maket 02.qxd

Bản ghi

1 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh D. Pillot, J.F. Le Coq, Nguy n Thfi Hoa L, V. Porphyre Hi n nay, Th i B nh lµ mèt tÿnh c ngµnh ch n nu i lón ph t tri n mπnh do ch nh s ch mî cˆa vµ do ÆÍi sëng ng Íi d n Æang Æ Óc n ng cao. Tuy nhi n, Æi u nµy käo theo s gia t ng khëi l Óng ch t th i vàt nu i. Ph n t ch ki n còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i ch n nu i cho th y toµn bè c c ÆËi t Óng trong vông Æ u lo læng tr Ìc nh ng t c ÆÈng x u còa hoπt ÆÈng qu n l ch t th i. ß c bi t, h só rªng nh ng nh h Îng x u nµy sœ g y hπi tìi ch t l Óng cuèc sëng, s c khoœ vµ c c hoπt ÆÈng kinh t còa h. ß gi i quy t Æ Óc v n Æ tr n, ng Íi d n mong muën mèt së gi i ph p ph i Æ Óc th c hi n nh sˆ dùng ch t th i mèt c ch hóp l, ti n hµnh trao ÆÊi ph n gi a hè thıa vµ thi u ph n, p dùng c c k thuàt t ch tr, xˆ l ph n, tê ch c c c kho tàp hu n cho ng Íi d n, di díi ch n nu i ra kh i vông d n c vµ gi m s t c c c sî ch n nu i. Trong nghi n c u nµy, chûng t i Æ sˆ dùng ph n t ch th ch qua ph ng ph p PACT nhªm t m ra mèt së c ng cù hµnh ÆÈng c th Æ p ng Æ Óc c c v n Æ Æ t ra: x c Æfinh r vai trfl còa tıng ÆËi t Óng, phëi hóp vµ tê ch c gi a h, tri n khai c c h Ìng chÿ Æπo, c c ph p ch vµ quy Æfinh. CuËi công, trao ÆÊi gi a c c ÆËi t Óng cho th y n u th c hi n c c gi i ph p kh ng tët sœ g y ra mèt së hàu qu. Gi i ph p ng Íi d n Æ xu t nhi u nh t v n lµ læp Æ t Biogaz, di díi ch n nu i vµ th c thi c c quy Æfinh. Tuy nhi n, c c gi i ph p tr n cúng c th g y t c ÆÈng ti u c c Æ n ch t l Óng n Ìc vµ b nh di n chung còa x hèi.

2 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh LÍi mî Æ«u Ch nh s ch mî cˆa vµ ÆÍi sëng còa ng Íi d n Vi t Nam t ng cao Æ lµm thay ÆÊi c b n th i quen còa h. Nhu c«u v c c s n ph»m lµm tı thfit, Æ c bi t lµ thfit lón, t ng vìi tëc ÆÈ r t nhanh (1). ß Æ p ng Æ Óc nhu c«u nµy, mèt së vông ch n nu i lón truy n thëng nh Th i b nh Æang cë gæng Æ«u t ph t tri n s n xu t. Hi n nay, ch nh s ch ph t tri n s n xu t chò y u lµ th m canh ch n nu i lón. N u nh ch nh s ch ch n nu i nh n mπnh Æ n s ph t tri n c c Æ n vfi s n xu t th m canh vìi quy m lìn th hi n nay, n n s n xu t chò y u d a tr n hoπt ÆÈng còa c c gia trπi vìi quy m nh. C c hè ch n nu i ph n t n Î khæp n i trong toµn tÿnh. Do Æ, c th n i rªng, Î Æ y, gia Æ nh nµo cúng ch n nu i lón. Song song vìi s ph t tri n ngµnh hµng lón, l Óng ch t th i ch n nu i cúng t ng nhanh vµ bæt Æ«u g y nhi m c c khu v c xung quanh c sî ch n nu i. V vày, Æi u nµy Æ trî thµnh nái lo læng, Æ i khi, g y c ng thºng ÆËi vìi ng Íi d n n ng th n. C c ch nh s ch còa Nhµ n Ìc v n ng nghi p vµ m i tr Íng Æ bæt Æ«u quan t m Æ n v n Æ qu n l nguân ch t th i, ÆÂng thíi u ti n ph t tri n s n xu t. Do Æ, hai ch nh s ch c b n Æang Æ Óc tri n khai lµ: nh n rèng h thëng Biogaz Æ {xˆ l } ch t th i Î c p n ng hè; di díi c c c sî ch n nu i ra vông tàp trung, xa khu d n c. M t kh c, chûng t i Æ th c hi n mèt ch ng tr nh nghi n c u nhªm t m hi u k thuàt li n quan Æ n c c th i quen qu n l ch t th i còa ng Íi d n (Ch ng 5), ch t l Óng (Ch ng 7) vµ c c ph ng th c trao ÆÊi ch t th i (Ch ng 10). M c dô v n Æ qu n l ch t th i lón Æang Æ Óc quan t m vµ m c dô chûng ta Æ th c hi n nhi u bi n ph p vµ ngµy cµng c th m nhi u ki n th c k thuàt nh ng hi u bi t ch nh x c còa chûng ta v nhàn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l ch t th i cfln r t hπn ch. Trong khi Æ, qu n l ch t th i lµ mèt v n Æ ph c tπp, li n quan Æ n nhi u ÆËi t Óng vµ m i tr Íng: tµi s n chung còa chûng ta. Nh vày, gi i ph p cho th ch th c nµy ÆÂng ngh a vìi s ph t tri n còa h thëng {qu n l ch t th i}, lµ k t qu t ng t c ph c hóp gi a nhi u ÆËi t Óng li n quan vµ r t phù thuèc vµo ki n còa nh ng ÆËi t Óng nµy. Do Æ, chûng ta c«n hi u r h n nhàn th c còa ng Íi d n tr Ìc v n Æ vµ c«n sˆ dùng ph n t ch th ch nhªm t m ra h Ìng hµnh ÆÈng (can thi p, nghi n c u, ch nh s ch,...) chi u theo nguy n v ng còa c c ÆËi t Óng vµ nhªm bæt Æ«u mèt s thay ÆÊi chung hóp l, Æ p ng mèt c ch hi u qu nh ng th ch th c Æang Æ t ra. V vày, b o c o nµy c mùc Æ ch ph n t ch nhàn th c còa c c ÆËi t Óng Æfia ph ng (con ng Íi, tê ch c vµ th ch ) ÆËi vìi v n Æ ch t th i lón. Ti p Æ, d a tr n nhàn th c nµy, k t hóp vìi ph n t ch th ch, chûng t i t m ra c c h Ìng hµnh ÆÈng vµ ti n hµnh th o luàn v c c h Ìng hµnh ÆÈng nµy. Sau khi Æ lµm r c c thuàt ng vµ ph ng ph p ph n t ch, chûng t i sœ tr nh bµy nh ng ÆËi t Óng li n quan Æ n v n Æ {qu n l ch t th i lón}. Sau Æ, chûng t i ph n t ch ki n còa c c ÆËi t Óng tr Ìc v n Æ Æ t ra vµ nh ng gi i ph p h Æ xu t hi n nay. Trong b Ìc ti p theo, chûng t i tr nh bµy k t qu ph n t ch th ch (ph ng ph p PACT) Æ chÿ ra nh ng ÆËi t Óng chò chët, nh ng v n Æ Æi m vµ nh ng khu v c thëng nh t nhªm th c hi n mèt ti n tr nh thay ÆÊi chung, gi i quy t Æ Óc c c v n Æ Æ t ra. CuËi công, bªng c ch d a tr n c c k t qu còa cuèc h p têng k t nghi n c u th ch vìi s tham gia còa c c ÆËi t Óng Æfia ph ng, chûng t i sœ th o luàn v lói ch, kh kh n vµ hπn ch còa c c h Ìng hµnh ÆÈng ch nh Æ Æ Óc Æ xu t. 56

3 V. Porphyre, Nguy n Qu C i (bi n tàp).hµ NÈi: ƒn ph»m còa PRISE, Th m canh ch n nu i lón-qu n l ch t th i vµ b o v m i tr Íng: nghi n c u Æ Óc th c hi n tπi tÿnh Th i B nh, mi n Bæc Vi t Nam. Ph ng ph p nghi n c u Tr Ìc v n Æ li n quan Æ n nhi u ÆËi t Óng, tìi tµi s n chung (qu n l ch t th i - m i tr Íng) vµ c mùc Æ ch x c Æfinh hµnh ÆÈng d a tr n s thëng nh t còa c c ÆËi t Óng, chûng t i ch n ph ng ph p ph n t ch th ch g i lµ PACT - Pro-Active Conciliation Tool (Khung 1) - Æ Óc rût ra tı ph ng ph p ph n t ch di s n (2, 3). Khung 1: Nguy n tæc ph n t ch di s n vµ ph ng ph p PACT Ph n t ch di s n {vıa lµ mèt ph ng ph p, vıa lµ mèt c ng cù ph n t ch nh ng mëi quan h còa còa ng Íi d n tr n mèt vông l nh thê}. Ph ng ph p nµy cho phäp ph n t ch mèt khu v c x y ra xung ÆÈt v qu n l di s n chung, nhªm d n Æ n s tho hi p vµ qu n l thëng nh t di s n chung Æ. NhÍ s ng dùng v tin h c, ph ng ph p PACT giûp t m ra gi i ph p thëng nh t vµ ÆËi thoπi hóp l gi a c c ÆËi t Óng li n quan. Khi Æ ng tr Ìc mèt t nh huëng, mái ng Íi sœ hi u theo mèt c ch kh c nhau. Xin l y v dù mèt dflng s ng: mèt së ng Íi cho n lµ nguân n Ìc; mèt së ng Íi coi Æ y lµ mèt ph ng ti n giao th ng vµ mèt së ng Íi kh c hi u dflng s ng lµ mèt h sinh th i. T t c c c ÆËi t Óng, dô m c ÆÈ hµnh ÆÈng còa h kh c nhau, Æ u Æ a ra quy t Æfinh tı nh ng g h hi u v hoµn c nh th c t, d a tr n c m nhàn ri ng còa m nh. V c b n, nh ng c m nhàn nµy lµ gi n ti p vµ phi n di n, käo theo hi u sai, quy t Æfinh sai. Do Æ, n th Íng lµ nguân gëc còa xung ÆÈt. Ph ng ph p ph n t ch th ch PACT cho phäp lµm r c m nhàn còa tıng loπi ÆËi t Óng, hi u Æ Óc nh ng c m nhàn nµy t c ÆÈng nh th nµo Æ n hµnh ÆÈng vµ mëi t ng t c gi a c c ÆËi t Óng. Ngoµi ra, ph ng ph p PACT lµ c ng cù x c Æfinh Æ Íng h Ìng hµnh ÆÈng vµ tri n khai c c gi i ph p cho v n Æ Æ Æ t ra. ThuÀt ng sˆ dùng H thëng: tàp hóp nh ng hµnh ÆÈng c t c ÆÈng tìi t nh h nh ho c (vµ) tìi quy t Æfinh còa c c ÆËi t Óng. ßËi t Óng: con ng Íi, th ch ho c tê ch c g y nh h Îng tìi h thëng ho c bfi nh h Îng bîi h thëng NÈi hµm: s lo læng vµ mong muën c i thi n t nh h nh còa mái ÆËi t Óng. Y u c«u: thi n Æ Óc ch ng ki n mèt {nèi hµm} nµo Æ Æ Óc c i thi n. ß p ng: nh ng hµnh ÆÈng c t c ÆÈng t ch c c Æ n {nèi hµm} nh t Æfinh. ß p ng c Æi u ki n: Æ p ng phù thuèc vµo mèt s s c i thi n nµo Æ ho c mèt hµnh ÆÈng tr Ìc Æ. L nh v c hµnh ÆÈng: tàp hóp nh ng hµnh ÆÈng nhªm c i thi n mèt {nèi hµm} ho c nhi u {nèi hµm}. Kh n ng hµnh ÆÈng hi n tπi: nh ng g mµ ÆËi t Óng th c hi n trong nhi u l nh v c hµnh ÆÈng. Kh n ng hµnh ÆÈng ch nh Æ ng (kh n ng hµnh ÆÈng Æ Óc thıa nhàn): nh ng g mµ c c ÆËi t Óng nµy cho rªng mèt ÆËi t Óng kh c nµo Æ ph i ho c c th th c hi n trong nhi u l nh v c hµnh ÆÈng. ßËi t Óng chò chët: ÆËi t Óng c kh n ng c i thi n t nh h nh vµ Æ Óc c c ÆËi t Óng kh c thıa nhàn lµ ch nh Æ ng th c hi n Æi u Æ. 57

4 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh ß tri n khai ph ng ph p nµy, chûng t i Æ Æi u tra c c ÆËi t Óng c li n quan vµ t m hi u s t c ÆÈng qua lπi gi a h trong s ph t tri n h thëng {qu n l ch t th i ch n nu i} tπi tÿnh Th i B nh. TÊng cèng, chûng t i Æ th c hi n Æ Óc 94 cuèc Æi u tra, ph ng v n c c ÆËi t Óng Î nhi u c p ÆÈ kh c nhau: c p x (trong 4 huy n: VÚ Th, Qu nh PhÙ, Th i Thu, ß ng H ng), c p tÿnh vµ c p Nhµ n Ìc. C c cuèc ph ng v n Æ Óc th c hi n nhªm t m hi u quan Æi m còa ng Íi d n vµ d a tr n 4 Æi m chò y u sau: (1) Æ c Æi m ho t nh vµ c c ÆËi t Óng (2) d Æo n hµnh ÆÈng vµ mëi quan h gi a c c ÆËi t Óng, (3) d Æo n s ph t tri n c th vµ hàu qu còa n (4) Æ xu t thay ÆÊi cho t ng lai. ßËi vìi ng Íi ch n nu i, chûng t i Æ t th m ra mèt së c u h i nhªm hi u r c c th i quen qu n l ch t th i ch n nu i vµ nh ng kh kh n h g p ph i. C c ÆËi t Óng C c cuèc ph ng v n cho phäp x c Æfinh Æ Óc tàp hóp c c ÆËi t Óng c mëi quan h t ng t c trong {qu n l ch t th i ch n nu i lón tπi Th i B nh}. Do Æ, chûng t i Æ x c Æfinh Æ Óc 3 loπi ÆËi t Óng: nh m ÆËi t Óng bfi nh h Îng, nh m ÆËi t Óng g y nh h Îng tr c ti p tìi t nh h nh vµ nh m ÆËi t Óng g y nh h Îng gi n ti p Æ n t nh h nh. ßËi t Óng bfi nh h Îng Nh m ÆËi t Óng bfi nh h Îng lµ x hèi n i chung, Æ c bi t lµ nh ng ng Íi kh ng nu i lón nh ng cúng c c nh ng hè ch n nu i. ß y lµ nh m ÆËi t Óng ph i chfiu nh h Îng vµ c c nguy hπi do ch t th i ch n nu i g y ra. H kh ng th lµm g Æ Óc Æ ph t tri n h thëng ho c t nh t h kh ng c Æ p ng c i thi n r rµng. ßËi t Óng g y nh h Îng tr c ti p Æ n t nh h nh Nh m ÆËi t Óng th hai nµy lµ nh ng hè s n xu t vµ sˆ dùng ch t th i. H lµ ng Íi nu i lón (ng Íi s n xu t ph n lón) vµ ng Íi trâng tr t - ng Íi sˆ dùng ph n lón cho c c hoπt ÆÈng s n xu t n ng nghi p kh c. Ng Íi nu i lón Æ Óc chia lµm 4 loπi theo c c ti u chu»n v c c u (quy m hè ch n nu i, së lón nu i) vµ kh ng gian (vfi tr ch n nu i, ch n nu i trong khu v c lµng x hay ngoµi lµng x ). C c ti u chu»n nµy nh h Îng tìi ki n còa h tr Ìc v n Æ qu n l nguân ch t th i. ß lµ: - HÈ ch n nu i lìn ho c {trang trπi} vìi h thëng sˆ dùng ch t th i k t hóp, dπng VAC, Æ u c b Biogaz ngoµi khu v c lµng x. - HÈ ch n nu i b n c ng nghi p {gia trπi} vµ c c trang trπi trong khu v c d n c, do thi u di n t ch n n nh n chung kh ng læp Biogaz vµ chÿ nu i lón ho c th c hi n m h nh VAC nh ng kh ng hoµn chÿnh. - HÈ ch n nu i b n th m canh {gia trπi} nªm ngoµi lµng x. - HÈ ch n nu i nh {n ng hè} nªm trong khu v c trung t m lµng x. ßËi vìi nh ng hè nµy, ch n nu i lón kh ng ph i lµ nguân thu nhàp ch nh (ch n nu i t phùc vù ho c c hoπt ÆÈng kinh t kh c). ßËi t Óng ti u thù ph n (ng Íi trâng tr t vµ ng Íi nu i c ) c kh n ng g y nh h Îng tr c ti p tìi t nh h nh do sˆ dùng ch t th i cho c c hoπt ÆÈng s n xu t n ng nghi p còa m nh. ßËi t Óng g y nh h Îng gi n ti p Æ n t nh h nh Ba loπi ÆËi t Óng g y nh h Îng gi n ti p tìi t nh h nh lµ c c ÆËi t Óng ch nh trfi vµ hµnh ch nh; ÆËi t Óng ch nh trfi - x hèi vµ ÆËi t Óng nghi n c u vµ ph t tri n. Nh m ÆËi t Óng ch nh trfi vµ hµnh ch nh BÈ m y hµnh ch nh vµ ch nh trfi còa tÿnh Th i B nh Æ Óc coi lµ mèt nh m ÆËi t Óng c kh n ng thay ÆÊi t nh h nh vµ tàp hóp c c hoπt ÆÈng li n quan Æ n qu n l ch t th i còa c c ÆËi t Óng kh c. H lµ chò tfich UBND tÿnh, chò tfich UBND huy n vµ c c chò tfich x. MÁi mèt Æ n vfi hµnh ch nh Æ u c c c Phflng ban chuy n tr ch v v n Æ ch t th i ch n nu i. Tr Ìc h t, SÎ K hoπch tÿnh sœ ti p nhàn c c chÿ thfi còa BÈ N ng nghi p vµ Ph t tri n N ng th n vµ x c Æfinh mùc Æ ch, ph ng ti n Æ th c hi n nh ng chÿ thfi nµy. Phflng K Hoπch huy n ti p tùc th c hi n ch nh s ch vµ Æfinh h Ìng còa tÿnh vìi mèt së quy n hπn ri ng trong qu tr nh th c hi n c c chÿ thfi. Ngoµi ra, Phflng k hoπch cfln c ch c n ng t v n k thuàt cho ng Íi d n. HÁ tró k thuàt cho ng Íi d n lµ Æ c quy n còa c c Phflng khuy n n ng, c Î c p tÿnh vµ c p huy n. Phflng khuy n n ng hoπt ÆÈng t ch bi t vìi c c Phflng n ng nghi p v m t hµnh ch nh vµ c vai trfl phê bi n k thuàt cho ng Íi n ng d n. ô c p x, HÓp t c x hoπt ÆÈng nh mèt Phflng n ng nghi p. M c dô, tham gia vµo HÓp t c x kh ng cfln bæt buèc n a nh ng h«u h t n ng d n Æ u lµ thµnh vi n còa tê ch c nµy, do vai trfl vµ tr ch nhi m còa n. Th c vày, HÓp t c x c vai trfl x c Æfinh c c mëc thíi gian quan tr ng trong trâng tr t (thíi Æi m gieo hπt, ch m s c c y trâng) vµ trong ch n nu i (chi n dfich ti m 58

5 V. Porphyre, Nguy n Qu C i (bi n tàp).hµ NÈi: ƒn ph»m còa PRISE, Th m canh ch n nu i lón-qu n l ch t th i vµ b o v m i tr Íng: nghi n c u Æ Óc th c hi n tπi tÿnh Th i B nh, mi n Bæc Vi t Nam. phflng, ch a b nh k sinh trông...); gi m s t h thëng thu lói vµ t Ìi ti u ruèng ÆÂng; lµ trung t m mua c c giëng vàt nu i, c y trâng, ph n vµ thuëc thû y; tê ch c c c kho tàp hu n cho ng Íi d n. ß n vfi hµnh ch nh cuëi công li n quan Æ n v n Æ qu n l ch t th i ch n nu i lµ Phflng m i tr Íng. SÎ M i Tr Íng c p tÿnh c tr ch nhi m gi m s t c c nguân nhi m vµ t m gi i ph p cho v n Æ Æ t ra. ßËi vìi ch n nu i, SÎ M i tr Íng hoπt ÆÈng k t hóp chò y u vìi Phflng c ng ngh, chuy n v v n Æ ph t tri n Biogaz. ô c p huy n, Phflng th ng mπi ti p tùc Æ m b o mëi quan h nµy vµ ki m lu n ch c n ng thûc Æ»y ph t tri n m h nh Biogaz. CuËi công, ÆËi t Óng y t c p x cúng Æ Óc x p vµo nh m ÆËi t Óng g y nh h Îng tìi v n Æ qu n l ch t th i. H Æ Óc chia thµnh hai nh m nh : c c thû y vi n ch m s c s c khoœ vàt nu i; b c s ch m s c s c khoœ cho con ng Íi. ß y cúng lµ mèt Æ n vfi y t c vai trfl giëng nh trung t m m i tr Íng c p x. Nh m ÆËi t Óng ch nh trfi - x hèi ô mái x, ng Íi d n c th tham gia vµo n m tê ch c ch nh trfi - x hèi nh sau: HÈi phù n, ßoµn thanh ni n, HÈi c u chi n binh, HÈi n ng d n, HÈi ng Íi cao tuêi. V v n Æ qu n l ch t th i, Æi u tra cho th y vµi trfl quan tr ng còa hai trong së c c tê ch c nµy. ß lµ HÈi n ng d n vµ HÈi phù n. Ngoµi vai trfl chung còa c c tê ch c k tr n, hai HÈi nµy cho ng Íi d n vay vën Æ Æ«u t vµ tê ch c c c kh a tàp hu n k thuàt n ng nghi p. Nh m ÆËi t Óng nghi n c u vµ ph t tri n Nh m ÆËi t Óng cuëi công, t Æ Óc c c ÆËi t Óng kh c k Æ n trong qu tr nh ph ng v n c vai trfl vµ nh h Îng kh ng nh Æ n v n Æ xˆ l ch t th i. H lµ ÆÈi ngú c c nhµ nghi n c u. ßËi vìi tÿnh Th i B nh, hai ÆËi t Óng ph i k Æ n lµ Vi n Ch n Nu i vµ tê ch c nghi n c u CIRAD qua d n E3P. ß hi u r h n th c trπng ch n nu i còa tÿnh vµ Æ x c minh mèt së th ng tin, chûng t i xem xät c Æ n vai trfl còa c c c n bè C ng ty GiËng ch n nu i Th i B nh, tr Ìc Æ y lµ mèt HÓp t c x, nay Æ Óc cê ph«n. Th c vày, Æ y lµ mèt c ng ty c mèt së trang trπi ch n nu i lìn vµ Æ ng vai trfl t v n k thuàt vµ giëng cho c c Æ n vfi ch n nu i kh c. Do Æ, C ng ty lµ ÆÈng l c cho vi c th c hi n c c k hoπch ph t tri n ch n nu i còa tÿnh. C c v n Æ còa ch t th i ch n nu i Æ t ra nh ng th ch th c ßËi vìi nhi u ÆËi t Óng, qu n l ch t th i ch n nu i bao hµm mèt tàp hóp c c v n Æ trong Æ bën v n Æ ch nh lµ: i) ch t l Óng cuèc sëng; ii) nguy c m i tr Íng; iii) nguy c kinh t ; iv) nguy c xung ÆÈt. Ch t th i ch n nu i, nh n të lµm gi m ch t l Óng cuèc sëng ô Th i B nh, gia Æ nh nµo cúng nu i lón. M c sëng t ng l n vµ lëi sëng thay ÆÊi lµm cho ng Íi d n cµng ngµy cµng Æfli h i cao h n v Æi u ki n cuèc sëng. ThÀt vày, t t c c c ÆËi t Óng ph ng v n Æ u phµn nµn v nh ng nguy hπi do ch t th i ch n nu i g y ra. Tuy nhi n, r t thû vfi khi Æ Óc bi t nh ng ng Íi ph i chfiu nh ng t c ÆÈng x u nµy ch nh lµ cha mã, con c i, vó (châng) còa ng Íi th c hi n hoπt ÆÈng ch n nu i. G y môi ß«u ti n, môi h i còa ph n g y kh chfiu cho ng Íi d n. Trong khu v c d n c, c c hè ch n nu i ph t tri n mπnh lµm ph t t n môi h i ra khæp m i n i. MÈt chfi Æang sëng Î thµnh thfi cho bi t: {Khi t i v th m bë mã Î n ng th n, t i ph i Æ ng cˆa nhµ Æ tr nh môi h i kh chfiu ph t ra tı hè ch n nu i duy nh t trong lµng Î ngay g«n nhµ bë mã t i}. MÔi h i nµy sœ cµng nâng n c h n vµo môa hã khi nhi t ÆÈ t ng cao. VÀn chuy n lón vµ vàn chuy n ph n g y kh chfiu cho c c hè xung quanh v hoπt ÆÈng nµy lµm ph t t n môi h i nhi u h n. Khu v c d n c vµ lµng x bfi nhi m b»n Ti p sau v n Æ môi h i, ng Íi d n r t muën v sinh lµng x Æ Óc c i thi n. Ch t th i lón ph t t n g«n nh khæp n i do c c hè nªm trong khu v c gi a lµng vàn chuy n ph n ra ÆÂng ho c sang c c hè kh c. H n n a, lón con Æ Óc th t do ngoµi Æ Íng ho c g«n khu v c d n c cúng lµ mèt nguy n nh n g y nhi m. Ngoµi ra, mèt bè phàn kh ng nh nh ng ng Íi ch n nu i th i ph n ra c c dflng ch y vµ h thëng m ng m ng khi n n Ìc s ng vµ n Ìc ao kh ng th sˆ dùng Æ Óc cho c c hoπt ÆÈng th Íng ngµy n a (rˆa rau, vo gπo, v sinh,...). C n trông ph t tri n Ng Íi d n Æ Óc ph ng v n Æ u quan t m Æ n Æi u ki n cuèc sëng còa m nh vµ l n n s ph t tri n còa c c loπi c n trông do ch t th i ch n nu i g y ra. Do Æ c Æi m lµ mèt n Ìc c kh hàu b n nhi t ÆÌi»m vµ do ch t th i lón bfi ph t t n khæp lµng n n c n trông ph t tri n r t nhanh. MÈt ng Íi d n cho bi t: {C n trông trong r nh 59

6 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh n Ìc mµ Î Æ ng Íi ta ÆÊ ph n xuëng, vµo c trong nhµ vµ ÆËt c c con t i khi n ban Æ m, b n nh kh ng th nµo ngò Æ Óc}. Ch t th i g y nguy c cho c c hoπt ÆÈng kinh t Ng Íi d n nh n mπnh rªng l Óng ch t th i qu nhi u vµ vi c qu n l n hi n nay g y n n mèt së nguy c ÆËi vìi c c hoπt ÆÈng kinh t. Nguy c còa vi c sˆ dùng qu nhi u ph n cho s n xu t n ng nghi p Theo kinh nghi m, ng Íi d n bi t rªng n u b n qu nhi u ph n sœ g y hπi cho c y trâng (c y ch t, hoa hoã h ng vµ kh ng b n Æ Óc, lûa d bfi c c loπi b nh vµ sinh vàt k sinh t n c ng). H cfln hi u rªng n u sˆ dùng qu nhi u ph n cho ao sœ lµm c ch t vµ lµm b o hoµ l Óng ÆÈc të trong m i tr Íng ao (kh ng n i r ), g y nhi m ao do c c m«m b nh ch a trong ch t th i. V sinh ch n nu i vµ nguy c ph t b nh Î lón Ng Íi d n só rªng n u qu n l ch t th i trong c c c sî ch n nu i kh ng tët sœ lµm ph t sinh c c loπi b nh Î lón. VÚ Ti n (huy n VÚ Th ) lµ mèt trong nh ng x c nhi u lón mæc c c b nh Æ Íng h h p. Ph«n lìn së ng Íi Æ Óc ph ng v n cho rªng qu n l ch t th i ch n nu i kh ng tët ch nh lµ nguy n nh n g y hi n t Óng nµy. C c thû y vi n cho bi t tπi nh ng x ch n nu i ph t tri n, c c loπi b nh k sinh trông ph t tri n r r t do v n Æ v sinh ch n nu i. Ng Íi ch n nu i kh ng cho rªng loπi b nh nµy c th lµm vàt nu i ch t mµ h só b nh tàt hπn ch s ph t tri n còa vàt nu i vµ do Æ, nh h Îng Æ n hi u qu ch n nu i. Ånh h Îng còa dfich cûm gia c«m tìi nhàn th c còa ng Íi d n vµ nguy c th ng mπi Th i B nh Æ lµ mèt trong nh ng tÿnh bfi dfich cûm gia c«m hoµnh hµnh mπnh nh t vµ g y ra nh ng hàu qu n ng n ÆËi vìi ng Íi ch n nu i; Æi u nµy c nh h Îng r t lìn tìi nhàn th c còa ng Íi d n v v n Æ qu n l ch t th i ch n nu i. Ng Íi d n r t lo læng b nh dfich nµy sœ ph t tri n rèng. MÈt m t, h só sœ xu t hi n mèt loπi b nh l tr n lón nguy hi m t ng t nh dfich cûm gia c«m. M t kh c, nh ng ng Íi næm Æ Óc th ng tin nhi u h n th lo læng lón truy n b nh sang ng Íi. C i thi n v sinh lµng x cho phäp tr nh Æ Óc nh ng v n Æ nµy. Tuy nhi n, c c nhµ l nh Æπo só rªng sœ kh ng th xu t kh»u thfit lón ra thfi tr Íng ngoµi n u t nh h nh kh ng thay ÆÊi. ßi u nµy g y nh h Îng x u tìi s ph t tri n kinh t còa tÿnh. Qu n l ch t th i l ng kh ng tët k m h m s ph t tri n còa c c hoπt ÆÈng kinh t còa c c hè l n càn Ch t th i l ng vµ n Ìc rˆa chuâng ch y sang c c hè l n càn g y hπi cho hoπt ÆÈng kinh t còa c c hè nµy. ChÛng ta công xem xät tr Íng hóp còa hai hè ch n nu i g«n k nhau: mèt hè ch n nu i lìn vıa mî rèng qui m ch n nu i vµ mèt hè ch n nu i kh c nh h n. Khi hè ch n nu i lìn th i mèt l Óng lìn ph n l ng vµo ao còa m nh, nªm g«n ao nu i c còa hè ch n nu i nh th hè nµy th Íng phµn nµn: {Tı khi ng Íi hµng x m mî rèng ch n nu i, c mái l«n th c giëng, t i lπi th y c ch t sau vµi ngµy}. Ch t th i ch n nu i, nguy c ÆËi vìi s c khoœ cèng ÆÂng Ng Íi d n cho rªng s c khoœ cèng ÆÂng c vfi tr trung t m ÆËi vìi v n Æ qu n l ch t th i ch n nu i lón. Ch t th i vµ nái lo b nh tàt Theo ng Íi d n, ch t th i ch n nu i lµ mèt s n ph»m ch a c c m«m b nh, u trông k sinh vµ c n trông. H só rªng ch t th i ch n nu i sœ lµm l y nhi m c c loπi b nh sang ng Íi, Æ c bi t lµ b nh v da vµ mæt. C c c sî y t cho bi t ch n nu i cµng ph t tri n th hai loπi b nh nµy xu t hi n cµng nhi u. Con ng Íi c th bfi l y b nh tı nhi u c ch kh c nhau: ti p xûc tr c ti p vìi ph n; lèi qua ruèng c ræc ph n; b i trong ao ho c s ng c ch t th i ÆÊ xuëng; h t ph i môi h i ch n nu i g y b nh h h p ho c b nh m n t nh. Ngoµi nh ng b nh ph t tri u ch ng ngay, ng Íi d n lo læng mæc c c loπi b nh Ò do m i tr Íng xuëng c p, lµm t ng nguy c ung th vµ gi m tuêi th còa con ng Íi. MÈt c n bè x thuèc huy n Qu nh PhÙ Æ a ra líi ph t bi u v s c khoœ t ng lai còa cèng ÆÂng thàt th m hπi: {Tr Ìc Æ y, con ng Íi sëng Æ n tàn 80 tuêi, nh ng b y gií, ng Íi ta chÿ sëng Æ Óc Æ n tuêi 65. ßi u Æ chæc chæn do m i tr Íng Æang bfi xuëng c p vµ do ch t th i kh ng Æ Óc xˆ l }. Ch t l Óng n Ìc Tr n 100 cuèc Æi u tra, chÿ duy nh t mèt c n bè huy n vµ mèt c n bè nghi n c u Æ càp Æ n v n Æ th»m th u nitrat trong c c lìp n Ìc gi ng. SÎ N ng Nghi p cho rªng l Óng nit b n cho c y d thıa sœ cfln lπi trong c y trâng mµ kh ng Æi vµo c c lìp n Ìc. V dù, mèt ng Íi ch n nu i huy n Th i Thu n i: {V nguân n Ìc chûng t i sˆ dùng hµng ngµy lµ n Ìc gi ng, n u nh ch t th i ch n nu i c ch y ra s ng th chûng t i cúng chºng g p ph i v n Æ g }. 60

7 V. Porphyre, Nguy n Qu C i (bi n tàp).hµ NÈi: ƒn ph»m còa PRISE, Th m canh ch n nu i lón-qu n l ch t th i vµ b o v m i tr Íng: nghi n c u Æ Óc th c hi n tπi tÿnh Th i B nh, mi n Bæc Vi t Nam. Ch t th i lón, nguân gëc g y xung ÆÈt CuËi công, ng Íi d n cho bi t qu n l ch t th i kh ng tët sœ g y b t hoµ trong x hèi. Nhi u tr Íng hóp m u thu n Æ x y ra: xung ÆÈt gi a ng Íi ch n nu i vµ h hµng anh ta, xung ÆÈt gi a ng Íi d n vµ ng Íi ch n nu i, gi a hè ch n nu i nµy c ch n nu i g y nh h Îng x u tìi hoπt ÆÈng s n xu t thòy s n ( nhi m ao), n ng nghi p (b o hoµ l Óng ch t th i l ng t ng Æ t lµm c y bfi ngè ÆÈc) ho c ch n nu i (b nh tàt ph t tri n) còa mèt hè l n càn kh c. Ch t th i ch n nu i lón chÿ lµ mèt kh a cπnh còa v n Æ chung CuËi công, m c dô c c ÆËi t Óng cho rªng ch t th i ch n nu i lón lµ nguân gëc g y mèt së nguy c nh ng h Æ u nh n mπnh lµ v n Æ cfln rèng h n nhi u vµ ch t th i ch n nu i lón chÿ lµ mèt ph«n còa v n Æ Æ. C c ÆËi t Óng gæn v n Æ qu n l ch t th i ch n nu i lón vµo mèt v n Æ rèng h n: v n Æ nhi m. Qu n l ch t th i tët lµ ch a ÆÒ Æ Æ m b o c c Æi u ki n cuèc sëng, s c khoœ vµ c c hoπt ÆÈng kinh t. Do Æ, qu n l ch t th i kh ng ph i lûc nµo cúng Æ Óc u ti n vµ n u chûng ta muën t nh h nh chung trî n n tët h n th c«n ph i quan t m tìi v n Æ têng th ch kh ng chÿ dıng lπi Î nh n të g y nh h Îng. Do Æ, ng Íi d n cho rªng qu n l ch t th i lón ph i gæn li n vìi vi c qu n l c c loπi nhi m kh c: nhi m ho ch t do sˆ dùng ph n ho h c, nhi m do hoπt ÆÈng ch n nu i kh c vµ nhi m do ch t th i sinh hoπt. H nh1: Ch n th vfit tr n k nh, rπch. Ph n ho h c Ng Íi d n th Íng l n lèn gi a nhi m do ch t th i ch n nu i vµ c c nguy c do sˆ dùng ph n ho h c. Do Æ, mèt së ng Íi Æ Óc ph ng v n cho rªng ch t th i c m c ÆÈ nguy hi m nh thuëc trı s u. MÈt ng Íi d n huy n VÚ Th cho bi t: {Khi cho ph n ra ruèng, ch t th i cúng giëng nh thuëc trı s u. Theo mèt c sî y t, n c th g y c c b nh v da. T t c c c s n ph»m nµy lµm ph t sinh nh ng v n Æ giëng nhau}. Quan Æi m Æ c bi t v c c nguy c nhi m ho h c nµy c nhi u nguy n nh n kh c nhau. MÈt m t, ng Íi d n só sˆ dùng ph n ho h c do nh ng di ch ng còa ch t ÆÈc mµu da cam qu n ÆÈi M Æ lπi, do Æ t bfi nhi m ch t ßioxin vµ do nh ng hàu qu còa ch t ÆÈc mµu da cam tìi s c khoœ còa con ng Íi (4). M t kh c, ng Íi d n r t nhπy c m vìi nguy c th c ph»m. Hi n nay, b o ch Vi t Nam Æang Æ càp r t nhi u Æ n c c th i quen nguy hi m trong sˆ dùng ph n h a h c vµ thuëc trı s u Æang bfi c m. T«n së vµ li u l Óng sˆ dùng v Ót qu m c chu»n cho phäp. L Óng thuëc trı s u d thıa v n cfln tân d trong th c ph»m (5). NguÂn ch t th i ch n nu i kh c: vfit, tr u, bfl Nh ng ng Íi Æ Óc ph ng v n lu n nh n mπnh nh h Îng x u còa ch t th i tìi ch t l Óng cuèc sëng (nh t lµ môi h i kh chfiu) vµ v sinh c c dflng ch y. Tuy nhi n, h kh ng cho rªng ng Íi ch n nu i lón lµ ÆËi t Óng duy nh t ph i chfiu tr ch nhi m tr Ìc t nh h nh hi n nay. M c dô së l Óng Ƶn tr u, bfl cfln t nh ng Æ g y ra mèt së t c ÆÈng x u do qu n l ch t th i ch a hóp l. ßµn vfit g y nh h Îng tr c ti p h n tìi ch t l Óng n Ìc b m t v ng Íi d n th Íng th vfit tr n s ng ho c k nh rπch. T t c nh ng Æi u tr n, nh n chung, Æ u g y phi n cho con ng Íi. Khi n i v v n Æ v sinh, s c khoœ,... ng Íi ta cúng Æ càp Æ n ti ng ÆÈng lón g y ra mái khi cho chûng n vµ mèt së ph ng di n phi n ph c kh c còa ch n nu i. Ph ng th c ti u dông thay ÆÊi vµ r c th i sinh hoπt ßËi vìi c u h i {n n u ti n gi i quy t v n Æ nµo tr Ìc?}, c tìi 3/4 ÆËi t Óng Æ Óc ph ng v n tr líi n n c i thi n v sinh lµng x bªng c ch gi i quy t v n Æ ch t th i ch n nu i nh ng tr Ìc h t c«n quan t m Æ n r c th i sinh hoπt: tûi ny-l ng vµ mèt së r c th i ti u dông Æang lµ mèt v n Æ mìi. N u nh ng Íi ch n nu i Æ bi t tàn dùng ch t th i ch n nu i cho trâng tr t vµ ao c th hi n nay, kh ng mèt ai bi t n n lµm g vìi ch t th i v c. C c chi n dfich thu l Óm vµ ti u hu nh ng s n ph»m nµy cfln ch a Æ Óc x c ch ng vµ ch a hi u qu trong t t c c c x. Tuy nhi n, ÆËi vìi s c khoœ, 61

8 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh Chi u u ti n ng Íi d n cho rªng ch t th i ch n nu i g y nguy c cao nh t: {R c th i sinh hoπt kh ng nguy hi m bªng ch t th i ch n nu i v n kh ng thu hût c c loπi c n trông l y truy n b nh}. Do Æ, Æi u tra v ch t th i ch n nu i Æ cho phäp sæp x p theo tràt t c c v n Æ c«n ph i gi i quy t, tu theo m c ÆÈ quan t m còa ng Íi d n nh sau (H nh 1): Qu n l thuëc trı s u vµ ph n h a h c Thu gom r c th i sinh hoπt Qu n l ch t th i ch n nu i lón Qu n l ch t th i tı c c hoπt ÆÈng ch n nu i kh c H nh 2: Th t u ti n theo ki n còa ng Íi d n C c h Ìng gi i ph p d ki n vµ nh ng v n Æ mìi Tr Ìc nh ng v n Æ tr n, ng Íi d n Æ Æ xu t nhi u gi i ph p khi chûng t i ph ng v n. Nh Æ nh n mπnh Î ph«n tr n, Æ y kh ng ph i lµ nh ng gi i ph p chÿ dµnh ri ng cho ch t th i lón mµ cho toµn bè v n Æ qu n l nhi m vµ duy tr ch t l Óng cuèc sëng. Ch ng nµy sœ tr nh bµy nh ng gi i ph p ch nh, nh ng kh kh n th Íng g p vµ sœ g p. Nh ng kh kh n nµy sœ cho phäp chûng ta x c Æfinh Æ Óc mèt së v n Æ mìi li n quan Æ n qu n l nguân ch t th i ch n nu i. S tham gia còa t t c c c ÆËi t Óng vµo mèt v n Æ chung c n bè Î c p cao h n ch a x c Æfinh r rµng vai trfl còa tıng ÆËi t Óng trong vi c qu n l ch t th i vµ t tê ch c c c chi n dfich vàn ÆÈng. Do Æ, Æi u nµy lµm hπn ch tr ch nhi m li n quan còa c c ÆËi t Óng ÆËi vìi vi c th c hi n c c gi i ph p. V vày, ng Íi d n th Íng tı chëi th c hi n c c t Îng còa m nh n u c c t Îng nµy kh ng Æ Óc c p tr n Òng hè. C c Æ n vfi hµnh ch nh kh ng muën giao vi c qu n l ch t th i cho mèt ÆËi t Óng Æ c bi t nµo. H muën trao ÆÊi nhi u h n nhªm bi t Æ Óc c c ÆËi t Óng kh c lµm g, nhªm x c Æfinh Æ Óc nhu c«u, tr nh hµnh ÆÈng r Ím rµ vµ th c hi n mèt së bi n ph p mìi. MÈt së x Æ c s phëi hóp li n ngµnh gi a c c Æ n vfi y t, thû y, HÈi n ng d n, HÈi phù n vµ c c HÓp t c x. Tuy nhi n, do thi u nh h Îng, t kinh ph vµ do ki m nhi u nhi m vù, c c ÆËi t Óng kh ng Æ m b o Æ Óc vai trfl linh hoπt còa tıng tê ch c nµy. Theo bè phàn nghi n c u vµ c n bè tÿnh, c c Æ n vfi k tr n ph i Æ Óc thµnh làp trong tıng huy n nhªm Æ m b o th c hi n c c ch nh s ch còa ch nh phò vµ t m hi u nh ng kh kh n còa ng Íi ch n nu i vµ còa tıng x. Nh vày, qu n l ch t th i ch n nu i lón lµ mèt v n Æ th ch (quy Æfinh, chÿ thfi) vµ tê ch c (x c Æfinh vai trfl còa c c ÆËi t Óng vµ s phëi hóp trong hµnh ÆÈng). Sˆ dùng ch t th i ch n nu i hóp l Sˆ dùng ch t th i ch n nu i mèt c ch hóp l lµ gi i ph p mµ c c ÆËi t Óng th Íng Æ càp Æ n. MÙc Æ ch nhªm t ng c Íng tàn dùng ph n cho c c hoπt ÆÈng s n xu t n ng nghi p kh c. Tuy nhi n, gi i ph p nµy Æang g p ph i r t nhi u kh kh n vµ Æ t ra mèt së v n Æ mìi. Tr Ìc h t, Æi u tra cho th y c c loπi ÆËi t Óng kh ng hi u nhau. Th c vày, ÆÈi ngú l nh Æπo cho rªng qu n l ch t th i kh ng hóp l lµ do ng Íi ch n nu i cfln thi u hi u bi t v c c nguy c. Ng Óc lπi, ng Íi d n vµ ng Íi ch n nu i lπi cho rªng ÆÈi ngú c n bè thi u n ng ÆÈng vµ s ng tπo do kh ng th c Æ Óc t nh h nh. MÈt chfi nu i lón n i: {C c nhµ b o c«n ph i Æ n tàn c c lµng x Æ mi u t Æi u ki n cuèc sëng còa chûng t i, Æ bi t Æ Óc môi h i x ng l n kh chfiu nh th nµo,...khi c n bè ch nh quy n næm Æ Óc t nh h nh, h sœ Æ a ra c c bi n ph p c i thi n}. Gi i ph p t phê bi n ÆËi vìi ng Íi s n xu t Tı l u, ch t th i ch n nu i Æ Æ Óc sˆ dùng cho trâng tr t vµ nu i c. M c dô Æi u nµy cho phäp gi i quy t Æ Óc mèt ph«n v n Æ nhi m nh ng ng Íi s n xu t g p ph i r t nhi u kh kh n. VÀn chuy n ph n ra ÆÂng lµ mèt c ng vi c v t v, tën thíi gian vµ nh n c ng. Hi n nay, kh ng mèt hè nµo Ò ph n theo ÆÛng ngh a, t c lµ tπo ra mèt s n ph»m kh, kh ng môi vµ khëi l Óng gi m nhi u so vìi ban Æ«u. Nh n chung, ng Íi ta th Íng vàn chuy n ph n bªng bªng xe Æπp gæn gi thâ Î hai b n. ßi u tra cho th y c c tê ch c cfln t phëi hóp vìi nhau. ßËi t Óng lµ ng Íi d n vµ ng Íi ch n nu i th Íng kh ng bi t ph i Æ n g p ai Æ Æ Óc t v n, Æ Óc cung c p th ng tin vµ tham kh o c c gi i ph p. M i ng Íi d n Æ u c t Îng cho v n Æ qu n l ch t th i nh ng H n n a, tr Ìc Æ y, ng Íi n ng d n c th i quen b n ph n chuâng cho lûa vµ hi n nay, di n t ch lûa chi m tìi 2/3 têng di n t ch canh t c. Tuy nhi n, ng Íi d n Æang d«n b trâng lûa Æ tàp trung vµo c c hoπt ÆÈng kinh t kh c Æem lπi thu nhàp cao h n (ch n nu i, trâng 62

9 V. Porphyre, Nguy n Qu C i (bi n tàp).hµ NÈi: ƒn ph»m còa PRISE, Th m canh ch n nu i lón-qu n l ch t th i vµ b o v m i tr Íng: nghi n c u Æ Óc th c hi n tπi tÿnh Th i B nh, mi n Bæc Vi t Nam. tr t kh c, hoπt ÆÈng phi n ng nghi p). Ng Íi trâng tr t th ch sˆ dùng ph n ho h c h n v vi c b n ph n ÆÏ v t v vµ kh ng qu Ææt. Do Æ, nh ng hè chuy n ch n nu i ho c chuy n c c hoπt ÆÈng s n xu t kh c th Íng ngıng b n ph n h u c cho lûa, Æ c bi t ÆËi vìi ruèng c vfi tr xa n i Î. Trong nu i trâng thu s n, kh ng ph i lûc nµo ch t th i ch n nu i cúng Æ Óc Æ nh gi cao. Ng Íi ta cho rªng ph n lón lµm nh h Îng tìi ch t l Óng c th ng ph»m vµ lµm l y nhi m c c loπi b nh. M t kh c, tÿnh Æang khuy n kh ch ng Íi nu i c t ng n ng su t ch n nu i. ßi u nµy khi n nhi u hè ngıng sˆ dùng ph n h u c thay v c c loπi th c n c ng nghi p. Tuy nhi n, bè phàn hµnh ch nh, c c ÆËi t Óng ch nh trfi vµ c n bè nghi n c u cho rªng sˆ dùng ch t th i mèt c ch hóp l vµ h thëng c th lµm hπn ch Æ Óc mèt ph«n c c v n Æ ch t th i ch n nu i g y ra. Ch nh s ch ph t tri n n ng nghi p u ti n ph t tri n ch n nu i lón nh ng mèt së l nh Æπo muën ch n nu i lón ph i k t hóp vìi trâng tr t vµ nu i trâng thu s n. M h nh s n xu t Æang Æ Óc khuy n kh ch nh t lµ h thëng k t hóp VAC (6) vìi mùc Æ ch hπn ch l Óng ch t th i d thıa. ßi u ki n Æ sˆ dùng ch t th i hóp l N u muën t ng l Óng ch t th i sˆ dùng cho trâng tr t vµ ao c b t ch p nh ng kh kh n còa ng Íi ch n nu i, c«n ph i c s khuy n kh ch mπnh mœ tı ph a c n bè ch nh quy n. ßËi vìi n ng nghi p, c c HÓp t c x Æang u ti n sˆ dùng ph n ho h c vµ trî thµnh trung t m mua b n ph n ho h c. Do Æ, Æi u nµy lµm n y sinh m u thu n v lói ch gi a vi c khuy n kh ch sˆ dùng ph n h u c vµ vi c b n ph n v c. T ng t nh vày, ch nh quy n tÿnh khuy n kh ch ng Íi nu i c sˆ dùng th c n c ng nghi p. Tuy nhi n, Æi u nµy kh ng lµm thay ÆÊi Æ Óc quan Æi m còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ sˆ dùng ch t th i ch n nu i lµm th c n cho c. H n n a, ngoµi vi c ng Íi d n kh ng quan t m tìi ph n h u c, ng Íi sˆ dùng cfln thi u ki n th c sˆ dùng ch t th i cho n ng nghi p. Th c vày, ng Íi ta b n ph n h u c chò y u d a tr n kinh nghi m tı l u. K t qu Æi u tra cho th y s Æa dπng trong tàp qu n b n ph n còa ng Íi n ng d n, nh t lµ li u l Óng ph n b n. ßËi vìi h thëng k t hóp (ch n nu i, ruèng, v Ín), ÆËi t Óng Æ Óc ph ng v n dô lµ ng Íi s n xu t hay lµ mèt ÆËi t Óng nµo Æ, Æ u kh ng th Æ a ra Æ Óc con së ch nh x c v l Óng ch t th i c«n thi t cho v Ín vµ cho ao. Do Æ, h kh ng th t nh së Æ«u lón c«n thi t phô hóp cho tıng ki u s n xu t vµ di n t ch m t ao. S thi u hi u bi t nµy g y ra mèt së hàu qu Æ ng ti c vµ g y kh kh n ÆËi vìi vi c sˆ dùng ch t th i cho c c hoπt ÆÈng s n xu t n ng nghi p. ChÛng t i xin Æ a ra v dù còa mèt hè ch n nu i k t hóp: hè nµy Æ ph t tri n quy m ch n nu i lón nh ng lπi kh ng bi t c n ÆËi di n t ch m t ao Æ c th ti u thù h t l Óng ch t th i lón t ng th m. V vày, hàu qu lµ ao còa hè Æ bfi phô d Ïng vµ kh ng th nu i c Æ Óc. CuËi công, gi i ph p sˆ dùng ch t th i ch n nu i cho n ng nghi p vµ ao c lµm n y sinh mèt së v n Æ mìi: (1) v n Æ th ch (chÿ thfi vµ s l a ch n gi a ch nh s ch th m canh ch n nu i vµ b o v m i tr Íng), (2) v n Æ ki n th c vµ nghi n c u: ki n th c v ch t l Óng ch t th i sˆ dùng cho n ng nghi p, ki n th c v qu n l c c luâng chu chuy n ch t h u c trong n ng hè (li u l Óng b n ph n hóp l, c n ÆËi quy m còa tıng thµnh ph«n s n xu t nhªm ph t huy gi trfi còa c c luâng chu chuy n ch t h u c trong h thëng s n xu t k t hóp). Trao ÆÊi ch t th i Theo c c ÆËi t Óng ph ng v n, s c ti u thù ch t th i trong n ng hè kh ng ÆÒ Æ c th sˆ dùng h t l Óng ch t th i mµ ch nh hè Æ th i ra. Th c vày, quy m ch n nu i ngµy cµng ph t tri n trong khu v c d n c vµ ng Íi d n kh ng cfln Æ t Æ mî rèng ao ho c v Ín. M t kh c, ch n nu i lón Æang c xu h Ìng chuy n m n ho vµ c c hè d«n l lµ mèt së thµnh ph«n s n xu t kh c. ßi u tra cho th y ng Íi d n gi m di n t ch v Ín Æ mî rèng chuâng nu i vµ Æ x y nhµ. Nh vày, di n t ch Æ t c kh n ng h p thù ch t th i bfi gi m Æi Æ ng k. MÈt së ng Íi Æ Óc ph ng v n cho rªng trao ÆÊi ch t th i c th lµ mèt gi i ph p. Tuy nhi n, th c hi n gi i ph p nµy sœ g p ph i mèt së kh kh n vµ Æ t ra nh ng th ch th c mìi: t c ÆÈng tı kh u vàn chuy n ph n; s phëi hóp trong trao ÆÊi ph n; s thıa nhàn ch t th i lµ mèt nguân tµi nguy n. Gi i ph p kh th c hi n: v n Æ vàn chuy n ph n Trao ÆÊi ph n g p kh kh n trong vàn chuy n vµ g y ra mèt së t c ÆÈng x u tìi ch t l Óng cuèc sëng. ß y kh ng ph i lµ mèt gi i ph p toµn di n v ng Íi ta chÿ c th vàn chuy n Æ Óc ph n kh ; ch a c tr Íng hóp nµo vàn chuy n ph n l ng vµ n Ìc rˆa chuâng. Do Æ, chûng t i xin Æ a ra v dù còa mèt chò tfich x : ng nµy Æ quy t Æfinh hπn ch vàn chuy n ch t th i trong x m nh Æ b o Æ m s trong sπch còa kh ng kh. Bi n ph p nµy c t c ÆÈng t ch c c Æ n ch t l Óng cuèc sëng còa ng Íi d n nh ng bfi c c ÆËi t Óng Òng hè trao ÆÊi ph n ph ph n. Theo h, trao ÆÊi ph n c th hπn ch c c nguy c nhi m n Ìc vµ c c nguy c nµy ph i Æ Óc u ti n tr Ìc ch t l Óng m i tr Íng sëng còa d n lµng. 63

10 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh Nh vày, gi i ph p nµy Æ t ra v n Æ xˆ l ch t th i (tr Ìc khi Æem trao ÆÊi) vµ th c hi n c c quy tæc vàn chuy n ph n. Thi u th ng tin vµ thi u s phëi hóp trao ÆÊi Khi ng Íi trâng tr t vµ ng Íi nu i c t m ph n, h bi t ph n c Î Æ u vµ lµm nh th nµo Æ l y Æ Óc ph n. Nh vày, s trao ÆÊi vµ thfi tr Íng ph n, m c dô cfln r t hπn ch, nh ng Æ tân tπi. Tuy nhi n, Æi u tra cho th y, Î mèt së x, ng Íi mua ph n vµ ng Íi b n ph n v n kh ng g p Æ Óc nhau. S xu t hi n còa mèt ng Íi Æi u phëi sœ lµm hoπt ÆÈng trao ÆÊi ch t th i di n ra d dµng h n. Ng Íi nµy sœ x c Æfinh nh ng hè thıa vµ nh ng hè thi u ch t h u c. Tr n quy m c p x, c c HÓp t c x Æ Æ m b o vai trfl lµ trung t m cung c p c c loπi ph n ho h c. V th, c c HÓp t c x hoµn toµn c th Æ ng vai trfl còa mèt ng Íi Æi u phëi ph n h u c. C c chò tfich x vµ HÈi n ng d n cúng c kh n ng th c hi n Æ Óc ch c n ng nµy v h r t hi u bi t v t nh h nh s n xu t còa c c n ng hè. Do Æ, h c th giûp ng Íi s n xu t vµ ng Íi ti u thù ph n g p nhau. Tuy nhi n, c n bè ch nh quy n vµ c c Æ n vfi c p x kh c th Æ m b o vai trfl Æi u phëi hoπt ÆÈng trao ÆÊi ph n tr n quy m c p huy n vµ tÿnh. V vày, trong tr Íng hóp nµy, c«n thµnh làp mèt ban li n ngµnh bao gâm c c ÆËi t Óng c p huy n (Phflng k hoπch n ng nghi p, Phflng m i tr Íng) vµ c c ÆËi t Óng c p x (HÓp t c x, chò tfich x ) Æ chÿ Æπo mπng l Ìi trao ÆÊi ch t th i tr n phπm vi rèng h n. Ngoµi h Ìng ph t tri n h thëng trao ÆÊi, th ng mπi ch t th i ch n nu i gi a c c hè thıa vµ thi u ph n, ng Íi d n cho rªng b n l Óng ph n thıa cho mèt c ng H nh 3: B Biogaz tπi mèt trang trπi lón. ty t nh n chuy n ch bi n ph n lón thµnh ph n Ò lµ r t kh quan. t Îng nµy c vœ r t Æ ng quan t m nh ng kh ng mèt ai xem xät c c h nh th c phëi hóp gi a ng Íi ch n nu i vµ c c c ng ty t nh n, cúng nh kh ng bi t ph i tê ch c h thëng thu gom ch t th i nh th nµo. Tuy nhi n, gi i ph p nµy Æ t ra v n Æ hi u bi t (ch t l Óng ph n nh th nµo Æ c th Æem xˆ l vµ b n, nghi n c u c ng ngh ) vµ v n Æ tê ch c, th ng tin (x c Æfinh hè thıa ph n, tê ch c vµ phëi hóp trao ÆÊi,...). Th c hi n c c k thuàt xˆ l vµ t ch tr ch t th i. Sˆ dùng ch t th i lµm ph n b n vµ lµm th c n cho c lµ r t tët. Tuy nhi n, vàn chuy n vµ trao ÆÊi ph n r t v t v vµ kh th c hi n. Do Æ, t t c c c ÆËi t Óng thëng nh t rªng x y d ng mèt h thëng xˆ l ch t th i lµ Æi u r t l t Îng. Nhi u ng Íi Æang h nh dung vµ chí ÆÓi mèt k thuàt di u k giëng nh {hèp Æen}, cho phäp l c toµn bè c c y u të nhi m còa ph n vµ chÿ th i ra n Ìc. MÈt së kh c muën s n ph»m sau khi xˆ l ph i gi i quy t Æ Óc nh ng mëi quan t m ch nh còa h, t c lµ, s n ph»m ph i b o Æ m kh ng môi h i vµ v sinh (loπi b h t c c m«m b nh, tr ng vµ u trông k sinh). MÈt së gi i ph p Æ ng l u lµ sˆ dùng CaCO3 trong hë ch a vµ cho c c s n ph»m khˆ môi vµo ph n. Nh ng tr Ìc h t, hi n nay, c n bè huy n vµ tÿnh Æang khuy n kh ch x y d ng b Biogaz v h thëng nµy kh ng chÿ c kh n ng xˆ l ch t th i mµ cfln tπo ra kh gaz phùc vù cho gia Æ nh. Ng Óc lπi, gi m nit kh ng Æ Óc coi lµ mèt ti u ch u ti n. ki n còa mèt c n bè thuèc SÎ m i tr Íng d Ìi Æ y Æπi di n cho quan Æi m còa c c Æ n vfi hµnh ch nh vµ ch nh trfi: {Nit, phëtpho, kali kh ng g y nguy hi m n n chûng t i ph i u ti n cho c c v n Æ kh c}. Kh kh n vµ hπn ch còa s ph t tri n h thëng xˆ l {Biogaz} Læp Æ t b Biogaz lµ mèt Æi u kh kh n ÆËi vìi ng Íi ch n nu i. Kh kh n th nh t lµ thi u Æ t: ng Íi ch n nu i trong khu v c lµng x Æ tàn dùng mèt c ch tëi Æa ph«n di n t ch Æ t Î Æ x y nhµ ho c x y d ng chuâng trπi. H n n a, mèt së hè Æang mî rèng s n xu t muën sˆ dùng vën Æ ph t tri n c c hoπt ÆÈng kinh t. H cho bi t, hi n tπi, h u ti n Æ«u t x y d ng chuâng nu i vµ nh t lµ mua giëng. Do Æ, h kh ng cfln kinh ph Æ læp Æ t h thëng xˆ l. ß y lµ kh kh n thi u kh n ng Æ«u t khi n ng Íi ch n nu i kh ng th trang bfi Biogaz Æ Óc. Chÿ duy nh t nh ng hè ch n nu i lìn c ÆÒ s c x y Biogaz. MÈt ng Íi d n n i: {C r t nhi u {cˆa} ti p càn vën Î ng n hµng. Do Æ, v n Æ vay ti n trî n n qu kh 64

11 V. Porphyre, Nguy n Qu C i (bi n tàp).hµ NÈi: ƒn ph»m còa PRISE, Th m canh ch n nu i lón-qu n l ch t th i vµ b o v m i tr Íng: nghi n c u Æ Óc th c hi n tπi tÿnh Th i B nh, mi n Bæc Vi t Nam. kh n n n chûng t i th ch vay ti n còa bπn bã vµ gia Æ nh h n. Tuy nhi n, hi n nay, ai cúng Æ«u t cho ch n nu i n n h kh ng cfln ti n cho chûng t i vay n a}. MÈt ng Íi kh c cho bi t : {S c khoœ còa t i vµ còa c c con t i Æang g p nguy hi m, t t nhi n, n u c th læp Æ t h thëng Biogaz, t i sœ lµm ngay nh ng hi n tπi ph i mî rèng ch n nu i Æ t ng thu nhàp cfln nh ng v n Æ kh c sœ xem sau}. M c dô, c c ph ng ti n sˆ dùng cfln hπn ch, c c tê ch c tuy n truy n lu n khuy n kh ch h thëng Biogaz, khi n n trî n n r t quen thuèc vìi ng Íi d n. Nhi u ng Íi ch n nu i muën x y Biogaz ngay khi c th. H n n a, b Biogaz c th do c c k thuàt vi n còa Phflng m i tr Íng huy n ho c do c c thµnh ph«n t do x y d ng. Tuy nhi n, Æi u tra cho th y h thëng nµy hoπt ÆÈng g p nhi u trùc tr c. MÈt x Æi u tra c 10 b Biogaz th chÿ c 3 b hoπt ÆÈng tët. Nguy n nh n do c c nh n vi n k thuàt thi u ki n th c (k ch cï còa b ch a kh ng hóp l, kh ng c van Æi u hoµ p su t, do Æ g y nê h thëng, b n t,...) ho c do ng Íi d n kh ng bi t sˆ dùng. V dù, mèt ng Íi lµm ngh gi t mê cho rªng c th tëng toµn bè ch t th i gi t mê vµo b ch a. TÊ ch c h thëng qu n l ch t th i: h thëng ch a ch t th i chung Ngoµi h thëng xˆ l, ng Íi d n muën læp Æ t th m h thëng t ch tr ch t th i. Nh ng theo ph«n lìn ÆËi t Óng ph ng v n, vàt li u x y h thëng th Íng Ææt vµ ph i m t nhi u di n t ch. Do Æ, nhi u ng Íi mong muën th c hi n mèt h thëng ch a ph n chung. Kh ng ph i lûc nµo ng Íi d n cúng sˆ dùng ch t th i ræn cho trâng tr t. Vµo thíi Æi m kh ng c«n ph n, ng Íi d n ÆÊ ph n vµo hë ch a chung nµy. Tuy nhi n, hë ch a ph n chung sœ g y ra mèt v n Æ mìi: khi ph n Æ trî thµnh tµi s n chung, ng Íi ta só ph n sœ kh ng Æ Óc ph n chia mèt c ch hóp l gi a nh ng ng Íi s n xu t. M t kh c, ng Íi d n Æang g p kh kh n ÆËi vìi qu n l ch t th i l ng: qu n ng, kh vàn chuy n, qu nhi u Æ c th t ch tr. X y d ng mèt h thëng m ng m ng chung cho phäp hπn ch vi c th i ph n tr c ti p ra ngoµi m i tr Íng. H thëng m ng m ng nµy sœ d n ch t th i ra kh i khu v c d n c vµ ÆÊ vµo mèt ao lìn ho c s ng quanh lµng. Ng Óc lπi, c c c n bè nghi n c u cho rªng sˆ dùng nguân ph n nµy cho trâng tr t v n tët h n so vìi ki n th i ph n ra c c dflng ch y. Nh vày, gi i ph p xˆ l vµ t ch tr ch t th i Æ t ra ba th ch th c: v n Æ nghi n c u (nghi n c u k thuàt nhªm t m ra ph ng ph p k thuàt ti n ti n vµ phô hóp), v n Æ th ng tin vµ tàp hu n (tuy n truy n th ng tin nhªm qu n l tët h n c c h thëng xˆ l ch t th i nh t lµ Biogaz) vµ v n Æ tê ch c (nhªm qu n l tàp th vi c t ch tr vµ xˆ l ch t th i). TÀp hu n cho ng Íi d n Theo ki n còa ng Íi d n, kh kh n trong qu n l ch t th i lµ do thi u hi u bi t. C n bè ch nh quy n cho rªng n u ng Íi s n xu t bi t Æ Óc c c nguy c vµ hàu qu tı c c hoπt ÆÈng s n xu t còa m nh th h sœ qu n l ch t th i tët h n. V ph«n ng Íi s n xu t, h y u c«u Æ Óc tàp hu n Æ gi m thi u hàu qu s n xu t tìi m i tr Íng. ßËi vìi c c nh n vi n k thuàt, h muën c th m nhi u th ng tin Æ Æ a ra nh ng líi khuy n bê ch cho ng Íi d n. MÈt c n bè Phflng khuy n n ng huy n n i: {ChÛng t i kh ng th t v n cho ng Íi d n v vi c b n ph n h u c cho lûa, bîi v, chûng r i kh ng c th ng tin v nhu c«u còa c y trâng vµ ch t l Óng ph n chuâng}. ß i khi, th ng tin do c c phflng, ban cung c p r t ch nh x c vµ c th Æ ng cày. Nh ng mèt së d li u kh ng cfln hóp l n a v Æ Óc l y tı c c cuën s ch Æ r t cú ho c tı th c ti n thëng k tr n c c x. MÈt chò tfich x cho bi t: {ChÛng t i h i ng Íi n ng d n l Óng ph n chuâng h sˆ dùng râi làp ra con së trung b nh. Tı Æ, chûng t i Æ a ra c c khuy n c o}. MÈt së ÆËi t Óng lµ ng Íi n ng d n vµ c n bè Æfia ph ng cho rªng hi n nay cfln thi u m ng Ƶo tπo v c ch læp Æ t h thëng xˆ l ch t th i. Tr n quy m c p x, ng Íi s n xu t Æ Æ Óc tàp hu n. Nh n chung, c c Æ n vfi y t chfiu tr ch nhi m tàp hu n c c chi n dfich v sinh, trong Æ, Æ càp Æ n t c ÆÈng còa ch t th i ch n nu i. HÈi n ng d n, HÈi phù n vµ c c HÓp t c x míi k thuàt vi n tı Phflng khuy n n ng, m i tr Íng ho c n ng nghi p còa huy n vµ tÿnh. Ti p Æ, ng Íi ta b o ng Íi ch n nu i Æ n h p qua Ƶi ph t thanh còa x ho c nhí vfi tr Îng th n. ßËi vìi Æa së tr Íng hóp, chÿ c ng Íi ch n nu i lìn mìi Æ Óc míi Æ n. V vày, tr Îng th n sœ lµ ng Íi c vai trfl chuy n t i th ng tin tı cuèc h p Æ n ng Íi ch n nu i nh. Tuy nhi n, nhi u ng Íi phµn nµn kh ng næm Æ Óc th ng tin. Nh n vi n k thuàt Biogaz Æ Óc Ƶo tπo qua ti p xûc vìi nh ng ng Íi x y d ng Biogaz Æ c nhi u kinh nghi m. Huy n VÚ Th d ki n qu n l hoπt ÆÈng x y d ng Biogaz, Æ c bi t c m nh ng thµnh ph«n t do vµ giao cho Phflng m i tr Íng huy n ÆÈc quy n x y d ng h thëng xˆ l Biogaz nhªm tr nh hi n t Óng Biogaz Æ Óc læp Æ t bîi nh ng ng Íi kh ng c kh n ng. Di díi ch n nu i ra vông chuy n ch n nu i ngoµi lµng x Trong khu n khê ch nh s ch ph t tri n ch n nu i, tÿnh k hoπch làp vông chuy n ch n nu i. Nh vày, mái x ph i tr ch ra 10% qu Æ t. ß t Æ Óc l a ch n quy hoπch vông chuy n ch n nu i ph i bao gâm 3 ti u chu»n: i) g«n c c trùc Æ Íng (Æ m b o Æi lπi d dµng ÆËi vìi thû 65

12 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh y vi n vµ hoπt ÆÈng thu gom lón), ii) g«n nguân n Ìc (s ng), iii) ch t l Óng Æ t th p (v di n t ch nµy chò y u dµnh cho ch n nu i). MÙc Æ ch së mèt còa vông nµy lµ th m canh vµ ph t tri n ch n nu i lón quy m lìn. Ngoµi ra, c n bè ch nh quy n cfln muën t ng kh n ng qu n l ch t th i ch n nu i bªng c ch làp ra h thëng xˆ l chung Î Æ y: {TÀp trung Æ qu n l tët h n} (theo Tr Îng ban ch n nu i tÿnh). M t kh c, c n bè qu n l cho bi t ng Íi ch n nu i Æ n Æ y buèc ph i th c hi n m h nh k t hóp VAC Æ c th tàn dùng Æ Óc ch t th i. Di díi ch n nu i cho phäp hπn ch môi h i vµ gi v sinh lµng x h n. Tuy nhi n, hi n nay, ch a nhi u x tri n khai thµnh c ng Æ n nµy. Th c hi n d n di díi ch n nu i Æ t ra r t nhi u v n Æ. Th c vày, ng Íi d n g p ph i kh ng t nh ng kh kh n. Tr Ìc h t, do vông di díi xa n i Î, ng Íi ch n nu i só kh ng th theo d i tët Ƶn vàt nu i. R t hi m g p tr Íng hóp hè muën di díi Æ n vông chuy n ch n nu i kh ng nu i lón tr Ìc Æ y. Th ng th Íng, hè chuy n Æ n Æ y th Íng lµ hè ch n nu i quy m lìn vµ Æ c c sî ch n nu i râi. Do Æ, di díi Æ n vông mìi buèc nh ng hè nµy ph i Æ«u t lπi cho chuâng trπi. ßi u nµy t ng ÆËi kh th c hi n trong bëi c nh gi thfit lón Æang bi n ÆÈng mπnh hi n nay. V n Æ cuëi công lµ Æ t sˆ dùng. Th c vày, m c dô c c x Æ u Æ x c Æfinh r chu vi vông chuy n ch n nu i nh ng Æ t Æ v n thuèc quy n sî h u còa ng Íi d n. V vày, Æ c Æ t s n xu t, ng Íi ch n nu i buèc ph i th ng l Óng vìi chò Æ t Æ dân Æi n ÆÊi thˆa. S trao ÆÊi nµy sœ Æ c bi t kh th c hi n n u kh ng c s can thi p còa c c tê ch c tr ng tµi. H«u h t ng Íi d n muën chuy n Æ n khu ch n nu i Æ u g p ph i kh kh n khi trao ÆÊi Æ t: chò Æ t tı chëi, c c Æi u ki n y u c«u kh ng ch p nhàn Æ Óc, mèt ruèng c nhi u chò khi n vi c th ng l Óng kh kh n h n. M c dô g p ph i r t nhi u kh kh n, c n bè ch nh quy n d ki n th c thi ph p ch nhªm buèc t t c ng Íi ch n nu i, n u muën mî rèng quy m s n xu t ph i chuy n Æ n vông chuy n ch n nu i. M t kh c, nghfi quy t Hµ NÈi th ng n m n m 2005 Æ nghfi t ng nh h Îng còa HÈi n ng d n Æ tπo Æi u ki n thuàn lói cho vi c trao ÆÊi Æ t n u Æi u Æ c s t c ÆÈng t ch c c Æ n b o v m i tr Íng. Tuy nhi n, c n bè x v n ch a bi t lµm th nµo Æ qu n l c c cuèc xung ÆÈt Æ t Æai. H cúng kh ng bi t n n tπo Æi u ki n cho di díi ch n nu i hay trâng lûa. Nhi u ng Íi y u c«u ph i c v n b n r rµng tı ph a tÿnh v nh ng u ti n ph t tri n n ng th n. C nh vày, gi i quy t v n Æ Æ t Æai sœ trî n n d dµng h n. Tuy nhi n, gi i ph p nµy Æang g p ph i mèt së kh kh n v tê ch c (x c Æfinh r vai trfl còa tıng ÆËi t Óng, Æ m nhi m vai trfl gi i hoµ, tr ng tµi). Qu n l ch n nu i vµ nh ng t c ÆÈng còa n tìi m i tr Íng Ph«n lìn ng Íi d n cho rªng qu n l ch n nu i c th Æ nh gi vµ hπn ch Æ Óc c c t c ÆÈng ti u c c còa ch n nu i tìi m i tr Íng. Ng Íi d n quan t m nhi u h n tìi v sinh lµng x vµ nguân n Ìc; s c khoœ vµ nguy hπi kh u gi c. ßi u nµy quy t Æfinh nh ng ti u chu»n trong vi c qu n l ch n nu i d Ìi con mæt còa ng Íi d n. Gi i ph p nµy Æ t ra mèt së kh kh n vµ th ch th c. X c Æfinh vai trfl qu n l còa c c ÆËi t Óng Hi n tπi, kh ng ai ki m tr ch nhi m qu n l hè ch n nu i v thíi gian lµm vi c vµ thu nhàp ch a Æ Óc x c Æfinh. HÈi n ng d n c th Æ m b o vai trfl qu n l xung ÆÈt, Æ c bi t xung ÆÈt do hè nµy lµm rëi loπn hoπt ÆÈng kinh t còa hè kh c. Tuy nhi n, t t c nh ng hè ch n nu i nh Æ Óc ph ng v n Æ u khºng Æfinh: chÿ hè ch n nu i lìn c quy n ph t bi u tr Ìc c c HÈi. MÈt së ÆËi t Óng Æ Óc coi lµ r t ch nh Æ ng Æ th c hi n vai trfl qu n l ch n nu i. C c chò tfich x vµ thû y vi n hi u r t nh h nh ch n nu i do h th Íng xuy n Æ n th m c c hè s n xu t. Do Æ, h hoµn toµn c th tuy n truy n c c khuy n c o, chÿ d n tìi ng Íi ch n nu i. C c thû y vi n c kh n ng v k thuàt, cfln c c chò tfich x c th»m quy n Æ gi i quy t xung ÆÈt gi a ng Íi d n vµ ng Íi ch n nu i. X c Æfinh quy tæc qu n l : y u të ÆÈng c, khi u nπi còa ng Íi d n ß bæt Æ«u vi c qu n l, c n bè ch nh trfi muën ÆËi t Óng Æang chfiu nh ng nh h Îng x u còa ch t th i tr nh Æ n khi u nπi. BÎi lœ, n u kh ng c ng Íi khi u nπi, h sœ kh ng th qu n l vµ gi i quy t v n Æ. Tuy nhi n, Æi u tra cho th y ng Íi d n th Íng tı chëi khi u nπi, phµn nµn. MÈt n ng d n huy n VÚ Th n i: {M c dô chûng t i lo læng cho s c khoœ còa m nh nh ng sœ kh ng mèt ai Æi khi u nπi. Nh ng ng Íi ch n nu i xung quanh Æ y lµ bπn bã, lµ anh em h, anh em ruèt thfit. ßi u quan tr ng nh t v n lµ duy tr mëi quan h tët Æãp gi a chûng t i}. Do Æ, s can thi p còa tr ng tµi lµ Æi u kh ng kh quan n a. C c c n bè vµ c c Æ n vfi c p x trî n n qu lìn ÆËi vìi ng Íi d n. MÈt ng Íi bu n b n huy n VÚ Th n i: {ô Æfia vfi còa t i, t i c th lµm g? ßi g p ng chò tfich x? T i kh ng c quy n lµm Æi u Æ. ng y lµ ng Íi qu quan tr ng}. Ti u ch qu n l, quy Æfinh c«n thi t ß qu n l ch n nu i, c«n x c Æfinh c c ti u ch qu n l. Ng Íi Æ Óc ph ng v n muën x th c thi c c quy Æfinh 66

13 V. Porphyre, Nguy n Qu C i (bi n tàp).hµ NÈi: ƒn ph»m còa PRISE, Th m canh ch n nu i lón-qu n l ch t th i vµ b o v m i tr Íng: nghi n c u Æ Óc th c hi n tπi tÿnh Th i B nh, mi n Bæc Vi t Nam. vµ tÿnh Æ a vµo c c ph p ch. L a ch n quy Æfinh phù thuèc vµo ki n còa ng Íi d n. C c v n Æ ch nh c«n ph i gi i quy t lµ môi h i, v sinh lµng x vµ s c khoœ. Tr Ìc h t, c c chò tfich x g p ph«n b o v m i tr Íng (v sinh lµng x, c m th i ph n tr c ti p xuëng s ng,...) vµ qu n l ch n nu i (qu n ch t th i, h thëng hπn ch môi h i). MÈt së x Æ Æ a ra c c quy Æfinh nh ng Æi u tra cho th y ng Íi ch n nu i kh ng t n tr ng c c quy Æfinh nµy. C c ph p ch Î c p cao h n c h Ìng rèng h n. Hi n tπi, c c ph p ch nµy Æang c mùc Æ ch qu n l s ph t tri n còa ch n nu i: hè ch n nu i nµo muën t ng quy m Ƶn sœ ph i x y h thëng xˆ l Biogaz vµ (ho c) ph i di díi Æ n vông chuy n ch n nu i. Ch t th i vµ ch t l Óng v sinh thfit: nh h Îng tìi thfi tr Íng? Ti u chu»n së mèt còa ng Íi ti u dông Vi t Nam ÆËi vìi thfit lón lµ ÆÈ m m vµ tÿ l mï. Theo h, th c n vàt nu i lµ nh n të duy nh t c th lµm thay ÆÊi ch t l Óng thfit. H t, thàm ch kh ng quan t m tìi v n Æ v sinh s n ph»m. Ng Íi thµnh thfi cho rªng v sinh ch n nu i cúng lµ mèt nguy n nh n lµm nh h Îng Æ n ch t l Óng thfit lón nh ng Æi u nµy cfln r t mí nhπt. Ng Íi ti u dông Æ bæt Æ«u quan t m Æ n ch t l Óng th c ph»m v h só nh ng t c ÆÈng tr c ti p còa mèt së th i quen ch n nu i tìi ch t l Óng thfit (l y nhi m thuëc trı s u, h c-m n ho c thuëc kh ng sinh). Tuy nhi n, h ch a Æ Æ n nh h Îng còa c c th i quen nµy tìi m i tr Íng do h c nhi u mëi quan t m kh c c p thi t h n. Do Æ, thfi tr Íng ch a g y nh h Îng tìi qu n l ch t th i ch n nu i. Qu n l ch n nu i lµ mèt gi i ph p cuëi công nh ng n cúng Æ t ra nh ng th ch th c mìi - v n Æ th ch (quy Æfinh li u l Óng ch t th i sˆ dùng tëi Æa, th Îng phπt). CuËi công, ng Íi d n Æ h nh dung ra mèt së gi i ph p t nhi u Æ Æ Óc p dùng hi n nay. C c ph n t ch cho th y nh ng gi i ph p nµy Æ t ra th ch th c mìi ÆËi vìi vi c qu n l ch t th i lón: v n Æ th ch vµ tê ch c, v n Æ qu n l, tuy n truy n th ng tin vµ Ƶo Æπo. Ph n t ch th ch vµ c c h Ìng thay ÆÊi Trong c c ph«n tr n, chûng t i Æ x c Æfinh nh ng ÆËi t Óng li n quan Æ n v n Æ {qu n l ch t th i ch n nu i tπi tÿnh Th i B nh}. Ph n t ch cho th y ng Íi d n Æ ph t hi n ra r t nhi u th ch th c, kh kh n ÆËi vìi ch t th i c«n ph i Æ Óc gi i quy t. Ph«n nµy c mùc Æ ch ph n t ch mëi quan h gi a c c ÆËi t Óng nhªm x c Æfinh mèt s thay ÆÊi phô hóp. Phäp ph n t ch th ch trî n n s u h n vµ hoµn chÿnh h n khi k t hóp vìi ch ng tr nh ph n t ch th ng tin vµ bi u di n h thëng bªng ph ng ph p PACT. Nh vày, ph n t ch kh ng chÿ phäp chÿ r nh ng {nèi hµm}æ Óc u ti n trong h thëng {qu n l ch t th i ch n nu i tπi Th i B nh} mµ cfln x c Æfinh nh ng khu v c thëng nh t gi a c c ÆËi t Óng vµ t m ra nh ng ÆËi t Óng chò chët c kh n ng kh i mµo thay ÆÊi. C c ÆËi t Óng vµ {nèi hµm} còa h thëng Qua Æi u tra, chûng t i Æ sˆ dùng 20 loπi ÆËi t Óng trong ph n t ch th ch v h thëng {qu n l ch t th i lón} bªng ph ng ph p PACT (B ng 1). B ng 1: Loπi ÆËi t Óng sˆ dùng trong ph n t ch th ch vìi ph ng ph p PACT ßËi t Óng SÎ n ng nghi p tÿnh Phflng n ng nghi p huy n HÓp t c x n ng nghi p x SÎ m i tr Íng tÿnh Phflng m i tr Íng huy n Phflng khuy n n ng huy n Trπm t x ThÛ y vi n C n bè ch nh trfi (tÿnh vµ huy n) ChÒ tfich x M Prov_agr_d Dist_agr_d Coop_xa Prov_env_d Dist_env_d Dist_ext_d Med_ser_xa Veterinary Pol_off Lead_xa ßËi t Óng Trung t m nghi n c u : CIRAD (E3P), GRET, NIAH, VASI HÈi n ng d n HÈi phù n Ng Íi d n n ng th n kh ng nu i lón HÈ ch n nu i lìn (s n xu t k t hóp, xa n i Î) c b Biogaz ngoµi lµng x HÈ ch n nu i trung b nh/æang ph t tri n vµ hè ch n nu i lìn trong lµng x HÈ ch n nu i trung b nh/ Æang ph t tri n ngoµi lµng x HÈ ch n nu i nh HÈ nu i c HÈ trâng tr t M Recherche As_pay_xa As_fem_xa Habitants Elev_big Elev_moy1 Elev_moy2 Elev_pti Pisciculteur Agriculteur 67

14 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh M t kh c, ph n t ch Æi u tra Æ cho phäp chÿ r nh ng v n Æ qu n l ch t th i mµ ng Íi d n Æ ph t hi n ra. 22 {nèi hµm} Æ Æ Óc x c Æfinh ÆËi vìi h thëng nghi n c u. ß y lµ nh ng nèi hµm ng Íi d n ng Íi d n mong muën chûng Æ Óc c i thi n: {v sinh lµng x } (Propr_vil), {v sinh nguân n Ìc b m t} (Propr_eau), {v sinh kh ng kh } (v dù gi m thi u môi h i,...). B ng 2: Th ch th c vµ {nèi hµm} Æ Óc sˆ dùng cho ph n t ch th ch bªng ph ng ph p PACT Th ch th c Ch t l Óng cuèc sëng S c khoœ Xung ÆÈt Æfia ph ng Kinh t Xˆ l ch t th i d thıa Ph t huy gi trfi kinh t Th ch TÊ ch c Qu n l ch n nu i Ki n th c Tuy n truy n th ng tin NÈi hµm - v n Æ v sinh lµng x - v n Æ v sinh nguân n Ìc b m t - v n Æ ch t l Óng kh ng kh (gi m môi h i) - v n Æ s c khoœ cèng ÆÂng - v n Æ s c khoœ vàt nu i - v n Æ ch t l Óng n Ìc - v n Æ qu n l xung ÆÈt gi a c c hè l n càn (duy tr hoµ b nh x hèi) - v n Æ ph t tri n n ng n ng nghi p Æfia ph ng sao cho qu n l ch t th i kh ng k m h m s n xu t trong tÿnh - v n Æ xu t kh»u/h nh nh còa tÿnh - v n Æ xˆ l ch t th i d thıa vìi chi ph hóp l nh t (nh n c ng, thíi gian) - v n Æ ph t huy gi trfi kinh t còa ch t th i qua b n ph n tr c ti p - v n Æ quy Æfinh Î c p x - v n Æ ph p ch - v n Æ chÿ thfi nhªm Æ a ra khu n khê cho v n Æ qu n l ch t th i vµ Òng hè c c s ng ki n còa ng Íi d n Æfia ph ng - v n Æ x c Æfinh vai trfl còa c c ÆËi t Óng, s phëi hóp trong hµnh ÆÈng - v n Æ qu n l ch n nu i (ki m tra c ch qu n l hè ch n nu i, Æ nh gi c c nh h Îng, th Îng, phπt) - v n Æ ki n th c v ch t l Óng ph n - v n Æ ki n th c v th c trπng t nh h nh ÆËi vìi nhi m trong tÿnh - v n Æ hi u bi t v ch t th i trong n ng hè - v n Æ nghi n c u c ng ngh (t ch tr vµ xˆ l ) - v n Æ tuy n truy n t c ÆÈng còa ch t th i - v n Æ tuy n truy n n i chung M së Prop_vil Prop_eau Air Sante_hum Sante_ani Potabilite Conflit Dev_agri Exportation Elimination Val_$ Regul_local Legislation Directives Organizat Controle Conn_intra Conn_situ Mgt_œploit Rech_tech Sensi_imp Vulga T nh h nh ph c tπp Y u c«u c i thi n h thëng còa c c ÆËi t Óng Theo ng Íi d n, c r t nhi u v n Æ xung quanh vi c qu n l ch n nu i lón. Tuy nhi n, kh ng ph i t t c c c nèi hµm Æ u c t«m quan tr ng nh nhau. Th c vày, ng Íi d n c quan Æi m tr i ng Óc nhau v nh h Îng còa ch t th i vµ qu n l ch t th i. Quan Æi m nµy c t c ÆÈng Æ n hµnh ÆÈng mµ nh m ÆËi t Óng nµy muën nh m ÆËi t Óng kh c th c hi n. Nh vày, y u c«u còa c c ÆËi t Óng v h thëng {nèi hµm} (thi n ch Æ Óc th y mèt nèi hµm nµo Æ Æ Óc c i thi n) cho phäp chÿ r t«m quan tr ng còa c c {nèi hµm} (H nh 2). Ph n t ch cho th y mëi quan t m ch nh vµ c c y u c«u së mèt còa ng Íi d n lµ s c khoœ con ng Íi vµ ch t l Óng cuèc sëng (v sinh lµng x, v sinh nguân n Ìc b m t, v sinh kh ng kh ). Ph n t ch cúng cho th y, nh ng Æi u lûc Æ«u t Îng chıng kh ng Æ ng quan t m nh s c ng thºng gi a nh ng ng Íi d n, lπi lµ nèi hµm quan tr ng. Ngoµi ra, ng Íi d n r t quan t m Æ n kh u tuy n truy n. H cho rªng qu n l ch t th i lµ mèt v n Æ k thuàt. ߪng sau y u c«u c i thi n nµy, ng Íi d n tin t Îng vµo mèt {k thuàt di u k } c th cho phäp gi i quy t toµn bè v n Æ ch t th i. 68

15 V. Porphyre, Nguy n Qu C i (bi n tàp).hµ NÈi: ƒn ph»m còa PRISE, Th m canh ch n nu i lón-qu n l ch t th i vµ b o v m i tr Íng: nghi n c u Æ Óc th c hi n tπi tÿnh Th i B nh, mi n Bæc Vi t Nam. H nh 2: T«m quan tr ng còa c c nèi hµm theo ki n còa ng Íi d n CuËi công, c c ÆËi t Óng c y u c«u lìn ÆËi vìi vi c x c Æfinh c c chÿ thfi r rµng v qu n l ch t th i ch n nu i. MÈt së {nèi hµm} c têng y u c«u th p do hai nguy n nh n. Th nh t, Æ y lµ nh ng nèi hµm kh ng Æ Óc u ti n c i thi n bªng c c nèi hµm kh c; v dù, nèi hµm {ch t l Óng n Ìc} vµ xa h n n a lµ nèi hµm c c th i quen hi n nay nh ph t huy gi trfi kinh t còa ch t th i. Th hai, Æ y lµ nh ng nèi hµm mµ tıng nh m ÆËi t Óng c ki n r t kh c nhau v chûng. Nh vày, th ng tin v qu n l n ng hè vµ v ch t l Óng ch t th i (lµm ph n b n ho c lµm th c n cho c ) lµ nh ng nèi hµm mµ chÿ c c ÆËi t Óng s n xu t n ng nghi p vµ nghi n c u quan t m. CuËi công, y u c«u c i thi n qu n l ch t th i mµ kh ng g y nh h Îng x u tìi xu t kh»u thfit lón lµ r t th p vµ chÿ c c c n bè ch nh quy n tÿnh vµ hè ch n nu i lìn quan t m. Nh vày, loπi nèi hµm c y u c«u th p ho c kh ng c s thëng nh t gi a c c ÆËi t Óng khi n vi c c i thi n nèi hµm trî n n kh kh n h n. M c ÆÈ quan t m vµ m c ÆÈ Æ p ng kh c nhau còa c c ÆËi t Óng Ph n t ch Æ p ng vµ y u c«u c i thi n h thëng còa mái ÆËi t Óng cho th y c c chò tfich x, ng Íi ch n nu i quy m trung b nh, quy m lìn, c c c n bè ch nh trfi, c c Phflng n ng nghi p vµ c c HÓp t c x (B ng 3) lµ nh ng ÆËi t Óng c li n quan nh t Æ n v n Æ (Æ p ng vµ y u c«u mπnh). Tuy nhi n, Æ p ng nhªm c i thi n t nh h nh hi n nay còa h r t hπn ch, trı c c ÆËi t Óng tr c ti p nh ng Íi ch n nu i. ßi u nµy khºng Æfinh thi n ch hµnh ÆÈng nhªm c i thi n h thëng còa loπi ÆËi t Óng nµy. Do Æ, nh ng ÆËi t Óng nµy r t quan tr ng trong kh u hµnh ÆÈng cúng nh trong ph n t ch s u h n. B ng 3: M c ÆÈ li n quan còa tıng ÆËi t Óng (total concern of the stakeholders) ßËi t Óng Pol_off Prov_ agr_ d Lead_xa Veterinary Coop_xa Research Wom_uni_xa Dist_ agr_ d Med_ser_xa Prov_env_d Y u c«u ß p ng ßËi t Óng Dist_env_d Med_farm1 Big_farm Farm_uni_xa Med_farm2 Inhabitants Fish_farmer Sma_farm Dist_ext_d Crop_farmer Y u c«u ß p ng

16 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh H Ìng c i thi n h thëng c th ßËi t Óng sωn sµng vµ ch nh Æ ng hµnh ÆÈng nhi u h n (willing, acknowledge and legitime) M c dô qu n l ch t th i lµ mèt v n Æ cfln mìi vµ ng Íi d n th Íng kh ng c t Îng hµnh ÆÈng ch nh x c Æ c i thi n t nh h nh nh ng Æi u tra Æ cho phäp x c Æfinh Æ Óc {nhi u l nh v c hµnh ÆÈng} c th gi i quy t Æ Óc mái v n Æ Æ t ra vµ c i thi n c c nèi hµm. C c l nh v c hµnh ÆÈng Æ Óc chia thµnh 7 nh m. MÁi nh m c kh n ng c i thi n mèt trong së c c {nèi hµm}: 1. C i thi n k thuàt xˆ l vµ t ch tr ch t th i; ng Íi d n cho rªng lµm tët h n c ng t c qu n l ch t th i Æ Óc gi i quy t bªng c c gi i ph p k thuàt Î quy m n ng hè: x y d ng h thëng t ch tr, Æ a vµo c c gi i ph p k thuàt mìi, Æ n gi n cho phäp hπn ch môi h i, p dùng k thuàt mìi nhªm {v sinh} ch t th i vµ lµm cho ch t th i c th vàn chuy n Æ Óc (gi m th t ch, khëi l Óng, môi h i), x y d ng h thëng k nh m ng nhªm qu n l ch t th i l ng. Nh n chung, gi i ph p k thuàt Æ Óc xem xät nhi u nh t lµ h thëng xˆ l biogaz. 2. Th c hi n tët h n c ng t c qu n l c c thµnh ph«n ch n nu i; theo ng Íi d n, mèt c ch c i thi n (vµ gi i quy t nh ng th ch th c Æ Æ t ra, Æ c bi t lµ v n Æ v sinh lµng x vµ s c khoœ vàt nu i) qu n l ch t th i kh c lµ p dùng nh ng th i quen tët Î quy m n ng hè: kh ng th vàt nu i t do trong x, kh ng Æ ch t th i ch n nu i v ng v i ra ngoµi khu v c ch n nu i, v sinh vông chuy n ch n nu i. 3. C i thi n qu n l n ng hè; nh m hµnh ÆÈng nµy bao gâm v n Æ sˆ dùng ch t th i hóp l cho trâng tr t vµ thu s n, th c hi n c c h thëng n ng nghi p k t hóp mèt c ch c n ÆËi, sˆ dùng ph n chuâng cho toµn bè c c ruèng nhªm tr nh hi n t Óng b o hoµ do tàp trung b n ph n cho ruèng Î g«n mµ kh ng b n cho ruèng Î xa. Ngoµi ra, Æ gi i quy t v n Æ s c khoœ con ng Íi, nh m hµnh ÆÈng nµy cfln c th m gi i ph p sˆ dùng c c dùng cù b o v khi ti p xûc tr c ti p vìi ch t th i. 4. C i thi n qu n l m i tr Íng; chò y u tàp trung vµo c i thi n ch t l Óng cuèc sëng vµ v sinh lµng x, l nh v c hµnh ÆÈng nµy bao gâm nh ng hµnh ÆÈng sau: v sinh t t c c c khu v c trong x (k nh m ng, Æ Íng x ), vàn chuy n {sπch} ch t th i trong x Æ tàn dùng cho trâng tr t vµ ao c, kh ng Æ ph n tho t ra c c dflng ch y (ao, s ng), kh ng th i n Ìc ao c bıa b i khi thay n Ìc ao. 5. Gi i ph p {kh ng gian}; làp vông chuy n ch n nu i ngoµi khu v c lµng x nhªm tàp trung c c hè ch n nu i, gi m thi u c c nguy hπi vµ qu n l ch t th i ch n nu i tët h n, theo nguy n tæc {tàp trung Æ qu n l tët h n}. 6. Gi i ph p tê ch c vµ th ch ; bao gâm nh ng hµnh ÆÈng sau: 1) X c Æfinh vµ p dùng c c quy ch vµ ph p ch nhªm Æi u chÿnh c c th i quen còa ng Íi ch n nu i vµ ng Íi sˆ dùng ch t th i. 2) TÊ ch c trao ÆÊi ph n (cho, b n) gi a ng Íi s n xu t vµ ng Íi ti u thù. 3) TÊ ch c thu gom ch t th i. 4) Th c hi n c c gi i ph p qu n l ch t th i tàp th. 5) LÀp c c nh m li n ngµnh thëng nh t vµ phëi hóp Î quy m c p x ho c c p huy n. 6) X c Æfinh vai trfl còa mái ÆËi t Óng, Æ c bi t vai trfl tr ng tµi hay ng Íi hoµ gi i c c xung ÆÈt. 7) L a ch n h Ìng ph t tri n n ng th n vµ th m canh nhªm qu n l v n Æ Æ t Æai. 8) X c Æfinh vµ th c hi n h thëng c p vën (cho vay, tró c p) nhªm tπo Æi u ki n cho ng Íi d n p dùng c c gi i ph p k thuàt (xˆ l ) ho c kh ng gian (di díi ch n nu i). 7. Tuy n truy n vµ l nh hèi ki n th c; l nh v c nµy bao gâm nh ng hµnh ÆÈng sau: t ng c Íng th ng tin cho ng Íi d n v k thuàt, t c ÆÈng còa ch t th i vµ c c ph ng ti n xˆ l ch t th i, th c hi n c c kho tàp hu n cho ng Íi ch n nu i, Ƶo tπo c c k thuàt vi n, sˆ dùng ph ng ti n c«n thi t cho c c lìp tàp hu n, ph t tri n ki n th c mìi v k thuàt xˆ l vµ qu n l (næm Æ Óc nhu c«u ph n cho trâng tr t vµ l Óng ph n b n hi n c,...). D a theo Æi u tra, ÆËi vìi mái loπi ÆËi t Óng còa h thëng, chûng t i Æ x c Æfinh Æ Óc i) {kh n ng hµnh ÆÈng hi n thíi} (nh ng g ÆËi t Óng Æang th c hi n hi n nay trong c c l nh v c hµnh ÆÈng tr n), ii) {kh n ng hµnh ÆÈng thıa nhàn/ch nh Æ ng} (nh ng vi c mµ ÆËi t Óng nµy cho rªng ÆËi t Óng kh c ph i ho c c th th c hi n trong nhi u l nh v c hµnh ÆÈng). Ph n t ch cho th y c c ÆËi t Óng Æ Óc thıa nhàn c kh n ng hµnh ÆÈng lìn vµ ph i hµnh ÆÈng nhi u h n n a lµ c c ÆËi t Óng tr c ti p: ng Íi ch n nu i. V dù, Æ c i thi n v sinh lµng x, ph«n lìn ng Íi d n Æ u muën ng Íi ch n nu i d n ph n do vàt nu i còa h th i ra. Ph i thıa nhàn rªng hµnh ÆÈng nµy Æang bæt Æ«u Æ Óc th c hi n. Tuy nhi n, ng Íi ch n nu i v n c th t ng c Íng nh ng ná l c v sinh lµng x h n nh th. N u k t qu hµnh ÆÈng nµy lµ r t b nh th Íng, Æi u Æ c ngh a rªng toµn bè c c ÆËi t Óng Æang c m th y r t tho i m i bîi v h Æ thëng nh t giao cho c c ÆËi t Óng tr c ti p (ng Íi ch n nu i) tr ch nhi m tr Ìc t nh h nh hi n tπi vµ t ng lai. Tuy nhi n, ph n t ch s u h n v {kh n ng hµnh ÆÈng Æ Óc thıa nhàn} cho phäp x c Æfinh th m mèt së ÆËi t Óng kh c bfi coi nh c th ho c ph i hµnh ÆÈng nhi u h n Æ c i thi n t nh h nh m c dô h lµ nh ng ÆËi t Óng 70

17 V. Porphyre, Nguy n Qu C i (bi n tàp).hµ NÈi: ƒn ph»m còa PRISE, Th m canh ch n nu i lón-qu n l ch t th i vµ b o v m i tr Íng: nghi n c u Æ Óc th c hi n tπi tÿnh Th i B nh, mi n Bæc Vi t Nam. c kh n ng hµnh ÆÈng käm h n ng Íi ch n nu i (B ng 4). Hi n tπi, mèt së ÆËi t Óng Æ Óc xem lµ t ho c kh ng li n quan Æ n t nh h nh hi n nay. Tuy nhi n, h v n bfi c c ÆËi t Óng kh c thıa nhàn lµ ch nh Æ ng vµ c kh n ng Æi u khi n hµnh ÆÈng c i thi n h thëng vµ mèt së nèi hµm c y u c«u c i thi n cao. Nh ng ÆËi t Óng Æ lµ: - ßËi vìi vi c c i thi n m i tr Íng sëng (v sinh lµng x vµ ch t l Óng kh ng kh ): HÈi n ng d n, HÓp t c x vµ toµn bè c c nh m hè s n xu t. - ßËi vìi s c khoœ: nh t lµ hè ch n nu i nh, ng Íi trâng tr t, hè nu i c, c c nh m hè ch n nu i kh c, HÈi n ng d n vµ HÓp t c x. - ßËi vìi c c cuèc xung ÆÈt: chò tfich x vµ HÈi n ng d n. - ßËi vìi tuy n truy n: Phflng m i tr Íng vµ Phflng n ng nghi p Î c c c p. ßËi t Óng ch nh hi n nay lµ Phflng n ng nghi p huy n. - ßËi vìi c c chÿ thfi: c n bè ch nh trfi vµ c c Phflng m i tr Íng. Tuy nhi n, theo c c ÆËi t Óng, ÆËi vìi nèi hµm nµy, hi n tπi, kh ng mèt ÆËi t Óng nµo c li n quan th c s. CuËi công, hi n nay, d Íng nh kh ng c ÆËi t Óng nµo li n quan nhi u Æ n nh ng v n Æ t Æ Óc u ti n nh tê ch c ( n Æfinh vai trfl vµ phëi hóp gi a c c ÆËi t Óng) vµ qu n l ch n nu i. Tuy nhi n, kh n ng c i thi n nh ng nèi hµm nµy sœ r t lìn Æ c bi t khi c ÆËi t Óng li n quan vµ Æ Óc thıa nhàn: - ßËi vìi qu n l ch n nu i: HÓp t c x, chò tfich x, HÈi n ng d n vµ Phflng m i tr Íng tÿnh. - ßËi vìi tê ch c: c c HÓp t c x, HÈi n ng d n, HÈi phù n, Phflng n ng nghi p vµ m i tr Íng tÿnh, c n bè ch nh trfi vµ chò tfich x. B ng 4: NÈi hµm ch nh vµ c c ÆËi t Óng Æ Óc thıa nhàn lµ ch nh Æ ng Æ th c hi n hµnh ÆÈng NÈi hµm V sinh lµng x S c khoœ con ng Íi ßËi t Óng li n quan hi n nay M c ÆÈ nhi u Ng Íi ch n nu i (t t c c c nh m) Ng Íi ch n nu i (trung b nh, lìn) Phflng n ng nghi p (huy n) M c ÆÈ th p h n Phflng n ng nghi p (huy n, tÿnh) ßËi t Óng Æ Óc thıa nhàn vµ Æ Óc chí ÆÓi hµnh ÆÈng M c ÆÈ nhi u h n HÈi n ng d n vµ c c HÓp t c x Ng Íi ch n nu i (nh ) Ng Íi trâng tr t Ng Íi nu i c M c ÆÈ nhi u h n n a Ng Íi ch n nu i (t t c c c nh m) Ng Íi ch n nu i (lìn vµ trung b nh) HÈi n ng d n HÓp t c x Tuy n truy n Xung ÆÈt Ch t l Óng kh ng kh Phflng n ng nghi p (huy n) Ng Íi ch n nu i (t t c c c nh m) Phflng n ng nghi p (huy n) Phflng khuy n n ng, Phflng m i tr Íng (huy n) Phflng n ng nghi p (huy n) Ng Íi ch n nu i (t t c c c nh m) + Phflng n ng nghi p tÿnh Phflng m i tr Íng (huy n vµ tÿnh) Phflng n ng nghi p ChÒ tfich x HÈi n ng d n Ng Íi ch n nu i (t t c c c nh m) HÈi phù n, HÈi n ng d n, HÓp t c x Ng Íi ch n nu i (t t c c c nh m) ChÒ tfich x vµ HÓp t c x Chÿ thfi Qu n l ch n nu i TÊ ch c X X X Phflng n ng nghi p (huy n vµ tÿnh) {ChÒ tfich x } {ThÛ y vi n} X C n bè ch nh trfi Phflng m i tr Íng HÓp t c x ChÒ tfich x HÓp t c x, HÈi n ng d n vµ HÈi phù n Phflng n ng nghi p HÈi n ng d n Phflng m i tr Íng (huy n) Phflng n ng nghi p vµ m i tr Íng tÿnh C n bè ch nh trfi vµ chò tfich x NB: X c ngh a lµ kh ng c ÆËi t Óng nµo; { }ngh a lµ m c ÆÈ r t th p 71

18 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh Theo c c ÆËi t Óng, ph«n lìn nh ng hµnh ÆÈng ÆÛng ra c th Æ Óc ti n hµnh tët h n nh ng ph n t ch cho th y chÿ mèt së Æi u Æ Óc th c hi n. V th, c«n ph i lµm th m nhi u Æi u h n n a Æ th c hi n hµnh ÆÈng (v kh n ng vµ t nh ch nh Æ ng th c hi n hµnh ÆÈng Æ Æ Óc thıa nhàn). Nh vày, hi n nay, nh ng hµnh ÆÈng nµy cfln ph i thai thàm ch ch a tân tπi nh ng c«n ph i th c hi n chûng d Ìi s gi m s t còa ng Íi d n: - X y d ng h thëng qu n l ch t th i chung (ao, Ò ph n, k nh m ng, h thëng thu gom,...). - Ph t tri n h thëng t ch tr vµ chuy n ho ph n (nh t lµ lµm v sinh vµ khˆ môi h i nhªm gi m c c nguy hπi vµ tπo Æi u ki n d dµng cho vi c vàn chuy n). - Mang c c dùng cù b o v khi ti p xûc tr c ti p vìi ch t th i (Æ c bi t lµ gi m c c nguy c ÆËi vìi s c khoœ con ng Íi). - Ép dùng m h nh ph n xˆ: ÆËi vìi v n Æ trao ÆÊi Æ t Æai ho c trong tr Íng hóp xung ÆÈt do qu n l ch t th i kh ng hóp l d n Æ n nh ng hàu qu kinh t cho hè ch n nu i th ba. - Th c thi c c quy tæc, ph p ch vµ chÿ thfi. - Th c hi n ki m tra hè ch n nu i. - X c Æfinh vai trfl còa tıng ÆËi t Óng, làp nh m li n ngµnh. - PhËi hóp trao ÆÊi gi a c c ÆËi t Óng. - L nh hèi ki n th c vµ tuy n truy n th ng tin v sˆ dùng ch t th i cho trâng tr t vµ nu i c. ß p ng c Æi u ki n vµ Æ p ng c i thi n h thëng ti m n ng Nhªm x c Æfinh Æ u lµ nh ng Æ p ng c i thi n h thëng qu n l ch t th i ti m tµng vµ nhªm x c Æfinh c c h Ìng hµnh ÆÈng, chûng t i Æ a ra {Æ p ng c Æi u ki n} còa c c ÆËi t Óng th ng qua c c cuèc Æi u tra. ß y lµ nh ng hµnh ÆÈng ng Íi d n sωn sµng lµm n u mèt vµi {nèi hµm} Æ Æ Óc c i thi n tr Ìc Æ nhí hµnh ÆÈng còa mèt ÆËi t Óng kh c. Nh vày, c r t nhi u {Æ p ng c Æi u ki n}, Æ c bi t lµ: - Nh ng ÆËi t Óng th Íng ti p xûc tr c ti p vìi ph n (ng Íi ch n nu i, ng Íi trâng tr t vµ ng Íi nu i c ) sωn sµng th c hi n c c gi i ph p Æ c i thi n {nèi hµm} ch t l Óng kh ng kh, v sinh lµng x vµ c c dflng ch y n u nèi hµm {quy Æfinh} vµ {gi m s t} Æ Óc th c hi n tët h n. - Ng Íi ch n nu i, ng Íi trâng tr t vµ ng Íi nu i c sœ qu n l ch t th i tët h n bªng c ch p dùng li u l Óng ph n b n {hóp l } n u c ng t c tuy n truy n Æ Óc c i thi n, t c lµ ng Íi s n xu t c nhi u th ng tin h n. Nh vày, chûng t i Æ lµm s ng t mèt së mëi quan h ph t tri n c Æi u ki n còa c c nèi hµm, Æ c bi t lµ: - Trao ÆÊi ch t th i sœ Æ Óc lµm tët h n khi nèi hµm {tê ch c} (x c Æfinh vai trfl còa c c c n bè l nh Æπo) vµ {nghi n c u k thuàt} ( p dùng c c k thuàt lµm gi m khëi l Óng, th t ch vµ môi h i còa ch t th i trong n ng hè) Æ Óc quan t m. - Xung ÆÈt gi a nh ng ng Íi d n sœ gi m n u c c c quy Æfinh lµm {hπn Æfinh} c c hoπt ÆÈng còa ng Íi ch n nu i vµ ph i c nh ng ÆËi t Óng Æ m tr ch vai trfl tr ng tµi vµ hoµ gi i. - V n Æ gi m s t n ng hè sœ trî n n tët h n n u vai trfl còa c c Æ n vfi c th»m quy n c p x Æ Óc x c Æfinh r rµng vµ c c quy Æfinh Æ Óc th c thi. - ßµo tπo, tuy n truy n vµ phê bi n k thuàt sœ hi u qu h n khi c c nghi n c u t m ra Æ Óc li u l Óng ph n b n hóp l, khi c ph ng ti n vàt ch t vµ tµi ch nh Æ th c hi n c c kho Ƶo tπo vµ vai trfl còa tıng loπi ÆËi t Óng Æ Óc x c Æfinh r rµng. - Kh u tê ch c (phëi hóp g a c c ÆËi t Óng, x c Æfinh vai trfl còa tıng ÆËi t Óng, làp nh m li n ngµnh) chÿ c th hoπt ÆÈng hi u qu n u c c chÿ thfi Æ c th c hi n nhªm tπo Æi u ki n x y d ng tê ch c. ßËi t Óng c kh n ng hµnh ÆÈng ti m n ng Ph n t ch toµn bè c c Æ p ng c i thi n {nèi hµm} ({Æ p ng hi n thíi} + {Æ p ng ti m n ng}) cho phäp x c Æfinh kh n ng c i thi n h thëng ti m n ng vµ c c ÆËi t Óng Æang ho c sœ c th li n quan nh t tìi v n Æ qu n l ch t th i. V dù ÆËi t Óng c nhi u y u c«u vµ nhi u Æ p ng (hi n thíi vµ ti m n ng) c i thi n h thëng. 72

19 V. Porphyre, Nguy n Qu C i (bi n tàp).hµ NÈi: ƒn ph»m còa PRISE, Th m canh ch n nu i lón-qu n l ch t th i vµ b o v m i tr Íng: nghi n c u Æ Óc th c hi n tπi tÿnh Th i B nh, mi n Bæc Vi t Nam. B ng 5: M c ÆÈ li n quan còa c c ÆËi t Óng (total concern of the stakeholders) Big_farm Med_farm1 Med_farm2 Lead_xa Dist_ agr_ d Sma_farm Prov_ agr_ d Coop_xa Pol_off Farm_uni_xa Med_ser_xa Veterinary Wom_uni_xa Fish_farmer Research Prov_env_d Dist_env_d Crop_farmer Inhabitants Dist_ext_d Stakeholders potential interests ß p ng ti m n ng : TÊng (Y u c«u + toµn bè Æ p ng) Y u c«u Toµn bè Æ p ng (TÊng Æ p ng - Æ p ng hi n thíi) Ph n t ch tr n cho phäp chÿ r t«m quan tr ng trong hi n tπi vµ trong t ng lai còa ba loπi ÆËi t Óng ÆËi vìi vi c c i thi n h thëng: - Ng Íi ch n nu i, nh t lµ hè ch n nu i lìn vµ hè ch n nu i trung b nh v hai loπi n ng hè nµy c Æ p ng ti m n ng Æ c bi t lìn; Î m c ÆÈ hπn ch h n, n u hè ch n nu i nh c c c Æ p ng ti m n ng lìn th h chÿ c y u c«u r t y u. - C c chò tfich x kh ng nh ng c y u c«u Æ c bi t r t mπnh mµ cfln c kh n ng Æ p ng lìn. - C c Phflng n ng nghi p huy n vµ c c HÓp t c x (trong mèt chıng m c giìi hπn h n lµ HÈi n ng d n vµ HÈi phù n ) c y u c«u cao vµ do Æ kh n ng Æ p ng cúng cao. Tuy nhi n, mèt Æi u r t Æ ng ngπc nhi n lµ theo gi thuy t ban Æ«u, mèt së ÆËi t Óng Æ Óc cho lµ c li n quan nhi u tìi v n Æ, th nay lπi bfi x p vµo cuëi danh s ch. H lµ: - Ng Íi trâng tr t vµ trong mèt chıng m c hπn ch h n lµ ng Íi nu i c. M c dô h c c c Æ p ng Æi u ki n kh lìn nh ng cuëi công y u c«u c i thi n t nh h nh còa h lπi r t th p (vµ h c m th y t li n quan Æ n v n Æ ). - Phflng m i tr Íng huy n vµ tÿnh, m c dô h c y u c«u c i thi n t nh h nh r t mπnh nh ng cuëi công h t th c hi n nh ng hµnh ÆÈng c i thi n h thëng trong hi n tπi vµ trong t ng lai. - C c trung t m khuy n n ng (vµ Î m c ÆÈ hπn ch h n lµ c c thû y vi n), mèt m t h t li n quan Æ n v n Æ do c y u c«u c i tπo h thëng y u. M t kh c, h cúng c t Æ p ng hi n thíi vµ Æ p ng ti m n ng. S cèng t c ti m n ng MÈt së ÆËi t Óng nµy muën mèt vµi nèi hµm nµo Æ Æ Óc c i thi n (y u c«u mπnh), mèt së ÆËi t Óng kh c lπi c kh n ng c i thi n nh ng nèi hµm nµy (têng Æ p ng lìn). Nh vày, tân tπi s phëi hóp ti m n ng gi a c c ÆËi t Óng (ho c ÆËi t Óng nµy c têng Æ p ng bê sung cho y u c«u còa ÆËi t Óng kia, ho c h c Æ p ng vµ y u c«u giëng nhau). N u c c ÆËi t Óng th c Æ Óc s t ng ÆÂng vµ bê sung th s ph n t ch ch nh x c nh ng th ng tin nµy c th chÿ ra Æ Óc c c khu v c HÓp t c hi n nhi n c«n Æ Óc quan t m. Nh vày, ng Íi d n th Íng chò y u h Ìng y u c«u còa m nh v ph a nh ng ng Íi ch n nu i bîi v Æ y lµ ÆËi 73

20 NhÀn th c còa ng Íi d n ÆËi vìi v n Æ qu n l nguân ch t th i lón trong tÿnh Th i B nh t Óng s n xu t vµ qu n l ch t th i. Do Æ, h cho rªng ng Íi ch n nu i ph i quy t Æfinh th c hi n c c hµnh ÆÈng Æ c i thi n kh u qu n l ch t th i. Theo ng Íi d n, n n lµm vi c vìi hè ch n nu i quy m trung b nh trong khu v c gi a lµng nhi u h n lµ vìi c c loπi hè ch n nu i kh c. Th c vày, c th n i Æ y lµ nh ng hè ch n nu i g y ra nhi u v n Æ nguy hπi (v sinh, môi h i) vµ nguy c cho s c khoœ con ng Íi vµ vàt nu i nh t. Ngoµi ra, h cho rªng hè ch n nu i lìn vµ hè ch n nu i Î ngoπi vi lµng g y t v n Æ v ch t l Óng cuèc sëng vµ l y truy n b nh tàt h n v hè ch n nu i lìn Æ c c c ph ng ti n xˆ l vµ bi t sˆ dùng ch t th i. HÈ ch n nu i nh th nªm ngoµi khu v c d n c. CuËi công, hè ch n nu i r t nh trong khu v c d n c lµ ÆËi t Óng kh ng c kh n ng hµnh ÆÈng lìn nh ng hi n nay, ng Íi d n v n kh ng t m ra Æ Óc gi i ph p nµo ÆËi vìi h, m c dô ng Íi d n Æ u th c Æ Óc m c ÆÈ nguy hπi mµ hè ch n nu i nh g y ra (v sinh m i tr Íng sëng, nguy c l y lan b nh tàt). Trong khi ki n chung còa ng Íi d n chÿ tàp trung vµo ng Íi ch n nu i trung b nh trong khu v c d n c th phäp ph n t ch t nh bê sung gi a têng Æ p ng vµ y u c«u cho th y c«n ph i xem xät toµn bè c c nh m hè ch n nu i. Th c vày, hè ch n nu i lìn vµ hè ch n nu i nh Æ u c têng Æ p ng mπnh, bê sung cho y u c«u c i thi n h thëng còa c c ÆËi t Óng kh c. Nh vày, Æi u nµy ch ng t kh n ng c th k t hóp t t c h lπi vµ Òng hè s li n quan t ch c c còa h trong vi c x c Æfinh c c gi i ph p nhªm gi i quy t v n nh ng v n Æ xˆ l ch t th i ch n nu i. Ph n t ch tr n cho th y ÆËi t Óng quan tr ng th hai lµ ng Íi trâng tr t vµ ng Íi nu i c v h c nhi u Æ p ng bê sung cho y u c«u còa c c ÆËi t Óng kh c. ßi u nµy ch ng t c«n thi t ph i k t hóp c c nh m ÆËi t Óng nµy lπi nhªm Æ m b o qu n l ch t th i tët h n (Æ c bi t lµ sˆ dùng vµ trao ÆÊi ch t th i). Ph n t ch c c Æ p ng bê sung cho y u c«u cfln chÿ r trong së c c Æ n vfi g y nh h Îng tìi h thëng, c c ÆËi t Óng thuèc Phflng n ng nghi p (tÿnh, huy n vµ HÓp t c x ) vµ trong chıng m c hπn ch h n lµ HÈi n ng d n, c kh n ng th c hi n hµnh ÆÈng c i thi n qu n l ch t th i. Phflng m i tr Íng vµ Phflng khuy n n ng c t Æ p ng bê sung cho y u c«u còa c c ÆËi t Óng kh c. V vày, h bfi coi lµ käm linh hoπt trong c c Æ p ng vµ theo c c ÆËi t Óng kh c, s li n quan còa h tìi v n Æ trung t m kh ng ph i lûc nµo cúng hi n nhi n. Ph n t ch cho th y vfi tr quan tr ng th t t Æ Óc ng Íi d n nhàn th y lµ c c chò tfich x. Th c vày, loπi ÆËi t Óng nµy d Íng nh c nhi u Æ p ng bê sung cho y u c«u còa c c ÆËi t Óng kh c. Phäp ph n t ch c c Æ p ng vµ y u c«u giëng nhau cho th y c c Æ n vfi c p x c«n hoπt ÆÈng k t hóp công nhau. Ph n t ch Æ chÿ ra c c Æ n vfi Î c p x vµ c c c p cao h n (huy n vµ tÿnh) hoπt ÆÈng mèt c ch t ch bi t nh ng v n tân tπi mëi quan h th bàc gi a c c HÓp t c x vµ c c Phflng n ng nghi p huy n vµ tÿnh. 74