Ch ng XII: Gi i phéu gia cçm 1.Bé x ng : skeleton. Æc ióm chung: - NhiÒu x ng kh«ng cã tuû, chø cã hèc th«ng víi c c tói khý 1.1. Cét sèng: vertebral column - Vïng cæ (cervical vertebra): Sè l îng èt sèng nhiòu h n ë gia sóc nªn cææ dµi, dô cö éng Gµ cã 14 èt cæ VÞt : 15 èt Ngan: 13 èt Ngçng: 18 Bå cçu: 12 èt MÆt khíp Òu låi vµ lâm theo mét chiòu nªn c c èt khíp theo kióu chèng óp lªn nhau. X ng Atlas chø lµ mét vßng nhén kh«ng cã c nh. X ng trôc cã mét mám r ng dµi. - Vïng l ng (thoracic veterbra): Gµ vµ bå c u cã 7 èt Ngçng vµ vþt cã 9 èt C c èt l ng Ýnh víi nhau thµnh mét t ng lµm chç dùa cho c nh - Vïng h«ng vµ khum (lumbar and sacral vertebrae): Gièng nhau vµ khã ph n biöt. Mét sè x ng phýa tr íc t ch rêi nhau. C c x ng phýa sau Ýnh víi nhau vµ Ýnh víi x ng chëu. - X ng u«i (coccygeal vertabrae): Cã 7-8 èt u«i cßn Çy dñ mám gai, mám ngang. Cc èt u«i cuèi cïng tù do. èt tën cïng to h n gäi lµ x ng phao c u. u«i cã t c dông lµm b nh l i khi bay. 1.2. Lång ngùc (thoracic cavity) - X ng øc (sternum): Cã kých th íc lín, khoî lµm chç b m cho c. MÆt trªn lâm, mæt d íi låi lµm chç b m cho c vïng ngùc. Gi a êng trung tuyõn mæt d íi cã x ng l ìi h i lµm t ng diön b m cho c ngùc. Tr íc cã gß trªn øc, hai bªn gß cã r nh Ó khíp víi x ng qu¹. C¹nh bªn cã nh ng diön khíp Ó khíp víi x ng s ên d íi. * Gµ: x ng øc yõu h n, hai bªn x ng h i cã 4 mî chia x ng øc ra 4 mám. * Bå c u: x ng l ìi h i to, c c mî trong biõn thµnh lç * VÞt: x ng øc to, khoî, h nh hép * X ng øc cñanh ng loµi chim bay khoî to. - X ng s ên (ribs): * gµ, bå c u: 7 «i * vþt: 8-9 «i Çu trªn khíp víi c c èt l ng. o¹n gi a c c x ng s ên phýa tr íc cã mét mám dñt h íng vò sau tùa vµo mæt ngoµi x ng s ên sau nã lµm cho lång ngùc v ng ch¾c. o¹n sôn cña chim ho x ng Gi i phéu gia cçm 146
(trang Ó tr¾ng cã chñ Þnh) Gi i phéu gia cçm 147
X ng s ên cuèi cïng th êng nhëp vµo x ng s ên tr íc nã. 1.3. X ng Çu (bones of the head) - Hép sä: visceral cranium - X ng chèm; chø cã mét låi Ó khíp víi x ng Atlas - X ng Ønh: lµ hai th n nhá - X ng tr n: to - X ng gãc mòi cã bøc ng n máng ng n gi a hai gèc mòi x ng b ím vµ hai x ng th i d ng. cã mét diön khíp Ó khíp víi x ng vu«ng * Gµ: Mám gß m ë gµ dñt, h íng vò tr íc, tô do hoæc Ýnh vµo mám hè m¾t. * Bå c u: X ng gß m rêt ng¾n. - X ng mæt (facial bones): Cã 1 x ng liªn hµm, 2 x ng hµm trªn, 2 x ng mòi, 2 x ng lö, 2 x ng khèu c i, 2 x ng c nh, 2 x ng gß m, 1 x ng l mýa, x ng hµm d íi khíp víi x ng th i d ng nhê hai x ng vu«ng. 1.4. X ng chi trªn (c nh): the bones of the anterior extremity - ai vai: Gåm x ng b vai, x ng qu¹, x ng ßn X ng ßn Ýnh víi x ng bªn kia h nh thµnh x ng nøa Çu trªn cña x ng nøa cïng x ng b vai vµ x ng qu¹ t¹o thµnh lç tam cèt cho c n ng c nh chui qua. X ng nøa cã t c dông nh c i dýp gi cho hai c nh kh«ng h¹ s t vµo nhau khi c h¹ c nh co. Nh ng chim bay dµi, x ng nøa cã h nh ch U. - X ng c nh tay khíp hýnh ovan. VÞt cã x ng c nh tay dµi. - X ng c¼ng tay: Cã x ng quay vµ x ng trô (x ng qay to h n). Hai x ng khíp víi nhau ë hai Çu vµ t ch nhau ë o¹n gi a. - X ng c êm: cã hai x ng - X ng bµn tay: Cã ba x ng. Hai x ng bµn chýnh Ýnh víi nhau ë hai Çu. Mét x ng phô lµm chç tùa cho ngãn c i. - X ng ngãn: Cã ba ngãn. Ngãn c i cã mét èt. Ngãn hai to nhêt cã 2 èt. Ngãn 3 cã 1 èt dýnh vµo èt 1 cña ngãn thø 2. * Chi tr íc cµng dµi chim cµng bay khoî. 1.5 X ng chi d íi: the bones of the posterior extremity - X ng c nh chëu to khoî, cã 1 x ng h«ng vµ hai x ng ngåi. - X ng h ng máng, dµi, ë d íi x ng ngåi, dýnh víi vµi èt h«ng khum cuèi. Kh«ng cã khíp b n éng h ng. - X ng ngåi ë hai bªn thµnh chëu - X ng ïi khíp víi x ng b nh chì, x ng chµy vµ x ng m c. - X ng c¼ng ch n: X ng m c kh«ng i qu Çu d íi x ng chµy. - X ng bµn dýnh víi nhau, cã 3 rßng räc khíp víi 3 ngãn chýnh. * Gµ: 1/3 tõ phýa d íi x ng bµn cã mét mám i vò sau lµm cèt cho c i cùa - X ng ngãn: 4 ngãn, 3 ngãn chýnh chø vò tr íc (ngãn ngoµi cã 5 èt, ngãn gi vµ trong cã 3 èt) vµ 1 ngãn côt chø vò sau. Ngãn thø 4 (ngãn c i) cã 3 èt. Gi i phéu gia cçm 148
2. HÖ c Gia cçm cã ñ c c c nh loµi cã vó nh ng kh c nhau vò sù ph n bè. - G n: G n cña c c c chi d íi bþ cèt ho, kem mòm dîo nh ng cøng khoî 2.1. C ngùc: - C ngùc n«ng: cã khèi l îng t ng ng khèi l îng cña têt c c c c cña c thó céng l¹i. Mét Çu c b m vµo x ng nøa, x ng l ìi h i vµ c c x ng s ên cuèi cïng Çu kia Õn b m vµo Çu trªn x ng c nh tay. T c dông: c co kðo c nh xuèng. - C ngùc s u: LÊp d íi c ngùc n«ng, n»m trong kï gi a x ng øc vµ x ng l ìi h i. G n cña c nµy chui qua lç tam cèt Õn b m vµo Çu trªn x ng c nh tay. - C hoµnh gåm hai líp sîi. Mét líp tõ s ên ph i Õn s ên tr i p vµo mæt d íi phæi (cã t c dông lµm në phæi). Mét líp chðo låi vò tr íc, lâm ë sau i tõ x ng l ng Õn x ng øc chia th n thµnh hèc ngùc ë tr íc vµ hèc bông ë sau (cã t c dông cho viöc hót kh«ng khý ë ngoµi vµo). * NhiÒu tµi liöu cho r»ng gia cçm kh«ng cã c hoµnh) 3. HÖ tiªu ho : digestive system 3.I. MiÖng: - Gia cçm cã má (beak) (má gµ ng¾n, nhän, dµy khoî. Má vþ dµi dñp, hai bªn cã c c hµng nh r ng l îc cã thó c¾t hay läc bïn) Kh«ng cã r ng L ìi treo d íi x ng thiöt cèt, dô cö éng (l ìi gµ & bå c u cã h nh mòi tªn) TuyÕn n íc bät kh«ng ph t trión 3.2. YÕt hçu (pharynx): liòn víi miöng vµ kh«ng cã mµng khèu c i. MiÖng cöa häng cña héc mòi vµ c¹nh sau thanh qu n cã nhiòu gai ho sõng h íng vò phýa sau. 3.3. Thùc qu n (esophagus): To vµ dµi, thµnh máng, æ vµo d¹ dµy tuyõn. - o¹n cæ thùc qu n vþt vµ chim bå c u cã mét phång h nh thoi cã thó në réng. - o¹n thùc qu n tr íc ngùc cña gµ cã diòu (crop) (chøa vµ tèm ít thøc n, Èy thøc n xuèng d¹ dµy tuyõn) - DiÒu cña bå c u chia thµnh hai tói bªn, xung quanh lç d íi cña diòu cã mét vßng tuyõn (tõ ngµy Êp thø 8 Õn khi në) vßng tuyõn nµy tiõt ra chêt s a nu«i chim non (khi ã thµnh diòu dµy lªn cã nhiòu m¹ch qu n vµ nhiòu gêp nõp). Ngçng, vþt kh«ng cã diòu. Gi i phéu gia cçm 149
(trang Ó tr¾ng cã chñ Þnh) Gi i phéu gia cçm 150
3.4. D¹ dµy: stomach - SÕu vµ cèc chø cã mét bao xung quanh chç b m cña thùc qu n lµm thµnh mét vµnh tuyõn dþch - Chim n h¹t cã d¹ dµy tuyõn ë tr íc vµ d¹ dµy c ë sau. - D¹ dµy tuyõn (the glandular stomach) n»m ë êng trung tuyõn gi a hai thuú cña gan, lµ mét bao h nh trøng, thµnh dµy, lßng hñp. Niªm m¹c cã nhiòu tuyõn cã lç, tiðt dþch. Thøc n kh«ng dõng l¹i ë d¹ dµy tuyõn mµ chø îc tèm dþch ë ã råi xuèng d¹ dµy c. - D¹ dµy c (the muscular stomach) lín h n, h nh l ng trô låi hai mæt, n»m sau gan vµ bþ gan che khuêt. PhÝa bªn ph i cã lç th«ng víi d¹ dµy tuyõn vµ lç th«ng víi t trµng. Bªn trong d¹ dµy c lu«n cã Ýt thøc n trén víi Ýt c t sái. Líp m«lãt mæt trong rêt dµy, cøng nh sõng vµ cã nhiòu tuyõn dþch Líp c cã mµu á dµy (mét c ë trªn vµ mét c ë d íi) ch¹y tõ bªn nµy sang bªn kia b m vµo c n m¹c mµu xµ cõ vµo hai mæt bªn cña d¹ dµy. Thøc n Õn d¹ dµy c bþ nghiòn n t do m«sõng vµ sái chøa trong nã. * Chim n thþt cã líp c máng h n. 3.5. Ruét (intestine; Intestinum): Ng¾n ë chim n thþt, dµi ë chim n h¹t. êng kýnh ruét Ýt thay æi tõ Çu Õn cuèi nªn khã ph n biöt gi a ruét non vµ ruét giµ. o¹n Çu cña ruét cã mét quai gêp (øng víi o¹n t trµng ) gåm hai nh nh i song song víi nhau, kñp gi a lµ tuþ dµi. Sau quai t trµng, ruét gêp l¹i thµnh håi trµng vµ treo ë vïng d íi h«ng bëi mét m¹c treo dµi. Håi trµng hîp thµnh mét khèi n»m gi a hai tói khý bông. GÇn chç tën cïng, ruét ph t ra hai mang nang dµi 15-20 cm h íng vò tr íc (ë gµ, vþt). Bå c u chø cã mét cñ nhá. Ngçng khi cã khi kh«ng. Trùc trµng lµ mét o¹n ng¾n tõ lç æ vµo cña hai manh nang Õn æ nhíp (cloaca) * æ nhíp lµ hèc chung th i ph n, n íc tióu. Trong æ nhíp cã d ng vët vµ tói fabri cius (bursa of fabricius) 3.6. C c tuyõn: Gan: Chia lµm hai thuú chýnh (tr i vµ ph i). Thuú ph i to h n, c hai «m lêy d¹ dµy c vµ d¹ dµy tuyõn. Tói mët n»m phýa thuú ph i (trõ bå c u). Tuþ t¹ng dµi hñp cã hai èng tiõt. L ch cã h nh h¹t nhá, mµu á n»m ë chç gi p giíi d¹ dµy c vµ d¹ dµy tuyõn. Gi i phéu gia cçm 151
4. Bé m y h«hêp (respiratory system) Hèc mòi (nasal cavity) lµ mét khe dµi, hñp cã nhiòu gai sõng. Thanh qu n (larynx) kh«ng cã sôn tióu thiöt (khi nuèt hai mðp cña thanh qu n khðp kýn kh«ng cho th c n vµo khý qu n) ** Nh ng loµi chim hãt: o¹n cuèi cña thanh qu n cã minh qu n (syrinx). ë gia cçm, minh qu n lµ mét mµng khý rung chuyón ph t ra tiõng. Phæi (lungs; pulmones) dýnh s t vµo lång ngùc, mµu hång. MÆt d íi cã kho ng 5 lç th«ng víi c c tói khý PhÕ qu n ë mæt ngoµi ph n nh nh i vµo gi a phæi (ph n nh nh h íng t m, ng îc víi chiòu ph n nh nh phõ qu n ë gia sóc) C c tióu phõ qu n kh«ng tën cïng trong nh ng manh nang mµ tiõp hîp víi nhau. Niªm m¹c mæt d íi phæi kðo th«ng víi c c tói khý C c tói khý (air sacs) n»m chìn gi a thµnh bông, thµnh ngùc víi c c khý quan néi t¹ng: Gia cçm cã 9 tói khý: - Mét tói ngùc ë phýa tr íc lång ngùc: thoracic air sac - Hai tói cæ ë chç gãc cæ: cervical air sacs - Hai tói truíc hoµnh: anterior thoracic air sacs - Hai tói sau hoµnh: posterior thoracic air sacs - Hai tói bông p vµo thµnh trªn bông: abdominal air sacs C c tói khý Òu éc lëp víi nhau nh ng th«ng víi phæi qua c c lç hay th«ng víi x ng qua mét hay nhiòu lç * Æc ióm cña éng t c h«hêp: X ng s ên kh«ng cö éng nªn phæi kh«ng në to khi thë nh ng c c tói khý phång lªn vµ kðo kh«ng khý vµo. Khi qua phæi, kh«ng khý trao æi oxi vµ cacbonic víi m u lçn thø nhêt; khi tõ c c bao khý i ra, kh«ng khý qua phæi lçn thø hai vµ cã thªm lçn trao æi khý thø 2. Æc tr ng cña h«hêp ë gia cçm lµ qu tr nh h«hêp kðp nªn chóng cã kh n ng tën dông ây trong kh«ng khý. Bªn c¹nh chøc n ng h«hêp, c c tói khý cßn chìn Ðp lµm gi m sù cä s t cña c c c quan néi t¹ng. * TuyÕn gi p tr¹ng ë hai bªn khý qu n. 5. Bé m y niöu-sinh dôc 5.1.HÖ niöu: - Gia cçm cã hai thën p d íi vµ dýnh s t vµo cét sèng vïng h«ng vµ ai chëu, ngay sau phæi; mçi bªn thën ph n lµm ba thïy: thïy tr íc, thïy gi a, thïy sau. - èng dén niöu tõ mçi bªn thën vò sau æ vµo æ nhíp (nuíc tiªu vµ ph n lén víi nhau); khi gæp kh«ng khý n íc tióu Æc l¹i. - Kh«ng cã bãng i (trõ µ ióu). * TuyÕn th îng thën h nh khèi trßn, mµu vµng to b»ng h¹t Ëu n»m c¹nh trong vµ tr íc thën. Gi i phéu gia cçm 152
(trang Ó tr¾ng cã chñ Þnh) Gi i phéu gia cçm 153
Gi i phéu gia cçm 154
5.2. HÖ sinh dôc ùc - Hai dþch hoµn n»m ë vïng d íi h«ng, Çu tr íc thën, h nh trøng, thó tých thay æi theo mïa (t ng thó tých vµo mïa sinh s n). - Phô dþch hoµn kh«ng râ - èng dén tinh i tõ Çu sau dþch hoµn, cong queo, gêp khóc i theo c¹nh trong èng dén niöu råi æ vµo æ nhíp. * VÞt: cã mét bäng h nh bçu dôc lu«n chøa Çy tinh dþch; khý quan giao cêu to cã h nh xo¾n èc vµ n»m tôt s u trong æ nhíp chø lé ra khi giao cêu). * Gµ: khý quan giao cêu cã d¹ng gai thþt nhá gçn miöng æ nhíp gi a hai lç æ ra cña èng dén tinh. 5.3. Sinh dôc c i - ChØ cã buång trøng (no n sµo) bªn tr i n»m ë vïng d íi h«ng, h nh chïm gåm nhiòu tõ b o trøng ph t trión ë c c giai o¹n kh c nhau vµ cã mµu s¾c kh c nhau (no n sµo bªn ph i tho i hãa). - èng dén trøng dµi, réng, rêt gi n në, cã m¹c treo vµo vïng d íi h«ng. Çu phi buång trøng cã loa réng; Çu sau tën cïng ë æ nhíp b»ng mét lç cã thó më réng khi Î. èng dén trøng lµm nhiöm vô dén trøng ra ngoµi võa lµ n i h nh thµnh lßng tr¾ng cïng líp vá v«i bäc ngoµi lßng á. 6. HÖ tuçn hoµn: - Tim: h nh nãn; t m thêt ph i h nh b n nguyöt; van nhü thêt kh«ng ph i lµ van ba l mµ lµ van thþt låi ra tõ v ch liªn thêt; t m nhü ph i cã lç æ vµo cña hai chñ tünh m¹ch ( Òu cã van). - éng m¹ch: Chñ éng m¹ch bî quæt bªn ph i (ng îc víi ë loµi cã vó) Õn x ng khum ph t ra hai nh nh cho chi sau vµ mét nh nh khum gi a. Tõ éng m¹ch c nh tay Çu ph t ra éng m¹ch ngùc cho c c c ngùc vµ c c nh nh i vò bông t¹o thµnh hö thèng m¾t l íi gäi lµ éng m¹ch Êp trøng. - TÜnh m¹ch: TÜnh m¹ch cæ kh«ng i theo éng m¹ch cæ vµ ë líp n«ng hai bªn khý qu n (tünh m¹ch bªn ph i to h n vµ th êng cã mét mµng tiõp hîp gi a hai tünh m¹ch.c c loµi chim cã mång ë da Çu rêt nhiòu tünh m¹ch. 7. HÖ thçn kinh - Mµng n o cã liòm n o, kh«ng cã lòu n o - Tñy sèng cã mét èng gi a vµ hai phång (mét ë chç gi p cæ l ng vµ mét ë h«ng) - Kh«ng cã cçu n o - TiÓu n o lín vµ chø cã mét thïy chia lµm nhiòu vßng - B¾t chðo thþ gi c lín - B n cçu n o kh«ng cã håi n o, thïy khøu gi c nhá - Còng cã 12 «i d y thçn kinh sä. Gi i phéu gia cçm 155