Phô n÷ lµm c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc x· héi - Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n

X héi häc sè 3 (79), 2002 57 Phô n lµm c«ng t c nghiªn cøu khoa häc x héi - nh ng thuën lîi vµ khã kh n L u Ph ng Th o 1. Vµi nðt vò t nh h nh n c n bé nghiªn cøu ViÖn Khoa häc x héi t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh HiÖn nay, ViÖn Khoa häc x héi t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh cã 52 c n bé nh n viªn n trong biªn chõ chýnh thøc. Cã 2 chþ ang i häc ë n íc ngoµi. Cã 34 chþ ang lµm c«ng t c nghiªn cøu, so víi c c ång nghiöp nam lµ 60 c n bé nghiªn cøu. Nh vëy, tæng sè c n bé nghiªn cøu ë c quan lµ 94 ng êi, sè phô n chiõm 36,7% so víi nam giíi lµ c n bé nghiªn cøu. Nh ng nõu týnh c phô n c«ng t c ë khu vùc phôc vô nghiªn cøu th tû lö n chiõm 48,3% trong tæng sè lao éng toµn c quan (HiÖn nay, c n bé toµn c quan lµ 120 ng êi, lùc l îng c n bé trùc tiõp nghiªn cøu chiõm 77,5%, lùc l îng phôc vô nghiªn cøu lµ 22,5%). Nh vëy, cã thó nãi r»ng, cã vî nh lµ c«ng t c trong c quan nghiªn cøu khoa häc kh phï hîp, kh thuën lîi èi víi phô n. Trong thùc tõ cã ph i c c chþ cã îc mäi sù thuën lîi mét c ch dô dµng hay kh«ng? Cã lï mäi viöc trong thùc tõ kh«ng thùc sù dô dµng, nõu nh chóng ta hióu râ mäi khã kh n vµ mäi sù nç lùc cña c c chþ th chóng ta còng thêy r»ng c c chþ ¹t îc nh ng thµnh c«ng trong c«ng t c chuyªn m«n khoa häc thùc sù lµ kh«ng dô dµng mét chót nµo. Ó tr lêi cho c u hái mét c ch gi n n r»ng liöu c«ng t c nghiªn cøu khoa häc x héi cã phï hîp víi n giíi hay kh«ng, hay nãi mét c ch kh c, phô n cã thó gæt h i îc thµnh c«ng trªn b íc êng nghiªn cøu khoa häc x héi hay kh«ng, cçn t m hióu t nh h nh thùc tõ, nh ng khã kh n vµ thuën lîi cña phô n trªn b íc êng nghiªn cøu. T m hióu nh ng nguyön väng cña hä còng gãp phçn th o gì nh ng khã kh n cña c c c n bé n hiön nay, gióp cho c«ng t c nghiªn cøu khoa häc cña phô n ¹t îc nhiòu thµnh qu, ãng gãp nhiòu h n cho c«ng t c khoa häc x héi nãi chung vµ gãp phçn v sù tiõn bé cña n trý thøc nãi riªng. 2. Nh ng thµnh c«ng vµ thuën lîi cña n c n bé nghiªn cøu ViÖn Khoa häc x héi t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh Cã nhiòu ng êi nãi r»ng lµ c n bé nghiªn cøu khoa häc n, b¹n sï cã rêt nhiòu thuën lîi. V phô n siªng n ng ch m chø h n, chþu khã h n, sù dþu dµng cña ph i n cã nhiòu lîi thõ h n trong giao tiõp khi i thùc tõ Ó thu thëp tµi liöu. Nh ng c n bé n gæt h i îc nh ng thµnh c«ng nµo trªn con êng

58 Phô n lµm c«ng t c nghiªn cøu khoa häc x héi-nh ng thuën lîi vµ khã kh n nghiªn cøu khoa häc cña m nh. Cho Õn thêi ióm hiön nay, ViÖn Khoa häc x héi sau 26 n m ho¹t éng cã 3 gi o s lµ nam ( nghø h u), cã 5 phã gi o s trong ã cã 1 chþ n (hiön nay nghø h u). Toµn c quan cã 27 tiõn sü, 14 th¹c sü, trong ã n cã 6 tiõn sü vµ 8 th¹c sü, chiõm 29,2% sè c n bé cã häc vþ. Ng êi thµnh ¹t trong nghiªn cøu khoa häc ë n chø b»ng 1/3 so víi nam giíi. Hay cã thó týnh mét con sè kh c, trong 60 nam c n bé nghiªn cøu cã 25 ng êi cã häc hµm häc vþ, chiõm tû lö 41.6% trong tæng sè nam. Trong sè 34 n c n bé nghiªn cøu, sè cã häc hµm, häc vþ lµ 12 ng êi, chiõm 35.3% trong tæng sè c n bé n nghiªn cøu. Nh vëy, còng cã thó nãi mét c ch kh ch quan r»ng phô n kðm thuën lîi h n nam giíi ë chç Ýt thµnh ¹t h n trªn con êng nghiªn cøu khoa häc. MÆc dï c c ngµnh khoa häc x héi cã thó xem lµ phï hîp víi phô n h n c c ngµnh khoa häc tù nhiªn. Thùc tõ cho thêy, lùc l îng n c n bé tham gia nghiªn cøu khoa häc x héi Ýt h n nam giíi vµ còng kh«ng thµnh ¹t b»ng nam giíi bëi phçn lín hä lµm c«ng t c phôc vô nghiªn cøu, nh c c bé phën th viön t liöu, hµnh chýnh qu n trþ. Trong qu tr nh c«ng t c t¹i ViÖn, cã 14 chþ îc µo t¹o trªn ¹i häc, trong ã cã nh ng chþ îc µo t¹o ë n íc ngoµi, 6 chþ kh c hiön ang lµm luën v n cao häc vµ tiõn sü, cã 24 chþ trong tæng sè 41 ng êi ë c quan sö dông îc mét trong ngo¹i ng Anh, Ph p, Hoa, Nga, øc. Trong 26 n m qua cã 12 chþ îc kõt n¹p ng trong qu tr nh c«ng t c t¹i c quan. Cã 4 chþ hiön ang gi c ng vþ lµ l nh ¹o, lµ gi m èc c c trung t m nghiªn cøu. Vµ cã nhiòu c«ng tr nh nghiªn cøu, s ch, b o vµ bµi trªn t¹p chý cña c c chþ îc c«ng bè. Nh ng con sè nªu lªn Ó thêy îc r»ng cho dï cuéc sèng cßn rêt nhiòu khã kh n, th c n bé n nghiªn cøu khoa häc x héi còng nç lùc rêt nhiòu trong c«ng t c chuyªn m«n cña m nh vµ cã nh ng tiõn bé ng îc ghi nhën. Tuy nhiªn, cã thó nãi r»ng ¹i bé phën c n bé nh n viªn n hiön nay ang gæp nhiòu khã kh n trong c«ng t c chuyªn m«n còng nh trong cuéc sèng. 3. Nh ng khã kh n trong chuyªn m«n vµ trong cuéc sèng ChØ mong cã îc viöc lµm th êng xuyªn, cã thu nhëp ñ sèng lµ nguyön väng chiõm a sè cña n c n bé nghiªn cøu khoa häc x héi hiön nay. Trong mét cuéc pháng vên nhá îc c«ng oµn c quan tiõn hµnh, 18,6% c c chþ cho r»ng m nh cã cuéc sèng æn Þnh, vµ nhiòu chþ gi i thých r»ng së dü îc nh vëy lµ nhê thu nhëp cña chång hay lµ nhê cha mñ, sè chþ cã cuéc sèng t¹m ñ lµ 45,8% vµ 35,6% cã khã kh n thiõu hôt. Trong nh ng khã kh n chung cña ng êi lµm c«ng t c nghiªn cøu khoa häc còng cã nh ng khã kh n riªng cña c c nhµ nghiªn cøu n, kh«ng ph i têt c c c chþ Òu cã Ò tµi nghiªn cøu, vµ cã Ò tµi råi còng ch a ch¾c cã ñ kinh phý Ó lµm. C c Ò tµi tiòm lùc th kinh phý còng th êng kh«ng ñ Ó më réng ph¹m vi nghiªn cøu nªn th êng i vµo nh ng vên Ò rêt nhá, kh«ng c b n. Th êng lµ c c Ò tµi îc lµm theo n Æt hµng, vµ cã khi kh«ng óng chuyªn m«n cña m nh còng nhën tham gia Ó t ng thu nhëp. VÊn Ò quan träng lµ kh«ng ph i lóc nµo còng cã ñ Ò tµi Ó lµm, t nh tr¹ng thiõu viöc lµm còng th êng xuyªn x y ra. www.ios.ac.vn

L u Ph ng Th o 59 - VÒ Ò tµi nghiªn cøu khoa häc Trong 32 chþ lµ c n bé nghiªn cøu tham gia cuéc pháng vên, cã 6 chþ cã Ò tµi nghiªn cøu éc lëp, 6 chþ kh c võa cã Ò tµi éc lëp võa cã Ò tµi tëp thó, 10 chþ chø cã tham gia Ò tµi tëp thó vµ 10 chþ kh c hiön ch a cã Ò tµi nghiªn cøu. Nh ng chþ ch a cã Ò tµi lµ nh ng c n bé nghiªn cøu trî míi vò c quan. - VÒ vên Ò i lµm thªm HiÖn nay, 40% c c chþ ph i cã mét viöc lµm thªm ngoµi c«ng viöc ë c quan, nh lµ gi ng d¹y, viõt s ch b o, nhën lµm thªm c«ng viöc nghiªn cøu cho c c c quan kh c, söa b n in, nh m y vi týnh thuª... èi víi c c chþ ph i lµm thªm th ng n s ch thêi gian sï rêt eo hñp, tuy nhiªn ã lµ c ch duy nhêt Ó cã thó t ng thu nhëp. - VÒ møc é yªn t m c«ng t c TÊt c mäi ng êi Òu biõt r»ng chø víi ång l ng c b n hµng th ng th kh«ng thó sèng îc. Møc é rêt hµi lßng vµ yªn t m c«ng t c lµ 34% trong sè nh ng ng êi tr lêi; 59,3% c c chþ cho r»ng m nh chø cè g¾ng hoµn thµnh tr ch nhiöm îc giao. TÊt nhiªn y chø lµ mét cuéc th m dß nhá vµ sè chþ tham dù còng ch a Çy ñ, nh ng còng ph i thêy râ møc é hµi lßng víi c«ng viöc cña c c chþ ch a cao. V sao l¹i nh vëy? Trong nh ng ng êi ch a hµi lßng víi c«ng viöc hiön nay còng cã nh ng tr êng hîp lµ nh ng chþ cã chuyªn m«n cao, vµ nõu nh cã iòu kiön cã thó chuyón æi c«ng viöc th cã 22% trong sè nh ng ng êi tham gia cuéc pháng vên cho r»ng m nh muèn chuyón æi c«ng viöc. - VÒ thêi gian nghiªn cøu khoa häc vµ vò sù thµnh ¹t Nh ng khã kh n trong c«ng viöc hiön nay cßn rêt nhiòu nh lµ ång l ng cßn thêp, kh«ng ñ sèng, muèn tån t¹i, muèn kh¼ng Þnh îc m nh vµ tiõn bé trong c«ng t c nghiªn cøu khoa häc, iòu ã kh«ng dô dµng èi víi phô n, cã nghüa lµ ng êi phô n ph i cè g¾ng rêt nhiòu so víi nam ång nghiöp. Tõ 25 Õn 35 tuæi lµ thêi ióm tèt cho viöc häc hµnh vµ phên Êu Ó ¹t îc sù tiõn bé còng nh häc hµm, häc vþ trong chuyªn m«n. y lµ giai o¹n thuën lîi nhêt Ó cã thó tých lòy kiõn thøc chuyªn m«n nghiªn cøu khoa häc vµ Ó cã thó îc µo t¹o sau ¹i häc. ã còng lµ kho ng thêi gian tèt Ñp nhêt Ó ng êi phô n kõt h«n vµ sinh con. Nh ng nõu cã mét øa con nhá th c«ng viöc häc tëp vµ nghiªn cøu sï cã nguy c tôt hëu trong ba n m, vµ nõu cã hai con, coi nh lµ kh«ng cßn thêi gian cho nghiªn cøu khoa häc n a. Thêi gian gièng nh lµ mét thø tµi s n dô hao mßn nhêt mµ ng êi lµm khoa häc Ýt khi nhën biõt îc, bëi v nh ng c«ng viöc cuèn hót hä i, thêi gian sï tr«i qua thët nhanh. Nh ng chuyõn iòn d, nh ng ªm thøc tr¾ng víi nh ng lo¹i tµi liöu, nh ng bµi viõt liªn tiõp råi nh ng dù n kðo dµi, khiõn cho ng êi ta kh«ng nhën biõt îc r»ng lµ thêi gian tr«i i. Ngµy th ng sï tr«i qua, vµ tuæi giµ còng sï Õn, cçn nhí r»ng ë vµo tuæi 55 ng êi phô n tíi tuæi h u trý, trong khi ë nam giíi tuæi h u trý lµ 60, ã còng lµ mét iòu bêt lîi n a cho phô n.

60 Phô n lµm c«ng t c nghiªn cøu khoa häc x héi-nh ng thuën lîi vµ khã kh n Ng êi phô n lµm c«ng t c khoa häc cã thó mêt 10 n m Ó nu«i c c con kh«n lín, thay v ã lµ 10 n m mµ hä cã thó îc µo t¹o, îc trau dåi kiõn thøc. ë tuæi 40, nõu nh ng êi phô n ch a thµnh ¹t, th còng coi nh lµ Ýt cßn c héi Ó thµnh ¹t n a. "Tam thëp nhi lëp, tø thëp nhi bêt hoæc" nhën Þnh ã còng óng èi víi ng êi phô n. 40 lµ tuæi cã thó tr ëng thµnh chýn ch¾n trong khoa häc vµ cèng hiõn îc nhiòu nhêt cho nghiªn cøu khoa häc, nh ng con êng thuën lîi ã kh«ng ph i ai còng cã îc. NÕu nh chóng ta cho r»ng ¹t îc häc vþ tiõn sü lµ chø b o vò sù thµnh ¹t mµ c c nhµ khoa häc ph i v n tíi, th chóng ta sï thêy nhiòu sù thêt väng, v 2/3 trong sè c c chþ ch a ¹t îc kõt qu Êy. Nh ng nõu nh n ë mét gãc é kh c th nh ng nç lùc cña c n bé nghiªn cøu n còng m thçm gãp phçn lµm cho cuéc sèng tèt Ñp h n, víi suy nghü ã, c c chþ sï kh«ng cßn so o týnh to n nh ng c i îc, c i mêt cña b n th n m nh. 4. NhËn xðt vµ nh ng khuyõn nghþ - VÒ c«ng t c chuyªn m«n Møc é hµi lßng vµ an t m trong c«ng t c nghiªn cøu khoa häc ch a cao. C«ng t c µo t¹o trªn ¹i häc cßn nhiòu trë ng¹i èi víi c c c n bé n, nhêt lµ èi víi nh ng ng êi kh«ng îc µo t¹o óng víi chuyªn ngµnh nghiªn cøu cña m nh. Cã 22% c c chþ tr lêi trong b ng th m dß ý kiõn r»ng m nh kh«ng îc ph n c«ng t c óng víi chuyªn m«n µo t¹o. ViÖc trao æi, chia sî th«ng tin trong néi bé c quan cßn qu Ýt, vý dô cã nhiòu trung t m cïng nghiªn cøu vò Ò tµi «thþ hãa, nh ng trung t m nµy kh«ng biõt trung t m kh c cã nh ng tµi liöu g, v vëy vên Ò chia sî "nèi m¹ng th«ng tin" trong néi bé c quan cçn îc quan t m chó ý h n. Nh ng héi th o, b o c o chuyªn Ò cña tõng trung t m cçn thu hót sù tham gia cña c c trung t m kh c, vµ thu hót sù quan t m cña c c c n bé n, cã nh ng Ò tµi cã liªn quan Ó tr nh l ng phý thêi gian kinh phý vµ chêt x m. Cã mét sè ý kiõn Ò nghþ tëp trung vµo vên Ò quan t m Õn giíi n trong c«ng t c nghiªn cøu nh lµ: chó ý quan t m h n Õn viöc c c chþ em tham gia vµo c c Ò tµi khoa häc cña ViÖn vµ cña c c Trung t m nghiªn cøu. Nªn t¹o thªm iòu kiön Ó cã nh ng ph ng tiön phôc vô nghiªn cøu tèt h n, nh m y mãc, s ch b o tµi liöu, th êng xuyªn trao æi khoa häc trong n íc vµ ngoµi n íc. Cã nhiòu ý kiõn vò nguyön väng îc n ng cao tr nh é, îc tham gia c c líp µo t¹o chuyªn m«n. ViÖc häc ngo¹i ng còng ch a îc c c c n bé nghiªn cøu n quan t m óng møc, ch a x c Þnh îc r»ng ngo¹i ng lµ chiõc cçu nèi quan träng Ó tiõn xa h n trong c«ng t c nghiªn cøu khoa häc. - VÒ c«ng t c c i thiön t nh h nh êi sèng VÒ êi sèng, c c chþ ãng gãp rêt nhiòu ý kiõn vò viöc lµm thõ nµo Ó cã thó www.ios.ac.vn

L u Ph ng Th o 61 n ng cao phóc lîi vò êi sèng. RÊt nhiòu ý kiõn cho r»ng l nh ¹o ViÖn vµ c c Trung t m cçn tých cùc nhiòu h n n a trong viöc t m kiõm thªm nh ng Ò tµi nghiªn cøu khoa häc, thu hót thªm sù tham gia cña c n bé n Ó gãp phçn n ng cao tr nh é chuyªn m«n vµ îc t ng thu nhëp mét c ch chýnh ng. Cuèi cïng, iòu cçn nãi lµ trong c«ng t c nghiªn cøu khoa häc, phçn lín chþ em Òu thêy r»ng nh ng ng êi Õn víi c«ng t c nghiªn cøu khoa häc tr íc hõt ã ph i lµ nh ng ng êi cã têm lßng, kiõn thøc chuyªn m«n còng rêt cçn, nh ng cçn h n lµ têm lßng èi víi khoa häc, èi víi thùc tiôn x héi, ã lµ hµnh trang mµ nhµ khoa häc ph i mang theo trong suèt cuéc êi cña m nh. Nh ng nhµ khoa häc ã lµ nh ng ng êi hõt søc tin t ëng r»ng, nh ng nç lùc cña m nh trong c«ng t c nghiªn cøu khoa häc sï gãp phçn lµm cho x héi tèt Ñp h n, nõu nh ã lµ con êng mµ m nh chän, lý t ëng m nh theo th lu«n lu«n sï thêy lßng thanh th n h n víi nh ng îc mêt cña b n th n. Trªn gi s ch cña nhµ x héi häc (TiÕp theo trang 26) NguyÔn V n Kh nh: BiÕn æi c cêu ruéng Êt vµ kinh tõ n«ng nghiöp ë vïng ch u thæ s«ng Hång trong thêi kú æi míi: Qua kh o s t mét sè lµng x. Nxb. ChÝnh trþ Quèc gia. 2001, 184 tr. NguyÔn øc KhiÓn: M«i tr êng vµ ph t trión. Nxb. Khoa häc kü thuët. 2001, 236 tr. Ph ng Lan: TiÕp cën v n hãa ng êi cao tuæi. Nxb. V n hãa-th«ng tin. 2000, 233 tr. Ng n hµng thõ giíi: Tæng quan a vên Ò giíi vµ ph t trión - Th«ng qua sù b nh ¼ng vò giíi vò quyòn h¹n, nguån lùc vµ tiõng nãi. B o c o nghiªn cøu chýnh s ch cña Ng n hµng thõ giíi. Nxb. Ng n hµng thõ giíi. 2000, 38 tr. Philippe Papin, Olivier Tessier: Lµng ë vïng ch u thæ s«ng Hång: VÊn Ò cßn bá ngá. Nxb. Trung t m Khoa häc x héi vµ Nh n v n Quèc gia. 2002, 740 tr. Chu H u Quý, NguyÔn KÕ TuÊn: Con êng c«ng nghiöp hãa, hiön ¹i hãa n«ng nghiöp vµ n«ng th«n: S ch tham kh o. Nxb. ChÝnh trþ Quèc gia. 2001, 223 tr. Ph¹m V n QuyÕt, NguyÔn Quý Thanh: Ph ng ph p nghiªn cøu x héi häc. Nxb. ¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 2001, 435 tr. Æng Kim S n, Hoµng Thu Hµ (chñ biªn): Mét sè vên Ò vò ph t trión n«ng nghiöp vµ n«ng th«n. Nxb. Thèng kª. 2002, 143 tr. Tæng côc Thèng kª: Sè liöu thèng kª lao éng - viöc lµm ë ViÖt Nam 1996-2000. Nxb. Thèng kª, 802 tr. Tæng côc Thèng kª: T liöu kinh tõ - x héi chän läc tõ kõt qu 10 cuéc iòu tra quy m«lín 1998-2000. Nxb. Thèng kª. 2001, 1162 tr. Trung t m Khoa häc x héi vµ Nh n v n: T duy míi vò ph t trión cho thõ kû XXI: s ch tham kh o. Nxb. ChÝnh trþ quèc gia. 2000, 144 tr. Trung t m Nghiªn cøu Lao éng n, ViÖn nghiªn cøu khoa häc Lao éng: KÕt qu nghiªn cøu Ò tµi: N c«ng nh n c«ng nghiöp ngoµi quèc doanh - c c biön ph p n ng cao quyòn vµ dþch vô trî gióp ph p lý cho n c«ng nh n. Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 1999, 86 tr.