Ch­ng 6

Ch ng 6 Hecni (Hernia) (tho t vþ) I. Kh i niöm vò hecni 1. Þnh nghüa Hecni lµ chø mét phçn néi t¹ng tõ trong xoang bông tho t ra n»m ë vþ trý kh c, phçn néi t¹ng Êy lu«n îc phóc m¹c che phñ, da vïng bông vén ë tr¹ng th i hoµn chønh, c c tæ chøc d íi da (c, mµng c, c n m¹c, m¹ch m u...) bþ r ch, øt, dëp n t. 2. Ph n lo¹i hecni - C n cø vµo vþ trý cña hecni h nh thµnh cã thó ph n thµnh hai lo¹i: Hecni ngoµi: Lµ hecni h nh thµnh do néi t¹ng trong xoang bông tho t ra n»m ë d íi da, ta cã thó nh n thêy toµn bé bäc hecni. Hecni trong: Hecni h nh thµnh do c hoµnh bþ r ch, néi t¹ng tõ trong xoang bông chui vµo n»m trªn xoang ngùc, bªn ngoµi kh«ng thó thêy îc bäc hecni (tr êng hîp nµy th êng gæp ë ngùa, c c loµi gia sóc kh c Ýt thêy). - C n cø vµo nguyªn nh n g y ra hecni cã thó chia lµm 2 lo¹i: Hecni bèm sinh: Trong qu tr nh sinh tr ëng bµo thai ph t trión kh«ng b nh th êng, ngay sau khi lät lßng mñ, gia sóc s sinh bþ hecni: Hecni rèn, hecni m nang. Hecni do bþ tæn th ng c giíi: Trong qu tr nh sinh sèng gia sóc bþ tæn th ng kýn tæ chøc mòm ë hai bªn v ch bông ( èi víi ngùa, tr u bß, dª cõu) thiõn lîn c i kh«ng óng ph ng ph p còng sï g y hecni thµnh bông. - C n cø vµo týnh chêt cña hecni cã thó chia thµnh hai lo¹i: Hecni cã kh n ng håi phôc: Do vßng hecni (lç hecni) réng nªn phñ t¹ng (ruét, d¹ dµy) trong bäc hecni dô dµng chui vµo trong xoang bông (khi con vët ãi, p lùc xoang bông thêp) vµ lät ra trë l¹i bäc hecni (khi con vët n no, vën éng m¹nh, p lùc xoang bông t ng cao) (h nh 45). Hecni kh«ng cã kh n ng håi nªn sau khi c c c quan néi t¹ng da lç hecni, kh«ng thó tù chui vµo 46). 3. CÊu t¹o cña hecni H nh 45. Hecni cã kh n ng håi phôc BÊt kú mét hecni nµo còng bao gåm c c phçn sau: - Vßng hecni (miöng hecni) lµ chç tiõp gi p gi a bäc hecni vµ xoang bông. phôc: Do vßng hecni qu hñp lät ra ngoµi bþ kñt vµ dýnh vµo trong xoang bông îc (h nh

1 2 1. Kh«ng cã kh n ng håi phôc H nh 46. Hecni kh«ng cã kh n ng håi phôc 2. Kh«ng cã kh n ng håi phôc do týnh µn håi cña ruét bþ mêt - Bäc hecni lµ bé phën ph nh to ra ta cã thó nh n thêy îc. - VËt trong hecni: Lµ mét bé phën cña c quan néi t¹ng (ruét, mµng treo ruét, d¹ dµy, d¹ cá v.v...) lät ra n»m trong bäc hecni. - V ch trong cïng cña bäc hecni lµ do phóc m¹c h nh thµnh, v ch ngoµi lµ do da t¹o thµnh, gi a v ch phóc m¹c vµ da, th êng cã chøa dþch viªm cña phóc m¹c (cã mµu vµng trong) (h nh 47). II. Nguyªn nh n 2 4 Cã hai nguyªn nh n H nh 47. CÊu t¹o cña hecni chýnh: + Nguyªn nh n do 1. Da; 2. TÇng c ; bèm sinh: do qu tr nh ph t dôc cña bµo thai kh«ng 3. Phóc m¹c; 4. Ruét b nh th êng g y nªn (hecni rèn, hecni m nang) + Do bþ tæn th ng c giíi: - Gia sóc bþ nh Ëp, hóc, lén nhau g y nªn tæn th ng kýn ë vïng v ch bông. - Do phéu thuët vïng bông cho gia sóc (thiõn, mæ p xe, iòu trþ võt th ng lµm r ch c vïng bông còng cã thó g y hecni). III. Mét sè tr êng hîp hecni th êng gæp ë gia sóc 1. Hecni thµnh bông Hecni thµnh bông th êng thêy ë ngùa, lîn, tr u bß, c c lo¹i gia sóc kh c Ýt gæp. Së dü loµi ngùa (ngùa, lõa, la) hay bþ hecni ë thµnh bông lµ do Æc ióm gi i phéu cña chóng kh c víi c c loµi gia sóc kh c nh tr u bß, lîn. Ngùa lµ loµi éng vët cã cêu t¹o c thó thých nghi cho viöc ch¹y nhanh, chóng cã bông rêt thon, gän, Æc biöt c c líp c ë v ch bông (c chðo ngoµi, chðo trong, th¼ng bông) biõn thµnh mét líp c n m¹c máng p s t vµo da bông, h n n a da ë hai bªn v ch bông ngùa µn týnh kðm. Do ã chø cçn mét lùc t c éng kh«ng m¹nh l¾m còng lµm cho líp c n m¹c ë v ch bông bþ r ch, p lùc xoang bông sï Èy néi t¹ng ra khái xoang bông g y hecni ë thµnh bông (h nh 48, 49). 3 1

a) Nguyªn nh n H nh 48. Hecni thµnh bông ë bß Chñ yõu do tæn th ng c giíi: - Do gia sóc bþ nh Ëp, bþ con ngùa kh c vµo v ch bông, hoæc bþ tr u bß hóc vµo thµnh bông g y nªn. - Do phéu thuët ë vïng bông kh«ng óng ph ng ph p nh thiõn lîn c i võt mæ v ch bông, mæ phóc m¹c qu réng nh ng kh«ng kh u phóc m¹c, phéu thuët mæ d¹ cá ë tr u bß, mæ p xe ë vïng bông g y r ch c v ch bông sï g y hecni thµnh bông kõ ph t. H nh 49. Hecni thµnh bông ë ngùa b) TriÖu chøng Hecni thµnh bông do tæn th ng c giíi cã thó h nh thµnh bêt kú chç nµo ë v ch bông. Æc biöt hay x y ra ë d íi bông, vïng tr íc vµ sau rèn, hoæc vïng d íi hâm h«ng. ë tr u bß th êng thêy hecni vïng d¹ cá, hecni d¹ mói khõ ë sau sôn x ng mám kiõm, tr íc vµ sau rèn. Giai o¹n Çu thó hiön râ rµng triöu chøng tæn th ng ngo¹i khoa côc bé (viªm, thuû thòng, u m u l m ba ngo¹i thêm) do cã nh ng triöu chøng trªn nªn rêt khã chèn o n ra hecni. Sau khi nh ng triöu chøng viªm gi m nhñ cßn l¹i mét khèi h nh b n cçu hoæc h nh trøng, Ýt cã ph n øng au, cã giíi h¹n râ víi tæ chøc xung quanh, sau ã h nh thµnh tæ chøc sîi, nh ng tæ chøc sîi nµy lµm thay æi é s ng cña bäc hecni, nã sï lµm cho v ch bông xung quanh lç hecni t ng sinh, dµy lªn vµ cøng. NÕu ta dïng tay sê n¾n ë gi a bäc hecni sï ph t hiön îc lç r ch cña thµnh bôc (lç hecni) cã c m gi c ót lät 2-3 ngãn tay vµo trong xoang bông, nõu hecni cã kh n ng håi phôc khi ta dïng tay Ên vµo bäc hecni, vët trong hecni cã thó chui vµo trong xoang bông nªn bäc hecni sï nhá l¹i. Bäc hecni to hay nhá kh«ng gièng nhau. ë ¹i gia sóc cã thó to b»ng n¾m tay, còng cã khi cã giíi h¹n tõ mám x ng kiõm Õn h ng. Tr êng hîp hecni to nh vëy th êng x y ra èi víi gia sóc c i cã chöa do c th¼ng bông bþ r ch g y nªn. Riªng èi víi loµi ngùa nõu bþ hecni thµnh bông sï cã triöu chøng côc bé vµ triöu chøng toµn th n rêt Æc thï: - T¹i côc bé sau khi tæn th ng é 3 ngµy hiön t îng viªm cêp týnh rêt râ, sê n¾n con vët cã c m gi c rêt au. Æc biöt hiön t îng thuû thòng hõt søc nghiªm träng, nã t¹o thµnh mét m ng

cã chiòu dµi tõ mám x ng kiõm Õn h ng vµ chiòu réng tõ bªn nµy sang bªn kia cña v ch bông, cã é dµy 2-3 cm. Dïng ngãn tay Ên vµo Ó l¹i dêu Ên ngãn tay lâm s u (h nh 50). H nh 50. Thuû thòng ë y bông do hecni thµnh bông ë ngùa - Con vët cã triöu chøng toµn th n, sèt cao 40-41 o C n uèng kðm hoæc bá n hoµn toµn con vët möt mái, ñ rò, øng dùa Çu vµo t êng hay m ng n, m¾t nh¾m nghiòn, thønh tho ng quay Çu nh n vò phýa vïng bönh. Ngùa bþ hecni thµnh bông dï cã kh n ng håi phôc hay kh«ng Òu ph i iòu trþ kþp thêi, nõu Ó l u sï bþ viªm phóc m¹c mµ chõt. trþ. c) iòu trþ èi víi tr u bß bþ hecni thµnh bông ë vïng d¹ cá cã kh n ng håi phôc, kh«ng cçn ph i iòu Lîn bþ hecni thµnh bông do thiõn ho¹n nõu qu 3 ngµy míi iòu trþ th tr íc khi iòu trþ ph i chuèn bþ ph ng n phéu thuët c¾t vµ nèi ruét (xem phçn ph ng ph p phéu thuët c¾t vµ nèi ruét gia sóc trong gi o tr nh phéu thuët ngo¹i khoa). Ngùa bþ hecni thµnh bông ph ng ph p iòu trþ duy nhêt lµ phéu thuët ngo¹i khoa, cµng lµm sím hiöu qu iòu trþ cµng cao (xem gi o tr nh phéu thuët ngo¹i khoa). 2. Hecni rèn (tho t vþ rèn) Trong c c loµi gia sóc th lîn con, bª, nghð, ngùa hay bþ hecni rèn. a) Nguyªn nh n Hecni rèn chñ yõu do bèm sinh, trong qu tr nh ph t trión cña bµo thai lç rèn kh«ng îc bþt kýn hoµn toµn hoæc v ch bông h nh thµnh kh«ng hoµn chønh, lç rèn qu réng, p lùc xoang bông t ng Èy mét phçn ruét hoæc mµng treo ruét qua lç rèn ra n»m d íi da g y nªn hecni rèn. b) TriÖu chøng T¹i vïng rèn cña gia sóc giíi h¹n râ röt víi tæ chøc mòm, con vët kh«ng cã c m vßng hecni, Ên tay vµo bäc nghe lªn bäc hecni cã thó nghe 51). NÕu hecni rèn kh«ng cã dýnh vµo v ch vßng hecni g y hecni á öng, c ng phång sê cã mét bäc h nh b n cçu cã xung quanh. Sê n¾n thêy gi c au, cã thó ph t hiön thêy hecni nã nhá l¹i. Æt èng tiõng nhu éng cña ruét (h nh kh n ng håi phôc do ruét bþ viªm côc bé, lµm cho da ë bäc n¾n con vët cã ph n øng au, H nh 51. Hecni rèn ë lîn

Ên tay vµo bäc hecni, thó tých bäc hecni kh«ng nhá l¹i. Con vët th êng cã triöu chøng au bông, nã n»m l n xuèng Êt, dïng ch n sau vµo bông. NÕu kh«ng kþp thêi iòu trþ, con vët cã thó chõt do viªm, ho¹i tö ruét, viªm phóc m¹c. c) iòu trþ Cã 3 ph ng ph p iòu trþ hecni rèn: - Dïng b ng cuén b ng Ðp bäc hecni sau khi a vët trong bäc hecni vµo xoang bông. Víi ph ng ph p nµy nõu lµm tèt khi gia sóc lín lªn ruét ph t trión to lªn sï kh«ng lät ra ngoµi n a. Ph ng ph p nµy ph i duy tr tèi thióu trong ba th ng. Nãi chung ph ng ph p nµy rêt Ýt ¹t kõt qu v cè Þnh b ng Ðp trªn c thó con vët lµ viöc lµm rêt khã kh n víi mét thêi gian dµi nh vëy. Do ã ph ng ph p nµy trong thùc tõ Ýt îc dïng. - G y viªm nh n t¹o xung quanh v ch lç rèn b»ng c ch tiªm vµo v ch bông quanh lç rèn dung dþch cån 70 o hoæc n íc muèi (NaCl) u tr ng. C ch iòu trþ nµy hy väng vßng hecni rèn sau khi îc g y viªm tæ chøc t ng sinh sï lµm cho lç hecni hñp l¹i, khý quan néi t¹ng trong xoang bông kh«ng lät îc ra ngoµi n a. Ph ng ph p nµy còng Ýt îc dïng v rêt nguy hióm, nõu g y viªm tæ chøc v ch bông t¹i vßng hecni sï lµm viªm lan Õn c c c quan néi t¹ng hoæc g n viªm phóc m¹c. - Ph ng ph p phéu thuët ngo¹i khoa kh u být lç hecni l¹i. Ph ng ph p nµy îc coi lµ tèt nhêt v phéu thuët n gi n dô lµm vµ rêt an toµn, sau khi phéu thuët sï kh«ng bþ t i ph t (xem phçn phéu thuët iòu trþ hecni rèn trong gi o tr nh phéu thuët ngo¹i khoa). 3. Hecni m nang (tho t vþ bñn) Hecni m nang hay gæp nhêt ë lîn, ngùa vµo tr u bß. a) Nguyªn nh n Hecni m nang chñ yõu lµ do bèm sinh. Trong qu tr nh ph t trión cña bµo thai, èng bñn (Canal inguinal) îc h nh thµnh qu réng. Khi gia sóc n no, ch¹y nh y, lµm viöc næng, p lùc xoang bông t ng sï Èy ruét hoæc mét phçn mµng treo ruét qua èng bñn chui vµo bao dþch hoµn g y hecni m nang. b) TriÖu chøng Hecni m nang cã thó x y ra èi víi gia sóc ch a thiõn hoæc sau khi thiõn. Nh n bªn ngoµi ta thêy bao dþch hoµn cña gia sóc c ng to kh c th êng, c c nõp nh n vèn cã cña bao dþch hoµn Òu biõn mêt. Khi ta sê n¾n, Ên vµo bao dþch hoµn cã c m gi c mòm, cã thó a îc mét phçn vët trong bao dþch hoµn vµo xoang bông lµm cho bao dþch hoµn nhá i. NÕu ta th«i kh«ng Ên tay n a thó tých cña bao dþch hoµn to trë l¹i nh cò (Hecni m nang cã kh n ng håi phôc) gia sóc vén n uèng, vën éng b nh th êng (h nh 52). NÕu hecni kh«ng cã kh hecni bþ dýnh vµo d íi da bao hoµn c ng to á öng, sau ã vµo bao dþch hoµn con vët cã n uèng. Ngùa cã triöu chøng H nh 52. Hecni m nang ë lîn n ng håi phôc, ruét trong bäc dþch hoµn lµm cho bao dþch chuyón sang mµu tým bçm. Sê ph n øng au, con vët kh«ng toµn th n râ röt, con vët sèt

cao, bá n, tinh thçn möt mái, cã triöu chøng au bông, viªm phóc m¹c mµ chõt. c) iòu trþ Ph ng ph p iòu trþ hecni m nang cã hiöu qu nhêt lµ phéu thuët ngo¹i khoa, a ruét vµo trong xoang bông råi kh u kýn lç bñn l¹i (xem phçn ph ng ph p phéu thuët iòu trþ hecni m nang trong gi o tr nh phéu thuët ngo¹i khoa).