Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg Tài liệu số 4 Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp Nhà xuất bả Y học Hà Nội, 2008
Chỉ đạo biê soạ TS. Nguyễ Thị Xuyê TS. Trầ Quý Tườg Thứ trưởg Bộ Y tế Cục Quả lý khám chữa bệh - Bộ Y tế Ba biê soạ Ths. Nguyễ Thị Thah Bìh PGS TS Cao Mih Châu TS. Trầ Vă Chươg TS. Trầ Thị Thu Hà PGS TS. Vũ Thị Bích Hạh PGS-TS. Trầ Trọg Hải Ths. Trầ Quốc Kháh TS. Phạm Thị Nhuyê Ths. Nguyễ Quốc Thới TS. Nguyễ Thị Mih Thủy Khoa PHCN Bệh việ C Đà Nẵg Bộ mô PHCN - Đại học Y Hà Nội Trug tâm PHCN Bv Bạch Mai Khoa PHCN Việ Nhi Trug ươg Bộ mô PHCN - Đại học Y Hà Nội Vụ qua hệ Quốc tế - Bộ Y tế Bộ mô PHCN - Đại học Y Huế Bộ mô PHCN - Đại học KTYT Hải Dươg Trườg trug học Y tế tỉh Bế Tre Trườg Đại học Y tế côg cộg Hà Nội Thư ký ba biê soạ Ths. Trầ Ngọc Nghị Cục Quả lý khám chữa bệh - Bộ Y tế Với sự tham gia của Ủy ba Y tế Hà La - Việt Nam: Ths. Phạm Dũg Ths. Aeke Maarse TS. Maya Thomas Điều phối viê chươg trìh PHCNDVCĐ Cố vấ cao cấp chươg trìh PHCNDVCĐ Chuyê gia của tổ chức Y tế thế giới
Một số hiểu biết chug về bệh khớp 1. Bệh khớp là gì? Bệh khớp là tê gọi chug của hiều loại bệh của khớp do guyê hâ viêm khớp, thoái hoá khớp, chấ thươg hoặc dị tật bẩm sih của xươg khớp... Mỗi bệh có hữg dấu hiệu và vị trí tổ thươg, kiểu cách biế dạg khác hau, hưg có một điểm chug là đều gây đau, cứg khớp và biế dạg khớp, đồg thời làm giảm khả ăg vậ độg, di chuyể và các hoạt độg hàg gày. Các bệh khớp thườg gặp sẽ khác hau ở gười lớ và trẻ em. ở trẻ em thườg gặp bệh cứg khớp bẩm sih, viêm khớp thiếu iê và viêm cột sốg díh khớp gây cứg và biế dạg khớp. ở gười lớ, hất là phụ ữ trug iê, thườg gặp viêm khớp dạg thấp. 2. Nhữg khó khă mà gười bệh gặp phải: Đau Đau khớp là triệu chứg của viêm khớp. Đau khớp thườg xảy ra khi cử độg khớp theo tầm vậ độg của khớp. ở giai đoạ viêm cấp tíh đau khớp rõ rệt và dữ dội hơ. Khi bệh thuyê giảm, đau sẽ giảm bớt. Thườg thườg khi để yê khôg cử độg, khớp sẽ đỡ đau hơ. Khả ăg cử độg và di chuyể Khi khớp bị sưg đau, gười bệh có xu hướg co cứg cơ vùg bị đau để giảm bớt cử độg của khớp, hạ chế đau. Do vậy, hoạt độg cơ thể của vùg có khớp viêm sẽ giảm đi. Hoạt độg hàg gày Trog các bệh khớp gười bệh có thể gặp khó khă khi thực hiệ một số hoạt độg sau: Tự chăm sóc: Người bệh có khă khi cử độg tay và châ, thâ mìh, do vậy họ khó thực hiệ hoạt độg : ă uốg, tắm giặt, rửa ráy, thay quầ áo, đi vệ sih, giặt giũ... Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 3
Vậ độg: Họ có thể bị đau khi ằm thẳg trê giườg, khi lă trở sag hai bê. Khi thay đổi tư thế hư: gồi dậy, đứg dậy, đi lại cũg đau, khiế gười bệh giảm bớt các hoạt độg ày. Do các đợt đau khớp tiế triể gày một ặg lê, gười bệh có thể bị cứg hiều khớp, biế dạg tay châ và cơ thể, giảm hoặc mất khả ăg lao độg. Tìh cảm Nhữg đau đớ và khó chịu của bệh tật, sự hạ chế các hoạt độg chăm sóc bả thâ, khó khă về di chuyể, sự phụ thuộc vào gười thâ về sih hoạt và kih tế... khiế gười bệh có hiều sắc thái cảm xúc khác hau. Họ có thể hay cáu kỉh, muố mọi gười xug quah qua tâm chăm sóc hơ, hoặc chá ả, bi qua, lo lắg về bệh tật, khôg muố cố gắg, thiếu ghị lực... Gia đìh và hữg gười xug quah cầ độg viê họ để họ tích cực tập luyệ, duy trì hoạt độg sih hoạt hàg gày, cố gắg độc lập tối đa. Hoà hập xã hội và tham gia mọi hoạt độg của gia đìh và cộg đồg Người bệh có thể khó khă hoặc khôg thực hiệ được các hoạt độg chug của gia đìh hư: chăm sóc co cái, dọ dẹp, ấu ướg, lau chùi hà cửa... Các hoạt độg chug của cộg đồg hư giao lưu, thăm hỏi và tham gia hội hè, lễ hội của gười bệh có thể bị hạ chế hiều. Do cứg khớp, đau khớp và biế dạg ở hiều phầ của cơ thể, khả ăg làm việc và học hàh của gười khuyết tật và trẻ khuyết tật bị giảm, khiế họ khó hoà hập xã hội. Sau đây chúg ta sẽ tìm hiểu các cách thức phục hồi chức ăg trog các bệh khớp ở gười lớ và trẻ em. 4 Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg / Tài liệu số 4
Phục hồi chức ăg một số bệh khớp ở trẻ em 1. Khái iệm và các dấu hiệu phát hiệ Bệh khớp gây cứg và biế dạg khớp ở trẻ em Là một loại khuyết tật bẩm sih ở trẻ em. Trẻ sih ra với các khớp ở chi trê và chi dưới bị cứg, biế dạg. Bệh liê qua đế yếu tố di truyề. Viêm khớp mạ tíh thiếu iê Là bệh viêm khớp mã tíh, tiế triể thàh hiều đợt, xuất hiệ ở trẻ em độ tuổi dưới 5 tuổi. Triệu chứg của bệh là có hiều đợt sưg đau các khớp lớ và khớp hỏ (Khớp hág, gối cổ châ hoặc khớp vai, khuỷu tay, cổ tay, bà gó tay)... Hậu quả gây cứg khớp, biế dạg và hạ chế vậ độg của chi. Viêm khớp thiếu iê có hiều thể: Thể một khớp hoặc thể hiều khớp (trê 5 khớp). Bệh có ưu thế ở co gái chiếm tỷ lệ khoảg 5-10/ 100.000 trẻ. Viêm cột sốg díh khớp Là bệh viêm hiều khớp lớ và cột sốg, mã tíh hay gặp ở am giới trẻ tuổi. 80% hay gặp ở gười dưới 30 tuổi. Bệh thườg có biểu hiệ: viêm các khớp hág, khớp gối, khớp cùg chậu và cột sốg. Bệh viêm cột sốg díh khớp gặp ở 1,5% dâ số gười lớ; bệh ày chiếm 20% số bệh hâ điều trị bệh khớp ở bệh việ. Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 5
2. Nhữg khó khă của gười bệh Đau và biế dạg khớp Trog viêm cột sốg díh khớp, viêm các khớp của cột sốg gây hạ chế cử độg của cột sốg, của lồg gực. Người bệh khó gập gười về phía trước, ưỡ gười ra phía sau. Viêm khớp gối và khớp hág làm gười bệh khôg thể đứg lê hoặc gồi xổm được. Khi ằm, họ hạ chế thay đổi tư thế, co gập hai châ về phía bụg. Đầu và lưg được kê gối, đệm cao mềm cho đỡ đau. Đây là tư thế giảm đau, do vậy khi hết đợt viêm khớp tiế triể, toà thâ bị cứg lại ở tư thế ày. Viêm khớp thiếu iê mạ tíh cũg gây biế dạg tất cả các khớp sau mỗi lầ tái phát. Các khớp ở chi trê và chi dưới cứg, biế dạg làm gười bệh khó cử độg các khớp hết tầm. Hạ chế hoạt độg hàg gày Do đau các khớp và cử độg khó khă ê các trẻ em bị viêm khớp ày khôg tiếp tục chăm sóc, giữ vệ sih cho bả thâ. Các khớp ở tay đau khiế trẻ khôg muố tự rửa ráy, thay quầ áo tắm giặt. Cử độg châ và thâ mìh khó cũg làm trẻ khôg muố đi lại, tham gia vào hoạt độg của gia đìh. Học hàh Sưg đau các khớp làm cho việc viết lách, học hàh của trẻ gặp trở gại. Nhiều trẻ bị đau khớp ở cột sốg và châ khiế việc đi lại, di chuyể khó khă, đi học khó. Do hữg đợt đau khớp tiế triể liê tục ê hiều trẻ khôg tiếp tục đi học được. Tâm lý Các bệh khớp ói trê ở trẻ em gây biế dạg chi và cơ thể, khiế trẻ mặc cảm về hìh thể của bả thâ. Chưa kể sự tà phế, sự hạ chế tham gia các hoạt độg với các bạ trog trườg lớp, cộg đồg làm trẻ tự ti, cảm thấy bị đứg goài đời sốg xã hội. Việc làm Rất khó khă do tà phế rất ặg ề. 6 Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg / Tài liệu số 4
3. Nguyê hâ và đề phòg Nguyê hâ bệh Cứg khớp bẩm sih: do di truyề Do hiễm trùg của cơ thể dẫ tới cơ chế tự miễ dịch, viêm bao hoạt dịch Yếu tố gia đìh: cơ địa hoặc do cấu tạo của tổ chức Miễ dịch : giảm sức đề khág của cơ thể Yếu tố môi trườg: lạh, ẩm, thiếu vệ sih Thiếu thôg ti, hiểu biết dẫ đế thươg tật thứ phát sau chấ thươg Thiếu theo dõi, chăm sóc tại hà Cách đề phòg Tư vấ hô hâ, sức khoẻ Sức khoẻ bà mẹ và trẻ sơ sih Tiêm chủg mở rộg và chẩ đoá đúg sớm điều trị bệh, phục hồi chức ăg Giáo dục sức khoẻ, lao độg Khám và phát hiệ, điều trị bệh sớm Vệ sih môi trườg Hướg dẫ gười bệh giữ tư thế đúg Giáo dục và hướg dẫ các kỹ thuật tập luyệ tại hà Được phục hồi chức ăg, sử dụg dụg cụ trợ giúp và chỉh hìh Được tư vấ, theo dõi và điều trị thuốc tại tuyế y tế cơ sở 4. Các dấu hiệu phát hiệ Dấu hiệu phát hiệ viêm khớp mạ tíh thiếu iê: Các đợt sưg đau tất cả các khớp ở gốc chi và ở gọ chi Hạ chế vậ độg của các khớp Biế dạg các khớp ở tay: sưg to, lệch trục; bà tay gió thổi về phía xươg trụ, gập cổ tay, gập khuỷu tay và khép chặt ở vai. Biế dạg các khớp ở châ: gập gối, gập hág, gập hoặc gù vẹo cột sốg. Khởi phát sớm trước 5 tuổi, hay gặp ở trẻ gái. Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 7
Dấu hiệu và triệu chứg của viêm cột sốg díh khớp Các đợt sốt, gười gầy sút. Đau thắt lưg, đau thầ kih toạ, đau và sưg khớp hág, khớp gối. Khó cúi, ưỡ lưg, khó gồi xổm. Các cơ ở đùi, cẳg châ, cơ lưg teo hiều. Đi lại, đứg lê gồi xuốg, cúi, xoay gười khó khă. Sau hiều đợt đau, khớp bị cứg và díh lại, khiế cử độg thâ mìh và khớp hág, gối bị hạ chế. Tư thế biế dạg trog viêm cột sốg díh khớp Phát hiệ cứg khớp bẩm sih ở trẻ em Khớp bị cứg và biế dạg gay từ khi mới sih. Thườg biế dạg các khớp ở gọ chi: khớp cổ tay, cổ châ... Các chi kém phát triể, lệch trục. Khớp khôg đau. 8 Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg / Tài liệu số 4
5. Ca thiệp Ca thiệp y học - Phục hồi chức ăg Uốg thuốc khág viêm: Trừ trườg hợp cứg khớp bẩm sih, khôg gây viêm và đau khớp ê khôg phải dùg thuốc; hữg bệh cò lại đều phải dùg thuốc chốg viêm. Nhữg thuốc ày cầ được thầy thuốc khám và hướg dẫ dùg cụ thể. Các thuốc chốg viêm phải dùg kéo dài, ê có thể gây một số tác dụg phụ, trog đó là gây loét đườg tiêu hoá. Do vậy dùg thuốc ào, liều lượg ra sao cầ phải được thầy thuốc theo dõi. Nếu trẻ dùg thuốc thấy đau bụg, buồ ô, ợ hơi... cầ đưa trẻ tới cơ sở y tế để khám lại. Tư thế tốt để đề phòg biế dạg của các khớp, gay từ khi mới bị bệh cầ giữ tư thế tốt của cột sốg và của châ tay: Khôg ằm giườg đệm mềm dày, gây biế dạg, cog vẹo cột sốg; Khôg gối cao. Khi ằm gửa khôg được co gập gối và gập hág. Nằm sấp để phòg cứg khớp cột sốg, khớp hág và gối Mỗi gày ê để hai lầ ằm sấp, ít hất 30 phút. Nếu khôg áp chặt được hôg xuốg giườg thì đặt một bao cát lê hôg, chờ một lúc. Khi trẻ ằm gửa có thể đặt bao cát lê hai gối của trẻ để gối được duỗi thẳg. Bao cát khoảg 1-2kg. Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 9
Để giữ các khớp khuỷu tay, cổ tay khôg biế dạg, ê cho trẻ đeo ẹp khuỷu hoặc ẹp cổ tay. Nê đeo hai ẹp ày luâ phiê, và thườg xuyê trog giai đoạ viêm để khớp đỡ đau. Khi đỡ đau có thể bỏ ẹp ra vài giờ hoặc bỏ hoà toà để trẻ vậ độg. Nẹp ghỉ giúp tráh biế dạg và đỡ đau ở cổ châ Dùg dụg cụ phục hồi chức ăg: Trẻ bị đau khớp, cứg khớp có thể phải dùg một số dụg cụ sau: Nẹp, mág đỡ cổ tay: để chốg biế dạg khớp ở tay. Bao cát, túi chườm óg để đỡ đau và chốg biế dạg cột sốg, hág và gối. Nạg khuỷu, ạg ách, gậy, thah sog sog, khug đi để tập đi. Xe lă để di chuyể ếu các khớp bị biế dạg ặg. 10 Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg / Tài liệu số 4
Tập luyệ Khi khớp đỡ sưg đau, hãy bắt đầu tập luyệ hẹ hàg. Nê áp dụg bài tập thụ độg theo tầm vậ độg khớp. Nghĩa là khớp bị sưg đau được tập bằg tay khác hoặc được gười khác tập. Cụ thể mỗi khớp cầ được tập hư thế ào, hãy tham khảo các bài tập theo tầm vậ độg khớp ở tài liệu về phòg gừa thươg tật thứ phát. Hoạt độg trị liệu: Dạy cho trẻ em tự chăm sóc bả thâ. Các hoạt độg hàg gày hư ă uốg, tắm rửa, giữ vệ sih cầ tự thực hiệ. Nếu khó khă, có thể dùg một số dụg cụ để trợ giúp. Một số hoạt độg cầ phải tập luyệ. Thay quầ áo: ê để gười bệh gồi trê ghế hoặc trê giườg: lầ lượt cởi hoặc xỏ từg bê ốg quầ kéo lê tới môg; sau đó hấc môg hoặc ằm ghiêg sag một bê để kéo quầ lê. Cách mặc quầ của bệh hâ viêm cột sốg díh khớp Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 11
Di chuyể: giúp gười bệh di chuyể trog hà và ra xug quah với khug đi, ạg, gậy hoặc thah gag. Nếu các khớp cột sốg và hág, gối đau hiều hoặc co cứg, để gười bệh di chuyể bằg xe lă. Nê sửa lại các bậc lê xuốg để xe lă có thể ra vào được. Giáo dục Hỗ trợ về giáo dục đối với các trẻ ày bao gồm: Hỗ trợ để trẻ di chuyể đế trườg: bằg xe đạp, bằg xe máy hoặc xe lă, hoặc các ạg, ẹp, cõg... Tạo điều kiệ tiếp cậ cho trẻ tại trườg, lối đi cho xe lă, vệ sih, chỗ sih hoạt... Nếu trẻ viết khó, cha mẹ trẻ ê làm tay cầm hoặc làm cá bút của trẻ dài ra, quấ băg dày lê để trẻ dễ cầm. 12 Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg / Tài liệu số 4
Tâm lý Giáo viê cầ hiểu được hữg đợt bệh tiế triể, độg viê trẻ, giúp trẻ vượt qua hữg khó khă trog sih hoạt, học tập do đau và cứg khớp gây ê. Xã hội Việc vui chơi và hoà hập xã hội của trẻ có thể cầ sự hỗ trợ của gia đìh. Thôg qua sih hoạt vòg tay bạ bè hoặc câu lạc bộ hoà hập, trẻ có cơ hội chơi và giao lưu với các trẻ em khác. Học ghề, việc làm của trẻ cầ được qua tâm sẽ hạ chế hữg hậu quả tà phế; hữg côg việc làm phải di chuyể hoặc cử độg tay châ hiều đều khôg phù hợp. Có thể tổ chức việc học ghề gay tại gia đìh cho một hoặc cho một hóm trẻ tà tật. Các ghề hư: thêu đa, may mặc, làm đồ thủ côg, chế biế ôg sả... có thể phù hợp. Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 13
Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 1. Viêm khớp dạg thấp là gì? Là bệh viêm các khớp hỏ mã tíh hay gặp ở ữ giới trug iê, dẫ đế cứg khớp và biế dạg các khớp ở bà tay, cổ tay, khớp gối và một số khớp khác. Bệh viêm khớp dạg thấp chiếm 0,5% - 3% dâ số (ở gười lớ); chiếm 20% số bệh hâ đế điều trị bệh khớp ở bệh việ. 70-80% bệh hâ là ữ giới, trog đó 60-70% trê 30 tuổi. 2. Nhữg khó khă mà gười bệh gặp phải Đau Đau khớp là triệu chứg của viêm khớp: Đau khớp thườg xảy ra khi cử độg khớp theo tầm vậ độg của khớp. ở giai đoạ viêm cấp tíh đau khớp rõ rệt và dữ dội hơ. Khi bệh thuyê giảm, đau sẽ giảm bớt. Thườg thườg khi để yê khôg cử độg, đau khớp sẽ đỡ đi. Khả ăg cử độg và di chuyể: Khi khớp bị sưg đau, gười bệh có xu hướg co cứg cơ vùg bị đau để giảm bớt cử độg của khớp, hạ chế đau. Do vậy, hoạt độg cơ thể của vùg có khớp viêm sẽ giảm đi. Trog viêm khớp dạg thấp, các khớp hỏ ở bà tay sưg đau rồi bị cứg và biế dạg. Cử độg cầm ắm khó khă, hạ chế trog sih hoạt hàg gày, ội trợ và lao độg. Tự chăm sóc Trog các bệh khớp kể trê, hoạt độg tự chăm sóc sau của gười bệh có thể bị trở gại, bao gồm: ă,tắm rửa, ội trợ, đi vệ sih... ă uốg Chải đầu Rửa ráy Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 15
Tắm Thay quầ áo Đi vệ sih Giặt giũ quầ áo Nấu ướg Dọ dẹp Tìh cảm Nhữg đau đớ và khó chịu của bệh tật, sự hạ chế các hoạt độg chăm sóc bả thâ, khó khă về di chuyể, sự phụ thuộc vào gười thâ về sih hoạt và kih tế... khiế gười bệh có hiều sắc thái cảm xúc khác hau. Họ có thể hay cáu kỉh, muố mọi gười xug quah qua tâm chăm sóc hơ, hoặc chá ả, bi qua, lo lắg về bệh tật, khôg muố cố gắg, thiếu ghị lực... Gia đìh và hữg gười xug quah cầ độg viê họ để họ tích cực tập luyệ, duy trì hoạt độg sih hoạt hàg gày, cố gắg độc lập tối đa. Hoà hập xã hội và khả ăg tham gia mọi hoạt độg của gia đìh và cộg đồg Bệh khớp là một trog hữg guyê hâ gây khuyết tật và giảm chức ăg hiều hất đối với gười bệh. Đau và cứg khớp hỏ ở cổ tay bà tay; đau và cứg khớp hág, gối và cột sốg là hữg vấ đề ổi bật của viêm khớp dạg thấp. Đầu tiê là hạ chế chức ăg chăm sóc bả thâ, sau đó gây hạ chế sự tham gia của gười bệh vào các hoạt độg ội trợ, chăm sóc gia đìh và giảm khả ăg lao độg, tạo thu hập... 16 Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg / Tài liệu số 4
3. Nguyê hâ và đề phòg Nguyê hâ của viêm khớp dạg thấp chưa được biết rõ. Người ta thấy có một số yếu tố thuậ lợi cho sự khởi phát của bệh; chẳg hạ: hiễm lạh và ẩm kéo dài, dùg thuốc ội tiết, sau một bệh hiễm trùg, hoặc các bệh dị ứg... Phòg bệh hằm tăg cườg vậ độg, thể thao, duy trì sức khoẻ, vệ sih môi trườg sốg... 4. Phát hiệ Dấu hiệu và triệu chứg của viêm khớp dạg thấp. Sốt, đau, sưg các khớp gó tay, sưg đau khớp cổ tay và khớp gối. Cứg khớp vào buổi ság. Đau khớp có tíh chất đối xứg cả hai bê. Các đợt sưg đau tái đi tái lại, dầ dầ làm biế dạg các khớp. Bệh tái đi tái lại trê 3 thág. Khớp hỏ ở cổ tay và bà tay bị biế dạg và lệch trục Ngó tay hìh thoi, gó quắp lại hìh cổ cò. Cổ tay lệch ra goài (bà tay gió thổi). Teo cơ mu tay và lòg bà tay, cơ đùi và cẳg châ. Một số biểu hiệ khác ở ội tạg: tim, phổi, lách, hạch, biểu hiệ mắt và thầ kih... Lâu dầ khiế gười bệh khôg cử độg bà tay, gó tay và cổ tay được. Khôg tự phục vụ bả thâ trog sih hoạt hàg gày. Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 17
5. Ca thiệp Đối với viêm khớp dạg thấp và viêm cột sốg díh khớp, do sự tà phế và giảm chức ăg vậ độg, hạ chế mọi hoạt độg của đời sốg ê việc chăm sóc, điều trị và phục hồi chức ăg cho gười bệh cầ được tiế hàh một cách toà diệ. Các mặt hỗ trợ bao gồm: Y học, Phẫu thuật và Phục hồi chức ăg: Chữa bệh: Vào hữg đợt bệh tái phát, khớp sưg đau hiều, khó cử độg, gười bệh cầ được khám bệh và dùg thuốc theo đơ của bác sĩ. Thuốc làm giảm đau, đỡ sưg hờ vậy gười bệh cử độg được hẹ hàg. Trog hữg đợt đau hiều, tốt hất để gười bệh ghỉ gơi. Có thể chườm óg bằg túi chườm lê chỗ đau. Cầ hướg dẫ gười bệh giữ tư thế đúg để đề phòg biế dạg khớp sau ày. Co rút khớp hág, gối và gập cột sốg do tư thế sai Nằm sấp hàg gày để chốg biế dạg cột sốg, khớp hág và khớp gối Dùg ẹp chỉh hìh để đỡ cổ tay, bà tay 18 Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg / Tài liệu số 4
Phẫu thuật Chỉ được áp dụg khi biế dạg khớp gây trở gại hiều đế khả ăg vậ độg, sih hoạt. Chẳg hạ, co rút khiế gười bệh bị quắp lại ở khớp hág và gối. Muố duỗi thẳg châ cho họ, cầ phẫu thuật ối dài gâ ở khoeo và ở bẹ. Tuy vậy, ếu viêm khớp cò tiế triể, guy cơ tiếp tục biế dạg trở lại vẫ cao. Dụg cụ trợ giúp/chỉh hìh Được sử dụg gay từ giai đoạ đầu của bệh. Dụg cụ chỉh hìh gồm ẹp cổ tay, ẹp cổ châ, ẹp gối, bao cát... được dùg để giữ tư thế đúg. Bê cạh đó, một số dụg cụ trợ giúp hư: tay cầm bằg vải, bằg gỗ, kẹp bút hoặc ạg, khug đi, gậy... có thể được sử dụg để giúp các hoạt độg tự chăm sóc hoặc di chuyể của gười bệh. Nẹp khuỷu tay và ẹp gối Nẹp cổ châ Tay cầm bằg gỗ Khug đi Tay cầm bằg vải Gậy Nạg ách Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 19
Bài tập và vật lý trị liệu áp dụg các phươg thức vật lý trị liệu tuỳ theo điều kiệ sẵ có tại hà hoặc tại địa phươg, có thể sử dụg các phươg pháp tạo hiệt áp lê hữg vùg khớp sưg đau. Chẳg hạ: chườm óg, đắp Paraphi, dùg đè hồg goại... Hoạt độg trị liệu Hoạt độg trị liệu là sử dụg các bài tập hằm tăg cườg chức ăg sih hoạt hàg gày của gười bệh. Các bài tập của hoạt độg trị liệu gồm: tập cầm ắm và cử độg bà tay, gó tay; tập điều hợp cử độg của các khớp của cáh tay, tập các hoạt độg hư: ă uốg, tắm rửa, giặt giũ, thay quầ áo... Nhữg hoạt độg ày gia đìh cầ hỗ trợ để gười bệh tự làm một mìh. Hoạt độg hàg gày: Người bệh cầ cố gắg để độc lập tối đa trog sih hoạt hàg gày. Tự chăm sóc: Nếu di chuyể khó khă, có thể cho gười bệh làm các hoạt độg vệ sih cá hâ tại giườg : rửa ráy, lau chùi, tắm giặt, thay quầ áo... Nhưg tốt hơ cả ê để họ ra khỏi giườg, di chuyể bằg xe lă vào hà vệ sih. Các khớp bà tay, gó tay cứg, đau, biế dạg có thể cầ ẹp trợ giúp để gười bệh cầm được các vật hỏ hư: thìa, dao, bà chải... Gửi lê tuyế trê Nhữg trườg hợp chưa có chẩ đoá rõ ràg hoặc bệh ặg, đau hiều cầ chuyể lê tuyế trê để được chăm sóc tích cực hơ. Đôi khi gười bệh cầ được xét ghiệm đặc hiệu để xác địh chẩ đoá hoặc cầ được đo dụg cụ chỉh hìh hoặc trợ giúp... Giáo dục bệh hâ và gia đìh Người bệh và gia đìh họ cầ được giải thích về: l l l l l Nguyê hâ, cách tiế triể và sự tà phế do bệh gây ra. Cách uốg thuốc đủ liều và đúg giờ theo chỉ địh của thầy thuốc. Cách theo dõi diễ biế của bệh, tác dụg phụ của thuốc và khám lại. Cách thức phòg gừa và tập luyệ để đề phòg biế dạg khớp và hạ chế khả ăg vậ độg. Họ cũg cầ được tư vấ về hướg ghiệp, về thay đổi điều kiệ kiế trúc tại hà. 20 Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg / Tài liệu số 4
Hỗ trợ về tâm lý Bệh viêm cột sốg díh khớp xảy ra ở thah iê am giới khá trẻ ê hậu quả tà phế là rất ặg ề. Cò đối với viêm khớp dạg thấp ở phụ ữ, các hoạt độg tự chăm sóc, ội trợ, chăm sóc co cái, gia đìh, việc làm bị trở gại hiều. Vì vậy thầy thuốc, cộg tác viê phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg cầ qua tâm, hỗ trợ về tâm lý, độg viê gười bệh và gia đìh họ. Sự độg viê có thể là thăm hỏi, tư vấ hoặc sắp xếp việc làm, học ghề... Việc làm sẽ là độg cơ mạh mẽ hất giúp họ vượt qua hữg khó khă về tâm lý, tih thầ do bệh tật gây ra. Xã hội Sự thăm hỏi, độg viê, giúp đỡ của cộg đồg, hàg xóm, bạ bè đối với gười khuyết tật sẽ giúp họ hoà hập cộg đồg dễ dàg hơ. Đặc biệt gười khuyết tật cầ được khuyế khích tham gia tổ chức của gười khuyết tật để được chia xẻ, đồg cảm. Là thàh viê các tổ chức xã hội, tham gia các hoạt độg và chươg trìh có ở địa phươg, gười khuyết tật mới thực sự được lôi cuố vào đời sốg cộg đồg. Thay đổi xây dựg tại hà/môi trườg xug quah Nếu gười khuyết tật gặp khó khă khi di chuyể với ạg hoặc xe lă quah hà, có thể thay đổi một số điểm sau: Ghế để gười bệh đi vệ sih và tắm giặt Vệ sih: thay bằg bệ vệ sih vì họ khôg gồi xổm được. Nếu khôg có, có thể dùg một ghế tựa bằg gỗ, khoét lồ trò ở giữa để gười bệh đi vệ sih. Khi tắm giặt, ê để gười bệh gồi trê ghế, thay vì gồi xổm trê mặt đất. Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 21
Nếu gười khuyết tật phải di chuyể bằg xe lă, ê hạ thấp bệ bếp, bà ă, chậu rửa bát... để họ có thể tự làm ội trợ được. Các cửa ra vào, cửa hà vệ sih cầ mở rộg đủ để xe lă đi qua. Bậc thềm lê xuốg cầ làm thoai thoải cho xe lă lê xuốg được. 6. Các câu hỏi thườg gặp Bệh có chữa khỏi được khôg? Bệh có xu hướg tái phát thàh hiều đợt, xe kẽ khoảg ổ địh là hữg đợt đau tăg lê.nhữg đợt đau phải dùg thuốc chứ khôg khỏi hoà toà được. Có thể chữa khỏi được biế dạg khôg? Có thể đề phòg và hạ chế chứ khôg chữa khỏi được biế dạg. Nhữg đợt tái phát ê để các khớp ở tư thế đúg có dùg ẹp trợ giúp, hoặc áo ẹp cột sốg. Nẹp sẽ bảo vệ chi thể và cột sốgkhỏi biế dạg.nếu đã xảy ra biế dạg thì khó có thể tập luyệ để khớp trở lại bìh thườg. Họ có thể đi học/đi làm lại được khôg? Sau khi ằm việ, gười bệh đỡ đau thì ê đi làm/đi học trở lại. Tuy hiê ê bắt đầu lại từ từ: đi với khoảg cách vừa phải để khôg đau khớp. Nếu đau tăg lê thì ê ghỉ gơi. Để khoảg ghỉ xe kẽ với vậ độg. Vậ độg có thể làm cho tìh trạg xấu đi khôg? Vậ độg thô bạo khi kéo giã các khớp bị biế dạg có thể làm tổ thươg khớp. Cò các hìh thức vậ độg khác do gười có chuyê mô thực hiệ thì tốt cho gười bệh: tập mạh cơ, tập duy trì tầm vậ độg khớp hoặc bơi lội, chơi thể thao hẹ hàg. Có cầ kiêg các loại thức ă gì? Nhì chug khôg cầ ă kiêg, hưg có thể hạ chế một số loại thức ă cay, óg vì dùg với các thuốc chốg viêm giảm đau có thể ảh hưởg tới dạ dày. 7. Nơi cug cấp dịch vụ Trug tâm Phục hồi chức ăg, Khoa Phục hồi chức ăg Bệh việ Đa khoa tỉh: điều trị, phục hồi chức ăg và cug cấp ẹp trợ giúp, ẹp chỉh hìh. Tư vấ ghề ghiệp và tái hoà hập xã hội. Trug tâm dạy ghề của Tỉh: dạy ghề phù hợp cho gười khuyết tật. 22 Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg / Tài liệu số 4
Chươg trìh phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg: hỗ trợ, tư vấ, cug cấp dụg cụ, tập luyệ; hỗ trợ học hàh, học ghề, vay vố và giúp gười khuyết tật trở thàh thàh viê của tổ chức gười khuyết tật và các tổ chức xã hội khác. Hội gười khuyết tật: Chia xẻ, đồg cảm; giúp tập luyệ,vay vố, đại diệ cho gười khuyết tật trước chíh quyề và cộg đồg. Cá bộ xã hội: hiệ ay ở Việt Nam chưa có hâ viê xã hội. Nhưg tươg lai khôg xa họ sẽ là gười lo mọi vấ đề của gười khuyết tật, giúp gười khuyết tật hoà hập xã hội. Tài liệu tham khảo Giáo trìh Vật lý trị liệu Phục hồi chức ăg, NXB Y học, 2000. Trầ Thị Thu Hà - Trầ Trọg Hải, 2005, Phát hiệ sớm, ca thiệp sớm một số dạg tà tật ở trẻ em Việt Nam, NXB Y học. Ma. Lucia Mirasol Magalloa, 2005, Maual for CBR workers ad Caregivers, C&E Publishig Ic. Phục hồi chức ăg trog viêm khớp dạg thấp 23
Dah mục bộ tài liệu Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg Hướg dẫ triể khai thực hiệ phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg Đào tạo hâ lực phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg Hướg dẫ cá bộ PHCNCĐ và cộg tác viê về Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg Hướg dẫ gười khuyết tật và gia đìh về Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg 20 Tài liệu kỹ thuật về PHCN cho tuyế cộg đồg sử dụg, bao gồm: 1. Phục hồi chức ăg sau tai biế mạch máu ão 2. Phục hồi chức ăg tổ thươg tuỷ sốg 3. Chăm sóc mỏm cụt 4. Phục hồi chức ăg trog bệh viêm khớp dạg thấp 5. Phòg gừa thươg tật thứ phát 6. Dụg cụ phục hồi chức ăg tự làm tại cộg đồg 7. Phục hồi chức ăg trẻ trật khớp hág bẩm sih 8. Phục hồi chức ăg cho trẻ cog vẹo cột sốg 9. Phục hồi chức ăg bà châ khoèo bẩm sih 10. Phục hồi chức ăg cho trẻ bại ão 11. Phục hồi chức ăg khó khă về hì 12. Phục hồi chức ăg ói gọg, ói lắp và thất gô 13. Giao tiếp với trẻ giảm thíh lực (khiếm thíh) 14. Phục hồi chức ăg trẻ chậm phát triể trí tuệ 15. Phục hồi chức ăg trẻ tự kỷ 16. Phục hồi chức ăg gười có bệh tâm thầ 17. Độg kih ở trẻ em 18. Phục hồi chức ăg sau bỏg 19. Phục hồi chức ăg bệh phổi mạ tíh 20. Thể thao, vă hoá và giải trí cho gười khuyết tật Sả phẩm chươg trìh hợp tác Tăg cườg ăg lực Phục hồi chức ăg dựa vào cộg đồg giữa Bộ Y tế Việt Nam và Uỷ ba Y tế Hà La Việt Nam SÁCH KHÔNG BÁN