BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN THỊ MAI SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA TRONG DẠY HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11, Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC HÀ NỘI 2015

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN THỊ MAI SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA TRONG DẠY HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11, Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC CHUYÊN NGÀNH: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số: 60 14 01 11 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Đức Dũng HÀ NỘI 2015

LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo, các cán bộ quản lý của Trường Đại học Giáo Dục Đại học Quốc Gia Hà Nội đã nhiệt tình tham gia giảng dạy và quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và chân thành nhất đến thầy Nguyễn Đức Dũng, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh ở 2 trường, trung học phổ thông Chương Mỹ A và trung học phổ thông Chương Mỹ B, thuộc huyện Chương Mỹ - thành phố Hà Nội, đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Sau cùng tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Hà Nội, tháng 11 năm 2015 Tác giả Trần Thị Mai i

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Chữ viết tắt BT BTHH BTPH CTCT DHPH ĐC đktc e GV HS HTBT PPDH PTHH SGK TCHH TCVL THPT TN TNKQ TNTL TB TNSP ƯD Chữ viết đầy đủ Bài tập Bài tập hóa học Bài tập phân hóa Công thức cấu tạo Dạy học phân hóa Đối chứng/ điều chế Điều kiện tiêu chuẩn Electron Giáo viên Học sinh Hệ thống bài tập Phương pháp dạy học Phương trình hóa học Sách giáo khoa Tính chất hóa học Tính chất vật lí Trung học phổ thông Thực nghiệm/ Thí nghiệm Trắc nghiệm khách quan Trắc nghiệm tự luận Trung bình Thực nghiệm sư phạm Ứng dụng ii

MỤC LỤC Lời cảm ơn i Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt ii Danh mục các bảng vii Dang mục các biểu đồ viii MỞ ĐẦU 1 1. Lí do chọn đề tài 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2 3. Mục đích nghiên cứu 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 3 5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3 6. Phạm vi nghiên cứu 4 7. Giả thuyết khoa học 4 8. Phương pháp nghiên cứu 4 8.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận 4 8.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 4 8.3. Phương pháp xử lý thống kê các số liệu thực nghiệm 4 9. Những đóng góp mới của luận văn 4 10. Cấu trúc của luận văn 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA BÀI TẬP PHÂN HÓA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG 6 1.1. Cơ sở lý luận về dạy học phân hóa 6 1.1.1. Dạy học phân hoá là gì? 6 1.1.2. Cơ sở phương pháp luận của dạy học phân hóa 7 1.1.2.1. Cơ sở Tâm lí học 7 1.1.2.2. Cơ sở Giáo dục học 10 1.1.3. Vai trò của dạy học phân hoá trong dạy học hóa học ở trường THPT 11 1.1.4. Các yếu tố có thể sử dụng trong dạy học phân hoá 12 1.1.4.1. Phân hóa theo mức độ nhận thức 12 1.1.4.2. Phân hoá về nội dung 13 1.1.4.3. Phân hoá về quá trình 13 1.1.4.4. Phân hoá về sản phẩm học tập 14 iii

1.1.4.5. Phân hóa trong công cụ đánh giá 14 1.1.5. Các đặc điểm của lớp học phân hoá 15 1.1.5.1. Dạy học các khái niệm chủ chốt và nguyên tắc cơ bản 15 1.1.5.2.Tiến hành đánh giá sự sẵn sàng và tiến bộ của học sinh được đưa vào chương trình học 15 1.1.5.3. Nhóm linh hoạt luôn được sử dụng 15 1.1.5.4. Học sinh được hoạt động như nhà thám hiểm, giáo viên hướng dẫn việc khám phá 16 1.1.6. Các yêu cầu để tổ chức cho học sinh học phân hoá 16 1.1.6.1. Tìm hiểu phong cách học tập của học sinh 16 1.1.6.2. Cân bằng mục tiêu học tập, tài liệu học tập và nhu cầu học sinh 16 1.1.6.3. Xây dựng kế hoạch bài học với các hoạt động đa dạng và hướng dẫn công bằng 17 1.1.6.4. Sử dụng các nhóm học tập linh hoạt và hợp tác 17 1.1.6.5. Tiến hành đánh giá thường xuyên 17 1.1.7. Nhiệm vụ của giáo viên và học sinh trong dạy học phân hoá 17 1.1.7.1. Nhiệm vụ của giáo viên 18 1.1.7.2. Nhiệm vụ của học sinh 18 1.1.8. Đánh giá học sinh trong dạy học phân hóa 18 1.1.8.1. Thảo luận giữa học sinh và giáo viên 18 1.1.8.2. Thuyết trình theo nhóm nhỏ 18 1.1.8.3. Tự đánh giá 19 1.1.8.4. Trình bày và báo cáo bằng miệng 19 1.1.8.5. Đánh giá năng lực của học sinh thông qua quan sát 19 1.2. Một số phương pháp dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa 19 1.2.1. Phương pháp dạy học theo góc 19 1.2.1.1. Thế nào là phương pháp dạy học theo góc?. 19 1.2.1.2. Quy trình áp dụng dạy học theo góc trong dạy học hóa học 20 1.2.2. Phương pháp dạy học theo hợp đồng 22 1.2.2.1. Thế nào là dạy học theo hợp đồng? 22 1.2.2.2. Quy trình thực hiện dạy học theo hợp đồng 22 1.3. Bài tập hóa học 24 iv

1.3.1. Khái niệm bài tập hóa học 24 1.3.2. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong dạy học 25 1.3.3. Sự phân loại bài tập hóa học 25 1.3.4. Xu hướng phát triển bài tập hóa học 27 1.4. Bài tập phân hóa 27 1.4.1. Khái niệm bài tập phân hoá 27 1.4.2. Phân loại bài tập phân hoá 27 1.5. Thực trạng dạy học môn Hóa học và sử dụng bài tập phân hoá ở một số trường THPT của thành phố Hà Nội 28 1.5.1. Mục đích điều tra 28 1.5.2. Nội dung điều tra 28 1.5.3. Kết quả điều tra 29 CHƯƠNG 2: SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA TRONG DẠY HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11, Ở TRƯỜNG THPT 32 2.1. Mục tiêu và cấu trúc chương trình hóa học phần Phi kim lớp 11 ở trường THPT 32 2.1.1 Mục tiêu chương trình hoá học phần Phi kim lớp 11 32 2.1.1.1. Mục tiêu của chương 2: Nitơ - Photpho 32 2.1.1.2. Mục tiêu của chương 3: Cacbon -Silic 32 2.1.2. Cấu trúc của chương trình hóa học phần Phi kim lớp 11 33 2.2. Xây dựng hệ thống bài tập phân hóa phần Phi kim lớp 11 - THPT 34 2.2.1. Nguyên tắc tuyển chọn và xây dựng bài tập phân hoá 34 2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập phân hóa 35 2.3. Hệ thống bài tập phân hóa phần Phi kim lớp 11 THPT 40 2.3.1. Hệ thống bài tập phân hóa chương nitơ - photpho 40 2.3.1.1. Bài tập ở mức độ biết 40 2.3.1.2. Bài tập ở mức độ hiểu 43 2.3.1.3. Bài tập ở mức độ vận dụng 46 2.3.1.4. Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo 49 2.3.2. Hệ thống bài tập phân hóa chương cabon- silic 53 2.3.2.1. Bài tập ở mức độ biết 53 2.3.2.2. Bài tập ở mức độ hiểu 55 2.3.2.3. Bài tập ở mức độ vận dụng 57 v

2.3.2.4. Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo 59 2.4. Một số biện pháp sử dụng bài tập trong dạy học phân hóa 62 2.4.1. Sử dụng bài tập phân hóa trong dạng bài truyền thụ kiến thức mới 62 2.4.2. Sử dụng bài tập phân hóa khi ra bài tập về nhà 65 2.4.3. Sử dụng bài tập phân hoá trong dạng bài luyện tập và ôn tập 67 2.4.4. Sử dụng bài tập phân hoá khi bồi dưỡng, phụ đạo học sinh yếu kém 68 2.4.5. Sử dụng bài tập phân hóa khi bồi dưỡng học sinh khá giỏi 69 2.4.6. Sử dụng bài tập phân hóa trong kiểm tra đánh giá 70 2.5. Một số kế hoạch bài dạy (giáo án) minh họa 71 2.5.1. Kế hoach bài dạy số 1 71 2.5.2. Kế hoạch bài dạy số 2 82 2.5.3. Kế hoạch bài dạy số 3 82 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 83 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm 83 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 83 3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm 83 3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 83 3.4.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm 83 3.4.1.1. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm 83 3.4.1.2. Chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng 84 3.4.2. Tiến hành thực nghiệm sư phạm 85 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm 85 3.5.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm 85 3.5.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm 86 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm 91 3.6.1. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm về mặt định tính 92 3.6.2. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm về mặt định lượng 92 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 94 1. Kết luận 94 2. Kiến nghị 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO 96 PHỤ LỤC 99 vi

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các loại trí tuệ của Howard Gardner 9 Bảng 1.2. Các mức độ tư duy theo thang nhận thức của Bloom 12 Bảng 1.3. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học ở trường phổ thông 29 Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm kiểm tra trước tác động của cặp lớp trường THPT Chương Mỹ A 84 Bảng 3.2. Bảng thống kê điểm kiểm tra trước tác động của cặp lớp trường THPT Chương Mỹ B 84 Bảng 3.3. Bảng thống kê điểm bài kiểm tra số 1 86 Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 THPT Chương Mỹ A 87 Bảng 3.5. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 THPT Chương Mỹ B 87 Bảng 3.6. Bảng phân loại kết quả học tập của HS (%) bài kiểm tra số 1 88 Bảng 3.7. Bảng thống kê điểm bài kiểm tra số 2 89 Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 THPT Chương Mỹ A 89 Bảng 3.9. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 THPT Chương Mỹ B 89 Bảng 3.10.Bảng phân loại kết quả học tập của HS (%) bài kiểm tra số 2 90 Bảng 3.11. Bảng thống kê các tham số đặc trưng (giá trị trung bình cộng, phương sai, độ lệch chuẩn, hệ số biến thiên, p độc lập, SMD của các lớp TN và ĐC theo từng bài kiểm tra) 91 Bảng 3.12. Kết quả đánh giá của giáo viên các trường TN về hệ thống BTPH 91 vii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ BIỂU ĐỒ Hình 1.1. Hình vẽ mô tả vùng phát triển gần nhất của L.S.Vygotsky 8 Hình 1.2. Các phong cách học tập của học sinh 20 Hình 3.1. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chương Mỹ A 88 Hình 3.2. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chương Mỹ B 88 Hình 3.3. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chương Mỹ A 88 Hình 3.4. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chương Mỹ B 88 Hình 3.5. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chương Mỹ A 90 Hình 3.6. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chương Mỹ B 90 Hình 3.7. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chương Mỹ A 90 Hình 3.8. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chương Mỹ B 90 viii

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. ThS. Cao Thị Thiên An (2010), Tổ hợp câu hỏi và bài tập trắc nghiệm Hóa học Phần đại cương và vô cơ, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 2. Bùi Thị Anh (2011), Xây dựng, tuyển chọn và sử dụng hệ thống bài tập hóa học vô cơ lớp 11 chuyên hóa tỉnh Điện Biên, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường ĐHSP Hà Nội. 3. Phạm Hồng Bắc (2008), Tăng cường kiểm tra đánh giá của HS THPT bằng hệ thống bộ đề kiểm tra đánh giá kiến thức kĩ năng hóa học lớp 11- nâng cao phần Hóa học vô cơ, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường ĐHSP Hà Nội. 4. Phạm Ngọc Bằng, Trương Duy Quyền, Đinh Quốc Trường (2008), Tuyển tập bài tập trắc nghiệm Hoá học 11, NXB ĐHSP, Hà Nội. 5. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường (2014), Lí luận dạy học hiện đại. Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, NXB ĐHSP, Hà Nội. 6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THPT môn Hóa học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Chương trình môn Hoá học trường trung học phổ thông, NXB Giáo dục, Hà Nội. 8. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học (2008), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Hóa học lớp 11, NXB Giáo dục, Hà Nội. 9. Bộ giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học, Chương trình phát triển giáo dục trung học (2010), Tài liệu tập huấn GV Dạy học, kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức, kĩ năng trong chương trình giáo dục phổ thông môn Hoá học cấp Trung học phổ thông. 10. Bộ Giáo dục và Đào tạo Dự án Việt Bỉ (2010), Dạy và học tích cực. Một số phương pháp và kỹ thuật dạy học, NXB ĐHSP, Hà Nội. 11. Bộ Giáo dục và Đào tạo Dự án Việt Bỉ (2010), Nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng, NXB ĐHSP, Hà Nội. 12. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học, Chương trình phát triển giáo dục trung học (6/2014), Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong trường Trung học phổ thông. Môn Hóa học (Lưu hành nội bộ). 9

13. Hoàng Chúng (1993), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục, NXB Giáo dục, Hà Nội. 14. Nguyễn Cương (2007), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông và đại học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 15. Dự án phát triển giáo viên THPT và Trung cấp chuyên nghiệp (2010), Tài liệu hướng dẫn tăng cường năng lực sư phạm cho cán bộ giảng dạy của các cơ sở đào tạo giáo viên THPT và Trung cấp chuyên nghiệp.. 16. Dự án Việt Bỉ (2003-2009), Bộ phiếu đánh giá dạy học tích cực và 3 phương pháp học theo góc, học theo hợp đồng, học theo dự án, Hà Nội. 17. Dự án Việt Bỉ phối hợp với Trung tâm học tập dựa trên kinh nghiệm Đại học công giáo Leuven, Vương quốc Bỉ (11-18/3/2007), Tài liệu tập huấn dạy và học tích cực cho giảng viên sư phạm, giáo viên trường thực hành tiểu học, trung học cơ sở, phổ thông dân tộc nội trú 14 tỉnh miền núi phía Bắc, Hà Nội. 18. Dự án Việt Bỉ (2007, 2008, 2009), Tài liệu tập huấn thực hành đánh giá kĩ năng áp dụng 3 phương pháp, Tài liệu hội thảo đánh giá kết quả áp dụng dạy học tích cực. 19. Đề thi tuyển sinh Đại học và Cao đẳng khối A, B các năm 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013. 20. Cao Cự Giác (2009), Hướng dẫn giải nhanh bài tập hoá học - tập 1 - NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 21. Giăng Piagiê (1986), Tâm lí học và giáo dục học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 22. Phạm Đình Hiến, Vũ Thị Mai, Phạm Văn Tư (2002), Tuyển chọn đề thi học sinh giỏi các tỉnh và quốc gia, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 23. Đỗ Thị Quỳnh Mai (2015), Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực theo quan điểm dạy học phân hóa trong dạy học phần hóa học phi kim ở trường Trung học phổ thông, Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục, Trường ĐHSP Hà Nội. 24. Nguyễn Thế Ngôn,Trần Thị Đà (2004), Hoá học vô cơ tập 2, NXB ĐHSP, Hà Nội. 25. Phan Thị Nguyệt (2012), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hóa phần Hóa học phi kim 11 chương trình nâng cao - THPT, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường ĐHSP Hà Nội. 10

26. Hoàng Nhâm (2004), Hoá học vô cơ tập 1, NXB Giáo dục, Hà Nội. 27. Hoàng Nhâm (2004), Hoá học vô cơ tập 2, NXB Giáo dục, Hà Nội. 28. Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu (2013), PPDH môn Hóa học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP, Hà Nội. 29. Đinh Thị Ngọc Oanh (2012), Tuyển chọn xây dựng và sử dụng bài tập phân hóa phần phi kim hóa học lớp 10, trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội. 30. Nguyễn Thị Khoa Phượng (2008), Phương pháp giải nhanh các bài toán hóa học trọng tâm, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 31. Nguyễn Ngọc Quang (1994), Lí luận dạy học hoá học tập 1, NXBGD, Hà Nội. 32. Nguyễn Thị Sửu, Lê Văn Năm (2006), Phương pháp dạy học các chương mục quan trọng trong chương trình sách giáo khoa trung học phổ thông, NXB Khoa học và Kỹ Thuật, Hà Nội. 33. Thomas Amstrong (2011), Đa trí tuệ trong lớp học. Multiple intelligences in the classroom, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội. 34. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên), Lê Mậu Quyền (Chủ biên), Phạm văn Hoan, Lê Chí Kiên (2007), Hóa học 11, NXB Giáo dục, Hà Nội.. 35. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên kiêm Chủ biên), Phạm Văn Hoan, Phạm Tuấn Hùng, Trần Trung Ninh, Cao Thị Thặng, Lê Trọng Tín, Nguyễn Phú Tuấn (2007), Sách giáo viên Hóa học 11, NXB Giáo dục, Hà Nội. 36. Nguyễn Xuân Trường (Chủ biên), Từ Ngọc Ánh, Lê Chí Kiên, Lê Mậu Quyền (2007), Bài tập Hóa học 11, NXB Giáo dục, Hà Nội. 37. Nguyễn Xuân Trường (2006), Sử dụng bài tập trong dạy học hoá học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP, Hà Nội. 38. Nguyễn Xuân Trường (2007), Bài tập hóa học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP, Hà Nội. 39. Nguyễn Như Ý (2001), Từ điển tiếng Việt thông dụng, NXB Giáo dục, Hà Nội. 40. Fleming, ND (2001), Teaching and Learning Styles: VARK Strategies Honolulu Comunity College ISBN 0-473-07956-9 41. Tomlinson C.A (2001), The Differentiated Classroom: Responding to the Needs of all Learners. Alexandria: Association for Supervision and Curriculum Development. 11