t n íc, n i chøa ph n, hè sö lý chêt th i hîp vö sinh thó y vµ c nh quan m«i tr êng. - C n cø vµo môc Ých kinh tõ vµ sè l îng µn lîn dù kiõn nu«i Ó x y dùng chuång tr¹i cho phï hîp vò kých th ãc, sè m ng n, m ng uèng, còi nhèt, sµn Î, qu¹t iön, bãng Ìn - Trong iòu kiön ch n nu«i n«ng hé, nªn tiõn hµnh x y c c hçm Biogas Ó gãp phçn xö lý ph n, n íc th i Ó t ng c êng b o vö m«i tr êng vµ tën dông khý gas cho nhu cçu cña tr¹i ch n nu«i lîn vµ nhu cçu sinh ho¹t cña gia nh. Yªu cçu vò chèng nãng vµ chèng rðt cho lîn: Nãng l¹nh vµ th«ng tho ng Òu lµ nh ng yõu tè nh h ëng Õn sinh tr ëng vµ ph t trión cña lîn. Chèng nãng: Vµo mïa hì nhiöt é ngoµi trêi th êng giao éng tõ C. M i chuång th êng îc lµm b»ng fibro xim ng, kh n ng iòu tiõt th n nhiöt cña lîn ngo¹i kðm nªn ta ph i lu«n chó ý Õn viöc chèng nãng b»ng c ch: - Sö dông hö thèng phun m a nh n t¹o trªn m i trong nh ng ngµy cã nhiöt é tõ 30 0 C trë lªn. - Lµm m t côc bé b»ng ph ng ph p dïng vßi phun s ng víi lîn n i hëu bþ, n i chê phèi vµ n i chöa. Sö dông vßi nhá giät trªn Çu vµ l ng lîn n i ang nu«i con. 11

12 - Ngoµi ra l¾p qu¹t iön treo t êng hoæc qu¹t c y cho lîn. - Xung quanh chuång c ng b¹t Ó che n¾ng chiõu trùc tiõp vµo lîn, tr nh giã cho lîn Ó chèng nãng cã hiöu qu tèt nhêt lµ lµm chuång cã m i cao, tho ng giã vµ trång c y xung quanh. Chèng l¹nh: Do sö dông còi cho lîn b»ng s¾t, nòn chuång b»ng bª t«ng nªn mïa «ng lîn th êng bþ l¹nh dô sinh bönh nªn ta ph i chó ý cung cêp nhiöt Çy ñ cho lîn, nhêt lµ èi víi lîn con theo mñ vµ lîn con sau cai s a. BiÖn ph p kh¾c phôc: CÇn c ng b¹t che ch¾n chuång vµo ban ªm, lóc m a hoæc cã giã lïa. Víi lîn con dïng bãng iön trßn Ó s ëi Êm. Víi lîn lín cã thó èt mïn c a hoæc vá trêu ë trong chuång vµo nh ng ngµy rðt. Chó ý gi chuång lu«n kh«r o, cho lîn n uèng Çy ñ 6. Chuång cho lîn n i hëu bþ îc chia lµm c c giai o¹n sau: Giai o¹n 1: TÝnh tõ khi b¾t Çu nu«i th êng ¹t khèi l îng lµ 20-25kg ( èi víi lîn ngo¹i), kg (víi lîn néi) cho Õn khi ¹t 5-6 th ng tuæi. Chuång nu«i lîn lµ chuång cã t êng x y b»ng g¹ch hoæc æ bª t«ng cã chiòu cao t êng 0,8m, dµi 4,3m vµ réng 3m. NÒn chuång æ b»ng xi m ng cã é dèc Ó dô vö sinh. Chuång cã l¾p m ng n, nóm uèng n íc tù éng bªn trong. Mçi «chuång l¾p mét cöa ra vµo b»ng song s¾t 10, hoæc cöa gç, trªn cöa cã kho chèt tù éng. NÕu nhiòu «chuång liòn nhau th cø 2 «chuång l¾p mét m ng n ë bøc t êng chung Ó thøc n îc sö dông triöt Ó. Giai o¹n 2: khi lîn ¹t tõ 5-6 th ng tuæi (khèi l îng kg, èi víi lîn ngo¹i, kg víi lîn néi), ta chuyón lîn n i hëu bþ sang nu«i trong c c «ng n c ch nhau b»ng c c v ch ng n, mçi n i/1 ng n, lóc nµy chuång nu«i lµ còi îc lµm b»ng s¾t trßn 16. KÝch th íc c c «nh sau: Dµi 2,2-2,4m, réng 0,65-0,7m, cao 1,0-1,3m, ë mçi v ch ng n cã c c chên song n»m ngang, kho ng c ch gi a c c chên song nµy lµ 15cm. NÒn chuång chung îc æ b»ng xim ng + c t. PhÝa tr íc x y m ng n vµ ång thêi lµ m ng uèng îc æ b»ng bª t«ng cã kých th íc : réng 40cm, phçn nh«ra ngoµi hµnh lang lµ 10cm, phçn ë trong chuång lµ 30cm. ChiÒu dµi m ng ch¹y ngang qua têt c c c ng n (lßng m ng ph i îc lµm nh½n Ó dô tho t n íc, tiön cä röa), ë cuèi m ng Æt mét èng th«ng Ó röa m ng. PhÝa sau cã cöa ra vµo, trªn cöa cã kho tù éng. NÕu lµ nu«i lîn néi, ta cã thó nhèt lîn n i trªn chuång cã diön tých lµ 3 m 2 /con, chuång x y cçn cã diön tých s n ch i tõ 3-4 m Chuång nu«i lîn n i sinh s n Gåm cã «lîn n i chê phèi vµ chöa, «lîn n i Î (hoæc còi Î), khu nu«i óm lîn con Yªu cçu chuång nu«i lîn n i: 12

13 - ChiÕm Ýt diön tých, dô kióm tra khi phèi gièng, chöa vµ ì Î. - T ng sè løa Î/ n i trªn n m nhê kü thuët cai s a sím vµ ph t hiön n i éng dôc vµ phèi gièng kþp thêi - Gi m stress cho lîn khi sèng c¹nh nhau Chuång cña lîn n i chia lµm 2 giai o¹n: Giai o¹n 1: N i sau khi cai s a (t ch con) Chê phèi Thêi kú mang thai Chöa kú I. îc nu«i trong c c «ng n c ch víi c c tiªu chuèn nh lîn n i hëu bþ giai o¹n 2. Giai o¹n 2: Tr íc khi lîn Î 7-10 ngµy, lîn n i îc chuyón Õn chuång chê Î, Î vµ nu«i con. KÝch th íc còi Î: Dµi 2,2m, réng 1,7-2,1m. Còi gåm 3 «, «lîn mñ ë gi a vµ 2 «lîn con ë hai bªn. KÝch th íc «cho lîn mñ: Cao 1,0-1,3m, réng 0,7m, dµi 2,2m. PhÝa tr íc l¾p m ng n kióu treo (h nh ch u) îc lµm b»ng Inox cã é dµy 1mm, réng m ng 35cm, dµi 50cm. PhÝa tr íc cña m ng n lµ nóm uèng n íc tù éng. PhÝa sau cña «lîn mñ ph i thiõt kõ mét thanh ch¾n ngang c ch cöa ra vµo cña lîn mñ lµ 30cm, Ó lîn mñ khi Î îc dô dµng vµ kh«ng Ì lªn con khi n»m xuèng. Sau cïng lµ cöa Ó ch¾nlîn con kh«ng ra ngoµi îc. NÒn sµn cña «lîn mñ îc Æt 2 têm bª t«ng, mçi têm dµi 10,5m, réng 0,7m, trªn têm bª t«ng cã c c lç tho t n íc réng 1cm, dµi 8-10cm. 2 «chuång cña lîn con: ë 2 bªn cña «lîn mñ mçi «cã chiòu réng lµ 0,7m, dµi 2,2m, cao 0,5m, xung quanh îc hµn b»ng c c song s¾t 10, mçi song c ch nhau 5cm. NÒn sµn cña «lîn con còng îc Æt b»ng c c lan s¾t trßn 10 mçi lan c ch nhau 1cm Ó dô lät ph n vµ n íc tióu. Mét bªn cña «lîn con ta Æt mét c i «óm kých th íc: cao 0,5m, dµi 0,8m, réng 0,4m, lµm b»ng s¾t 12 xung quanh óm cã c ng bao t i, mçi óm cã mét cöa ra vµo kìm theo chèt. lîn con bªn kia Æt mét nóm uèng n íc tù éng ë é cao 15-20cm. Khi lîn con îc 5-7 ngµy tuæi ta Æt vµo «lîn con 1 m ng n trßn cã êng kýnh 30cm, cao 5cm, miöng m ng cã c c thanh ch¾n kh«ng cho lîn con trìo vµo. Trªn «óm cã l¾p mét bãng Ìn trßn c«ng suêt 100W Ó s ëi Êm cho lîn con khi cçn thiõt. C chuång cña lîn mñ vµ 2 «lîn con cã sµn cao c ch mæt Êt 30cm, cã t c dông tèt trong viöc th«ng giã tr nh Èm, dô vö sinh. DiÖn tých cçn cho mét µn lîn con Ó nu«i óm cçn 3 m 2 cho 8-10 lîn con Thêi gian chiõm chuång kho ng 34 ngµy (týnh tõ ngµy tuæi) + víi 7 ngµy Ó trèng chuång lµm vö sinh. Tû lö «dù tr lµ 10%. Nh vëy nõu nu«i 20 lîn n i víi sè løa Î trªn n m lµ 2,2 th ph i cçn sè «nu«i óm lîn con víi diön tých 3 m 2 / «lµ: 20 n i x 2,2 løa x 41 ngµy x 110 = 6 chuång nu«i lîn Î vµ nu«i con 365 x

14 Nªn sö dông kióu chuång sµn cao Ó nu«i lîn con sï cã hiöu qu cao h n 8. Chuång nu«i lîn con sau cai s a Õn 60 ngµy tuæi Lîn con nh ng ngµy Çu sau khi cai s a th êng gæp Stress bêt lîi cho sinh tr ëng, ph t trión cña chóng, lîn võa chuyón tõ m«i tr êng bó s a mñ lµ chñ yõu sang m«i tr êng tù lëp hoµn toµn, nguån cung cêp dinh d ìng cho c thó lµ thøc n. Lîn con còng th êng bþ x o trén, do ph n thµnh c c l«kh c nhau theo khèi l îng nªn th êng kðm n, dô bþ l y nhiôm bönh tët, do ã lîn con ph i îc sèng trong iòu kiön kh«r o, vö sinh, cã nhiöt é vµ iòu kiön tióu khý hëu thých hîp. Õn ngµy cai s a lîn con îc chuyón sang chuång míi, ë n i quy Þnh, c c «chuång nµy îc hµn liòn nhau vµ lu«n lu«n lµ ch½n. kých th íc: dµi 2,2m - 2,4m, réng 2m, cao 0,8m, kho ng c ch gi a c c chên song cña thµnh chuång lµ 10cm, chuång cã sµn cao c ch mæt Êt tõ 30-60cm. Sµn chuång îc lµm b»ng têm bª t«ng ë chç m ng n, bªn ngoµi b»ng c c song s¾t 10, cã c c khe réng 0,8-1cm, phçn b»ng bª t«ng cã c c khe hë 1cm, dµi 10cm. Cø 2 «cã 1 m ng tù éng chøa ùng îc 20kg thøc n. Trong mçi «cã c c nóm uèng tù éng. NÕu nu«i lîn con b»ng chuång nòn cøng cçn chó ý Õn viöc chèng bèn, Èm vµ l¹nh cho lîn con. a- Chuång nu«i lîn n i ë n«ng hé b- Còi nu«i lîn n i H nh 5: Mét sè kióu chuång nu«i lîn n i 14

15 Ch ng III Ho¹t éng sinh dôc vµ c c chø tiªu nh gi kh n ng sinh s n cña lîn n i 1. Ho¹t éng sinh dôc ë lîn n i a. C chõ éng dôc cu lîn n i Lîn c i sau khi thµnh thôc vò týnh th b¾t Çu cã bióu hiön éng dôc, lçn thø nhêt th êng bióu hiön kh«ng râ rµng, c ch sau ã ngµy l¹i éng dôc lçn nµy bióu hiön râ rµng h n vµ sau ã i vµo qui luët mang týnh chu kú. Chu kú éng dôc cña lîn n i b nh qu n lµ 21 ngµy (18-21 ngµy). Mét chu kú týnh cña lîn n i th êng chia lµm 4 giai o¹n, ã lµ giai o¹n tr íc éng dôc, giai o¹n éng dôc, giai o¹n sau éng dôc vµ giai o¹n yªn tünh. Giai o¹n tr íc éng dôc th êng kðo dµi 1-2 ngµy vµ îc týnh tõ khi thó vµng cña lçn éng dôc tr íc tiªu biõn Õn lçn éng dôc tiõp theo. y lµ giai o¹n chuèn bþ cho êng sinh dôc c i tiõp nhën tinh trïng, ãn trøng rông vµ thô tinh. Giai o¹n éng dôc kðo dµi tõ ngµy thø hai Õn thø ba tiõp theo gåm cã 3 thêi kú nhá h ng phên, chþu ùc vµ hõt chþu ùc, giai o¹n nµy dµi hay ng¾n tuú theo tõng gièng lîn, lîn néi th êng kðo dµi 3-4 ngµy, lîn ngo¹i vµ lîn lai th êng kðo dµi 4-5 ngµy. Giai o¹n sau éng dôc lµ giai o¹n kðo dµi tõ ngµy thø 3-4 tiõp theo cña giai o¹n éng dôc, lóc nµy dêu hiöu ho¹t éng sinh dôc bªn ngoµi gi m dçn, m hé teo l¹i, lîn c i kh«ng muèn gçn lîn ùc, n uèng tèt h n. Giai o¹n yªn tünh th êng b¾t Çu tõ ngµy thø 4 sau khi trøng rông vµ kh«ng îc thô tinh Õn khi thó vµng tiªu biõn (kho ng ngµy kó tõ lóc rông trøng). y lµ giai o¹n dµi nhêt trong c chu kú sinh dôc, con vët kh«ng cã bióu hiön vò hµnh vi sinh dôc, lµ giai o¹n nghø ng i yªn tünh chuèn bþ cho chu kú éng dôc tiõp theo. Tr íc y ng êi ta chø gi i thých îc sù biõn æi cã týnh chêt chu kú cña buång trøng, bao gåm sù éng dôc vµ rông trøng lµ do sù iòu hoµ néi tiõt cña buång trøng vµ tuyõn yªn. Trong nh ng n m gçn y ng êi ta i s u chøng minh îc vai trß cña th n kinh trung ng Æc biöt cña vïng d íi åi (Hypothalamus) trong viöc iòu hoµ chøc n ng sinh s n. C c chêt tiõt tõ Hypothalamus cã ho¹t týnh sinh häc cao vµ cã nhiöm vô iòu khión tuyõn yªn tiõt ra c c yõu tè gi i phãng vµ c c yõu tè øc chõ. C c yõu tè gi i phãng bao gåm FRF (Foliculin Releasing Factors), LRF (Luteino Releasing Factors) vµ PRF. D íi nh h ëng cña c c kých tè gi i phãng, tuyõn yªn sð tiõt ra FSH vµ LH lµm cho bao no n ph t dôc, thµnh thôc, chýn vµ rông, lîn n i cã bióu hiön éng dôc. C chõ éng dôc cña lîn n i nh sau: Khi lîn c i Õn tuæi thµnh thôc vò týnh dôc, c c kých thých bªn ngoµi nh nh s ng, nhiöt é, thøc n, feromon cña con ùc vµ c c kých thých néi tiõt i theo d y thçn kinh li t m Õn vá ¹i n o qua vïng d íi åi (Hypothalamus) tiõt ra kých tè FRF 15

16 (Folliculin Releasing Factors) cã t c dông kých thých tuyõn yªn tiõt ra FSH lµm cho bao no n ph t dôc nhanh chãng. Trong qu tr nh bao no n ph t dôc vµ thµnh thôc th th îng b bao no n tiõt ra oestrogen chøa Çy trong xoang bao no n, lµm cho lîn c i cã bióu hiön éng dôc ra bªn ngoµi. Cuèi kú éng dôc tuyõn yªn tiõt ra LH lµm cho trøng chýn vµ rông. Sau khi trøng rông sï h nh thµnh thó vµng buång trøng, thó vµng tiõt ra progesteron, cã t c dông kých thých sù t ng sinh cña mµng nhçy tö cung chuèn bþ cho hîp tö lµm tæ trong sõng tö cung, ång thêi øc chõ tuyõn yªn sinh ra FSH, øc chõ sù thµnh thôc cña bao no n trong buång trøng, lµm cho bao no n kh«ng ph t dôc, ång thêi kých thých tuyõn yªn tiõt prolactin, kých thých tuyõn vó ph t trión. NÕu lîn n i cã chöa th thó vµng sï tho i ho sau khi lîn Î vµ nu«i con, lóc nµy tuyõn yªn kh«ng bþ progesteron øc chõ n a nªn l¹i s n sinh ra FSH, bao no n míi l¹i b¾t Çu ph t dôc vµ i vµo mét chu kú míi. NÕu lîn n i kh«ng cã chöa thó vµng sï tån t¹i kho ng trªn d íi 17 ngµy sï tho i ho vµ bao no n míi l¹i ph t dôc vµ Õn 21 ngµy l¹i xuêt hiön mét chu kú éng dôc kõ tiõp. b. BiÓu hiön éng dôc cu lîn n i Ph t hiön lîn n i éng dôc lµ nh n tè quan träng nhêt trong c«ng t c phèi gièng, nhêt lµ khi sö dông ph ng ph p thô tinh nh n t¹o. Ó ph t hiön éng dôc cçn kióm tra Ýt nhêt mét ngµy 2 lçn, thêi gian c ch nhau gi a 2 lçn kióm tra lµ 12 giê. Thêi gian kióm tra vµo lóc 6 giê s ng vµ 6 giê chiòu lµ nh ng thêi ióm con c i cã bióu hiön triöu chøng éng dôc râ nhêt. Khi kióm tra kõt hîp gi a viöc xem xðt tr¹ng th i con c i khi dén con ùc i ngang qua víi viöc quan s t m hé con c i ( é s ng, mçu, dþch tiõt ) nh ng tèt nhêt vén lµ c ìi lªn l ng con vët Ó thö ph n x¹ mª. Thêi gian éng dôc cña lîn n i néi tõ 3-4 ngµy, cña lîn n i ngo¹i tõ 4-5 ngµy, cña lîn n i hëu bþ ngo¹i cã thó dµi h n tõ 5-7 ngµy. BiÓu hiön éng dôc cña lîn n i tuú thuéc vµo gièng, tuæi vµ c thó. Toµn bé thêi gian éng dôc cña lîn n i cã thó chia lµm 3 giai o¹n : - Giai o¹n tr íc khi chþu ùc (b¾t Çu) - Giai o¹n chþu ùc (phèi gièng) - Giai o¹n sau chþu ùc (kõt thóc) * Giai o¹n tr íc khi chþu ùc Æc ióm chung cña lîn c i khi b¾t Çu éng dôc lµ thay æi týnh nõt, kªu rýt, bá n hoæc kðm n, ph chuång, dòi Êt, c thó bån chån, tai u«i ve vèy, thých gçn lîn ùc, nõu nhèt nhiòu con th thých nh y lªn l ng con kh c, m hé á t i s ng mäng, cã n íc nhên ch y ra nh ng ch a chþu cho ùc nh y. ng êi nu«i kh«ng nªn cho lîn phèi gièng vµo lóc nµy. Giai o¹n nµy ë lîn n i ngo¹i th êng kðo dµi kho ng 2 ngµy. * Giai o¹n chþu ùc 16

17 Cßn gäi lµ thêi kú mª ùc, khi sê tay lªn m«ng lîn n i th lîn øng yªn, u«i cong lªn, hai ch n cho i réng ra, l ng vâng xuèng, cã hiön t îng i sãn, m hé chuyón mµu sém hoæc mµu mën chýn, ch y dþch nhên. Khi lîn ùc l¹i gçn th øng im cho phèi. Thêi gian nµy kðo dµi kho ng 2 ngµy (lîn néi th êng ng¾n h n kho ng giê). NÕu îc phèi gièng ë giai o¹n nµy th tû lö thô thai cao. * Giai o¹n sau chþu ùc Lîn n i trë l¹i tr¹ng th i b nh th êng, n uèng nh cò, m hé gi m é në, se nhá th m, u«i côp kh«ng cho con ùc phèi. * Chó ý - C biöt cã nh ng lîn n i khi éng dôc chø thêy m hé xung huyõt cßn nh ng bióu hiön kh c th kh«ng râ röt hoæc cã con th ng îc l¹i, nh ng tr êng hîp nµy cçn theo dâi chæt chï th êng xuyªn, hoæc cã thó dïng lîn ùc thý t nh Ó ph t hiön éng dôc. - èi víi gièng lîn ngo¹i vµ lîn lai, th êng bióu hiön éng dôc kh«ng râ rµng nh lîn néi, nªn ph i theo dâi chæt chï th êng xuyªn Ó ph t hiön vµ phèi gièng kþp thêi. - Lîn n i trong thêi gian nu«i con th êng kh«ng éng dôc, tuy nhiªn c biöt vén cã nh ng con cã bióu hiön éng dôc. Lîn n i th êng sau cai s a con tõ 5-7 ngµy nõu îc nu«i d ìng tèt a sè Òu cã éng dôc trë l¹i. - Lîn n i sau khi thô thai th êng kh«ng cã bióu hiön éng dôc, nh ng c biöt cã nh ng con cã bióu hiön éng dôc hiön t îng nµy gäi lµ éng dôc gi, hiön t îng nµy th êng thêy ngay ë ngµy thø 1-2 cña chu kú thø nhêt hay thø 2 sau khi phèi gièng. éng dôc gi th êng bióu kh«ng râ rµng vµ chø trong thêi gian ng¾n, cçn quan s t kü Ó x c Þnh chýnh x c. - Cã nh ng lîn n i tuy phèi gièng kh«ng thô thai, nh ng Õn chu kú éng dôc lçn sau kh«ng cã bióu hiön éng dôc, gäi lµ hiön t îng chöa gi. Nguyªn nh n cña hiön t îng nµy cã thó do thó vµng tån t¹i qu l u trªn buång trøng, hoæc do rèi lo¹n néi tiõt. CÇn theo dâi Ó cã biön ph p kých thých éng dôc cho nh ng lîn n i nµy. c. X c Þnh thêi ióm phèi gièng thých hîp cho lîn n i ViÖc x c Þnh thêi ióm phèi gièng thých hîp cho lîn n i cã mét vai trß rêt quan träng. V muèn ¹t îc tø lö thô thai cao vµ lîn n i Î nhiòu con, th cçn ph i x c Þnh chýnh x c îc thêi ióm phèi gièng thých hîp cho lîn n i. MÆt kh c nõu chóng ta Ó lì kú phèi gièng sï g y tæn thêt vò kinh tõ vµ nh h ëng Õn kõ ho¹ch s n xuêt cña c së ch n nu«i. Ó x c Þnh îc thêi ióm phèi gièng thých hîp, tr íc hõt ph i n¾m v ng qui luët éng dôc, rông trøng cña lîn n i, ång thêi cßn ph i c n cø vµo thêi ióm Ó 2 tõ bµo trøng, tinh trïng gæp nhau vµ cã kh n ng thô thai Ó quyõt Þnh thêi gian phèi gièng thých hîp cho lîn n i. 17

18 Lîn n i sau khi éng dôc trøng míi rông, th êng sau éng dôc giê trøng míi rông vµ trøng rông kðo dµi giê hoæc dµi h n, trong èng dén trøng, trøng cã kh n ng thô thai chø 8-10 giê, lîn n i mçi lçn éng dôc rông trªn 20 trøng, trong thùc tõ lîn chø Î îc trªn d íi 10 con. Sau khi phèi gièng tinh trïng vµ trøng gæp nhau ë 1/3 phýa trªn cña èng dén trøng vµ thô thai ë ã. Lîn ùc sau khi xuêt tinh, tinh trïng ph i qua 2-3 giê míi di chuyón îc lªn 1/3 phýa trªn cña èng dén trøng, trong êng sinh dôc cña lîn n i tinh trïng cã thó sèng îc giê, nh ng thêi gian cßn kh n ng thô thai chø lµ giê. Nh vëy ph i phèi gièng cho lîn n i tr íc khi trøng rông 1-2 giê vµo gi a giai o¹n chþu ùc. NÕu chóng ta cho phèi qu sím, trøng ch a rông, îi Õn lóc trøng rông th tinh trïng hõt kh n ng thô thai. Ng îc l¹i nõu cho phèi qu muén, trøng rông l u kh«ng gæp, hoæc khi cã tinh trïng th trøng mêt kh n ng thô thai, kõt qu thô thai thêp. Do vëy x c Þnh thêi ióm chþu ùc cã mét ý nghüa cùc kú quan träng trong c«ng t c phèi gièng cho lîn n i. * Qua c c nghiªn cøu cho thêy c c gièng lîn kh c nhau, cã thêi ióm phèi gièng thých hîp kh c nhau : èi víi lîn n i lai vµ n i ngo¹i: èi víi lîn n i t cho phèi gièng ngay khi chþu ùc vµ phèi læp l¹i sau khi phèi gièng lçn Çu 12 giê, víi lîn n i sinh s n sau khi chþu ùc 12 giê cho phèi lçn thø nhêt vµ sau 12 giê tiõp theo cho phèi læp l¹i lçn hai. èi víi lîn n i néi cçn phèi sím h n lîn n i lai vµ n i ngo¹i, thêi ióm phèi gièng thých hîp vµo cuèi ngµy thø 2 vµ s ng s ng thø 3. Nªn phèi gièng hai lçn nõu lµ thô tinh nh n t¹o (lóc s ng sím vµ chiòu m t), 1 lçn nõu lµ phèi trùc tiõp (vµo buæi s ng) Mét sè nghiªn cøu gçn y chø ra r»ng: nõu lîn n i éng dôc sau cai s a 4-6 ngµy th phèi tinh lóc giê sau thêi ióm chþu ùc; nõu lîn n i éng dôc sau cai s a 2-3 ngµy th phèi gièng lóc giê sau thêi ióm chþu ùc; nõu lîn n i éng dôc sau cai s a > 7 ngµy th phèi gièng lóc giê sau thêi ióm chþu ùc Nghiªn cøu ho¹t éng sinh dôc cña lîn Ø cho thêy thêi ióm b¾t Çu éng dôc cña lîn Ø, th êng tõ 4 giê s ng trong ngµy. Thêi gian éng dôc kðo dµi 76,5 giê - 81,5 giê. Thêi gian phèi gièng thých hîp nhêt lµ tõ giê týnh tõ khi b¾t Çu éng dôc th tø lö thô thai ¹t 100%, sè con Î ra/ løa ¹t 10,5-11,5 con. 2. Søc s n xuêt cña lîn n i a. Mét sè chø tiªu sinh lý sinh dôc cña lîn n i *Tuæi éng dôc lçn Çu: 18

19 Lµ thêi gian tõ khi s sinh Õn khi lîn c i éng dôc lçn Çu tiªn. Tuæi éng dôc lçn Çu kh c nhau tuú theo gièng lîn, vý dô: lîn néi cã tuæi éng dôc lçn Çu sím h n lîn ngo¹i. *Tuæi phèi gièng lçn Çu: Th«ng th êng ë lçn éng dôc Çu tiªn ng êi ta ch a cho phèi gièng v ë thêi ióm nµy lîn ch a thµnh thôc vò thó vãc, sè l îng trøng rông cßn Ýt. Ng êi ta th êng cho phèi gièng vµo chu kú thø 2 hoæc thø 3. Tuæi phèi gièng lçn Çu îc týnh b»ng c ch céng tuæi éng dôc lçn Çu víi thêi gian éng dôc cña mét hoæc hai chu kú n a hoæc tuæi t¹i thêi ióm phèi gièng lçn Çu. *Tuæi Î løa Çu: Sau khi phèi gièng, lîn chöa trung b nh 114 ngµy. Tuæi Î løa Çu lµ tuæi lîn mñ Î løa Çu tiªn. Ó nh gi kh n ng sinh s n cña lîn n i ng êi ta c n cø vµo 2 mæt: sè l îng vµ chêt l îng cña µn con. b. Kh n ng sinh s n: Kh n ng sinh s n cña lîn n i îc nh gi trªn c c chø tiªu sè l îng vµ c c chø tiªu chêt l îng µn con. C c chø tiªu sè l îng gåm cã: * Sè con s sinh cßn sèng Õn 24 giê trªn løa Î: y lµ chø tiªu kinh tõ rêt quan träng. Nã nãi lªn kh n ng Î nhiòu hay Ýt con cña gièng, nãi lªn kü thuët thô tinh cña dén tinh viªn vµ kü thuët ch m sãc lîn n i chöa. Trong vßng 24 giê sau khi sinh ra, nh ng lîn con kh«ng ¹t khèi l îng s sinh (qu bð), kh«ng ph t dôc hoµn toµn, dþ d¹ng th sï bþ chõt. Ngoµi ra do lîn con míi sinh, ch a nhanh nhñn, dô bþ lîn mñ Ì chõt. B nh qu n sè lîn con Î ra cßn sèng/løa: Tæng sè lîn con Î ra cßn sèng trong vßng 24 giê kó tõ khi lîn n i Î xong con cuèi cïng cña c c løa Î trªn tæng sè løa Î. C«ng thøc týnh: Tæng sè lîn con Î ra cßn sèng B nh qu n sè lîn con Î ra cßn sèng/løa = Tæng sè løa Î Tæng sè lîn con Î ra Ó l¹i nu«i: Tæng sè lîn con Î ra cßn sèng cã kh n ng Ó l¹i nu«i: èi víi lîn ngo¹i: khèi l îng > 0,8 kg; èi víi lîn néi: khèi l îng > 0,3 kg. TÝnh theo c«ng thøc: Tæng sè lîn con Ó l¹i nu«i B nh qu n sè lîn con Ó l¹i nu«i/ løa = Tæng sè løa Î * Tû lö sèng: tû lö sèng îc týnh theo c«ng thøc sau: 19

20 Sè con s sinh sèng Õn 24 giê Tû lö sèng (%) = x 100 Sè con Î ra cßn sèng *Sè lîn con cai s a trªn løa: y lµ chø tiªu kinh tõ kü thuët rêt quan träng quyõt Þnh n ng suêt cña nghò ch n nu«i lîn. Nã liªn quan Õn kü thuët ch n nu«i lîn con bó s a, kh n ng tiõt s a vµ kh n ng nu«i con cña lîn mñ vµ kh n ng h¹n chõ c c yõu tè g y bönh cho lîn con. ã lµ sè lîn con îc nu«i sèng cho Õn khi cai s a lîn mñ. Thêi gian cai s a dµi hay ng¾n phô thuéc vµo tr nh é kü thuët chõ biõn thøc n vµ kü thuët ch n nu«i. HiÖn nay cã mét sè c së ch n nu«i lîn theo h íng c«ng nghiöp tiõn hµnh cai s a cho lîn con lóc 21 hoæc 28 ngµy tuæi, cßn trong ch n nu«i ¹i trµ th êng tiõn hµnh cai s a cho lîn con lóc 45 thëm chý 56 ngµy tuæi. NÕu chóng ta tiõn hµnh cai s a sím cho lîn con sï gãp phçn t ng sè løa Î trªn n m cña lîn n i vµ h¹n chõ mét sè bönh hay l y tõ lîn con sang lîn mñ. Sè con sèng Õn cai s a Tû lö nu«i sèng (%) = x 100 Sè con Ó l¹i nu«i Trong mét sè tr êng hîp sè lîn con s sinh nhiòu nh ng ng êi ta chø gi l¹i mét sè lîn con nhêt Þnh Ó nu«i Ó m b o cho sù ph t trión b nh th êng cña lîn con. Th«ng th êng tû lö nu«i sèng cµng cao th cµng tèt. *Sè lîn con cai s a /n i/n m: Lµ chø tiªu tæng qu t nhêt cña nghò ch n nu«i lîn n i. ChØ tiªu nµy phô thuéc vµo thêi gian cai s a lîn con vµ sè l îng lîn con cai s a trong mçi løa Î. NÕu cai s a sím sï t ng sè løa Î/ n i /n m vµ t ng sè l îng lîn con cai s a trong mèi løa th sè l îng lîn con cai s a/ n i/n m sï cao vµ ng îc l¹i. Tæng sè lîn con cai s a trong n m Sè lîn con cai s a/n i/n m = Tæng sè lîn n i sinh s n trong n m C c chø tiªu chêt l îng µn con: *Khèi l îng s sinh: Lµ khèi l îng cña lîn con îc c n ngay sau khi Î ra, c¾t rèn, lau kh«, bêm sè tai vµ tr íc khi cho bó lçn Çu tiªn. 20

21 Khèi l îng s sinh toµn æ lµ chø tiªu nãi lªn kh n ng nu«i d ìng thai cña lîn mñ, Æc ióm gièng, kü thuët ch m sãc qu n lý vµ phßng bönh cho lîn n i chöa. Do ã thµnh tých nµy phô thuéc c vµo phçn cña lîn n i vµ phçn nu«i d ìng cña con ng êi. Khèi l îng s sinh toµn æ lµ khèi l îng cña têt c lîn con sinh ra cßn sèng vµ îc ph t dôc hoµn toµn. NÕu nh ng lîn con sinh ra khoî m¹nh bþ lîn mñ Ì chõt lµ thuéc vò tr ch nhiöm cña c së ch n nu«i chø kh«ng thuéc vò thµnh tých cña lîn n i. Khèi l îng s sinh cña c c gièng lîn kh c nhau th kh c nhau. P SS lîn néi (Ø, MC) th êng tõ 0,4-0,6 kg/con, P SS lîn lai ( B x MC) trung b nh tõ 0,6-0,8 kg/con, P SS cña lîn ngo¹i trung b nh 1,1-1,2 kg/con. Nh n chung khèi l îng s sinh cµng cao th kh n ng sinh tr ëng cµng nhanh, khèi l îng cai s a sï cao vµ khèi l îng khi xuêt chuång sï lín cho nªn lîn cã chöa cçn îc ch m sãc nu«i d ìng tèt Ó µn con cã khèi l îng s sinh cao. * é ång Òu: lµ x c Þnh xem trong c æ lîn con é to, nhá cã ång Òu nhau hay kh«ng, th êng cã 2 ph ng ph p týnh: - LÊy khèi l îng s sinh cña tõng con so s nh víi khèi l îng s sinh b nh qu n cña toµn æ. Sù chªnh löch ã cµng nhá chøng tá µn lîn Êy cµng ång Òu. - LÊy tû lö vò ång Òu ph t dôc Ó bióu thþ: Khèi l îng s sinh con nhñ nhêt é ång Òu ph t dôc = x 100 Khèi l îng s sinh con næng nhêt é ång Òu lµ mét chø tiªu quan träng Ó gi m Þnh phèm chêt vò kh n ng sinh s n cña lîn n i tèt hay xêu. Bëi v khèi l îng s sinh gi a 2 µn lîn con h n kðm nhau kh«ng nhiòu, nh ng é ång Òu cã thó chªnh löch nhau lín. *Khèi l îng cai s a toµn æ: Cïng víi chø tiªu sè con cai s a trªn løa, chø tiªu khèi l îng toµn æ lóc cai s a gãp phçn nh gi Çy ñ n ng suêt cña nghò nu«i lîn n i. Do hiön nay c c c së ch n nu«i th êng p dông thêi gian cai s a kh c nhau tuú thuéc vµo kh n ng chõ biõn thøc n vµ tr nh é nu«i d ìng, cho nªn Ó nh gi thµnh tých cña lîn n i chóng ta th êng c n khèi l îng lîn con lóc 56 hoæc 60 ngµy tuæi, cã nh vëy chóng ta míi so s nh vµ nh gi thµnh tých cña lîn n i víi nhau îc. Cßn c n khèi l îng cña lîn con lóc cai s a ë thêi ióm sím h n chø dïng Ó Þnh møc dinh d ìng cho lîn con mµ th«i. Khèi l îng lîn con cai s a cã liªn quan chæt chï Õn khèi l îng s sinh vµ lµ nòn t ng xuêt ph t cho khèi l îng xuêt chuång sau nµy. 21

22 B nh qu n khèi l îng 1 lîn con cai s a (kg): Khèi l îng trung b nh týnh b»ng kg cña 1 lîn con lóc cai s a îc týnh theo c«ng thøc sau: B nh qu n khèi l îng 1 lîn con cai s a (kg)= *Kh n ng tiõt s a: Tæng khèi l îng lîn con cai s a (kg) Tæng sè lîn con cai s a (con) Kh n ng tiõt s a lµ mét chø tiªu quan träng, v nã nh h ëng Õn tû lö nu«i sèng cña µn lîn con, còng nh khèi l îng cai s a sau nµy. Do ã trong c«ng t c gièng cçn chó ý chän îc nh ng lîn n i cã n ng xuêt s a cao, còng nh p dông c c biön ph p kü thuët ch m sãc, nu«i d ìng Ó n ng cao kh n ng tiõt s a cña lîn mñ. Khi nh gi kh n ng tiõt s a cña lîn n i, do Æc ióm cêu t¹o gi i phéu cña bçu vó lîn mñ kh«ng cã bó s a cho nªn rêt khã x c Þnh chýnh x c l îng s a s n xuêt ra cña lîn n i. Cã mét sè ph ng ph p cã thó p dông Ó nh gi s n l îng s a cña lîn n i nh c n cø vµo t nh tr¹ng søc khoî cña lîn con, c n khèi l îng lîn con tr íc vµ sau khi cho bó mñ, hoæc c n khèi l îng lîn mñ tr íc vµ sau khi cho bó Tuy nhiªn c c ph ng ph p nµy Òu Ýt nhiòu nh h ëng Õn lîn con vµ lîn mñ vµ kh«ng phï hîp víi thùc tiôn s n xuêt. Quy luët tiõt s a cña lîn mñ cã Æc ióm lµ t ng dçn tõ lóc míi Î Õn 21 ngµy ¹t s n l îng cao nhêt sau ã gi m dçn. C n cø vµo Æc ióm nµy, trong thùc tiôn s n xuêt ng êi ta lêy khèi l îng lîn con toµn æ lóc 21 ngµy tuæi Ó nh gi kh n ng tiõt s a cña lîn mñ. S n l îng s a cña lîn mñ phô thuéc vµo nhiòu yõu tè nh gièng, c thó, thøc n, ch m sãc nu«i d ìng Ó n ng cao s n l îng s a cña lîn mñ chóng ta cçn ph i c n cø vµo tõng yõu tè nh h ëng Ó cã biön ph p thých hîp. c. Mét sè chø tiªu kinh tõ kü thuët kh c: Trong ch n nu«i lîn n i cã mét sè chø tiªu kinh tõ kü thuët cçn thiõt Ó theo dâi t nh h nh s n xuêt cña lîn n i trong c së ch n nu«i. C c chø tiªu nµy gióp cho c c nhµ qu n lý trang tr¹i trong c«ng t c qu n lý vµ h¹ch to n m b o ch n nu«i cã hiöu qu. * Tû lö lîn n i kh«ng éng dôc sau cai s a (%): Lµ tû lö gi a sè l îng lîn n i ch a éng dôc týnh Õn ngµy thø 8 sau cai s a so víi tæng sè lîn n i cai s a con vµ îc a vµo phèi gièng. Sè l îng lîn n i cai s a con týnh Õn ngµy thø 8 kh«ng éng dôc trë l¹i Tû lö lîn n i kh«ng = x 100 éng dôc sau cai s a (%) Sè l îng lîn n i cai s a con vµ îc a vµo phèi gièng 22

23 ChØ tiªu nµy kh«ng týnh cho nh ng lîn n i t míi a vµo phèi gièng lçn Çu. * Tû lö thô thai èi víi toµn µn n i îc phèi gièng: Lµ tû lö gi a sè l îng lîn n i mang thai îc 40 ngµy sau phèi gièng so víi tæng sè n i îc phèi gièng. Sè n i mang thai îc 40 ngµy sau phèi gièng Tû lö thô thai toµn µn (%) = x 100 Sè n i îc phèi gièng Cã thó sö dông lîn ùc gièng Ó kióm tra kõt qu thô thai cña lîn n i sinh s n vµ lîn n i t tõ ngµy thø 18 sau khi phèi gièng trë i hoæc cã thó dïng m y siªu m "chèn o n cã thai sím ë lîn " vµo thêi ióm ngµy sau phèi gièng. * Tû lö Î (%): Tæng sè n i Î Tû lö Î toµn µn (%) = x 100 Tæng sè n i îc phèi gièng sèng. * Tû lö lîn con hao hôt tõ s sinh Õn cai s a: Tû lö gi a sè l îng lîn con bþ chõt tõ s sinh Õn cai s a so víi tæng sè con Î ra cßn Tû lö hao hôt Tæng sè con Î ra cßn sèng - tæng sè con cai s a tõ s sinh Õn = x 100 cai s a (%) Tæng sè con Î ra cßn sèng * Sè løa Î/n i/n m Lµ tæng sè løa Î cña µn n i trong vßng 1 n m trªn sè l îng lîn n i b nh qu n cña µn. Tæng sè løa Î c n m cña µn n i Sè løa Î/n i/n m = Tiªu tèn thøc n/kg lîn con cai s a: Sè l îng lîn n i b nh qu n c n m cña µn Lµ l îng thøc n nu«i lîn n i vµ lîn con theo mñ Õn lóc cai s a trªn tæng sè khèi l îng lîn con cai s a thu îc cña lîn n i ã trong 1 løa Î hoæc 1 n m: Tiªu tèn thøc n/kg lîn con cai s a (kg) = Tæng l îng thøc n cho lîn n i + con (kg) Tæng khèi l îng lîn con cai s a (kg) 23

24 Ch ng IV Ch n nu«i lîn c i hëu bþ 1. Môc tiªu ch n nu«i lîn c i hëu bþ - Lîn n i sinh tr ëng nhanh, ¹t khèi l îng quy Þnh khi Õn tuæi phèi gièng lçn Çu - Lîn c i éng dôc sím, gi m îc chi phý vò thøc n, c«ng lao éng vµ c c chi phý kh c - Î sai con ë løa Î Çu tiªn - Lîn n i khai th c îc bòn l u ( Î îc nhiòu løa) 2. Kü thuët chän lîn c i g y n i sinh s n - Þa chø chän lîn c i hëu bþ: cçn chän nh ng n i cã Þa chø tin cëy ã lµ nh ng c së ch n nu«i (quèc doanh hoæc t nh n) cã µn gièng ¹t n ng suêt cao vµ an toµn vò dþch bönh. Kh«ng nªn tù g y n i tõ nh ng µn bè mñ Ó t¹o lîn thþt th ng phèm. - Chän nguån gèc: Chän lîn c i hëu bþ tõ nh ng cæp bè mñ cã n ng suêt sinh s n tèt, lîn mñ Î sai con, tèt s a, cai s a nhiòu con, m¾n Î, nu«i con khðo - Chän ngo¹i h nh: Chän nh ng lîn n i khoî m¹nh, l«ng da bãng mþn, hång hµo, m¾t tinh nhanh, i l¹i tù nhiªn uyón chuyón, kh«ng cã c c khuyõt tët nh bþ óng rèn, ch n i vßng kiòng, i ch b t Chän nh ng con cã th n h nh ph t trión c n èi, m«ng në, 4 ch n ch¾c khoî, m«ng ph t trión Òu. Lîn îc chän ph i cã khèi l îng cao h n khèi l îng trung b nh toµn µn ë thêi ióm chän Sè l îng vµ chêt l îng vó: sè vó ph i tõ 12 trë lªn, kho ng c ch gi a c c vó Òu, lé râ Çu vó, kh«ng chän con vó kñ. m hé chän con cã m hé ph t trión, kh«ng chän nh ng con cã m hé qu to hoæc qu bð 3. Kü thuët nu«i d ìng lîn c i hëu bþ - Yªu cçu cçn ¹t: Lîn c i hëu bþ tr íc khi phèi gièng ph i ¹t thó tr¹ng phèi gièng, nghi lµ kh«ng bðo qu hoæc gçy qu. Muèn vëy cçn chó ý c c yõu tè sau y: + Gi trþ dinh d ìng trong khèu phçn hîp lý cho tõng giai o¹n + Møc n cho lîn hµng ngµy hîp lý cho tõng giai o¹n - ChÕ é dinh d ìng trong khèu phçn thøc n cho lîn c i hëu bþ qua c c giai o¹n B ng 1: ChÕ é dinh d ìng trong khèu phçn thøc n cho lîn n i Khèi l îng lîn Pr.th«/khÈu phçn (%) N ng l îng (ME) Kcal Tõ kg Tõ kg Tõ 65 kg Õn phèi gièng vµ c kú mang thai Møc n con/ngµy (kg thøc n hçn hîp) 24

25 B ng 2: Møc n cho lîn n i ngo¹i (con/ngµy) ThÓ träng (kg) L îng T /con/ngµy (kg) L îng protein th«/con/ngµy (g) N ng l îng trao æi ME (Kcal/con/ngµy) ,0-1, ,3-1, ,4-1, ,7-1, ,9-2, ,1-2, ,1-2, ,2-2, Tõ 90 kg cho Õn ngµy tr íc dù kiõn phèi gièng n 2,0 kg/con/ngµy (t ng øng protein th«lµ 280 g, n ng l äng trao æi, ME = 5800 Kcal). Tõ ngµy tr íc dù kiõn phèi gièng cho n 2,7-3,0 kg/con/ngµy (t ng øng protein th«lµ g, n ng l îng trao æi, ME = Kcal). Môc Ých t ng thøc n nh»m t ng sè trøng rông Ó t ng sè con Î ra/æ. Sau phèi gièng cho n 1,8-2 kg/con/ngµy b»ng lo¹i thøc n nu«i lîn n i chöa (t ng øng protein th«lµ g, n ng l îng trao æi, ME = Kcal). Tõ 65 kg Õn phèi gièng cã thó cho n thªm 2 kg rau xanh/con/ngµy. èi víi lîn n i néi, cho n kho ng 80% møc n cña lîn c i ngo¹i. Thµnh phçn dinh d ìng cña thøc n giai o¹n kg cã 15% protein, 3000 Kcal n ng l îng trao æi, giai o¹n tõ 56 kg trë i cho n thøc n cã 14% protein, 2800 Kcal n ng l îng trao æi (Tiªu chuèn ViÖt Nam TCVN ). - ChÕ é n Tõ kg, ngµy cho n 4 b a Tõ kg, ngµy cho n 3 b a Tõ 66 kg Õn phèi gièng, ngµy cho n 2 b a - nh h ëng cña chõ é n kh«ng hîp lý èi víi lîn c i giai o¹n hëu bþ + KhÈu phçn kh«ng m b o dinh d ìng, møc dinh d ìng cung cêp kh«ng ñ th gi m kh n ng t ng träng, kðo dµi ngµy ¹t khèi l îng phèi gièng lçn Çu tiªn dén Õn kðo dµi tuæi Î løa Çu + Tr êng hîp cho n qu møc so víi nhu cçu ( Æc biöt giai o¹n tõ kg èi víi lîn ngo¹i, 55 kg trë lªn èi víi lîn néi) lµm cho lîn qu bðo, khã éng dôc hoæc éng dôc bêt th êng, tû lö thô thai kðm. 25

26 4. Kü thuët qu n lý lîn c i hëu bþ - Bè trý Çu lîn c i hëu bþ trong «chuång nu«i: Giai o¹n nu«i hëu bþ, lîn c i nu«i nhèt chung trong «sï tèt h n nu«i riªng biöt tõng con vµ m b o diön tých Ó dïng cho n vµ n»m lµ m 2 /con (giai o¹n nhá) vµ 3 m 2 /con (giai o¹n lín) vµ diön tých s n ch i 0,5-0,6 m 2 /con. - KÝch thých lîn c i éng dôc sím Khi lîn c i ë tuæi 5-6 th ng tuæi, hµng ngµy cho lîn ùc tiõp xóc 2 lçn (cho i qua khu nu«i lîn c i hëu bþ), mçi lçn phót Ó kých thých lîn c i éng dôc sím h n. Lîn ùc gièng bµi tiõt n íc bät cã chøa chêt pheromon, chêt nµy cã t c dông kých thých lîn c i éng dôc sím h n. T c dông cña chêt pheromon (3 α andiosterol) cßn gäi lµ "hiöu øng ùc gièng". Nªn chó ý nh ng ùc gièng d íi 10 th ng tuæi ch a cã t c dông hoæc t c dông Ýt Õn viöc kých thých ph t dôc ë lîn c i v nh ng con ùc nµy cßn non, ch a tiõt ra nhiòu l îng pheromon mµ ã lµ thµnh phçn cçn thiõt cña "hiöu øng ùc gièng". - Theo dâi Ó ph t hiön lîn éng dôc lçn Çu: Ghi chðp Çy ñ Ó n¾m ch¾c diôn biõn c c chu kú éng dôc cã æn Þnh hay kh«ng? Tõ ã x y dùng kõ ho¹ch phèi gièng vµ lªn lþch t ng møc n tr íc khi phèi gièng. Ó ph t hiön lîn éng dôc îc chýnh x c h n nªn kõt hîp quan s t b»ng m¾t th êng ngµy hai lçn vµ kõt hîp dïng lîn ùc thý t nh Dïng sæ ghi chðp ngµy éng dôc, thêi gian éng dôc kðo dµi, cã nh vëy míi cã nhën xðt chýnh x c lµ lîn éng dôc cã Òu hay kh«ng Ó quyõt Þnh lµ sï phèi gièng hay lo¹i th i. NÕu lîn éng dôc bêt th êng nghüa lµ kho ng c ch gi a c c lçn éng dôc kh«ng Òu, thêi gian éng dôc kðo dµi gi c c chu kú, éng dôc kh«ng Òu hoæc lîn éng dôc nh ng kh«ng chþu ùc... víi nh ng tr êng hîp nh vëy nªn lo¹i th i vµ kh«ng nªn phèi Ðp. - Tuæi vµ thêi gian phèi gièng èi víi lîn c i hëu bþ, cçn kõt hîp ång thêi 3 yõu tè sau îc gäi lµ c c yõu tè cçn vµ ñ: Tuæi phèi gièng: tõ 7,5-8,5 th ng, trung b nh phèi gièng lóc 8 th ng tuæi. Khèi l îng phèi gièng: trung b nh tõ kg (lîn ngo¹i), tõ kg ( èi víi lîn néi). Phèi gièng: hoµn toµn kh«ng phèi ngay ë lçn éng dôc thø nhêt, mµ sï phèi gièng cho lîn c i ë chu kú éng dôc thø 2 hoæc thø 3. Ghi chðp ngµy phèi gièng Ó theo dâi kõt qu phèi gièng cña lîn c i. NÕu lîn phèi gièng mµ kh«ng thô thai th sï éng dôc trë l¹i trong vßng ngµy kó tõ ngµy phèi gièng. CÇn l u ý chõ é dinh d ìng cho lîn c i tr íc khi phèi gièng, c c yõu tè thøc n rêt quan träng ë thêi kú nµy. Th«ng th êng, chóng ta nªn cho lîn c i hëu bþ n t ng, møc n tõ 2,7-3,0 kg/ con/ ngµy ( èi víi lîn c i ngo¹i), 2,1-2,4 kg (lîn c i néi) trong vßng ngµy tr íc 26

27 ngµy dù kiõn phèi gièng lµ thých hîp. Sau khi phèi gièng, chóng ta ph i gi m møc n xuèng cßn 1,8-2,0 kg/ con/ ngµy (víi lîn ngo¹i) vµ 1,4-1,6 kg ( èi víi lîn néi). - Thó y èi víi lîn hëu bþ: + m b o tèt yªu cçu chung vò vö sinh thó y chuång tr¹i. + TÈy giun s n tr íc lóc vµo nu«i hëu bþ (18-25 kg thó träng). + LÞch tiªm v c xin èi víi lîn n i hëu bþ: tr íc khi phèi gièng 35 ngµy tiªm v c xin dþch t, tô huyõt trïng. Tr íc khi phèi gièng 14 ngµy tiªm v c xin lðpto, parvo, ãng dêu lîn. + Lîn ph i îc tèy giun s n tr íc khi phèi gièng. + Th êng xuyªn kióm tra ph t hiön bönh ghî vµ iòu trþ kþp thêi. 5. Mét sè yõu tè nh h ëng Õn kh n ng sinh s n cña lîn n i - C c nh h ëng Õn kh n ng sinh s n cña lîn n i nõu kh«ng m b o yõu tè cçn vµ ñ + Phèi gièng tr íc 7 th ng tuæi khi c thó lîn c i ch a ph t trión hoµn thiön + Phèi gièng ë khèi l îng c thó lîn c i thêp h n khèi l îng quy Þnh th sau khi Î løa 1 sï dô lµm hao mßn lîn n i dén Õn lo¹i th i sím + Phèi gièng ngay ë lçn éng dôc Çu tiªn th sè trøng rông Ýt do ã Î îc Ýt con - Tãm t¾t mét sè yõu tè lµm chëm tuæi phèi gièng lçn Çu ë lîn c i hëu bþ + Th êng xuyªn dþch chuyón vµ x o trén c c nhãm lîn c i cã thó nh h ëng Õn sù ph t dôc cña lîn c i + Tuæi cña lîn c i khi chóng ta b¾t Çu cho tiõp xóc víi lîn ùc. NÕu chóng ta cho tiõp xóc qu sím hoæc muén Òu kh«ng tèt. Sù tiõp xóc th êng xuyªn cña lîn c i víi lîn ùc trong suèt thêi kú thêi gian nu«i hëu bþ còng cã thó t c éng kh«ng tèt Õn sù thµnh thôc cña lîn c i hëu bþ. + Lo¹i lîn ùc khi cho tiõp xóc víi lîn c i: NÕu cho tiõp xóc víi lîn ùc cßn non th hiöu qu kých thých éng dôc kh«ng cao. Nãi chung nªn cho lîn c i hëu bþ tiõp xóc víi nhiòu lîn ùc gièng kh c nhau. + NhiÖt é m«i tr êng: NÕu nu«i lîn c i hëu bþ trong iòu kiön chuång nu«i cã nhiöt é qu cao hay qu thêp cã thó lµm chëm tuæi éng dôc lçn Çu. + Hµm l îng khý th i trong chuång nu«i nh NH 3, H 2 S... nõu qu cao cã thó lµm chëm tuæi éng dôc lçn Çu. (cã thý nghiöm cho thêy chëm tuæi éng dôc lçn Çu tõ ngµy) + Ph t hiön éng dôc: NÕu lîn ùc tiõp xóc víi lîn c i liªn tôc cã thó khã ph t hiön éng dôc. Do ã nªn nu«i lîn ùc, c i t ch biöt nhau vµ kých thých éng dôc cho lîn c i ngoµi 5,5 th ng tuæi. 27

28 Ch ng V Ch n nu«i lîn n i sinh s n I. Ch n nu«i lîn n i chöa 1. Môc tiªu ch n nu«i lîn n i chöa Môc tiªu chýnh cña ch n nu«i lîn n i chöa lµ lµm sao Ó lîn n i Î sai con, lîn con sinh ra khoî m¹nh, cã khèi l îng s sinh cao. Lîn mñ ñ dù tr Ó tiõt s a trong thêi k nu«i con, nõu lµ lîn n i Î løa Çu, cçn ph i tiõp tôc sinh tr ëng Ó ¹t khèi l îng theo quy Þnh. * Ph n chia giai o¹n trong thêi gian chöa: Ng êi ta th êng chia thêi gian chöa cña lîn n i ra lµm hai giai o¹n: - Chöa kú I: Tõ khi phèi gièng cã chöa Õn 84 ngµy - Chöa kú II: Tõ ngµy chöa thø 85 Õn ngµy dù kiõn Î (114 ngµy). 2. Kü thuët nu«i d ìng lîn n i chöa a. Nu«i d ìng lîn n i chöa: Giai o¹n chöa kú I vµ chöa kú II dïng khèu phçn cã tû lö protein lµ 13-14%, n ng l îng trao æi tõ Kcal. Nh ng giai o¹n II møc n cçn ph i t ng tõ 15-20% cao h n so víi giai o¹n chöa kú I. Do giai o¹n chöa kú I bµo thai ch a ph t trión m¹nh v vëy nhu cçu dinh d ìng chñ yõu cho lîn naý giai o¹n nµy lµ Ó duy tr c thó lîn n i, mét phçn kh«ng ng kó dïng Ó nu«i thai. ë giai o¹n chöa kú II tèc é ph t trión cña bµo thai rêt nhanh, cçn dinh d ìng cho bµo thai ph t trión v vëy viöc cung cêp chêt dinh d ìng cho bµo thai ph t trión ë giai o¹n cuèi Ó lîn con sinh ra ¹t îc khèi l îng s sinh theo yªu cçu cña tõng gièng lµ rêt quan träng. Khi x c Þnh l îng thøc n cho lîn n i chöa chóng ta cçn ph i c n cø vµo c c yõu tè sau: - Khèi l îng c thó lîn n i: nõu lîn n i cã khèi l îng c thó lín h n cçn cho n nhiòu h n - ThÓ tr¹ng cña lîn n i: nõu lîn n i qu bðo cçn gi m bít l îng thøc n, nõu qu gçy cçn t ng thªm l îng thøc n Ó lîn n i tých luü cho c thó. - Giai o¹n chöa: giai o¹n chöa kú 1 cho n Ýt h n giai o¹n chöa kú 2 - T nh tr¹ng søc khoî: lîn mñ yõu cçn t ng møc n Ó lîn mñ chãng håi phôc søc khoî chuèn bþ cho giai o¹n nu«i con sau nµy. - NhiÖt é m«i tr êng: khi nhiöt é m«i tr êng cao, lîn mñ biõng n. Khi nhiöt é xuèng thêp cçn t ng thªm thøc n Ó lîn mñ chèng rðt. - ChÊt l îng thøc n: nõu thøc n cã chêt l îng kh«ng cao, cçn ph i t ng l îng thøc n Ó m b o ñ dinh d ìng cho lîn mñ trong giai o¹n cã chöa. Nguån thøc n: Chóng ta sö dông thøc n tinh hçn hîp vµ bæ sung thªm rau xanh cµng tèt, mét ngµy tõ 3-4 kg rau xanh/n i (cho n i chöa kú I) vµ tõ 2-3 kg/con/ngµy (chöa kú II). 28

29 B ng 3. Møc n cho lîn n i c b n (kg thøc n/n i/ngµy) ThÓ tr¹ng lîn n i Giai o¹n N i gçy N i b nh N i bðo th êng Tõ phèi gièng Õn 21 ngµy 2,5 2,0 1,5 + rau xanh Tõ ngµy sau phèi gièng 2,5 2,0 1,5 +rau xanh Tõ ngµy sau phèi gièng 3,0 2,5 2,5 Tõ ngµy sau phèi gièng 2,0 2,0 2,0 Ngµy 113 sau phèi gièng 1,5 1,5 1,5 Ngµy c¾n æ Î 0,5 (hoæc 0) 0,5 (hoæc 0) 0,5 (hoæc 0) N íc uèng Tù do Tù do Tù do Cho n ngµy 2 b a (s ng, chiòu), cho n thøc n tinh tr íc, n rau xanh sau (nõu cã). èi víi lîn n i néi cçn cho n thªm rau xanh tõ 3-3,5 kg/con/ngµy. Hµng ngµy vµo mïa hì cçn t¾m 1-2 lçn /ngµy, vµo mïa «ng chø nªn t¾m cho lîn vµo nh ng ngµy n¾ng Êm. b. nh h ëng cña chõ é n kh«ng óng èi víi lîn n i chöa Chóng ta cçn cho lîn n i chöa n ïng theo quy Þnh, nõu chóng ta cho lîn n i n qu nhiòu sï g y l ng phý tiòn b¹c, do thõa so víi nhu cçu cña giai o¹n chöa. MÆt kh c vò mæt kü thuët nõu cho n nhiòu th lîn n i sï qu bðo, tû lö chõt ph«i cao ( Æc biöt 35 ngµy sau khi phèi gièng). DÔ lµm ch n yõu dén Õn Ì chõt con trong giai o¹n nu«i con. TiÕt s a kðm trong kú nu«i con v tuyõn mì chìn Ðp tuyõn s a. Lµm cho lîn n i khã Î hoæc Î kðo dµi. Ng îc l¹i khi cho n thiõu so víi nhu cçu: do kh«ng ñ dinh d ìng, lîn n i sï gçy dén Õn thó chêt kðm, gi m søc Ò kh ng víi bönh tët. Lîn mñ sï kh«ng ñ dù tr cho kú tiõt s a dén Õn n ng suêt s a thêp, lîn con cßi cäc, tû lö nu«i sèng thêp. Thêi gian khai th c kh«ng îc l u v vëy sím bþ lo¹i th i. Thêi gian éng dôc trë l¹i sau t ch con kðo dµi. Do ã nõu cho n kh«ng ñ so víi nhu cçu th ch n nu«i lîn n i sï bþ lç vçn. 3. Kü thuët qu n lý lîn n i chöa * C«ng t c thó y èi víi lîn n i chöa: - Tõ 3-5 ngµy tr íc ngµy dù kiõn Î, «chuång lîn n i cçn îc cä röa s¹ch, phun b»ng thuèc s t trïng Crezin 5% hoæc b»ng lo¹i thuèc kh c nh»m tiªu éc khö trïng ngµy tr íc ngµy dù kiõn Î tèy giun s n (b»ng trén thuèc vµo thøc n hoæc tiªm theo h íng dén cña b c sü thó y). - Tiªm phßng Þnh kú c c lo¹i vac xin dþch t, tô dêu, lepto 2 lçn/n i/n m. Chó ý: kh«ng tiªm phßng cho n i nh ng lo¹i vac xin nªu trªn khi lîn n i mang thai ë giai o¹n tõ khi phèi gièng Õn 60 ngµy sau phèi gièng (trõ tr êng hîp cã dþch bönh x y ra). 29

30 * Quy tr nh t¾m ghî: Th êng xuyªn ph t hiön ghî Ó iòu trþ kþp thêi. Ngoµi ra 14 ngµy tr íc ngµy dù kiõn Î t¾m ghî lçn thø 1 vµ 7 ngµy sau ã t¾m ghî lçn thø 2. y lµ yªu cçu b¾t buéc Ó phßng lîn mñ bþ ghî råi l y truyòn sang lîn con ngay tõ sau s sinh. II. Ch n nu«i lîn n i nu«i con 1. Môc tiªu cçn ¹t îc: Ch n nu«i lîn n i nu«i con cçn ¹t îc mét sè môc tiªu c b n sau: - Lîn n i cã n ng suêt s a cao - Tû lö nu«i sèng cña lîn con Õn khi cai s a cao tèi a - Lîn n i chãng phèi gièng trë l¹i sau khi t ch con 2. Kü thuët ì Î cho lîn - ChuÈn bþ chuång Î cho lîn n i TÈy röa vö sinh, khö trïng b»ng n íc v«i hay chêt khö trïng toµn bé «chuång, nòn chuång, sµn chuång, thµnh chuång dïng cho lîn con vµ lîn mñ. Ó trèng chuång 3-5 ngµy tr íc khi a lîn n i vµo Î. TiÕn hµnh vö sinh, t¾m cho lîn n i: Tr íc khi Î, lîn n i îc t¾m hoæc lau röa s¹ch Êt hoæc ph n b m dýnh trªn m nh. Dïng kh n thêm n íc xµ phßng lau s¹ch bçu vó vµ m hé. Lµm nh vëy tr nh îc nguy c l y nhiôm khuèn cho lîn con míi sinh do tiõp xóc trùc tiõp víi lîn mñ cã chøa c c vi khuèn g y bönh. - ChuÈn bþ «óm lîn con Vµo ngµy dù kiõn Î cña lîn n i cçn chuèn bþ xong «óm cho lîn con. óm cho lîn con cã t c dông nh sau: Phßng ngõa lîn mñ Ì chõt lîn con, Æc biöt nh ng ngµy Çu míi sinh lîn con cßn yõu. T¹o iòu kiön Ó khèng chõ nhiöt é thých hîp cho lîn con, Æc biöt lµ lîn con Î vµo nh ng th ng mïa «ng. T¹o iòu kiön thuën lîi cho viöc tëp n sím cho lîn con ( Ó m ng tëp n vµo «óm cho lîn con lóc 7-10 ngµy tuæi) mµ kh«ng bþ lîn mñ thóc Èy, vµ n thøc n cña lîn con KÝch th íc «óm: 1,2 x 1,5 m óm îc cä, röa s¹ch, phun khö trïng vµ Ó trèng tõ 3-5 ngµy tr íc khi ãn lîn con s sinh - Trùc ì Î cho lîn Trùc vµ ì Î cho lîn lµ rêt cçn thiõt, Ó cã thó hç trî cho lîn n i trong nh ng tr êng hîp bêt th êng x y ra trong qu tr nh Î. Khi Õn ngµy Î lîn n i cã hiön t îng ch y s a lµ bióu hiön lîn sï Î trong vßng giê. ChuÈn bþ dông cô ì Î: v i x«mµn hoæc v i mòm s¹ch, cån Iode 3%, k m bêm nanh (cã thó dïng bêm mãng tay lo¹i to), kðo c¾t rèn, c n Ó c n khèi l îng s sinh. 30

31 Kho ng thêi gian gi a lîn con Î ra tr íc vµ lîn con Î ra kõ tiõp sau ã lµ phót nh ng còng cã tr êng hîp kðo dµi h n. ViÖc dïng oxytocin Ó can thiöp lµ cã hiöu qu nõu thùc hiön óng ¾n vµ qu tr nh Î tiõp diôn chëm ch¹p nh ng b nh th êng. Kinh nghiöm cho biõt nªn can thiöp b»ng oxytocin cho lîn mñ khi mµ con lîn con tr íc ra îc 30 phót mµ ch a cã lîn con kh c ra kõ tiõp hoæc kh«ng ra nhau khi bióu hiön viöc Î hoµn têt. Mét iòu hõt søc l u ý lµ kh«ng dïng oxytocin trong tr êng hîp quan s t thêy lîn n i ræn nhiòu lçn vµ kìm theo co mét ch n mµ kh«ng Î îc, nh ng tr êng hîp nh vëy cã thó x y ra tr êng hîp cã lîn con n»m ngang bþt kýn êng Èy thai ra. Trong tr êng hîp nh vëy ph i can thiöp b»ng c ch cho tay vµo trong Ó xoay lîn con trë l¹i t thõ "thuën ng«i" vµ cèn thën, nhñ nhµng l«i lîn con ra ngoµi, cã nh vëy qóa tr nh Î míi tiõp tôc îc. Tr íc khi tiõn hµnh thao t c nµy ph i nhí r»ng Ó gi cho êng sinh dôc cña lîn n i kh«ng bþ nhiôm khuèn th ph i dïng kh n s¹ch vµ xµ phßng Ó röa s¹ch bé phën sinh dôc ngoµi vµ ph i dïng gang tay îc b«i tr n tr íc. * Qu n lý lîn con s sinh Yªu cçu vò m«i tr êng ngo¹i c nh: trong chuång lîn n i Î nu«i con th yªu cçu vò nhiöt é èi víi lîn mñ vµ yªu cçu nhiöt é èi víi lîn con trong tõng giai o¹n kh c nhau. èi víi lîn mñ nhiöt é thých hîp dao éng tõ C. Khi nhiöt é trong chuång nu«i cao h n 24 0 C th týnh thìm n gi m vµ sï gi m n ng suêt s a. èi víi lîn con, Æc biöt lµ nh ng ngµy Çu sau khi míi sinh ra, trung t m iòu chønh nhiöt ë lîn con ch a ph t trión, nh h ëng rêt lín tíi søc khoî lîn con. Biªn é dao éng nhiöt é èi víi lîn con trong kú theo mñ lµ tõ C. V vëy Ó nhiöt é trong khu vùc chuång n i Î võa thých hîp cho lîn mñ võa thých hîp cho lîn con lµ mét vên Ò kh«ng dô. Ó cã îc nhiöt é thých hîp cho lîn con trong iòu kiön lîn mñ kh«ng ph i chþu nhiöt é cao th nhêt thiõt ph i cã bãng Ìn Ó s ëi Êm Æc biöt vµo nh ng th ng mïa «ng, mïa thu vµ vµo c c ngµy Çu sau khi míi sinh cña têt c c c mïa trong n m. Bãng Ìn cã thó lµ bãng iön 100W, nõu tèt h n cã thó mua bãng Ìn hång ngo¹i c«ng suêt 250W, ngoµi t c dông s ëi Êm bãng Ìn hång ngo¹i cßn cã t c dông diöt khuèn trong «chuång lîn con. D íi y lµ khuyõn c o nhiöt é thých hîp cho lîn con trong thêi kú theo mñ. - Ngµy Çu (míi lät lßng mñ) 35 0 C - Ngµy thø C - Ngµy thø C - Ngµy thø C - Ngµy thø C - Ngµy thø 6 trë i 25 0 C C Tõ sè liöu trªn cho thêy Ó cã îc nhiöt é tõ C th kh«ng thó thiõu thiõt bþ s ëi Êm cho lîn con vµo mïa «ng. 31

32 Ch m sãc lîn con s sinh ViÖc ch m sãc tèt lîn con ngay tõ s sinh sï lµm gi m îc tû lö chõt sau Î, gióp cho lîn con ph t trión tèt h n sau nµy. Khi lîn con îc sinh ra, ta dïng v i x«mòm, s¹ch Ó lau, tr íc hõt lau ë mòi, råi lau miöng råi sau ã lau Õn phçn th n, lau xong cho lîn con vµo æ óm lîn con Ó Ò phßng lîn mñ c¾n con ( èi víi nh ng lîn n i d ), nõu lîn n i kh«ng d cã thó Ó cho lîn con bó ngay s a mñ còng îc. Sau khi lîn n i Î xong viöc lµm tiõp theo lµ bêm r ng nanh cho lîn con. BÊm nanh: Dïng k m bêm nanh hoæc c¾t mãng tay lo¹i to Ó bêm r ng nanh, sè r ng nanh ph i bêm lµ 8 c i, trong ã gåm 4 r ng cöa hai phýa tr i vµ ph i cña hµm trªn vµ 4 r ng nanh cña hai phýa tr i vµ ph i cña hµm d íi. Kh«ng bêm nanh qu n«ng v bêm n«ng th r ng vén cßn nhän dô lµm tæn th ng vó lîn mñ khi lîn con bó, bêm qu s u (s t lîi) dô g y viªm lîi cho lîn con. C¾t rèn: ChØ c¾t rèn lîn con trong nh ng tr êng hîp rèn qu dµi, nªn dïng chø th¾t l¹i chç c¾t, é dµi rèn Ó l¹i lµ 4-5 cm. Cho lîn con bó s a Çu: iòu quan träng lµ lîn con sinh ra ph i îc bó s a Çu "colostrum" v s a Çu cã chøa c c chêt kh ng thó, khi lîn con îc bó s a Çu th c c chêt kh ng thó cã trong s a Çu sï gióp lîn con cã søc Ò kh ng chèng l¹i nh ng nhiôm khuèn phæ biõn. ViÖc chuyón ghðp lîn con tõ mét lîn mñ nµy sang mét lîn mñ kh c bëi nhiòu lý do kh c nhau, nh ng viöc cçn thiõt ph i cho nh ng lîn con ã îc bó s a Çu cña chýnh mñ chóng hoæc s a dçu cña lîn n i kh c. Cè Þnh Çu vó cho lîn con: Trong mét æ lîn, Æc biöt nh ng æ lîn cã «ng con h n, ë nh ng µn lîn con cña n i giµ th møc é ång Òu kðm h n, Ó gióp c c c thó lîn con cã khèi l îng s sinh thêp h n cã iòu kiön ph t trión tèt th ph i cè Þnh Çu vó cho lîn con. NghÜa lµ cho nh ng lîn con cã khèi l îng bð h n îc bó nh ng vó Çu. ViÖc dµnh nh ng vó Çu cho lîn con bð h n ph i liªn tôc trong c c lçn bó Çu vµ kðo dµi trong 2-3 ngµy liòn Õn khi c c lîn con ã cè Þnh îc vó mµ chóng bó. Lµm îc nh vëy sï tr nh îc sù ph t trión tôt hëu èi víi nh ng lîn con cã khèi l îng s sinh thêp vµ kh«ng bþ th i hoæc cßi cäc. Theo dâi s ëi Êm cho lîn con: CÇn l u ý é cao thých hîp cña bãng Ìn. NÕu bãng Ìn qu thêp lîn sï nãng, n»m t n d¹t ra xung quanh, mçi con mét n i. Trong tr êng hîp treo cao qu hoæc nhiöt é chuång l¹nh lîn con sï n»m chång èng lªn nhau, m nh run rèy. NÕu nhiöt é chuång nu«i trong nh ng ngµy Çu sau khi sinh ra (1-7 ngµy) Æc biöt nh ng ngµy l¹nh mïa «ng th êng lµm cho lîn con bþ viªm phæi, bþ tiªu ch y vµ tû lö chõt rêt cao. Chó ý kh«ng nªn Ó lîn con n»m trªn nòn xi m ng ít mµ kh«ng cã chêt Öm lãt, bþ giã lïa. Tèt nhêt lµ ph i cã «óm Ó t¹o nhiöt é tèi u cho lîn con 32

33 H nh 6: Lîn con bþ l¹nh bëi giã lïa H nh 7: Lîn con bþ l¹nh bëi nòn xi m ng ít Vµo y Êm l¾m c c b¹n i H nh 8: óm Ó t¹o nhiöt é tèi u cho lîn con 3. Nu«i d ìng lîn n i Î vµ nu«i con 3.1 Thøc n cho lîn n i: - Vµo ngµy lîn n i c¾n æ Î, cho lîn n i n Ýt thøc n tinh (0,5kg) hoæc kh«ng cho thøc n tinh, nh ng cho uèng n íc tù do. - Sau khi Î, t ng l îng thøc n tõ ngµy sau Î thø 1, 2 vµ 3 víi l îng thøc n t ng tõ kg t ng øng theo sè ngµy t ng sau Î. - Tõ ngµy Î thø 4 trë i, l îng thøc n cña mñ îc týnh dùa trªn sè lîn con theo mñ: 33

34 NÕu lîn n i cã sè con d íi 6 con, cho n 4 kg thøc n /n i/ngµy NÕu lîn n i cã sè con nhiòu h n 6, cho n theo c«ng thøc sau: L îng thøc n = 2 kg +(sè con x 0,3 kg/con) cho n i/ngµy. - L îng thøc n cho mñ cçn c n cø vµo thó tr¹ng cña con mñ. NÕu lîn mñ gçy th cho n thªm 0,5 kg, nõu mñ bðo th bít i 0,5 kg thøc n/ngµy. Ngoµi ra cçn cho lîn n i n thªm tõ 1-2 kg rau xanh/ngµy sau b a n tinh (nõu cã rau xanh). - Thøc n cho lîn mñ vµo ngµy cai s a: Mét ngµy tr íc ngµy cai s a l îng thøc n cña lîn mñ gi m i 20-30%. Ngµy cai s a cho lîn mñ nhþn n, h¹n chõ uèng n íc. - L u ý trong tr êng hîp lîn n i cã sè con theo mñ nhiòu h n 10 con, mµ µn lîn con mëp, trong khi ã lîn mñ l¹i gçy th cho lîn mñ n theo kh n ng ( n tù do) b»ng c ch t ng sè b a n/ngµy cho lîn mñ Ó lîn mñ cung cêp ñ s a cho lîn con vµ h¹n chõ é hao mßn cña con mñ. - èi víi lîn n i néi cho n l îng thøc n t ng cao h n so víi giai o¹n chöa. Møc n trung b nh cho 1 lîn n i néi cã 10 lîn con theo mñ lµ 3,0-3,5 kg quy æi thøc n tinh/ ngµy. CÇn chó ý bæ sung Çy ñ c c lo¹i thøc n kho ng trong khèu phçn Ó Ò phßng bönh b¹i liöt. 3.2 Kü thuët cho n: - Lîn n i nu«i con trong thêi gian míi Î, mçi b a cho n mét Ýt mét, nh ng cho n lµm nhiòu lçn, th êng mét ngµy cho n 3-4 b a. Kho ng c ch c c b a nªn chia Òu nhau. - Cho n óng giê, óng tióu chuèn qui Þnh - Cho n thøc n ë d¹ng ch o lo ng. - CÇn cung cêp ñ n íc uèng cho lîn n i nu«i con. - Ó tr nh thay æi thøc n ét ngét tõ giai o¹n chöa sang giai o¹n nu«i con, g y nh h ëng tíi qu tr nh tiªu ho, ta ph i thay dçn dçn tõ thøc n thêi kú cã chöa sang thøc n thêi kú nu«i con. - Chó ý theo dâi kh n ng n cña lîn n i, t nh tr¹ng søc khoî cña lîn n i Ó cã biön ph p can thiöp kþp thêi. 3.3 nh gi kh n ng tiõt s a cña lîn mñ nh gi kh n ng tiõt s a cña lîn mñ, Ó tõ ã cã nh ng biön ph p nu«i d ìng thých hîp èi víi lîn mñ còng nh quyõt Þnh thêi gian tëp n sím cho lîn con, lµ mét viöc rêt quan träng. Hµng ngµy chóng ta quan s t nh ng bióu hiön bªn ngoµi cña µn lîn con, tõ ã nh gi s n l îng s a cña lîn mñ, Ó cã nh ng biön ph p t c éng trong kh u ch m sãc nu«i d ìng, Ó t ng s n l îng lîn mñ. 34

35 ViÖc nh gi s n l îng s a cu lîn mñ khã kh n h n nhiòu so víi bß s a bëi v bçu vó cña lîn mñ kh«ng cã bó s a. Chóng ta cã thó nh gi l îng s a cña lîn mñ th«ng qua c c ph ng ph p sau : + Quan s t bióu hiön bªn ngoµi cña µn lîn con vµ lîn mñ : NÕu l îng s a cña lîn mñ tiõt ra nhiòu, th lîn con sinh tr ëng ph t trión nhanh, l«ng da bãng m ît. ång thêi quan s t thêy 2 hµng vó cña lîn mñ mäng lªn, Çu vó c ng ra 2 bªn, h nh d ng cña vó tr íc vµ sau khi cho bó thay æi râ röt. NÕu thêi gian tiõt s a cña lîn mñ dµi, th s n l îng s a sï cao, vµ ng îc l¹i. NÕu quan s t thêy lîn con biõt n cµng sím, th chøng tá s n l îng s a cña lîn mñ thêp. NÕu Çu vó cña lîn mñ bþ lîn con c¾n thñng, th nh ng lîn n i ã cã s n l îng s a rêt thêp. + C n khèi l îng lîn con toµn æ tr íc vµ sau mçi lçn bó s a mñ: Sù chªnh löch vò khèi l îng ã chýnh lµ l îng s a tiõt ra cña lîn n i 1 lçn, råi nh n víi sè lçn cho lîn con bó trong ngµy, chóng ta còng cã thó biõt îc l îng s a tiõt ra cña lîn n i. + HiÖn nay ng êi ta sö dông tæng khèi l îng lîn con toµn æ lóc 21 ngµy tuæi Ó nh gi s n l îng s a cña lîn mñ 4. Kü thuët nu«i d ìng ch m sãc lîn n i tõ khi cai s a Õn khi phèi gièng trë l¹i 4.1 ChÕ é cho n Ngµy cai s a lîn con, cho lîn mñ nhþn n, ång thêi h¹n chõ n íc uèng. Ngay ngµy sau ã lîn n i îc n víi møc n tõ 3,0-4,0 kg/con/ngµy, tuú thuéc vµo thó tr¹ng cña lîn n i sau cai s a. NÕu: Lîn n i cã thó tr¹ng b nh th êng cho n 3,5 kg/ngµy. Lîn n i gçy cho n 4,0 kg/ngµy Lîn n i bðo cho n 3,0 kg/ngµy. ChÕ é n nµy chø thùc hiön Õn lóc phèi gièng trë l¹i, b nh th êng thêi gian nµy kðo dµi tõ 3-5 ngµy èi víi lîn n i cã thêi gian cai s a lîn con tõ ngµy tuæi. KÓ tõ khi phèi gièng lîn n i chuyón sang chõ é n cña lîn n i cã chöa (xem phçn ch n nu«i lîn n i chöa). Kh«ng nªn cho lîn n i n qu nhiòu thøc n vµo 35 ngµy Çu sau khi phèi gièng cã chöa (kó c lîn n i gçy). 4.2 Kü thuët phèi gièng cho lîn n i Ph t hiön éng dôc lµ nh n tè quan träng nhêt trong c«ng t c phèi gièng, nhêt lµ khi sö dông ph ng ph p thô tinh nh n t¹o. Ngµy kióm tra lîn n i éng dôc Ýt nhêt 2 lçn, thêi gian c ch nhau gi a 2 lçn kióm tra lµ 12 giê. Nªn kióm tra vµo lóc 6 giê s ng vµ 6 giê chiòu lµ nh ng thêi ióm con c i cã bióu hiön triöu chøng éng dôc râ nhêt. Thêi gian éng dôc tõ 4-5 ngµy ( èi víi n i t cã thó dµi h n 5-7 ngµy) 35

36 Thêi ióm phèi gièng thých hîp cho lîn n i: Vµo giai o¹n chþu ùc, th«ng th êng ë n i t cho phèi gièng ngay sau khi chþu ùc vµ phèi læp l¹i sau thêi gian phèi lçn Çu lµ 12 giê, víi n i sinh s n sau khi chþu ùc 12 giê cho phèi lçn thø nhêt vµ sau ã 12 giê cho phèi tiõp liòu thø hai. Nªn phèi gièng hai lçn nõu lµ thô tinh nh n t¹o (lóc s ng sím vµ chiòu m t), 1 lçn nõu lµ phèi trùc tiõp (vµo buæi s ng) - Kü thuët phèi tinh trùc tiõp cho lîn c i b»ng lîn ùc gièng. ChuÈn bþ: Lîn ùc gièng. G ng tay nil«ng. Chuång phèi, 1 qu trøng gµ, Thuèc Multivit Ph ng ph p tiõn hµnh: - Tr íc khi cho lîn ùc gièng phèi ta cçn t¾m röa s¹ch sï, c¾t l«ng ë bao quy Çu (nõu l«ng dµi) lau s¹ch bao quy Çu b»ng kh n mòm. - VÖ sinh s¹ch sï m hé cña lîn c i. - Tiªm cho lîn ùc 5ml multivit tr íc khi phèi 10 phót Ó bæ xung vitamin nhãm B cho lîn vµ Ó kých thých t ng sù h ng phên. - Phèi gièng: Khi cho phèi gièng ta uæi lîn n i vµo chuång phèi tr íc, lîn ùc vµo sau. Khi lîn ùc nh y ta cçn hç trî b»ng c ch h íng d ng vët vµo m ¹o nõu lîn ùc m kh«ng chýnh x c. - Lîn ùc nh y xong ta cho n mét qu trøng gµ Ó bï l¹i l îng ¹m mêt. * Chó ý: kh«ng g y ån µo khi lîn ùc nh y. - Kü thuët thô tinh nh n t¹o cho lîn n i ChuÈn bþ: - LiÒu tinh, èng dén tinh qu n, n íc sinh lý, nhiöt kõ, phých n íc nãng, g ng tay, thuèc oxitocin, 1 kim tiªm 16, vµ mét sè vët dông kh c. Ph ng ph p truyòn tinh: - Tr íc khi truyòn tinh cho lîn n i ta vö sinh s¹ch sï m hé, lau kh«b»ng v i mòm, sau ã cho vµo chuång phèi, cho lîn ùc vµo chuång bªn c¹nh nõu cã. - KiÓm tra nhiöt é cña liòu tinh chuèn bþ phèi (ë C) lµ îc. N ng dçn nhiöt é liòu tinh lªn 5 0 C trong vßng 5 phót. N ng dçn nhiöt é lªn C trong vßng 10 phót. - eo g ng tay råi míi îc cçm èng dén tinh, röa èng dén tinh b»ng n íc sinh lý, sau ã cho vµi giät tinh vµo èng dén tinh qu n vµ m hé con c i cho tr n. B m 0,4 UI Oxytocin vµo liòu tinh Ó tinh trïng ho¹t éng tèt h n, t ng tø lö thô thai. - a èng dén vµo cæ tö cung, lóc Çu èng dén tinh chõch 45 0 sau ã song song víi c thó, khi a vµo ång thêi xoay nhñ èng dén tinh theo chiòu ng îc chiòu kim ång hå. Lóc rót ra thuën chiòu kim ång hå. - Khi a èng dén tinh vµo cæ tö cung ta c¾m liòu tinh vµo èng dén tinh råi h íng lªn trªn Ó tinh dô ch yvµo tö cung. C¾m mét lç b»ng kim tiªm 16 ë y liòu tinh cho dô vµo. 36

37 - Sau khi hõt tinh trong lä, cçn Ó nguyªn dén tinh qu n trong êng sinh dôc cña con c i tõ 5-10 phót, ång thêi dïng tay xoa nhñ 2 m«ng hoæc d íi bông Ó kých thých sù co rót cña cæ tö cung nh»m h¹n chõ ch y ng îc. - Th«ng th êng mét lçn phèi tinh hõt phót. Nh ng l u ý khi phèi tinh lîn n i. - èng dén tinh qu n ph i îc v«trïng tuyöt èi (mçi lçn phèi xong em hêp ë nhiöt é cao trong vßng 30 phót) - KiÓm tra nhiöt é liòu tinh: C lµ îc kh«ng îc qu 22 0 C. - LiÒu tinh ph i cçm nhñ nhµng, kh«ng sãc l¾c. - Khi vën chuyón ph i tr nh nh s ng. - Khi phèi tinh ch y ra ngoµi th dõng l¹i îi cæ tö cung co bít råi míi tiõp tôc. - Ba ngµy Çu sau khi phèi ph i nhèt lîn n i riªng mét chç Ó tr nh lîn n i nh y lªn nhau lµm tinh dþch ch y ra ngoµi nh h ëng Õn tû lö thô thai. 37

38 Ch ng VI Ch n nu«i lîn con theo mñ Môc Ých cña viöc ch n nu«i lîn con giai o¹n bó s a lµ p dông c c biön ph p khoa häc kü thuët, Ó lîn con ¹t khèi l îng cai s a cao, khi nu«i thþt lîn sinh tr ëng ph t trión nhanh. ång thêi lµ c së Ó t¹o gièng tèt, vµ gióp chóng ta n ng cao îc søc sèng cña µn con. 1. Æc ióm cu lîn con bó s a 1.1. Æc ióm sinh tr ëng ph t dôc Lîn con ë giai o¹n nµy cã kh n ng sinh tr ëng, ph t dôc rêt nhanh. So víi khèi l îng s sinh th khèi l îng lîn con lóc 10 ngµy tuæi t ng gêp 2 lçn, lóc 21 ngµy tuæi t ng gêp 4 lçn, lóc 30 ngµy tuæi t ng gêp 5-6 lçn, lóc 40 ngµy tuæi t ng gêp 7-8 lçn, lóc 50 ngµy tuæi t ng gêp 10 lçn vµ lóc 60 ngµy tuæi t ng gêp lçn. Lîn con bó s a cã sinh tr ëng ph t trión nhanh nh ng kh«ng Òu qua c c giai o¹n, nhanh trong 21 ngµy tuæi Çu, sau ã gi m. Cã sù gi m nµy lµ do nhiòu nguyªn nh n, nh ng chñ yõu lµ do l îng s a cña lîn mñ b¾t Çu gi m vµ hµm l îng hemoglobin trong m u cña lîn con bþ gi m. Thêi gian bþ gi m sinh tr ëng th êng kðo dµi kho ng 2 tuçn, cßn gäi lµ giai o¹n khñng ho ng cña lîn con. Chóng ta cã thó h¹n chõ sù khñng ho ng nµy b»ng c ch tëp cho lîn con n sím Æc ióm ph t trión cu c quan tiªu ho C quan tiªu ho cña lîn con giai o¹n theo mñ ph t trión nhanh vò cêu t¹o vµ hoµn thiön dçn vò chøc n ng tiªu ho. Chøc n ng tiªu ho cña lîn con míi s sinh ch a cã ho¹t lùc cao, trong giai o¹n theo mñ, chøc n ng tiªu ho cña mét sè men tiªu ho îc hoµn thiön dçn. Nh men pepsin tiªu ho protýt, men tiªu ho tbét êng CÇn l u ý kh n ng tiªu ho êng sacharose cña lîn con lµ rêt kðm, thëm chý cho lîn con uèng n íc êng vµo nh ng ngµy Çu tiªn sau khi sinh cßn cã thó g y tæn th ng êng tiªu ho cña lîn con. Nãi chung lîn con bó s a chø cã kh n ng tiªu ho tèt c c chêt dinh d ìng trong s a lîn mñ, cßn kh n ng tiªu ho thøc n kðm. Trong kh u nu«i d ìng chóng ta cçn chó ý chõ biõn thøc n tèt Ó n ng cao kh n ng tiªu ho cña lîn con Æc ióm vò c n ng iòu tiõt nhiöt Lîn con d íi 3 tuçn, c n ng iòu tiõt nhiöt ch a hoµn chønh, nªn th n nhiöt lîn con ch a æn Þnh, nghüa lµ sù sinh nhiöt vµ th i nhiöt ch a îc c n b»ng. ë giai o¹n Çu lîn con duy tr îc th n nhiöt chñ yõu lµ nhê n íc trong c thó vµ nhê ho¹t éng rêt m¹nh cña hö tuçn hoµn. C thó lîn con cã hµm l îng n íc rêt cao, lóc s sinh, hµm l îng n íc trong c thó lîn con chiõm tíi 81-81,5%. ë giai o¹n 3-4 tuçn tuæi, n íc chiõm tíi 75-78%. NhÞp Ëp cña tim lîn con so víi lîn tr ëng thµnh nhanh h n rêt nhiòu, ë giai o¹n Çu míi Î, nhþp Ëp tim lªn tíi 200 lçn/ phót (lîn lín chø lçn/ phót). L îng m u Õn c c c 38

39 quan còng rêt lín, ¹t tíi 150 ml m u trong mét phót trªn 1 kg khèi l îng c thó (lîn tr ëng thµnh chø ¹t ml) Nãi chung kh n ng iòu tiõt th n nhiöt cña lîn con d íi 3 tuçn tuæi cßn kðm, nhêt lµ trong tuçn Çu míi Î ra. Cho nªn nõu nu«i lîn con trong chuång cã nhiöt é thêp vµ Èm é cao th th n nhiöt cña lîn con h¹ xuèng rêt nhanh. Møc é h¹ th n nhiöt nhiòu hay Ýt, nhanh hay chëm chñ yõu phô thuéc vµo nhiöt é cña chuång nu«i vµ tuæi cña lîn con. NhiÖt é chuång nu«i cµng thêp th n nhiöt cña lîn con h¹ xuèng cµng nhanh. Tuæi cña lîn con cµng Ýt th n nhiöt h¹ xuèng cµng nhiòu. Trªn c thó lîn con, phçn th n nhiöt cã nhiöt é cao h n lµ phçn ch n vµ phçn tai. ë phçn th n th nhiöt é ë bông lµ cao nhêt, cho nªn khi bþ c m l¹nh th phçn bông bþ mêt nhiöt nhiòu nhêt. Sau 3 tuçn tuæi c n ng iòu tiõt th n nhiöt cña lîn con míi t ng èi hoµn chønh vµ th n nhiöt cña lîn îc æn Þnh h n ( 39-39,5 0 C) Æc ióm vò kh n ng vò miôn dþch Lîn con míi Î ra trong c thó hçu nh ch a cã kh ng thó. L îng kh ng thó t ng rêt nhanh sau khi lîn con îc bó s a Çu cña lîn mñ. Cho nªn kh n ng miôn dþch cña lîn con lµ hoµn toµn thô éng, phô thuéc vµo l îng kh ng thó hêp thô îc nhiòu hay Ýt tõ s a Çu cña lîn mñ. Trong s a Çu cña lîn n i cã hµm l îng protein rêt cao. Nh ng ngµy Çu míi Î, hµm l îng protein trong s a chiõm tíi 18-19%, trong ã l îng γ- globulin chiõm sè l îng kh lín (30-35%). γ- globulin cã t c dông t¹o søc Ò kh ng, cho nªn s a Çu cã vai trß quan träng èi víi kh n ng miôn dþch cña lîn con. Lîn con hêp thu γ-globulin b»ng con êng Èm bµo. Qu tr nh hêp thu nguyªn vñn ph n tö γ- globulin gi m i rêt nhanh theo thêi gian. Ph n tö γ-globulin chø cã kh n ng thêm qua thµnh ruét lîn con rêt tèt trong 24h Çu sau khi Î ra nhê trong s a Çu cã kh ng men antitripsin lµm mêt ho¹t lùc cña men trypin tuyõn tuþ vµ nhê kho ng c ch gi a c c tõ bµo v ch ruét cña lîn con kh réng. 2. Kü thuët nu«i d ìng lîn con theo mñ 2.1. Cho bó s a Çu vµ cè Þnh Çu vó cho lîn con Lîn con Î ra cçn îc bó s a Çu cµng sím cµng tèt. Thêi gian tiõt s a Çu cña lîn n i lµ 1 tuçn kó tõ khi Î nh ng cã ý nghüa lín nhêt èi víi lîn con lµ trong 24h Çu. Sau kho ng 2 giê, nõu lîn mñ Î xong th cho c µn con cïng bó. NÕu lîn mñ ch a Î xong th nªn cho nh ng con Î tr íc bó tr íc. ViÖc cè Þnh Çu vó cho lîn con nªn b¾t Çu ngay tõ khi cho chóng bó s a Çu. Theo qui luët tiõt s a cña lîn n i, th l îng s a tiõt ra ë c c vó phçn ngùc nhiòu h n nh ng vó ë phçn bông, mµ lîn con trong mét æ th êng cã con to, con nhá kh«ng Òu nhau. NÕu Ó lîn con tù bó th nh ng con to khoî th êng tranh bó ë nh ng vó phýa tr íc ngùc cã nhiòu s a h n, vµ dén Õn 39

40 tø lö ång Òu cña µn lîn con rêt thêp. Cã tr êng hîp cã nh ng con lîn yõu kh«ng tranh îc bó sï bþ ãi lµm cho tø lö chõt cña lîn con cao. Khi cè Þnh Çu vó nªn u tiªn nh ng con lîn nhá yõu îc bó c c vó phýa tr íc ngùc. C«ng viöc nµy ßi hái ph i kiªn tr, tø mø, b¾t tõng con cho bó vµ cho bó nhiòu lçn trong mét ngµy (7-8 lçn), lµm nh vëy liªn tôc trong 3-4 ngµy Ó chóng quen h¼n víi vþ trý vó míi th«i. Còng cã tr êng hîp sè lîn con Î ra Ýt h n sè vó th nh ng lîn bó c c vó phýa sau cã thó cho mçi con lµm quen 2 vó, Ó võa t ng c êng l îng s a cho lîn con, võa tr nh bþ teo vó cña lîn mñ. NÕu cè Þnh Çu vó tèt, th sau 3-4 ngµy, lîn con sï quen vµ tù bó ë c c vó qui Þnh cho nã. Lîn con quen nhanh hay chëm cßn phô thuéc vµo t thõ n»m cña lîn mñ, nõu lîn mñ th êng xuyªn n»m quay vò 1 phýa khi cho con bó th lîn con nhën biõt vó qui Þnh cña nã sím h n. Ng îc l¹i, nõu lîn mñ n»m thay æi vþ trý lu«n th lîn con sï chëm nhën biõt h n Bæ sung s¾t cho lîn con Trong nh ng ngµy Çu, khi lîn con ch a n îc, l îng s¾t mµ lîn con tiõp nhën tõ nguån s a mñ kh«ng ñ cho nhu cçu cña c thó, v vëy lîn con cçn îc bæ sung thªm s¾t. Nªn tiõp s¾t cho lîn trong 3-4 ngµy sau khi sinh. ViÖc tiªm s¾t th êng cïng lµm víi c c thao t c kh c Ó tiõt kiöm c«ng lao éng. NÕu cai s a lîn lóc 3 tuçn tuæi, tiªm mét møc 100mg s¾t lµ ñ. NÕu cai s a sau 3 tuçn tuæi, nªn tiªm mg s¾t. Th êng mét mòi tiªm lµ ñ. NÕu lîn n i cho nhiòu s a lîn con lín nhanh kh«ng cçn n thøc n tëp n, nªn tiªm mòi thø hai tr íc khi cai s a. TriÖu chøng ión h nh cña sù thiõu s¾t lµ thiõu m u, hµm l îng hemoglobin gi m. Khi thiõu s¾t, da cña lîn con cã mµu tr¾ng xanh, «i khi lîn con bþ Øa ch y, Øa ph n tr¾ng, lîn con chëm lín, cã khi bþ tö vong. a s¾t vµo c thó lîn con b»ng c ch tiªm lµ ¹t hiöu qu cao nhêt. Theo London vµ Trigg Ò nghþ nªn dïng s¾t d íi d¹ng dextran, hîp chêt nµy cã tªn lµ Ferri - dextran. Ferri - dextran lµ hîp chêt cã kých th íc ph n tö lín nªn ngêm tõ tõ, hiöu qu kðo dµi. C ch sö dông nh sau : + C ch 1: ChØ tiªm 1 lçn vµo ngµy thø 3 sau khi Î víi liòu 200 mg s¾t (Fe Dextran) cho 1 lîn con. + C ch 2: Tiªm 2 lçn: LÇn thø nhêt tiªm 100 mg vµo ngµy thø 3 sau khi Î, lçn thø 2 (tiªm læp l¹i) lµ 7 ngµy sau khi tiªm lçn thø nhêt còng víi liòu 100 mg cho 1 lîn con. Ó ng n ngõa hiön t îng ngé éc s¾t cho lîn con, cçn bæ sung vitamin E vµo khèu phçn n cña lîn mñ 1 ngµy tr íc khi tiªm (kho ng 50 mg). NÕu thiõu vitamin E bæ sung th cçn cung cêp mg Fe vµo ngµy thø 3 sau khi sinh còng g y ngé éc cho c thó lîn con. C ch tiªm s¾t cho lîn con: Dïng mét b m tiªm s¹ch lêy dung dþch s¾t khái lä chøa, sö dông kim 14 hoæc 16 ( êng kýnh lín) Ó lêy thuèc. Sau khi lêy thuèc Çy b m dïng kim 8, ng¾n 1 cm Ó 40

41 tiªm. S¾t tiªm qu liòu (nhiòu) cã thó g y h¹i, thëm chý g y éc. KiÓm tra liòu dïng ghi ë nh n cña s n phèm. Kh«ng cçn thay hoæc s t trïng kim tiªm cho tõng con lîn, song ióm tiªm, nõu bèn nªn lau b»ng chêt s t trïng. Röa vµ s t trïng dông cô sau khi tiªm cho nhãm lîn con. ViÖc sö dông b m vµ kim tiªm mét lçn t¹o iòu kiön vö sinh h n. Kh«ng nªn tiªm s¾t ë m«ng. Nªn tiªm ë cæ v cã thó lµm h¹i Õn d y thçn kinh vµ còng cã thó võt s¾t d thõa l u ë th n thþt lîn mæ b n nõu tiªm vµo m«ng. Tiªm s¾t vµo c b¾p ë cæ óng êng gi a. CÈn thën kh«ng tiªm vµo vïng x ng sèng. Gi ngãn tay ë chç tiªm 1 lóc Ó tr nh hoæc gi m thuèc ch y ng îc ra. ióm khuyõn c o Ó tiªm d íi da lµ chç da kðo lªn îc phýa tr íc ch n tr íc. H nh 9: VÞ trý tiªm s¾t cho lîn con 2.3 TËp cho lîn con n sím Quy luët tiõt s a cña lîn n i lµ sè l îng vµ chêt l îng s a b¾t Çu gi m nhanh sau 21 ngµy nu«i con, trong khi ã nhu cçu dinh d ìng Ó cho lîn con ph t trión cµng t ng. Nh vëy hoæc lµ lîn con tiõp tôc bó mñ sau 21 ngµy hoæc lîn con cai s a lóc 21 ngµy tuæi Òu ßi hái nhu cçu dinh d ìng ngµy cµng t ng v vëy tëp cho lîn con n sím lµ gi i ph p tèt cho c hai tr êng hîp nãi trªn. T c dông cña viöc tëp cho lîn con n sím: Gi i quyõt m u thuén gi a nhu cçu dinh d ìng ngµy cµng t ng cña lîn con vµ kh n ng cung cêp s a gi m cña lîn mñ. Lîn con sinh tr ëng nhanh h n, khèi l îng lóc 60 ngµy tuæi cao h n Gi m stress vò dinh d ìng khi cai s a do lîn con biõt n. T¹o tiòn Ò cai s a sím cho lîn con vµ t ng vßng quay løa Î/ mét n i/ n m. Kü thuët tëp n sím cho lîn con: Cho lîn con lµm quen víi mét l îng thøc n rêt Ýt hµng ngµy tõ lóc 7-10 ngµy tuæi. Tèt nhêt lµ lªn sö dông thøc n hçn hîp toµn phçn s n xuêt dµnh riªng cho lîn con tõ 7 ngµy tuæi Õn 8 kg. 41

42 Thøc n cho lîn con: èi víi lîn con trong 1 kg thøc n ph i m b o hµm l îng ¹m th«tõ 18-19%, n ng l îng trao æi lµ 3200 Kcal, chêt x kh«ng qu 4%. Ó n ng cao hiöu qu kinh tõ trong ch n nu«i lîn con bó s a, c c n íc ch n nu«i tiªn tiõn kh«ng ngõng nghiªn cøu Ó s n xuêt ra nh ng lo¹i thøc n hçn hîp kh c nhau phï hîp cho tõng giai o¹n tuæi cña lîn con. ë n íc ta nhiòu c së s n xuêt thøc n gia søc x y dùng îc nhiòu c«ng thøc thøc n hçn hîp cho lîn con vµ em l¹i hiöu kinh tõ cao trong ch n nu«i lîn. Chóng ta cã thó tham kh o thµnh phçn thøc n hçn hîp cho lîn con theo mñ sau: Thµnh phçn % Gi trþ dinh d ìng trong 1 kg thøc n hçn hîp : Ng«vµng rang 30 Protein th«: 19,76% C m lo¹i I 10 N ng l îng trao æi: 3200 Kcal TÊm rang 30 Canxi: 10 gam Kh«dÇu ç t ng 17 Photpho: 8 gam Bét c nh¹t 6,5 S a t ch b 5 Kho ng 1 Premix VTM 0,5 3. Ch m sãc qu n lý lîn con theo mñ 3.1 Phßng chèng Øa ch y Chøng Øa ch y cña lîn con lµ nh ng vên Ò næi cém chñ yõu cho ng êi nu«i lîn. Øa ch y phæ biõn nhêt lµ do c c chñng escherichia Coli, mét vi khuèn gram m, th êng cã trong êng ruét cña têt c loµi cã vó. TriÖu chøng Øa ch y do E. coli g y ra lµ ph n láng nh n íc, mµu vµng. Lîn con mén c m nhêt tõ 1-4 ngµy tuæi, lóc 3 tuçn tuæi vµ lóc cai s a. Tuy lîn con sinh ra víi søc kh ng bönh rêt thêp, nh ng søc Ò kh ng nµy t ng lªn khi chóng hêp thô c c kh ng sinh tè tõ s a Çu cña lîn mñ. V kh n ng cña lîn con hêp thô c c kh ng thó bþ gi m sót nhanh chãng kó tõ lóc sinh ra, cho nªn iòu quan träng lµ chóng ph i îc bó s a Çu ngay sau lóc sinh ra. S a Çu chø cung cêp sù phßng bönh tù nhiªn lîn con cho Õn lóc c thó s n nã tù sinh ra kh ng thó vµ b¾t Çu ho¹t éng cã hiöu qu lóc 4-5 tuçn tuæi. Trong viöc iòu trþ Øa ch y nãi chung, cho uèng thuèc th êng cã hiöu qu h n lµ tiªm. Nªn dïng lo¹i thuèc nµo Ò kh ng cã hiöu qu chñng vi khuèn ë c s ch n nu«i. NÕu lo¹i thuèc th êng dïng Ó khèng chõ Øa ch y kh«ng c«ng hiöu n a, h y Ò nghþ c n bé thó y h íng dén xðt nghiöm kh n ng mén c m (kh ng sinh å) nh»m x c Þnh lo¹i thuèc nµo c«ng hiöu nhêt cho c së. D îc phèm cho vµo n íc th«ng qua m y ph n liòu l îng hoæc dïng vßi n íc riªng rï, cã thó 42

43 lµ mét ph ng ph p h u hiöu Ó ph n phèi kh ng sinh tè cho sè «ng lîn con trong mét thêi gian dµi. TiÓu khý hëu chuång nu«i kh«, Êm, kh«ng cã giã lïa lµ yõu tè quan träng Ó gi m Øa ch y. VÖ sinh còng rêt quan träng cho viöc lµm gi m tû lö m¾c Øa ch y ë lîn con. TÈy uõ vµ khö trïng cèn thën chuång lîn Î sau mçi løa lîn Î còng gióp cho viöc phßng ngõa. Nªn nhí r»ng chø cçn dýnh vµi gam ph n bèn còng lµm cho qu tr nh s t trïng kh«ng ¹t møc é triöt Ó vµ gióp cho mét chñng vi khuèn nµo ã ho¹t éng, cã thó nhiôm bönh cho løa lîn con tiõp theo. 3.2 ThiÕn lîn ùc vµ c¾t u«i cho lîn con: Nh ng lîn ùc dïng Ó b n thþt, còng cçn îc thiõn sím. Ó gi m thêp stress, nªn thiõn lîn tr íc 2 tuçn tuæi. ë tuæi nµy dô b¾t gi, chãng lµnh vµ Ýt au. Dïng dông cô s¹ch, s¾c, r¹ch phýa d íi Ó kh«ng äng n íc vµ dïng c c thñ tôc khö trïng. Dïng dông cô treo lîn th chø cçn 1 ng êi thiõn. H nh 10: ThiÕn lîn ùc C¾t u«i trë thµnh mét thùc tiôn qu n lý phæ biõn nh»m ng n ngõa hiön t îng lîn c¾n u«i nhau x y ra trong khi nhèt. TÊt c nh ng ng êi ch n nu«i nªn thùc hiön c¾t u«i cho lîn sau 43