Гэсэр

Bản ghi

1

2 ÃÝÑÝÐ

3 ÀÐÂÀÍ Ç ÃÈÉÍ ÀÐÂÀÍ ÕÎÐÛÍ ÍÄÑÈÉÃ ÒÀÑÀËÑÀÍ À ÈÒ ÁÎÃÄ ÃÝÑÝÐ ÌÝÐÃÝÍ ÕÀÀÍ ÀËÄÀÐØÈÍ ÄÓÓÐÑÑÀÍ ÒÝÐÃ Í Á ËÝÃ

4 Áóðõàíû çàðëèãèéã ìàðòàâ Ýðò íýãýí öàãò Øèãýì í áóðõíûã íèðâààíû ä ð ç ëýõèéí óðüä Õóðìàñò òýíãýð Áóðõàíä ìºðãºå ãýæ î èâ. Õ ð ìºðãºñíèé õîéíî Áóðõàí Õóðìàñò òýíãýðò çàðëèã áîëãîâ: Òàâàí çóóí æèë áîëñíû õîéíî åðòºíöèéí öàã ñàìóóí áîëîõ áóé. Ãýðòýý õàðüæ òàâàí çóóí æèë áîëîîä ãóðâàí õºâã íèéõýý íýãèéã èëãýý. Òýð Åðòºíöèéí õààí òýð áîëòóãàé. Õ òýí íü õ ã éãýý áàðüæ èäýõ áóé. úðººñ ºâºð õîîðîíäîî íýã íýãýý áàðüæ èäýõ áóé. è ãóðâàí õºâã íèéõýý íýãèéã î óóë. Òýð åðòºíöèéã ýçëýõ õààí òýð áîëîõ áóé ãýâ. Òàâàí çóóí æèë æàðãàëäàà òàøóóð ñóóâ è. Ìèíèé çàðëèãààð òýð èëãýýãýýðýé ãýâ. Õóðìàñò òýíãýð: çºâ ãýýä õàðüæ èðýâ. Èðñýí õîéíî áóðõàíû çàðëèãèéã ìàðòàæ Õóðìàñò òýíãýðò äîëîîí çóóí áîëòîë ñóóâ. Ñóóæ áàéòàë Ñóäàðñóí áàëãàñíû èõ õîòûí áàðóóí ºíöºã íü íýãýí ò ìýí áýýðèéí ãàçàð ýâäðýâ. Õóðìàñò òýíãýð òýðã ëýí ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàð õàìàã çýð çýâñãýý àâ : ýíý õîòûã õýí ýâäýâ? Áèäýíä ºøººò äàéñàí ã é áèëýý. Àñóð íàðûí öýðýã ýâäýâ íèéã? ãýæ õîòûíõîî ýâäýðñýí ç ãò î èâ. Î èæ çýõýä õîò íü ººðºº ýâäýðñýí àæýý. Õóðìàñò òýíãýð òýðã ëýí ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàð á ãäýýðýý ÿðèëöàâ ºâºð çóóðàà : Ýíý õîò þóíä ýâäðýâ? ãýæ ÿðèëöàæ áàéòàë Õóðìàñò òýíãýð ñàíàâ: Øèãýìóí áóðõàíûã íèðâààíû ä ð ç ëýõèéí óðüä ìºðãºå ãýæ î èæ áèëýý áè. ̺ðãºñíèé õîéíî Áóðõàí íàä çàðëèã áîëæ: Òàâàí çóóí æèë áîëîîä ãóðâàí õºâã íèéõýý íýãèéã èëãýý. Åðòºíöèéí öàã ñàìóóí áîëîõ áóé ãýæ áèëýý. Õ òýé íü õ ã éãýý áàðüæ èäýõ áóé. úðººñ ºâºð çóóðàà íýã íýãèéãýý áàðüæ èäýõ áóé ãýæ áèëýý. Áè ìàðòàæ æàðãàëäàà òàøóóð òàâàí çóóí æèëýý èë äîëîîí çóóí æèë èë ñóóæ áàéíà áè ãýâ.

5 Òýíãýð íàð çºâºë㺺í õèéâ Õóðìàñò òýíãýð òýðã ëýí ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàð ºâºð çóóðàà èõ õóðèì õèéâ. Õóðìàñò òýíãýð ãóðâàí õ äýý ýë èëãýýâ. Èëãýýñýí ýë íàð íü Àìèí ñàõèã àõàä íü õýëýâ : Àâàé àìàéã Õóðìàñò òýíãýð ýöýã èíü åðòºíöºä õààí îð ñóóõààð î ãýíý ãýâ. Àìèí ñàõèã íü õýëýâ: Áè õóðìàñò òýíãýðèéí õºâã í áèëýý. Î ëîî åðòºíöºä õààí îðîíä ñóóæ ë àäàõ áóé. Õýðâýý Õóðìàñò òýíãýðèéí õºâã í î îîä õààí îðîíä ñóóæ ýñ àäâààñ õàéðò õààí ýöãèéí íýð òºðèéã àëäìóé. Áè äóðã éäýý ë î èõ áèø. Ñóóæ ë àäàõàà àéëòàãíàì áè ãýâ. Òýð ãèéã àâààä ýë éë á òýýã ä ä íü î èâ: Àâàé àìàéã Õóðìàñò òýíãýð ýöýã èíü åðòºíöºä õààí îðîíä ñóóõààð î ãýíý ãýâ. éë á òýýã õýëýâ: Áè õóðìàñò òýíãýðèéí õºâã í áèø. Åðòºíöºä ÿâàã àìüòàí àëòàí äýëõèéí õ í áèø. Î èâ áè õààíû îðîíä ñóóæ ë àäíà. Íàäààñ àõ ãýâýë õààí ñóóõ îð Àìèí ñàõèã èä áóé çàà. Ä ãýâýë Òºãñöîãòîä áóé çàà. Íàäàä þóíû õàðüÿà áóé ãýâ. Ýë Òºãñöîãòîä î èâ. ̺í óðüä ãèéã õýëýâ. Òºãñöîãò õýëýâ. Èõ àõ ãýâýë Àìèí ñàõèã î íî áèç. Äóíä àõ ãýâýë éë á òýýã î íî áèç. Íàäàä þóíû õàìàà áóé. Î èâ î ú ãýæ áèëýý. Ýñ àäâàë õàéðò õààí ýöýã ýõèéí íýð òºð õýðýãã é áèø ãýæ ãóðâàí õ õýä ýë èä ìºí ýíý ãèéã ºã ëýâ. Ýë ýíý ãèéã àâààä õóðìàñò òýíãýð, ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàðò èðýâ: Ãóðâàí õ õäèéí èíü ã öºì òýð áàéíà õýìýýâ. Õóðìàñò òýíãýð ãóðâàí õºâã íýý èð ãýâ. Ãóðâàí õºâã í èðýâ. Õóðìàñò òýíãýð çàðëèã áîëðóóí: Áè òà íàðûí åðòºíöèéí ñàìóóí áîëîâ. Òóñëàõààð î ãýæ áè ººðºº ìýäýæ çàðëèã áîëñîíã é áèëýý : Áóðõàíû çàðëèãààð áè òà íàðûã î ãýñýí áèëýý. Áè òà íàðûã õºâã íýý áîëîâ óó ãýæ ñàíàæ áèëýý. Òà íàð ìèíèé ýöýã áàéñàí àæýý. Áè òà íàðûí õºâã í áàéñàí àæýý. Òà ãóðâóóë ìèíèé õààí îðîíä ñóó. Ìèíèé àëèâàà ÿâäëûã áîëáîîñ ìºí çºâººð çîõèîæ ÿâàãòóí. (Áè áóðõàíû çàðëèãààð àëòàí äýëõèéä áóóæ àìüòíûã òóñëàÿ ãýæ) Õóðìàñò òýíãýð ýíý ãèéã çàðëèã áîëîâ. Õóðìàñò òýíãýðèéã çàðëèã áîëñíû õîéíî ãóðâàí õºâã í íü ìàëãàéãàà àâ ñºãäºæ ìºðãºâ. Ýâ! Õààí ýöýã ìèíü áèäýíä ýíý ãèéã þó ãýæ çàðëèã áîëíîì? Àìèí ñàõèã ýíý ãèéã õýëýýä àéëòãàâ: Õààí ýöãèéíõýý çàðëèãààð þóíä ë î íîì? Î èâ õààíû îðîí ñóóæ ë àäàõ áóé. Õýðâýý Õóðìàñò òýíãýðèéí õºâã í Àìèí ñàõèã õààí îðîí ñóóæ ýñ àäàâ ãýæ åðòºíöèéí õ í ýëýãëýâýë òàíû íýðä ìóó áóé çàà. Äýìèé ë òýíãýðèéí õºâã í áèëýý õýìýýãýýä î èõ óó áè? Ä ãýý õîâëîâ ãýõ? Ýíý éë á òýýã àëèâàà þìûã ýíý àäíàì ãýâ. Ýñðóàãèéí àéìàãò àðâàí äîëîîí òýíãýð íàð íààäàì õèéæ èõ õóðèì áîëñîíä õàðâàëãà, áàðèëäààí õèéâ ýíý éë á òýýã èéã íýã õ í àäàõã é, áóëòûã ýíý àäíà. ªâºð çóóðàà ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàð ìºí áàñ õàðâàëãà, áàðèëäààí íààäàì õèéõýä áàñ íèéã äèéëýõã é. Äîîð Ëóñûí õààäûí àéìàãò áàñ ìºí ë ìýëçýý íààäàì õèéâ íèéã áàñ äèéëíý. Åð àëèâàà ç éë ýðäìèéã ýíý éë á òýýã á ðýí ñóðñàí áèëýý. Äýìèé ë òýíãýðèéí õºâã í ãýæ î èõ óó áèä? Î èâ ìºí ýíý àäíà õýìýýâ. Ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàð õýëýâ: Åð àìèí ñàõèã èéí ýíý ã öºì íýí. Àëèâàà ç éë áîëîâ, áèä ñàéí áîëîâ, åð ìýëçýý õèéæ õàðâàëãà áàðèëäààí õèéâ áóëò ìàíèéã ýíý äèéëýõ áèëýý. Àìèí ñàõèã èéí òýð ã íü áóëò íýí ãýæ Ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàð ýíý ãèéã õýëýâ. ÒºãñÖîãò ä íü åð ýäíèé ãèéã äàãàæ á ãä íýí ãýâ.

6 Õóðìàñò äóíä õ åðòºíöºä áóóõ áîëîâ. Áàñ õóðìàñò òýíãýð: Çà éë á òýýã ýý! Ýä á ãäèéã ã íü ýíý áàéíà. Îäîî è þó õýëíýì? ãýâ. Áè þó õýëýõ âý? Õààí ýöãèéí çàðëèãààð î âîë î úÿ. Õóðìàñò òýíãýð àõàé ìèíü, íàä Ø äðèéí ãèëáýëãýýí ºíãºò õºº õàð õóÿãàà ºã. Öàõèëãààí ºíãºò äàëàâ àà ºã. Íàð ñàð õî ðûã õàìòààð çýðýãö ëýí óðãóóëàí õèéñýí ìàíëàé öàãààí äóóëãàà ºã. Îþóí ýðäýíý îíüò ãó èí öàãààí ñóìàà ºã. Äîãøèí õàð íóìàà ºã. Áèëãèéí ãóðâàí àëä õàð øîð ñýëìýý ºã. Äóóðñàõóé íýðò àëòàí óóðãàà ºã. Åðýí ãóðâàí æèíãýýð õèéñýí èõ áîëä ñ õýý ºã. Æàðàí ãóðâàí æèíãýýð õèéñýí áàãà áîëä ñ õýý ºã. Åñºí ñàëààò òºìºð óðõèà ºã. Ýíý á ãäèéã íàéìàí åðòºíöºä òºðõºä áóóëãàæ ºãººðýé ãýâ. Õóðìàñò òýíãýð ýöýã íü : Çà ºãüå ãýâ. Ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàðûí ãóðâàí òýíãýð òà íàð, íàä åðòºíöºä íýãýí õýâëýýñ òºðºõ ãóðâàí õóâèëãààí ýã èéã áóóëãàæ ºã. Íýã òýíãýðò íü ìèíèé áèåèéí ä ðòýé íýãýí õóâèëãààí àõûã áóóëãàæ ºã. Áóñàä òýíãýð íàð ýíý äàãóóëæ ÿâàã ñàéäààñàà ãó èí áààòðûã áóóëãàæ ºã. Áè åðòºíöºä òàíûã èëãýíý ãýæ èõ äóðëàæ ºã ãýõ áèø, Õóðìàñò òýíãýðèéí õºâã í åðòºíöºä î îîä õààí îðíûã ñóóæ ýñ àäâàë, õ íä äèéëäâýë òàíû íýðä ìóó áèø? Äîãøíûã äîðîéòóóëæ àìüòíûã æàðãóóëæ ÿâáàë ñàéí íü ýíý áèø? ãýæ ãóéõ ìèíü ýíý áèëýý ãýâ. Õóðìàñò òýíãýð, ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàð á ãäýýðýý : çºâ áèø þóâ, éë á òýýã èéí ýíý ã íü? àìàéã èëãýýõ ãàçàðò þó ãýæ õàéðëàíàì áèä? Áóëòûã ºãüå õýìýýâ. éë á òýýã Çà ãýâ. Àõ ìèíü Àìèí ñàõèã, ä ìèíü ÒºãñÖîãò ýñ î èâ. Åðòºíöºä õ ð àìüòíû òóñûã á òýýñíèé õîéíî õààí ýöãèéí ìèíü õààí îðîíä ñóóõ õèøèã íàä áóé çà? ãýâ. Áàñ çºâ ãýâ. Ñîðîíçîí õ ðëýýð á òýýæ õèéñýí èõ èëäýý ºãººðýé, àõàé ìèíü ãýâ. ªãüå ãýâ. Åðòºíöºä òºðñºí õîéíî ìèíü íàä àìüòàíä ë ãàðòàõ íýãýí ñàéí ìîðü áóóëãàæ ºãººðýé ãýâ. Ǻâ, ºãüå ãýâ.

7 Ãýñýðèéí òºðºõèéã óãòàæ ìýäýâ. Ò íèé õîéíî åðòºíöèéí öàã ñàìóóí áîëñîíä õàð òýðã ò õ íýýñ ýõëýí íèñýõ øóâóó, ã éõ ãºðººñ á ãäýýðýý õ ñëýí íýðò îâîîí äýýð óóëãàí õèéâ. Ãóðâàí çóóí ººð ººð õýëòýí àìüòàí, Àðúÿà Àëàíêàðè îõèí öàãààí òýíãýð õýëìýð õèéâ. Ìî ã ø, Äàíáî íýðò Óóëñûí õààí Îâîî à íæèä ýíý ãóðâóóë òºëºã îðõèâ. Àðúÿà Àëàíêàðè îõèí öàãààí òýíãýð õýëýâ: Àé, ãóðâàí òºëºã íàð ýíý åðòºíöèéí öàã ñàìóóí áîëñíûã äàðàí àäàõ õààí òºðºõ? ã é þó? Òºë㺺 îðõèæ ç ãýâ. Ìî ã ø òºëºã îðõèâ. Òºëºã îðõèñíû õîéíî õýëýâ. Îâîî Ä íæîí ãàðâî íýðòýé, ìîëîð ýðäýíý áèåò, äóí öàãààí ø äýò, ãàðäè øóâóó òýðã ò, àëòàí øàð õîíãîðöîã ñòýé, ñíèé ç ðò íü óä ìîäîíä öýöýã äýëãýðñýí ìýò òýð òºðºõ áóé. Òýð òºðâºë äýýð òýíãýð íàðûã ýçëýã òýð áîëîõ áóé ãýâ. Çà, íýã äàõèæ òºëºã îðõè ãýâ. Äàíáî íýðò òºëºã òºëºã îðõèâ. Îðõèîä õýëýâ: Àðúÿà Àâàëîêè Îäêàðè íýðòýé, äýëãýðñýí öàãààí ãýðýëòýé, óëààí õîíãîð öàðàéòàé, äýýä áèå íü õ íèé áèå ìýò äîîä áèå íü ëóñûí õààä ìîãîéí áèå ìýò, òýð òºðºõ áóé. Òýð òºðâºë äîîä ëóñûí õààäûí ýçëýã òýð áîëîõ áóé ãýâ. Çà, óóëñûí õàí Îâîî à íæèä òºëºã îðõè ãýâ. Òºëºã îðõèâ. Æàìöî Äàðè Îääàì íýðò ìàø öàãààí ºíãºòýé, ºí㺠ãýðýë íü àðàí ç ãò äýëãýðñýí òýð òºðºõ áóé. òýð òºðâºë àðâàí ç ãèéí áóðõàí òºãññºí, äóíä áèåä íü äºðâºí èõ òýíãýð íàð òºãììºí, äîîä áèåíä íü íàéìàí èõ Ëóñûí õààä òºãññºí ýð òºðºõ áóé. Òýð òºðâºë ýíý Çàìáóòèâèéã ýçëýã àðâàí ç ãèéí ýçýí à èò ãýñýð ìýðãýí õààí òýð áîëîõ áóé ãýâ. Àðúÿà Àëàíêàðè îõèí öàãààí òýíãýð áàñ õýëýâ: Òýä á ãä íýã ýõ, íýã ýöãýýñ òºðºõ? ººð ýöýã, ººð ýõýýñ òºðºõ? Ýöýã íü õýí áóé, ýõ íü õýí áóé? Áàñ òºëºã îðõè ãýâ. Ýöýã íü Óóëñûí õààí Îâîî à íæèä ýíý áîëíî.ýõ íü Ãî áàÿíû îõèí Àìàðæèë áîëíî ãýâ. Íýã íýãýíäýý òóñëàõûí òóëä íýãýí ýöýã, íýãýí ýõýýñ òºðºõ áóé Ýöýã íü ýíý, ýõ íü ýíý áóé àæýý. Õààíààñ èðýõ âý? òºëºã íàð õýëýâ : Åðòºíöèéí öàã ñàìóóí áîëñíûã ìýäýæ äýýð áóðõàíààñ çàðëèãòàé, Õóðìàñò òýíãýðèéí õºâã í þì óó? Åðòºíöºä èíãýæ òºðºõ þì óó? Áèä ýñ ìýäýâ ãýâ. Àðúÿà Àëàíêàðè îõèí öàãààí òýíãýð, òýíãýðò ãàðàâ. Ìî ã ø Äàíáî íýðò, óóëûí õààí Îäîî à íæèä Õ ñëýí íýðò îâîîí äýýðýýñ áóóâ. Ãóðâàí çóóí ººð ººð õýëòýí àìüòàí òàðõàâ. Òýð á ãä Òºëºã íàðûí ã íýí áîëîâ óó? ãýæ ÿðèëöàæ íýí ãýæ òàðõàâ.

8 Öîòîí, Ñýíëîíã ýõíýðòýé íü õººâ. Òýð öàãò Äîñ, Äîíñàð, Ëèí ãóðâàí îòîã óëñ áàéæýý. Äîñûí íî í Ñýíëîí áàéâ. Äîíñàðûí íî í Öàðãèí áàéâ. Ëèíãèéí íî í Öîòîí áàéâ. (Òýäãýýð àìüòíûã çîâîîæ ÿâàã òýð ãóðâóóë àæýý) Öîòîí íî í àãò ñàéòàé àæýý. Íýã óðóó îðõèñîí óëóóã ã éöýõ áóóðàë ìîðü àæýý. Íýã íü ãîëîîð ã éõ íýãèéã ã éöýõ íýãýí óõàà ìîðü àæýý. Íýã íü õºíäëºí ã éõ çýýð ã éöýõ çýýðýí óõàà ìîðü àæýý.òýð ãóðâàí îòîã óëñ Ãî áàÿíä öýðýã ìîðäîæ àéñóé ãýæ öîòîí ÿàð íýãýí ñàéí ìîðèîð óðüä õ ð õýë îðóóëàâ: Òàíä Äîñ, Äîíñàð, Ëèí ãóðâàí îòîã óëñ öýðýã ìîðäîæ àéñóé ãýâ. Ãî áàÿí ä ðâýæ í â. (Ãî áàÿí ºã ëð í: Ñàéí ã õýëñýí àâàé ìèíü. è þó äóðòàéãàà àâ ãýâ. Öîòîí íî í ºã ëð í : Òýð çýñãýëýíò õ õíýý ºã ãýâ. Àìàðæèë ºã ëð í: Ýöýã ìèíü. Ýöýã ìèíü áè Öîòîí íî íû ã íü ãóðèë ìýò áîëîîä ç ðõ íü ã ð õàð óëóó ìýò ãýíý áèëýý: Áè î èõã é. ãýýä äóòààæ ãàðàâ. Öîòîí íî í ºã ëð í: Ýöýã èíü íýãýíòýý ãýý õýëæ áàðñíû õîéíî è äóòààæ õààøàà ãàðàõ ãýýä õººâ.) Ãî áàÿíû îõèí Àìàðæèë ìºñºí äýýð õàëòèð óíàâ.îõèíûã áàðèâ. Îõèíû ñ æíèé ìàõ òàñàð äîãîëîí áîëîâ. Öîòîí íî í Áè èéì äîãîëîí ýì àâáàë ìèíèé íýð ë ìóó áîëíî íèéã ººð õ íä ºãüå ãýæ àõäàà Ñýíëîí íî íä ºãüå, õîéíî àâàõàä ñàéí ãýæ àðãà ñýòãýæ ºãºâ. Ñýëîíä ºãñíèé õîéíî îõèíû õºëèéí ìàõ ýäãýâ. Óðüäàõ ìýò ºí㺠èìýã ãóà ñàéõàí áîëîâ. Öîòîí íî í çýí ÿäàæ Èéì ñàéõàí ãóà çýñãýëýíò ýì áèäýíä îëîõ áýðõ áèëýý. íýýñ ñàéí õºâã í òºðíº ãýæ òºëºã íàð õýëñýí. Ãýòýë ñàéõàí õºâã í ýñ òºðºâ. Ýíý öàã ñàìóóí áîëñîí íü ýíý ýð ýì õî ðîîñ áîëîâ. Ñýíëîí, Àìàðæèë õî ðûã õººæ îðõè. Óðüäàõ ýì, ãýð, ìàëûã õàãàöóóëæ àâúÿ ãýâ. (Òýð öàãò òýäãýýð àìüòàí Öîòîí íî íû ãýýñ ë äàâàõ áèëýý) Ñýíëîí íî íä öîîõîð òýìýý öîîõîð áîòãîòîé, öîîõîð õîíü öîîõîð õóðãàòàé, öîîõîð ÿìàà öîîõîð èøèãòýé, öîîõîð íîõîé öîîõîð çóëçàãàòàé, õýëòãèé õàð öà èð ºã ãóðâàí ãîëûí áýë èðò öºëæ èëãýýâ.

9 Àìàðæèë æèðýìñýí áîëîâ. Õººæ èëãýýñýí õîéíî Ñýíëîí ºâãºí õî ð ãóðâàí ìàëûíõàà äýðãýä îãòîíî óðõèäàæ ÿâàâ. Íýãýí ºäºð àðâààäûã àëæ, íýãýí ºäºð äîòîð íàéìûã àëæ ÿâàâ. Àìàðæèë ò ëýý ò æ ÿâàâ. Àìàðæèë ò ëýýíä î èæ ÿâòàë ºìíº íü íýãýí øóâóóí õýíõäýãòýé, õ í óóöòàé òèéì õàðöàãà ñóóæ áîñîæ ÿâíà. Àìàðæèë äóóäàæ àñóóâ: Õýíõäýã èíü ÿàñàí øóâóóòàé àäèë áóé? Óóö áºãñ èíü ÿàñàí õ íèé òºðºëòýé àäèë áóé? Ýíý þóíû áýëýã áóé? ãýæ àñóóâ. Õàðöàãà õýëýâ: Øóâóóí õýíõäýãòýé áîëñîí ìèíü äñýí áèåý ýâäýí èðñíèé øèíæ áèëýý. Äýýð òýíãýð íàðààñ îäîî åðòºíöºä õóâèëæ òºðºõ ñàéí ýõíýð ýðæ ÿâíàì áè. Òºðºâ áè èéì ñàéí ýõíýðò òºðíºì. ã é áîëîâ áàéíàì çýý áè ãýæ õýëýýä íèñýæ îäîâ. Àìàðæèë øèíèéí íàéìíû øºíº ò ëýý ò æ õàðüæ èðòýë çóóð íýãýí èõ õ í ó ðàëäàæ õýòõèéæ óíàâ. Àìàðæèë õýâòýæ áèåý òýíõðýõëýýð õàðüæ èðýâ. Õÿðìàã öàñ îðñîíä Àìàðæèë ìºí ò ëýý ò æ ìºðººð ìºøãèæ ðèéí õÿðààíû åä øºíèéí óíàñàí ãàçàðò î èæ çâýë òýíä íýãýí àëä äýëýì ìºðòýé õ í îëñîíû ìºðèéã çýâ. Ýíý ÿàñàí èõ ìºðòýé õ í î èâ? ãýæ ìºðººð íü ìºøãèâ. Òýð ìºð íü èõ õàäíû õºíäèéä îðîâ. Õàäíû õºíäèé㺺ð Àìàðæèë øàãàéæ çýâ. çâýë àëòàí øèðýýí äýýð áàð öîîõîð òóãòàé, áàð öîîõîð ìàëãàéòàé, áàð öîîõîð äýýëòýé, áàð öîîõîð ãóòàëòàé õ í àëòàí øèðýýíèé ìºã ò øëýãèéã ò øèí ñóóæ: Ýíý øºíº àëæààõûí ìóóãààð àëæààâ áè ãýæ (ñàõëûíõàà õÿðóóã àð èæ) ñóóâ. Àìàðæèë çýýä àéæ äóòààí õàðüæ èðýâ.

10 Ãýñýð òºðºâ. Ãýðòýý èðñýí õîéíî Àìàðæèëûí õýâýë íü èõäýæ áîñîæ ñóóæ ë àäàõ áîëîâ. Àðâàí òàâíû ºäºð ºã뺺ã ð ºâãºí óðõèà àâ ìàëàà òóóæ îäîõîîð ãàðàõàä íü Àìàðæèë õýëýâ: è þó ãýæ ÿâíàì? Ìèíèé õýâýëä õ í õýëýëöýõ ìýò ãèíãýíýíý. Áè ãàíöààðàà àéæ õíýì. Ãàíö ýíý ºäºð ìèíèé äýðãýä ñóó è ãýõýä Ñýíëîí ºâãºí õýëýâ: èíèé äýðãýä áè ñóóÿ ãýõýä îãòîíî õýí àëàõ âý? Õî ð ãóðâàí ìàëûã ìèíü õýí çíýì? Îãîòíî ýñ àëáàë áèä õî ð àìèà þóãààð òýæýýíýì? ãýæ ýñ áîëæ ÿâàâ. ªâãºí ÿâæ îãòîíî óðõèäàí, äàëàí îãòîíî àëæ èðýâ. Ãýðòýý ð èðýâ. ªâãºí ßçãóóðààñ ýíý ºäºð èë àëàâ áè ãýæ ºâãºí ãýðòýý áàÿðëàæ Ýðòíèé ìèíü åðººë áóé çà ãýæ áàÿðëàæ ñóóâ. Îãîòíîî ãýðòýý òàâèàä î èâ. Áàñ äèéí õîéíî äøèéí óðüä ýõèéí õýâëèéí äîòîð õºâã í íü äóóëàí òàâèâ: Îâîî Ä íæèí ãàðâî íýðòýé, ìîëîð ýðäýíý áèåòýé, äóí öàãààí ø äòýé, ãàðäè øóâóóí òýðã òýé, àëòàí øîð õîíãîðöîã ñòýé, ñíèé ìèíü ç ðò óä ìîäíû öýöýã äýëãýðñýí ìýò, áè òºðºõ áóé. Áè òºðâºë äýýä òýíãýð íàðûã ýçëýã áè áîëîõ áóé ãýâ. Áàñ íýã äóóëàâ: Àðúÿà Àâàëîêè íýðòýé, äýëãýðýíã é öàãààí ãýðýëòýé, óëààí õîíãîð öàðàéòàé, äýýä áèå ìèíü õ íèé áèå ìýò, äîîä áèå ìèíü ëóñûí õààä ìîãîéí áèå ìýò áè òºðºõ áóé. Áè òºðâºë äîîä ëóñûí õààäûã ýçëýã áè áîëîõ áóé ãýâ. Áñ íýã äóóëàâ: Æàìöî Äàðè Îääàì íýðòýé, ìàø öàãààí ºíãºòýé, ºí㺠ãýðýë àðâàí ç ãò äýëãýðñýí áè òºðºõ áóé. Áè òºðâºë àðâàí ç ãèéí äàãèíàñûã ýçëýã áè áîëîõ áóé ãýâ. Áàñ íýã íü äóóëàâ: Ãýñýð Ñýðâî Äîíäóâ íýðòýé, äýýä áèåíä ìèíü àðâàí ç ãèéí áóðõàí òºãññºí, äóíä áèåíä ìèíü äºðâºí èõ òýíãýð áóé. Áè òºðâºë ýíý çàìáóóëèíãèéí ýçýí àðâàí ç ãèéí à èò Ãýñýð ìýðãýí õààí áîëîõ áè ãýæ äóóëàâ. Ýõ íü Ýâèé ýâèé, ýâèé ýâèé, íàìàéã åðòºíöèéí õ ýñ õýðýãëýæ, ãóðâàí ãîëûí áýë ýýðò õººæ îðõèñîí. Íàä þóíû áóðõàí òºðæ íàä áàðèãäíàì àæ. Íàä ºòãºðèéí õóâèëãààí õºâã í òºðæ áàðèãäíàì çýý. Ìóó ýöýã òàíü Ñýíëîí ºâãºí ºëãèé õèéõýýñ ò íèé àìèéã òýæýýõ õ í ã é. Òàíûã áè ºëãèéäýæ òýæýýõýýñ ðèéí èíýý õàð öà èðò ìèíü àìü òýæýýõ õ í ã é. Îäîî áè òàíûã ºëãèéäüå ãýæ ãè ãèíý óõàõ åñºí àëä òºìºð ãàäñààð äºðâºí ýðâýé (àëä) ãóó òóñ òóñä íü óõàæ òàâèâ. èíãýòýë Îâîî Ä íæèí ãàðâî Ýæèé íàäàä çàé òàâü ãýýä îðîéãîîñ ãàð óíàâ. ªí㺠èìýã íü àäâèø ñàéõàí ãóà àæýý. ̺ëõºæ òàòàæ ýõäýý ë ã éöýãäýæ ÿâíà. Ýõ íü õººí ã éöýí ÿäàæ ÿâòàë äýýð òýíãýð íàðààñ ìîëîð ýðäýíý çààíä ýìýýë õàçààð òîõîæ, öàí õýíãýðýã äýëäýæ, ñàí õ æ øàòààæ, ìîëîð ýðäýíý çààíä öàí õýíãýðýã äýëäýæ áàéæ óíóóëàä àâàí îäîâ òýíãýð. Ýõ íü : Ýâèé ìèíü, íýí áóðõàí áàéñàí áàéíà ãýæ óéëàâ. Óéëòàë: ªõèé (ýã ) ìèíü, íàä çàé òàâü ãýâ. Ýõ íü áàðóóí ãàðàà ºðãºæ îðîéãîî äàðàâ. Äàðòàë áàðóóí ñóãàíààñ íü óíàâ. Áàñ ìºëõºæ òàòàæ ýñ ã éöýãäýâ. Äîîðõè èõ äàëàéãààñ Ëóñûí õààí óðüä ñîîð ìîëîð ýðäýíý çààí àðñëàíä ìºí ýìýýë õàçààð òîõîæ, öàí õýíãýðýã, õ æ øàòààæ ëóñûí õààíä àâàí îäîâ. Èõ äàëàéä àâ îäîâ. Áàñ íýã íü : ªõèé ìèíü, íàä çàé òàâü ãýâ. Ýõ íü õî ð ñóãàà õàâ èæ õî ð ãàðààðàà îðîéãîî äàðæ áàéòàë õ éñíýýñ íü óíàâ. Óðüä õî ðîîñ ºí㺠èìýã íü ëýìæ ñàéõàí ãóà áàéâ. Áàñ ýõäýý ë ã éöýãäýæ ÿâíàì. Ýõ íü õººæ ÿâòàë àðâàí ç ãèéí äàãèíàñ õºõ õèðñ çààíä ýìýë õàçààð òîõîæ, ñàí õ æ òàâüæ öàí õýíãýðýã äýëäýæ èðæ, àðâàí ç ãèéí äàãèíàñ àâ ãàðàâ. Ýâèé ýâèé, ýâèé ýâèé ãóó óõàæ òàâèëàà? Îäîî ÿäàæ íýãèéã íü òàíüæ çîëãîæ òýâýð îçîæ õàãàöàõ íü ýâèé ìèíü ýâèé ÿàëàà ãýæ óéëàâ.

11 Óéëòàë íü áàñ íýã Ãýñýð Ñýðâî Äîíäóâ: Ýæèé ìèíü áè àëü ìºðººð ãàðàõ âý? Ýõ íü: Àâàé ìèíü ñòîé ìºðººð òºð ãýæ äóóäàâ. ñòîé ìºðººð òºðºâ. Áàðóóí í äýý õÿëàéæ, ç í í äýý õàðæ áàðóóí ãàðàà äàëàéæ, ç í ãàðàà àòãàæ, áàðóóí õºëºº äýýæ ºðãºæ, ç í õºëºº æèéæ, äº èí òàâàí äóí öàãààí ø äýý çóóñààð òºðºâ, Ýõ íü ýâèé ýâèé, ÿàÿ áè? Óðüä çýãäýâ ãóðâóóë ìèíü áóëò áóðõàäûí õóâèëãààí òºðæ íàä ýñ áàðèãäàâ. Çà í ãýëò õºâã í ºòãºðèéí õóâèëãààí òºðæ íàä áàðèãäàâ. Àâàé ìèíü, èíèé õ éã þóãààð îãòîëíîì áè? ãýæ äýðýí äîòðîîñ õÿíãàðûã àâ õ éãèé íü õºðººäºâ. Òýð õÿíãàð õ éãèé íü ýñ äààâ. Ýæèé ìèíü, ýíý õÿíãàð èíü ìèíèé õ éã ë äààíà.ãýðèéí ºìíº èõ äàëàéí äîòîðõ èðìýãò õàð óëóóã àâ îãòîë ãýâ. Îãòëîõäîî åðººë åðºº. Àâàé ìèíü, óëóóíààñ áàò àìüòàé áîëòóãàé ãýæ îãòîë. Õ éã ìèíü öàãààí ºâñººð áîî. Àâàé ìèíü, ýçýëñýí óëñ èíü öàãààí ºâñíººñ îëîí áîëòóãàé ãýæ áîî ãýâ. Ýõ íü õîðìîéäîî öóãëàí õ õäýý àâàí ã éâ. Èõ äàëàé äîòîðõè èðìýãò õàð óëóóã àâ îãòëîâ. Îãòëîõäîî ìºí óðüä ãýýð îãòëîâ. Õ éã íü öàãààí ºâñººð áîîâ. Áîîõäîî ìºí óðüä ãýýð åðººâ. Ãýñýðèéã çýãäýõýä áààõàí õ éòýí áîðîî îðñîí àæýý. Ýõ íü ãýñýðèéí õ éã îãòëîõ ãýýä èã èé õóðóóãàà õºë人â. Ýíý, í ãýëò, ýíý èâýëò õ õäèéí õ éã îãòëîõ ãýæ ÿâààä èã èé õóðóóãàà õºë人â áè ãýæ óéëàâ. Ýæèé ìèíü á õàðàà, á óéë Ýíý õóðóóãààðàà èõ äàëàéä ä ð, ÿìàð áîëîõ íü âý? ãýâ. Ýõ íü õ õäèéí ãýýð èõ äàëàéä ä ðýâ. Õóðóó íü óðüäàõ ìýò ñàéõàí áîëîâ. Ýõ íü õ õäýý àâ î èâ. Àâàé àìàéã þóíä ºëãèéäíºì? Ýíý ãóóíä ºëãèéäºå ãýæ ºðãºâ. Õ õýä ýõýýñ àëäóóëàí óíàâ. Áàñ ýõ íü ºðºâ. Õ õýä ýõýýñ óíààä íîöîëäîí áàéæ ã õýëýâ: Ýæèé ìèíü, Áàðóóí í äýý õÿëààñàí ìèíü ýëýý øóëàìñûã òàñ õÿëàéñàí ìèíü áèëýý. Ç í í äýý õàðñàí ìèíü ýíý çàÿà, òýð çàÿà õî ðûã òýãø õàðñàí ìèíü áèëýý. Áàðóóí ãàðàà äàëàéñàí ìèíü ýñýðã öýã á ãäèéã òàñ äàëàéñàí ìèíü áèëýý. Ç í ãàðàà àòãàñàí ìèíü õàìàã á ãäèéã ýçëýí áàðèõ ìèíü áèëýý. Áàðóóí õºëºº äýýø ºðãºñºí ìèíü øàøíûã ìàíäóóëàõ ìèíü áèëýý. Ç í õºëºº æèéñýí ìèíü òýð òýðñ áóðóó íîìòíûã äîðîéòóóëàí ãèøãýñýí ìèíü áèëýý. ĺ èí òàâàí äóí öàãààí ø äýý çóóñààð òºðñºí ìèíü äîãøèí øóëàìñûí ñ ðèéã òàñ çàëãèñàí ìèíü áóþó ãýæ ã õýëýâ. Ýõ íü: ýâèé ýâèé, ýâèé ýâèé, õ õýä òºðâºë íýðã é õî ð õóðóóãààð õàìðàà áºãëºæ òºðíºì áèëýý. Í äýý àíüñààð, ø äýý çóóñààð òºðºì áèëýý. Ýíý ÿàñàí õîðòîé õýëòýé õ õýä òºðæ õýðýëäñýýð, áàðèëäñààð òºð뺺 ãýæ õýðýëäýæ áàéâ. Õýðýëäýæ áàéòàë Ñýíëîí èðýâ. Íýãýí å ýì õ íèé äóó ãàðíà, íýãýí å áàðûí äóó ìýò ãàðíà. Ñýíëîí ºâãºí ìàëàà òóóæ, àðâàí îãòîíî ð, íýã ãàðòàà åñºí ñàëààò òºìºð õðèéã õºñðººñ îëæ èðæ èðýâ. Ýíý þóâ? ãýâ. Àìàðæèë õýëýâ: Àä ìóó õóâõàé õ ëòãýð õèøèãã é õ ëòãýð! àìàéã áè ýíý ºäºð ìèíèé äýðãýä ñóó ãýæ ýñ õýëë áè? íèé óðüä ãóðâàí õ õýä õààãóóð ìèíü ãàðöãààâ. Áóëò áóðõàäûí õóâèëãààí òºðæ òýíãýð ãàðàõ íü òýíãýðò ãàðàâ, Ëóñûí õààäàä îðîõ íü îðîâ. Äàãèíàñò ãàðàõ íü äàãèíàñò ãàðàâ. Äýýä òýíãýð ãýæ, äîîä ëóñûí õààä ãýæ, àðâàí ç ãèéí äàãèíàñ ãýæ õýí ìýäëýý. Òýä á ãäèéí òîîã ìýäñýíã é àëäàâ. Àâ îäîî ìóó õ ëòºãðèéã. ºòãºðèéí õóâèëãààí õ õýä òºðæ íàìàéã áàðüæ èäüå ãýæ èíãýæ áàéíà ãýâ. ªâãºí õýëýâ. Ýâèé, è ºòãºðèéí õóâèëãààíûã ÿàæ ìýäýâ? Äýìèé òààæ ìýäýõ áèä áóðõàä áóþó? ªºðèéí ðñèéã ÿàæ àëíàì? Òýæýýæ çüå. Ýíý ºäºð áè íàÿí îãîòíî àëàâ. Ýíý ìóó õî ð ãóðâàí ìàë ìèíü áóëò áîîñòîâ. (Õýýëòýé áîëîâ). Õýâýë íü ãàçðààñ óëàì ðãýëæèëæ ÿâíà. ßçãóóð ãýðèéí ìààíü äýðãýä îãîòíî ã é áèëýý. Ãîäèë õàðâàõ ãàçàðò îãîòíî èðæýý. Ýíý ºäºð õàìàã ãàçàð öàñ îðñîí áºãººä ìàíàé ýíý ìóó ãýðèéí ãàäíà ãîäèë õàðâàõ ãàçàð öàñ îðñîíã é. Åñºí ñàëààò òºìºð óðõè íèéã ãîäèë õàðâàõ ãàçðààñ îëîâ áè. Ýíý áè? Òºðñíººñ èéì þì ýñ çëýý áè. Ýíý òîð áóþó, óðõè áóþó? Ýíý îëæ àâ èðñàí þì ìèíü ýíý ãýâ. Ýõ íü: àìàéã ÿàæ àëàõ âý? Òýæýýæ çüå ãýâ.

12

13 Ãýñýð, õýðýý, ºòãºð, îãîòíî ãóðâûã àëàâ. Òýð öàãò ºòãºðèéí õàð õýðýý íýã íàñòàé õ õäèéí í äèéã öîõèæ áîëãîæ àëäàã áàéæýý. Ãýñýðèéã òºðºâ ãýæ ñîíñîîä í äèéã íü öîõü ãýæ àéñóé àæýý. Ãýñýð ò íèéã õóâèëãààíààð ìýäýâ. Íýã í äýý õÿëààæ, íýã í äýý àíüæ, õÿëààñàí í äýí äýýðýý åñºí ñàëààò òºìºð óðõèéí øèæèìíýýñ òàòààä ºòãºðèéí õàð õýðýýã áàðèàä àëæ îðõèâ. Òýð öàãò ÿìààí øèäýò, íîõîé õîíøîîðò ºòãºð, à íã ýöýã Ýðãýñëîí (Ãýëîí) ëàì áîëîí õóâèëæ èðæ, õî ð íàñòàé õ õäèéí òîëãîé äýýð àâøèã òàâèã áîëîîä õýëèéí ç ðèéã òàñ õàçàæ õýëãèé áîëãîõ áàéñàí àæýý. Ò íèéã Ãýñýð ìýäýâ. Òýð ºòãºð, Ãýñýðò àéñóéã Ãýñýð ìýäýýä äº èí òàâàí äóí öàãààí ø äýý çóóæ õýâòýâ. Õ ð èðýýä ëàì áîëæ òîëãîé äýýð àâøèã òàâèâ. Õóðóóãààð ø äèéã íü óõàæ, ñî îãîîðîî áàñ ø äèéã íü ñî îäîæ ýñ õ õ ðýâ. Ýíý õ õýä òàíü ÿçãóóð ýõ õýëòýé áèë, óãààñ èíãýæ çóóð òºðæ áèë ãýæ àñóóâ. Óéëíàì áèëýý áèä ýñ ìýäýâ ãýâ. ºòãºð îäîî õýëýý ä ðæ õºõ ëíýì. Õºõºã áîëîîä õýëèéã áàãàëçóóðààð íü òàñ õàçàæ àëæ îðõèâ. Ãóðâàí íàñàíäàà èâëèéí îãîòíî øàð õðèéí èíýý áîëæ ãàçðûí õºðñèéã óðâóóëæ, Ìîíãîë óëñò ìóó éëäýæ áàéñàí àæýý. Ãýñýð ò íèéã ìýäýýä õýð õàðèóëàã ºâãºí õ í áîëîí ñ õ áàðèí ã éâ. Øàð õðèéí èíýý îãîòíî ãàçðûí õºðñèéã óðâóóëæ ÿâòàë ºâãºí ñ õýýðýý õðèéí ýâýð õîîðîíäóóð öîõèîä àëæ îðõèâ. Äàâ äýýð ãóðâàí äîãøíûã àëàâ.

14 Ñýíëîí áàÿæèæ ãýð á ëýý àâ ðàâ. Ò íèé õîéíî õîíü íü òºðºâ. Äóí öàãààí õóðãà ãàðàâ. à íü òºðºâ. Áèëãèéí õýýð óíàãà òºðºâ. õýð òºðºâ. Òºìºð õºõ õèðñ õýð òºðºâ. Íîõîé òºðºâ. Òºìºð õóøóóòàé çýñ ºëºã èí òºðºâ. Ãýñýð òýä á ãääýý ñàí òàâüæ, îãòîðãóé äàõü Íàâñà Õ ðç ýìýã ýõäýý çàëáèðàâ. Ýæèé ìèíü ýíý á ãäèéã ìèíü ñàéõàí òýæýýæ ºñãº. Íàìàéã õýçýý ºã ãýñýí öàãò òýäíèé㠺㺺ðýé ãýâ. Òýä á ãäèéã íü Íàñâà Õ ðç ýìýã ýõäýý ç ëæ ºãºâ. Ýõ íü Ǻâ ãýýä àâëàà. Ñýíëîí ºâãºí, çîâëîíò ýìýýñ òºðñºí ãýæ íýðèéã Æóð ãýæ íýð ºãºâ. Æóð õî ð ãóðâàí ìàëàà õàðèóëæ ÿâíàì. ßâàõäàà ãóðâàí äîëîîí õóëñ ñóãàëàæ àâàâ. Ãóðâàí äîëîîí õàðãàíà ñóãàëæ àâàâ. Äýðñýýð ìóó ã ãýý öîõèëîâ. Ýíý ãóðâàí äîëîîí äýðñ ìèíü öîõèõ òóñàì äýðñýí öàãààí àäóó áîëöîãîî ãýæ öîõèëîâ. Õóëñààð ìóó õðýý öîõèâ. Íàâ ìýò ñ ëòýé, õóëñíû å ìýò ºíãºòýé èéì ñàéõàí õýð òºðö㺺 ãýæ öîõèâ. Õàðãàíààð õàìóóò òýìýýãýý öîõèâ. Õóâèëãààíààð øèâøèæ öîõèëñîíä òýä á ãä áóëò òºðíºì. Ãàãö ã íýýñ äýðñýí öàãààí àäóó òºðö㺺â. ̺í àëèíûã òîîëíîì? Ãýñýðèéíõýý çàðëèãààð ñàð á ð äýä äýäýýð òºðºâ. Ãýñýðèéí çàðëèãààð ñàð á ð òºðºõºä òîîëøã é îëîí ìàë áîëîâ. Ñýíëîí ºâãºí áàÿð íü òàíàãã é Ìèíèé åðººë áóé çà. Ãàíöûí ýõ ìÿíãà ãýã ýíý áàéíàì" ãýõýä íü Àìàðæèí: íýí áèø þó âý òýð èíü? èíèé åðººëèéã áè õýäèéí ìýäñýí áèëýý. Àäâèø åðººëòýé áèø, è ãýæ õóóð çàðëèã áîëãîâ. Ñýíëîí, Ýíý ìàëûã ìààíü õýí õàäãàëíàì? ãýæ èõ óëñäàà î èâ. Öîòîíä õ ð õýëýâ: Õ íèé çýí ÿäàæ õººæ îðõèñîí çýñãýëýíò ñàéõàí ýìýýñ èíü íýã ìóó õºâã í òºðæ áàéíà. Ìóó ãýæ áàéëãàíà óó? Ñàéí ãýæ õààí îðîí ñóóëãàíà óó? Ìóó áîëîâ ñóóëãàõ æèøýýòýé ë áîëîâ. Ýì, õ õýíä, ãýð ìàëûã ìèíü íàä ºã ãýâ. Á ãä óëñ Ñýíëîí ºâãºíèéõ çºâ áèø ãýýä ýì, õ õýä, òýä á ãäèéã íü áóëò ºãºâ. Ñýíëîí ºâãºí òýíäýý àâ õàðüæ èðýâ. ***** (ͺ㺺 ýìýýñ Öàñ (Ôàöà Øàëãàð), Ðîíñà íýðò õî ð õºâã í àæýý ) Öàñ, Ðîíñà, Æóð ãóðâóóë ýíý ìàëûã ìèíü õàðèóë ãýâ. Ãóðâàí õ õýä ìàë õàðèóëæ ÿâíà. Æóð õîëûí óóëûã îéð áîëãîæ, îéðûí óóëûã õîë áîëãîæ, ìàëûã õóâèëãààíààð àäóóëæ ÿâíà. Æóð ýöýãòýý õýëýâ: Ìèíèé åðººë áóé çà ãýæ, ìàëàà ºñãºâ ãýæ áàÿðëàõ èíü þó áèëýý? Îäîî îðä öàãààí ãýðèéã ë áàðèõ èíü þóâ ãýæ ÿâàâ. Ìîäîíä õ ð á ãäýýðýý ìîä îãòîëæ ÿâàâ. ªâãºí øóäðàãà ìîäûã îãòîëæ íýã õýäèéã óíàãàâ. Æóð õóâèëãààíààð õàíûã õàíààð, óíèéã óíèàð áîñãîöãîîâ. Ñýíëîí ºâãºí ñàéõàí øóäðàãà ìîä çýæ îãòîëú ãýæ î èâ Æóð õóâèëãààíààð ºðãºñò ìîä áîëãîíî. ªâãºí îãòîëæ ÿäàæ ãàðàà ýñãýæ èðýâ. Í ãýëò ìóó õºâã í î èæ áèëýý. Øóäðàãà ñàéõàí ìîä ãýæ îãòîëü ãýòýë ºðãºñò ìîä áîëíî. Ãàðàà ýñãýæ ñàíä ìýíä õàðüæ èðýâ áè ãýâ. Æóð îðä öàãààí ãýðèéíõýý ìîäûã àâ èðýâ. Àõàé ìèíü, îãòîëñîí ìîäîî þó ãýæ îðõèæ èðýâ è? èíèé îðõèñîí ìîäûã áè àâ ãýð õèéæ èðýâ áè ãýâ. íýí. Áè ìîä îãòîëæ áèëýý. Îãòîëñîí ìîäîî ãàçàð ýíäýæ ãýýã áèëýý áè. Ýíý ìóó õóëãàé õèéæ àâñàí àæýý ãýâ. Àõàéí ìèíü ã íýí. èíèé îãòîëñîí ìîäíîîñ õóëãàé õèéæ àâñàí ìîä èíü òýíä õî ð ãóðâàí ãýðèéí ìîä áàéíà. ãýâ. è þó îãòîëæ ÿâíàì? Áè õ ë õ ðýõäýý èíèé îãòîëñîí ìîäîîð ãýð õèéâ áè ãýâ. Òýð ãýðýý á ðõ ëýâ. *****

15 Ãóðâàí õ õýä ìàëä î èâ. Ñýíëîí Ðîíñàãèéí ýõèéã äîòíî ëîí ÿâíàì. Öàñ èõýð, Ðîíñà õî ðò øèðýýí äýýð òàâüæ ºãºâ. Æóðä íîõîéí èäýõ ìóó àÿãàíä õèéæ ºãíº. Æóð ãóðâàí àòãà öàãààí óëóó ãóðâàí àòãà õàð óëóó àâàâ. Öàãààí óëóóãàà õàäíû äýýð äýëãýæ òàâèíà. Îëîí ìàë ººðñ人 áýë èæ î íî. Õàðèõäàà õàð óëóóãààð õàâòãàíäàà õèéãýýä èðíý. Îëîí ìàë õîéíîîñ íü ººðñ人 äàãàæ èðíý. Ìàðãààø ºã뺺ã ð ãóðâóóë áàñ ìàëä ÿâàâ. Ìàëûíõàà äýðãýä ñóóãààä ÿðèâ. Æóð õî ð àõäàà ã õýëýâ: Áèä èéì îëîí ìàë õàðèóëæ ÿâæ ºäºð á ð õîîñîí ÿâìîé. Íýãýí òóãàë àëæ èäüå ãýõýä Ðîíñà õýëýâ: Ýöýã ýõ ìààíü áèäíèéã äîíãîäìîé ãýâ. Öàñ èõýð äóóã é ñóóâ. Äîíãîäîõ þìûã áè äààÿ. Öàñ èõýð ìèíü íýã òóãàë áàðü ãýâ. Öàñ íýã òóãàë áàðèâ. Æóð àëàâ. Àðüñûã áèò òóëàìëàí ºâ èâ. Ìàõûã èäýýä ÿñûã òóëàì äîòîð õèéãýýä ñ ëýýñ íü áàðüæ ãóðâàí å äàëàëâààñ àìüä òóãàë áîëîí îëîí òóãàëûí õîéíîîñ ã éâ. Ìàëàà àâ õàðüæ èðýâ. Ãóðâàí õ õýä ãýðòýý îðîâ. Öàñ, Ðîíñà õî ð áîñîæ áàéâ. Æóð ç íòýé òàâüñàí èäýýíýýñ èäýæ ñóóâ. Ýõ íü õýëýâ: "Æóð þóíä èäýýãýý èäýâ? Òà õî ð þóíä ë èäýõ áóé? " ãýâ. Ðîíñ õýëýâ: Æóð ä ìààíü ìàíüä íýã òóãàë àëæ ºã, ò íèé ìàõûã èäýæ öàäàâ. Èäýõã é ãýâ. Ñýíëîí ºâãºí: Ýý! Æóð òýð èíü íýí? ãýæ àñóóâ. Õóäàë õýëíýì. ã é ãýâ. ªâãºí òàøóóð áàðüæ áîñîí õàðàéâ. Æóðûã òàøóóðààð ñàâíà. Ñàâàõàä íü Æóð òàøóóð äýýðýýñ íü íîöîí õýðýëäýæ áàéâ. Áàéòàë Àìàðæèë ã éæ èðýâ. Þó áîëîâ? ªâãºí! ãýâ. Ýíý ìóó ºòãºð õ õýä èíü íýã òóãàë áàðüæ àëæ èäýâ ãýíý. Èéì í ãýëò àæýý ãýæ óóðàà äàðàí ÿäàæ áàéâ. Àìàðæèë õýëýâ: Áàðñàí ìóó, òýíýñýí ìóó õ ëãºð! èíèé òóãàë òîîã é áóþó? Òóãàëàà á ðòãýå ãýâ. àì ìóóä þóíû èéì îëîí ìàë áèëýý? íýí èäñýí ãýñýí ãàíö òóãàëûí òºëºº íèéã ìèíü æàí èõ èíü þóâ? Áèåèéíõýý ñàéíààð ºñãºñºí ìàë ìýò ñàíàæ áàéíà è ãýæ äîíãîäîâ. ªâãºí ã éæ òóãàëàà á ðòãýâ. Òóãàë íü á ðýí àæýý. ªâãºí ãýðòýý ã éæ î èâ. Ðîíñûã ßàñàí õóäàë áèëýý? ãýæ äîíãîäîâ. íèé õîéíî è õóäàë õýëýâ çýý. Áè àìàéã õòýë ãºâøèíº ãýâ. Ìàðãààø ºã뺺 ãóðâàí õ õýä áàñ ìàëàà àâ î èâ. Æóð íýã òóãàë àëàâ. Ðîíñ ñ ëíèé ÿñûã íü õóëãàéëæ ºâºðòëºâ. Óðüä ñîîð ìàõûã àâ èäýýä ÿñûã òóëìûí äîòîð õèéâ. ̺í ãóðâàí å äàëëàâààñ îãîòîð òóãàë áîëîí îëîí òóãàëûí õîéíîîñ ìºðººð íü ã éæ î èâ. Ìàëàà àâ ãýðòýý èðýâ ãóðâóóë. Ðîíñà õýëýâ: Æóð ä ãèéíõýý àëæ ºãñºí òóãàëûí ñ ëèéã èäüå ãýæ ºâðººñºº öóñòàé ñ ë ãàðãàæ ãàëä áóëæ ñóóâ. ªâãºí Ðîíñà! Ýíý èíü þóâ? ãýâ. Æóð ä ìèíü ìàíüä íýã òóãàë àëæ ºã, ò íèé äýýðýýñ íü àâàí íîöîëäîâ Ýíý èõ çºíòºã (çºíºã) áîëîõ íü ýíý? Ýíý íàìàéã äàâõèéâýë æàí úÿ ãýæ íàä òýì ëíý ãýâ. Æóðûí ýõ íü ã éæ èðýâ. Þóí í ãýëò õ ëòãýð, ÿàâ? ãýâ. Íýã òóãàë àëæ ãýæ Ðîíñà ñ ëíèé öóñòàéã øàðæ ñóóíà. íýí áóþó? Õóäàë áóþó? ãýâ. Æóðûí ýõ íü õýëýâ: è ýíý õºâã íèéõýý ãýýð þóíä èíãýæ æàí íàì? Òóãàëàà á ðòãýæ çýýñýé ãýâ. ªâãºí òóãàëàà á ðòãýâ. Îëîí òóãàë á ðýí àæýý. Íýã òóãàëûí ñ ëíýýñ öóñ ãàð ÿâíà. Ñ ëèé íü îãòîëñîí áàéíà ãýæ ºâãºí ãýðòýý ã éæ èðýýä Ðîíñûã ãºâøèâ. è òýð áàðìûã þó ãýæ ã æèðäíýì? Áóòà èðýýä õîò èéã õîðèíî ãýã ýíý áàéíà ãýâ. ***** Çàÿàòàé õóäàë õýëýãäýõýýð íýíýýð õýëýãäýå áè. Çàÿàòàé ìàðãààø èíèé ìàëààñ îëíûã àëæ èäüå áè (ãýæ Æóð õýëýâ. Ãóðâóóë ìàëä ÿâàâ. Æóð õîéíîîñ íü åñºí ýðýã àëæ èõ òîãîî õóâèëãààíààð õóðààæ Ðîíñàã ñ ðýýð äàðæ òýð ìàõûã á ãäèéã áîëãîâ. Ìàõàà ãàðãààä ñàí òàâüæ, õàìàã á ãäèéã ñàõèóñàíäàà çàëüáàðíàì: Äýýð Õóðìàñò òýíãýð àõàé ìèíü, äýä íü áîëáîë Ýñðóà àéìàãò àðâàí äîëîîí òýíãýð íàð, äýðãýäýõ ãó èí ãóðâàí òýíãýð íàð, Íàâñà Õ ðçý ýìýã ýõ ãóðâàí çóóí æàðàí ººð õýëòýí àìüòàí ñàõèóñ ìèíü, Ìî ã ø, Äàíáî íýðò òºëºã ìèíü,

16 Óóëñûí õààí Îâîî à íæèä àëòàí äýëõèéí õóâèëãààí ýöýã ìèíü, ÿëãóóñàí ãóðâàí ºõèé ìèíü, äýýä àðâàí ç ãèéí áóðõàí ñàõèóñ ìèíü, äîîä äºðâºí èõ Ëóñûí õààä ìèíü, Òà òà á ãääýý ìóó áèåý ç ëýõ ìèíü ýíý. Àðèóí òàõèë òàõèæ íàìàí ëàõ ìèíü ýíý áóé ãýâ. Õàìàã ñàõèóñ íü : Íóñãàé ìèíü àëòàí äýëõèéä òºðæ áàéíà. Õàìàðò ìàíü ñàéõàí íýð íýðòýæ áàéíà. Òºðæ ìàíüä áýëãý ç ëýõ íü ýíý áàéíà ãýâ. Òýä á ãäýýðýý çàëáèðààä Öàñ, Ðîíñà õî ðûí ºìíº èõ øèðýýí äýýð èäýý òàâüæ ºãºâ. Öàñ àäàõ èíýýãýýðýý èäýæ ñóóíà. Ðîíñà Ãýñýðèéí ñ ðä äàðàãäàæ ë èäýæ ñóóíà. Æóð ñàõèóñàà õóðààæ îëîí õ í áîëãîîä á ãä èäýæ îðõèâ. Ðîíñà áîñîîä ãýðýý òýìöýâ. Öàñ, Æóð õî óë ìàëäàà î èâ. Ðîíñà ýöýã ýõäýý õýëýâ. Æóð õºâã í èíü åñºí ýðýã õàãà òàòàæ àëàâ. Îëîí òîãîî õóðààæ èðæ á ãäèéã àíàâ. Ìàõàà áîëãîæ ãàðãàñàí õîéíîî äýìèé äýýð òýíãýð ãýíý, äîîð ëóñûí õààä ãýíý, äýìèé áóðõàä ãýíý, þó þó õýëýâ, äýìèé îëîí þì õýëíý áèëýý. Áè ýñ ìýäíý. Öàñ áèä õî ðò ìàõ àíàæ ºãºâ. Õàðàí õîíèíûõîî òóëä ãîìäîæ ýñ èäýâ áè. Õàìàã ìàë õàøàà î ñîíûã ýñ ìýäíý. Ìàõàà èäýõäýý äýìèé ÿâäëûí áóþó îëîí õ í èðýâ. Äýìèé Áóó, áóó ãýæ óãòàí ã éæ ìîðèéã íü àâöãààíà. Òýä á ãäýýðýý õóðèìûíõàà ìàõûã áóëòûã èäýæ îðõèâ Ðîíñà ýíý ãèéã ºâãºíä õýëýâ. ªâãºí Èéì í ãýë àæýý, èéì èâýë àæýý ãýæ òàøóóðàà áàðèí ìàëäàà ãàðàâ. Äýýð ãàð ºâãºí ñàðàâ èëæ õàðâààñ Æóð äýðãýäýý îëîí ìàë òóóæ ÿâàõ àæýý. ªâãºíèé í äèéã õóâèëãààíààð õàëõàëæ áèå ìàëàà ýñ ç ëýâ. ªâãºí ãýðòýý ã éæ õàðüæ èðýâ. ñýä áàðààã é (îãò õàðàãäàõã é áàéíà). Õàëàã õóóõàé. Æóð ãýã àìàéã äýý ãýæ çàíàæ ñóóíà. Çàíàæ ñóóòàë Æóð îëîí ìàëàà ò ðõýðòýë òóóæ, äóóëæ ýëäýæ èðýâ. Çà è ìàëàà á ðýí òóóæ èðýâ? àìàéã ìýäëýý áè ãýýä òàøóóð áàðèí óãòàí ãàðàâ. Æóðûã òàøóóðààð ñàâíà. Ñàâòàë òàøóóðûã íü áóëààí àâ õàÿæ îðõèâ. ªâãºí Æóðûã íîöîâ. Æóð óíàã áîëîîä î õàëõàé ãýýä ºâãºíèéã äýýã ðýý õàÿæ îðõèâ. ªâãºí î î ãýæ áàðõèðíà. Æóð áîëîâ î õàëãàé ãýâ. Àìàðæèë ã éæ èðíý. "ªâãºí, ÿàâ ÿàâ? ãýíý. Õºâã í òºðæ ãýæ ñàíàæ áèëýý. èíèé õýëñýí ã íýí áàéñàí àæ. Åñºí ýðýã õàãà òàòàæ àëæ èäýâ ãýíý. Ýíý íàìàéã æàí èõ ãýýä õàðèí òîëãîé äýã ðýý õýò õàÿæ îðõèâ. Áèå ìèíü ýâäýð ÿàâ? Àäâèø ºâäíºì ãýâ. Ýâäýðâýë ýâäðýã. Ðîíñà óðüä òóãàë ëàâ ãýí ãýí èðëýý. Òýð íü íýí áàéë óó? Îäîî åñºí ýðýã àëàâ ãýíý. Áèåèéã èíü õàÿñàí íýí áèç. Èðãýý á ðòãýæ îäîî ç ãýâ. ªâãºí î èæ èðãýý á ðòãýâ. Èðýã íü á ðýí àæýý. ªâãºí èðýâ: Õàëàã õóóõàé, Ðîíñà ÿàëàà è? ãýæ ºâãºí ãàñëàâ. Àìàðæèë õýëýâ: Àâàé Æóð ÿàëàà è? Ãýð õèéñýí õ í, õîéíî ñóóâ ãýëýý. Ãèø îãòîëñîí õ í, óðüä ÿâàâ ãýëýý. àìàéã Ðîíñà àëúÿ ãýæ áàéíà. Îäîî Ðîíñàã õîâ ã õýëæ èðâýë Ðîíñûí ãýýð ºâãºí æàí úÿ ãýæ î âîë õóó (öºì) òîîëæ ºã ãýæ Àìàðæèë õýëýâ. èíèé ìóóã àëü á ð çýõ âý áè? ãýâ. Æóð Ðîíñûã äîíãîäîâ: èíèé óðüä, ãàíöààðàà îëîí ìàë ºñãºëºº áè. Ãàíöààðàà áîëîâ äóóã é õàðèóëóæ ÿâëàà áè. ªäºð á ð àëæ èäâýë áè ýíý ìàëûã ÿàæ ºñãºõ áèëýý? è íàä ºøèõ èíü þó áèëýý? Õóäàë õýëýí õýëýí õýðýëä ëýõ èíü þó âý? ãýæ äîíãîäîâ. Ðîíñà äóóí ýñ ãàðàâ. Öàñ èõýð èíýýâ. ªâãºí: Ýâèé ýâèé, èõ íýí áèø þóâ? àìàéã íèé õîéíî õýëáýë ãºâøèõ áóé ãýâ. ***** Ìàðãààø ºã뺺ã ð ºâãºí äîòðîî ñàíàâ. Òà ãóðàâ ìèíèé øèéäýýð ÿâæ àäàõã é áàéíà. Ìàëä

17 îäîî áè î èëöîíî ãýæ Öàñûã àâàí ìàëàà òóóæ ÿâàâ. Òýð ºäºð äóóã é õàðèóëæ äýø ºâãºí, Öàñ õî ð ìàëàà òóóæ èðýâ. Ò íèé ìàðãààø ºâãºí Ðîíñûã àâ ÿâàâ. Õî óë ìàëà õàðèóëæ ÿâñààð ãóðâàí õîíèéã îíîíä áàðèóëæ èä ëýâ. äýø èðýâ. Áè ìàë õàðèóëæ áèëýý. Ýíý ìóó Ðîíñà õîíèéã õàðèóëæ ÿâñààð ãóðâàí õîíü îíîíä áàðèóëæ èä ëýâ ãýæ õýëýâ. Æóð õýëýâ: Íàìàéã áîë æàí èõ áàéñàí. Ìóíäàæ (àç áîëæ) íàìàéã ýñ àâàà ñàí çºâ áîëæ ãýýä ñóóâ. ªâãºí ìàðãààø ºã뺺ã ð Æóðûã àâàí ìàëàà òóóæ ãàðàâ. Æóð õîëûí óóëûã îéð áîëãîæ îéðûí óóëûã õîë áîëãîæ ÿâàâ. Õîíèíû çàõàä î ú ãýòýë îíî ã éæ ÿâíà. Àõàé ìèíü ýíý îíî ã éæ ÿâàõûã ìýäýâ? ãýâ. ªâãºí õýëýâ: Þó ìýäýõ âý? Õîíü ãýòýæ ÿâíàì çà ãýâ. Çà àõàé è ýíý îíûã õàðâàæ îíî. Îíîâîë è íýã ýðýã àâ àëæ ìàõûã íàä á ºãºëö. è áóëòûã èä. àìàéã àëäâàë áè õàðâàÿ. Áè îíîâîë áè íýã ýðýã àëæ ìàõûã áè èäñ. àìä á ºãºëöüå áè ãýâ. ªâãºí Çà ãýâ. ªâãºí îíûã õàðâàâ. Ýñ õ ðãýâ. Àõàé ìèíü îäîî õèøèã íàä áèø? ãýâ. ªâãºí íýí áóé ãýâ. Æóð õàðâàâ. Ñóì íü îíîâ. Àõàé è ºâãºí õ í, äóëààí á ñë ð (áýëõýìæ) õèé ãýæ ( îíûí àðüñûã) ºãºâ. Æóð îäîî ºâãºíèéã õóâèëãààíû ñ ðýýð äàðàâ. Åñºí õîíü àëàâ. Îëîí òóãàë õóðààæ õîíèéã áàðèëæ ÿâàõàä ºâãºí: Õàëàé Æóð ãýæ äóóãàðàõ ãýâ. Äóóí ãàð ë àäíàì. Ýý! ÿàëàà ãýæ áîñîõ ãýâ. ªíäèé㺺ä áîñîæ ë àäíàì. ªâãºí äóóí ã é õàðæ ñóóíàì îäîî. Õîíèíû ìàõûã Æóð ãàðãàâ. ̺í áàñ îëîí ñàõèóñàà õóðààæ ºâãºíä îëîí õ í áîëæ, øèðýý ºðãºæ àâàà èæ òàâüæ ºãºâ. ªâãºí Ãýñýðèéí ñ ðä äàðàãäàæ èäýæ ë àäíà. Õî óë îäîî áîñîâ. ªâãºí áîñîæ ãýðýý òýìöýæ ã éâ. Æóð ìàëä î èâ. ªâãºí ãýðòýý î èæ ýìäýý õýëæ ãàøóóäàâ. Àâàé ÿàÿ, èéå. Áè çëýý. Ðîíñûã õýëäýã ã ýãýý íýí áàéíà. Åñºí ýðýã àëàâ. Ìàõûã Æóð ãàíöààð òàñ èäýæ îðõèâ. Àìàðæèë! èíèé ºòãºð ãýæ õýëýã èíü íýí áàéíà. Ìóóñ áóþó, ìàíãàñ áóþó ýíý? Ýíý ìàëûã áàðñàí õîéíî ìàíû áèåèéã áàðüæ èäýõ áàéíà ýíý.ªâãºí èíãýæ ãàøóóäàæ ñóóíàì. Æóð îëîí ìàëàà òóóæ ýëäýæ èðýâ. ªâãºí òàøóóðàà áàðèí ãàð áàéâ: Àâàé Æóð". Òàøóóðààð öîõèëòîë íü íîöîâ. ªâ㺺í! ßàâ, þó âý? ãýâ., ªíºº è ÿàñàí îëîí õîíü õàãà òàòàâ è? ãýâ. ßâüÿ. è áèä õî óëàà ýíä ó ðàà îëîëöîõã é. Öàñàä çààëäúÿ ãýõýä Çà ãýæ Æóð áèä õî óë õîíèíä î èì ãýõ ë õîíèíû çàõàä îíî ã éæ ÿâíà. Ýíý ìóó õ íàä õýëýâ. Àõàé, ýíý èíü îíî ã éæ ÿâàõûã ìýäýâ è? ãýâ. èíãýõýä Õîíü èäüå ãýæ ÿâíàì çà ãýâ áè. Àõàé áèä õî óë ìýëçýý õèéå" ãýâ. èíãýõýä Ãàéã é, þó áèëýý? ãýâ áè. Ýíý îíûã õàðâàæ îíî. Îíîâîë õîíü àëæ ìàõûã íàä á àì õ ðãý è ãàíöààð àëæ ìàõûã èä ãýâ. èíãýõýä Çà ãýâ. àìàéã àëäâàë áè õàðâàÿ. Õýðâýý áè îíîâîë ìºí óðüä ñîîð èäüå áè ãýâ. Çà ãýæ õî óë õàðâàâ ªâãºí õ í áè ýñ õ ðãýâ Æóð õàðâàæ àëàâ. Æóð, ºâãºí õî óë ìºí óðüä õîíü èäñýíèûã òîîëæ õýëýâ Öàñ õýëýâ: ª èãäºð Ðîíñà òà õî óë ìàëä î îîä ãóðâàí õîíü îíîíä áàðèóëæ èä ëýâ ãýíý áèëýý. Ìýëçýæ õàðâààä óðüä èäñýíýý þó ãýæ çààëäíàì. Àõàé èíèéõ áóðóó. ªâãºí õ í äóóã é ÿâ ãýâ. Ýíý õ õäèéí ìèíü çàí ààø íü ººð áàéíà ãýýä ÿâàâ. ***** Ìàðãààø áàñ Æóðûã àâàí ìàëä î èâ. Àäóó õðèéí çàõàä øààçãàé ìîäíû äýýð ñóóæ áàéâ. íýã õðèéí äýðãýä ð ã éæ ÿâíà. Æóð õýëýâ: Àõàé è ìýäýâ? íýã øààçãàé õî ð þóíû òºëºº èíãýæ ìàëûí äýðãýä ÿâíà? ãýâ. ªâãºí: Ýñ ìýäýâ? ãýâ. Øààçãàé ìîðèíû äààðü öîõú ãýæ ÿâíà áèø, ò íýýñ óëàì ìîðèíû íóãàñàíä îðæ õýõ áèø. Ýíý õî óëûã è áèä õî ð õàðâàæ àëüÿ. Áèäíèé õýí àëáàë íýã õýð, íýã ìîðü àëæ èäüå. Íýã íýãýíäýý àì á õ ðãýå

18 ãýõýä ºâãºí Çà" ãýâ. Øààçãàéã õàðâàâ. ªâãºí ýñ õ ðãýâ. Àõàé ìèíü íýã ìºí ýíý áàéíà.õàðâà ãýâ. ªâãºí îéðõîí áàéíà ãýæ áàÿðëàí íóìàà äýëýâ. Æóð õóâèëãààíààð íóìûã ýñ äààëãàâ. Ýý! ßàëàà áè? ãýæ ºâãºí íóìàà ÿðâàéæ òàòíà. ë äààíàì, àõàé, òýð ãýâ. ªâãºí öî èæ õàðâàâ. Ýñ õ ðýâ. Æóð øààçãàé íýã õî ðûã õàðâààä àëàâ. íýãèéã ºâãºíä ºãºâ. Æóð àäóóíààñ íýã òàðãàí ã ñîíãîæ àëàâ. õýðýýñ íýã òàðãàí õðèéã ñîíãîæ àëàâ. ªâãºí áàñ Õàëàã ãýæ õýëüå ãýâ õýëæ ë àäíàì. Æóð ìàõàà áîëãîâ. ªâãºíä áàñ øèðýýí äýýð àâàà èæ ºãºâ. ªâãºí èäýæ ë àäíàì. Æóð õóâèëãààíààð áóëòûã èäýâ. Æóð îäîî äóóëæ ñóóíà: Ìîðèíû äàðò öîõü ãýýä øààçãàé, õðèéã õîðäóóëüÿ ãýýä íýã, òýð õî ðûã õàðâàæ àëúÿ ãýýä ºâãºí -Ýíý ãóðâóóëààíä ººð íýí è ã ðò þì áóé áîëîâóó? ãýæ äóóëàâ. ªâãºí áîñîæ ãýðýý òýìöýæ ã éâ. Ýìäýý õýëýâ: Îäîî áè ò íòýé õàíèëàõã é. Ìàëûã ìèíü áóëò èäýýä õîéíî íàìàéã èäýõ áàéíà. Ýíý ààëèàð ºòãºð áèø ìàíãàñ ë áóé çà ýíý ãýâ.

19 Ñýíëîí ãóðâàí õ õäýý øàëãàâ. "Ýíý ãóðâàí õ õäèéí íýãòýý íü ë áè áàéÿ. (Ýíý ãóðâàí õºâã äèéí ñàéí ìóóã çüå) ãýæ ÿòóó óðõèäàæ áàðèâ. Òóëìàíä õèéæ àìñðû íü áîîâ. ªâãºí õàéíàã õðýý óíàæ Öàñûã ñóíäàëæ àâàà èâ. (ªâãºí ñýìýýð õàâòàãàíû àìñðûã íýýâ) ßòóóã ä ðõðýõýä õýð òóéëæ îðõèâ. ªâãºí õýã áîëæ õýâòýíý. Öàñ éëíà : Àõàé ìèíü íýã ãýâýë àâûã òàâèóëàõ áèëýý. ã é ãýâýë àÿíûã òàíèóëàõ áèëýý. Ýâèé ÿàëàà! ãýæ óéëààä èðýâ. ªâãºí õðýý óíààä õàðüæ èðæýý. Ìàðãààø áîñîîä Ðîíñàã áàñ ñóíäàëæ àâàà èâ. Óðüä ñîîð õýð òóéëæ îðõèâ. ªâãºí õýã áîëæ õýâòíýì. Ðîíñà óéëààä õàðüæ èðýâ. ªâãºí õðýý óíààä õàðüæ èðýâ. Ìàðãààø áîñîîä Æóðûã áàñ ñóíäàëæ àâàà èâ. ßâæ áàéòàë íýã õÿòàä òàðèà òàðüæ ÿâíà. Òàðèàíû çàõàä áàé ìîä áîñãîæ, ìîäîí äýýð íü øààçãàé ñóóæ áàéâ. Óðüä ñîîð ÿòóó ä ðõðýõ, øààçãàé íèñýõýä õýð òóéëæ îðõèâ. ªâãºí õýã áîëæ õýâòýíý. Æóð áóóí ã éæ õðýý áàðüæ èõ äóó ãàð óéëàã áîëîâ. Óéëààä õýëýâ: Íàìàéã óéëàâ ãýæ ýíý óóë ñóðãàâ óó? Óóëûí äýðãýäýõ ìîä ñóðãàâ óó? Ýíý õîðò õÿòàä òàðèà ýñ òàðüæ, òàðèàíû çàõàä áàéõ ìîä ýñ áîñãîâîë øààçãàé þó ãýæ ñóóãààä áîñîõ áèëýý? õýð þó ãýæ òóéëàõ áèëýý? ªâãºí ìèíü þó ãýæ õýõ áèëýý? Ýíý õÿòàäûã ýð ëñ (øèéòãýå) áè ãýæ î èâ. Æóð óðüä ãýý õÿòàäàä òîîëæ õýëýâ. Îäîî è õñýí õ íýý àìüä õ íýýð òºë ëæ àâüÿ ãýíý è? ãýæ õÿòàä ë àíõààðàâ. Æóð èðæ õÿòàäûí òàðèàã òàñ ýâäýæ ÿâíà. Õÿòàä òàðèàíäàà õîðñîæ ã éæ èðýâ. è ÿìàð çàðëèã áîëíîì, èíèé çàðëèãààð èíü áîëíîì, èíèé çàðëèãààð èíü áîëü áè. Òàðèàã ìèíü á ýâä è ãýâ. àìàà ÿë ÿíõ ºã ãýõèéã áàéÿ. Ýíý óóëûí ìîäûã õàäàæ àâ èð. Ýöãèéíõýý ÿñûã äýãäýýå áè. ãýâ. Õÿòàä ÿâàâ. Óóëûí ìîäûã õàäàæ àâ èð ºãºâ. Æóð ýöãèéíõýý ãàäóóð ìîä õóðààâ. Èõ ò éìýð øàòààâ. Ãàë ä ðýëçýí øàòàõàä ºâãºí õÿëààæ õàðàâ. Àõàé ìèíü õñýí õ í õàðñààð õâýë õîéä àìüä ðäýý ìóó ð ãýëýý ãýæ ýöãèéíõýý í äýíä øîðîî áèò ëýí õàÿâ. Ãàë áàñ ä ðýëçýí øàòàõàä ºâãºí õî ð õºëºº àòèðàâ. õñýí õ í õî ð õºëºº àòèðñààð õâýë ëäñýí ýì õ õíèé å íü ë ñóíàì ãýëýý ãýæ àâðàãà ìîä ð èðæ ýöãèéíõýý õî ð õºë äýýð òàâèâ. Ýöãýý îäîî ãàëä ºðãºæ àâàà èâ. Àâàà èæ ãàëä îðõèíî ãýõýä Æóð! Àõàé èíü õñýíã é àìüä áàéíà ãýâ. Àõàé ìèíü, õñýí õ í äóó ãàðâàë õîéä ðäýý ìóó ð ãýëýý ãýæ ãàëä îðõèíî. Àâàé (Æóð) ìèíü! Àõàé èíü õñýíã é ãýæ áàéòàë àìüäààð íü àëäàã áóþó? ãýâ. Àõàé ìèíü õñýíã é áàéíà, ñàéí ãýýä õýðò íü ä ð õàðüæ èðýâ. ªâãºí ãýðòýý èðýýä ýìãýíäýý õýëýâ: Ãóðâàí õ õýäòýéãýý ìàëä ÿâæ áèëýý, ãóðâàí õ õäèéíõýý ñàéí ìóóãèéã íü òýíñüå ãýæ ÿâæ áèëýý. Öàñ ìèíü áààòàð ñàéí õ í áîëîõ áàéíàì. Ðîíñà ìèíü 纺ëºí (纺âºðëºí) èäýõ õ í áîëîõ áàéíà. Óäàà íü õýëýõýä Æóðä ìèíü ë õ ðýõ áàéíà. (Æóð ìèíü õýíýýñ èë ñàéí ýð áîëîõ áàéíà!) ãýâ. èíãýýä ºâãºí ãàð îäîâ. Ýìãýí (Ðîíñàãèéí ýõ) ìóó ñàíàâ: Îðõèäîñ ýìýýñ òºðñºí õºâã í ìèíèé õî ð õ õäýýñ èë áîëîõ ãýý þó âý? íèéã òýð ã é áîëãî áè ãýæ øèðýýí äýýð õî ð õ õýääýý ñàéõàí èäýý õèéæ òàâèâ. Æóðä îíäîî õîð õèéæ òàâèâ. Ãóðâàí õ õýä äýø èðýâ. Öàñ Ðîíñà õî ð øèðýýí äýýðýý ãàð èäýýãýý èäýæ ñóóíà. Æóð ç í òèéø õàðæ áàéíà. Ýõ íü õýëýâ: Àâàé Æóð! Þó ãýæ õàðæ áàéíà? Øèðýýí äýýð ãàð èäýýãýý èä ãýâ. Æóð ã éæ ãàðàâ. Àÿãàòàé èäýýã àâààä áàðüæ ñóóæ ã õýëýâ: Ýæèé àõàé ìèíü, ìàíä óðüä àÿãàíû ºì õàäãàëæ ºã á ëãýý. Ýí ºäðººñ ìàëûí ºì õàãàëæ ºãºõ áàéíà äàà. Õî ð àõ ìèíü èäýâ. Ýöýã ýõäýý äýýæýý ýñ áàðèíà. Ýöýã íü ýñ ìýäñýíýýñýý àâ èäüå ãýòýë áàñ òàòàæ àâàâ. Õýçýýíýýñ ýöýã ýõèéí ãýð áîëîõûí ýõ òîãîî ýíý

20 áèëýý ãýæ òîãîîíä õèéâ. Òîãîî õàãàðàâ. Òóëãàíä äóñààâ. Òóëãà õàãàðàâ. Òîîíîíä äýýø öàöàâ. Òîîíî íü õýìõðýâ. Ãýð áîëîõûí (óðüä ó èðñàí) øàð íîõîé áèëýý ãýæ íîõîéí òîëãîé õî ð àíãè ñàëàâ. ëäñýíèéã ººðºº çîîãëîæ, óëààðàà íýâ ëæ ëóñûí õààä äàõü ýã äýý òàõèë ºãºâ.

21 Öîòîí Æóðûã ýõòýé íü õººâ. Ñýíëîí ºâãºí ýõ óëñäàà í æ î èâ. Îëîí óëñûíõàà çàõàä áóóâ. Öîòîí íî í àâëàæ ÿâñààð çýâ. Ýý! èéì ñàéõàí öàãààí ãýð õýíèéõ âý? Ýíã é îëîí ìàë õýíèéõ âý? Àñóóæ èð ãýæ õ í èëãýýâ. Ñýíëîí ºâãºíèéõ ãýæ èðýâ. Öîòîí íî í á ãäýýðýý ãýðò íü èðýâ. Ýý! èéì îëîí ìàë, îðä öàãààí ãýð õýí ºãºâ? ãýæ àñóóâ. Æóð äýðãýä íü èðýýä õýëýâ: Òºì𺺠ë ìýäýõ õóóðàé áèë è? Òºðñíºº ë ìýäýõ íîõîé áèë è? àìàéã àõûãàà õººæ îðõèñîíä äýýð òýíãýð, äîîð ëóñûí õààä á ãäýýð ºðøººæ ºãñºí ãýð ìàë áàéíà ãýâ. Òýä Ýíý ìóóã ç ãýâ. (Íýãýí öàãò Öîòîí íî í òýðã ëýí Äîñ, Äîíñàð, Ëèí ãóðâàí îòîã óëñûã õóðààãààä èõ óóëãàí õèéæ ñóóâ ) Öîòîí íî í ºã ëð í: Äîëîîí àëáèí äîëîîí çóóí õ í, äîëîîí çóóí ìîðü, çàÿàòàé, çàÿàã éã (àëü òîõèîëäñîíîî ) áàðüæ èäíý ãýíý. (Áèäýíä õàðüÿàò óëñûã èäýæ áàðàõ áàéíàì. Òýð äîëîîí àëáèíä ñàð á ð õîøîîä õ í ºãüå. Íýãýí ºäºð çóóí õ í ìîðü èäýõèéã áàéã ãýæ õýëæ èëãýý) ãýâ. Òýð îëîí ëóñ íü Öîòîí íî íû ãýýñ ë äàâàõûí òóëä Òèéì áîë çºâ áàéíà. è ìýäýõ áèç ãýâ. Òýíäýýñ Öîòîí íî í ºã ëð í : Íî í áîëîâ, õàðö õ í áîëîâ, åð á ãäýýðýý æèøèãëýæ òýð äîëîîí àëáèíä èäýø ºãüå. Áèä íî ä àõëàæ î ü. Æóð ýõ õî óëûã õèøèãëýæ (ýýëæèä) ºãüå. Ýíý ºäºð òà õî ð î. Äîëîîí àëáèí áàðüæ èäò ãýé. Õîéä ºäºð áèø õ í ºãüå ãýâ. Æóð Çà ãýæ èíýýâ. Ýõ íü àâàé ìèíü, ÿàÿ, è þó ãýæ èíýýíýì? Áè àìàéã áàéëãàñàí áîëîìæòîé ñàéí õºâã í òºðºâ ãýæ áèëýý. Áàðñàí ìóó õºâã í òºðñºí áàéíà. Äîëîîí àëáèí ãýã ºäðèéí äîëîîí çóí õ í, äîëîîí çóóí ìîðü áàðüæ èäíýì ãýíý áèø. è áè õî ðûã áàðüæ èäò ãýé ãýæ î ãýíýì áèø " ãýâ. Ýæèé ìèíü äóó ãýâ. Ýì õ í è ë ìýäíýì. Ýíä ñóóâàë Öîòîí àâãàé àëíà. Òýíä î âîë äîëîîí àëáèí èäýõ ñîí íü àäèë áóþó ãýâ. ĺðâºí íàñàíäàà äàíõàð Äîíõîð õî ð õàéíàã õýðò õýëòãèé õàð öà ðàà à èæ Áîëæìîðûí õîîëîéã ººäºëæ ÿâàâ. Áîëæìîðûí õîîëîéí ýõýíä õ ð áóóâ. Õýëòãèé õàð öà ðàà áàðèâ.

22 Æóð äîëîîí àëáèíûã àëàâ. Æóð ýõäýý ãàë öàõèæ ºãººä ãºðººëºõººð ÿâàâ. Æóð õî ð äîëîîí îãîòíî àëæ èäýâ. Íýã äîëîîí îãîòíûã øàðàâ. Íýã äîëîîã àíàâ. äýø ñóóòàë äîëîîí àëáèí ºìíºº õ í áºãòºð, õîéíîî çóóí ìîðü áºãòºð èðýâ. Æóð óãòàæ ãàðàâ. ýý! Àðâàí ç ãèéí ýçýí Ãýñýð ìýðãýí õààí þóíä ãàðàâ è? Áèä àéæ õýõ áèø? ãýâ. Æóõ ºã ëð í : Òàíû õóóðàõûã áè ìýäýâ. Òà ºäðèéí äîëîîí çóóí õ í, äîëîîí çóóí ìîðü, çàÿàòàé çàÿàã éã áàðüæ èäíýì ãýæ Öîòîí àâãàé íàìàéã èäò ãýé ãýæ èëãýýâ. Õîéä ºäºð áèø õ íèéã ºãüå ãýíý ãýâ. Àðâàí ç ãèéí ýçýí à èò Ãýñýð Ìýðãýí õààí, ýíý çàðëèã èíü þó âý? Áèä àéæ õíý ãýâ. Çà òà íàìàéã ë èäýõ áîëáîë ìèíèé ìóó ãýðò áóóæ öàé øºë çîîãëîæ ìîðä ãýâ. Äîëîîí àëáèí ìîðäîâ. Æóð õýëýâ: Áè òàíä íýãýí áýëãýý ç ëüå. Òà íàð äîëîîí õºë ìîðèî íàä ºã ãýâ. Ýý! äîëîîí õºë ìîðèî ºãâºë áèä þó óíàÿ ãýæ ºâºð õîîðîíäîî çºâøèí õýëýëöýâ. Æóð õýëíý: Ýíý ìèíèé äîëîîí öàãààí ìîäûã óíàæ îä. Óóëûã îãòîë ãý. Ãàëûã òàñàë ãý. Õàäûã õàìõ äàéð ãý. Áóòûã áóëãà äàéð ãý. Äàëàéã òàñàë ãýæ óðàëäàæ ÿâ ãýâ. Òàíû äîëîîí õºë ìîðèíîîñ íýí ñàéí ìîðü áîëìîé çà ýíý ìèíü ãýâ. Äîëîîí àëáèí Çà ãýæ áóóæ ã éæ, áàÿðëàæ èðæ óíàí ÿâàâ. ßâàõäàà óóëûã îãòîë ãýâ. ̺í Ãýñýðèéí õýëñýí ãýýð óðàëäàæ ÿâàâ. ª íººí áèä õóðäàí ìîðüòîé áîëñîí áàéíà. Äàëàéä íýí ñàéí ãýëýý. Äàëàéä îðâîë ñàéí ãýæ áèëýý" ãýæ óðàëäàæ îðîâ. Äîëîîí àëáèí äàëàéí ðîîëä óíàæ õýâ. Äîëîîí öàãààí ìîä ýçýíäýý õàðüæ èðýâ. Äîëîîí àëáèíûã Ãýñýð õóâèëãààíààð àëàâ. Äîëîîí õºë ìîðèéã àâàâ.

23 Äîëîîí çóóí õ íèéã øàøèíä îðóóëàâ Òýð öàãò ñàðòàã èí àÿãà èí, áóëààã èí ãóðâàí çóóí õàð èðãýí Æóðûí ãýðèéí îéð ýì, õ õýäòýé àâëàæ èðýâ. Æóð ò íèéã õóâèëãààíààð ìýäýýä íýãýí õóâèëãààíàà àëòàí õýíõäýãòýé, ìºíãºí áºãñòýé, äóí öàãààí õóìñòàé õ ðíý áîëãîí íààäàæ ãàéõóóëæ óãòàí õ ðýâ. Òýð ãóðâàí çóóí èðãýí àâëàõàà áàéæ õ ðíèéã çýæ ãàéõàëäàæ õàðæ áàéâ. Íàðàí øèíãýõýä Æóð õ ðíèéãýý àâàõààð õàðüæ èðýâ. Ãóðâàí çóóí èðãýí òýíä õîíîâ. äýø íýã õ í èðæ õýëýâ. Ìàíàé íýã áààõàí àâõàé áèëýý. Õ ðíýý ºãºº, íààäóóëààä ºãüå ãýâ. Õ ðíèéã ìèíü àëäâàë ãóðâàí çóóí àãòàà ºãºõ áóþó òà? ãýâ. ªãüå ãýâ. è ñàéäààñàà àñóóæ õýëýõ õ í áóþó è? Ñàíààãààð õýëýõ õ í áóþó è? Î èæ àñóóæ èð ãýâ. Òýð õ í àñóóæ èðýâ. ªãüå ãýýä àâ èð ãýâ. Òýð õ í áàñ èðýâ. Õ ðíèéã èíü àëäâàë àãò ºãüå ãýíý ãýâ. Õ ðíèé ìèíü àëäóóçàé. Õè ýý ãýâ. Òýð õ ðíýýð õ õýä íü íàð øèíãýõ öàã áîëòîë íààäààä òîãîîíû äîð õºìºð òàâèâ. Õ ðíý íü ãàçàð óõààä ýçýíäýý øºíº õàðüæ èðýâ. Æóð ìàðãààø ºã뺺ã ð áîñîí î èâ. Õ ðíèéã ìèíü ºã ãýâ. Òîãîîãîî òàòàæ çâýýñ õ ðíý ã é. Õ ðíý èíü ãàçàð õºíäèéëæ ãàð ÿâñàí áàéíà ãýâ. Õ ðíý óãààñàà äýýð òýíãýðýýñ áóóäàãã é, ãàçðààð ÿâäãèéã ìýäñýýð áàéæ íàìàéã øîãëîæ ºãºõã é áàéíà. Ìýëçýýíèé ñîîð ãóðâàí çóóí àãòûã ºã ãýâ. Ìàíàé ãóðâàí çóóí àãòûã àâàõ ýðèéí ýð è ìºí áàéíà ãýýä (äóòààæ õàâöàë çàìààð í â) Æóð õîéíîîñ íü ÿâãàí äàãàâ. Õî ð èõ ºíäºð óóëûí õîîðîíä îðæ ÿâòàë Æóð íààä ºíäºð óóëûí îðãèë äýýð ã éæ ãàðàâ. Íýã èõ õàäûã îãëî òàòàæ àâàâ. Òýð õàäààð öààä óóëûí îðãèëûã öîõèâ. Öààä ºíäºð óóëûã ºðãºæ õºäºëãºõºä íààä óóë áàñ õºäëºâ. Õî ð óóëûã ºðãºæ õºäºëãºæ áàéõàä òýð óóëûí óëóó äîîð ãóðâàí çóóí õ íèé ìîðü áèåèéã öîõèæ áàéâ. Íààøàà Æóðûí ç ã äóòààâàë áàñ ìºí óðüä ñîîð óíàãàæ áàéâ. Çà, õàéðõàí áîãä, àëàõûí ìóóãààð àëàõ íü, è ÿìàð çàðëèã áîëãîíîì? èíèé çàðëèãààð áîëú áèä ãýâ. Íàä çàðëèãã é áèø. Õ ðíèéã ìèíü ºã ãýâ. Õ ðíý èíü ã é áîëæýý. èíèé çàðëèãààð áîëú ãýâ. Ìèíèé çàðëèãààð áîëîõ áîëáîë ñàõàë ñýý àâ. Íîì øàøèíä îð. Áàöàã ñàõèë àâ ãýâ. Ýð ýìã é áóëò èðæ ñàõàë ñýý á ãä àâàâ. Òýäíèéã íîì øàøèíä îðóóëààä ãóðâàí çóóí àãòûã àâààä õàðüæ èðýâ, Ãýñýð.

24 Öàñ Æóðûã ýðãýæ î èâ. Æóð õýëòãèé õàð öà ðûíõàà ãàäíà äîëîîí àëáèíû õºë ìîðü, ãóðâàí çóóí õàë óëñûí õºë ìîðü, òýð îëîí àãòàà ãàäíàà çîãñîîæ áàéâ. Öàñ èõýð àõ íü óéëàâ: Íóñãàé Æóðûã ìèíü Öîòîí íî í í ä ìóóëæ äîëîîí àëáèíä áàðüæ èäò ãýé ãýæ èëãýýëýý. Äîëîîí àëáèí áàðüæ èäýâ? Èäñýí áîë äîëîîí àëáèíòàé òýìöýæ õüå áè. Àìüä áîëáîë ä äýý çîëãî áè ãýæ æèã ðò áîð ìîðèî óíàâ. Öàâäàò(ÿëòñàí?) õóÿãàà ºìñºâ. Äóóðñàõóé íýðò äóóëãàà ýðäýíýò òýðã íäýý ºìñºâ. Ãó èí öàãààí ñóìàà ä ðýâ. Äîãøèí õàð íóìàà áàðèâ. Õ ðìýé íýðò öîä (öàñ?) áîëä èëäýý ç â. Áîëìîðûí õîîëîéã ºãñºæ ÿâàâ. Áîëìîðûí õîîëîéí ýõýíä îëîí àäóó áàéõûã çýâ. Æèã ðò áîð ìîðèî íóóæ óÿâ. Õ ðìýé íýðò öóë áîëä èëäýý ñóãà òàòàâ. Ñýìõíýýð öºì öºì ãýæ ã éæ øàãàéæ èðýâ. çòýë íóñãàé Æóð ãýðòýý õºëºð äýýëýý òàéëæ ñóóíà. Öàñ èõýð ñýëìýý ä ðýâ. à éæ îðîâ. Ýâèé! Öàñ ìèíü ãýæ áîñîí ã éí òýâðýëöýí óéëàëäàâ. Ãýñýð, Öàñ õî óëûã óéëæ áàéõàä àëòàí äýëõèé á ãä äîãäëîí õºäëºâ. Öàñ ìèíü íàìàéã õñýí áàéâàë äîëîîí àëáèíòàé àëàëäàÿ ãýæ èðñýí èíü ýíý áàéíà. Àìüä áîëáîë íàäàä çîëãî ãýæ èðñýí èíü ýíý áàéíà. Áààòðûí èíü áýëýã(øèíæ) ýíý áàéíà. Àâàé ìèíü! äóó ãýæ àëòàí äýëõèéã ñàí òàâüæ íîìõîòãîâ. Àâàé ìèíü! Áè èíü íóñãàé Æóð áèø áóé. Àðâàí ç ãèéí ýçýí à èò Ãýñýð ìýðãýí õààí áè ìºí. íèéã ìèíü õ íä á õýë àâàé ìèíü! Àðâàí òàâàí íàñàíäàà õ ðòýë õàìàã äîãøäûã Æóð áèåýð ÿâæ íîìõîòãîõ áîëíî áè. Òýð äýýð Ãýñýð áèåý ç ëæ òàíûãàà äàãóóëàõ áóé áè ãýâ. Öàñ èõýð èíýýâ. (Æóð õýëýâ: è óðüä õàðü. Áè õîéíîîñ èíü î ú. Ýíý ãóðâàí çóóí àãòûã ìèíü òýð ìóó ýöýãò ìèíü àâàà èæ ºã. Ýíý äîëîîí ìîðèéã è àâ. Àâàé ìèíü, áè õàðèâ. Öîòîí íî í óãòàæ àñóóâ. Öàñ è ýíý îëîí àãò õýíýýñ àâàâ è? ãýæ àñóóâ. Æóðûã äîëîîí àëáèí áàðüæ èäëýý. Áè äîëîîí àëáèíûã àëæ, àãòûã àâ èðýâ. ãýâ. Òýð ìóó õâýë õò ãýé. è ìèíü ë ìýíä èðñýí ñàéí ãýýä ÿâàâ. Ýöýãòýý ãóðâàí çóóí àãò ºãºâ. Çà íàäààñ ººðã é áàéíà. Ýíý õ õýä ìèíü ãýæ ºâãºí áàÿðëàâ. (Òºäèé Öîòîí íî í Öàñûí ãýðò î îîä Ìîðü ºãüå ãýñýí áèëýý. ªã ãýâ. Öàñ èõýð ºã ëð í: Ýíý ìóó Öîòîí è Æóðûã ìèíü äîëîîí àëáèíä èëãýýæ àëóóëààä íàäààñ ìîðü àâíà ãýõ èíü þó âý? Æóðûí òºëºº àìàéã àëúÿ ãýýä èëäýý áàðüæ áîñîõîä Öîòîí íî í èõýä àéæ ãýðýýñ ãàðàí ìîðèíäîî õàðàéæ ìîðäîîä äóòààæ õàðèâ)

25 Æóð, Èð Òîíãîðîã ìàíãàñûã àëàâ. Òýð öàãò Èð Òîíãîðîã íýðò ìàíãàñ òýíãýðò äýâø ëæ (òóëãàæ) áàðüñàí Õ ðìý íýðò ñóâàðãàíû îðãèë äýýð ãàð ñóóõ àæýý. ªã뺺íèé íàðûã ºðíº ç ãèéí õ íä ë ç ëæ, äèéí íàðûã äîðíî äàõü õ íä ë ç ëæ, õ íèéã õîíîãèéí ãàçðààñ õàðæ çýýä äèéí ãàçðààñ ºðºâõèéãýýä çàëãèõûí Æóð ìýäýæ èâýëò õàëòàð òàðâàãûã óõàæ òàðâàãà ëàõ õ í áîëîí õóâèëæ õ ðýâ. Ñóâàðãàíû ðîîëîîð í õ óõàæ õýâòýâ. Ìàíãàñ äóóäàæ àñóóâ. " è þóí õ í áóé? Àé õàéðõàí àìä õàëäàõ ñîí ã é. Áè ã éòýé ÿäàíãè õ í, òàðâàã èëæ òàðâàãà àëæ ÿâíà. Ýíý í õýíä òàðâàãà îðæ, òàðâàãà óõàæ õýâòíýì, áè ãýâ. Ìàíãàñ äóóã é ñóóâ. Ñóâðàãàíû íààä ðîîëîîñ òýðòýýõ ðîîëûã õºíäèéëæ óõààä ñóâðàãûí ò ëõýæ îðõèâ. Ñóâðàãà óíàæ äºðºâ òàâàí àíãè áîëîâ. Ìàíãàñ ñóâðàãàíû ç ð äýýðýýñ íü óíàæ áÿöàð õýâ. Æóð ò íèéã àëààä õàðüæ èðýâ. Õýëòãèé õàð öà ðàà à ààëààä ýõòýéãýý ÿâàâ. Èõ óëñäàà õ ðýâ. Öîòîí íî í çýýä ýâèé ãýâ. Æóð Þó âý? ãýâ. àìàéã Öàñ äîëîîí àëáèí áàðüæ èäýâ ãýæ õýëýâ. Öàñ äîëîîí àëáèíûã àëààä àãòûã àâ èðýâ ãýæ õýëýâ íàä ãýâ. Îäîî Öàñ áèä õî ðûã ÿàÿ ãýíý è îäîî? ãýâ. Öîòîí íî í: Ýõ íü ÿà ãýâýë òýãíý ãýâ. Ýöýã ýõäýý Öàñ íàìàéã þó ãýæ ã æèð õýëýâ? ãýýä ÿâàâ.

26 Öîòîí Æóðûã äàõèí õººâ. Öîòîí íî í áàñ çýí ÿäàí õ ð õýëýâ: Ýíý ºäðººñ íóòàã õóâààÿ. Áîëæìîðûí õîîëîéãîîð áèä íóòàãëàÿ. Ýíõðýõèéí çîîíä Æóð, ýõ õî óë î èæ íóòàãëà ãýâ. Æóð Çà ãýæ èíýýâ. Ýâèé! Àâàé ìèíü, þó ãýæ èíýýíý è? ãýæ óéëàâ ýõ íü. àìàéã áàéãóóëñàí ñàéí õºâã í òºðºâ ãýæ áàÿðëàæ áèëýý. Áàðñàí ìóó õºâã í òºðñºí àæ. Àâàé ìèíü! Ýíõðýõèéí çîî ãýã çóí áîðîî ë îðîõ, ºâºë öàñ èõ îðæ, ðãýëæ øóóðãà áîëæ áàéõ áèø. Àðãàë ò ëýýã é, ãºðººñã é, òèéì õóâõàé ãàçàð ãýëýý òýð. Àâàé è áèä õî ðûã ðò ãýé ãýæ èëãýýíý áèø. Öîòîí íî íû óëñûí äýðãýä ñóóæ ºðìºã íºõºæ àìèà òýæýýå áèä ãýâ. Ýæèé ìèíü, äóó! Ýì õ í è ë ìýäíý. ßìàà èæëýý ýðýì ãýëýý. ̺ðãºëººä õàãàöàì ãýëýý. Ýì õ í õàíü ýðýì ãýëýý. Õýðýëäýæ õàãàöàì ãýëýý. Ýæèé ìèíü ÿâ ãýæ ýõèéãýý àâàí î èæ íóòàãëàâ. Æóðûã õ ð íóòàãëàñàí õîéíî Ýíõðýõèéí çîî ºëçèéò ñàéí íóòàã áîëîâ. Èõ äàëàéãààñ äýýð óñ óðñàæ èðýâ. Ãýð äýýã ð íü õàìàã ìîä óðãóóëàâ. Òýð ãàçàðò Æóð Öàõèðìàã õîîëò íýð ºãºâ. Ýíõðýõèéí çîíä Æóð ãºðººëæ ÿâòàë Òàñêèéí (Òàæèãèéí) Ýðäýíý õààíû òàâàí çóóí õóäàëäàà èí Õÿòàäûí Äàéâóí õààíä î èæ (ñàíãèéí ýä) àâ õàðüæ îäíî. Òýäýíä õ íèé õî ð õàð í äíýýñ áèø ã é þì ã é àæýý. Òýð õóäàëäàà èíä ë àäàõ þì ã é. Æóð ò íä íýã á ëýã õóâèëãààíààð õîðèí õ í áîëãîí õ ðýâ. Íýã á ëýã õóâèëãààíàà õàòãàã çºãèé õýäãýíý áîëãîæ õ ðýâ. Òýð óëñûã òýä ýýðýâ. Òàâàí çóóí õóäàëäàà èí ÿâàõ àðãàà ýñ îëîâ. õýõ íü îéðòîæ áàéâ. Àé õàéðõàí áîãä, áèä ë ìýäíýì áèø. Ýíý ñàíã ìèíü àâúÿ ãýíý è? Äóðàà ìýäýæ àâ. Ìàíèéã äàãóóëæ íºõ𺺠áîëãî ãýíý è? Áèä àìä áîëú ãýâ. Ǻâ, ÿâ ãýæ àâ îäîâ. Ýíä õîíøèì áîäèñàäûí ñ ì ìýò ãýð áàðüæ ºã. Àëòàí, ìºíãºí, òºìºð, óëóóãààð õîëüæ áàðüæ ºã ãýâ. Òàâàí çóóí õóäàëäàà èí èõ äàëàé äýýð óëóóãààð ã ð òàâèâ. Àâðàãà óëóóãààð áàãàíà áîñãîâ. Óíèéã òºìðººð õèéâ. Òóãàëãààð öîíõ õèéâ. Òýð öîíõ á ðò ãàë ýðäýíý øèãòãýâ. Ãýðò íü ãýðýë îðóóëæ õèéâ. Äýýâðèéã ìºí㺺ð äîòîðëîí àëòààð ãàäàðëàæ õèéâ. Íóðóóã ãàë ýðäýíýýð áàéãóóëæ õèéâ. Îäîî òýð äîòîð íü õîíøèì áîäèñàäûí áèåèéã áîñãîâ. Ãýð äîòðîõ äºðâºí ºíöºãò íü äºðâºí ãýðýëò ãàë ýðäýíý óÿâ. Õîíøèì áîäèñàäûí ºìíº íü íýãýí àíäìàíè ýðäýíý óÿâ. à ðèéí óëóóã ñóãàëàâ. Ò íýýñ ðàøààíû óñ óðñàâ ãýð äîòîð íü. Òàâàí çóóí õóäàëäàà èí ã àéëòãàâ: Ñàëõèíä ë ãàæèõ, áîðîîíä ë ýâäðýõ ç ë õ æ ë ýðýõ, ðàøààíû óñ ë ýðýõ, ýëäýâ ç éë òºãññºí ìýò ñàíàæ áàðèâ áèä. Àé! Ìýðãýí õààí ñýòãýëä èíü òààëàãäàâ óó? ãýâ. Áàðàì (õººðõèé )! Òàíû çºâ. Îäîî áè òàíûã õàðèóëúÿ. Òà ìèíü òºâäèéã äàéð õàðèõ áóþó? Áèøòýýã ðò ÿâàõ áóþó? Äàéð î íî ãýâ. Öîòîíãèéí ãýðèéã äàéð. Òàíààñ èðæ òýð àñóóíàì çà: Ýíõðýõèéí çîî äàéð èðýâ? ãýíýì çà. Äàéð èðýâ ãýâ. Ìàíàé òýíä íýãýí ìóó íóñãàé Æóð Õîíøèì áîäèñàäûí ñ ì áîñãîæ óëóó, òºìºð, ìºíãº, àëò, øèë ýðäýíý, òóãàëãà ýíý á ãäýýð õîëüæ áàðüñàí àæýý. Æóðûí áèå íü õýæ, òýð ãýð íü ýçýíã é áàéâ. Öîòîíä èíãýæ õýëýýðýé ãýâ.

27 Æóð Öîòîíã õàçààðã é ìîðü óíóóëàí õººâ. Òýð õóäàëäàà äûã ÿâóóëààä Æóð òýð ãýðèéíõýý ãàäóóð ºðãºñò ìîäîîð ºíäºð øºðºã áîñãîâ. Ãàíöõàí ä ãàðãàâ. Ò íäýý ãó èí àëä òºìºð àðãàìæ õèéâ. Õî ð ãóðâàí àëä ãàäàñ õèéâ. Íýã ãàäñàà àëòàí äýëõèéä øààæ õààëãàíäàà òºìºð àðãàìæààð óðõè õèéæ ìîðüòîé õ í áàãòàæ îðîõ òèéì ºëººòýé øàõàâ. Áÿëóóíóóäûã õóðààæ èðæ äýðãýä íü òàâèâ. Õóäàëäàà èí Öîòîíãèéí ãýðèéã äàéðàâ. Öîòîí íî í óãòàæ èðæ àñóóâ. ̺í õóäàëäàà èí ººðèéí ã áîëãîí Æóðûí ãñèéã òîîëæ õýëýâ. Öîòîí íî í ñàéí ãýæ õàð ìîðèî óíàæ, ñààäàã á ñýëæ Ýíõðýõèéí Çîîíä õ ðýâ. Æóð õóâèëãààíààð ìýäýæ àðãàìæààíûõàà äýðãýä õñýí ìýò õýâòýíý. Öîòîí íî í õ èðýâ. Õàð ìîðü íü õààëãàíààñ àéæ ðãýíý. Ìîðèíûõîî òîëãîé ò ð ã ñàâæ ãóÿäíà. Ìîðü íü äàâõèæ øóðãàí îðòîë òºìºð àðãàìæààíä òîðîâ. Æóð áîñîí ã éí èðæ, íýã ãóðâàí àëä ãàäñàà ñóãà òàòàæ àâàâ. Àâààä áèåèéã ìîðèíä äàâõàðëàæ îðîîæ õ ëýâ. Õ ëýýä Öîòîíãèéí ìîðü áèåèéã ãºâøèâ. úâøèæ ãºâøèæ õî ð ãàäñàà àâààä ìºí ìîðèíû õ ëýýñèéã òàâüæ (õàçààðûã àâ ) èëãýýâ. Õàð ìîðü íü ñýä àâàí î èâ. Ýíý Öîòîí íî í ãàëçóóðàâ óó ÿàâ? ãýæ õ í ýëäýæ (õººæ) ë ã éöíý. Ñàðâàñ õèéæ áàðüÿ ãýâ. Áàðèãäàõã é äóòààíà. Öîòîí íî í õ íä ýñ áàðèãäñààð äîëîî õîíîâ. Òºâä óëñ Öîòîíãèéí ãàäóóð àâëàæ òýðãýýð ãóðâàí äàâõàð õ ðýýëýâ. Àâ ò ðñýýð èðæ Öîòîíã íîöîæ áàðèâ. Òºìºð àðãàìæèéã òàéëæ àâàâ. Ìîðèíîîñ íü áóóëãàâ. Öîòîí íî í ãýëäýðõèéëæ áàéâ. Öîòîí àâãàé! ßàâ? ãýæ á ãäýýð Îëîí õóäàëäàà èí ìèíèé ãýðèéã äàéð èðýõýä Æóðûã õýæ, àìüä áàéíà óó? ãýæ àñóóóâ áè. õýæ ãýæ íàä õóäàë õýëæýý. Òýð õóäàëäàà íû ýõèéã íü àëàâ óó áè, ýöãèéã íü àëàâ óó áè? ãýæ áàéíà è. èíèé ýõ ýöãèéã îäîî Æóð àëàâ óó? Íýãýíò õýõ ãàçàðò áàéíà è. Çîîíä ò íèéã õººæ îðõèâ è. àìàéã æàí ñààð àëàâ áîëîõ áàéñàí ãýæ äîíãîäîâ. Äîíãîäñîí õîéíî á ãä óëñ òàðõàâ.

28 Æóð Àðëàí ãóàòàé óóëçàâ. Æóðûã ãºðººëæ ÿâòàë Ìà áàÿíû îõèí Àðëàí ãóà íýãýí õîíü àëæ ìàõààð íü ðýãíý æèìñòýé òàëõ õèéæ òóëìàíä õèéæ ð èðýâ. Æóð èðæ óóëçàâ. Îõèí õýíèéõ áèëýý? ßìàð õýðãýýð èðýâ è?" ãýâ. Ìà áàÿíû îõèí Àðëàí ãóà áèëýý áè. Àõàé ìèíü, àìààñ íóòàã ãóé ãýæ èëãýýâ ãýíý. è îäîî ýíä ñóóçíà ãýýä èäýýã àâàà èæ ýõäýý ºãºâ. Æóð îõèíû äýðãýä èðýõýä îõèí óíòàæ áàéâ. Æóð ýöãèéíõ íü àäóóíä î èæ óíàãà îðõèñîí ã íèé óíàãûã àâ èðýâ. Îõèíû õîðìîéä õó èæ òàâèâ. Æóð îõèíûã áîñ, áîñ ãýâ. Îõèí ñýðæ äýýø ñóóíà. ßàñàí í ãýëò îõèí áèëýý? ßàñàí èâýëò îõèí èðýâ è, ìèíèé äýðãýä? Ýöýãòýéãýý ñýòãýëòýé áîëáîë ìîðèíû òîëãîéòîé õ õýä òºðíº. Àõòàéãàà ñýòãýëòýéãýý áîëáîë ìîðèíû äýëòýé ìýò õ õýä òºðíº. Ä òýéãýý ñýòãýëòýé áîëáîë ìîðèíû ñ ëòýé ìýò õ õýä òºðíº. Ýíãèéí óëñ õÿòàä áîîëòîéãîî ñýòãýëòýé áîëáîë ìîðüíû äºðâºí õºëòýé ìýò õ õýä òºðíº. è í ãýëò îõèí áîñ ãýâ. Ýý! ýíý íàäàä þó õýëíýì? ãýæ îõèí áîñîí õàðàéâ. Îõèíû õîðìîéíîîñ óíàãà óíàâ. Ýâ, Ýâ! ßàñàí í ãýëò áèëýý? ßàñàí èâýëò áèëýý? ßàÿ áè? Àâàé, Æóð íèéã ìèíü õ íä á õýë. è íàìàéã àâ ãýâ. íýí? ãýâ. Îõèí: íýí ãýâ. íýí áîë íèéã ìèíü äîëîî ãýæ èã èé õóðóóãàà õàòãàæ öóñûã íü äîëîîëãîâ. Óíàãàíû ñ ëèéã àâ Ñ éëýõ ìèíü ýíý ãýæ îõèíû õ ç íä íü ãºðººä óÿæ ºãºâ. Ýöýã èíü ãàíö õîòîîð èðò ãýé (èðæ íóòàãëàòóãàé)! Íóòãèéí áóñ õîøóóíû õ íèéã á õàëãàà ãýâ. Îõèí õàðèâ.