BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

Bản ghi

1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN THỊ MAI SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA TRONG DẠY HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11, Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC HÀ NỘI 2015

2 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN THỊ MAI SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA TRONG DẠY HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11, Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC CHUYÊN NGÀNH: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số: Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Đức Dũng HÀ NỘI 2015

3 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo, các cán bộ quản lý của Trường Đại học Giáo Dục Đại học Quốc Gia Hà Nội đã nhiệt tình tham gia giảng dạy và quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và chân thành nhất đến thầy Nguyễn Đức Dũng, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh ở 2 trường, trung học phổ thông Chương Mỹ A và trung học phổ thông Chương Mỹ B, thuộc huyện Chương Mỹ - thành phố Hà Nội, đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Sau cùng tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Hà Nội, tháng 11 năm 2015 Tác giả Trần Thị Mai i

4 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Chữ viết tắt BT BTHH BTPH CTCT DHPH ĐC đktc e GV HS HTBT PPDH PTHH SGK TCHH TCVL THPT TN TNKQ TNTL TB TNSP ƯD Chữ viết đầy đủ Bài tập Bài tập hóa học Bài tập phân hóa Công thức cấu tạo Dạy học phân hóa Đối chứng/ điều chế Điều kiện tiêu chuẩn Electron Giáo viên Học sinh Hệ thống bài tập Phương pháp dạy học Phương trình hóa học Sách giáo khoa Tính chất hóa học Tính chất vật lí Trung học phổ thông Thực nghiệm/ Thí nghiệm Trắc nghiệm khách quan Trắc nghiệm tự luận Trung bình Thực nghiệm sư phạm Ứng dụng ii

5 MỤC LỤC Lời cảm ơn i Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt ii Danh mục các bảng vii Dang mục các biểu đồ viii MỞ ĐẦU 1 1. Lí do chọn đề tài 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2 3. Mục đích nghiên cứu 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 3 5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3 6. Phạm vi nghiên cứu 4 7. Giả thuyết khoa học 4 8. Phương pháp nghiên cứu Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp xử lý thống kê các số liệu thực nghiệm 4 9. Những đóng góp mới của luận văn Cấu trúc của luận văn 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA BÀI TẬP PHÂN HÓA TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG Cơ sở lý luận về dạy học phân hóa Dạy học phân hoá là gì? Cơ sở phương pháp luận của dạy học phân hóa Cơ sở Tâm lí học Cơ sở Giáo dục học Vai trò của dạy học phân hoá trong dạy học hóa học ở trường THPT Các yếu tố có thể sử dụng trong dạy học phân hoá Phân hóa theo mức độ nhận thức Phân hoá về nội dung Phân hoá về quá trình Phân hoá về sản phẩm học tập 14 iii

6 Phân hóa trong công cụ đánh giá Các đặc điểm của lớp học phân hoá Dạy học các khái niệm chủ chốt và nguyên tắc cơ bản Tiến hành đánh giá sự sẵn sàng và tiến bộ của học sinh được đưa vào chương trình học Nhóm linh hoạt luôn được sử dụng Học sinh được hoạt động như nhà thám hiểm, giáo viên hướng dẫn việc khám phá Các yêu cầu để tổ chức cho học sinh học phân hoá Tìm hiểu phong cách học tập của học sinh Cân bằng mục tiêu học tập, tài liệu học tập và nhu cầu học sinh Xây dựng kế hoạch bài học với các hoạt động đa dạng và hướng dẫn công bằng Sử dụng các nhóm học tập linh hoạt và hợp tác Tiến hành đánh giá thường xuyên Nhiệm vụ của giáo viên và học sinh trong dạy học phân hoá Nhiệm vụ của giáo viên Nhiệm vụ của học sinh Đánh giá học sinh trong dạy học phân hóa Thảo luận giữa học sinh và giáo viên Thuyết trình theo nhóm nhỏ Tự đánh giá Trình bày và báo cáo bằng miệng Đánh giá năng lực của học sinh thông qua quan sát Một số phương pháp dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa Phương pháp dạy học theo góc Thế nào là phương pháp dạy học theo góc? Quy trình áp dụng dạy học theo góc trong dạy học hóa học Phương pháp dạy học theo hợp đồng Thế nào là dạy học theo hợp đồng? Quy trình thực hiện dạy học theo hợp đồng Bài tập hóa học 24 iv

7 Khái niệm bài tập hóa học Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong dạy học Sự phân loại bài tập hóa học Xu hướng phát triển bài tập hóa học Bài tập phân hóa Khái niệm bài tập phân hoá Phân loại bài tập phân hoá Thực trạng dạy học môn Hóa học và sử dụng bài tập phân hoá ở một số trường THPT của thành phố Hà Nội Mục đích điều tra Nội dung điều tra Kết quả điều tra 29 CHƯƠNG 2: SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA TRONG DẠY HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11, Ở TRƯỜNG THPT Mục tiêu và cấu trúc chương trình hóa học phần Phi kim lớp 11 ở trường THPT Mục tiêu chương trình hoá học phần Phi kim lớp Mục tiêu của chương 2: Nitơ - Photpho Mục tiêu của chương 3: Cacbon -Silic Cấu trúc của chương trình hóa học phần Phi kim lớp Xây dựng hệ thống bài tập phân hóa phần Phi kim lớp 11 - THPT Nguyên tắc tuyển chọn và xây dựng bài tập phân hoá Quy trình xây dựng hệ thống bài tập phân hóa Hệ thống bài tập phân hóa phần Phi kim lớp 11 THPT Hệ thống bài tập phân hóa chương nitơ - photpho Bài tập ở mức độ biết Bài tập ở mức độ hiểu Bài tập ở mức độ vận dụng Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo Hệ thống bài tập phân hóa chương cabon- silic Bài tập ở mức độ biết Bài tập ở mức độ hiểu Bài tập ở mức độ vận dụng 57 v

8 Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo Một số biện pháp sử dụng bài tập trong dạy học phân hóa Sử dụng bài tập phân hóa trong dạng bài truyền thụ kiến thức mới Sử dụng bài tập phân hóa khi ra bài tập về nhà Sử dụng bài tập phân hoá trong dạng bài luyện tập và ôn tập Sử dụng bài tập phân hoá khi bồi dưỡng, phụ đạo học sinh yếu kém Sử dụng bài tập phân hóa khi bồi dưỡng học sinh khá giỏi Sử dụng bài tập phân hóa trong kiểm tra đánh giá Một số kế hoạch bài dạy (giáo án) minh họa Kế hoach bài dạy số Kế hoạch bài dạy số Kế hoạch bài dạy số 3 82 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM Mục đích thực nghiệm sư phạm Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm Nội dung thực nghiệm sư phạm Phương pháp thực nghiệm sư phạm Kế hoạch thực nghiệm sư phạm Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm Chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng Tiến hành thực nghiệm sư phạm Kết quả thực nghiệm sư phạm Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm Kết quả thực nghiệm sư phạm Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm về mặt định tính Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm về mặt định lượng 92 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Kết luận Kiến nghị 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO 96 PHỤ LỤC 99 vi

9 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các loại trí tuệ của Howard Gardner 9 Bảng 1.2. Các mức độ tư duy theo thang nhận thức của Bloom 12 Bảng 1.3. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học ở trường phổ thông 29 Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm kiểm tra trước tác động của cặp lớp trường THPT Chương Mỹ A 84 Bảng 3.2. Bảng thống kê điểm kiểm tra trước tác động của cặp lớp trường THPT Chương Mỹ B 84 Bảng 3.3. Bảng thống kê điểm bài kiểm tra số 1 86 Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 THPT Chương Mỹ A 87 Bảng 3.5. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 THPT Chương Mỹ B 87 Bảng 3.6. Bảng phân loại kết quả học tập của HS (%) bài kiểm tra số 1 88 Bảng 3.7. Bảng thống kê điểm bài kiểm tra số 2 89 Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 THPT Chương Mỹ A 89 Bảng 3.9. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 THPT Chương Mỹ B 89 Bảng 3.10.Bảng phân loại kết quả học tập của HS (%) bài kiểm tra số 2 90 Bảng Bảng thống kê các tham số đặc trưng (giá trị trung bình cộng, phương sai, độ lệch chuẩn, hệ số biến thiên, p độc lập, SMD của các lớp TN và ĐC theo từng bài kiểm tra) 91 Bảng Kết quả đánh giá của giáo viên các trường TN về hệ thống BTPH 91 vii

10 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ BIỂU ĐỒ Hình 1.1. Hình vẽ mô tả vùng phát triển gần nhất của L.S.Vygotsky 8 Hình 1.2. Các phong cách học tập của học sinh 20 Hình 3.1. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chương Mỹ A 88 Hình 3.2. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chương Mỹ B 88 Hình 3.3. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chương Mỹ A 88 Hình 3.4. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 1 THPT Chương Mỹ B 88 Hình 3.5. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chương Mỹ A 90 Hình 3.6. Đường lũy tích biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chương Mỹ B 90 Hình 3.7. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chương Mỹ A 90 Hình 3.8. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra bài số 2 THPT Chương Mỹ B 90 viii

11 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. ThS. Cao Thị Thiên An (2010), Tổ hợp câu hỏi và bài tập trắc nghiệm Hóa học Phần đại cương và vô cơ, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 2. Bùi Thị Anh (2011), Xây dựng, tuyển chọn và sử dụng hệ thống bài tập hóa học vô cơ lớp 11 chuyên hóa tỉnh Điện Biên, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường ĐHSP Hà Nội. 3. Phạm Hồng Bắc (2008), Tăng cường kiểm tra đánh giá của HS THPT bằng hệ thống bộ đề kiểm tra đánh giá kiến thức kĩ năng hóa học lớp 11- nâng cao phần Hóa học vô cơ, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường ĐHSP Hà Nội. 4. Phạm Ngọc Bằng, Trương Duy Quyền, Đinh Quốc Trường (2008), Tuyển tập bài tập trắc nghiệm Hoá học 11, NXB ĐHSP, Hà Nội. 5. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường (2014), Lí luận dạy học hiện đại. Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, NXB ĐHSP, Hà Nội. 6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THPT môn Hóa học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Chương trình môn Hoá học trường trung học phổ thông, NXB Giáo dục, Hà Nội. 8. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học (2008), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Hóa học lớp 11, NXB Giáo dục, Hà Nội. 9. Bộ giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học, Chương trình phát triển giáo dục trung học (2010), Tài liệu tập huấn GV Dạy học, kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức, kĩ năng trong chương trình giáo dục phổ thông môn Hoá học cấp Trung học phổ thông. 10. Bộ Giáo dục và Đào tạo Dự án Việt Bỉ (2010), Dạy và học tích cực. Một số phương pháp và kỹ thuật dạy học, NXB ĐHSP, Hà Nội. 11. Bộ Giáo dục và Đào tạo Dự án Việt Bỉ (2010), Nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng, NXB ĐHSP, Hà Nội. 12. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học, Chương trình phát triển giáo dục trung học (6/2014), Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong trường Trung học phổ thông. Môn Hóa học (Lưu hành nội bộ). 9

12 13. Hoàng Chúng (1993), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục, NXB Giáo dục, Hà Nội. 14. Nguyễn Cương (2007), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông và đại học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 15. Dự án phát triển giáo viên THPT và Trung cấp chuyên nghiệp (2010), Tài liệu hướng dẫn tăng cường năng lực sư phạm cho cán bộ giảng dạy của các cơ sở đào tạo giáo viên THPT và Trung cấp chuyên nghiệp Dự án Việt Bỉ ( ), Bộ phiếu đánh giá dạy học tích cực và 3 phương pháp học theo góc, học theo hợp đồng, học theo dự án, Hà Nội. 17. Dự án Việt Bỉ phối hợp với Trung tâm học tập dựa trên kinh nghiệm Đại học công giáo Leuven, Vương quốc Bỉ (11-18/3/2007), Tài liệu tập huấn dạy và học tích cực cho giảng viên sư phạm, giáo viên trường thực hành tiểu học, trung học cơ sở, phổ thông dân tộc nội trú 14 tỉnh miền núi phía Bắc, Hà Nội. 18. Dự án Việt Bỉ (2007, 2008, 2009), Tài liệu tập huấn thực hành đánh giá kĩ năng áp dụng 3 phương pháp, Tài liệu hội thảo đánh giá kết quả áp dụng dạy học tích cực. 19. Đề thi tuyển sinh Đại học và Cao đẳng khối A, B các năm 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, Cao Cự Giác (2009), Hướng dẫn giải nhanh bài tập hoá học - tập 1 - NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 21. Giăng Piagiê (1986), Tâm lí học và giáo dục học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 22. Phạm Đình Hiến, Vũ Thị Mai, Phạm Văn Tư (2002), Tuyển chọn đề thi học sinh giỏi các tỉnh và quốc gia, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 23. Đỗ Thị Quỳnh Mai (2015), Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực theo quan điểm dạy học phân hóa trong dạy học phần hóa học phi kim ở trường Trung học phổ thông, Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục, Trường ĐHSP Hà Nội. 24. Nguyễn Thế Ngôn,Trần Thị Đà (2004), Hoá học vô cơ tập 2, NXB ĐHSP, Hà Nội. 25. Phan Thị Nguyệt (2012), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hóa phần Hóa học phi kim 11 chương trình nâng cao - THPT, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường ĐHSP Hà Nội. 10

13 26. Hoàng Nhâm (2004), Hoá học vô cơ tập 1, NXB Giáo dục, Hà Nội. 27. Hoàng Nhâm (2004), Hoá học vô cơ tập 2, NXB Giáo dục, Hà Nội. 28. Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu (2013), PPDH môn Hóa học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP, Hà Nội. 29. Đinh Thị Ngọc Oanh (2012), Tuyển chọn xây dựng và sử dụng bài tập phân hóa phần phi kim hóa học lớp 10, trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội. 30. Nguyễn Thị Khoa Phượng (2008), Phương pháp giải nhanh các bài toán hóa học trọng tâm, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 31. Nguyễn Ngọc Quang (1994), Lí luận dạy học hoá học tập 1, NXBGD, Hà Nội. 32. Nguyễn Thị Sửu, Lê Văn Năm (2006), Phương pháp dạy học các chương mục quan trọng trong chương trình sách giáo khoa trung học phổ thông, NXB Khoa học và Kỹ Thuật, Hà Nội. 33. Thomas Amstrong (2011), Đa trí tuệ trong lớp học. Multiple intelligences in the classroom, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội. 34. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên), Lê Mậu Quyền (Chủ biên), Phạm văn Hoan, Lê Chí Kiên (2007), Hóa học 11, NXB Giáo dục, Hà Nội Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên kiêm Chủ biên), Phạm Văn Hoan, Phạm Tuấn Hùng, Trần Trung Ninh, Cao Thị Thặng, Lê Trọng Tín, Nguyễn Phú Tuấn (2007), Sách giáo viên Hóa học 11, NXB Giáo dục, Hà Nội. 36. Nguyễn Xuân Trường (Chủ biên), Từ Ngọc Ánh, Lê Chí Kiên, Lê Mậu Quyền (2007), Bài tập Hóa học 11, NXB Giáo dục, Hà Nội. 37. Nguyễn Xuân Trường (2006), Sử dụng bài tập trong dạy học hoá học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP, Hà Nội. 38. Nguyễn Xuân Trường (2007), Bài tập hóa học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP, Hà Nội. 39. Nguyễn Như Ý (2001), Từ điển tiếng Việt thông dụng, NXB Giáo dục, Hà Nội. 40. Fleming, ND (2001), Teaching and Learning Styles: VARK Strategies Honolulu Comunity College ISBN Tomlinson C.A (2001), The Differentiated Classroom: Responding to the Needs of all Learners. Alexandria: Association for Supervision and Curriculum Development. 11