0208.qxd

Bản ghi

1 ÌÎÑÊÂÀ 2002 ÂÛÏÓÑÊ ¹8

2 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ èì. Ä.È. Ìåíäåëååâà ¹2 (8) 2002 ã. Ó ðåäèòåëü Ðîññèéñêèé õèìèêî-òåõíîëîãè å ñêèé óíèâåðñèòåò èì. Ä.È. Ìåíäåëååâà Íîìåð ãîòîâèëè: Æóêîâ À.Ï., Àðàëîâ Ñ.Ñ., Äåíèñîâà Í.Þ., Êàðëîâ Ë.Ï. Ìíåíèå ðåäàêöèè ìîæåò íå ñîâïàäàòü ñ ïîçèöèåé àâòîðîâ ïóáëèêàöèé Ïåðåïå àòêà ìàòåðèàëîâ ðàçðåøàåòñÿ ñ îáÿçàòåëüíîé ññûëêîé íà Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ èì. Ä.È. Ìåíäåëååâà Ìàêåò è âåðñòêà Ì.À. Êîâàëåâ Íàáîð Å.È. Êîëîìèíà Îáëîæêà À.Â. Áàòîâ Ôîòî íà 3-é ñòð. Ý.Ì. Çàïîëüñêèé Ëèöåíçèÿ íà èçäàòåëüñêóþ äåÿòåëüíîñòü ËÐ ¹ îò Îòïå àòàíî íà ðèçîãðàôå. Óñë. ïå. ë. 5. Òèðàæ 200 ýêç. Çàêàç 95. Ðîññèéñêèé õèìèêî-òåõíîëîãè - å ñêèé óíèâåðñèòåò èì. Ä.È. Ìåí äå ëååâà, Èçäàòåëüñêèé öåíòð. Àäðåñ óíèâåðñèòåòà è Èçäàòåëü ñêî ãî öåíòðà: Ìîñêâà, Ìèóñ ñ êàÿ ïë., 9. Òåëåôîí äëÿ ñïðàâîê ã Ðîññèéñêèé õèìèêî-òåõ íî ëî - ãè åñêèé óíèâåðñèòåò èì. Ä.È. Ìåí äåëååâà, 2002 Ñ î ä å ð æ à í è å Ê Î Ë Î Í Ê À Ð Å Ê Ò Î Ð À Ê èòåòåëÿì Èñòîðè åñêîãî âåñòíèêà Ï.Ä. Ñàð êè ñîâ 3 Ì Å Í Ä Ë Å Å Â Ö Û Ïåðâûå âûïóñêíèöû ìåíäåëååâêè - À.Â. Àâäååâà, À.Ì. Ïëÿøêåâè, Ã.À. Ñåìåíîâà 4 Ä È Ð Å Ê Ò Î Ð Û ( Ð Å Ê Ò Î Ð Û ) Åäèí ñò âåí íàÿ â XX âå êå Ê 100-ëåòèþ Ï.Â. Äûáèíîé 11 MXTÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà è åãî ðîëü â ðàç âè òèè õè ìè å ñ êîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè Ï.Â. Äû áè íà, ê 25-ëåòèþ ÌÕÒÈ 14 Â Î Ñ Ï Î Ì È Í À Í È ß Áóä íè è ïðà çä íè êè ïîñëåâîåííûõ ëåò Ë.Á. Çóáàêîâà 17 Â Û Ï Ó Ñ Ê Í È Ê È Íåñêîëüêî ñòðàíèö èç æèçíè Ì.À. Ôèîøèíà 24 Ïÿòü ñòà ðûõ ìà ðîê Íà òà ëèÿ Ïå òó õî âà 34 Âîñïîìèíàíèÿ î æèçíè è ðàáîòå Í.Å. ßðåìåíêî 35 Íå çàáûâàéòå... Ì.Ä. Ãóñàêîâà Ë.Â. Çàáåëèí 39 P O S T M O R T E M Ñëîâî îá ó èòåëå è ó åíîì Ñâåò ëîé ïà ìÿ òè Ì.À. Ëó íè íîé 30 Ä Î Ê Ó Ì Å Í Ò Û Äûõàíèå âðåìåíè â äîêóìåíòàõ Èç àðõèâà Å.Þ. Îðëîâîé 41

3 ÊÎËÎÍÊÀ ÐÅÊÒÎÐÀ Ê ÈÒÀÒÅËßÌ ÈÑÒÎÐÈ ÅÑÊÎÃÎ ÂÅÑÒÍÈÊÀ Æþðè êîíêóðñà Ìèññ - ÐÕÒÓ Æåí ùè íû - ñëà âà Ìåí äå ëå åâ êè  èñ òî ðèè èñ ñëå äî âà íèé ïî ïðî áëå ìàì õè ìèè èç âå ñò íû èìå íà ðóñ ñêèõ æåí ùèí - Àí íû Ôå äî ðî âîé (1836(?)-1876), Þëèè Ëåð ìîí òî âîé ( ), Âå ðû Áîã äà íîâ ñêîé ( ), íî îá ðà çî âà íèå îíè ïî ëó à ëè çà ðó áå æîì (â Æå íå âå, Ãåé äåëü áåð ãå, Ãåò òèí ãå íå).  êîí öå XIX âå êà â Ïå òåð áóð ãå îò êðû ëèñü Âûñ øèå æåí ñêèå êóð ñû, ñëó øà òåëü íè öû êî òî ðûõ ìîã ëè ïî ëó èòü è õè ìè å ñ êîå îá ðà çî âà íèå.  Ìîñ êîâ ñêîå ïðî ìû ø ëåí íîå ó è ëè ùå ïðè íè ìà ëè òîëü êî þíî øåé, ñðå äè ïðå ïî äà âà òå - ëåé è ñëó æè òå ëåé òîæå ëèøü ìóæ è íû. Âðà òà íà óêè, â òîì èñ ëå è õè ìè å ñ êîé, øè ðî êî îò - êðû ëèñü äëÿ æåí ùèí òîëü êî äå ê ðå òà ìè 1918 ãî äà. Èñ òî ðè å ñ êèé âå ñò íèê äà åò âîç ìîæ íîñòü ïî çíà êî ìèòü ñÿ ñ èìå íà ìè òðåõ ïåð âûõ âû ïó - ñê íèö Ìåí äå ëå åâ êè, üè ëè íûå äå ëà ñî õðà íè ëèñü â àð õè âå Óíè âåð ñè òå òà - Àëåê ñàí ä ðà Àâ - äå å âà, Àí íà Ïëÿø êå âè, Ãà ëè íà Ñå ìå íî âà, - îêîí èâ øèå êóðñ îáó å íèÿ â 1924 ãî äó.  òÿ æå ëûå ãî äû âîé íû äè ðåê òî ðîì Ìîñ êîâ ñêî ãî ôè ëè à ëà, à çà òåì è âñåé Ìåí äå ëå åâ êè áû ëà íà øà âû ïó ñê íè öà Ïðàñêîâüÿ Âàñèëüåâíà Äû áè íà. Ñðå äè ñëàâ íî ãî ñïè ñ êà ïðî ôåñ ñó ðû Ìåí äå ëå åâ êè ìíî ãî èç âå ñò íûõ ó å íûõ-æåíùèí - À.È. Êàì íå âà, Å.Þ. Îð ëî âà, Ì.À. Ôè î øè íà, Å.Ì. Ïðåéñ-Àëåê ñàí ä ðîâà (îä íà èç ïåð âûõ àñ - ïè ðàí òîâ, çà ùè òèâ øàÿ êàí äè äàò ñêóþ äèñ ñåð òà öèþ), Ì.À. Ëó íè íà è ìíî ãî äðó ãèõ íå çà áû âà - å ìûõ èìåí. Äó ìàþ, òî î å ðåä íîé íî ìåð Âå ñò íè êà, ïîä ãî òîâ ëåí íî ãî â Èç äà òåëü ñêîì Öåí ò ðå, áó - äåò èí òå ðå ñåí äëÿ ìåí äå ëå åâ öåâ è äðó çåé Óíè âåð ñè òå òà. Ýñò ã. Ðåê òîð ÐÕÒÓ èìå íè Ä.È.Ìåí äå ëå å âà àêà äå ìèê Ï.Ä. Ñàð êè ñîâ Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002 3

4 ÌÅÍÄÅËÅÅÂÖÛ ÑÀÌÛÅ ÏÅÐÂÛÅ ÂÛÏÓÑÊÍÈÖÛ ÌÅÍÄÅËÅÅÂÊÈ Â Ìîñ êîâ ñêîì ïðî ìû ø ëåí íîì ó è ëè - ùå ó è ëèñü òîëü êî þíî øè. Ñðå äè ïðå ïî - äà âà òå ëåé è ñëó æà ùèõ ÌÏÓ - òî æå ëèøü ìóæ è íû. Äî ñòóï æåí ùèí ê âûñ øå ìó òåõ - íè å ñ êî ìó îá ðà çî âà íèþ áûë îò êðûò äå ê - ðå òà ìè Ñîâ íàð êî ìà ÐÑÔÑÐ 1918 ãî äà. Â àâ ãó ñ òå ýòî ãî ãî äà âû øåë ïåð âûé äå ê ðåò î ñâî áî äå ïî ñòóï ëå íèÿ â âûñ øèå øêî ëû äëÿ âñåõ æå ëà þ ùèõ áåç ýê çà ìå íîâ è äèï - ëî ìîâ. Â äå ê ðå òå Î ïðà âè ëàõ ïðè åìà â âûñ øèå ó åá íûå çà âå äå íèÿ ÐÑÔÑÐ ãî - âî ðè ëîñü: Êàæ äîå ëè öî, íå çà âè ñè ìî îò ãðàæ äàí - ñò âà è ïî ëà, äî ñòèã øåå øå ñò íàä öà òè ëåò, ìî æåò âñòó ïàòü â èñ ëî ñëó øà òå ëåé ëþ - áî ãî âûñ øå ãî ó åá íî ãî çà âå äå íèÿ, áåç ïðåä ñòàâ ëå íèÿ äèï ëî ìà, àò òå ñ òà òà èëè ñâè äå òåëü ñò âà îá îêîí à íèè ñðåä íåé èëè êà êîé - ëè áî øêî ëû. Âîñ ïðå ùà åò ñÿ òðå áî âàòü îò ïî ñòó ïà þ - ùèõ êà êèõ áû òî íè áû ëî óäî ñ òî âå ðå íèé, êðî ìå óäî ñ òî âå ðå íèÿ èõ ëè íî ñ òè è âîç - ðà ñ òà. Âñå ó åá íûå çà âå äå íèÿ Ðå ñ ïóá ëè êè íà îñ íî âà íèè äå ê ðå òà Î ñîâ ìå ñò íîì îáó å - íèè îò 27 ìàÿ 1918 ãî äà îò êðû òû äëÿ âñåõ áåç ðàç ëè èÿ ïî ëà. Çà íà ðó øå íèå óêà çàí íî ãî äå ê ðå òà âñå îò âåò ñò âåí íûå ëè öà ïîä ëå æàò ñó äó ðå âî ëþ öè îí íî ãî òðè áó íà ëà Ïîä òåê ñ òîì äå ê ðå òà ïîä ïè ñè: Ëå íèí, Ïî êðîâ ñêèé, Áîí - Áðó å âè, Ãîð áó íîâ. Â 1918 ãî äó åùå ðà áî òà ëî ÌÏÓ, çà òåì íå äîë ãèé ïå ðè îä òåõ íè êó ìà (ÌÕÒ), à âîò ïåð âûå áó äó ùèå èí æå íå ðû - òåõ íî ëî ãè ìåí äå ëå åâ ñêîé çà êâà ñ êè ïî ÿâè ëèñü íà Ìè ó ñàõ â 1921 ãî äó. Ñðå äè âû ïó ñê íè êîâ 1923 ãî äà - æåí ñêèõ èìåí íåò, ýòî îáú ÿñ - íÿ åò ñÿ ïðî ñòî, âû ïóñê ñî ñòàâ ëÿ ëè áûâ - øèå òåõ íè êè,îêîí èâ øèå ÌÏÓ. À âîò â êðàò êîì ñïè ñ êå îêîí èâ øèõ ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà â 1924 ãî äó òðè æåí ñêèõ ôà ìè ëèè: Àâ äå å âà Àëåê ñàí ä ðà Âà ñè ëü åâ íà Ïëÿø êå âè Àí íà Ìè õàé ëîâ íà Ñå ìå íî âà Ãà ëè íà Àëåê ñàí ä ðîâ íà Â àð õè âå Óíè âåð ñè òå òà èõ äå ëà ñ îò - ìåò êîé (îêîí å íî äíÿ 1924ã.) ñî õðà íè - ëèñü. Èòàê, äî êó ìåí òè ðî âàí íîå äî ñüå íà ïåð âûõ âû ïó ñê íèö Ìåí äå ëå åâ êè. 1. Êòî åñòü êòî Ëåêöèîííàÿ êíèæêà Àâäååâîé Àëåê ñàí ä ðû Âà ñè ëü - åâ íû, ôî òî óò ðà å íî Ã.À. Ñåìåíîâà. Ôîòî èç ëåêöèîííîé êíèæêè À.Ì. Ïëÿøêåâè. Ôîòî èç ëåêöèîííîé êíèæêè 4 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

5 ÌÅÍÄÅËÅÅÂÖÛ Îòâåòû íà âîïðîñû èç Ëè íîãî ëèñòà ñòóäåíòà (íà ïè ñà íî îò ðó êè, íà íå ôîð ìàò íûõ ëèñòàõ áó ìà ãè) Ôà ìè ëèÿ, Èìÿ, Îò å ñò âî: Àâ äå å âà Àëåê ñàí ä ðà Âà ñè ëü åâ íà Ïëÿø êå âè Àí íà Ìè õàé ëîâ íà Ñå ìå íî âà Ãà ëè íà Àëåê ñàí ä ðîâ íà Ïîë Æåí ñêèé Æåí ñêèé Æåí ñêèé Íà öè î íàëü íîñòü Ðóñ ñêàÿ Ðóñ ñêàÿ Ðóñ ñêàÿ Ïî ñòî ÿí íîå ìå ñ òî æè òåëü ñò âà Ìîñê âà è Óã ëè ßð. ãóá. Ìîñê âà Òå ïåðü Ìîñê âà Â êà êîì ó åá íîì çà âå äå íèè îáó à ëèñü äî ïî ñòóï ëå íèÿ â âóç Øêî ëà II ñòó ïå íè Â Äìè ò ðè åâ ñêîé æåí ñêîé ãèì íà çèè Â øêî ëå II ñòó ïå íè Ìå ñ òî íà õîæ äå íèÿ ó. çà âå äå íèÿ, â êî òî ðîì îáó à ëèñü äî ïî ñòóï ëå íèÿ â ÂÓÇ ã. Óã ëè ßðîñ. ãóá. ã. Äìè ò ðè åâ Êóðñê. ãóá. ã. Êà ëÿ çèí Òâåð ñêîé ãóá. Ãîä ïî ñòóï ëå íèÿ â ÂÓÇ âîîáùå Ãîä ïî ñòóï ëå íèÿ â äàííûé ÂÓÇ Êåì äå ëå ãè ðî âàí â ÂÓÇ --- Ïðî ôåñ ñèÿ äî ïî ñòóï ëå íèÿ â ÂÓÇ Êðå ñ òü ÿí ñò âî Ïðî ôåñ ñèÿ ðî äè òå ëåé Âî Âëà äè êàâ êàç ñêèé ïî ëè òåõ íè êóì áû ëà êî ìàí äè ðî âà íà Âëà äè êàâ êàç - ñêèì îêð. Âî åí íûì êî ìè òå òîì. Âñëåä ñò âèè çà êðû òèÿ ãîð íî õè ìè å ñ - êî ãî îòä. Âëà äè êàâ êàç ñêî ãî ïî ëè òåõ - íè êó ìà áû ëà ïå ðå âå äå íà Ãîð ïðî ôî - á ðîì â Ìîñê âó. Ó è ëàñü, äà âà ëà óðî êè, ñëó æè ëà ïîì. äå ëî ïðî èç âî äè òå ëÿ --- Ó à ùà ÿ ñÿ Õëå áî ïà øå ñò âî è ñëóæ áà Äî 1920 ã. - øêîëü íûå ðà áîò íè êè Îòåö ìà ñ òåð ïî êðàõ ìàëü íî ìó ïðî èç âîä - â àñò. Ó ð ã. - õëå áî ïà øå ñò âî ñò âó ( ñîâ. ñëó æà ùèé) Ñå ìåé íîå ïî ëî æå íèå Äå âè öà Äå âè öà Äå âè öà Ïàð òèé íîñòü Áåñ ïàð òèé íûé Áåñ ïàð òèé íàÿ Áåñ ïàð òèé íàÿ Îò íî øå íèå ê âî èí ñêîé ïî âèí íî ñ òè Â êà êîì ïðîô ñî þ çå ñî ñòî è òå ëåíîì Ñî þç õè ìè êîâ Ïè ùå âè êîâ Â ïðîô ñî þ çå õè ìè êîâ Ñ êà êî ãî âðå ìå íè ¹ áè ëå òà ñ 1923 ã. ñ 9 îê òÿ á ðÿ 1923 ñ 4 èþ ëÿ Ïå ðå ìå íû âî âðå ìÿ ïðî õîæ äå íèÿ êóð ñîâ. Íà êà êîì èñ ëèòåñü ôà êóëü òå òå, cåê öèè, öèêëå àê. ã I êóðñ II êóðñ III êóðñ I êóðñ II êóðñ III êóðñ III êóðñ ô-ò õè ìè å ñ êèé õèì. õèì. õèìè åñêèé ôàêóëüòåò ô-ò õè ìè. òî æå òî æå òî æå 1 êóðñ II êóðñ III êóðñ îòä. Ãîð íî-õèì. Õè ìè òî æå òî æå Ïî ëó àåòå ëè ñòè ïåí äèþ èëè íåò, îò êà êî ãî ó ðåæ äå íèÿ, ðàç ìåð ñòè ïåí äèè Íåò Íåò Íåò Íà êà êèå ñðåä ñò âà æè âåòå, åñ ëè íå ïî ëó à åòå ñòè ïåí äèè Ëåòíèé çà ðà áî òîê (ñëóæ áà íà çà âî äå) è óðî êè. 10 ðóá. â åðâ. èñ èñë. â ìå ñÿö Íà ñòî ÿ ùåå ìå ñ òî æè òåëü ñò âà: Äî 1922 æè ëà óðî êà ìè. Â 1922 ã, 2/XII ïî ñòó ïè ëà íà îïûò íóþ ôà á ðè êó Ìåí - äå ëå åâ ñêî ãî èí ñòè òó òà, ãäå ñëó æè ëà äî 1/XI 1923 ã., ïî ëó à ëà ïî 10 ðàç ðÿ - äó ñî þ çà ïè ùå âè êîâ. Â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ áåç ðà áîò íàÿ. Ñëóæ áà íà Äó ëåâ ñêîì ãîñ. çà âî äå, èìåþ óðî êè, ñëó àé íûå çà ðà áîò êè. Â ñðåä íåì åð âî íåö â ìå ñÿö Ìîñê âà 1-àÿ Ìå ùàí ñêàÿ óë. ä. ¹35, êâ äå êà á ðÿ 1923 ãî äà. Ìîñê âà. Ïå ò ðî ãðàä ñêîå øîñ ñå ä. ¹ /XII 1923 Ìîñê âà 6-îé Ðîñ òîâ ñêèé, äîì 6, êâ /XII 23. Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002 5

6 ÌÅÍÄÅËÅÅÂÖÛ 2. Îáðàçîâàíèå ïðè ïîñòóïëåíèè Óäîñòîâåðåíèå Àâäååâîé À. îá îêîí àíèè øêîëû II-é ñòóïåíè ã. Óãëè à Àò òå ñ òàò îá îêîí à íèè ñðåä íåé øêî ëû ïî ëó è ëà Ïîä ïèñü Ïëÿø êå âè À.Ì. 7 äå êà á ðÿ 1950 ã. Ñïðàâêà èç äåëà Ïëÿø êå âè À.Ì. Óäîñòîâåðåíèå Ñåìåíîâîé Ã.À. îá îêîí àíèè øêîëû II-é ñòóïåíè ã. Êàëÿçèíà 6 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

7 ÌÅÍÄÅËÅÅÂÖÛ 3. Çà ÿâ ëå íèÿ î ïðè åìå â Ìîñêîâñêèé ïðàêòè åñêèé õèìèêî-òåõíîëîãè åñêèé èíñòèòóò èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà Çà ÿâ ëå íèå Àâ äå å âîé Àëåê ñàí ä ðû Âà ñè ëü åâ íû Ïðî øó ìå íÿ ïðè íÿòü íà õè ìè å ñ êèé ôà êóëü òåò Õè ìè êî-òåõ - íî ëî ãè å ñ êî ãî èí ñòè òó òà èìå íè Ìåí äå ëå å âà (Îêîí èâ øàÿ III êë. II-îé ñòó ïå íè ãîð. Óã ëè à è ãî òî âèâ øà ÿ ñÿ ê ýê çà ìå íàì â âûñ øèå ó åá íûå çà âå äå íèÿ. Ïðè ñåì ïðè ëà ãàþ äî êó ìåí òû è óäî ñ òî âå ðå íèÿ î òîì, òî ÿ âû äåð æà ëà êîë ëîê âè óì â òîì ãî ñó - äàð ñò âåí íîì óíè âåð ñè òå òå íà ôè çè êî-ìà òå ìà òè å ñ êîì ôà - êóëü òå òå ïî ìà òå ìà òè êå è ôè çè êå. À.Â. Àâ äå å âà. Âè çà: Óäî ñ òî âå ðå íèå èìå åò ñÿ; îíî îá ðàò íî âû äà íî Àâ äå å - âîé. Ðåê òî ðó Ìîñ êîâ ñêî ãî Ïðàê òè å ñ êî ãî Õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êî ãî èí ñòè òó òà Çà ÿâ ëå íèå ãð-êè Ãà ëè íû Àëåê ñàí ä ðîâ íû Ñå ìå íî - âîé Ïðî øó çà èñ ëèòü ìå íÿ â èñ ëî ñëó - øà òå ëåé õè ìè å ñ êî ãî îò äå ëå íèÿ. Ïðè ñåì ïðåäú ÿâ ëÿþ ñëå äó þ ùèå äî êó ìåí òû: Óäî ñ òî âå ðå íüå îá îêîí à íèè II-îé ñòó ïå íè è âû ïèñü èç ìå ò ðè å ñ êîé êíè ãè. 5/XI 21 ãî äà. Ã. Ñå ìå íî âà. Ðàñ ïè ñ êà Áåç íî ìå ðà Ìíîþ ïî ëó å íà ìå ò ðè å ñ êàÿ âû ïèñü èç ëè íî ãî äå ëà Í. Ñå ìå íî âà. Ïðî øó çà èñ ëèòü ìå íÿ â èñ ëî ñòó äåí òîâ I êóð ñà õè ìè å ñ êî ãî ôà êóëü òå òà. Îáó à ëàñü â Ãî ð - ñêîì ïî ëè òåõ íè êó ìå è èìåþ çà åò íóþ êíèæ êó ñî ñëå äó þ ùè ìè çà å òà ìè: 1. Íå îð ãà íè å ñ êàÿ õè ìèÿ, 2. Õè ìè å ñ êèå âû èñ ëå íèÿ, 3. Àíà ëè òè å ñ êàÿ ãå î ìå ò ðèÿ íà ïëî ñ êî ñòè, 4. Àíà ëè òè å ñ êàÿ ãå î ìå ò ðèÿ â ïðî ñò ðàí ñò âå, 5. Äèô ôå ðåí öè àëü íûå èñ èñ ëå íèÿ, 6. Èí òå ã ðàëü íîå èñ èñ ëå íèå, 7. Íà åð òà òåëü íàÿ ãå î ìå ò ðèÿ, 8. Ôè çè êà I, 9. Êðè ñ òàë ëî ãðà ôèÿ, 10. Àí ã ëèé ñêèé ÿçûê, 11. Îñíîâû íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà, Èç ïðàê òè å ñ êèõ ðà áîò èìåþ çà å òû: 12. Àíà ëè òè å ñ êàÿ ãå î ìå ò ðèÿ â ïðî ñò ðàí ñò âå, 13. Àíà ëè òè å ñ êàÿ ãå î ìå ò ðèÿ íà ïëî ñ êî ñòè, 14. Äèô ôå ðåí öè àëü íîå èñ èñ ëå íèå, 15. Èí òå ã ðàëü íîå èñ èñ ëå íèå, 16. Ôè çè êà âñÿ, 17. Êðè ñ òàë ëî ãðà ôèÿ, 18. Ïðî ýê öè îí íîå è òåõ íè å ñ êîå åð å íèå, 19. Îñ íî âû íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà. Àí íà Ïëÿø êå âè. 8 îê òÿ á ðÿ 1921 ã. Âè çà: íà 2-é êóðñ Õ.Î. 8.XI/Ïîä ïèñü. Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002 7

8 ÌÅÍÄÅËÅÅÂÖÛ 4. Êòî ó èë è åìó ó èëè Ëåêöèîííûå êíèæêè ñòóäåíòîê Àâäååâîé À.Â. Ïëÿøêåâè À.Ì. Ñåìåíîâîé Ã.À Н а з в а н и е п р е д м е т а П р е п о д а в а т е л и Общие предметы Высшая математика Б.С. Зернов Б.С. Зернов перезачет Упражнения по высш. Математике Б.С. Зернов Б.С. Зернов перезачет Неорганическая химия А.К. Иванов А.К. Иванов перезачет Практикум по общей химии Н.М. Покровский Н.М. Покровский перезачет Физика Н. Летов Н. Летов Н. Летов Физический практикум В.С. Смирнов Л. Севастьянов Л. Севастьянов Машиностр. черч. и скипцирование Бринкен Бринкен Бринкен Анатомия и физиология растений А. Иванова А. Иванова С. Ливанов Иностранные языки Бринкен Бринкен Бринкен Теоретическая механика В. Либерман В. Либерман В. Либерман Сопротивление материалов и деталей машин Павлов Павлов Павлов Органическая химия Смирнов Смирнов Смирнов Аналитическая химия А.К. Иванов А.К. Иванов перезачет Практикум качественного анализа А.К. Иванов А.К. Иванов перезачет Практикум количественного анализа А.К. Иванов А.К. Иванов перезачет Физическая химия и химия коллоидов В.И. Назаров В.И. Назаров перезачет Прикладная механика В.П. Павлов В.П. Павлов В.П. Павлов Термодинамика И.А. Тищенко И.А. Тищенко И.А. Тищенко Методы химической техники И.А. Тищенко И.А. Тищенко И.А. Тищенко Упр. по проектированию аппаратов химической промышленности Н.Ф. Юшкевич Н.Ф. Юшкевич В. Смирнов Общий курс химической технологии Н.Ф. Юшкевич/Зограф Н.Ф. Юшкевич/Зограф перезачет Общее проектирование Павлов Павлов Бринкен Практикум по органиеской химии Макаров-Землянский Макаров-Землянский Макаров-Землянский Технологический практикум В.С. Смирнов В.С. Смирнов В.С. Смирнов Строительные материалы и постр. зданий К.Е. Бабурин К.Е. Бабурин - Электротехника Н.Д. Цюрупа Н.Д. Цюрупа Н.Д. Цюрупа Электротехнический практикум А.А. Даль А.А. Даль А.А. Даль Паровые котлы и газогенераторы Павлов Павлов Павлов Практикум по теплотехнике Шибаровский Шибаровский Шибаровский Теплота в заводском деле В.П. Федоров В.П. Федоров К. Шарашкин Проектирование топок и печей У.Н. Юнг У.Н. Юнг У.Н. Юнг Оборудование и организация заводов Т.И. Андреев Т.И. Андреев Т.И. Андреев Фабрично-заводская гигиена и охрана труда А.М. Филипенко А.М. Филипенко А.М. Филипенко Социально-экономические основы промышленности Т.И. Андреев Т.И. Андреев Т.И. Андреев Практикум по физической химии Назаров Назаров г. Дулевский фарфоровый завод 8 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/ г. Дулевский фарфоровый завод 1924 г. фарфоровый завод Летняя практика Специальные предметы Минералогия, Геология, Петрография Г. Андреев Г. Андреев - Занятия в лаборатории силикатов Швецов Швецов - Практикум по минералогии Г. Андреев Г. Андреев - Исторический материализм А. Хавенсон А. Хавенсон - Спецкурс технологии силикатов Швецов Швецов - Техническая электрохимия В.И. Назаров В.И. Назаров - Дополнительные главы органической химии: эфирные масла - - неразборчиво технология кондитерского дела - - неразборчиво Дополнительные главы органической химии: белковые вещества - - С. Ливанов Дополнительные главы органической химии: углеводы - - С. Ливанов

9 ÌÅÍÄÅËÅÅÂÖÛ 5. Äîêóìåíòû îá îêîí àíèè èíñòèòóòà Äî êó ìåí òû îá îêîí à íèè èí ñòè òó òà ïåð âû ìè âû ïó ñê íè öà ìè âû äà âà ëè ïîýòàïíî (èëè òàê ñëî æè ëîñü áþ ðî êðà òè - å ñ êè): 1-é ý ò à ï Óäî ñ òî âå ðå íèÿ îá îêîí à íèè êóð ñà ñ ïîä ïè ñüþ ðåê òî ðà è ïðè ëî æå íè åì ïå à òè. Â ëåê öè îí íûõ êíèæ êàõ À. Àâ äå å âîé è Ã. Ñå ìå íî âîé ñòî èò øòàìï Ïðî âå ðåí è îñ - òàâ ëåí â êà å ñò âå ñòó äåí òà â Ìåí äå ëå åâ - ñêîì èí ñòè òó òå. Ïðåä ñå äà òåëü êî ìèñ ñèè (ôàê ñè ìèëü íàÿ ïîä ïèñü) 10 èþ íÿ 1924 ã. ¹2194 îò 16 /IX-24 Óäî ñ òî âå ðå íèå. Äà íî ñèå Àâ äå å âîé Àëåê - ñàí ä ðå Âà ñè ëü åâ íå â òîì, òî îíà îêîí è ëà êóðñ Ìîñ êîâ ñêî - ãî Õè ìè êî - Òåõ íî ëî ãè å ñ êî ãî Èí ñòè òó òà èìå íè Ä.È. Ìåí äå - ëå å âà ïî Èí æå íåð íî - Òåõ íî ëî - ãè å ñ êî ìó ôà êóëü òå òó, òî ïîä - ïè ñüþ è ïðè ëî æå íè åì ïå à òè óäî ñ òî âå ðÿ åò ñÿ.- Ðåê òîð Òè ùåí êî Ïðî ðåê òîð Èâà íîâ Çàâ êàíö. Äó á ðî âèí Â Ïðàâ ëå íèå Ìåí äå ëå åâ ñêî ãî Èí ñòè òó òà Çà ÿâ ëå íèå îò Ã.À.Ñå ìå íî âîé ñòó äåí òà õèì. ôàê. è À.Â.Àâ äå å âîé Ââè äó òî ãî òî ìû ñäà ëè âñå 100% òå î ðå òè å ñ êèõ è ïðàê òè å ñ êèõ ïðåä ìå òîâ, ïðî ñèì î âû äà å íàì óäî ñ - òî âå ðå íèÿ îá îêîí à íèè êóð ñà Ìåí äå ëå åâ ñêî ãî èí - ñòè òó òà. Ã. Ñå ìå íî âà À.Â.Àâ äå å âà 16/IX 24 Ïðî ðåê òî ðó Ìîñ êîâ ñêî ãî õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êî - ãî èí-òà èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà ïðîô. À.Ê. Èâà íî âó Çà ÿâ ëå íèå Ïðè ëà ãàÿ ïðè ñåì ñâîþ çà åò íóþ êíèæ êó (¹ 8) ïðî - øó Âà øå ãî ðàç ðå øå íèÿ âû äàòü ìíå óäî ñ òî âå ðå íèå îá îêîí à íèè èí ñòè òó òà. À. Ïëÿø êå âè (áåç äà òû) Âè çà - I Ðàç ðå øàþ À.Ê.Èâà íîâ 14/V 24 Âè çà II Â ëè íîå äå ëî Çàÿâëåíèÿ ñ ïðîñüáîé î âûäà å óäîñòîâåðåíèé îá îêîí àíèè êóðñà Ìåíäåëååâñêîãî èíñòèòóòà Óäîñòîâåðåíèÿ îá îêîí àíèè êóðñà Ïëÿøêåâè À. 14. V 1924 ¹ 906. Cåìåíîâà Ã. 16. IX 1924 ¹ 2195 Àâäååâà À. 16. IX 1924 ¹ Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002 9

10 ÌÅÍÄÅËÅÅÂÖÛ 2-é ý ò à ï Ïî ñëå çà ùè òû êâà ëè ôè êà öè - îí íî ãî ïðî åê òà è êâà ëè ôè êà öè - îí íîé ðà áî òû âû ïó ñê íè öû óäî ñ - òà è âà ëèñü êâà ëè - ôè êà öèè èí æå íå - ðà. À. Ïëÿø êå âè çà ùè òè ëàñü 29 äå - êà á ðÿ 1925 ãî äà, À. Àâ äå å âà è Ã. Ñå ìå - íî âà 8 èþ íÿ 1926 ãî äà. Âñå îíè ïî ëó - è ëè âðå ìåí íûå óäî ñ òî âå ðå íèÿ îá îêîí à íèè ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå - å âà ïî èí æå íåð íîõè ìè å ñ êî ìó ôà - êóëü òå òó. 3-é ý ò à ï Ïî ëó å íèå äèï - ëîì íûõ óäî ñ òî âå - ðå íèé (äèï ëî ìîâ). Êî ïèé ýòèõ äî êó - ìåí òîâ â äå ëàõ íåò, íî åñòü äî êó - ìåí òàëü íîå ïîä òâåðæ äå íèå: 1. Êâè òàí öèÿ ¹1438 îò 25.XI.1934 ã. (ñì. èë ëþ ñ ò ðà öèþ) - Ïî ëó èòü îò Àâ äå å âà À.Â. (òàê â òåê ñ òå) çà äèï ëîì íîå óäî ñ òî âå - ðå íèå - 1 ðóá. 50 êîï. ñî øòàì - ïîì Ìåí äå ëå åâ ñêèé õè ìè êî-òåõ - íî ëî ãè å ñ êèé èí ñòè òóò èì. Ìåí - äå ëå å âà Ïë. Èëü è à 5/2. 2. Çà ïè ñ êà À.ß. Âðå ìåí íûå óäî ñ òî âå ðå íèÿ ó ò.ò. Êàð æà âè íà è Àâ äå å âîé óòå ðÿ íû. Ìîæ íî âû - äàòü áåç íèõ ñâèä. îá îêîí à - íèè? 3. Â äå ëå Ïëÿø êå âè À.Ì. íà ïîä ëèí íè êå âðå ìåí íî ãî óäî ñ òî - âå ðå íèÿ ïî ìåò êà Âû äàí äèï ëîì ñòà ðî ãî îá ðàç öà 24/X Ã.À. Ñå ìå íî âà - èí æå íåð ÎÊÑ Óï ðàâ ëå íèÿ Êàð ëà ãà ïðî ñè ëà âû äàòü äèï ëîì ñå ñ ò - ðå â ñåí òÿ á ðå 1944 ãî äà ïî äî âå ðåí íî ñ òè. Ïî ñòî ÿí íî ãî äèï ëî ìà ÿ â èí ñòè òó òå íå ïî - ëó à ëà. Çà ùè ùà ëà ÿ äèï ëîì - íûå ïðî åêò è ðà áî òó â èþ íå 1926 ã. Äî âå ðåí íîñòü ñå ñ ò ðå ïðè ñåì ïðè ëà ãàþ.19/ix Èìå åò ñÿ êî ïèÿ äèï ëî ìà Ñå ìå íî âîé: Îêîí è ëà êóðñ îáó å íèÿ â èþ íå ìåñ ã. ïî ñïå - öè àëü íî ñ òè òåõ íî ëî ãèÿ ñè ëè êà - òîâ. 27 ìàÿ Äèð. èí-òà Äû áè íà. Ñå ê ðå òàðü ÃÊÊ Ã. Ñåí òþ ðèí. Ðå çþ ìå Èòàê, äî êó ìåí òû àð õè âà Óíè - âåð ñè òå òà ïî ìîã ëè óñ òà íî âèòü èìå íà ïåð âûõ ñòó äåí òîê è âû ïó - ñê íèö íà øåé ñëàâ íîé Ìåí äå ëå - åâ êè: Ïëÿø êå âè Àí íà Ìè õàé ëîâ íà (ïî ñòó ïè ëà 8 íî ÿ á ðÿ 1920 ã., îêîí è ëà êóðñ 14 ìàÿ 1924 ã., çà - ùè òè ëà äèï ëîì 29 äå êà á ðÿ 1925 ã., ïî ëó è ëà äèï ëîì 24 îê òÿ á ðÿ 1950 ãî äà). Ñïå öè à ëèñò ïî êîí- À.Â. Àâ äå å âà, ïðî ôåñ ñîð êà ôå ä ðû ÒÍÂ, 50-å ãî äû Âðåìåííûå óäîñòîâåðåíèÿ. Àâäååâà À.Â. 14.VI. 26. ¹ 2564 çàùèòà 8 VI ã. Ïëÿøêåâè À.Ì 29.XII. 25 ¹ 4324 çàùèòà 19.XII 1925 ã. Ñåìåíîâà 14.VI/1926 ¹ 2565 çàùèòà 8.VI 1926 ã. äè òåð ñêîé òåõ íî ëî ãèè (XX ëåò, c. 19). Àâ äå å âà Àëåê ñàí ä ðà Âà ñè ëü - åâ íà (ïî ñòó ïè ëà ã., îêîí - è ëà êóðñ 16 íî ÿ á ðÿ 1924 ã., çà - ùè òè ëà äèï ëîì 8 èþ íÿ 1926 ã., ïî ëó è ëà äèï ëîì 25 íî ÿ á ðÿ 1934 ã.) Ñå ìå íî âà Ãà ëè íà Àëåê ñàí ä - ðîâ íà (ïî ñòó ïè ëà 5 íî ÿ á ðÿ 1921 ã., îêîí è ëà êóðñ 16 íî ÿ á ðÿ 1924 ã., çà ùè òè ëà äèï ëîì 8 èþ íÿ 1926 ãî äà, ïî ëó è ëà äèï ëîì îñå íüþ 1944 ãî äà). Àëåê ñàí ä ðà Àâ äå å âà è Ãà ëè íà Ñå ìå íî âà - ñïå öè à ëè ñ òû ïî Ñè - ëè êàò íîé òåõ íî ëî ãèè. Ìàòåðèàë ê ïå àòè ïîäãîòîâèëè Í.Þ. Äåíèñîâà, À.Ï. Æóêîâ. 10 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

11 ÄÈÐÅÊÒÎÐÛ (ÐÅÊÒÎÐÛ) ÅÄÈÍ ÑÒ ÂÅÍ ÍÀß Â XX ÂÅ ÊÅ Â 2001 ãî äó îò ìå òè ëè âå êî - âîé þáè ëåé åäèí ñò âåí íîé ïî - òè çà 125 ëåò ñó ùå ñò âî âà íèÿ ó åá íî ãî çà âå äå íèÿ íà Ìè ó ñàõ ðó êî âî äè òå ëÿ-æåí ùè íû Äû áè - íîé Ïðà ñ êî âüè Âà ñè ëü åâ íû. Ó å íûé Ñî âåò Óíè âåð ñè òå òà ïðè íÿë ðå øå íèå îá óâå êî âå å - íèè ïà ìÿ òè ïðî ôåñ ñî ðà, äîê òî - ðà òåõ íè å ñ êèõ íà óê Ï.Â. Äû áè - íîé - åå ïîð ò ðåò ïî ìå ùåí â Ìà - ëîì àê òî âîì çà ëå èì. À.Ï. Áî - ðî äè íà â ðÿ äó ðåê òî ðîâ (äè ðåê - òî ðîâ). Íà äî ëþ Ïðà ñêî âüè Âà ñè ëü - åâ íû âû ïà ëî ðó êî âî äèòü Ìåí - äå ëå åâ êîé â òÿ æå ëûå ãî äû âîé - íû. Èìåí íî åé àä ðå ñî âà íà òå - ëå ãðàì ìà âåð õîâ íî ãî Ãëàâ íî êî - ìàí äó þ ùå ãî È.Â. Ñòà ëè íà ñ áëà ãî äàð íî ñ òüþ ìåí äå ëå åâ - öàì çà äå íåæ íûå ñáî ðû íà ïî - ñò ðîé êó òàí êî âîé êî ëîí íû Ìîñ êîâ ñêèé âó çî âåö. (È.Â. ¹2/2001) ß ïðè øåë â Ìåí äå ëå åâ êó âåñ íîé 1944 ãî äà, - âñïî ìè íàë Á.Â. Êëå åâ, äâàä öà òè ëåò íèé (â 1944 ã.) âå òå ðàí, èí âà ëèä âîé - íû. - Äè ðåê òî ðîì áû ëà Ïðà ñ êî - âüÿ Âà ñè ëü åâ íà Äû áè íà, â ïðî - øëîì äè ðåê òîð õèì çà âî äà èì. Âîé êî âà, äî öåíò. Îíà ïðè ìå íÿ - ëà âñå ìå òî äû äâàä öà òè ïÿ òè òû - ñÿ íè êîâ, âñå îò òåí êè ðóñ ñêî ãî ÿçû êà. Î Äû áè íîé Ï.Â. íà ñòðà íè öàõ Èñò. Âåñò. 7/2002 âñïî ìè íà åò ß.Ä. Çåëü âåí ñêèé, åå ñî êóðñ íèê ïî ñòó äåí å ñ êîé ñêà ìüå (âû ïóñê 1934 ãî äà). Èñ òî ðè å ñ êèé âå ñò íèê ïóá ëè êó åò ñòà òüþ Ï.Â. Äû áè íîé èç æóð íà ëà Õè ìè å ñ êàÿ ïðî - ìû ø ëåí íîñòü 11/1945 î 25-ëå - òèè ÌÕÒÈ, äî êó ìåí òû èç àð õè - âîâ ÐÕÒÓ è Oò êðû òî ãî Óíè âåð - ñè òå òà (á. ÂÇÏÈ), à òàê æå äî - êëàä íóþ çà ïè ñ êó íà àëü íè êà óï ðàâ ëå íèÿ ïðî ïà ãàí äû ÖÊ ÂÊÏ(á) îò 4 ÿí âà ðÿ 1942 ã. Äû áè íà Ïðà ñ êî âüÿ Âà ñè ëü åâ íà ( ) âûïóñêíèöà 1934 ã., äè ðåê òîð Ìîñ êîâ ñêî ãî ôè ëè à ëà ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå - ëå å âà ( ), äè ðåê òîð ÌÕÒÈ ( ) Àâ òî áèî ãðà ôèÿ Ðî äè ëàñü â 1901 ã. â ñ. Ðà åé êà Ñûç ðàí ñêî ãî ðàé î íà Êóé áû øåâ ñêîé îáë. â ñå ìüå êðå ñ òü ÿ íè íà-ñå ðåä íÿ - êà, â 1911 ãî äó îêîí è ëà ñåëü ñêóþ øêî ëó, ïî ñëå å ãî ðà áî òà ëà â õî çÿé - ñò âå îò öà è ïî íàé ìó. Â 1923 ã. âû - áðà íà ëå íîì ñåëü ñêî ãî êî ìè òå òà âçà è ìî ïî ìî ùè è â 1924 ã. ïðåä ñå - äà òå ëåì òî ãî æå êî ìè òå òà. Â 1925 ã. ìå ñò íîé ñåëü ñêîé ïàð òîð ãà íè çà öè - åé ïðè íÿ òà êàí äè äà òîì â ëå íû ÂÊÏ(á) è íà ïðàâ ëå íà íà ó å áó â Ñûç - ðàí ñêóþ Ñîâ ïàðò øêî ëó, ïî îêîí à - íèè êî òî ðîé ðà áî òà ëà æå íîð ãà íè çà - òî ðîì. Â 1926 ã. êî ìàí äè ðî âà íà íà ó å áó â Óëü ÿ íîâ ñêèé ðàá ôàê, ïî îêîí à íèè êî òî ðî ãî ïî ïó òåâ êå Ãëà - â ïðî ôî á ðà ïî ñòó ïè ëà â Ìîñ êîâ ñêèé õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êèé èí ñòè òóò èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà. Â 1932 ã. ñòó äåí òîì - äèï ëîì íè - êîì ïî ñòó ïè ëà íà ðà áî òó â öåí ò - ðàëü íóþ ëà áî ðà òî ðèþ õèì çà âî äà èì. Âîé êî âà â Ìîñê âå. Ïî îêîí à - íèè Ìåí äå ëå åâ ñêî ãî èí ñòè òó òà ïðî - äîë æà ëà ðà áî òàòü íà òîì æå çà âî - äå äî êîí öà 1940 ã. íà ðàçíûõ äîëæ - íî ñ òÿõ: íà ó íî ãî ñî òðóä íè êà öåí ò - ðàëü íîé ëà áî ðà òî ðèè, íà àëü íè êà ðàç ëè íûõ öå õîâ, ãëàâ íî ãî èí æå íå - ðà è äè ðåê òî ðà çà âî äà. Â 1939 ã. çà âû ïîë íå íèå ïðà âè òåëü ñò âåí íî ãî çà äà íèÿ ïî îáåñ ïå å íèþ Êðàñ íîé àð ìèè õè ìè å ñ êè ìè ãðåë êà ìè íà - ãðàæ äå íà îð äå íîì Çíàê Ïî å òà. Â 1938 ã. ÿ ïî ñòó ïè ëà â àñ ïè ðàí - òó ðó áåç îò ðû âà îò ïðî èç âîä ñò âà ïðè Âñå ñî þç íîì Õè ìè å ñ êîì Îá - ùå ñò âå èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà è â 1940 ã. çà êîí è ëà ñäà ó êàí äè äàò - ñêèõ ýê çà ìå íîâ. Íà îñ íî âå îä íîé èç ðà íåå íà à - òûõ ðà áîò ïî èñ ïîëü çî âà íèþ ìå ñò - íî ãî ñû ðüÿ äëÿ ïðî èç âîä ñò âà ñåð - íî êèñ ëî ãî ãëè íî çå ìà â ÿí âà ðå 1943 ã. ÿ çà ùè òè ëà äèñ ñåð òà öèþ íà ñòå - ïåíü êàí äè äà òà òåõ íè å ñ êèõ íà óê è â ìàð òå 1943 ã. óò âåðæ äå íà â çâà - íèè äî öåí òà. Ïå äà ãî ãè å ñ êóþ ðà áî - òó âû ïîë íÿ ëà ñ 1935 ïî 1938 ã. â êà - å ñò âå àñ ñè ñ òåí òà ïðè èí ñòè òó òå ïî âû øå íèÿ êâà ëè ôè êà öèè ÈÒÐ, ãäå è òà ëà êóðñ òåõ íî ëî ãèè íå îð ãà íè å - ñ êèõ âå ùåñòâ. Ñ 1943 ã. è òàþ êóðñ òåõ íî ëî ãèè ìè íå ðàëü íûõ ñî ëåé ïðè êà ôå ä ðå òåõ íî ëî ãèè íå îð ãà íè å ñ êèõ âå - ùåñòâ Ìåí äå ëå åâ ñêî ãî èí ñòè òó òà. Èìåþ 15 îïóá ëè êî âàí íûõ íà ó íûõ ðà áîò. Íà è íàÿ ñ 1927 ã. ðà áî òà ëà ïðî - ïà ãàí äè ñ òîì â êðóæ êàõ òå êó ùåé ïî - ëè òè êè è èñ òî ðèè ÂÊÏ(á) è çà íè ìà ëà ðÿä âû áîð íûõ äîëæ íî ñ òåé â ïàð òèé - íûõ è ïðîô ñî þç íûõ îð ãà íè çà öè ÿõ. Â ïå ðè îä âû áî ðîâ â Âåð õîâ íûé Ñî âåò ÑÑÑÐ áû ëà èç áðà íà ïðåä ñå - äà òå ëåì Îê ðóæ íîé èç áè ðà òåëü íîé êî ìèñ ñèè Ñî âåò ñêî ãî îê ðó ãà ã. Ìîñê âû. Â íà à ëå 1942 ã. íà çíà å íà äè - ðåê òî ðîì ôè ëè à ëà Ìåí äå ëå åâ ñêî ãî èí ñòè òó òà, â 1943 ã. - äè ðåê òî ðîì èí ñòè òó òà. Çà óñ ïåø íîå âû ïîë íå íèå îáî - ðîí íûõ çà êà çîâ 4/III-44 ã. íà ãðàæ äå - íà îð äå íîì Òðó äî âî ãî Êðàñ íî ãî çíà ìå íè è â 1945 ã. ìå äà ëÿ ìè Çà îáî ðî íó Ìîñê âû è Çà äî áëå ñò íûé òðóä â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé - íå. Äûáèíà (ïîäïèñü) 4.II.1948 (Èç àðõèâà ÐÕÒÓ èì. Ä.È. Ìåíäåëååâà) Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

12 ÄÈÐÅÊÒÎÐÛ (ÐÅÊÒÎÐÛ) Äî êëàä íàÿ çà ïè ñ êà íà àëü íè êà óï ðàâ ëå íèÿ ïðî ïà ãàí äû ÖÊ ÂÊÏ(á) Ã.Ô. Àëåê ñàí ä ðî âà ïåð âî ìó çàì. ïðåä ñå äà òå ëÿ ÑÍÊ ÑÑÑÐ Â.Ì. Ìî ëî òî âó î íà à ëå ó åá íûõ çà íÿ òèé â 15 ÂÓ - Çàõ ñòî ëè öû 4 ÿí âà ðÿ 1942 ã. Âñå ñî þç íûé êî ìè òåò ïî äå ëàì âûñ øåé øêî ëû âíåñ â ÑÍÊ ÑÑÑÐ ïðåä ëî æå íèå íà àòü ó åá íûå çà íÿ òèÿ â 24 ìîñ êîâ ñêèõ âó çàõ. Ïðåä ëî æå íèÿ ò. Êàô òà íî âà îá îò êðû òèè çà íÿ òèé â ìîñ êîâ ñêèõ âó - çàõ áû ëè òùà òåëü íî ïðî âå ðå íû. Îêà çà ëîñü, òî â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ öå ëå ñî îá ðàç íî îò êðûòü çà íÿ - òèÿ íå â 24, à â 15 âó çàõ è íà ôà êóëü òå òàõ - ïðè - áîð íîì, òåï ëî âûõ è ãè ä ðàâ ëè å ñ êèõ äâè ãà òå ëåé Ìîñ êîâ ñêî ãî ìå õà íè å ñ êî ãî ìà øè íî ñò ðî è òåëü - íî ãî èí ñòè òó òà èì. Áà ó ìà íà. Êðî ìå òî ãî, ÑÍÊ ÑÑÑÐ óæå ðàç ðå øèë íà àòü çà íÿ òèÿ â 1-ì Ìîñ - êîâ ñêîì ìå äè öèí ñêîì èí ñòè òó òå è Ñòàí êî ñò ðî è - òåëü íîì èí ñòè òó òå èì. Ñòà ëè íà. òî æå êà ñà åò ñÿ îñ òàëü íûõ 7 âó çîâ, òî çà íÿ òèÿ â íèõ íà è íàòü íå öå ëå ñî îá ðàç íî ââè äó òî ãî, òî ýòè âó çû â çíà è òåëü íîé ìå ðå ýâà êó è ðî âà íû. Òàê, íà ïðè ìåð, ÂÊÂØ ïðåä ëà ãà åò íà àòü çà íÿ òèÿ â Ìîñ êîâ ñêîì òåê ñ òèëü íîì èí ñòè òó òå. Íî ê 28 äå - êà á ðÿ èç ýòî ãî èí ñòè òó òà âû åõà ëî 689 ñòó äåí òîâ, îñ òà ëîñü æå â Ìîñê âå 45 ñòó äåí òîâ. Â Ãå î ëî ãîðàç âå äî íîì èí ñòè òó òå îñ òà ëîñü 123 ñòó äåí òà, à 235 ñòó äåí òîâ ýâà êó è ðî âà íû. Ýòèì, êàê è íå êî òî - ðûì äðó ãèì âó çàì, öå ëå ñî îá ðàç íî ïðî äîë æàòü çà íÿ òèÿ â òîì ìå ñ òå, êó äà îíè ýâà êó è ðî âà íû. Âíî øó ïðåä ëî æå íèå - ðàç ðå øèòü ÂÊÂØ íà - àòü çà íÿ òèÿ íå â 24, à â 15 ìîñ êîâ ñêèõ âó çàõ è íà äâóõ ôà êóëü òå òàõ ÌÌÌÈ èì. Áà ó ìà íà. Îä íî âðå ìåí íî ñëå äî âà ëî áû ðàç ðå øèòü ÂÊÂØ ñòó äåí òîâ è ïðî ôåñ ñî ðîâ îñ òàëü íûõ âó çîâ Ìîñê âû ðàñ ïðå äå ëèòü ïî ñî îò âåò ñò âó þ ùèì ôà - êóëü òå òàì âó çîâ, êî òî ðûì áó äåò ðàç ðå øå íî íà - àòü çà íÿ òèÿ. Ñïè ñîê ìîñ êîâ ñêèõ âó çîâ, â êî òî ðûõ öå ëå ñî - îá ðàç íî íà àòü çà íÿ òèÿ, ïðè ëà ãàþ. Ïðè ëî æå íèå Ñïè ñîê Ìîñ êîâ ñêèõ âûñ øèõ ó åá íûõ çà âå äå - íèé, â êî òî ðûõ öå ëå ñî îá ðàç íî íà àòü ó åá íûå çà - íÿ òèÿ ¹¹: ÍÀ ÇÂÀ ÍÈÅ ÂÓ ÇÀ 1. Ìîñ êîâ ñêàÿ îð äå íà Ëå íè íà ñåëü ñêî õî çÿé ñò - âåí íàÿ àêà äå ìèÿ èì. Òè ìè ðÿ çå âà, Íàð êîì çå ìà ÑÑÑÐ 2. Ìîñ êîâ ñêèé ãî ñó äàð ñò âåí íûé ïå äà ãî ãè å ñ - êèé èí ñòè òóò èì. Ëå íè íà, Íàð êîì ïðî ñà ÐÑÔÑÐ 3. Ìîñ êîâ ñêèé èí ñòè òóò íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà èì. Ïëå õà íî âà, Íàð êîì òîð ãà ÑÑÑÐ 4. Ìîñ êîâ ñêèé èí ñòè òóò ãå î äå çèè, àý ðî ôî òî - ñúåì êè è êàð òî ãðà ôèè, Ãëàâ íî ãî óï ðàâ ëå íèÿ ãå - î äå çèè è êàð òî ãðà ôèè, Ãëàâ íî ãî óï ðàâ ëå íèÿ ãå î - äå çèè è êàð òî ãðà ôèè ïðè ÑÍÊ ÑÑÑÐ 5. Ìîñ êîâ ñêèé èí ñòè òóò òîí êîé õè ìè å ñ êîé òåõ íî ëî ãèè èì. Ëî ìî íî ñî âà, Íàð êî ì ðå çèí ïðî ìà 6. Ìîñ êîâ ñêèé ãîð íûé èí ñòè òóò èì. Ñòà ëè íà, Íàð êî ìóã ëÿ 7. Ìîñ êîâ ñêèé ïå äà ãî ãè å ñ êèé èí ñòè òóò èíî - ñò ðàí íûõ ÿçû êîâ. Íàð êîìïðî ñà ÐÑÔÑÐ 8. Ìîñ êîâ ñêèé èí æå íåð íî-ýêî íî ìè å ñ êèé èí - ñòè òóò, Êî ìè òå òà ïî äå ëàì âûñ øåé øêî ëû ïðè ÑÍÊ ÑÑÑÐ 9. Ìîñ êîâ ñêèé èñ òî ðè êî-àð õèâ íûé èí ñòè òóò, Ãëàâ íî ãî àð õèâ íî ãî óï ðàâ ëå íèÿ ÍÊÂÄ 10. Ìîñ êîâ ñêèé òåê ñ òèëü íûé èí ñòè òóò, Íàð - êîì òåê ñ òè ëÿ 11. Ìîñ êîâ ñêèé òåõ íî ëî ãè å ñ êèé èí ñòè òóò ïè - ùå âîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè, Íàðêîì ïè ùå ïðî ìà ÑÑÑÐ 12. Ìîñ êîâ ñêèé àâ òî ìå õà íè å ñ êèé èí ñòè òóò, Íàð êîì ñðåä ìà øà 13. Ìîñ êîâ ñêèé èí æå íåð íî-ñòðî è òåëü íûé èí - ñòè òóò èì. Êóé áû øå âà, Íàðêîì ñò ðîÿ ÑÑÑÐ 14. Ìîñ êîâ ñêèé èí ñòè òóò õè ìè å ñ êî ãî ìà øè - íî ñò ðî å íèÿ, Íàð êîì õèì ïðî ìà 15. Ìîñ êîâ ñêèé îð äå íà Ëå íè íà ãî ñó äàð ñò âåí - íûé óíè âåð ñè òåò èì. Ëî ìî íî ñî âà, Íàð êîì ïðî ñà ÐÑÔÑÐ. Èç êíè ãè Ìîñê âà âî åí íàÿ 1941/45. Ìå ìó à ðû è àð õèâ íûå äî êó ìåí òû Èç äà òåëü ñò âî îáú å äè íå - íèÿ Ìîñ ãî ðàð õèâ Ì., Ñ Êàê âèä íî èç ñïè ñ êà 15 âó - çîâ, Ìåí äå ëå åâ êè â íåì íåò. Ìîæ íî ïðåä ïî ëà ãàòü, òî â ñïè ñ êå Ñ.Â. Êàô òà íî âà ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà óïî ìè - íàë ñÿ. Â ñâî èõ âîñ ïî ìè íà íè ÿõ Å.Þ. Îð ëî âà (Ìåíä., ¹7/1997) óïî ìè íà åò î âñòðå - å â ÿí âà ðå 1942 ãî äà ñ ïðåä - ñå äà òå ëåì Ãîñ ïëà íà ÑÑÑÐ Í.À. Âîç íå ñåí ñêèì. Â ÿí âà ðå 1942 ãî äà óïîë - íî ìî åí íî ìó îò ÍÊÕÏ ïî ÌÕÒÈ ïî çâî íè ëè îò Âîç íå - ñåí ñêî ãî ñ ïðîñü áîé ïðè - ñëàòü ñïå öè à ëè ñ òà ïî ÂÂ <...> Â áå ñå äå ÿ ñêà çà ëà, òî â Ìîñê âå îñ òà ëàñü àñòü ïðå - ïî äà âà òå ëåé, íå óå õàâ øèõ â Êî êàíä, ïðî ôåñ ñî ðà Õî ëî - äîâ ñêèé, Ïðåéñ, Ðå áèí äåð, Ëóêü ÿ íîâ, è äð. Âîç íå ñåí ñêèé ðàç ðå øèë îò êðûòü ôè ëè àë ÌÕÒÈ â Ìîñê âå. Âîç ìîæ íî, ýòîò ðàç ãî âîð òî æå ïî âëè ÿë íà îò êðû òèå Ìîñ êîâ ñêî ãî ôè - ëè à ëà Ìåí äå ëå åâ êè. Äî êó ìåí òîâ î òîì, êàê Ï.Â. Äû áè íà, â ïðî øëîì äè ðåê òîð Ìîñ êîâ ñêî ãî õèì çà âî äà èì. Âîé êî âà, îêà çà ëàñü â ÿí âà ðå óïîë íî ìî åí íûì ÍÊÕÏ ïî èí ñòè òó òó èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å - âà, â ðàñ ïî ðÿ æå íèè "Èñ òî ðè - å ñ êî ãî âå ñò íè êà" ïîêà íåò. 12 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

13 ÄÈÐÅÊÒÎÐÛ (ÐÅÊÒÎÐÛ) ÖÌÀÌ, ô. 722, îï. 1 Åä. õð.¹ 210, ë.2,4 (ñ êî ïèè Ìó çåÿ èñ òî ðèè ÐÕÒÓ) Èç ïðè êà çîâ äè ðåê òî ðà èí ñòè òó òà çà 1942 ãîä ïî îá ùèì âî ïðî ñàì Ìîñê âà. Óïîë íî ìî åí íûé ÍÊÕÏ ïî èí ñòè òó òó èì. Ìåí äå ëå å âà Äû áè íà. (Ôå â ðàëü 1942 ã.) Ïðè êàç ¹ 35. Ïî Ìîñ êîâ ñêî ìó îð äå íà Ëå íè íà õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êî ìó èí ñòè òó òó èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà. Ìîñê âà, 2 ìàð òà1942 ã. Ñî ãëàñ íî ïðè êà çà ÃÓ Ó Çà è íà ðîä íî ãî êî ìèñ ñà ðà õè ìè å ñ êîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè ÑÑÑÐ îò 2/III - 42 ã. ïðè ñòó ïàþ ê èñ ïîë íå íèþ îáÿ çàí íî ñ òåé äè ðåê òî ðà ÌÕÒÈ èì. Ìåí äå ëå å âà.* Äè ðåê òîð ÌÕÒÈ èì. Ìåí äå ëå å âà Äû áè íà. Èç ðàñ ïî ðÿ æå íèé äè ðåê òî ðà èí ñòè òó òà çà 1942 ãîä Äè ðåê òîð èí ñòè òó òà - Äû áè íà Ï.Â. Çàì. äè ðåê òî ðà ïî ó åá íî-íà ó íîé ðà áî òå - Ôå î ôè ëàê òîâ Â.Â. Çàâ. ó åá íîé à ñ òüþ - Ñà âèí À.Ê. Çàì. äè ðåê òî ðà ïî àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íî - õî çÿé ñò âåí íîé à ñ òè - ßêè ìî âè È.Ô. ÖÌÀÌ, ô. 722, îï.1 Åä. õð. ¹ 211, ë.8 * - Òàê â òåê ñ òå êî ïèè äî êó ìåí òà, ïðåä ñòàâ ëåí íî ãî Ìó çå åì Èñ òî ðèè ÐÕÒÓ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà, ïðè êà çîì ïî ÂÊÂØ è Íàð êîì õèì ïðî ìó ¹ 47/Ì îò 2 ìàð òà 1942 ã. êîë ëåê òèâ ñî òðóä íè êîâ áûë îôîðì ëåí êàê ôè ëè àë ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà (Õðî íè êè Óíè âåð ñè òå òà Ìåí äå ëå å âà , Ì., 2000, Ñ. 70). Õà ðàê òå ðè ñ òè êà íà äîê òî ðà òåõ íè å ñ êèõ íà óê, äî öåí òà Äû áè íó Ïðà ñ êî âüþ Âà ñè ëü åâ íó Òîâ. Äû áè íà Ï.Â., 1901 ã. ðîæ äå - íèÿ, ðóñ ñêàÿ, ëåí ÊÏÑÑ ñ 1927 ã. îêîí è ëà â 1934 ã. Ìîñ êîâ ñêèé õè - ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êèé èí ñòè òóò èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà. Ó å íàÿ ñòå - ïåíü êàí äè äà òà òåõ íè å ñ êèõ íà óê ïðè ñóæ äå íà â 1943 ã., â ó å íîì çâà - íèè äî öåí òà óò âåðæ äå íà â 1943 ã., ó å íàÿ ñòå ïåíü äîê òî ðà òåõ íè å ñ - êèõ íà óê ïðè ñóæ äå íà â 1958 ã. Ïî îêîí à íèè èí ñòè òó òà äî 1940 ã. ò. Äû áè íà Ï.Â. ðà áî òà ëà â öåíòðàëü íîé ëà áî ðà òî ðèè õèì çà - âî äà èì. Âîé êî âà â äîëæ íî ñ òÿõ íà - ó íî ãî ñî òðóä íè êà ëà áî ðà òî ðèè, íà àëü íè êà ðàç ëè íûõ öå õîâ, ãëàâ - íî ãî èí æå íå ðà è äè ðåê òî ðà çà âî äà. Îä íî âðå ìåí íî ñ ðà áî òîé íà çà - âî äå îíà ïðî âî äè ëà íà ó íî-èñ ñëå - äî âà òåëü ñêóþ ðà áî òó. Åþ ðàç ðà áî - òà íî è âíå ä ðå íî áî ëåå 40 íî âûõ ìå òî äîâ ïðî èç âîä ñò âà ìè íå ðàëü - íûõ ñî ëåé. Ñ 1942 ã. ò. Äû áè íà Ï.Â. áû ëà äè - ðåê òî ðîì ôè ëè à ëà Ìîñ êîâ ñêî ãî õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êî ãî èí ñòè òó - òà èì. Ìåí äå ëå å âà, à ñ 1943 ã. ïî 1948 ã. - äè ðåê òî ðîì ýòî ãî æå èí - ñòè òó òà. Âî Âñå ñî þç íîì çà î íîì ïî ëè - òåõ íè å ñ êîì èí ñòè òó òå ò. Äû áè íà Ï.Â. ðà áî òà ëà ñ 1949 ã. ïî 1951 ã. â äîëæ íî ñ òè çàì. äè ðåê òî ðà ïî ó åá - íîé è íà ó íîé ðà áî òå è è.î. çàâ. êà - ôå ä ðîé õè ìè å ñ êîé òåõ íî ëî ãèè. Â 1951 ã. áû ëà îò êî ìàí äè ðî âà íà â äîê òî ðàí òó ðó Àêà äå ìèè íà óê ÑÑÑÐ. Ïî îêîí à íèè ñðî êà ïðå áû - âà íèÿ â äîê òî ðàí òó ðå â àï ðå ëå 1955 ã. âåð íó ëàñü âî Âñå ñî þç íûé çà î - íûé ïî ëè òåõ íè å ñ êèé èí ñòè òóò è ïðè ñòó ïè ëà ê èñ ïîë íå íèþ îáÿ çàí - íî ñ òåé äî öåí òà êà ôå ä ðû òåõ íî ëî - ãèè íå îð ãà íè å ñ êèõ âå ùåñòâ è îá - ùåé õè ìè å ñ êîé òåõ íî ëî ãèè. Ñ èþ - ëÿ 1955 ã. áû ëà íà çíà å íà äå êà íîì õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êî ãî ôà êóëü - òå òà: ñ 1955 ã. çà âå äó åò êà ôå ä ðîé òåõ íî ëî ãèè íå îð ãà íè å ñ êèõ âå - ùåñòâ è îá ùåé õè ìè å ñ êîé òåõ íî - ëî ãèè. Çà âðå ìÿ ðà áî òû âî ÂÇÏÈ ò. Äû - áè íà Ï.Â. çà ðå êî ìåí äî âà ëà ñå áÿ ñ ïî ëî æè òåëü íîé ñòî ðî íû: è òà ëà êóðñ ëåê öèé ïî îá ùåé õè ìè å ñ êîé òåõ íî ëî ãèè è òåõ íî ëî ãèè íå îð ãà íè - å ñ êèõ âå ùåñòâ, âå ëà êóð ñî âîå è äèï ëîì íîå ïðî åê òè ðî âà íèå ñî ñòó - äåí òà ìè õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êî ãî ôà êóëü òå òà. Òîâ. Äû áè íà Ï.Â. íå îä íî êðàò íî âû ñòó ïà ëà ñ äî êëà äà ìè íà íà ó íîòåõ íè å ñ êèõ êîí ôå ðåí öè ÿõ ÂÇÏÈ è çà ïî ñëåä íèå ãî äû îïóá ëè êî âà ëà ðÿä ñòà òåé â òðó äàõ ÂÇÏÈ, à òàê æå â æóð íà ëå "Õè ìè å ñ êàÿ ïðî ìû ø ëåí - íîñòü." Ïî ñëå çà ùè òû äîê òîð ñêîé äèñ - ñåð òà öèè åþ íà ïè ñà íî 4 íà ó íûõ ðà áî òû è èç äà íî ó åá íîå ïî ñî áèå íà äåâÿòü ïå àò íûõ ëè ñ òîâ äëÿ çà - î íè êîâ. Òîâ. Äû áè íà Ï.Â. âå äåò áîëü øóþ ó åá íî- ìå òî äè å ñ êóþ ðà áî òó ïî îð ãà íè çà öèè ó åá íî ãî ïðî öåñ ñà ôà êóëü òå òà è çà ñëó æåí íî ïîëü çó åò - ñÿ àâ òî ðè òå òîì ñðå äè ïðî ôåñ ñîð - ñêî - ïðå ïî äà âà òåëü ñêî ãî êîë ëåê - òè âà èí ñòè òó òà. Â îá ùå ñò âåí íîé æèç íè ïðè íè - ìà åò ó à ñ òèå, âû ïîë íÿÿ ïî ðó å íèÿ ïàðò áþ ðî. Èìå åò ñâû øå 40 íà ó íûõ ðà áîò, èç íèõ 33 ðà áî òû îïóá ëè êî âà íû. Òîâ. Äû áè íà Ï.Â. íà ãðàæ äå íà îð äå - íîì "Çíàê ïî å òà", îð äå íîì "Òðó - äî âî ãî Êðàñ íî ãî Çíà ìå íè" è òðå ìÿ ìå äà ëÿ ìè. Õà ðàê òå ðè ñ òè êà äà íà äëÿ ïðåä - ñòàâ ëå íèÿ â Ìè íè ñ òåð ñò âî âûñ øå - ãî îá ðà çî âà íèÿ ÑÑÑÐ. Äè ðåê òîð èí ñòè òó òà: Ì. Êîë áàñ íè êîâ Ñå ê ðå òàðü ïàðò áþ ðî: Ñ. ßò ðîâ "12" ñåí òÿ á ðÿ 1958 ã. Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

14 ÄÈÐÅÊÒÎÐÛ (ÐÅÊÒÎÐÛ) Çà ìå ñ òè òå ëþ Ìè íè ñ ò ðà âûñ øå ãî è ñðåä íå ãî ñïå öè àëü íî ãî îá ðà çî âà - íèÿ ÑÑÑÐ òîâ. Êðàñ íî âó Í.Ô. 14 íî ÿ á ðÿ 1980 ã. ïî ñëå íå ïðî äîë æè òåëü íîé, íî òÿ - æå ëîé áî ëåç íè íà 80 ãî äó æèç íè ñêîí à ëàñü îä íà èç ñòà ðåé øèõ ïðå ïî äà âà òå ëåé èí ñòè òó òà ïðî ôåñ ñîð Äû áè - íà Ïðà ñ êî âüÿ Âà ñè ëü åâ íà. Òîâ. Äû áè íà Ï.Â. ïðî ðà áî òà - ëà â èí ñòè òó òå íà ðàç ëè íûõ äîëæ íî ñ òÿõ ïðå ïî äà âà òåëü - ñêî ãî ñî ñòà âà áî ëåå 30 ëåò. Â ïî ñëåä íèå ãî äû, ïî ñëå ïå ðå - õî äà íà ïåí ñèþ, ðà áî òà ëà íà äîëæ íî ñ òè ïðî ôåñ ñî ðà - êîí ñóëü òàí òà êà ôå ä ðû "Òåõ - íî ëî ãèè íå îð ãà íè å ñ êèõ âå - ùåñòâ è îá ùåé õè ìè å ñ êîé òåõ íî ëî ãèè". Ê ïî ðó åí íîé ðà áî òå, êàê êîì ìó íèñò, îò íî - ñè ëàñü ñ óâ ñò âîì âû ñî êîé îò âåò ñò âåí íî ñ òè, ìíî ãî ðàç ïî îù ðÿ ëàñü â ïðè êà çàõ ïî èí ñòè òó òó è Ìèí âó çà ÑÑÑÐ. Ïðè íè ìà ëà àê òèâ íîå ó à ñ òèå â îá ùå ñò âåí íîé ðà áî òå. Çà áîëü øîé âêëàä â äå ëî ïîä ãî - òîâ êè ñïå öè à ëè ñ òîâ äëÿ íà - ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà ñòðà íû, ïî ìîùü ôðîí òó â ãî äû Âå ëè - êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû è àê òèâ íîå ó à ñ òèå â îá ùå ñò - âåí íîé ðà áî òå íà ãðàæ äå íà îð äå íà ìè: Òðó äî âî ãî Êðàñ - íî ãî Çíà ìå íè, "Çíàê ïî å òà" è å òûðü ìÿ ìå äà ëÿ ìè. Ïðî ñèì Âà øå ãî ðàç ðå øå - íèÿ èç ðàñ õî äî âàòü 200 (äâå - ñ òè) ðóá ëåé íà îð ãà íè çà öèþ ïî õî ðîí ïðî ôåñ ñî ðà Äû áè - íîé Ï.Â. Ðåê òîð ÂÇÏÈ Ñ.Ê. Êàí òî íèê 17. XI. 80 ã. MXTÈ èì.. Ä.È. ÌÅÍ ÄÅ ËÅ Å ÂÀ È ÅÃÎ ÐÎËü Â ÐÀÇ ÂÈ ÒÈÈ ÕÈ ÌÈ Å Ñ ÊÎé ÏÐÎ ÌÛ Ø ËÅÍ ÍÎ Ñ ÒÈ Ï.Â. Äû áè íà, ê 25-ëåòèþ ÌÕÒÈ 22 äå êà á ðÿ 1945 ã. - äâàä - öàòü ïÿòü ëåò Ìîñ êîâ ñêî ìó õè - ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êî ìó èí - ñòè òó òó èì. Ä. È. Ìåí äå ëå å âà - ïåð âî ìó îò ðàñ ëå âî ìó õè ìè êîòåõ íî ëî ãè å ñ êî ìó âûñ øå ìó ó åá íî ìó çà âå äå íèþ ÑÑÑÐ. Ýòîò èí ñòè òóò ÿâ ëÿ åò ñÿ êðóï - íåé øèì èñ òî íè êîì, ïè òà þ - ùèì íà øó áóð íî ðàñ òó ùóþ õè - ìè å ñ êóþ ïðî ìû ø ëåí íîñòü êà ä ðà ìè èí æå íå ðîâ-òåõ íî ëî - ãîâ ðàç ëè íûõ ñïå öè àëü íî ñ - òåé. Çà äâàä öàòü ïÿòü ëåò Èí ñòè - òóò ïîä ãî òî âèë äëÿ ïðî ìû ø - ëåí íî ñ òè îêî ëî 5500 èí æå íå - ðîâ. Â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ â Èí ñòè - òó òå îáó à þò ñÿ áî ëåå 2000 ñòó äåí òîâ ïîä ðó êî âîä ñò âîì êðóï íåé øèõ ñïå öè à ëè ñ òîâ íà - øåé ñòðà íû. Â ÑÑÑÐ íåò íè îä - íî ãî õè ìè å ñ êî ãî çà âî äà, íà - ó íî-èñ ñëå äî âà òåëü ñêî ãî õè - ìè å ñ êî ãî èí ñòè òó òà, õè ìè å - ñ êîé ïðî åêò íîé îð ãà íè çà öèè, ãäå íå ðà áî òà ëè áû âîñ ïè òàí - íè êè ÌÕÒÈ, ïðè åì ìíî ãèå èç íèõ ÿâ ëÿ þò ñÿ êðóï íû ìè ðó êî - âî äÿ ùè ìè ðà áîò íè êà ìè. Îä íà òîëü êî êà ôå ä ðà òåõ íî ëî ãèè íå - îð ãà íè å ñ êèõ âå ùåñòâ âû ïó ñ - òè ëà îêî ëî 650 èí æå íå ðîâòåõ íî ëî ãîâ äëÿ îñ íîâ íîé õè - ìè å ñ êîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè. Íà ðÿ äó ñ ïîä ãî òîâ êîé èí æå íå - ðîâ äëÿ ðàç ëè íûõ îò ðàñ ëåé íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà â Èí ñòè - òó òå âå ëàñü è ïðî âî äèò ñÿ ðà - áî òà ïî ïîä ãî òîâ êå íî âûõ êà ä - ðîâ ïðå ïî äà âà òå ëåé è íà ó íûõ ðà áîò íè êîâ äëÿ èñ ñëå äî âà - òåëü ñêèõ èí ñòè òó òîâ (àñ ïè ðàí - òó ðà). Áûâ øèå âîñ ïè òàí íè êè Èí ñòè òó òà âîç ãëàâ ëÿ þò ðÿä êà - ôåäð, ðà áî òà þò â êà å ñò âå äî - öåí òîâ, àñ ñè ñ òåí òîâ, ÿâ ëÿ þò ñÿ ðó êî âî äÿ ùè ìè ðà áîò íè êà ìè îò ðàñ ëå âûõ õè ìè å ñ êèõ íà ó - íûõ ó ðåæ äå íèé, Íàð êî ìà òà õè ìè å ñ êîé ïðî ìû ø ëåíí íî ñ - òè è åãî ãëàâ íûõ óï ðàâ ëå íèé è ðàçëè íûõ ó ðåæ äå íèé, íå âõî äÿ ùèõ â âå äå íèå Íàðêîì - õèì ïðî ìà. Íå îã ðà íè è âà ÿñü ïîä ãî òîâ - êîé êà ä ðîâ äëÿ õè ìè å ñ êîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè, èí ñòè òóò âñå ãäà óäå ëÿë è óäå ëÿ åò áîëü - øîå âíè ìà íèå ðàç âè òèþ èñ - ñëå äî âà òåëü ñêîé ðà áî òû è ðàç ðà áîò êå íà ó íûõ ïðî áëåì, èìå þ ùèõ áîëü øîå çíà å íèå äëÿ õè ìè å ñ êîé ïðî ìû ø ëåí - íî ñ òè. Èäÿ â íî ãó ñ ðàç âè òè åì õè ìè å ñ êîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè, Èí ñòè òóò ñòðå ìèò ñÿ ñè ëà ìè ñâî èõ íà ó íûõ ðà áîò íè êîâ ðàç - ðå øàòü òå òåõ íè å ñ êèå çà äà è, êî òî ðûå â äàí íûé ïå ðè îä ñòî - ÿò ïå ðåä ðàç ëè íû ìè îò ðàñ ëÿ - ìè õè ìè å ñ êîé òåõ íî ëî ãèè. Ðà áî òû Èí ñòè òó òà ïî ñåð íî - êèñ ëîò íîé è ñåð íîé ïðî ìû ø - ëåí íî ñ òè áû ëè íà ïðàâ ëå íû íà èí òåí ñè ôè êà öèþ áà øåí íî ãî ñåð íî êèñ ëîò íî ãî ïðî èç âîä ñò - âà, ðàç ðà áîò êó íî âûõ êà òà ëè - çà òî ðîâ äëÿ êîí òàêò íûõ çà âî - äîâ, ðàç ðà áîò êó ìå òî äîâ èñ - ïîëü çî âà íèÿ íèç êî ïðî öåíò íî - ãî ñåð íè ñ òî ãî ãà çà, ïî ëó å íèå ñå ðû èç ñóëü ôèä íûõ ðóä è äð. Ðå çóëü òà òû ýòèõ ðà áîò áû ëè âíå ä ðå íû â ïðî ìû ø ëåí íîñòü è îêà çà ëè áîëü øîå âëè ÿ íèå íà ðàç âè òèå ñåð íî êèñ ëîò íî ãî ïðî èç âîä ñò âà. Ðàç ðà áî òàí íûå â Èí ñòè òó òå êà òà ëè çà òî ðû ïðè - ìå íÿ þò ñÿ â ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè. Çíà è òåëü íàÿ àñòü ýòèõ ðà áîò áû ëà ïðî âå äå íà ïî êîé íûì ïðîô. Â.Í. Øóëü öåì è ïðîô. 14 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

15 ÄÈÐÅÊÒÎÐÛ (ÐÅÊÒÎÐÛ) À.Â. Àâ äå å âîé * ïðè ó à ñ òèè äðó ãèõ ñî òðóä íè êîâ êà ôå ä ðû òåõ íî ëî ãèè íå îð ãà íè å ñ êèõ âå ùåñòâ. Íà ó íî-èñ ñëå äî âà òåëü ñêèå ðà áî òû ïî òåõ íî ëî ãèè ñâÿ çàí - íî ãî àçî òà áû ëè êî îð äè íè ðî - âà íû ñ èí òå ðåñà ìè íà øåé àçîò íîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè è îêà çà ëè ñó ùå ñò âåí íóþ ïî - ìîùü â ïå ðè îä ñòðî è òåëü ñò âà, ïó ñ êà è îñ âî å íèÿ àçîò íî òó êî - âûõ çà âî äîâ. Â ýòîì íà ïðàâ ëå - íèè áû ëè ïðî âå äå íû ðà áî òû ïî èçó å íèþ êà òà ëè òè å ñ êèõ ïðî öåñ ñîâ ïî ëó å íèÿ âî äî ðî - äà, î è ñò êå àçîò íî âî äî ðîä íîé ñìå ñè, èñ ñëå äî âà íèþ ðàñ òâî - ðè ìî ñ òè, àá ñîðá öèè è ñæè ìà - å ìî ñ òè ãà çîâ è ãà çî âûõ ñìå - ñåé, èñ ñëå äî âà íè ÿì â îá ëà ñ òè íèç êèõ ò-ð, ñâÿ çàí íûì ñ ïî ëó - å íè åì àçî òà è êèñ ëî ðî äà èç âîç äó õà è ðàç äå ëå íè åì êîê ñî - âî ãî ãà çà, è äð. Ðà áî òû ïî èçó å íèþ ñêðóá - áåð íî ãî ïðî öåñ ñà, ïðî âå äåí - íûå ïðîô. Í.Ì. Æà âî ðîí êî âûì è åãî ñî òðóä íè êà ìè, ïî ñâÿ ùå - íû îä íîé èç çà äà êîí ñò ðó è ðî - âà íèÿ õè ìè å ñ êîé àï ïà ðà òó ðû è èìå þò áîëü øîå çíà å íèå äëÿ ýêñ ïëó à òà öèè è èí òåí ñè ôè êà - öèè íå êî òî ðûõ ïðî èç âîäñòâ îñ íîâ íîé õè ìè å ñ êîé ïðî ìû - ø ëåí íî ñ òè. Ïðî âå äåí íûå â Èí ñòè òó òå ïîä ðó êî âîä ñò âîì ïî êîé íî ãî ïðîô. Í.Í. Âî ðîæ öî âà (ñòàðø.) ðà áî òû ïî èñ ñëå äî âà - íèþ õëî ðè ðî âà íèÿ áåí çî ëà, ïî ñóëüôè ðî âà íèþ íàô òà ëè íà è åãî ïðî èç âîä íûõ, òå î ðå òè å ñ - êèå èñ ñëå äî âà íèÿ ðå àê öèé, ïðè ìå íÿ å ìûõ â ïðî èç âîä ñò âå êðà ñè òå ëåé, âíå ñëè áîëü øîé âêëàä â ðàç âè òèå íà øåé àíè ëè - íî êðà ñî íîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ - òè, ñïî ñîá ñò âî âà ëè óñ òà íîâ ëå - íèþ îòå å ñò âåí íûõ ìå òî äîâ ïî ëó å íèÿ ðÿ äà îð ãà íè å ñ êèõ * - Î Àâäååâîé À.Â. èòàéòå íà ñòð ýòîãî íîìåðà. ïî ëó ïðî äóê òîâ è êðà ñè òå ëåé. Èñ ñëå äî âà òåëü ñêèå ðà áî òû çà ïî ñëåä íåå âðå ìÿ â çíà è - òåëü íîé à ñ òè ïî ñâÿ ùå íû ðàç - ðà áîò êå íî âûõ òå î ðå òè å ñ êèõ âî ïðî ñîâ, îä íà êî áîëü øîé óäåëü íûé âåñ èìå åò è ðàç ðà - áîò êà âî ïðî ñîâ ïðè êëàä íî ãî çíà å íèÿ, äà þ ùèõ îò âå òû íà çà ïðî ñû òîé èëè èíîé îò ðàñ ëè õè ìè å ñ êîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè. Èç òå î ðå òè å ñ êèõ ðà áîò çà - ñëó æè âà þò áûòü îò ìå åí íû ìè âû äà þ ùè å ñÿ ðà áî òû ðó êî âî - äè òå ëÿ êà ôå ä ðû îð ãà íè å ñ êîé õè ìèè àêàä. Â.Ì. Ðî äè î íî âà ïî èçó å íèþ b-àìè íî êèñ ëîò - ãðóï ïû îð ãà íè åñêèõ ñî åäè íå - íèé, äî ñà ìî ãî ïî ñëåä íå ãî âðå ìå íè ïî òè íå èñ ñëå äî âàí - íûõ. Ðà áî òû Â.Ì. Ðî äè î íî âà ïðè âå ëè óæå ê ïðàê òè å ñ êî ìó ñèí òå çó ðàç ëè íûõ ïðî èç âîä - íûõ b-àìè íî êèñ ëîò è íå ñî - ìíåí íî áó äóò ïî ëî æå íû â îñ - íî âó ðàç ðà áîò êè ýòî ãî âàæ íî ãî ðàç äå ëà îð ãà íè å ñ êîé è áè î - ëî ãè å ñ êîé õè ìèè. Íà êà ôå ä ðå ôè çè å ñ êîé õè - ìèè, ðó êî âî äè ìîé ïðîô. Ñ.Â. Ãîð áà å âûì, äî ñòèã íó òû èí òå - ðåñ íûå ðå çóëü òà òû â îá ëà ñ òè òå î ðèè ÿâ ëå íèé êîí öåí ò ðà öè - îí íîé ïî ëÿ ðè çà öèè ïðè ýëå ê ò - ðî ëè çå è â îá ëà ñ òè èñ ñëå äî - âà íèÿ âëè ÿ íèÿ ò-ðû íà ñêî - ðîñòü ýëå ê ò ðî õè ìè å ñ êèõ ïðî - öåñ ñîâ. Íî âûå ïî ëî æå íèÿ êè - íå òè êè ýëå ê ò ðî õè ìè å ñ êèõ ðå - àê öèé ïîä òâåðæ äå íû îïûò íû - ìè äàí íû ìè è âû ðà æå íû ìà òå - ìà òè å ñ êè. Íà ýòîé æå êà ôå ä - ðå äîö. Á.Á. Êó ä ðÿâ öåâ ðàç ðà - áî òàë îðè ãè íàëü íûé ìå òîä èñ - ñëå äî âà íèÿ ÿâ ëå íèé, ñâÿ çàí - íûõ ñ êè íå òè êîé õè ìè å ñ êèõ ðå àê öèé. Íà êà ôå ä ðå îá ùåé è íå îð - ãà íè å ñ êîé õè ìèè, ðó êî âî äè - ìîé ë.-êîðð. Àê. Íà óê ÑÑÑÐ Ë.Ô. Êà ïóñòèí ñêèì, ðàç ðà áà - òû âà þò ñÿ âî ïðî ñû ýíåð ãå òè êè ðå àê öèé íå îð ãà íè å ñ êèõ ñî - åäè íå íèé. Êà ôå ä ðîé ïðî öåñ ñîâ è àï ïà ðà òîâ, ðó êî âî äè ìîé ïðîô. À.Ã. Êà ñàò êè íûì, ïðî âå - äå íû ðà áî òû ïî ðàç ðà áîò êå íî âûõ ìå òî äîâ ðàñ å òà àï ïà - ðà òó ðû ñ èñ ïîëü çî âà íè åì ïðèí öè ïà ïî äî áèÿ è ìî äå ëè - ðî âà íèÿ. Êà ôå ä ðà ïðî âî äèò èñ ñëå äî âà íèÿ â îá ëà ñ òè òå î - ðèè íå ïðå ðûâ íûõ ïðî öåñ ñîâ è ïðè ìå íå íèÿ ýòîé òå î ðèè äëÿ íå êî òî ðûõ ïðî èç âîäñòâ â ïðî - ìû ø ëåí íî ñ òè îð ãà íè å ñ êî ãî ñèí òå çà (ðà áî òû À.Í. Ïëàíîâ - ñêî ãî). Êà ôå ä ðà õè ìèè è òåõ íî ëî - ãèè ëà êîâ è êðà ñîê ïîä ðó êî - âîä ñò âîì ïðîô. Â.Ñ. Êè ñå ëå âà óñ ïåø íî ðà áî òà åò íàä ñèí òå - çîì íî âûõ âè äîâ èñ êóñ ñò âåí - íûõ ëà êî âûõ ñìîë, ïå ðå ðà áîò - êîé íå âû ñû õà þ ùèõ ìà ñåë äëÿ ïðå âðà ùå íèÿ èõ â ìàñ ëî òè ïà òóí ãî âî ãî, òî äàñò âîç ìîæ - íîñòü çíà è òåëü íî ðàñ øè ðèòü ñû ðü å âóþ áà çó ýòîé ïðî ìû ø - ëåí íî ñ òè. Áîëü øèå ðà áî òû ïðî âî äÿò ñÿ ýòîé êà ôå ä ðîé ïî ðà öè î íàëü íî ìó èñ ïîëü çî âà - íèþ ðàç ëè íûõ ïðî ìû ø ëåí íûõ îò õî äîâ. Êà ôå ä ðà ïëà ñ òè å ñ êèõ ìàññ ïîä ðó êî âîä ñò âîì ïðîô. Ã.Ñ. Ïå ò ðî âà ïðî âå ëà âàæ íûå èñ - ñëå äî âà íèÿ ïî êîí äåí ñà öèè àíè ëè íà ñ ðàç ëè íû ìè ñî åäè - íå íè ÿ ìè äëÿ ïî ëó å íèÿ íî âûõ òè ïîâ ñìîë, ðàñ òâî ðè ìûõ â îð - ãà íè å ñ êèõ ðàñ òâî ðè òå ëÿõ, ïî ìî äè ôè êà öèè èñ êóñ ñò âåí íûõ ñìîë è ðàñ øè ðå íèþ îá ëà ñ òåé èõ ïðè ìå íå íèÿ â íî âûõ îò ðàñ - ëÿõ íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà. Íà êà ôå ä ðå îá ùåé òåõ íî ëî - ãèè ñè ëè êà òîâ, ðó êî âî äè ìîé äåé ñò âè òåëü íûì ëå íîì Àê. Íà óê ÓÑÑÐ Ï.Ï. Áóä íè êî âûì, äî ñòèã íó òû óñ ïå õè â ïî ëó å íèè âû ñî êî ïðî íî ãî ãè ä ðàâ ëè å ñ - êî ãî áû ñ ò ðîò âåð äåþùå ãî öå - ìåí òà äëÿ ìàñ ñèâ íûõ áå òîí - íûõ ñî îðó æå íèé. Èñ ïû òà íèå ýòî ãî öå ìåí òà ïî êà çà ëî õî ðî - øèå ðå çóëü òà òû, è îí âíå ä ðÿ - Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

16 ÄÈÐÅÊÒÎÐÛ (ÐÅÊÒÎÐÛ) åò ñÿ â ïðî ìû ø ëåí íîñòü. Ïî ëó - åí òàê æå âû ñî êî ïðî íûé ñòðî è òåëü íûé ãèïñ äëÿ ñêî ðî - ñò íî ãî ñòðî è òåëü ñò âà è àí ãè ä - ðè òî âûé öå ìåíò ïî âû øåí íîé ïðî íî ñ òè äëÿ âîñ ñòà íî âè - òåëü íûõ ðà áîò. Ïî ëó å íû âû - ñî êî îã íå ó ïîð íûå õðî ìîäî ëî - ìè òî âûå ìà òå ðè à ëû äëÿ ìå - òàë ëóð ãèè è áåñ êëèí êåð íûå ãè - ä ðàâ ëè å ñ êèå öå ìåí òû íà áà çå äî ìåí íûõ øëà êîâ. Êà ôå ä ðà òåõ íî ëî ãèè âÿ æó - ùèõ âå ùåñòâ ïîä ðó êî âîä ñò - âîì ïðîô. Â.Í. Þí ãà âå äåò â ïî ñëåä íèå ãî äû ðà áî òó íàä ïðî áëå ìà ìè, ñâÿ çàí íû ìè ñî ñòðî è òåëü ñò âîì, îñó ùå ñòâ ëÿ - å ìûì â åò âåð òîì ïÿ òè ëå òèè, ñ èçû ñ êà íè åì ìå ñò íûõ ñòðî è - òåëü íûõ ìà òå ðè à ëîâ äëÿ âîñ - ñòà íî âè òåëü íî ãî ñòðî è òåëü ñò - âà. Íà ðÿ äó ñ ýòèì, êà ôå ä ðà ðà - áî òà åò íàä ðå øå íè åì ðÿ äà òå - î ðå òè å ñ êèõ âî ïðî ñîâ â îá ëà ñ - òè òåõ íî ëî ãèè âÿ æó ùèõ ìà òå - ðè à ëîâ. Áîëü øîå çíà å íèå èìå þò èñ ñëå äî âà íèÿ, ïðî âî äèìûå è íà äðó ãèõ êà ôå ä ðàõ ( ë.-êîðð. Àê. Íà óê ÑÑÑÐ À.Á. åð íû øå - âà, ïðîô. À.À. Øìèä òà, ïðîô. Â.Â. Êîð øà êà, ïðîô. È.Ï. Ëî - ñå âà è äð.). Ìîæ íî îò ìå òèòü, òî èñ ñëå äî âà òåëü ñêàÿ äå ÿ - òåëü íîñòü â Èí ñòè òó òå çà ïî - ñëåä íèé ïå ðè îä ïî ëó à åò âñå áîëü øåå ðàç âè òèå. Ïðî âå äåí íûå â Èí ñòè òó òå íà ó íî-èñ ñëå äî âà òåëü ñêèå ðà - áî òû áû ëè âû ñî êî îöå íå íû Ïðà âè òåëü ñò âîì. Ìíî ãèå èç ïðî ôåñ ñî ðîâ è ïðå ïî äà âà òå - ëåé Èí ñòè òó òà çà âû äà þ ùó þ ñÿ äå ÿ òåëü íîñòü â îá ëà ñ òè ðàç âè - òèÿ ñî âåò ñêîé õè ìèè íà ãðàæ - äå íû îð äå íà ìè è ìå äà ëÿ ìè Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà è óäî ñ òî å - íû âû ñî êî ãî çâà íèÿ Ëà ó ðå à òà Ñòà ëèí ñêîé ïðå ìèè. Â ãî äû Âå ëè êîé Îòå å ñò - âåí íîé âîé íû Ìåí äå ëå åâ ñêèé Èí ñòè òóò íå ïðå ðû âàë íè ïîä - ãî òîâ êè êàäðîâ, íè íà ó íî-èñ - ñëå äî âà òåëü ñêîé ðà áî òû. Â òðóä íûå äíè 1941ã. - íà à ëà 1942 ã. ñî òðóä íè êè Èí ñòè òó òà â Ìîñê âå íà ëà äè ëè âû ðà áîò êó ðÿ äà èíè öè è ðó þ ùèõ âçðûâ à - òûõ âå ùåñòâ. Áû ëè îð ãà íè çî - âà íû òåõ íè å ñ êèå êîí ñóëü òà - öèè äëÿ îáî ðîí íûõ ïðåä ïðè ÿ - òèé. Ñî òðóä íè êè èí ñòè òó òà, íà - õî äèâ øè å ñÿ â ýâà êó à öèè â Êî - êàí äå, îä íî âðå ìåí íî ñ ïîä ãî - òîâ êîé ñòó äåí òîâ ïðî âå ëè çíà - è òåëü íóþ ðà áî òó ïî ðàç âè òèþ ìå ñò íîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè. Â ã. ñ âî çîá íîâ ëå íè åì íîð ìàëü íîé ðà áî òû ó åá íàÿ äå ÿ òåëü íîñòü Èí ñòè òó òà çíà - è òåëü íî âîç ðîñ ëà. Â ã. â Èí ñòè òóò áû ëî ïðè íÿ òî óæå äî 800 ñòó äåí òîâ. Â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ Èí ñòè - òóò èìå åò ôà êóëü òå òû: íå îð ãà - íè å ñ êîé òåõ íî ëî ãèè, îð ãà íè - å ñ êîé òåõ íî ëî ãèè, òåõ íî ëî ãèè ñè ëè êà òîâ, ñïå öè àëü íîé òåõ - íî ëî ãèè. Ôà êóëü òåò íå îð ãà íè - å ñ êîé òåõ íî ëî ãèè âå äåò ïîä - ãî òîâ êó ñïå öè à ëè ñ òîâ íà êà ôå - ä ðàõ: òåõ íî ëî ãèè íå îð ãà íè å ñ - êèõ âå ùåñòâ è êà ôå ä ðå òåõ íî - ëî ãèè ýëå ê ò ðî õè ìè å ñ êèõ ïðî - èç âîäñòâ; ôà êóëü òåò îð ãà íè å - ñ êîé òåõ íî ëî ãèè - íà êà ôå ä ðàõ òåõ íî ëî ãèè îð ãà íè å ñ êèõ êðà - ñè òå ëåé è ïðî ìå æó òî íûõ ïî - ëó ïðî äóê òîâ, òåõ íî ëî ãèè êîê - ñî õè ìè å ñ êèõ ïðî èç âîäñòâ, òåõ íî ëî ãèè ïëà ñ òè å ñ êèõ ìàññ, òåõ íî ëî ãèè ëà êîâ è êðà - ñîê, òåõ íî ëî ãèè èñ êóñ ñò âåí íî - ãî âî ëîê íà; ôà êóëü òåò òåõ íî ëî - ãèè ñè ëè êà òîâ - íà êà ôå ä ðàõ òåõ íî ëî ãèè ñòåê ëà, òåõ íî ëî ãèè êå ðà ìè êè, òåõ íî ëî ãèè âÿ æó - ùèõ âå ùåñòâ. Äëÿ óëó øå íèÿ êà å ñò âà ïîä ãî òîâ êè ñïå öè à ëè ñ òîâ Ìåí äå ëå åâ ñêèé Èí ñòè òóò ïðî - âåë áîëü øóþ ðà áî òó ïî ñî çäà - íèþ ó åá íè êîâ, ó åá íûõ ïî ñî - áèé è ìå òî äè å ñ êèõ ðó êî - âîäñòâ. Çà 25 ëåò äå ÿ òåëü íî ñ òè Èí ñòè òó òà êîë ëåê òèâ åãî ïðî - ôåñ ñî ðîâ è ïðå ïî äà âà òå ëåé íà ïè ñàë áî ëåå 200 ó åá íè êîâ è ó åá íûõ ïî ñî áèé, èç êî òî ðûõ ìíî ãèå ÿâ ëÿ þò ñÿ íà ñòîëü íû ìè ñïðà âî íû ìè êíè ãà ìè èí æå íå - ðà-õè ìè êà è çà ñëó æè ëè âñå îá - ùåå ïðè çíà íèå. Ïî áå äî íîñ íîå çà âåð øå íèå Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû è ïå ðå õîä ê ïå ðè î äó ìèð íî ãî ñòðî è òåëü ñò âà, òðå áó þ ùå ìó ïðî âå äå íèÿ ãðî ìàä íîé ðà áî òû ïî âîñ ñòà íîâ ëå íèþ è äàëü íåé - øå ìó ðàç âè òèþ íà øåé õè ìè å - ñ êîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè, ñòà âÿò ïå ðåä Èí ñòè òó òîì íî âûå çà äà - è ïî ïî âû øå íèþ êà å ñò âà ïîä ãî òîâ êè ñïå öè à ëè ñ òîâ, ñïî ñîá íûõ îâ ëà äåòü íî âû ìè ñëîæ íû ìè ïðî èç âîä ñò âà ìè è äâè ãàòü èõ ïî ïó òè äàëü íåé øå - ãî òåõ íè å ñ êî ãî ïðî ãðåñ ñà, ïî øè ðî êî ìó ðàç âåð òû âà íèþ íà - ó íî-èñ ñëå äî âà òåëü ñêèõ ðà áîò è âíå ä ðå íèþ èõ ðå çóëü òà òîâ â ïðî ìû ø ëåí íîñòü. Îò âåò ñò âåí íûå çà äà è ñòî - ÿò ïå ðåä êîë ëåê òè âîì èí ñòè òó - òà ïî óëó øå íèþ èäåé íî-ïî ëè - òè å ñ êî ãî âîñ ïè òà íèÿ ñòó äåí - å ñò âà è ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî ñî - ñòà âà. Ñî âåò ñêèé èí æå íåð äîë æåí áûòü íå òîëü êî êî ìàí äè ðîì è îð ãà íè çà òî ðîì ïðî èç âîä ñò âà, íî è ïå ðå äî âûì ñî âåò ñêèì å - ëî âå êîì, ïî êà çû âà þ ùèì ïðè - ìå ðû å ñò íî ñ òè, òðó äî âî ãî ýí - òó çè àç ìà, ëþá âè ê Îòå å ñò âó. Ýòî òðå áó åò ãëó áî êîé âñå ñòî - ðîí íåé ìàðê ñèñò ñêî-ëå íèí - ñêîé ïîä ãî òîâ êè è ïî ñòî ÿí íî ãî èäåé íî ãî è êóëü òóð íî ãî ðîñ òà ñòó äåí òîâ. Âñòó ïàÿ â 26-é ãîä ñâî åé äå ÿ òåëü íî ñ òè, êîë ëåê òèâ îð äå - íî íîñ íî ãî Èí ñòè òó òà äà åò îáÿ - çà òåëü ñò âî íà ïðà âèòü âñå ñâîè ñè ëû íà âû ïîë íå íèå çà äà, ïî - ñòàâ ëåí íûõ ïå ðåä íèì Ïàð òè - åé è Ïðà âè òåëü ñò âîì. Õèìè åñêàÿ ïðîìûøëåííîñòü ¹ 11 / Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

17 ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß ÁÓÄ ÍÈ È ÏÐÀ ÇÄ ÍÈ ÊÈ ÏÎÑËÅÂÎÅÍÍÛÕ ËÅÒ Ë.Á. Çóáàêîâà (Ðîìàíîâà) ê.ò.í., äîöåíò êàôåäðû òåõíîëîãèè ïëàñòè åñêèõ ìàññ (ïðî äîë æå íèå, íà à ëî â 4/2001) Êàê óæå îò ìå à ëîñü, îñ íîâ - íîå âíè ìà íèå êîì ñî ìîëü ñêîé îð ãà íè çà öèè áû ëî ñî ñðå äî òî - å íî íà óñ ïå âà å ìî ñ òè ñòó äåí - òîâ, íî çíà è òåëü íîå âíè ìà íèå êîì ñî ìîëü ñêàÿ îð ãà íè çà öèÿ ôà êóëü òå òà óäå ëÿ ëà òàê æå íà - ó íîé ðà áî òå ñòó äåí òîâ íà êà - ôå ä ðàõ. Íà âñåõ âû ïó ñ êà þ ùèõ êà ôå ä ðàõ è íà êà ôå ä ðå îð ãà íè - å ñ êîé õè ìèè, âõî äÿ ùåé â ñî - ñòàâ îð ãà íè å ñ êî ãî ôà êóëü òå òà, ðå ãó ëÿð íî ðà áî òà ëè íà ó íûå êðóæ êè â ñè ñ òå ìå íà ó íî ãî ñòó - äåí å ñ êî ãî îá ùå ñò âà (ÍÑÎ), ðó êî âî äè ìûå âå äó ùè ìè îïûò - íû ìè ïðå ïî äà âà òå ëÿ ìè êà - ôåäð. Óñ ïå õè â ðà áî òå ýòèõ êðóæ êîâ áû ëè ðàç ëè íû ìè. Âñå çà âè ñå ëî îò èí òå ðå ñà è æå ëà - íèÿ ñòó äåí òîâ çà íè ìàòü ñÿ íà ó - íîé ðà áî òîé. Ñòó äåí òû, óñ ïåø - íî çà íè ìà þ ùè å ñÿ íà ó íîé ðà - áî òîé, îñ âî áîæ äà ëèñü îò äðó - ãèõ ñå ðü åç íûõ êîì ñî ìîëü ñêèõ ïî ðó å íèé, òðå áó þ ùèõ áîëü - øèõ çà òðàò âðå ìå íè. Íå îá õî äè ìî îò ìå òèòü ãðóï - ïó ñòó äåí òîâ ïî ñëå âî åí íî ãî ïå - ðè î äà, êî òî ðàÿ ñ ìëàä øèõ êóð - ñîâ â èí ñòè òó òå ñå ðü åç íî çà - íè ìà ëàñü íà óêîé íà êà ôå ä ðàõ: Â.Ï. Ìà ìà åâ, Â.Ì. Áå ëè êîâ, Ê.À. Ëå áå äå âà (Òè òî âà), Â.Ê. Àí òî - íîâ, ß.À. Ãóð-âè, Ë.Õ. Âè íî - ãðàä, Í.Ì. Ïðæè ÿë ãîâ ñêàÿ, Â.Í. Ëè ñè öûí, Ê.Ê. Áà áè åâ ñêèé, Â.À. Êîï òþã, Ë.Á. Øà ãà ëîâ, Í.Ì. Áà - ððåð, Ë.Ì. Ëó öåí êî, Ì.Ê. Ìàö - êå âè (Äî á ðî õî òî âà), Ñ.Á. Ìåëü íè êî âà (Ìà êà ðî âà), Ë.À. Íî ñî âà, Ñ.Ï. Êðó êîâ ñêèé, Ï.Ì. Âà ëåö êèé, Ë.À. Øèö, Ë.Â. Êîç - ëîâ è äð. Âñþ ñâîþ äàëü íåé øóþ æèçíü îíè ïî ñâÿ òè ëè íà óêå. 9 èþ íÿ 2001 ã. èñ ïîë íè ëîñü 70 ëåò ñî äíÿ ðîæ äå íèÿ Âà ëåí - òè íà Àôà íà ñü å âè à Êîï òþ ãà - àêà äå ìè êà, âè öå-ïðå çè äåí òà ÀÍ ÑÑÑÐ (ÐÀÍ), Ïðå çè äåí òà Ñè - áèð ñêî ãî îò äå ëå íèÿ ÐÀÍ, äè - ðåê òî ðà Íî âî ñè áèð ñêî ãî èí - ñòè òó òà îð ãà íè å ñ êîé õè ìèè, Ãå ðîÿ Ñî öè à ëè ñ òè å ñ êî ãî Òðó äà - ìåí äå ëå åâ öà íà áî ðà 1949 ãî - äà. Âû ïó ñê íèê îð ãà íè å ñ êî ãî Êîðïóñà ñòóäåí åñêîãî îáùåæèòèÿ íà Ñîêîëå ñî ñòîðîíû Ãîëîâàíîâñêîãî ïåð. Ñëåâà íàïðàâî: Ã. Êðûëîâà, Ê. Ôðîëîâà, Í. Øàôîðîñòîâà, Ë. Ñîìîâà, Ë.Ðîìàíîâà ôà êóëü òå òà 1951 ã. äîê òîð õè - ìè å ñ êèõ íà óê, ïðî ôåñ ñîð Â.Í. Ëè ñè öûí ïîä ãî òî âèë ê ýòîé äà - òå «Íå êî òî ðûå âîñ ïî ìè íà íèÿ îá ó å áå è ðà áî òå Â.À. Êîï òþ ãà â ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà». Îí ïðè âåë ïðåæ äå âñå ãî åò êóþ è òðî ãà òåëü íóþ õà ðàê òå ðè ñ òè êó ñðåä íåé øêî ëû ¹6 ã. Ñà ìàð - êàí äà, êî òî ðóþ Â. Êîï òþã îêîí - èë â 1949 ã. ñ çî ëî òîé ìå äà ëüþ: «Îò ëè íèê ó å áû. Ñïî ñîá íûé, ðàç íî ñòî ðîí íå ðàç âè òûé þíî - øà. Ñå ðü åç íî ñà ìî ñòî ÿ òåëü íî ðà áî òà åò íàä êíè ãîé (ïî âû øåí - íîé òðóä íî ñ òè). Ëþ áèò õè ìèþ, ôè çè êó, ìà òå ìà òè êó. Â òðó äå óïî ðåí, ãëó áî êî àíà ëè çè ðó åò ìà òå ðè àë, íàä êî òî ðûì ðà áî òà - åò. Õà ðàê òåð òâåð äûé è íà ñòîé - è âûé. Ê ñå áå òðå áî âà òå ëåí, ê òî âà ðè ùàì îò íî ñèò ñÿ ñ áîëü - øèì âíè ìà íè åì.» Âîò òà êèì è çà ïîì íè ëè åãî âñå, ñ êåì îí ó èë ñÿ, à çà òåì ðà áî òàë â ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà. Â.Í. Ëè ñè öûí îò ìå à åò òà - êóþ äå òàëü ïðè ïî ñòóï ëå íèè Â. Êîï òþ ãà â Ìåí äå ëå åâ êó. «Ëå òîì 1949 ã. â ïðè åì íóþ êî ìèñ ñèþ ï ð è ø å ë ñêðîì íûé ïà - ðå íåê è ïî äàë çà ÿâ ëå íèå î ïî ñòóï ëå íèè â ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà. Ïðè ýòîì îí ñêà çàë îò âåò - ñò âåí íî ìó ñå - ê ðå òà ðþ ïðè - åì íîé êî ìèñ - ñèè, òî â 1938 ã. áûë ðå ïðåñ - ñè ðî âàí åãî îòåö. Íà ýòî åìó îò âå òè ëè: «Ìû ïðè íè ìà - åì Âàñ, à íå Âà øå ãî îò öà». È âîò Âà ëåí òèí Êîï òþã ñòàë ñòó äåí òîì 5-é ãðóï ïû I-ãî êóð - ñà îð ãà íè å ñ êî ãî ôà êóëü òå òà. Â.Í. Ëè ñè öû íó êàê ìî ëî äî ìó ïðå ïî äà âà òå ëþ êà ôå ä ðû ïðî - ìå æó òî íûõ ïðî äóê òîâ è êðà ñè - òå ëåé äî âå ëîñü áëèç êî ïî çíà - êî ìèòü ñÿ ñî ñòó äåí òîì Â. Êîï - òþ ãîì, îò ëè à þ ùèì ñÿ ñòðåì - ëå íè åì ê ãëó áî êî ìó ïî çíà íèþ ñó òè ïðåä ìå òà, ëî ãè êîé ìû ø ëå - íèÿ, åò êî ñ òüþ â èç ëî æå íèè ìà - òå ðè à ëà è àíà ëè çå ïî ëó åí íûõ ðå çóëü òà òîâ. Âñå, êòî ó èë ñÿ ñ íèì â ãðóï ïå è íà ïî òî êå, îò ìå - à ëè ðàíü øå è ñ áîëü øîé äó øîé ðàñ ñêà çû âà þò òå ïåðü, êà êèì íå î áû íûì áûë ýòîò ñòó äåíò - Âà ëåí òèí Êîï òþã. Îí îò ëè àë ñÿ èñ êëþ è òåëü íûì äðó æå ëþ áè - åì, æèë â îá ùå æè òèè íà Ñî êî - Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

18 ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß ëå, áûë îê ðó æåí êîë ëå ãà ìè ïî ó å áå, ìíî ãèì ïî ìî ãàÿ, îò ëè - àë ñÿ ñêðîì íî ñ òüþ, íè êîã äà íå ïðî ÿâ ëÿë çà çíàé ñò âà, îä íî âðå - ìÿ áûë êîì ñîð ãîì ãðóï ïû. Âà ëÿ âñå ãäà áûë ïî ãðó æåí â íà óêó ñ ïåð âûõ äíåé ó å áû â èí ñòè òó òå. Åãî ñî êóðñ íè êè âñå ãäà âè äå ëè åãî â ñâî áîä íûå îò çà íÿ òèé ìè - íó òû òî-òî ñ è òà þ ùèì, íå ïðå - ðûâ íî äó ìà þ ùèì è è òà þ ùèì íà ó íûå ñòà òüè, ìî íî ãðà ôèè è ò.ä. Â íå äàâ íåé áå ñå äå âû ïó ñê - íèê 1954 ã. ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí - äå ëå å âà Â.Á. Ïàí ôè ëîâ (íû íå íà àëü íèê ñëóæ áû äå ëî ïðî èç - âîä ñò âà ÍÏÎ «Ýíåð ãî ìàø» èì. Â.Ï. Ãëóø êî) òàê ñêà çàë î Â.À. Êîï òþ ãå: «Â îá ùå æè òèè íà Ñî - êî ëå ìû æè ëè íà îä íîì ýòà æå ñ Âà ëåí òè íîì Êîï òþ ãîì è ïîä - äåð æè âà ëè òåï ëûå òî âà ðè ùå ñ - êèå îò íî øå íèÿ. Ìû, â ìàñ ñå îñ - íîâ íîé, âå å ðà ìè òðà òè ëè âðå - ìÿ íà ïðî ãóë êè, ïè ëè ïè âî, óõà - æè âà ëè çà äå âóø êà ìè è ò.ä. À Âà ëÿ âñå âå å ðà ãðûç ãðà íèò íà - óêè, âñå ãäà è âåç äå äëÿ íå ãî áû - ëà òîëü êî íà óêà, îí ñðà çó ïî ñâÿ - òèë ñå áÿ ïîë íî ñòüþ íà óêå. Áëà - ãî äà ðÿ ýòî ìó îí è äî ñòèã áîëü - øèõ âû ñîò íà íà ó íîì ïî ïðè - ùå.» Ìû ðà áî òà ëè íà îä íîì ôà - êóëü òå òå è à ñ òî ïðè õî äè ëîñü îá ðà ùàòü ñÿ çà êîí ñóëü òà öè ÿ ìè è ðå àê òè âà ìè íà êà ôå ä ðó ïðî - ìå æó òî íûõ ïðî äóê òîâ è êðà ñè - òå ëåé. Åñ ëè ñëó à ëîñü îá ðà - ùàòü ñÿ ê Â. Êîï òþ ãó, òî ïðè õî - äè ëîñü óäèâ ëÿòü ñÿ, ñ êà êîé òî - íî ñ òüþ, òùà òåëü íî ñ òüþ îí îáú - ÿñ íÿë, êàê íà äî ðà áî òàòü ñ òåì èëè èíûì ïðå ïà ðà òîì è ïð. Â 1995 ã. Â.À. Êîï òþã îïîç äàë èç-çà ïðî áîê â äî ðî ãå íà ñâîå âû ñòóï ëå íèå â ÌÀ Çå «Îá óñ òîé - è âîì ðàç âè òèè îá ùå ñò âà». Êàê îí ñå áÿ íå óäîá íî óâ ñò âî âàë, ïðî ñèë çàë èç âè íèòü åãî! Ýòî åãî âû ñòóï ëå íèå â Ìåí äå ëå åâ - êå áû ëî ïî ñëåä íèì... Ê äðó ãèì ïî âñåä íåâ íûì äå - ëàì êîì ñî ìîëü ñêîé îð ãà íè çà - öèè ïî ñëå âî åí íî ãî ïå ðè î äà ìîæ íî îò íå ñ òè åæå íå äåëü íûå ïî ëèò à ñû â ãðóï ïàõ. Îíè ïðî - âî äè ëèñü êàê ñè ëà ìè ïðå ïî äà - âà òå ëåé êà ôåäð îá ùå ñò âåí íûõ íà óê, òàê è î åíü à ñ òî ñòàð øå - êóðñ íè êà ìè â ãðóï ïàõ ìëàä øèõ êóð ñîâ: Í.Ñ. Øà ôî ðî ñ òî âîé ( ëåí ÂÊÏ(á)), êîì ñî ìîëü öà ìè Ë.Á. Ðî ìà íî âîé (Çó áà êî âîé), Ê.Ì. Âà ñèëü è êî âîé (Ìàê ëà êî - âîé), À.À. Ôå äó ëî âîé è ìíî ãè ìè äðó ãè ìè, àñòü èç êî òî ðûõ áû ëè îä íî âðå ìåí íî êó ðà òî ðà ìè â ãðóï ïàõ. Áû âà ëè ñëó àè, êîã äà õî ðî - øî ïîä ãî òîâ ëåí íûå ñòó äåí òû ìëàä øèõ êóð ñîâ âå ëè ïî ëèò à - ñû íà ñòàð øèõ êóð ñàõ. Íà ïðè - ìåð, Å.Ì. Ìîðä êî âè (âû ïó ñê - íèê 1951 ã.) âåë ïî ëèò à ñû â ãðóï ïå 3-ãî êóð ñà âû ïó ñ êà 1950 ã. Íå ìå íåå óäè âè òåëü íà ðà áî òà êó ðà òî ðîì Â.È. Ñå ðåí êî âà (âû - ïóñê 1949 ã.) â ãðóï ïå âû ïó ñ êà 1948 ã. Íå âîç ìîæ íî çà áûòü, êàê ìû ãî òî âè ëèñü è èí òå ðåñ íî ïðî âî - äè ëè ëè òå ðà òóð íûå äèñ ïó òû ïî êíè ãàì: À. Ôà äå åâ «Ìî ëî äàÿ ãâàð äèÿ», Ý. Êà çà êå âè «Çâåç - äà», Â. Àæà åâ «Äà ëå êî îò Ìîñê - âû», Â. Ïà íî âà «Ñïóò íè êè» è äð. Îá ñóæ äà ëè ïðî è òàí íîå è â èí - ñòè òó òå, è â îá ùå æè òèè. À ïî õî äû â òå à ò ðû è â êè íî öå ëû ìè ãðóï ïà ìè! òî áû ïî - ïàñòü â òå àòð, õî òÿ áû íà ñà ìûé âåðõ èëè «íà ñòó ïåíü êè» (áû ëè òà êèå áè ëå òû), ìû ïðî äà âà ëè õëåá íûå êàð òî êè ïðÿ ìî îêî ëî òå à ò ðà è òóò æå ïî êó ïà ëè áè ëå - òû, â îñ íîâ íîì ñ ðóê. Áåç ïðå - óâå ëè å íèÿ ìîæ íî ñêà çàòü, òî áîëü øèí ñò âî ñòó äåí òîâ ïðî - ñëó øà ëî âñå îïå ðû è ïðî ñìî ò - ðå ëî âñå áà ëå òû, êî òî ðûå øëè â Áîëü øîì òå à ò ðå è åãî ôè ëè à ëå. Òå àòð áûë ïî òðåá íî ñ òüþ íà øåé äó øè. Òàê íà ñò ðà äà ëèñü ìû çà ãî äû âîé íû âäà ëè îò êóëü òó ðû, îñî áåí íî ïðè åõàâ øèå ñ ïå ðè - ôå ðèè. Êîë ëåê òèâ íûå ïî õî äû â êè íî - ýòî îñî áàÿ ñòà òüÿ. Âñå ìû îáî æà ëè íà øå ñî âåò ñêîå êè íî! Íå ïðî ïó ñ êà ëè íè îä íî ãî íî âî - ãî ôèëü ìà. Ïî ñëå ôèëü ìîâ îá - ñóæ äà ëè ãî ðÿ î, êî íå íî, ìíî ãî ñïî ðè ëè. Íå ïî ñìî ò ðåòü íî âûé ôèëüì êà çà ëîñü äè êî ñ òüþ. Äà òà êèõ ñòó äåí òîâ â òó ïî ðó è íå áû ëî. Ìû äî ñèõ ïîð ïî ìíèì êè íî ôèëü ìû íà øåé þíî ñ òè è ãîð äèì ñÿ òåì, òî íàì äî âå - ëîñü èõ âè äåòü ïåð âû ìè. Â êè íî óáå ãà ëè ïî ðîé ñ ëåê öèé öå ëîé ãðóï ïîé, êîã äà âû õî äèë íî âûé ôèëüì. Ïðàâ äà, òóò ìû èíî ãäà ãðå øè ëè (îñî áåí íî íà ñòàð øèõ êóð ñàõ), ñòðà äà ëà ïî ñå ùà å - ìîñòü òà êèõ ëåê öèé, êàê îñ íî âû ñòðî è òåëü íî ãî äå ëà, îõ ðà íû òðó äà, ëåê öèé ïî îá ùå ñò âåí - íûì äèñ öèï ëè íàì è äð. Àâ òîð ñòà òüè, áó äó è ñòà ðî ñòîé, ëè õà - å ñò âà ðà äè, êàê-òî îò ìå òè ëà â æóð íà ëå ïðè ñóò ñò âó þ ùè ìè íà ëåê öèè òåõ, êòî ïðè øåë íà î å - ðåä íîé ôèëüì â êè íî òå àòð «Ìîñê âà», êó äà ìû à ùå âñå ãî õî äè ëè, ò.ê. îí áëèç êî îò èí ñòè - òó òà. Çà òà êèå ïðî äåë êè ïðè õî - äè ëîñü îò âå àòü â äå êà íà òå, à òàê æå ïå ðåä ñâî åé ñî âå ñ òüþ. Ìî ëî äå æè âñå ãäà ñâîé ñò - âåí íû âû äóì êè, ïðî äåë êè è øà - ëî ñ òè, è ìû íå áû ëè "ñâÿ òû ìè" â ýòè òÿ æå ëûå ïåð âûå ïî ñëå âî - åí íûå ãî äû. Áû âà ëî è âà ëÿ ëè äó ðà êà, íî ïüÿí ñò âà, ðàç ãèëü - äÿé ñò âà, ïðè âû íî ãî òå ïåðü ó ìî ëî äå æè íå öåí çóð íî ãî ñëî âà íå áû ëî íè â âó çå, íè â îá ùå æè - òèè, íè íà óëè öå. À ñëó à åâ âåñü ìà íå çà óðÿä íûõ ìîæ íî ïðè âå ñ òè ìíî æå ñò âî. Áûâ øèå ó à ñò íè êè âîé íû íà 6-îì ýòà æå ïåð âî ãî êîð ïó ñà îá - ùå æè òèÿ åæå äíåâ íî óñ ò ðà è âà - ëè âå åð íèå ïî âåð êè: âû ñò ðà è - âà ëèñü â êî ðè äî ðå â íèæ íåì àð - ìåé ñêîì áå ëüå, äà ëå êî íå ïåð - âîé ñâå æå ñ òè, â êèð çî âûõ ñà ïî - ãàõ ñ çà òê íó òû ìè çà ãî ëå íè ùà àð ìåé ñêè ìè ëîæ êà ìè è ìàð øè - ðî âà ëè ïîä çâó êè íà ïå âà å ìûõ âî åí íûõ ìàð øåé. À ìû, äåâ îí - êè, áå ãà ëè ñî âñåõ ýòà æåé ñìî ò - ðåòü èõ âû ñòóï ëå íèÿ è õî õî òà ëè 18 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

19 ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß äî óïà äó. Ðå áÿ òà, óâ ñò âóÿ èí òå - ðåñ ïóá ëè êè ê èõ çà òåå, ñòà ðà - ëèñü ðàç íî îá ðà çèòü ðå ïåð òó àð òà êèõ ïî âå ðîê. Âõîä â èí ñòè òóò áûë ñòðî ãî ïî ïðî ïó ñ êàì, ïðè åì íà ïðî - õîä íîé îäèí âàõ òåð áûë î åíü ñòðî ãèì. Êàê ðàç â äåíü åãî äå - æóð ñò âà âàø ïî êîð íûé ñëó ãà áû ëà äå æóð íîé ïî êîì íà òå â îá ùå æè òèè è îñ òà ëàñü íà 1 àñ âû ìûòü ïîë. Ñ ïî äðó ãîé Ëå íîé Âî ðî íè - íîé ó íàñ áû ëà îä íà ñóì - êà, ïðî ïóñê ìîé ñëó àé - íî îêà çàë ñÿ â ýòîé ñóì - êå, à íå â êàð ìà íå ïàëü - òî, ãäå áûë îáû íî. Â ýòîò äåíü ñ óò ðà áû ëà ëà - áî ðà òî ðèÿ ïî àíà ëè òè - å ñ êîé õè ìèè, Ëå íà äîëæ íà áû ëà ïî ñòà âèòü ñó øèòü ìîé îñà äîê (êî- ëè å ñò âåí íûé àíà ëèç) äî ìî å ãî ïðè õî äà. Âõî æó â ïðî õîä íóþ, à òàì ñòî èò çëîé äÿ äÿ è òðå áó åò ïðî ïóñê, ÿ äî òðî íó ëàñü äî êàð ìà íà è ñðà çó âñïîì íè ëà, òî íà êà íó íå ïî ñëå è òàë êè ÿ åãî ïî ëî æè ëà â ñóì êó, êî òî ðóþ Ëå íà óíåñ ëà íà àíà ëè òè êó. ß îï - ðî ìå òüþ ïî áå æà ëà â âå ñ òè - áþëü, òî áû ñî îá ùèòü ïðå ïî - äà âà òå ëþ Ñ.Ñ. Âèëü áîðã (ìè- ëåé øèé ïå äà ãîã) î ñâî åì ïðè - õî äå è ïðè íå ñ òè ïðî ïóñê â ïðî - õîä íóþ. ß íå äó ìà ëà, òî âàõ òåð ïî áå æèò çà ìíîé, Íî êîã äà ÿ óâè äå ëà åãî áå ãó ùèì, òî óâå ëè - è ëà ñêî ðîñòü. Ïî íÿ ëà, òî äî êà ôå ä ðû àíà ëè òè êè îí ìå íÿ äî - ãî íèò. Çà ëå òå ëà â æåí ñêèé òó à - ëåò, îí áûë â âå ñ òè áþ ëå ñïðà âà ïîä ëå ñò íè öåé è ïîä ïåð ëà ðó - êà ìè äâåðü èç íó ò ðè. Íî âàõ òåð áûë çíà è òåëü íî ñèëü íåå ìå íÿ, îí íà äà âèë íà äâåðü, óñ ïåë âñòà âèòü ìåæ äó ïî ðî ãîì è äâå - ðüþ ñà ïîã, â îá ðà çî âàâ øó þ ñÿ áîëü øóþ ùåëü îí ïðî ñó íóë ðó êó è âû òà ùèë ìå íÿ çà øè âî ðîò ïàëü òî. Îí ïðî âî ëîê ìå íÿ ïî âå ñ òè - áþ ëþ íà ãëà çàõ ñòó äåí òîâ, èäó - ùèõ íà âòî ðóþ ïà ðó, âòîëê íóë â êà áè íåò íà àëü íè êà îõ ðà íû Äû - ñà (èìÿ è îò å ñò âî çà áû ëà) ñî ñëî âà ìè: «Âîò, âû òà ùèë èç ñîð - òè ðà». Êà áè íåò Äû ñà íà õî äèë ñÿ ñëå âà â âå ñ òè áþ ëå, ãäå ñåé àñ ëà ðåê ïðî äóê òî âûé. Ñòà ðî ñòà 4-é ãðóï ïû âòî ðî ãî êóð ñà ñ áîëü øèì þìî ðîì Âå ðà Êóçü - ìåí êî, óâè äåâ ýòó êàð òè íó, ïî - Ãëàâíûé êîðïóñ ÌÕÒÈ ñî ñòîðîíû Ìèóññêîé ïëîùàäè, 50-å ãîäû òîì ñêà çà ëà ìíå: «ß óæå ðå øè - ëà, òî ñå ãî äíÿ âñåõ ñòà ðîñò òàê áó äóò âî ëî èòü». ß áû ëà ñòà ðî - ñòîé ãðóï ïû ¹ 6 âòî ðî ãî êóð ñà. Ó Äû ñà ìå íÿ ïðî äåð æà ëè 3 à ñà. ß îáú ÿñ íÿ ëà, òå ïåðü óæå ñî ñëå çà ìè, òî ìîé ïðî ïóñê â ëà áî ðà òî ðèè àíà ëè òè å ñ êîé õè - ìèè. Íè å ãî íå ïî ìî ãà ëî. Ïî - çâî íèòü íà àíà ëè òè êó ðàç ðå øè - ëè òîëü êî å ðåç 3 à ñà. Âçâîë - íî âàí íàÿ Ëå íà òóò æå ïðè íåñ ëà ìîé ïðî ïóñê. ß íà êà íó íå çà êîí - è ëà è òàòü «Ìî ëî äóþ ãâàð - äèþ» À. Ôà äå å âà è íå âîëü íî, ê ñî æà ëå íèþ, óñ ìî ò ðå ëà íå êî òî - ðóþ àíà ëî ãèþ... Çàì. äå êà íà Àïî ëëîí Âà ñè - ëü å âè Ãîð äè åâ ñêèé áûë â óæà - ñå îò âñå ãî ñëó èâ øå ãî ñÿ. Íå âîç ìîæ íî çà áûòü äåíü îò - ìå íû êàð òî íîé ñè ñ òå ìû 16 äå - êà á ðÿ 1947 ã. Îä íî âðå ìåí íî áû ëà ïðî âå äå íà äå íåæ íàÿ ðå - ôîð ìà. Ñòà ðûå äåíü ãè ñòà ëè äå øåâ ëå â 10 ðàç, èõ íà äî áû ëî â 3 äíÿ îá ìå íÿòü íà íî âûå, òî - áû îíè íå îáåñ öå íè ëèñü. Ñòó - äåí òàì òå ðÿòü áû ëî íå å ãî. Íà èìå þ ùè å ñÿ ãðî øè ìû íà êó ïè ëè åùå ïî ïðåæ íåé öå íå áè ëå òû â ìå ò ðî è åç äè ëè ïî íèì äî íî âî - ãî 1948 ãî äà. Åñ ëè ó êî ãî îñ òà - ëèñü ñòà ðûå óöå íåí íûå äåíü ãè, òî íà íèõ ìû íà êó ïà ëè ââî ëþ õëå áà áåç êàð òî åê. 16 äå êà á ðÿ, â äåíü îò ìå íû êàð òî íîé ñè ñ òå - ìû, ïàð íè íà êó ïè ëè áîëü øèå ãî ðÿ èå áà òî íû ïî 29 ðóá. (òå, òî ñòî è ëè äî ðå ôîð ìû 1947 ã. 2 ð. 90 ê.) è áðî ñà ëè ñ âåðõ íèõ ýòà æåé îá ùå æè òèÿ ïîä íî ãè èäó ùèì äå âóø êàì. Íå öâå òû, à õëåá... Ãðó - áî? Ñåé àñ è òà òå ëÿì êà æåò ñÿ, òî ãðó áî. À ìû ïîä íè ìà ëè ñî ñëå çà ìè ðà äî ñ òè è áëà ãî äàð íî ñ - òè íà ãëà çàõ. Ïóñòü íà øè äå òè, âíó êè è ïðàâ íó êè íè êîã äà íå óç íà þò, òî òà êîå ãî ëîä. Âîò â òà êèå ðàç íûå âðå ìå íà ìû æè ëè. Ìîæ íî íà ïè ñàòü öå ëóþ êíè ãó î ðàç íî öâåò íûõ ýïè çî äàõ â æèç - íè ñòó äåí òîâ òåõ ëåò. Ïîë íî áû - ëî äðó ãèõ, áî ëåå ðàç âëå êà òåëü - íûõ ïðè êëþ å íèé. Îò íî øå íèå ê îá ùå ñò âåí íûì äå ëàì áû ëî ñà ìî ñî áîé ðà çó - ìå þ ùèì ñÿ äîë ãîì. Â òå òÿ æå - ëûå ïî ñëå âî åí íûå ãî äû íå íà äî áû ëî óáåæ äàòü êîì ñî ìîëü öåâ âûé òè íà ðàñ è ñò êó ñà äà «Àê âà - ðè óì», «Ýð ìè òàæ», íà äå æóð ñò - âî ïî íî íîé è âå åð íåé Ìîñê - âå â öåí ò ðå è îêî ëî îá ùå æè òèÿ, íà ìíî ãî èñ ëåí íûå âîñ êðåñ íè - êè ïî áëà ãî óñ ò ðîé ñò âó îá ùå æè - òèÿ, íà ïðî âåð êó ñàí ñî ñòî ÿ íèÿ â êîì íà òàõ è ýòà æàõ îá ùå æè òèÿ è äð. Îñ íîâ íàÿ îöåí êà êîì ñî - ìîëü öó äà âà ëàñü ïî òî ìó, êàê îí ó èò ñÿ. Åñ ëè ñåé àñ è òà åò ñî - âðå ìåí íûé ñòó äåíò ýòó ñòà òüþ, òî ìíå î åíü õî åò ñÿ ñêà çàòü åìó, òî âñå îá ùå ñò âåí íûå äå - ëà ÿâ ëÿ ëèñü äî ïîë íå íè åì ê îñ - íîâ íîé îáÿ çàí íî ñ òè - ó èòü ñÿ. Âñå áèá ëè î òå êè - Ëå íèí êà, Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

20 ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß Ïîëèòåõíè åñêîãî ìóçåÿ è äð. â ïî ñëå âî åí íûå ãî äû áû ëè çà áè - òû ñòó äåí òà ìè, ìå ñ òà â çà ëàõ íà äî áû ëî çà íè ìàòü ñ óò ðà. Òî æå ñà ìîå áû ëî â è òàëü íûõ çà - ëàõ áèá ëè î òå êè íà øåé ðîä íîé Ìåí äå ëå åâ êè. À âîò òå ïåðü ïî - å ìó-òî âåç äå ñâî áîä íî.. Îïûò ïî êà çû âà åò, òî òåõ íè å ñ êóþ ëè òå ðà òó ðó ñòó äåí òû íå ïî êó ïà - þò, îä íè - íå ìî ãóò, äðó ãèì ýòî íå íà äî. Êî íå íî, íàø èí ôîð - ìà öè îí íûé öåíòð òå ïåðü èìå åò áîëü øèå âîç ìîæ íî ñ òè ïî îáåñ - ïå å íèþ ñòó äåí òîâ ëè òå ðà òó - ðîé äëÿ ðà áî òû äî ìà, à íå â áèá ëè î òå êå. Íå ñðàâ íåí íî áîëü - øå íà ïè ñà íî òå ïåðü ó åá íè êîâ è ìå òî äè å ñ êèõ ïî ñî áèé ïðå ïî - äà âà òå ëÿ ìè âó çîâ, íî â ëþ áîì ñëó àå ðà áî òà â è òàëü íîì çà ëå âíî ñèò îï ðå äå ëåí íóþ îð ãà íè - çî âàí íîñòü è áî ëåå âû ñî êóþ ïðî èç âî äè òåëü íîñòü â ïðî öåññ îáó å íèÿ. Íî íå ëþ áèò ñî âðå - ìåí íûé ñòó äåíò è òàëü íûé çàë. Âðå ìå íà ìå íÿ þò ñÿ... Íà êî íåö, î ñïîð òèâ íîé ðà áî - òå ïåð âûõ ïî ñëå âî åí íûõ ëåò, êî òî ðàÿ ñïî ñîá ñò âî âà ëà óê ðåï - ëå íèþ çäî ðî âüÿ ìî ëî äå æè, æèâ øåé â îñ íîâ íîì â òÿ æå ëûõ ìà òå ðè àëü íûõ óñ ëî âè ÿõ. Ñïîðò ñî çäà âàë êðåï êèå êîë ëåê òè âû, îáåñ ïå è âàë èõ ìíî ãî ëåò íþþ äðóæ áó, à ïî ðîé - è íà âñþ æèçíü. Íà øèì ñòó äåí å ñ êèì ãðóï - ïàì òî ãî ïå ðè î äà î åíü ïî âåç - ëî - çà íÿ òèÿ ïî ôè çè å ñ êîé êóëü òó ðå âå ëè ó íàñ î åíü îïûò - íûå ïå äà ãî ãè: Í.Ì. Âî ðî íèí, Ë.Ã. Æó ðî âà (Èâà ùåí êî), Í.Ì. Ñìèð íîâ, Í.Í. Ãî ëî õìà òîâ, Ê.Ô. Ïðó ñà êî âà, À.À. Ïî ñò íè êîâ, Â.Ï. Áî âèí è äð. Â íà øåé ãðóï ïå íà I- III êóð ñàõ ñíà à ëà âå ëà çà íÿ òèÿ Ë.Ã. Æó ðî âà, çà òåì íå êî òî ðîå âðå ìÿ À.À. Ïî ñò íè êîâ. Ñà ìûå ÿð êèå âïå àò ëå íèÿ îñ òà ëèñü îò äíåé çà íÿ òèé ôèç êóëü òó ðîé. Ñïîð òèâ íûé çàë áûë íå áîëü - øèì (ãäå íû íå ëà áî ðà òî ðèÿ ïðî öåñ ñîâ è àï ïà ðà òîâ), íî ïðå ïî äà âà òå ëè õî ðî øî ïðî äó - Èþëü 1950 ãîäà, ñ/áàçà Âèíîãðàäîâî. Íèæíèé ðÿä: Ý. Ìàíãàëèí, Ã. Öåéòëèí, È. Ñàíèí; ñðåäíèé ðÿä: Á. Ëåâèòàí, Â. Çèìíèêîâà, Ê. Ñåìåíîâà, È. Õàðëàìîâà, Â. Ìåíüøóòèí, Ë. Ôîêèíà, Â. Øèòèêîâ; âåðõíèé ðÿä: È. Òóæèëêèí, Ð. Äüÿ êîâà, Í. Ñîðîêèíà, Ì. Ìàöêåâè, À. Ãåíäëåð, Ë. Õîäîâà, Þ. Êèðèëëîâà, Ë. Êóðî êèí ìû âà ëè ïðî ãðàì ìó êàæ äî ãî çà - íÿ òèÿ, ìíî ãî áû ëî òåï ëà è þìî - ðà ñî ñòî ðî íû ïðå ïî äà âà òå ëåé. Â òÿ æå ëûå ïî ñëå âî åí íûå ãî - äû ìíî ãèå ñòó äåí òû îð ãà íè å ñ - êî ãî ôà êóëü òå òà, àê òèâ íî çà íè - ìàâ øè å ñÿ ñïîð òîì, ëå òîì åç - äè ëè íà ñïîð òèâ íûå äà è, ñíè - ìà å ìûå èí ñòè òó òîì â Âè íî ãðà - äî âå, Äîë ãî ïðóä íîì, Ìà õ ðå è äð. ìå ñ òàõ. Íà àëü íè êîì îä íîé èç ñïîð òèâ íûõ äà áûë Â. Ìå - íüøó òèí, à åãî çà ìå ñ òè òå ëåì È. Òó æèë êèí (ñì. ôîòî). Çíà è òåëü íî ïîç æå ìíå äî - âå ëîñü â òå å íèå 30 ëåò ðà áî - òàòü è îò äû õàòü â ñïîð òèâ íîì ëà ãå ðå èí ñòè òó òà ó ñòàí öèè Òå à - ò ðàëü íàÿ Áå ëî ðóñ ñêîé æ.ä., ãäå íà àëü íè êîì áûë íå çàá âåí íûé Àëåê ñåé Àëåê ñå å âè Ïî ñò íè êîâ. 15 ÿí âà ðÿ êàæ äî ãî ãî äà, â äåíü åãî ðîæ äå íèÿ, êà ôå ä ðà ôè çè - å ñ êî ãî âîñ ïè òà íèÿ îð ãà íè çó åò äåíü ïà ìÿ òè äî ðî ãî ãî Ñå è à (Àëåê ñåÿ Àëåê ñå å âè à) ñ ïðè - ãëà øå íè åì ñïîðò ñ ìå íîâ âñåõ ïî êî ëå íèé, ñðå äè êî òî ðûõ âñå - ãäà áû âà ëè è áû âà þò è âû ïó ñê - íè êè-ñïîðò ñ ìå íû ïåð âûõ ïî - ñëå âî åí íûõ ëåò: Èðè íà è Âî ëî - äÿ Òâåð äî õëå áî âû (îð ãà íè å ñ - êèé ô-ò), Âà ëÿ Êîë áà ñî âà (ñè - ëè êàò íûé ô-ò), Âà ëÿ Ñà âå ëü å âà (Æó ðàâ ëå âà) - îð ãà íè å ñ êèé ô- ò, çà òåì ÈÔÕ, Íè íà Äà âû äî âà (Òó ãà ðè íî âà) - îð ãà íè å ñ êèé ô- ò, çà òåì ÈÔÕ, À.Ñòà íè ñëàâ ñêàÿ (ñè ëè êàò íûé ô-ò), Â. Êîç ëîâ (íå îð ãà íè å ñ êèé ô-ò), Â. Ëàï - øè íà (íå îð ãà íè å ñ êèé ô-ò), Þ. Êî ãàí (ô-ò ¹138), Ì.Ìàëü öå âà (íå îð ãà íè å ñ êèé ô-ò), Ã. Êó ðî - êè íà (Íà óìåí êî) - îð ãà íè å ñ êèé ô-ò, Ã. Âà ñè ëü åâ (íå îð ãà íè å ñ - êèé ô-ò), Ï. Êà ëè òèí (ñè ëè êàò - íûé ô-ò), Å. Áà áà åâ (ÒÍÂ) è ìíî ãèå äðó ãèå. Âñåõ ñïîðò ñ ìå íîâ-îð ãà íè - êîâ òîé ïî ðû ïå ðå èñ ëèòü íå - âîç ìîæ íî, íî íåëü çÿ íå âñïîì - íèòü È. Òó æèë êè íà, Â. Àâ ðà ìåí - êî, Í. Õîë ìî ãî ðî âà, Ò. Èñà å âó, Í. Ñå ìÿ êè íó (êîí à ëà ÈÔÕ ôà - êóëü òåò), Â. Æó ðàâ ëå âó (Ñàâåëüåâó), Â. Ëè ñè öû íà, Ñ. Êè çè ëî âó, Þ. Êè ðèë ëî âó, Í. Òó - ãà ðè íî âó - êîí à ëà ÈÔÕ ôà - êóëü òåò, Â. Çèì íè êî âó, Ã. Öåéò - ëè íà, Ý. Ìàí ãà ëè íà, Í. åð íî - ïëå êî âà, È. Õàð ëà ìî âó, Ã. Íà - óìåí êî, Ð. Äüÿ êî âó, Í. Îê ëàä - íî âà, À. Ïî ëó ÿíî âà, Â. Ðî-äè î - íî âà, Â. Ïëà õî âà, Ë. Ñòå ïè íó, Â. Ïðå îá ðà æåí ñêî ãî, È. Âå ðå áü å - âó, È. Äó á ðîâ ñêóþ, Ò. Êî ðå æàò - êî âó, Í. Àá ðà ìî âó è ìíî ãèõ äðó - ãèõ. 20 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

21 ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß Êàê ìû îò äó øè «áî ëå ëè» çà ôà êóëü òåò íà ñïîð òèâ íûõ ñî - ðåâ íî âà íè ÿõ! Íè êòî íå «ñãî íÿë» íàñ òó äà, ìû ñà ìè «ëî ìè ëèñü» íà ýòè âñòðå è. Ñïîð òèâ íûé çàë áûë íå áîëü øèì, ïðàê òè å ñ êè íå îáî ðó äî âàí íûì äëÿ áîëü øî - ãî èñ ëà çðè òå ëåé. Çíà è òåëü íî ïîç æå áûë ïî ñò ðî åí íû íå äåé - ñò âó þ ùèé ñïîð òèâ íûé çàë, óæå ïî ñëå òî ãî, êàê àâ òîð ñòà òüè, «áî ëåëü ùè öà» çà ôà êóëü òåò ïî âî ëåé áî ëó ïðè èã ðå ñ ñè ëè êàò - è êà ìè ïî ëó è ëà ñå ðü åç íîå ñî - òðÿ ñå íèå ìîç ãà. «Ïî øó òè ëè» ôà êóëü òåò ñêèå þíî øè-âî ëåé - áî ëè ñ òû. Íå ñìî ò ðÿ íà îá ùóþ óáî ãîñòü íà øåé æèç íè â ïåð âûå ïî ñëå âî - åí íûå ãî äû ìû ïðî ÿâ ëÿ ëè èí òå - ðåñ è íà õî äè ëè âðå ìÿ äëÿ çà íÿ - òèé â äðàì êðóæ êàõ, õî ðå, øêî ëå áàëü íûõ òàí öåâ è äð. Ôà êóëü - òåò ñêèå âå å ðà ïðî õî äè ëè âñå - ãäà ðå ãó ëÿð íî è î åíü èí òå ðåñ - íî è âå ñå ëî. à ùå - â íèæ íåì âå ñ òè áþ ëå, èíî ãäà ôà êóëü òåò ñíè ìàë ïî ìå ùå íèÿ äëÿ âå å - ðîâ. Äà æå ìûñ ëè íè êòî íå ìîã äî ïó ñ òèòü, òî áû äû ìèòü ïà ïè - ðî ñîé èëè íà ïèòü ñÿ íà ñòó äåí - å ñ êîì âå å ðå. Â ïåð âûå ãî äû ïî ñëå âîé íû ìíî ãèå èç íàñ áû ëè áåä íî îäå - òû: øè íå ëè, òå ëî ãðåé êè, âî åí - íûå ãèì íà ñ òåð êè, êè òå ëè, âà - ëåí êè - áû ëè îáû íûì «íà ðÿ - äîì». Íà òàí öàõ â îá ùå æè òèè, êî òî ðûå áû ëè åæå íå äåëü íî â íèæ íåì âå ñ òè áþ ëå êîð ïó ñà, è íà âå å ðàõ â èí ñòè òó òå è äå âóø - êè, è ïàð íè ñòà ðà ëèñü âû ðó àòü äðóã äðó ãà îäåæ äîé è îáó âüþ, òî áû âû ãëÿ äåòü, ïî âîç ìîæ íî - ñ òè, òîð æå ñò âåí íî è ïðà çä íè - íî. Ñòó äåí å ñ êèé ïðîô êîì èí - ñòè òó òà è ïðîô áþ ðî ôà êóëü òå òà íå çà áû âà ëè ïî ìî ãàòü, ïî âîç - Ïåðâîìàéñêàÿ äåìîíñòðàöèÿ 1949 ãîäà. ìîæ íî ñ òè, íóæ äà þ ùèì ñÿ ñòó - äåí òàì. Âû äà âà ëè òà ëî íû íà ïðîì òî âà ðû òå, êà êèå áû ëè â ðàñ ïî ðÿ æå íèè ïðîô ñî þ çà. Ìû íå âñå ìîã ëè èñ ïîëü çî âàòü äëÿ ñå áÿ, ò.ê. à ñ òî âå ùè íå ïîä õî - äè ëè, íî âñå ðàâ íî èõ áðà ëè, òî áû ïðî äàòü íà ðûí êå, à íà ýòè äåíü ãè îòî âà ðèòü êàð òî êè â Î ÐÑå. Ìà ãà çèí ÎÐ Ñà áûë íà Ëåñ íîé, òàì ìû âñå è òîë ïè ëèñü çà ïðî äóê òà ìè. ÎÐÑ - ýòî îò äåë ðà áî å ãî ñíàá æå íèÿ. Íî ñòó - äåí òû ðàñ øè ô ðî âû âà ëè ÎÐÑ ãî ðàç äî ãðó áåå: 1) Îáåñ ïå ü ðàíü øå ñå áÿ; 2)Îáåñ ïå ü ðîä - íûõ ñâî èõ; 3) Îáåñ ïå ü ðàç íóþ ñâî ëî ü; 4) Îñ òàò êè ðà áî èì è ñëó æà ùèì. Ëè äå Ãî ëó áåí êî âîé ëåí ïðîô êî ìà Âî ëî äÿ Öâåò êîâ (âû - ïó ñê íèê ôà êóëü òå òà 1951 ã.) ïðåä ëî æèë íà âû áîð: êà ëî øè èëè îò ðåç íà ïëà òüå. Îò ðåç - ýòî ãðîì êî ñêà çà íî, òêàíü ïðî ñòåé - øàÿ, ïðè ìè òèâ íàÿ. Ìíå âû äå - ëè ëè îäèí ðàç þá êó 54 ðàç ìå ðà (èìå ëà òîã äà 48 ðàç ìåð), à â ñëå äó þ ùèé ðàç êà ëî øè 12 ðàç - ìå ðà, ýòî íà îáóâü ïðè ìåð íî 42 ðàç ìå ðà (èìå ëà 36 ðàç ìåð). À ïî òîì êàê-òî âñåì îò ëè íè öàì ôà êóëü òå òà âû äà ëè ðî çî âûå óë êè! Íå áû ëî â âîé íó äðó ãîé êðà ñ êè, âîò â 1945 ã. íà äå ëà ëè ðî çî âûõ. Âñå áðà ëè, òî íàì äà - âà ëè. Ëè áî íî ñè ëè, ëè áî ìå íÿ - ëè íà åäó. Ñå ê ðå òàðü áþ ðî ÂËÊÑÌ Ë. Êà ñàò êè íà ïî ðó è ëà ìíå â îê òÿ - á ðå 1948 ã. ñäå ëàòü äî êëàä «Èñ - òî ðèÿ êîì ñî ìî ëà» (ê 30-ëåò íå - ìó þáè ëåþ) íà ôà êóëü òåò ñêîì êîì ñî ìîëü ñêîì ñî áðà íèè. Òå - ïåðü íà íà øèõ âñòðå àõ å ðåç êàæ äûå 5 ëåò îä íî êóðñ íè êè âñå ãäà âñïî ìè íà þò, êàê âïåð - âûå ÿ âû ñòó ïè ëà ñ áîëü øèì äî - êëà äîì ïå ðåä áîëü øîé àó äè òî - ðè åé. Æåí ùè íû çà ïîì íè ëè è òî, òî íà ìíå áû ëà áå ëàÿ áëóç - êà, êî òî ðàÿ áû ëà î åíü êñòà òè âî âðå ìÿ òà êî ãî ïà ò ðè î òè å ñ êî - ãî äî êëà äà. À ÿ âåäü âçÿ ëà ýòó áëóç êó ó ñâî åé ïî äðó ãè, ïî òî ìó òî ó ìå íÿ êðî ìå îä íî ãî êî ðè - íå âî ãî êî ñ òþ ìà íè å ãî íå áû - ëî. Êàê-òî ïðî ôåñ ñîð Ïà âåë Ìè òî ôà íî âè Ëóêü ÿ íîâ ñäå ëàë ìíå çà ìå à íèå íà ëåê öèè ïî ÎÕÒ, ò.ê. ìû íà ãà ëåð êå èã ðà ëè â êðå ñ òè êè-íî ëè êè: «Äå âóø êà â êî ðè íå âîì, íå îò âëå êàé òåñü». ß âñòà ëà è ñêà çà ëà: «Èç âè íè òå, Ïà âåë Ìè ò ðî ôà íî âè. Áîëü øå íå áó äó. Êñòà òè, ÿ óæå 4 ãî äà òîëü êî â ýòîì êî ðè íå âîì». Êî - íå íî, ýòî áû ëà èã ðà íà ïóá ëè - êó, âñå õî õî òà ëè, Ïà âåë Ìè ò ðî - ôà íî âè è ÿ òî æå. Ìíî ãèå çíà - ëè, òî ÿ áû ëà èç îñ òðî íóæ äà þ - ùèõ ñÿ (íà øà ñå ìüÿ íà õî äè ëàñü â 1941 ã. íà îê êó ïè ðî âàí íîé íåì öà ìè òåð ðè òî ðèè, íàø äîì ñî æã ëè, áûë ðå ïðåñ ñè ðî âàí â 1937 ã. îòåö è ïî òîì ðàñ ñò ðå - ëÿí). Íå ðàñ ïó ñ êà ëè ìû íþ íè íè â Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

22 ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß òî âðå ìÿ, íè ïî òîì, íå æà ëî âà - ëèñü íà ñâîè, ïî ðîé î åíü òÿ æå - ëûå ñóäü áû, à ïî âîç ìîæ íî ñ òè ñòà ðà ëèñü «çà â ò ðà» ñäå ëàòü ëó - øå, åì «â å ðà». Õî åò ñÿ ñêà çàòü î äå ìîí ñò ðà - öè ÿõ 1 ìàÿ è 7 íî ÿ á ðÿ è, êî íå íî, î åæå ãîä íîì ïðà çä íî - âà íèè äíÿ Ïî áå äû 9 ìàÿ. Íà äå ìîí ñò ðà öèè ñòðå ìè ëèñü ïî ïàñòü âñå, êòî íå óåç æàë äî - ìîé ê ðî äè òå ëÿì. Ïóñòü íè êîã äà è íè ó êî ãî èç ìî ëî äå æè äà - æå íå ïî ÿâèò ñÿ ìûñ ëè, òî íà äå ìîí ñò ðà öèè ïðè íó äè òåëü íî ñãî íÿ - ëè. Íà îáî ðîò, ïðè õî - äè ëîñü îã ðà íè è âàòü èñ ëî æå ëà þ ùèõ, ò.ê.äå ìîí ñò ðà öèè çà - òÿ ãè âà ëèñü ïðè ìåð íî äî 15 à ñîâ. À ñêîëü êî âå ñå ëüÿ áû ëî â ýòè ïðà çä íè êè! Ó êàæ äî ãî èç íàñ õðà íÿò ñÿ ôî òî - ãðà ôèè ñ äå ìîí ñò ðà öèé ñ äî ðî - ãè ìè ñåðä öó ëè öà ìè îä íî êóðñ - íè êîâ. Ìíî ãèå èç íàñ ïî ñëå îêîí à íèÿ Ìåí äå ëå åâ êè ïðè íè - ìà ëè ó à ñ òèå â äå ìîí ñò ðà öè ÿõ ñ èí ñòè òó òîì, ñïå öè àëü íî ïðè åç - æà ëè íå êî òî ðûå èç Ïîä ìî ñ êî âüÿ è äà æå èç öåí ò ðàëü íûõ îá ëà ñ - òåé. Äà! Âñå õî òå ëè óâè äåòü Ñòà - ëè íà è äðó ãèõ ëå íîâ ïðà âè òåëü - ñò âà íà òðè áó íå Ìàâ çî ëåÿ. Â ïåð âûå ãî äû ïî ñëå âîé íû ýòî æå ëà íèå áû ëî åñ òå ñò âåí íûì. À âå å ðîì øëè ñìî ò ðåòü ñà ëþò. Ïî òîì ìàñ ñî âûå ãó ëÿ íèÿ íà ïëî - ùà äÿõ, ïî òîì äî ìà, â îá ùå æè - òèè, ïðî äîë æàë ñÿ ïðà çä íèê íå - ïðå ìåí íî ñ âè íå ã ðå òîì (â âå ä ðå ðó êîé ïå ðå ìå øè âà ëè) è ñ êðàñ - íûì âè íîì, êî òî ðîå â ðàç ëèâ ïðî äà âà ëè â Ãî ëî âà íîâ ñêîì ïå - ðå óë êå. À êà êèå êîì ñî ìîëü ñêèå ñâàäü áû ìû óñ ò ðà è âà ëè ñâî èì îä íî êóðñ íè êàì! Ñìî ò ðþ ñåé àñ íà ôî òî ãðà ôèþ èç êðàñ íî ãî óãîë êà 1-ãî êîð ïó ñà, ãäå áû ëà ñâàäü áà Ïå òè Öà å ðà è Ðî çû Áè - áåëü íè êî âîé â 1949 ã. Âñå ïî - ìíèò ñÿ äî ìå ëî åé. Ïå òè Öà å ðà óæå íåò â æè âûõ, à Ðî çà óå õà ëà ñ äå òü ìè çà ãðà íè öó... Î ïðà çä íî âà íèè 800-ëå òèÿ Ìîñê âû â 1947 ã. íà ïè ñà íî ìíî - ãî, è ìû, ñòó äåí òû III êóð ñà, áû ëè Ñòóäåí åñêàÿ ñâàäüáà ïëàñòìàñ èêîâ â Êðàñíîì óãîëêå îáùåæèòèÿ íà Ñîêîëå ñâè äå òå ëÿ ìè ýòî ãî þáè ëåé íî ãî òîð æå ñò âà. Âñå çóá öû Êðåì ëÿ áû ëè îá ðàì ëå íû ëàì ïî êà ìè, â æóð íà ëàõ òî ãî âðå ìå íè áû ëè äà - æå ñíèì êè ñ ñà ìî ëå òîâ, áà øåí è äè ðè æàá ëåé. Ïî òðÿ ñà þ ùàÿ êàð - òè íà! Âñÿ óëè öà Ãîðü êî ãî áû ëà óê ðà øå íà âåò êà ìè åëåé ñ ðàç íî - öâåò íû ìè ãèð ëÿí äà ìè ýëå ê ò ðè - å ñ êèõ ëàìï. Ïðàâ äà, ïî ñëå ïðà çä íè êîâ íà à ëèñü áîëü øèå îã ðà íè å íèÿ ñ ýëå ê ò ðî ýíåð ãè åé. Ñâåò â îá - ùå æè òèè äà âà ëè â îï ðå äå ëåí - íûå à ñû, ïðè åì íà 4 êîì íà òû ìîã ëà ðà áî òàòü òîëü êî 1 ïëèò êà. Â íàø «êâàð òåò» âõî äè ëà êîì íà - òà ¹102, ãäå æèë ó à ñò íèê âîé - íû Âî ëî äÿ Òè òîâ è Âà ëåí òèí Ãî - ëî õâà ñ òîâ. Îíè ñòðî ãî ñëå äè ëè çà òåì, òî áû ìû âî âðå ìÿ îò - êëþ à ëè ñâîþ ïëèò êó. Âà ëÿ Ãî ëî - õâà ñ òîâ îò êðû âàë òè õî íå êî íà - øó äâåðü êîì íà òû ¹94, îïó ñ êàë ïà ëåö â íàø àé íèê, åñ ëè îí ñ è - òàë, òî ãðåòü åãî äî ñòà òî íî, òî îò êëþ àë íà øó ïëèò êó è âêëþ àë ñâîþ. Âî ëî äÿ Òè òîâ òîëü êî êî - ìàí äî âàë, à äåé ñò âî âàë Âà ëåí - òèí. Ìû ñåð äè ëèñü íà ðå áÿò, íî ïî íè ìà ëè, òî çà ïå ðå ðàñ õîä ýíåð ãèè â äíè òîð æåñòâ 800-ëå - òèÿ Ìîñê âû íà äî ïëà òèòü íå - óäîá ñò âà ìè. Ñêåï òè êè ÿç âè òåëü íî óëûá - íóòü ñÿ íà øå ìó òåð ïå íèþ. À ìî - æåò áûòü, âñïîì íÿò áî ëåå òÿ æå ëûå íå âç - ãî äû â Ïðè ìî ðüå çè - ìîé ã. ñ îò êëþ å íè åì ýëå ê ò - ðè å ñò âà â êðàå â ëþ òûå ìî ðî çû. Êîã äà ìû âñïî ìè - íà åì îá ùå íèå ñ ïðå - ïî äà âà òå ëÿ ìè íà ìëàä øèõ êóð ñàõ, òî íå âîëü íî çà êëþ à - åì, òî ñ èõ ñòî ðî íû ïî îò íî øå íèþ ê ñòó - äåí òàì ïðî ÿâ ëÿ ëîñü òà êîå òåï ëî, óâ ñò âî òî âà ðè ùå ñò âà, êî òî - ðîå áû âà åò ìåæ äó ëþäü - ìè â òÿ æå ëóþ ãî äè íó. Ýòî íå ïà - íè áðàò ñò âî, à òî-òî ãî ðàç äî âû øå è ñå ðü åç íåå. Ýòè óâ ñò âà ìåæ äó ëþäü ìè ñëî æè ëèñü â ãî - äû âîé íû è ïðî äîë æà ëè ïðî ÿâ - ëÿòü ñÿ â ïåð âûå ïî ñëå âî åí íûå ãî äû. Ýòî, ñêî ðåå âñå ãî, ñî ñò ðà - äà íèå îò öîâ ïî îò íî øå íèþ ê ñâî èì ãî ëîä íûì äå òÿì. Ïðè ìå - ðîâ áû ëî áåñ èñ ëåí íîå ìíî æå - ñò âî, íà è íàÿ ñ ïðè åì íîé êî - ìèñ ñèè â ëè öå Ñå ìå íà Ñà ìîé - ëî âè à Òîë èí ñêî ãî, à çà òåì äå - êà íà òà ñ Àïîë ëî íîì Âà ñè ëü å âè - åì. Òà êèå ãðîç íûå ïðå ïî äà âà - òå ëè, êàê Å.Ò. Àç ðè åëü è Ñ.Á. Àâåð áóõ âñå ãäà íà õî äè ëè ïîä õî - äÿ ùèå ìî ìåí òû, òî áû ñî ãðåòü íà øè äó øè. Åô ðåì Òå âå ëü å âè Àç ðè åëü âåë ñå ìè íà ðû ïî ìà òå ìà òè êå â 6-é ãðóï ïå 2-ãî êóð ñà. Íå âñå ãäà ìû áû ëè êàê ñëå äó åò ãî òî âû ê ñå ìè íà ðó, òîã äà îí ñåð äèë ñÿ. Ìû ðå øè ëè êàê-òî íà ãðóï ïå, òî íà äî ëó øå ãî òî âèòü ñÿ è íå ñåð äèòü åãî. Êàê îöå íèë îí íàø «ïî äâèã»! Ñêà çàë, òî îí ïî òðÿ - ñåí óñ ïå õîì è ñî õðà íèò ñïè ñîê íà øåé ãðóï ïû ñå áå íà ïà ìÿòü. 22 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

23 ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß Ìû ýòî ïðî ïó ñ òè ëè ìè ìî óøåé (ïî ïî âî äó ñïè ñ êà). å ðåç 40 ëåò ïî ñëå îêîí à íèÿ íà ìè èí - ñòè òó òà, íà áàí êå òå îí ïî êà çàë íàì ñïè ñîê íà øåé ãðóï ïû ñ ïîä åðê íó òîé ôà ìè ëè åé ñòà ðî - ñòû - âà øå ãî ïî êîð íî ãî ñëó ãè. Ñà ìó èë Áî ðè ñî âè Àâåð áóõ î åíü ñâî å îá ðàç íî, ïî ðîé ñ þìî ðîì, îá ùàë ñÿ ñî ñòó äåí òà - ìè, êî òî ðûå åãî îáî æà ëè. Íà ñå ìè íà ðå ïî ôèç õè ìèè êî âñåì ñòó äåí òàì îí îá ðà ùàë ñÿ ïî ôà - ìè ëèè. Ðå øèë âû çâàòü Íè íó Ïðæè ÿë ãîâ ñêóþ: «Íè íà, èäè òå ê äî ñ êå, íå ìî ãó âû ãî âî ðèòü Âà - øó ôà ìè ëèþ. Êîã äà òîëü êî Âû âûé äå òå çà ìóæ?" À âîò ïî ñëà - íèå òÿ æå ëî áîëü íî ãî Ñ.Á. Àâåð - áó õà íà î å ðåä íóþ âñòðå ó íà - øå ãî âû ïó ñ êà â 1975 ãî äó: «Ìíå òðóä íî ïå ðå äàòü áîëü øóþ ðà - äîñòü, êî òî ðóþ ÿ èñ ïû òàë, ïî ëó - èâ Âà øå ïðè ãëà øå íèå. Ïðî - øëî 25 ëåò, à ó âàñ ñî õðà íè ëîñü æå ëà íèå óâè äåòü Ñ.Á. Àâåð áó õà. Ýòî æå ëà íèå îáî þä íîå. Êà êîå ýòî ñ à ñ òüå, êà êàÿ ýòî ìî ðàëü - íàÿ ïîä äåðæ êà! Êàê íè ïå àëü - íî, íî òî, òî èìå åò íà à ëî, èìå åò ñâîé êî íåö. Íà äî ýòîò êî - íåö îò òÿ íóòü. Åñ ëè âû óñ ëû øè - òå, òî íà ñòó ïèë ìîé êî íåö, ïî - âåðü òå ìíå, ýòî ïðî èçî ø ëî íå ïî ñîá ñò âåí íî ìó æå ëà íèþ.» Ïðå ïî äà âà òåëü êà ôå ä ðû îð - ãà íè å ñ êîé õè ìèè È.Ñ. Òðàâ êèí òàê øó òèë, êîã äà ó êî ãî-ëè áî áû ëè çà òðóä íå íèÿ ñ ïå ðå âî äîì íå ìåö êî ãî òåê ñ òà ëà áî ðà òîð - íîé ìå òî äè êè: «Ïî æà ëóé òå áó - õàí êó õëå áà, à ïå ðå âîä è êè íàé - äóò ñÿ.» Âñå çíà ëè î êîì èäåò ðå ü. Îá ùèé õî õîò! Êî íå íî, î òà êèõ ñäåë êàõ ðå è áûòü íå ìîã - ëî. À Ñî ôüÿ Ñåð ãå åâ íà Âèëü - áåðã - ïðå ïî äà âà òåëü êà ôå ä ðû àíà ëè òè å ñ êîé õè ìèè. Äóø êà! Äî ãëó áè íû äó øè ïî íè ìà ëà íà - øè áå äû, õî òÿ ïðå ïî äà âà òå ëåì áû ëà âåñü ìà ïå äàí òè íûì. Âû - øå îïè ñàí íûé èí öè äåíò ó Äû ñà ââåðã åå â îò à ÿ íèå. Î ñå ìåé íûõ òðóä íî ñ òÿõ Îëü - ãè Áî ðè ñîâ íû Õà à òó ðÿí ìû âñå çíà ëè: ó íåå áû ëî åò âå ðî ìà - ëî ëåò íèõ äå òåé. Åñ ëè çà äåð - æèò ñÿ íà íå ìíî ãî íà ëà áî ðà òî - ðèþ ïî ôèç õè ìèè, òî ìû óæå çíà åì, ïî å ìó. Ïðè äåò: «Äåâ - îí êè, áó äå òå ìà òå ðÿ ìè, âñå ïîé ìå òå.» Â ãðóï ïå áû ëè ïðàê - òè å ñ êè îä íè äå âóø êè. Äî ïî - ñëåä íèõ äíåé æèç íè Îëü ãà Áî - ðè ñîâ íà áû ëà äðó ãîì íà øå ãî âû ïó ñ êà, ñ êî òî ðî ãî íà à ëàñü åå òà êàÿ òðóä íàÿ ïå äà ãî ãè å ñ - êàÿ äå ÿ òåëü íîñòü. òî êà ñà åò ñÿ ïðå ïî äà âà òå - ëåé ñïåö êà ôåäð, òî çäåñü ìû áû ëè ñîâ ñåì êàê äî ìà. Ìû à ñ òî ñðàâ íè âà åì õà ðàê - òåð îá ùå íèÿ ñ íà ìè ïðå ïî äà âà - òå ëåé ñ ñîá ñò âåí íû ìè ïðè åìà - ìè âçà è ìî ñâÿ çè ñ ñå ãî äíÿø íè - ìè ñòó äåí òà ìè. Òå ïåðü ìû ìíî - ãèå ñà ìè ïðå ïî äà âà òå ëè. Æèç - íåí íûå îá ñòî ÿ òåëü ñò âà èç ìå - íè ëèñü - èç ìå íèë ñÿ õà ðàê òåð îá ùå íèÿ. Ïî ñëå âîé íû ìû çà - ëþ áè ëè ñâî èõ ñîá ñò âåí íûõ äå - òåé, èì ñòà ëî ìíî ãîå äî ñòóï íî, à äå òè èõ õî òÿò óæå áûòü íà ðàâ - íûõ. Ìû äå ëà åì çà ìå à íèå, òî áû íå îïàç äû âà ëè, ðàç äå âà - ëèñü â ðàç äå âàë êå, ïîä ãî òî âè ëè äî ñ êó ê çà íÿ òè ÿì è ïð. Âñå ýòî âû çû âà åò ïðî òåñò. Äå ìî êðà - òèÿ... Ñâî áî äà ëè íî ñ òè... À óæ íå äî âîëü ñò âî îöåí êà ìè... Ïðÿ - ìî, áåç îãî âî ðà. Çà åì óñ òó - ïàòü ñòàð øå ìó ïî êî ëå íèþ äî - ðî ãó â ïðî õîä íîé? À çà åì â ìå - ò ðî óñ òó ïàòü ìå ñ òî ñòà ðè êàì? Îò íî øå íèÿ ïðå ïî äà âà òåëü-ñòó - äåíò áëèç êè ê îò íî øå íè ÿì ðî - äè òå ëè-äå òè. Îä íè ïðî áëå ìû. Òîëü êî âî âòî ðîì ñëó àå ýòè ïðî áëå ìû åùå îñ ò ðåå. Ñà ìè ïî ðîé íå âû äåð æè âà åì ñî êðà - ùå íèé äèñ òàí öèè, è íà ñòó ïà åò íå äî âîëü ñò âî ñ îáå èõ ñòî ðîí. À óæ òå ëå âè äå íèå ñ åãî «ïðà âè ëà - ìè ïî âå äå íèÿ» äåíü îòî äíÿ îáî ñò ðÿ åò ïðî áëå ìó «îò öîâ è äå òåé». Âñå õî ðî øî òîëü êî òîã - äà, êîã äà «ãëà äèì ïî ãî ëî âêå». Íî áû âà þò è ÿñ íûå äíè, ñ ÿð - êè ìè ïðî ÿâ ëå íè ÿ ìè âçà è ìî ïî - íè ìà íèÿ. À ðàç áû âà þò, çíà èò, ðà äè ýòî ãî ñòî èò æèòü. Ýòî íà - øå ðîä íîå ïî ëå äå ÿ òåëü íî ñ òè, òÿ æå ëîå, íî ïðå êðàñ íîå. Âñòðå - è ñ âû ïó ñê íè êà ìè, êî òî ðûì ìû ïðå ïî äà âà ëè, å ðåç 5-10 ëåò ñïëîø íàÿ ðà äîñòü. Çíà - èò, íå òàê óæ âñå ïëî õî. Âïå - ðåä, äî ðî ãèå êîë ëå ãè-ïðå ïî - äà âà òå ëè! «Áåç òðó äà íå âû òà - ùèøü ðûá êó èç ïðó äà». Ýòîò ðàç äåë ÿ çà êàí è âàþ íà ìà æîð íîé íî òå, ò.ê. íàì äî - âå ëîñü æèòü è ó èòü ñÿ â óäè âè - òåëü íîå âðå ìÿ âñå îá ùå ãî ïîäú å ìà, ðà äî ñ òè è äà æå âîñ - òîð ãà, íå ñìî ò ðÿ íà ìíî æå ñò âî æèç íåí íûõ ïî ìåõ. Ñ.Á. Àâåðáóõ ïðèíèìàåò êîëëîêâèóì ó ñòóäåíòîâ îðãàíè åñêîãî ôàêóëüòåòà Á. Àíäðèàíîâà è Ì. Êîóêîëèêà ( ÑÑÐ) (ïðî äîë æå íèå â ñëå äó þ - ùåì íî ìå ðå) Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

24 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ ÍÅ ÑÊÎËü ÊÎ ÑÒÐÀ ÍÈÖ ÈÇ ÆÈÇ ÍÈ * ä.ò.í., ïðîô. Ì.À. Ôèîøèíà ß ðî äè ëàñü â Ìîñê âå 23 íî ÿ á - ðÿ 1923 ãî äà. Ìîè ðî äè òå ëè, ðî - äîì èç äå ðåâ íè, áû ëè ïðî ñòû ìè ëþäü ìè è å ñò íû ìè òðó æå íè êà - ìè; îíè ïî ëó è ëè òðåõ êëàññ íîå îá ðà çî âà íèå â öåð êîâ íî-ïðè õîä - ñêîé øêî ëå. ß çà êîí è ëà ñðåä - íþþ øêî ëó â 1941 ãî äó, íà êà íó íå âîé íû. Âû ïó ñê íîé âå åð áûë 21 èþ íÿ, à çà òåì ìû ïî òðà äè öèè âñþ íî ü ãó ëÿ ëè ïî Êðàñ íîé ïëî - ùà äè è íå çíà ëè, òî íåì öû óæå áîì áè ëè íà øè ãî ðî äà. Âåñü àê òèâ øêî ëû áûë ñðà çó ìî áè ëè çî âàí - ñíà à ëà íà ýâà êó à - öèþ äå òåé èç ãî ðî äà, à ïî òîì íà ñòðî è òåëü ñò âî îáî ðî íè òåëü íûõ ñî îðó æå íèé ïîä Ìîñê âîé. Ìû óñ - ò ðà è âà ëè ëåñ íûå çà âà ëû íà ïðî - ñå ëî íûõ äî ðî ãàõ, êî ïà ëè ïðî òè - âî òàí êî âûå ðâû, ðà áî òà ëè â ïî - æàð íûõ äðó æè íàõ. Â ýòî æå âðå ìÿ ïðî âî äèë ñÿ ïðè åì â âûñ øèå ó åá íûå çà âå äå íèÿ. ß çà êîí è ëà øêî ëó ñ îò ëè è åì, è áåç ýê çà ìå - íîâ áû ëà ïðè íÿ òà íà õè ìè å ñ êèé ôà êóëü òåò èí æå íåð íî-ýêî íî ìè - å ñ êî ãî èí ñòè òó òà. Îä íà êî ó å áà ïðî äîë æà ëàñü ïðè ìåð íî ìå ñÿö, òàê êàê íå ìåö êèå âîé ñêà ïîä ñòó - ïà ëè ê Ìîñê âå, è âñå âó çû ñðî íî ýâà êó è ðî âà ëèñü. ß íå ìîã ëà îñ òà - âèòü ñâî èõ áîëü íûõ ðî äè òå ëåé, ïî òî ìó íå óå õà ëà, à óñ ò ðî è ëàñü íà øâåé íóþ ôà á ðè êó, ãäå ðà áî òà ëà ìîÿ ìà ìà. Ìû øè ëè ãèì íà ñ òåð êè è äðó ãîå âî åí íîå îá ìóí äè ðî âà - íèå. Â 1942 ãî äó â Ìîñê âå îò êðûë ñÿ ôè ëè àë èí ñòè òó òà èì. Ä.È. Ìåí - äå ëå å âà (îñ íîâ íîé ñî ñòàâ íà õî - äèë ñÿ â ã. Êî êàí äå), è ÿ ñòà ëà ñòó - äåíò êîé. Ïðè îï ðå äå ëå íèè ñïå - öè àëü íî ñ òè ÿ áåç ìà ëåé øå ãî ñî - ìíå íèÿ âû áðà ëà òåõ íî ëî ãèþ ïðî - èç âîä ñò âà ïî ðî õîâ. Íà øà ó å áà ñî ïðî âîæ äà ëàñü ïî ñòî ÿí íû ìè õî çÿé ñò âåí íû ìè ðà áî òà ìè, â à - ñò íî ñ òè, çà ãî òîâ êîé äðîâ äëÿ ãî - ðî äà. Äëÿ ýòî ãî ìû âû åç æà ëè íà íå ñêîëü êî ìå ñÿ öåâ â Êî íà êîâ - ñêèé ëå ñ ïðîì õîç Êà ëè íèí ñêîé îá ëà ñ òè, ãäå âà ëè ëè è ïè ëè ëè äå - ðå âüÿ. Êðî ìå òî ãî, â Ìîñê âå ìû ïî ñòî ÿí íî ðàç ãðó æà ëè òî âàð íûå âà ãî íû è áàð æè. Â äå êà á ðå 1945 ãî äà ÿ áû ëà íà ïðàâ ëå íà êàê ëåê òîð ÖÊ ÂËÊÑÌ â Ðî âåí ñêóþ îá ëàñòü Çà ïàä íîé Óê ðà è íû äëÿ îêà çà íèÿ ïî ìî ùè ìå ñò íûì êîì ñî ìîëü ñêèì îð ãà íè - çà öè ÿì â ïðî âå äå íèè àãè òà öè îí - íî-ïðî ïà ãàí äèñò ñêîé ðà áî òû â ïå ðè îä âû áîð íîé êàì ïà íèè â Âåð õîâ íûé Ñî âåò ÑÑÑÐ. Ðà áî òàòü ïðè õî äè ëîñü â î åíü ñëîæ íûõ è îïàñ íûõ óñ ëî âè ÿõ, òàê êàê òàì àê - òèâ íî äåé ñò âî âà ëè áàí äû óê ðà èí - ñêèõ íà öè î íà ëè ñ òîâ. ß ïî òè äâà ìå ñÿ öà âû ñòó ïà ëà â ðàç ëè íûõ ðàé î íàõ îá ëà ñ òè ñ äî êëà äà ìè î âû áîð íîé ñè ñ òå ìå è ìåæ äó íà - ðîä íîì ïî ëî æå íèè, à òàê æå îò âå - à ëà íà ìíî ãî èñ ëåí íûå âî ïðî - ñû. Ñ ðà áî òîé ñïðà âè ëàñü è áëà - ãî ïî ëó íî âåð íó ëàñü â Ìîñê âó, õî òÿ ýòî ãî ìîã ëî è íå áûòü. Ìîé áðàò Íå ñòîð, ëåò èê øòóð ìî âîé àâèà öèè, ïî ãèá â 1944 ãî äó. Çà ñâîþ òðó äî âóþ äå ÿ òåëü - íîñòü â ïå ðè îä âî åí íî ãî âðå ìå íè ÿ áû ëà íà ãðàæ äå íà ìå äà ëüþ «Çà äî áëå ñò íûé òðóä â Âå ëè êîé Îòå - å ñò âåí íîé âîé íå ãã.». Êà ôå ä ðó òåõ íî ëî ãèè ïî ðî õîâ â èí ñòè òó òå èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà â òî âðå ìÿ âîç ãëàâ ëÿë ïðî ôåñ ñîð À. À. Øìèäò (ñ 1938 ïî 1948 ãîä). Îí îêîí èë â 1914 ãî äó ñ îò ëè è - åì õè ìè å ñ êîå îò äå ëå íèå Ïå òåð - áóðã ñêî ãî òåõ íî ëî ãè å ñ êî ãî èí - ñòè òó òà è ðà áî òàë â õè ìè å ñ êîé ëà áî ðà òî ðèè Îõ òèí ñêî ãî ïî ðî õî - âî ãî çà âî äà íà ðàç íûõ äîëæ íî ñ - òÿõ, âïëîòü äî ãëàâ íî ãî õè ìè êà. Ñ 1935 ãî äà îí ñòàë ïðå ïî äà âà òå - ëåì íà êà ôå ä ðå òåõ íî ëî ãèè ïî ðî - õîâ â ÌÕÒÈ, â 1938 ãî äó ïî ëó èë çâà íèå ïðî ôåñ ñî ðà è âîç ãëà âèë ýòó êà ôå ä ðó. Òðó äû À.À. Øìèä òà îò ëè à þò ñÿ ãëó áî êèì ñî äåð æà íè - åì è ÿâ ëÿ þò ñÿ öåí íûì âêëà äîì â íà óêó, â à ñò íî ñ òè, â òå î ðèþ è ïðàê òè êó ïî ëó å íèÿ íè ò ðî öåë ëþ - ëî çû. Îí ïî êà çàë âîç ìîæ íîñòü Ôèîøèíà Ìà ðè íà Àëåê ñàí ä ðîâ íà âûïóñêíèöà ÌÕÒÈ 1947 ã. îñó ùå ñòâ ëå íèÿ ýòî ãî ïðî öåñ ñà ïðè ìà ëûõ ìî äó ëÿõ, äî êà çàë îï - ðå äå ëÿ þ ùóþ ðîëü ñî ñòà âà íè ò ðî - ñìå ñè âíó ò ðè âî ëîê íà íà ïðî öåññ íè ò ðî âà íèÿ è ñâîé ñò âà ïî ëó åí - íîé íè ò ðî öåë ëþ ëî çû, ðàç ðà áî - òàë òå î ðèþ åå ñòà áè ëè çà öèè. Èì âïåð âûå áûë ïðåä ëî æåí àçîò íîêèñ ëîò íûé ñïî ñîá îá ëà ãî ðà æè âà - íèÿ öåë ëþ ëî çû è ìå òîä î è ñò êè âî äû ñ ïî ìî ùüþ ôèëü ò ðîâ íà îñ - íî âå êîë ëîê ñè ëè íà. Îí âû äâè íóë îðè ãè íàëü íóþ èäåþ ïî ëó å íèÿ òàê íà çû âà å ìûõ ïî ëè ìå ðè çà öè - îí íûõ ïî ðî õîâ ïðè èñ ïîëü çî âà - íèè äëÿ ýòî ãî ìå òèë-ìå òà êðè ëà - òà, êî òî ðûé õî ðî øî ïëà ñ òè ôè öè - ðó åò äà æå ïè ðîê ñè ëèí ¹ 1. Ïðè òåð ìî ñòà òè ðî âà íèè òà êèõ èç äå - ëèé íà ïî ñëåä íèõ ñòà äè ÿõ ïðî èç - âîä ñò âà ïðî èñ õî äèò ïî ëè ìå ðè çà - öèÿ ýòî ãî ìî íî ìå ðà, òî ñó ùå ñò - âåí íî ïî âû øà åò ôè çè êî-ìå õà íè - å ñ êèå õà ðàê òå ðè ñ òè êè ïî ðî õà; íè ò ðî ãëè öå ðèí è íè ò ðî öåë ëþ ëî - çà ÿâ ëÿ þò ñÿ êà òà ëè çà òî ðà ìè ýòî - * - èç êíè ãè Èç èñ òî ðèè îòå å ñò âåí - íîé ïî ðî õî âîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè Êðàò êèå áè î ãðà ôè å ñ êèå î åð êè. Ïîä îá ùåé ðå äàê öè åé ä.õ.í., ïðîô., ë-êîðð ÐÀ ÐÀÍ Ë.Â. Çà áå ëè íà. 24 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

25 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ ãî ïðî öåñ ñà. Íà ïåð âûé âçãëÿä À.À. Øìèäò êà çàë ñÿ óã ðþ ìûì è çà ìê íó òûì. Îä íà êî ýòî âïå àò ëå íèå áû ñ ò ðî ðàñ ñå è âà ëîñü ïðè äàëü íåé øåì çíà êîì ñò âå. Îí áûë î åíü êîí - òàêò íûì, äî á ðî æå ëà òåëü íûì è ìó ä ðûì å ëî âå êîì; ñ áîëü øèì óâà æå íè åì îò íî ñèë ñÿ ê ñî òðóä - íè êàì è ñòó äåí òàì. Åãî à ñ òî ìîæ íî áû ëî âè äåòü â ðà áî åì õà - ëà òå çà ëà áî ðà òîð íûì ñòî ëîì, òàê êàê îí ëþ áèë ñàì ïðî âî äèòü ýêñ ïå ðè ìåí òû. À.À. Øìèäò áûë ìî èì ïåð âûì ó è òå ëåì. Îä íà êî íà øå ñî òðóä - íè å ñò âî ïðî äîë æà ëîñü íå äîë ãî, òàê êàê âû øåë ïðè êàç îá îð ãà íè - çà öèè íà íà øåì ôà êóëü òå òå êà - ôå ä ðû èñ êóñ ñò âåí íî ãî æèä êî ãî òîï ëè âà, êî òî ðóþ âîç ãëà âèë ëåíêîð ðå ñ ïîí äåíò ÀÍ ÑÑÑÐ, ëà ó ðå àò Ãî ñó äàð ñò âåí íîé ïðåìèè À.Á. åð íû øåâ, êðóï íûé ñïå öè à ëèñò ïî êîì ïëåêñ íî ìó ýíåð ãî õè ìè å ñ - êî ìó èñ ïîëü çî âà íèþ ãî ðþ èõ èñ - êî ïà å ìûõ, à òàê æå â îá ëà ñ òè ïîä - çåì íîé ãà çè ôè êà öèè è òåð ìè å ñ - êîé ïå ðå ðà áîò êè òâåð äûõ òîï ëèâ. Áû ëî ïðè íÿ òî ðå øå íèå î ïå ðå âî - äå íà íî âóþ êà ôå ä ðó îò ëè íî óñ - ïå âà þ ùèõ ñòó äåí òîâ, â òîì èñ ëå è ìå íÿ. Âñêî ðå áûë ñî çäàí òîï - ëèâ íûé ôà êóëü òåò, è ìîÿ íî âàÿ êà ôå ä ðà îêà çà ëàñü â åãî ñî ñòà âå. Â ïðî öåñ ñå îáó å íèÿ â 1946 ãî äó ìû ïðî õî äè ëè î åíü èí òå ðåñ íóþ äâóõ ìå ñÿ íóþ ïðàê òè êó â Ãåð ìà - íèè íà çà âî äå, ïðî èç âî äèâ øåì èñ êóñ ñò âåí íîå æèä êîå òîï ëè âî. Ïî ñëå îêîí à íèÿ èí ñòè òó òà â èþ íå 1947 ãî äà è ïî ëó å íèÿ äèï - ëî ìà ñ îò ëè è åì ÿ áû ëà îñ òàâ ëå - íà â àñ ïè ðàí òó ðå, è âòî ðè íî â 1949 ãî äó âû åç æà ëà â Ãåð ìà íèþ íà òîò æå çà âîä, óæå â êà å ñò âå ðó êî âî äè òå ëÿ ãðóï ïû ñòó äåí òîâ è îä íî âðå ìåí íî áû ëà ïå ðå âîä è - êîì. Ýòè ïî åçä êè áû ëè äëÿ ìå íÿ õî ðî øåé ïðàê òè å ñ êîé øêî ëîé. Äî ñäà è ýê çà ìå íîâ â àñ ïè - ðàí òó ðó â íî ÿ á ðå 1947 ãî äà ÿ ðà - áî òà ëà èí æå íå ðîì âî Âñå ñî þç - íîì íà ó íî-èñ ñëå äî âà òåëü ñêîì èí ñòè òó òå ãî ðþ èõ èñ êî ïà å ìûõ, ãäå ïðè îá ðå ëà î åíü ïî ëåç íûå íà âû êè. Òå ìà ìî åé äèñ ñåð òà öèè áû ëà ïðî äîë æå íè åì äèï ëîì íîé ðà áî - òû. ß çà íè ìà ëàñü íè ò ðî âà íè åì íå ïðå äåëü íûõ óã ëå âî äî ðî äîâ â öå ëÿõ ïî ëó å íèÿ äî áà âîê ê æèä - êèì òîï ëè âàì. Ìî èì íà ó íûì ðó - êî âî äè òå ëåì áûë ëåí-êîð ðå ñ - ïîí äåíò ÀÍ ÑÑÑÐ, ëà ó ðå àò Ãî ñó - äàð ñò âåí íîé ïðå ìèè À.Ä. Ïå ò ðîâ, âû äà þ ùèé ñÿ ñïå öè à ëèñò â îá ëà - ñ òè îð ãà íè å ñ êî ãî ñèí òå çà óã ëå - âî äî ðî äîâ, âõî äÿ ùèõ â ñî ñòàâ æèä êèõ òîï ëèâ. ß î åíü áëà ãî äàð - íà À.Á. åð íû øå âó è À.Ä. Ïå ò ðî âó çà èñ êëþ è òåëü íîå âíè ìà íèå è áîëü øóþ ïî ìîùü ïðè âû ïîë íå - íèè ìî åé ðà áî òû. Òå ìà áû ëà çà - êðû òîé, ïî ýòî ìó çà ùè òà â äå êà á - ðå 1950 ãî äà ïðî èñ õî äè ëà íà ó å - íîì ñî âå òå ñïåö ôà êóëü òå òà; â ñî - ñòàâ ñî âå òà âõî äè ëè ïðî ôåñ ñî ðà Ê.Ê. Àí ä ðå åâ, À.Ñ. Áà êà åâ, À.Ã. Ãîðñò (îí áûë ìî èì îï ïî íåí òîì) è äðó ãèå êðóï íûå ó å íûå, â òîì èñ ëå ñïå öè à ëè ñ òû ïî òå î ðèè è ïðàê òè êå ïðî öåñ ñîâ íè ò ðî âà íèÿ. Ïî îêîí à íèè çà ùè òû êî ìíå ïî - äî øåë À.Ñ. Áà êà åâ è ïðåä ëî æèë ðà áî òàòü ó íå ãî àñ ñè ñ òåí òîì. Îí îð ãà íè çî âàë â 1935 ãî äó êà ôå ä ðó òåõ íî ëî ãèè ïî ðî õîâ è áûë åå çà - âå äó þ ùèì äî 1937 ãî äà, à ïî ñëå ïå ðå ðû âà âåð íóë ñÿ íà êà ôå ä ðó óæå â 1949 ãî äó è âîç ãëàâ ëÿë åå äî 1973 ãî äà. Åãî ïðåä ëî æå íèå áû ëî äëÿ ìå íÿ íà ñòî ÿ ùåé íà ãðà - äîé, è â ÿí âà ðå 1951 ãî äà ÿ îêà çà - ëàñü íà ýòîé êà ôå ä ðå. Ðà áî òàòü ïðè õî äè ëîñü ìíî ãî, òàê êàê ÿ äîëæ íà áû ëà äî ó è âàòü ñÿ ïî ðî - õî äå ëèþ è îä íî âðå ìåí íî ó èòü ñòó äåí òîâ. Â ýòîì ìíå î åíü ïî - ìî ãàë À.Ñ. Áà êà åâ. Åãî áëå ñ òÿ ùèå ëåê öèè è äëè òåëü íûå áå ñå äû ïî - ìîã ëè ìíå ñðàâ íè òåëü íî áû ñ ò ðî àäàï òè ðî âàòü ñÿ â íî âîé äîëæ íî - ñ òè. Ìî èì ïåð âûì äèï ëîì íè êîì áûë A.M. Ñà äîâ íè êîâ, êî òî ðûé ïî òîì î åíü óñ ïåø íî ðà áî òàë â ÍÈÈ-125. Â ýòî æå ñà ìîå âðå ìÿ ìíå ïî - ðó è ëè î åíü îò âåò ñò âåí íîå çà - äà íèå. Íå îá õî äè ìî áû ëî ñðî íî íà áðàòü íà ñòàð øèå êóð ñû åùå îä íó ãðóï ïó èç äðó ãèõ âó çîâ õè ìè - å ñ êî ãî ïðî ôè ëÿ. ß ïðî âî äè ëà àãè òà öè îí íûå áå ñå äû ñî ñòó äåí - òà ìè â èí ñòè òó òàõ òîí êîé õè ìè å - ñ êîé òåõ íî ëî ãèè, òåê ñ òèëü íîì è â äðó ãèõ. Â ñðàâ íè òåëü íî êî ðîò êèå ñðî êè íà íà øåé êà ôå ä ðå áû ëà ñôîð ìè ðî âà íà âòî ðàÿ ãðóï ïà, à íà ïåð âûé êóðñ àáè òó ðè åí òîâ ïðè íè ìà ëè óæå â òðè ãðóï ïû. Òà - êèì âû ñî êèì áûë òîã äà ñïðîñ íà òåõ íî ëî ãîâ-ïî ðî õî äå ëîâ. Ñ 1951 ãî äà êà ôå ä ðà âû ïó ñ òè - ëà áî ëåå äâóõ òû ñÿ ñïå öè à ëè ñ - òîâ-ïî ðî õî äå ëîâ. Çà âåñü ïå ðè îä ðà áî òû ÿ ïîä - ãî òî âè ëà è ïðî è òà ëà êóð ñû ëåê - öèé ïî òåõ íî ëî ãèè öåë ëþ ëî çû è íè ò ðî öåë ëþ ëî çû, ïè ðîê ñè ëè íî - âûõ, áàë ëè ñ òèò-íûõ, ñôå ðè å ñ êèõ è äûì íûõ ïî ðî õîâ, ñìå ñå âûõ òâåð äûõ òîï ëèâ è ñãî ðà þ ùèõ ãèëüç. Ìå íÿ îò ìå à ëè íà Äî ñ êå ïî å òà ñðå äè ëó øèõ ëåê òî ðîâ èí ñòè òó òà. Êðî ìå ïå äà ãî ãè å ñ êîé ðà áî - òû, ÿ àê òèâ íî çà íè ìà ëàñü íà ó íû - ìè èñ ñëå äî âà íè ÿ ìè â òåñ íîì êîí òàê òå ñ âå äó ùè ìè îò ðàñ ëå âû - ìè èí ñòè òó òà ìè: ÍÈÈ-125, ÍÈÈ-6 è äðó ãè ìè, à òàê æå ïî ñòî ÿí íî âû - åç æà ëà íà çà âî äû, êàê â ïå ðè îä ïðî èç âîä ñò âåí íûõ ïðàê òèê, òàê è äëÿ ñòà æè ðîâ êè. Â 1956 ãî äó ÿ ñòà ëà äî öåí òîì êà ôå ä ðû. Ìî èì ïî ñòî ÿí íûì ðó êî âî äè òå ëåì è íà - ñòàâ íè êîì áûë À.Ñ. Áà êà åâ. Î åãî æèç íè è îã ðîì íûõ çà ñëó ãàõ ïå ðåä Îòå å ñò âîì íà ïè ñà íî î åíü ìíî - ãî. Âñå çíà þò, òî îí - âû ïó ñê íèê Ìè õàé ëîâ ñêî ãî àð òèë ëå ðèé ñêî ãî ó è ëè ùà - áûë â 1914 ãî äó íà - ïðàâ ëåí â äåé ñò âó þ ùóþ àð ìèþ. Åãî ðàò íûå ïî äâè ãè áû ëè îò ìå å - íû ñå ìüþ îð äå íà ìè, à òàê æå ñîë - äàò ñêèì Ãå îð ãè åâ ñêèì êðå ñ òîì, êî òî ðûì îôè öå ðîâ íà ãðàæ äà ëè òîëü êî çà ëè íóþ õðà á ðîñòü. Çà îã ðîì íûé âêëàä â ðàç âè òèå íà óêè è óê ðåï ëå íèå îáî ðî íî ñïî ñîá íî ñ - òè ñòðà íû îí áûë íà ãðàæ äåí îð - äå íà ìè Ëå íè íà, Êðàñ íîé Çâåç äû, Êðàñ íî ãî Çíà ìå íè è äâàæ äû óäî - ñ òî åí Ãî ñó äàð ñò âåí íîé ïðå ìèè ÑÑÑÐ, à òàê æå çâà íèÿ çà ñëó æåí - íî ãî äå ÿ òå ëÿ íà óêè è òåõ íè êè ÑÑÑÐ. Ìíå áû õî òå ëîñü âñïîì - íèòü î À.Ñ. Áà êà å âå êàê î ïðå - êðàñ íîì è ãàð ìî íè íîì å ëî âå - êå. Åãî ýí öèê ëî ïå äè å ñ êèå ïî - çíà íèÿ, ãëó áè íà ìû ø ëå íèÿ, òà - ëàíò âû äà þ ùå ãî ñÿ èí æå íå ðà, ó å íî ãî è ïå äà ãî ãà ñî å òà ëèñü ñ ïðî ñòî òîé, ñêðîì íî ñ òüþ, äî á ðî - æå ëà òåëü íî ñ òüþ è áîëü øèì ëè - íûì îáà ÿ íè åì. Îí î åíü ëþ áèë Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

26 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ ìó çû êó, ëè òå ðà òó ðó, ïðå êðàñ íî ðàç áè ðàë ñÿ â æè âî ïè ñè è ñàì ðè - ñî âàë êàð òè íû. Îí óìåë ïðî ñòî è ïî íÿò íî ãî âî ðèòü î ñà ìûõ ñëîæ - íûõ ÿâ ëå íè ÿõ íå òîëü êî íà ëåê öè - ÿõ, íî è íà ó å íûõ ñî âå òàõ, ñèì ïî - çè ó ìàõ, êîí ôå ðåí öè ÿõ, ãäå èíî - ãäà òðóä íî áû ëî ðà çî áðàòü ñÿ â ïðî òè âî ïî ëîæ íûõ ìíå íè ÿõ î òåõ èëè èíûõ ïðî áëå ìàõ, îñî áåí íî ïðè ñóì áóð íîì èõ èç ëî æå íèè. À.Ñ. Áà êà åâ âíè ìà òåëü íî âû ñëó - øè âàë âñåõ âû ñòó ïà þ ùèõ è ïî òè â êîí öå çà ñå äà íèÿ ïðî ñèë: «Ðàç - ðå øè òå ìíå ñêà çàòü». Îí ãî âî ðèë êðàò êî, åò êî, àðãó ìåí òè ðî âàí íî è âñå ñòà íî âè ëîñü ÿñ íûì. Ìû âñå ãäà ñ íå òåð ïå íè åì æäà ëè åãî âû ñòóï ëå íèÿ. Ýòî áû ëà âå ëè êî - ëåï íàÿ øêî ëà ëåê òîð ñêî ãî ìà ñ - òåð ñò âà è îðà òîð ñêî ãî èñ êóñ ñò âà. À.Ñ. Áà êà åâ î åíü ëþ áèë ëþ - äåé, âñå ãäà îêà çû âàë èì âñå âîç - ìîæ íóþ ïî ìîùü è ëî ÿëü íî îò íî - ñèë ñÿ äà æå ê òåì, êòî åãî ïðå äà - âàë. Æèçíü áû ëà íå î åíü ê íå ìó áëà ãî ñ êëîí íà. Èç âå ñò íî, òî îí áûë äâàæ äû ðå ïðåñ ñè ðî âàí è ìíî ãî ëåò òðó äèë ñÿ â çà êëþ å - íèè. Îä íà êî ýòî íå ñäå ëà ëî åãî îæå ñ òî åí íûì è ìñòè òåëü íûì. Îí íå óðî íèë å ñ òè è äî ñòî èí ñò âà ó å íî ãî è îñ òà âàë ñÿ ïðå äàí íûì ñâî å ìó Îòå å ñò âó. Ïî ñëå ïîë íîé ðå à áè ëè òà öèè À.Ñ. Áà êà åâ ïî ëó - èë âîç ìîæ íîñòü îç íà êî ìèòü ñÿ ñî ñâî èì ëè íûì äå ëîì è óç íàë ôà ìè ëèè òåõ, êòî ïè ñàë íà íå ãî äî íî ñû, êî òî ðûå è ïðè âå ëè åãî çà êî ëþ óþ ïðî âî ëî êó. Åìó ïðè õî - äè ëîñü âñòðå àòü ñÿ ñ ýòè ìè ëþäü ìè è ïî ñëå ñâî å ãî îñ âî áîæ - äå íèÿ. Ïî ýòî ìó íàñ î åíü èí òå - ðå ñî âàë âî ïðîñ î òîì, êàê îí îò - íî ñèò ñÿ ê íèì è ïî äà åò ëè ðó êó ïðè âñòðå å. Ìû çà äà ëè ýòîò âî - ïðîñ. Åãî îò âåò íàñ ïî ðà çèë. Îí ñêà çàë, òî íå äåð æèò íà íèõ çëà è äà æå æà ëå åò èõ. Îáú ÿñ íå íèå áû - ëî òà êèì: ýòè ëþ äè áû ëè âåñü ìà ïî ñðåä ñò âåí íû ìè ñïå öè à ëè ñ òà - ìè è, ïî-âè äè ìî ìó, ðå øè ëè äî êà - çàòü ñâîþ çíà è ìîñòü, ïî ëó èòü ïðî äâè æå íèå ïî ñëóæ áå èëè åùå òî-íè áóäü â ýòîì ðî äå ïó òåì ðà - çîá ëà å íèÿ «âðà ãà íà ðî äà». Îä - íà êî ýòî íå ïðè íåñ ëî èì óäà è, à îí âû äåð æàë âñå èñ ïû òà íèÿ, áûë ïîë íî ñòüþ ðå à áè ëè òè ðî âàí è ïî - ëó èë âû ñî êèå íà ãðà äû Ðî äè íû çà ñâîé òðóä. «Ðàç âå ýòî íå íà êà - çà íèå äëÿ íèõ? Ïî ñó ùå ñò âó, îíè - ãëó áî êî íå ñ à ñò íûå ëþ äè», - ñêà - çàë îí. Òà êèì áûë ìîé ó è òåëü, ñ êî òî ðûì ÿ ïðî ðà áî òà ëà 22 ãî äà. Åãî î åíü ëþ áè ëè ñòó äåí òû, ñî - òðóä íè êè è âñå, êòî åãî çíàë. Äðó ãèì ìî èì ó è òå ëåì áûë Ð.À. Ìà ëà õîâ, êî òî ðûé çà êîí èë ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà â 1938 ãî äó è çà òåì ïëî äî òâîð íî òðó äèë ñÿ â ÍÈÈ-6, ãäå ïðî øåë ïóòü îò ìëàä øå ãî íà ó íî ãî ñî - òðóä íè êà äî çà ìå ñ òè òå ëÿ äè ðåê - òî ðà ïî íà ó íîé ðà áî òå. Â 1952 ãî äó îí çà ùè òèë äîê òîð ñêóþ äèñ - ñåð òà öèþ è ïî ñîâ ìå ñ òè òåëü ñò âó ñòàë ïðå ïî äà âà òå ëåì íà øåé êà - ôå ä ðû. Â 1963 ãî äó îí ïå ðå øåë â ÌÕÒÈ íà ïî ñòî ÿí íóþ ðà áî òó. Åãî äîê òîð ñêàÿ äèñ ñåð òà öèÿ ïî ñâÿ - ùå íà ðàç ðà áîò êå ñî âðå ìåí íîé òå î ðèè íè ò ðî âà íèÿ öåë ëþ ëî çû (Ö) è ïðàê òè å ñ êèì ðå êî ìåí äà öè - ÿì ïî êàð äè íàëü íî ìó ñî âåð øåí - ñò âî âà íèþ òåõ íî ëî ãèè ïî ëó å íèÿ íè ò ðî öåë ëþ ëî çû (ÍÖ). Çà ðà áî òû â ýòîé îá ëà ñ òè åìó áû ëà ïðè ñóæ - äå íà â 1952 ãî äó Ãî ñó äàð ñò âåí íàÿ ïðå ìèÿ ÑÑÑÐ. Âïîñ ëåä ñò âèè îí íà ïè ñàë ìî íî ãðà ôèþ ïî ýòîé ïðî áëå ìå. Ð.À. Ìà ëà õîâ ïî ñòà âèë âî ïðîñ î íå îá õî äè ìî ñ òè ãëó áî êî ãî èçó - å íèÿ ôè çè êî-õè ìèè ïî âåðõ íî ñò - íûõ ÿâ ëå íèé ïðè ïî ëó å íèè íè ò - ðî öåë ëþ ëî çû, à òàê æå î öå ëå ñî - îá ðàç íî ñ òè èñ ïîëü çî âà íèÿ ïî - âåðõ íî ñò íî-àê òèâ íûõ âå ùåñòâ (ÏÀÂ) äëÿ èí òåí ñè ôè êà öèè ïðî - öåñ ñîâ ïðî èç âîä ñò âà ïî ðî õîâ. Îí çà íè ìàë ñÿ òàê æå ðàç ðà áîò êîé ñî ñòà âîâ ìà ëî ãè ã ðî ñêî ïè íûõ ïè ðîê ñè ëè íî âûõ ïî ðî õîâ, èñ ñëå - äî âà íè ÿ ìè â îá ëà ñ òè ñèí òå çà íå - êî òî ðûõ êîì ïî íåí òîâ ïî ðî õîâ, â à ñò íî ñ òè àçè äî ïëà ñ òè ôè êà òî - ðîâ, è äðó ãè ìè ïðî áëå ìà ìè. Ð.À. Ìà ëà õîâ áûë îò êðû òûì, æèç íå ðà äî ñò íûì, îñ ò ðî óì íûì, ýðó äè ðî âàí íûì å ëî âå êîì è âñå - ãäà îõîò íî äå ëèë ñÿ ñ êîë ëå ãà ìè ñâî è ìè íî âû ìè èäå ÿ ìè. Îí óâ ëå - êàë ñÿ ïî ýçè åé è ñàì ïè ñàë ñòè õè. Ê ñî æà ëå íèþ, ýòîò òà ëàíò ëè âûé ó å íûé è ïå äà ãîã î åíü ðà íî óøåë èç æèç íè - â âîç ðà ñ òå 54 ëåò (â 1968 ãî äó). Ïîä ðó êî âîä ñò âîì À.Ñ. Áà êà å - âà è Ð.À. Ìà ëà õî âà ÿ ñòà ëà çà íè - ìàòü ñÿ èçó å íè åì ïî âåðõ íî ñò íûõ ÿâ ëå íèé, êî òî ðûå èìå þò î åíü áîëü øîå çíà å íèå ïðè ïî ëó å íèè íè ò ðî öåë ëþ ëî çû, ïî ðî õî âûõ ìàññ è èõ ïå ðå ðàáîò êå, à òàê æå ïðè ôîð ìè ðî âà íèè ñòðóê òóð íûõ è ôè çè êî-ìå õà íè å ñ êèõ õà ðàê òå ðè - ñ òèê (ÔÌÕ) ïî ðî õîâ âñåõ òè ïîâ. Ýòî îáóñ ëîâ ëå íî áîëü øîé óäåëü - íîé ïî âåðõ íî ñ òüþ Ö, ÍÖ è ðàç íî - îá ðàç íûõ ïî ðîø êî îá ðàç íûõ íà - ïîë íè òå ëåé, ñî äåð æà íèå êî òî ðûõ â íå êî òî ðûõ ïî ðî õî âûõ ñî ñòà âàõ äî ñòè ãà åò 92 % îò îá ùåé ìàñ ñû. Ïðî öåñ ñû âçà è ìî äåé ñò âèÿ êîì - ïî íåí òîâ ïðî òå êà þò â ãå òå ðî ãåí - íûõ óñ ëî âè ÿõ, è èõ ìîæ íî íà ïðàâ - ëåí íî ðå ãó ëè ðî âàòü ñ ïî ìî ùüþ ÏÀÂ. Ïðî áëå ìà ôè çè êî-õè ìèè ïî âåðõ íî ñò íûõ ÿâ ëå íèé ñëîæ íà è ìíî ãî îá ðàç íà. Ïðè ìå íè òåëü íî ê ïî ðî õî âûì ñè ñ òå ìàì ýòî è ïðî - öåñ ñû ñìà è âà íèÿ è êà ïèë ëÿð íîé ïðî ïèò êè, è àä ñîðá öèè æèä êèõ êîì ïî íåí òîâ íà ïî âåðõ íî ñ òè òâåð äûõ à ñ òèö íà ïîë íè òå ëåé,è ôîð ìè ðî âà íèå ãðà íè íûõ ñëî åâ ïîä âîç äåé ñò âè åì ñè ëî âî ãî ïî ëÿ ïî ñëåä íèõ, è âî ïðî ñû àä ãå çè îí - íî ãî âçà è ìî äåé ñò âèÿ ìåæ äó ïî - ëè ìå ðîì è íà ïîë íè òå ëåì, ïðî - öåñ ñû âíó ò ðåí íå ãî è âíåø íå ãî òðå íèÿ, ïðè ìå íå íèå ãðà íè íûõ ñìà çîê è äð. Àíà ëèç ïî âåðõ íî ñò íûõ ÿâ ëå - íèé â ïî ðî õî âûõ ñè ñ òå ìàõ ïî êà - çàë, òî öå ëå ñî îá ðàç íî ïðè ìå - íÿòü ïî ëè ôóíê öè î íàëü íûå ÏÀÂ, êî òî ðûå, íà ðÿ äó ñ ïðè äà íè åì ïî - ðî õî âîé ìàñ ñå (ÏÌ) íå îá õî äè - ìûõ ðå î ëî ãè å ñ êèõ ñâîéñòâ íà ñòà äèè ïå ðå ðà áîò êè, îêà çû âà þò ïî ëî æè òåëü íîå âîç äåé ñò âèå íà ïðî öåñ ñû, ïðî òå êà þ ùèå ïðè ïî - ëó å íèè ÏÌ, à òàê æå íà ÔÌÕ ãî - òî âûõ èç äå ëèé. Ýòî îáóñ ëîâ ëå íî òåì, òî ìå - õà íèçì äåé ñò âèÿ ÏÀÂ íà âÿç êî ñò - íûå ñâîé ñò âà ÏÌ ìî æåò ðà áî òàòü è íà ðàç ðó øå íèå ñòðóê òó ðû ãî òî - âûõ èç äå ëèé, ò.å. óõóä øàòü èõ ÔÌÕ. Èíû ìè ñëî âà ìè, öå ëå ñî îá - ðàç íî áî ëåå øè ðî êî òðàê òî âàòü ïî íÿ òèå «òåõ íî ëî ãè å ñ êàÿ äî áàâ - êà». Áû ëè ñôîð ìó ëè ðî âà íû îñ - íîâ íûå òðå áî âà íèÿ ê ýòèì äî áàâ - êàì êàê êîì ïî íåí òàì ïî ðî õîâ. 26 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

27 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ Ýòè ñî îá ðà æå íèÿ áû ëè èç ëî - æå íû íà ìè íà êîí ôå ðåí öè ÿõ ïî - ðî õî âîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè â 1953 è 1960 ãî äàõ è îïóá ëè êî âà íû â ïå à òè. Îíè êà ñà ëèñü ñíà à ëà ïðî èç âîä ñò âà ÍÖ è ïî ðî õîâ íà åå îñ íî âå, à çà òåì ÑÒÒ íà îñ íî âå ðàç ëè íûõ êà ó ó êîâ è íà ïëà ñ òè - çîëü íîé îñ íî âå. Ìíîé ñîâ ìå ñò íî ñ Á.À. Ïî íî - ìà ðå âûì â ãî äàõ áû ëè ïðî âå äå íû ðà áî òû ïî èñ ïîëü çî - âà íèþ íå è î íî ãåí íûõ îê ñè ëè ý òè - ëè ðî âàí íûõ ÏÀÂ â ñî ñòà âàõ áàë - ëè ñ òèò íûõ ïî ðî õîâ (ÁÏ). Óñ òà íîâ - ëå íî, òî ýòè ÏÀÂ óñ êî ðÿ þò ïðî - öåñ ñû íà áó õà íèÿ ÍÖ â íè ò ðî ãëè - öå ðè íå (ÍÃÖ), ïî âû øà þò îä íî - ðîä íîñòü ïî ðî õî âîé ìàñ ñû, ñî - êðà ùà þò âðå ìÿ âàëü öå âà íèÿ, ýô - ôåê òèâ íî ñíè æà þò âíåø íåå òðå - íèå ÏÌ. Ýòî ïîç âî ëè ëî èç ãî òî - âèòü áî å ïðè ïà ñû òè ïà ÍÌÔ ïî - âû øåí íîé ìå õà íè å ñ êîé ïðî íî - ñ òè çà ñ åò óâå ëè å íèÿ ñî äåð æà - íèÿ â íèõ êîë ëîê ñè ëè íà äî 66 %. Ðå çóëü òà òû áû ëè ïîä òâåðæ äå íû â ïî ëó çà âîä ñêèõ è çà âîä ñêèõ óñ ëî - âè ÿõ ïðè ïðî âå äå íèè òåõ íî ëî ãè - å ñ êî ãî ïðî öåñ ñà ïî ðå æè ìàì øòàò íî ãî ðåã ëà ìåí òà. Îä íà êî áû - ëî îá íà ðó æå íî, òî ýòè ÏÀÂ ñíè - æà þò òåð ìî ñòà áèëü íîñòü èç äå - ëèé, ïî ýòî ìó íå îá õî äè ìî áû ëî èñ êàòü ÏÀÂ äðó ãî ãî êëàñ ñà. Äàëü íåé øèå èñ ñëå äî âà íèÿ ïî èçó å íèþ è íà ïðàâ ëåí íî ìó ðå ãó - ëè ðî âà íèþ ðå î ëî ãè å ñ êèõ ñâîéñòâ ïî ðî õî âîé ìàñ ñû áàë ëè - ñ òèò íî ãî òè ïà ñ 1964 ãî äà ÿ ïðî - äîë æà ëà âìå ñ òå ñ Ä.Ë. Ðó ñè íûì. Äëÿ ðàç âè òèÿ òå î ðèè è ïðàê òè êè âíåø íå ãî òðå íèÿ ïî ðî õî âîé ìàñ - ñû áûë ïðåæ äå âñå ãî ðàç ðà áî òàí íà ó íî îáîñ íî âàí íûé ìå òîä îöåí êè ñè ëû âíåø íå ãî òðå íèÿ (tm). Çà îñ íî âó áûë âçÿò òðè áî - ìåòð ÒÐ-6, ðàç ðà áî òàí íûé â ÈÍÕÑ ÀÍ ÑÑÑÐ, íî îí áûë ñó ùå ñò - âåí íî âè äî èç ìå íåí; â à ñò íî ñ òè, îñ íîâ íîé ðà áî èé óçåë -óçåë òðå - íèÿ - áûë èç ãî òîâ ëåí ïî íà øèì åð òå æàì ïðè ìå íè òåëü íî ê èñ ïû - òà íèþ ïî ðî õî âûõ îá ðàç öîâ. Êðî - ìå òî ãî, áû ëà ñêîí ñò ðó è ðî âà íà ñïå öè àëü íàÿ ïðè ñòàâ êà, ïîç âî ëÿ - þ ùàÿ îï ðå äå ëÿòü óñè ëèÿ ñðå çà îá ðàç öîâ (sñð) â òåõ æå óñ ëî âè ÿõ, ïðè êî òî ðûõ îöå íè âà ëàñü tm. Âå - ëè è íà sñð êîì ïëåêñ íî õà ðàê òå - ðè çó åò âíó ò ðåí íåå òðå íèå îá ðàç - öîâ è èõ ïðî íî ñò íûå ñâîé ñò âà. Íà ìî äåð íè çè ðî âàí íîì ïðè áî ðå ÒÐ-6Ì ìîæ íî îï ðå äå ëÿòü tm è sñð â øè ðî êîì äè à ïà çî íå íîð ìàëü - íûõ íà ãðó çîê, ñêî ðî ñòåé ñêîëü - æå íèÿ è òåì ïå ðà òóð, à òàê æå â óñ - ëî âè ÿõ âà êó ó ìà. Áû ëè ðàç ðà áî òà - íû òàê æå ìå òî äû îöåí êè àä ãå çèè ïî ðî õî âûõ îá ðàç öîâ ê ìå òàë ëè - å ñ êèì ïîä ëîæ êàì è ìå òî äû èç - ìå ðå íèÿ íîð ìàëü íûõ íà ïðÿ æå - íèé, êî òî ðûå ïå ðå äà þò ñÿ ïðåñ ñó - å ìîé ïî ðî õî âîé ìàñ ñîé áî êî âûì ñòåí êàì âòóë êè. Òðè áî ìåòð ÒÐ- 6Ì âî øåë â îò ðàñ ëå âîé ñòàí äàðò è ñ òåõ ïîð èñ ïîëü çó åò ñÿ â äðó ãèõ îð ãà íè çà öè ÿõ îò ðàñ ëè. Ñ ïî ìî ùüþ óêà çàí íûõ ìå òî - äîâ áûë óñ òà íîâ ëåí ðÿä íî âûõ çà - êî íî ìåð íî ñ òåé, ëå æà ùèõ â îñ íî - âå âíåø íå ãî òðå íèÿ, à òàê æå ïðåä ëî æå íî îöå íè âàòü òåõ íî ëî - ãè å ñ êèå ñâîé ñò âà îá ðàç öîâ ïî ñî îò íî øå íèþ sñð / tm. Áû ëà òå î - ðå òè å ñ êè îáîñ íî âà íà è ýêñ ïå ðè - ìåí òàëü íî ïîä òâåðæ äå íà öå ëå - ñî îá ðàç íîñòü èñ ïîëü çî âà íèÿ ïî - ëèîð ãà íî ñè ëîê ñà íîâ â êà å ñò âå òåõ íî ëî ãè å ñ êèõ äî áà âîê â ñî ñòà - âàõ áî å ïðè ïà ñîâ. Èõ èñ ïîëü çî âà - íèå óìåíü øà åò êàê àá ñî ëþò íûå çíà å íèÿ ñè ëû âíåø íå ãî òðå íèÿ, òàê è çà âè ñè ìîñòü tm îò íîð ìàëü - íîé íà ãðóç êè, ñêî ðî ñòè ñêîëü æå - íèÿ, òåì ïå ðà òó ðû, õà ðàê òå ðà ìà - òå ðè à ëà ïîä ëîæ êè. Òà êèì îá ðà - çîì, ïî ëèîð ãà íî ñè ëîê ñà íû - ýòî ýô ôåê òèâ íûå ãðà íè íûå ñìàç êè. Êðî ìå òî ãî, óâå ëè è âà åò ñÿ êîð - ðî çè îí íàÿ óñ òîé è âîñòü ïî ðîø - êî îá ðàç íûõ ìå òàë ëîâ â âî äå è ïî - âû øà åò ñÿ òåð ìî ñòà áèëü íîñòü ïî - ðî õîâ. Ýòè ðå çóëü òà òû áû ëè ïîä - òâåðæ äå íû ïðî âåð êîé â ïî ëó çà - âîä ñêèõ è çà âîä ñêèõ óñ ëî âè ÿõ è ïðè íÿ òû äëÿ ïðàê òè å ñ êî ãî èñ - ïîëü çî âà íèÿ. Ä.Ë. Ðó ñèí è â íà ñòî ÿ ùåå âðå - ìÿ àê òèâ íî è ðå çóëü òà òèâ íî ïðî - äîë æà åò èñ ñëå äî âà íèÿ ïî îï òè - ìè çà öèè ïðî öåñ ñîâ ïå ðå ðà áîò êè ïî ðî õî âûõ ìàññ è íà ïðàâ ëåí íî ìó ðå ãó ëè ðî âà íèþ èõ ñòðóê òó ðû è ÔÌÕ ñ ïî ìî ùüþ ýëå ìåí òî îð ãà - íè å ñ êèõ äî áà âîê. Èñ ñëå äî âà íèÿ ïðî âî äè ëèñü è â íà ïðàâ ëå íèè èí - òåí ñè ôè êà öèè ïðî öåñ ñîâ ïî ëó å - íèÿ ïè ðîê ñè ëè íî âûõ ïî ðî õîâ. Áû ëî óñ òà íîâ ëå íî, òî äëÿ ýòîé öå ëè ìîæ íî èñ ïîëü çî âàòü ìå òè - ëý òèë êå òîí èëè àöå òè ëà íè çîë â êî ëè å ñò âå 1 % (çà ñ åò ñî îò âåò - ñò âó þ ùå ãî óìåíü øå íèÿ ñïèð òîýôèð íî ãî ðàñ òâî ðè òå ëÿ). Ýòî ïîç âî ëÿ åò ñî êðà òèòü ïðè ìåð íî â 2 ðà çà âðå ìÿ ïî ëó å íèÿ ÏÌ áåç óõóä øå íèÿ êà å ñò âà ïî ðî õî âûõ øíó ðîâ è ãî òî âî ãî ïè ðîê ñè ëè íî - âî ãî ïî ðî õà, à òàê æå áåç óâå ëè å - íèÿ ïðî äîë æè òåëü íî ñ òè îïå ðà - öèè óäà ëå íèÿ ðàñ òâî ðè òå ëÿ. Ýòî áû ëî ïîä òâåðæ äå íî èñ ïû òà íè ÿ - ìè â çà âîä ñêèõ óñ ëî âè ÿõ. Âìå ñ òå ñ Ò.Â. Ëîò ìåí öå âîé â 1959 ãî äó ìû íà à ëè èñ ñëå äî âà - íèÿ ïî èçó å íèþ è óëó øå íèþ ëè - òü å âûõ ñâîéñòâ òîï ëèâ íûõ ìàññ (ÒÌ) ñìå ñåâî ãî òè ïà, à òàê æå ÔÌÕ èç äå ëèé. Îï ðå äå ëÿ ëèñü ðå - î ëî ãè å ñ êèå õà ðàê òå ðè ñ òè êè ÒÌ, ïðî íîñòü àä ãå çè îí íî ãî øâà íà ãðà íè öå ðàç äå ëà âóë êàíè çàò - ïåðõ ëî ðàò àì ìî íèÿ (ÏÕÀ), èç ìå - íå íèå íàä ìî ëå êó ëÿð íîé ñòðóê òó - ðû âóë êà íè çà òà íà ïî âåðõ íî ñ òè ÏÕÀ, à òàê æå ÔÌÕ îá ðàç öîâ. Áû - ëî óñ òà íîâ ëå íî, òî â ÑÒÒ íà îñ - íî âå êàð áîê ñè ëè ðî âàí íûõ êà ó ó - êîâ öå ëå ñî îá ðàç íî èñ ïîëü çî âàòü â êà å ñò âå ïî ëè ôóíê öè î íàëü íûõ äî áà âîê ýëå-ìåí òî îð ãà íè å ñ êèå ñî åäè íå íèÿ, ñî äåð æà ùèå ýïîê - ñè-, ýòîê ñè-, NH2, ÑÎ ÎÍ è äðó ãèå ðà äè êà ëû, à òàê æå àòî ìû êðåì íèÿ è äð. Âñå îíè õî ðî øî äèñ ïåð ãè - ðó þò ñÿ â ýòèõ êà ó ó êàõ, ñîð áè ðó - þò ñÿ íà ïî âåðõ íî ñ òè ÏÕÀ è ñî ïî - ëè ìå ðè çó þò ñÿ ñ êà ó ó êà ìè íà ôà - çå îò âåðæ äå íèÿ. Ýòî ïðè âî äèò íå òîëü êî ê óëó øå íèþ ëè òü å âûõ ñâîéñòâ ÒÌ, íî è ÔÌÕ ãî òî âûõ èç - äå ëèé. Ïî âû øàòü ÔÌÕ ñ ïî ìî - ùüþ ÏÀÂ ìîæ íî è ïó òåì ïðåä âà - ðè òåëü íî ãî ìî äè ôè öè ðî âà íèÿ ïî âåðõ íî ñ òè íà ïîë íè òå ëÿ. Îä íà - êî íå îá õî äè ìî ïî ìíèòü, òî ïðè ýòîì ìî ãóò óõóä øàòü ñÿ ðå î ëî ãè - å ñ êèå õà ðàê òå ðè ñ òè êè ÒÌ, âïëîòü äî ïîë íîé ïî òå ðè ëè òü å - âûõ ñâîéñòâ. Íà ðÿ äó ñ êëàñ ñè å ñ êè ìè ÑÒÒ, èí òåí ñèâ íî ðàç ðà áà òû âà ëèñü ñî - ñòà âû è íà ïëà ñ òè çîëü íîé îñ íî âå; âîç íèê ëà íå îá õî äè ìîñòü èçó å - Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

28 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ íèÿ è íà ïðàâ ëåí íî ãî ðå ãó ëè ðî âà - íèÿ èõ ðå î ëî ãè å ñ êèõ ñâîéñòâ è ÔÌÕ. Ïî ýòî ìó ñ 1967 ãî äà ñîâ ìå - ñò íî ñ À.Â. Âà ñè íûì ìû îñó ùå - ñòâ ëÿ ëè ðà áî òû ïî èçû ñ êà íèþ ÏÀÂ äëÿ ÑÒÒ íà ïëà ñ òè çîëü íîé îñ íî âå. Èç âå ñò íî, òî ïðî öåñ ñû îò âåðæ äå íèÿ òà êèõ ñè ñ òåì ñâî - äÿò ñÿ, ãëàâ íûì îá ðà çîì, ê íà áó - Ìàðèíà Àëåêñàíäðîâíà è Ìèõàèë ßêîâëåâè Ôèîøèíû ñ âíó êàìè Âåðîé è Íàäåé, íîÿáðü 1983 ã. õà íèþ ïà ñ òî îá ðà çó þ ùèõ ïî ëè ìå - ðîâ â ïëà ñ òè ôè êà òî ðàõ. Ïðè ïðà - âèëü íîì âû áî ðå ÏÀÂ îíè íå òîëü - êî ñíè æà þò âÿç êîñòü ÒÌ, íî è óñ - êî ðÿ þò ïðî öåñ ñû íà áó õà íèÿ, óëó øà þò ÔÌÕ èç äå ëèé. Äëÿ âû ÿñ íå íèÿ ìå õà íèç ìà äåé ñò âèÿ ÏÀÂ â òà êèõ ñè ñ òå ìàõ áûë ïðî âå äåí öå ëå íà ïðàâ ëåí íûé ñèí òåç, â ðå çóëü òà òå êî òî ðî ãî óäà ëîñü ïî ëó èòü îêî ëî 50 îá ðàç - öîâ ÏÀÂ, îò ëè à þ ùèõ ñÿ äëè íîé è ðàç âåòâ ëåí íî-ñòüþ óã ëå âî äî ðîä - íî ãî ðà äè êà ëà, èñ ëîì ìî ëåé îê - ñè äà ýòè ëå íà â ìî ëå êó ëå è ïðè ðî - äîé ïî ëÿð íîé ãðóï ïû. Âñå ãî áû ëî èñ ñëå äî âà íî áî ëåå 60 ÏÀÂ ðàç - ëè íûõ êëàñ ñîâ, óñ òà íîâ ëå íà âçà - è ìî ñâÿçü ìåæ äó ñòðóê òó ðîé ÏÀÂ è ýô ôåê òèâ íî ñ òüþ èõ äåé ñò âèÿ. Áû ëî äî êà çà íî, òî íå îá õî äè ìî ïðåæ äå âñå ãî óñ òà íàâ ëè âàòü, êà - êîé èç íà ïîë íè òå ëåé ÿâ ëÿ åò ñÿ îñ - íîâ íûì ñòðóê òó ðî îá ðà çî âà òå - ëåì, îáóñ ëîâ ëè âà þ ùèì íå óäîâ - ëå òâî ðè òåëü íûå ðå î ëî ãè å ñ êèå ñâîé ñò âà ÒÌ. Åñ ëè òà êî âû ìè ÿâ - ëÿ þò ñÿ íà ïîë íè òå ëè ñ êèñ ëûì õà - ðàê òå ðîì ïî âåðõ íî ñ òè (ÏÕÀ, ãåê - ñî ãåí è äð.), òî öå ëå ñî îá ðàç íî èñ ïîëü çî âàòü êà òè î íî àê òèâ íûå èëè íå è î íî ãåí íûå ÏÀÂ, ââå äå íèå êî òî ðûõ ïðè âî äèò ê î åíü ýô ôåê - òèâ íî ìó ñíè æå íèþ âÿç êî ñ òè. Èñ - ïîëü çî âà íèå àíè î íî àê òèâ íûõ ÏÀÂ ñó ùå ñò âåí íî óëó øà åò ðå î - ëî ãè å ñ êèå õà ðàê òå ðè ñ òè êè ÒÌ, î ñ í î â í û ì ñòðóê òó ðî îá - ðà çî âà òå ëåì â êî òî ðûõ ÿâ - ëÿ þò ñÿ ìå òàë - ëû (Àl è äð.) èëè ãè ä ðè äû ìå òàë ëîâ. Ñî - âåð øåí íî íå - îá õî äè ìî ïðè ýòîì ó è òû - âàòü è ïðè ðî - äó ñâÿ çó þ ùå - ãî: äëÿ ïî ëÿð - íûõ ñâÿ çó þ - ùèõ öå ëå ñî - îá ðàç íî èñ - ï î ë ü ç î â à ò ü îê ñè ý òè ëè ðî - âàí íûå ÏÀÂ, äëÿ íå ïîëÿð - íûõ è ñëà áî - ïî ëÿð íûõ - ÏÀÂ áåç îê ñè ý òè ëè ðî - âàí íîé öå ïî êè. Ðå çóëü òà òû èñ - ñëå äî âà íèé áû ëè ïîä òâåðæ äå íû ïðî ìû ø ëåí íû ìè èñ ïû òà íè ÿ ìè è ïðè íÿ òû äëÿ ïðàê òè å ñ êî ãî èñ - ïîëü çî âà íèÿ. Èçó å íèå è íà ïðàâ ëåí íîå ðå - ãó ëè ðî âà íèå ðå î ëî ãè å ñ êèõ ñâîéñòâ ïî ðî õî âîé ìàñ ñû è ÔÌÕ ðàç ëè íûõ ïî ðî õîâ è òâåð äûõ ðà - êåò íûõ òîï ëèâ ñïî ñîá ñò âî âà ëè äàëü íåé øå ìó ðàç âè òèþ òå î ðå òè - å ñ êèõ îñ íîâ ïî ðî õîäå ëèÿ, à òàê - æå âíå ñëè îï ðå äå ëåí íûé âêëàä â ïðàê òè êó ïðî èç âîä ñò âà. Ýòè èñ - ñëå äî âà íèÿ áû ëè òå ìîé ìî åé äîê òîð ñêîé äèñ ñåð òà öèè, êî òî - ðóþ ÿ çà ùè òè ëà â 1973 ãî äó. Â 1976 ãî äó ÿ ñòà ëà ïðî ôåñ ñî ðîì êà ôå ä ðû. Äàëü íåé øèå ðà áî òû óñ ïåø íî îñó ùå ñòâ ëÿ ëèñü ìíîé ñîâ ìå ñò íî ñ À.Â. Âà ñè íûì; ìû ðàç ðà áà òû âà - ëè ìå òî äû íà ïðàâ ëåí íî ãî ðå ãó - ëè ðî âà íèÿ ðå î ëî ãè å ñ êèõ õà ðàê - òå ðè ñ òèê ïà ñ òî îá ðàç íûõ òîï ëèâ ïðè ìå íè òåëü íî ê àê òèâ íî-ðå àê - òèâ íûì ñíà ðÿ äàì. Îñ íîâ íûå æå èñ ñëå äî âà íèÿ â îá ëà ñ òè ÑÒÒ ïðî âî äè ëèñü ñîâ ìå - ñò íî ñ Ò.Â. Ëîò ìåí öå âîé, Í.È. Ìè - õà ëå âîé è Í.Í. Èëü è å âîé. Îíè áû ëè ïî ñâÿ ùå íû, ãëàâ íûì îá ðà - çîì, èçó å íèþ è íà ïðàâ ëåí íî ìó ðå ãó ëè ðî âà íèþ ðå î ëî ãè å ñ êèõ ñâîéñòâ ÒÌ, ñòðóê òó ðû ãðà íè íûõ ñëî åâ âóë êà íè çà òîâ è ïðî íî ñ òè àä ãå çè îí íî ãî øâà íà ãðà íè öå ðàç äå ëà âóë êà íè çàò - ÏÕÀ, îêòî - ãåí è äðó ãèõ íà ïîë íè òå ëåé ïðè - ìå íè òåëü íî ê ÑÒÒ. Ýòî ïîç âî ëè ëî âíå ñòè îï ðå äå ëåí íûé âêëàä â îï - òè ìè çà öèþ ñî ñòà âîâ ýòèõ òîï ëèâ, ïðåä íàç íà åí íûõ äëÿ ñòðà òå ãè - å ñ êèõ ðà êåò. Çà ýòè ðà áî òû ÿ â ñî ñòà âå àâ òîð ñêî ãî êîë ëåê òè âà ðàç ðà áîò è êîâ ïî ëó è ëà â 1984 ãî äó Ãî ñó äàð ñò âåí íóþ ïðå ìèþ ÑÑÑÐ. Ïîä ìî èì ðó êî âîä ñò âîì è ñî - ðó êî âîä ñò âîì çà ùè ùå íî 15 êàí - äè äàò ñêèõ äèñ ñåð òà öèé. Íå êî òî - ðûå ìîè ó å íè êè ñòà ëè äî öåí òà - ìè êà ôå ä ðû: Á.À. Ïî íî ìà ðåâ, Ä.Ë. Ðó ñèí, À.Â. Âà ñèí; ñòàð øè ìè íà ó íû ìè ñî òðóä íè êà ìè: Ò.Â. Ëîò ìåí öå âà è Í.È. Ìè õà ëå âà. Âñå îíè - ýí òó çè à ñ òû ïî ðî õî äå ëèÿ, òâîð å ñ êè ìûñ ëÿ ùèå, àê òèâ íûå ðà áîò íè êè è ïðî ñòî î åíü õî ðî - øèå ëþ äè, ñ êî òî ðû ìè ïðè ÿò íî ñî òðóä íè àòü. Ñïè ñîê ìî èõ íà ó íûõ ðà áîò âêëþ à åò 292 íà è ìå íî âà íèÿ, â òîì èñ ëå 3 êíè ãè ïî òåõ íî ëî ãèè ïè ðîê ñè ëè íî âûõ ïî ðî õîâ è ñìå - ñå âûõ òâåð äûõ òîï ëèâ è â ñî àâ - òîð ñò âå ñ Ä.Ë. Ðó ñè íûì «Îñ íî âû õè ìèè è òåõ íî ëî ãèè ïî ðî õîâ è òâåð äûõ ðà êåò íûõ òîï ëèâ», 8 ó åá íûõ ïî ñî áèé, ïî ñëåä íåå èç êî òî ðûõ -«Âêëàä Ä.È. Ìåí äå ëå å - âà â õè ìèþ è òåõ íî ëî ãèþ ïî ðî - õîâ» - îïóá ëè êî âà íî â 1999 ãî äó. Ìíîé ïî ëó å íî 28 àâ òîð ñêèõ ñâè - äå òåëüñòâ. Êðî ìå ïå äà ãî ãè å ñ êîé è íà ó - íî-èñ ñëå äî âà òåëü ñêîé äå ÿ òåëü - íî ñ òè ÿ çà íè ìà ëàñü è îð ãà íè çà - öè îí íîé ðà áî òîé. Ìíå äî âå ëîñü áûòü ïðåä ñå äà òå ëåì ìåæ âó çîâ - ñêîé ìå òî äè å ñ êîé ñåê öèè íà ó - íî-ìå òî äè å ñ êî ãî ñî âå òà ïî âûñ - øå ìó õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êî ìó îá ðà çî âà íèþ ïðè Ìèí âó çå ÑÑÑÐ. Ýòà ñåê öèÿ îáú å äè íÿ ëà âñå êà ôå - ä ðû íà øå ãî ïðî ôè ëÿ è êî îð äè íè - 28 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

29 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ ðî âà ëà èõ ðà áî òó ïî ó åá íûì ïëà - íàì, ïðî ãðàì ìàì âñåõ ñïåö êóð - ñîâ, íà ïè ñà íèþ ó åá íûõ ïî ñî áèé è äðó ãèì âî ïðî ñàì. Êðî ìå òî ãî, ÿ óæå ìíî ãî ëåò ÿâ ëÿ þñü çà ìå ñ òè - òå ëåì ïðåä ñå äà òå ëÿ ñïå öè à ëè çè - ðî âàí íî ãî ó å íî ãî ñî âå òà ïî çà - ùè òå êàí äè äàò ñêèõ è äîê òîð ñêèõ äèñ ñåð òà öèé. Íå ñêîëü êî ñëîâ î ìî åé ñå ìüå: Ïîñëåñëîâèå ä-ðà õèì. íà óê, ë.-êîðð. ÐÀ ÐÀÍ Ë.Â. Çà áå ëèíà Ïðè ïîä áî ðå ìà òå ðè à ëîâ äëÿ ýòî ãî ñáîð íè êà ìíå ïî ïà ëàñü ñòà òüÿ Ìà ðè íû Àëåê ñàí ä ðîâ íû Ôè î øè íîé, ëå ãåí äàð íàÿ ëè - íîñòü êî òî ðîé äàâ íî âû çû âà ëà îã ðîì íûé èí òå ðåñ è óâà æå íèå. Ïî ýòî ìó ìíå îñî áåí íî õî òå ëîñü ïðåä ñòà âèòü åå è òà òå ëÿì ýòîé êíè ãè. Ñëèø êîì âå ëè êà «àð ìèÿ» ïî - ðî õî âè êîâ, ïðî øåä øèõ ïîä ãî - òîâ êó ó ýòî ãî çà ìå à òåëü íî ãî ó å íî ãî è ïå äà ãî ãà. Ýòî îá ñòî ÿ - òåëü ñò âî íå ïîç âî ëÿ åò îñ òà âèòü åå â ñêðîì íîé òå íè. Îä íà êî èìåí íî ñêðîì íîñòü Ìà ðè íû Àëåê ñàí ä ðîâ íû è äî ñòà âè ëà îï - ðå äå ëåí íûå õëî ïî òû îíà íè - êàê íå õî òå ëà íè å ãî î ñå áå ïè - ñàòü. Íî îá ùè ìè óñè ëè ÿ ìè ñî - òðóä íè êîâ êà ôå ä ðû è ñî ñòà âè - òå ëÿ ñáîð íè êà åå óäà ëîñü óãî âî - ðèòü íà òîì óñ ëî âèè, òî îíà ïðå äî ñòà âèò ôàê òè å ñ êèé ìà òå - ðè àë, à ñòà òüþ î íåé íà ïè øåò àâ - òîð. Â êîí öå êîí öîâ, òà êîé ìà òå - ðè àë (ïî ñó òè, ãî òî âàÿ ñòà òüÿ) áûë ïî ëó åí, íî íå ïîä íÿ ëàñü ðó êà åãî ïðà âèòü, äà åùå è óêà - çû âàòü äðó ãèõ àâ òî ðîâ òàê îá - ñòî ÿ òåëü íî, ñ òùà òåëü íîé ìà ñ - êè ðîâ êîé ñîá ñò âåí íî ãî «ÿ», èç - ëî æå íà åþ áè î ãðà ôèÿ ñâîÿ è ýïî õè, òàê îöå íå íû ëè íî ñ òè, óøåä øèå èç æèç íè è ïðî äîë æà - þ ùèå òâî ðèòü. è òà òåëü, íå ñî - ìíåí íî, ïî óâ ñò âó åò ïîä ëèí íèê áåç êà êèõ-ëè áî ïðà âîê è ñàì ìî - æåò ñäå ëàòü îï ðå äå ëåí íûå âû - âî äû, íî ìíå õî òå ëîñü áû îá ðà - òèòü âíè ìà íèå íà îò äåëü íûå ñòî ðî íû äå ÿ òåëü íî ñ òè Ìà ðè íû ìîé ìóæ, Ì.ß. Ôè î øèí, ïðî ôåñ - ñîð, çà ñëó æåí íûé äå ÿ òåëü íà óêè è òåõ íè êè, áûë çà âå äó þ ùèì êà - ôå ä ðîé ýëå ê ò ðî õè ìèè è äå êà íîì íå îð ãà íè å ñ êî ãî ôà êóëü òå òà â ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà. Ê ãëó áî êîé íà øåé ñêîð áè, îí ðà íî óøåë èç æèç íè (â 1985 ãî äó) â âîç - ðà ñ òå 58 ëåò. Ìîé ñûí Ìè õà èë ðà - áî òà åò äî öåí òîì â Ìåí äå ëå åâ - Àëåê ñàí ä ðîâ íû. Ìíå ïðè õî äèò ñÿ îá ùàòü ñÿ ñ áîëü øèì èñ ëîì âû ïó ñê íè êîâ êà ôå ä ðû Ìà ðè íû Àëåê ñàí ä ðîâ - íû è ÿ âñå ãäà ñëû øó òîëü êî ñëî - âà ãëó áî êîé áëà ãî äàð íî ñ òè â àä - ðåñ Ì.À. Ôè î øè íîé çà ìå à - òåëü íî ãî å ëî âå êà, ó å íî ãî, ïå - äà ãî ãà. Åå ó å íè êè A.M. Ñà äîâ íè - êîâ, ðà áî òà þ ùèé â ÔÖÄÒ «Ñî - þç», Á.À. Ïî íî ìà ðåâ, À.Ô. Ïî ëó - ÿíîâ, Í.À. Êðè âî øå åâ, Â.À. Ìî - ðî çîâ, À.Â. Äðà íèø íè êîâ, Á.Ä. Ãîéõ ìàí, Þ.Í. Áà ðî íåö, Â.È. Ñà - ìî øêèí, Ä.Ï. Àãà ôî íîâ, Â.Ô. Áà ã ðÿí öåâ, Þ.Á. Êî ðîëü êîâ, À.Â. Ìàð åí êî, Á.Â. Ãî ðî õîâ, Â.Ä. Ôåëüä ìàí, Å.Ô. Ïðà öóí, Í.À. Õî - ðåâ âñå ãäà âû ñî êî îöå íè âà ëè åå ïðî ôåñ ñè î íà ëèçì. Ïðè ðî äà è ðî äè òå ëè íà ãðà - äè ëè ìíî ãè ìè çà ìå à òåëü íû ìè êà å ñò âà ìè Ìà ðè íó Àëåê ñàí ä - ðîâ íó, è ñðå äè íèõ òâîð å ñ êîå äîë ãî ëå òèå. Îíà è ñå ãî äíÿ âñå òàê æå àê òèâ íà, êàê â þíî ñ òè, óìå åò ñëó øàòü è ïðå êðàñ íî è - òàòü ëåê öèè, ïîë íî öåí íî ó à ñò - âî âàòü â æèç íè êà ôå ä ðû, ïëî äî - òâîð íî çà íè ìàòü ñÿ íà óêîé. Çäåñü ñëå äó åò ñêà çàòü î òîì, òî îíà ÿâè ëàñü ïðÿ ìûì ïðî - äîë æà òå ëåì ðà áîò ñâî å ãî ó è òå - ëÿ À.Ñ. Áà êà å âà. À.Ñ. Áà êà åâ áûë âû äà þ ùèì - ñÿ ôè çè êî-õè ìè êîì, åìó óäà - ëîñü îáú ÿñ íèòü ñ ôè çè êî-õè ìè - å ñ êîé òî êè çðå íèÿ ïðî öåñ ñû âçà è ìî äåé ñò âèÿ íè ò ðî êëåò àò - êè è íè ò ðî ãëè öå ðè íà ïðè âàð êå ïî ðî õî âîé ìàñ ñû, à òàê æå ðàñ - êðûòü ìå õà íèçì âû ñà æè âà íèÿ íà âî ëîê íàõ òâåð äûõ äî áà âîê êà - òà ëè çà òî ðîâ è ñòà áè ëè çà òî ðîâ ãî ðå íèÿ. Ïðî äîë æàÿ èñ ñëå äî âà íèÿ â ñêîì óíè âåð ñè òå òå, à âíó êè - äâîé íÿø êè Âå ðà è Íà äåæ äà -ïðî - äîë æà þò òðà äè öèþ ñå ìüè. Îíè - ñòó äåíò êè ýòî ãî æå âó çà. Âíóê Àëåê ñàíäð ñòó äåíò ÌÃÒÓ èì. Áàóìàíà. Æå íà ñû íà Íà òà ëüÿ - âû ïó ñê íè öà ÌÕÒÈ, ðà áî òà ëà èí - æå íå ðîì-ýëå ê ò ðî õè ìè êîì, à â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ ÿâ ëÿ åò ñÿ ñî öè - àëü íûì ðà áîò íè êîì. ýòîé îá ëà ñ òè, Ìà ðè íà Àëåê ñàí - ä ðîâ íà óñ òà íî âè ëà âû ñî êóþ çíà è ìîñòü ïî âåðõ íî ñò íî-àê - òèâ íûõ âå ùåñòâ â ôîð ìè ðî âà - íèè ñâîéñòâ ïî ðî õîâ, êàê áàë ëè - ñ òèò íûõ, òàê è ñìå ñå âûõ. Íû íåø íåå ïî êî ëå íèå ñïå öè - à ëè ñ òîâ-ïî ðî õî âè êîâ íà çà âî - äàõ, âîç ìîæ íî, óæå íå âñå ãäà ñâÿ çû âà åò ñ Ìà ðè íîé Àëåê ñàí ä - ðîâ íîé óñ òà íîâ ëåí íûå â 60-õ ãî - äàõ â ïðî èç âîä ñò âåí íûõ çäà íè - ÿõ ñãó ñ òè òå ëè ñòî íûõ âîä, ðà - áî òà þ ùèå ñ ïðè ìå íå íè åì ÏÀÂ è óëàâ ëè âà þ ùèå èç ýòèõ âîä ïî - ðî õî âóþ ìàñ ñó, îáåñ ïå è âàÿ ýêî ëî ãè å ñ êóþ è ñ òî òó è ïî âû - øàÿ ýêî íî ìè íîñòü ïðî èç âîä - ñò âà. Òðó äà ìè Ìà ðè íû Àëåê ñàí ä - ðîâ íû è ñî òðóä íè êîâ åå êà ôå ä - ðû èñ ñëå äî âà íèÿ ïî ÏÀÂ ñòà ëè êðóï íûì âêëà äîì â îòå å ñò âåí - íîå ïî ðî õî äå ëèå, è õî åò ñÿ íà - äå ÿòü ñÿ, òî îíè áó äóò âîñ òðå - áî âà íû â ïî ðî õî âîé ïðî ìû ø - ëåí íî ñ òè. Íà êî íåö, Ìà ðè íà Àëåê ñàí ä - ðîâ íà íå òîëü êî çà ìå à òåëü íûé ïå äà ãîã è ó å íûé îíà å ëî âåê èí òå ðåñ íîé, ñî äåð æà òåëü íîé ñóäü áû. Íà âñåõ æèç íåí íûõ ýòà - ïàõ âîé íà ãî äîâ, òÿ æå ëûå ïî ñëå âî åí íûå ãî äû, áóð íûå, ïîë íûå òâîð å ñ êî ãî ïîäú å ìà å ãî äû, íà êî - íåö, êðè çèñ íûå 90-å îíà äî - ñòîé íî ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñâîå ïî êî - ëå íèå, ñïî ñîá íîå áûòü íóæ íûì è ïî ëåç íûì Îò èç íå â ëþ áûå ïå ðè î äû åå èñ òî ðèè. Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

30 POST MORTEÌ ÑËÎÂÎ ÎÁ Ó ÈÒÅËÅ È Ó ÅÍÎÌ Ñâåò ëîé ïà ìÿ òè Ìà ðèè Àëåê ñàí ä ðîâ íû Ëó íè íîé Íå ñòà ëî Ìà ðèè Àëåê ñàí ä - ðîâ íû Ëó íè íîé Óø ë èç æèç íè å ëî âåê, î êî - òî ðîì ìîæ íî íà ïè ñàòü öå ëóþ êíè ãó. Êàê-òî òðóä íî ñå áå ïðåä - ñòà âèòü, òî å áîëü øå íåò. Íå óê ëà äû âà åò ñÿ â ãî ëî âå, íå âîñ - ïðè íè ìà åò ñÿ íè ðà çó ìîì, íè ñåðä öåì. Äëÿ âñåõ íàñ, êîë ëåã è ó å íè êîâ, áëèç êèõ è çíà êî ìûõ îíà îñ òà ëàñü â ïà ìÿ òè ìè ëåé øèì è îò çûâ è âûì å ëî âå êîì, âñå ãäà ãî òî âûì ïðèé òè íà ïî ìîùü ê ëþ áî ìó òåð ïÿùå ìó áåä ñò âèå. Îíà ïðåä ñòàâ ëÿ ëà ñî - áîé óíè êàëü íûé ñïëàâ íà ó íîé ìûñ ëè è îò âà - ãè, ïå äàãî ãè å ñ êî ãî äà - ðà è çà äó øåâ íî ñ òè. Óø ë èç æèç íè íå ïðî - ñòî ïðå ïî äà âà òåëü Ìåí äå ëå åâñêî ãî èí ñòè - òó òà, äîê òîð íà óê è ïðî - ôåñ ñîð - óø ë èç æèç íè òà ëàíò ëè âûé ó è òåëü è Áîëü øîé ó íûé. «Ïî- ñëåä íèé èç ìî ãè êàí» Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ - íà Ëó íè íà (â äå âè å ñò âå - Íè êî ëà å âà) ðî äè ëàñü â ñå ìüå, âîñ õîäÿ ùåé ê äðåâ íå ìó àð ìÿí - ñêî ìó ðî äó Êà ëàí äà ðî âûõ (Êà- ëàí äà ðÿí). Ñ ñà ìî ãî äåò ñò âà è äî ñâî èõ ïî ñëåä íèõ äíåé åé áû - ëà ïðè ñó ùà èñ òèí íàÿ èí òåë ëè - ãåíò íîñòü â ñî å òà íèè ñ íå - ïîääåëü íû ìè àðè ñ òî êðà òè å ñ - êè ìè ìà íå ðà ìè. Îíà ñòî ÿ ëà ó èñ òî êîâ âîç íèê íî âå íèÿ è ðàç - âè òèÿ êîë ëî èä íîé íà óêè â äà ë - êèå 30-å ãî äû òå ïåðü óæå ïðî - øëî ãî âå êà. Çà êîí èâ â 1937 ãî äó êà ôå ä ðó òåõ íî ëî ãèè ýëå ê ò - ðî õè ìè å ñ êèõ ïðî èç âîäñòâ ôà - êóëü òå òà ÒÍÂ, îíà èçáðà ëà ñå áå ïóòü â íà óêå î ïî âåðõ íî ñò íûõ ÿâ ëå íè ÿõ è äèñ ïåðñ íûõ ñè ñ òå - ìàõ. Ñà ìûì áîëüøèì àâ òî ðè òå - òîì äëÿ íå ñòàë Íè êî ëàé Ïå ò - ðî âè Ïå ñ êîâ - îñ íî âà òåëü ýòî - ãî íà ó íî ãî íàïðàâ ëå íèÿ è å Ïåð âûé Ó è òåëü. Äî ñà ìûõ ïî - ñëåä íèõ äíåé ñâî åé æèç íè îíà îò íî ñè ëàñü ê Íè êî ëàþ Ïå ò ðî âè - ó ñ âå ëè àé øèì óâà æå íè åì è ïî òå íè åì. Ìîæ íî ñìå ëî óò - âåðæ äàòü, òî ñðå äè âñåõ èìå - Êîë ëåê òèâ êà ôå ä ðû êîë ëî èä íîé õè ìèè, êîíåö 60-õ. Ñè äÿò (ñïðà âà-íà ëå âî): Í.Í. Öþ ðó ïà, Å.Ì. Ïðåéñ- Àëåê ñàí ä ðî âà, Ì.À. Ëó íè íà, À.È. Øóòîâà, Ò.À. Ïëàòîíîâà íè òûõ ó íûõ-êîë ëî èä íè êîâ XIX-XX âå êîâ îí îñ òà âàë ñÿ äëÿ íå íå ïðåâçîé ä í íûì àâ òî ðè - òå òîì. Ìà ðèè Àëåê ñàí ä ðîâ íå Ëó íè - íîé ïî ñ à ñò ëè âè ëîñü ðà áî òàòü áîê î áîê ñ òà êè ìè òà ëàíòëè âû - ìè ó íû ìè, êàê Åëè çà âå òà Ìè - õàé ëîâ íà Ïðåéñ-Àëåê ñàí ä ðî âà è Íè êî ëà é Íèêî ëà å âè Öþ ðó ïà, Ñåð ãåé Ñåð ãå å âè Âî þö êèé è Ïå ò ð Àëåê ñàí ä ðî âè Ðå áèíäå ð, Áî ðè ñ Âëà äè ìè ðî âè Äå ðÿ ãè í è Åâ ãå íèé Äìè ò ðè å âè Ùó êè í. Îíà âñå ãäà áû ëà â êóð ñå âñåõ ñî áû òèé, ïðî èñ õî äèâ øèõ â íà - óêå è æèç íè, ìíî ãî è òà ëà, íà - áëþäà ëà, èçó à ëà, èí òåí ñèâ íî îá ùà ëàñü ñî ìíî ãè ìè ó íû ìè íà øå ãî èí ñòè òó òà, ñî ñòà âèâøè - ìè öâåò îòå å ñò âåí íîé íà óêè: Íè êî ëà åì Ñå ì íî âè åì Òî ðî - åø íè êî âûì è Íè êî ëà åì Òè õî - íî âè åì Êó ä ðÿâ öå âûì, Âå ðîé Ïàâ ëîâ íîé Ñàë òà íî âîé è Îëü - ãîé Áî ðè ñîâ íîé Õà à òóðÿí. Â èþ ëå ìå ñÿ öå 1940 ãî äà åé ïî - ñ à ñò ëè âè ëîñü âñòðå òèòü ñÿ ñ îä íèì èç êðóï íåé - øèõ ó íûõ ôè çè - êî-õè ìè êîâ - Èð - âèí ãîì Ëåíã ìþ - ðîì. Ìà ðèÿ Àëåê - ñàí ä ðîâ íà à ñ òî âñïî ìè íà ëà î òîé âñòðå å â çäà íèè Ïî ëè òåõ íè å ñ êî ãî èí ñòè òó òà è ðàñ - ñêà çû âà ëà, òî âçãëÿä Ëåíã ìþ ðà è åãî ïðî íèê íî - âåí íàÿ ðå ü â õî äå íà ó íî ãî äî êëà äà, ïðî èç âå ëè íà íå í å è ç ã ë à ä è ì î å âïå àò ëå íèå è çà - ñòà âè ëè ïî âå ðèòü â ïðà âèëü íîñòü âû áðàí íî ãî ïó òè. Â íà ó íîé äå ÿ òåëü íî - ñ òè Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ íà èç - áðà ëà íà ïðàâ ëå íèå, ñâÿ çàí íîå ñ ïî ëó å íè åì è ñòà áè ëè çà öè åé äèñ ïåðñ íûõ ìå òàë ëîâ â âè äå èõ ãè ä ðî- è îð ãà íî çî ëåé, èçó åíè - åì èõ àã ðå ãà òèâ íîé è ñå äè ìåí - òà öè îí íîé óñ òîé è âî ñ òè. Âñ ýòî îò ðà çè ëîñü â å êàí äèäàò - ñêîé è äîê òîð ñêîé äèñ ñåð òà öè - ÿõ. Òðó äû ìíî ãî èñ ëåí íûõ ó å - íè êîâ (15 àñ ïè ðàí òîâ) è ñî ðàò - íè êîâ òàê æå áû ëè ïî ñâÿ ùå íû ýòèì âî ïðî ñàì. Íà è íàÿ ñ 70-õ ãî äîâ â ñòå íàõ Ìåí äåëå åâ ñêî ãî èí ñòè òó òà Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ - íà Ëó íè íà ñòà ëà ðî äî íà àëü íè - öåé íî âî ãî è ïåð ñïåê òèâ íî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ: ïî ëó å íèÿ è èñ - ñëå äî âà íèÿ êîë ëî èä íî-õè ìè å - 30 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

31 POST MORTEÌ ñ êèõ ñâîéñòâ ìàã íèò íûõ æèä êî - ñ òåé - ýòî ãî óíè êàëü íî ãî ìà òå - ðè à ëà, øè ðî êî ïðè ìå íÿ å ìî ãî â ðàç ëè íûõ îá ëà ñ òÿõ íà óêè è òåõ íè êè. Òðó äû Ëó íè íîé, ïî ñâÿ - ù í íûå âî ïðî ñàì êî à ãó ëÿ öèè äèñ ïåðñ íûõ ñè ñ òåì, â à ñò íî ñ - òè, ãå òå ðî êîàãó ëÿ öèè è ãå òå ðî - ñòà áè ëè çà öèè, ðàç ðà áî òàí íûå â ñî äðó æå ñò âå ñ Âëà äè ìè ðîì Ìàê ñî âè åì Ìóë ëå ðîì, ïðåä - ñòàâ ëÿ þò áîëü øîé èí òå ðåñ äëÿ çà ðó áåæ íûõ ó íûõ, áëà ãî äà ðÿ ïóá ëèêà öè ÿì ó å íè êîâ Ëó íè íîé â íà ó íîé ïå à òè. Åñ ëè âçÿòü â ðó êè ñòà òüþ, äå - ïî íåíò èëè äèñ ñåð òà öèþ Ëó íè - íîé íà àòü è òàòü, òî Âû óâ ëå - òåñü åþ êàê õî ðî øåé õó äî æå - ñò âåí íîé êíè ãîé. Îíè íàïè ñà íû äî ñòóï íûì è ë ã êèì ÿçû êîì. Ê îêîí à íèþ òå íèÿ äè ëå òàíò â îá ëà ñ òè êîë ëî èä íîé íà óêè ïî - óâ ñò âó åò ñå áÿ ïðî ôåñ ñè î íà - ëîì. Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ íà âñå - ãäà áû ëà ïðî òèâ íè öåé ñó õî ãî àêà äå ìè å ñ êî ãî èç ëî æå íèÿ àâ - òî ðîì åãî íà ó íûõ ìûñ ëåé. «Âà - øà ðà áî òà íà ïè ñà íà ñó êîí íûì ÿçû êîì, - ãî âî ðè ëà îíà, - à ìû ñäå ëà åì åãî ë ã êèì è èçÿù íûì. È òîã äà ðà áî òà çà èã ðà åò!» Ýòîò äàð, ïî òðÿ ñà þ ùèé, âî ìíî ãîì íå îáú ÿñ íè ìûé, - óìå íèå èç ëî - æèòü ñâîè ìûñ ëè íà áó ìà ãå è âñëóõ, à òàê æå ðå à ëè çî âàòü èõ â ðà áî òå, - áûë äàí åé îò Áî ãà. Íè îä íà êîí ôå ðåí öèÿ, íà ó - íûé ñå ìè íàð èëè êîë ëîê âè óì ïî êîë ëî èä íîé õè ìèè è ôè çè êî-õè - ìè å ñ êîé ìå õà íè êå íå ïðî õî äè - ëè áåç ó à ñ òèÿ Ìà ðèè Àëåê ñàí - ä ðîâ íû. Å âû ñòóï ëå íèÿ áû ëè íå î áû íû ìè, ñìå ëû ìè, æè âû - ìè Îäèí ëèøü ðàç óâè äåâ èëè óñ ëû øàâ Ëó íè íó, å ñî áå ñåä íèê èëè ñëó øà òåëü ïðî íè êàë ñÿ ê íåé ãëó áî êîé ñèì ïà òè åé, îñ íî - âàí íîé íà óâà æå íèè ê âîç ðà ñ òó, ïî ëî æå íèþ è òî ìó, òî íà çû âà - åò ñÿ ñëî âîì «å ëî âå íîñòü». Â ïî ñòà íîâ êå íà ó íîé ïðî - áëå ìû è ïðè å ðå øå íèè îíà áû ëà ñêðó ïó ë ç íà è ïå äàíòè íà äî ìå ëî åé, íî ñ íåé áû ëî èí òå - ðåñ íî ðà áî òàòü! Ñà ìûå òðóä - íûå, ñà ìûå çà ïó òàííûå, «óç êèå» ìå ñ òà îíà ðàç ðå øà ëà ñ íå î áûê - íî âåí íîé áû ñ ò ðî òîé è ë ã êî ñ - òüþ. Å ëåê öèè áû ëè óäè âè òåëü íî æè âû è èí òå ðåñ íû. Ëåê öèÿ óïî - äîá ëÿ ëàñü øêîëü íî ìó óðî êó, òàê êàê íà ïðî òÿ æå íèè å ðå øà - ëèñü ïðè ìå ðû è çà äà è. Îíà çà - ñòàâ ëÿ ëà ó å íè êîâ äóìàòü, à íå àâ òî ìà òè å ñ êè çà ïî ìè íàòü ñëîæ íûå ôîð ìó ëû è óðàâ íå íèÿ. Òðóä øêîëü íî ãî ó è òå ëÿ îíà ñòà âè ëà âû øå ðà áî òû ïðå ïî äà - âà òå ëÿ â èí ñòè òó òå, òàê êàê ñ è - òà ëà, òî èìåí íî ó è òåëü ôîð - ìè ðó åò ïñè õî ëî ãèþ ïîä ðà ñ òà þ - ùå ãî ïî êî ëå íèÿ. È íå ëþ áè ëà ñëî âà «ïðå ïî äàâà òåëü», îíî ðå - çà ëî åé ñëóõ Îíà íè êîã äà íå ïî âòî ðÿ ëàñü â ñâî èõ âû ñòóï ëå - íè ÿõ, äî ãëó áîêîé ñòà ðî ñòè ñî - õðà íè ëà âå ëè êî ëåï íóþ ïà ìÿòü è òðåç âûé âçãëÿä íà æèçíü. «Áà áóø êà êîëëî èä íîé õè - ìèè» - òàê ëà ñ êî âî íà çû âà ëè å êîë ëå ãè èç ÌÃÓ. «Áà áóø êà ìàã íèò íûõ æèä êîñòåé» - íà çû - âà ëè å ó à ñò íè êè êîí ôå ðåí öèé ïî ýòîé ïðî áëå ìà òè êå. È ýòî - ïðàâ äà. Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ íà áûëà òåì å ëî âå êîì, êî òî ðûé, êàê íèêòî äðó ãîé, îá ëà äà ë ìîù - íûì ìàã íå òèç ìîì. Îíà ïðè ìàã - íè è âà ëà íàñ âñåõ - ñòà ðûõ è ìà ëûõ, èç âå ñò íûõ è íå èç âå ñò - íûõ Ñ íåé áû ëî òåï ëî, óþò íî, íà ä æ íî Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ íà ïðî æè - ëà äîë ãóþ òðóä íóþ æèçíü. Âûé äÿ çà ìóæ çà çíà ìå íè òî ãî õè ðóð ãà Ñåð ãåÿ Ìè õàé ëî âè à Ëó íè íà (ïî - òîì êà äå êà á ðè ñ òîâ Ëó íè íûõ), Ìà ðèÿ Àëåê ñàíäðîâ íà ñòà ëà, áåç âñÿ êî ãî ïðå óâå ëè å íèÿ, îá ðàç - öîì ñó ïðó æå ñ êîé âåð íî ñ òè è ìà - òå ðèí ñêîé ëþá âè. Êîã äà Ñåð ãåÿ Ìè õàé ëî âè à àðå ñ òî âà ëè ïî ëîæ íî ìó äî íî ñó, è îí îò áû âàë ñðîê íàêà çà íèÿ â Ìà ãà äàí ñêîé îá ëà ñ òè, îíà åç äè ëà ê íå ìó òàê æå, êàê è æ íû äå êà á ðè ñ òîâ â äà - ë êîì XIX âå êå. Çà ýòî è ïî ëó è ëà íå î ôè öè àëü íîå çâà íèå «äå êà á - ðè ñò êà». À ïî òîì áû ëà âîé íà è âñå å áå äû Ëó íè íà ñî çäà ëà áîëü øóþ ñå - ìüþ, íî è çäåñü âñ áû ëî íå òàê ñïî êîé íî, êàê õî òå ëîñü. Ïî òå ðÿ íå âå ñò êè, ñòàð øå ãî ñû íà, íà êî - íåö, ñòàð øå ãî áðà òà Ëüâà Àëåê - ñàí ä ðî âè à Íè êîëà å âà íà ëî æè - Ìàðèÿ Àëåêñàíäðîâíà Ëóíèíà â ëàáîðàòîðèè, 1990-å ãîäû ëè òÿ æ ëûé îò ïå à òîê íà å çäî - ðî âüå. Íî Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ íà óìå ëà äåðæàòü ñå áÿ â ðó êàõ, ïðÿ à â ñå áå ñâîè ïðî áëå ìû. Îíà íè êîã äà íå æà ëî âà ëàñü íà æèçíü, íà ïðî òèâ - îíà çà ðà æà ëà âñåõ ñâî èì îï òè ìèç ìîì è áû ëà ïðè ìå ðîì äëÿ ïîä ðà æàíèÿ. Ñêîëü êî æå ñè ëû äó õà è âû íîñ ëè - âî ñ òè áû ëî â ýòîé ìà ëåíü êîé õðóï êîé æåí ùè íå! Áó äó è ãëó áî êî âå ðó þ ùèì å ëî âå êîì, Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä - ðîâ íà íè êîã äà íå âû ñòàâ ëÿ ëà ýòó ñà ê ðàëü íóþ ñôå ðó ñâî åé æèç íè íà ïî êàç, õîòÿ áû ëà ïîíà ñòî ÿ ùå ìó äó õîâ íûì å ëî âå - êîì, èñ òèí íîé ïðà âî ñëàâ íîé õðèñòè àí êîé. Íå ñëå äó åò äó ìàòü, òî Ëó íè - íà áû ëà åì-òî âðî äå «áî æü å ãî îäó âàí è êà». Îíà ìîã ëà äî ñòà - òî íî ðåç êî âû ñêà çàòü ñÿ ïðîòèâ âà øå ãî èëè ñâî å ãî îáèä è êà, äà òàê âû áðà íèòü åãî (ïðè ýòîì àá - ñî ëþò íî íå ïðè áå ãàÿ ê îñ êîð áè - òåëü íûì âû ðà æå íè ÿì), òî òî ìó ñòà íî âèëîñü ñòûä íî çà ñâîþ Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

32 POST MORTEÌ áåñ òàêò íîñòü. Áåñ ñò ðàø íàÿ, îò - âàæ íàÿ, âî îðó æ í íàÿ çíà íè ÿ ìè è áî ãàòûì æèç íåí íûì îïû òîì, îíà âñòà âà ëà íà çà ùè òó ñëà áûõ è íå ñïðà âåä ëè âî îáè æåí íûõ, è íå áî ÿ ëàñü ïðî òè âî ñòî ÿòü ïðî - òèâ íè êàì, ïîä àñ ïðå âîñ õî äèâ - øèì å â èç âå ñò íî ñ òè è ïî ëî - æåíèè. Ãî âî ðÿò, òî ìó ä ðûé å ëî âåê íè êîã äà íå ïðè âå ä ò ê áåç âû - õîä íî ìó ïî ëî æå íèþ âåùåé, à óì íûé íàé ä ò èç íå ãî âû õîä; óì íûé å ëî âåê æè â ò ñâî è ìè óìîì è äå ëà ìè, à ìóäðûé - óìîì è äå ëà ìè óì íûõ ëþ äåé. Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ íà Ëó íè íà áû ëà ìó ä ðûì å ëî âåêîì. Îíà îá ëà äà ëà òîé äàëü íî âèä íî ñ òüþ è ïðî çîð ëè âî ñ òüþ, êî òî ðûå äà - þò ñÿ òîëü êî ñâû øå, è òîëü êî èç - áðàí íûì ëþ äÿì. Îíà ó è ëà íàñ ðàç áè ðàòü ñÿ â ëþ äÿõ, «è òàÿ ìåæ äó ñòðîê» ñëî âà è ìûñ ëè ñî - áå ñåä íè êà è ïî äî ñòî èí ñò âó îöå íè âàòü êàæ äî ãî å ëî âå êà. Ýòî óäè âè òåëü íîå óìå íèå ñëó - øàòü è ñëû øàòü, ñìî ò ðåòü è âè - äåòü, êðè òè êî âàòü è îä íî âðå - ìåí íî ëþ áèòü! Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ íà áû ëà ðåç êà è íå ïðè ìè ðè ìà ïî îò íî - øå íèþ ê ëþ äÿì, ñëó àé íî îêà - çàâ øèì ñÿ â íà óêå è â ïå äà ãî ãè - êå. Îíà íå ïðè íè ìà ëà ñå ãî - äíÿø íèé ìèð, èñ ïîð åí íûé ó - äî âèù íûì äè ëå òàí òèç ìîì, õàì ñò âîì, ñòÿ æà òåëü ñò âîì. Äëÿ ìíî ãèõ ó à ùèõ ñÿ Ìåí äå - ëå åâ ñêî ãî èí ñòè òó òà îíà ñòà ëà ïî ñëåä íåé îïî ðîé è íàäåæ äîé, ê íåé ïðè õî äè ëè ñòó äåí òû ñî ñâî è ìè ïðî áëå ìà ìè è áå äà ìè êàê ê «çà ùèò íè öå» è «çà ñòóï íè - öå», ïî òî ìó òî èíî ãäà ïðèé òè áû ëî óæå íå ê êî ìó Ñ íåé ìîæ - íî áû ëî ãî âî ðèòü íà ëþ áóþ òå - ìó è èç ëèòü äó øó, íàé òè ïî íè - ìà íèå è ïî ëó èòü äî á ðûé ñî âåò. Ñ íåé áû ëî ïðî ñòî ïðè ÿò íî íà - õî äèòü ñÿ ðÿ äîì! Ìà ðèÿ Àëåê ñàí ä ðîâ íà Ëó íè - íà Êàê ýòî íå ëå ïî çâó èò - óìåð ëà. Íåò! Îíà æè ëà, æèâ ò è âå íî áó äåò æèòü â íàñ, â òåõ, êòî íå ëãàë è íå ëüñòèë, êòî ïðè - íè ìàë å òà êîé, êà êîé îíà áû ëà äî ñà ìîé ïî ñëåä íåé ìè íó òû. Â òðó äàõ å ó å íè êîâ è êîë ëåã, áëèç êèõ è çíà êî ìûõ, âñåõ, êòî å çíàë, ïî ìíèë è ëþ áèë, áó äåò ïðî äîë æàòü ñÿ åå Âå íàÿ Æèçíü. Ñêëî íÿÿ íèç êî ãî ëî âû ïå ðåä Ñâåò ëîé Ïà ìÿ òüþ íà øå ãî Ó è - òå ëÿ è Ó íî ãî, ìû ñ òðåïå òîì ïðî èç íî ñèì ñëî âà: «Äà Ñâÿ òèò - ñÿ Èìÿ Òâî!». *** Áè áèê Åôèì Åôè ìî âè,ä.õ.í., ïðî ôåñ - ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ñ.Ïå òåð áóðã) Áëóì Ýëü ìàð ßíî âè, ä.ô.-ì.í., ïðî ôåñ ñîð (Ëàò âèÿ, Ðè ãà) Áðó ñåí öîâ Íè êî ëàé Àí òî íî âè, ä.ôàðì.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Âîë êîâ Âèê òîð Àíà òî ëü å âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Ãî ãî ñîâ Âà äèì Âëà äè ìè ðî âè, ä.ô.- ì.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Ãðà áîâ ñêèé Þðèé Ïàâ ëî âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Êðàñ íî äàð) Äà íþ øè íà Àë ëà Ìè õàé ëîâ íà, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Çà õàð åí êî Âèê òîð Íè êî ëà å âè ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Çè ìîí Àíà òî ëèé Äà âè äî âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Èâà íî âà Ìà ðè íà Ãåí íà äü åâ íà, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Èç ìàé ëî âà Âèê òî ðèÿ Íè êî ëà åâ íà ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Êî ðå íåâ Àëåê ñàíäð Äìè ò ðè å âè, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Êðîíü êàëíñ Ãó íàðñ Åâ ãå íü å âè, ä.ô.- ì.í., ïðî ôåñ ñîð (Ëàò âèÿ, Ðè ãà) Ëû íè êîâ Äìè ò ðèé Ñå ì íî âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Ìà òó ñå âè Íè íà Ïå ò ðîâ íà, ê. õ.í. (Áå ëî ðóñ ñèÿ, Ìèíñê) Ìè õàé ëîâ Âëà äè ìèð Àí ä ðå å âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Íè êè òèí Ëåâ Âà ñè ëü å âè, ê. ô. -ì.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Íî âî æè ëîâ Þðèé Àëåê ñàí ä ðî âè, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Îð ëîâ Äìè ò ðèé Âà ñè ëü å âè, ä.ò.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Ïåð öîâ Àëåê ñàíäð Âà ëå ðü å âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Ïåð öîâ Íè êî ëàé Âà ëå ðü å âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Ðà äèî íîâ Àëåê ñàíäð Âëà äè ìè ðî âè, ê. õ.í. (Óê ðà è íà, Íè êî ëà åâ) Ðî ìè íà Íà òà ëüÿ Íè êî ëà åâ íà, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Ðó ñà êî âà Íà òà ëüÿ Íè êî ëà åâ íà, ê. ò.í. (Ðîñ ñèÿ, Èâà íî âî) Ñè ëà åâ Âëà äè ìèð Àëåê ñàí ä ðî âè, ê. ò.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Òå ðå õî âà Àë ëà Èëü è íè íà, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Òîê Íè íà Äà âû äîâ íà, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Òó òîð ñêèé Èãîðü Àëåê ñàí ä ðî âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Óëü áåðã Çîÿ Ðó äîëü ôîâ íà, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Óê ðà è íà, Êè åâ) Ôåðò ìàí Âÿ å ñëàâ Åôè ìî âè, ä.ò.í., ïðî ôåñ ñîð (Áå ëî ðóñ ñèÿ, Ìèíñê) Ôè àë êîâ Àá ðàì Ñà ìó è ëî âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Õà ðè òî íîâ Þðèé ßêîâ ëå âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Õà à òó ðÿí Àëåê ñàíäð Àøî òî âè, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Õà à òó ðÿí Ìà ðè íà Àøî òîâ íà, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) å êà íîâ Âëà äè ìèð Âà ñè ëü å âè, ä.ô.- ì.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ñòà â ðî ïîëü) Øà ðàé Òà òü ÿ íà Àëåê ñàí ä ðîâ íà, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Øà ðîé êî Åëå íà Ñå ì íîâ íà, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Øèö Ëå î íèä Àëåê ñàí ä ðî âè, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Ùå ëû êà ëîâ Þðèé ßêîâ ëå âè, ä.ò.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Èâà íî âî) Þäè íà Òà òü ÿ íà Ô äî ðîâ íà, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Èâà íî âî) ßêó áî âè Èñà àê Àá ðà ìî âè, ä.õ.í., ïðî ôåñ ñîð (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) Bacri Jean-Claude, doctor of sciences, professor (France, Paris) Cabuil Valerie, doctor of philosophy (France, Paris) Kaiser Richard, doctor of philosophy (USA, New-York) Massart Rene, doctor of sciences, professor (France, Paris) Odenbach Stefan, doctor of sciences, professor (Germany, Bremen) Rosenszveig Ronald, doctor of sciences, professor (USA, New-York) Thurm Steffen, doctor of philosophy (Germany, Bremen) Ãà â ðè ëîâ Äìè ò ðèé Àíà òî ëü å âè, èí æå íåð-õè ìèê-òåõ íî ëîã (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê - âà) Áàé áóðò ñ êèé Ôå ëèêñ Ñòå ïà íî âè, ê. õ.í. (Ðîñ ñèÿ, Ìîñê âà) 32 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

33 POST MORTEÌ Dear colleagues! Ìû ïî ëó è ëè îò Âàñ ïå àëü íûå íî âî ñòè ïî ïî âî äó ñìåð òè ïðî ôåñ ñî ðà Ì. À. Ëó íè íîé. Ìû õî - ðî øî ïî ìíèì å íà ó íûå ðà áî òû â Æóð íà ëå Ìàã íå òèç ìà è Ìàã íèò íûõ Ìà òå ðè à ëîâ. Îíè âñå - ãäà îò ëè à ëèñü íî âèç íîé â íà ó íîé èäåå è ãëó áè íîé ïî íè ìà íèÿ ïðî áëåì. Ïðî ôåñ ñîð Ì. À. Ëó - íè íà ïðè íàä ëå æà ëà ê òîé ãðóï ïå ó å íûõ, êî òî ðûå ñòî ÿ ëè ó èñ òî êîâ êîë ëî èä íîé õè ìèè äèñ - ïåðñ íûõ ìå òàë ëîâ è ìàã íèò íûõ æèä êî ñ òåé. Ìû î åíü âíè ìà òåëü íî ñëå äè ëè çà âñå ìè ïóá ëè êà - öè ÿ ìè èç Ðîñ ñèè è ñî õðà íè ëè âñå ñòà òüè ïðî ôåñ ñî ðà Ì. À. Ëó íè íîé â ðóñ ñêîì è àí ã ëèé ñêîì âà ðè àí òàõ. Ýòî î åíü îáèä íî, òî êîë ëî èä íàÿ íà óêà ïî òå ðÿ ëà òà êî ãî áîëü øî ãî ó å íî ãî. Ìû âå ðèì, òî íà ó íîå íà ïðàâ ëå íèå, êî òî ðî ìó ïðî ôåñ ñîð Ì. À. Ëó íè íà ïî ñâÿ òè ëà âñþ æèçíü, áó - äåò èìåòü ïðî äîë æå íèå â Ðîñ ñèé ñêîì Õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êîì Óíè âåð ñè òå òå èìå íè Ä. È. Ìåí äå ëå å âà. With the large respect for memory Maria A. Lunina President of company "Ferrofluidics corporation" Prof. Dr. Ronald E. Rosenszveig General manager of company "Ferrofluidics corporation" Ph. Dr. Richard Kaiser Director of Cleveland Clinic Foundation Prof. Dr. Maciej Zborowski Chairman of conference Ph. Dr. Urs Hafeli Dear colleagues! Ìû î åíü îãîð å íû íî âî ñòÿ ìè ïî ïî âî äó ñìåð òè ïðî ôåñ ñî ðà Ì. À. Ëó íè íîé. Ìû î åíü õî ðî - øî ïî ìíèì å âû ñòóï ëå íèå íà êîí ôå ðåí öèè ïî ìàã íèò íûì æèä êî ñ òÿì â Ëàò âèè, Ðè ãå, êî òî - ðàÿ ïðî õî äè ëà â Ìû áû ëè î åíü ðà äû çíà êîì ñò âó c ýòèì óäè âè òåëü íûì å ëî âå êîì. Ïðî ôåñ ñîð Ì. À. Ëó íè íà íå ñëà â ñå áå ìîù íûé èì ïóëüñ íà ó íîé èäåè, å âû ñòóï ëå íèå áû ëî íî âûì è íå ñòàí äàðò íûì. Ìû óáåæ äå íû, òî ñî çäàí íàÿ åé øêî ëà â Ðîñ ñèé ñêîì Õè ìè êî-òåõ - íî ëî ãè å ñ êîì Óíè âåð ñè òå òå èìå íè Ä. È. Ìåí äå ëå å âà ïðåä ñòà âèò ìè ðî âîé íà ó íîé îá ùå ñò - âåí íî ñ òè ëó øèõ ó å íè êîâ - ñïå öè à ëè ñ òîâ ïî êîë ëî èä íîé õè ìèè ìàã íèò íûõ æèä êî ñ òåé. With deep regret Professor, doctor of sciences Professor, doctor of sciences Doctor of philosophy Renå Massart Jean-Claude Bacri Valeriå Cabuil ` Dear colleagues! Ìû ïðè íî ñèì íà øè ñî áî ëåç íî âà íèÿ ïî ïî âî äó ñìåð òè ïðî ôåñ ñî ðà Ì. À. Ëó íè íîé. Ìû î åíü ñî æà ëå åì, òî íå ñìîã ëè âñòðå òèòü ñÿ ñ Âà ìè íà êîí ôå ðåí öèè â Áðå ìå íå. Ìû íà äå åì ñÿ, òî íà ó íîå íà ïðàâ ëå íèå èñ ñëå äî âà íèé êîë ëî èä íî-õè ìè å ñ êèõ ñâîéñòâ ìàã íèò íûõ æèä êî ñ òåé, êî - òî ðîå âîç ãëàâ ëÿ ëà ïðî ôåñ ñîð Ì. À. Ëó íè íà, ïðî äîë æèò ðàç âè òèå â Ðîñ ñèé ñêîì Õè ìè êî-òåõ íî - ëî ãè å ñ êîì Óíè âåð ñè òå òå èìå íè Ä. È. Ìåí äå ëå å âà. With deep regret General director of Institute for Applied Biosciences Professor, doctor of sciences Wolfgang Schutt Professor, doctor of sciences Stefan Odenbach Associated-professor, doctor of philosophy Steffen Thurm Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

34 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ Íè êîã äà ÿ íå óâ ëå êà ëàñü ôè ëà - òå ëè åé. Íî äî ìà â ñå ìåé íîì àð - õè âå ó ìå íÿ õðà íèò ñÿ ñå ðèÿ ìà - ðîê, âû ïó ùåí íûõ â 1940 ãî äó. Ïÿòü ñòà ðûõ ìà ðîê ëå æàò ó ìå íÿ íå ñïðî ñ òà. Âïðî åì, íà íó ïî ïî ðÿä êó. Âîò ïëîò íàÿ êî ðè íå âàÿ êíè æè öà - Êà òà ëîã ïî òî âûõ ìà ðîê ÑÑÑÐ. Ïî ëè ñòàâ åå, óç íàþ, òî ïåð âûå íà øè ñïîð òèâ íûå ìàð êè âû øëè â èþ íå 1935 ãî äà è áû ëè ïî ñâÿ ùå íû Âñå ìèð íîé ðà áî åé ñïàð òà êè à äå, òàê è íå ñî ñòî ÿâ - øåé ñÿ â Ìîñê âå. Î íåé äîë ãîå âðå ìÿ íà ïî ìè íà ëè ãè ãàíò ñêèå ðó è íû ñòà äè î íà Âñå ìèð íûé â Èç ìàé ëî âî. Òðè ãî äà ñïó ñ òÿ âû - øëà ñå ðèÿ Àâèà öè îí íûé ñïîðò â ÑÑÑÐ è åùå îä íà ñå ðèÿ ñïîð - òèâ íûõ ìà ðîê. À äàëü øå ãîä, èþëü. Ïåð âûå ìàð êè, ïî ñâÿ - ùåí íûå ôèç êóëü òóð íî ìó êîì - ïëåê ñó Ãî òîâ ê òðó äó è îáî ðî íå ÑÑÑÐ. Î íèõ ñêà æó ïî äðîá íåå. Ñî - ãëàñ íî êà òà ëî ãó, ìàð êè íà çû âà - þò ñÿ òàê: Ýñ òà ôåò íûé áåã, Ôèç êóëü òóð íûé ïà ðàä, Ïè î íå - ðû, Áåã íà ëû æàõ, Ìå òà íèå ãðà íà òû. å òû ðå ìàð êè óê ðà øå - íû çíà êîì ÃÒÎ, ïè î íåð ñêàÿ - çíà êîì ÁÃÒÎ. Ñà ìàÿ ïåð âàÿ ìàð êà ýòîé ñå - ðèè õî ðî øî ìíå çíà êî ìà. Îíà ñäå ëà íà õó äîæ íè êîì Ñ. Ïî ìàí - ñêèì ïî ôî òî ãðà ôèè È. Ôè ãó ðî - âà. ß ïðå êðàñ íî çíà ëà Èâà íà Ôè - ãó ðî âà. Îí áûë ìà ñ òå ðîì ñïîð òà, ñïàð òà êîâ öåì, îò ëè íî áå ãàë íà ñðåä íèå äèñ òàí öèè. Ïî òîì Ôè ãó - ðîâ ñòàë ïðî ôåñ ñè î íàëü íûì ôî - òî ãðà ôîì, îä íèì èç ëó øèõ íà - øèõ ñïîð òèâ íûõ ôî òî ðå ïîð òå - ðîâ. Èâàí Ôè ãó ðîâ ïî ãèá âî âðå - ìÿ âîé íû. Ñíè ìîê, êî òî ðûé õó - äîæ íèê ïðå âðà òèë â ïî òî âóþ ìàð êó, áûë ñäå ëàí È. Ôè ãó ðî âûì íà òðà äè öè îí íîé ýñ òà ôå òå ãà çå - òû Âå åð íÿÿ Ìîñê âà. Â òîò ðàç ñòàðò è ôè íèø áû ëè â Öåí ò ðàëü - íîì ïàð êå êóëü òó ðû è îò äû õà èìå íè Ãîðü êî ãî.ß, êàê âñå ãäà, áå - ÏßÒü ÑÒÀ ÐÛÕ ÌÀ ÐÎÊ ÏßÒü ÑÒÀ ÐÛÕ ÌÀ ÐÎÊ Íà òà ëèÿ Ïå òó õî âà æà ëà çà êî ìàí äó Ñïàð òà êà - íà ýòà ïå îêî ëî Ïåð âîé ãî ðîä ñêîé áîëü íè öû, ïðè ìåð íî 300 ìå ò ðîâ, à ïà ëî êó ïå ðå äà ëà Ñå ðà ôè ìó Çíàìåí ñêî ìó, c êî òî ðûì ìû âìå - ñ òå òðå íè ðî âà ëèñü ó Âà ñè ëèÿ Ìè - õàé ëî âè à Ñòåá ëå âà. Êàê ðàç ïå - ðåä ïå ðå äà åé ýñ òà ôåò íîé ïà - ëî êè è ñíÿë ìå íÿ Ôè ãó ðîâ. Íà ñëå äó þ ùèé ãîä ýòîò ñíè ìîê ýêñ ïî íè ðî âàë - ñÿ â Ïðà ãå íà ì å æ ä ó í à ð î ä - íîé âû ñòàâ êå è ïî ëó èë ñå ðå á - ðÿ íóþ ìå äàëü. À ÿ â òîò ãîä âïåð âûå ïî ëó - è ëà çî ëî òóþ ìå äàëü åì ïè îí êè ÑÑÑÐ. Íå çíàþ òî íî, êòî èçî á ðà æåí íà ìàð êå Áåã íà ëû æàõ. Ìíå êà - æåò ñÿ, òî ýòî Âà ñè ëèé Ñìèð íîâ, ìíî ãî êðàò íûé åì ïè îí ñòðà íû, èç âå ñò íåé øèé ëûæ íèê òîé ïî ðû. Íî, ïî âòî ðÿþ, çà òî íîñòü íå ðó - à þñü. Êñòà òè, ìíå êà æåò ñÿ, òî íà ñïîð òèâ íûõ ìàð êàõ, êî òî ðûå äå ëà þò ñÿ ñ ôî òî ãðà ôèé (à òà êèõ áîëü øèí ñò âî), ñëå äî âà ëî áû óêà - çû âàòü ôà ìè ëèè ñïîðò ñ ìå íîâ, êàê ýòî îáû íî áû âà åò ñ ñþ æå òà - ìè îñ òàëü íûõ ìà ðîê. À âîò íà ñ åò Ìå òà íèå ãðà íà - òû ó ìå íÿ ñî ìíå íèé íåò. Ýòî - Ýë ëà Ìè öèñ. Ïÿòü ëåò ïîä ðÿä (ñ 1936 ïî 1940 ã.) îíà áû ëà åì ïè - îí êîé ÑÑÑÐ ïî ëåã êî àò ëå òè å ñ - êî ìó ïÿ òè áî ðüþ, êî òî ðîå ñó ùå - ñò âåí íî îò ëè à ëîñü îò íû íåø íå - ãî, - â íå ãî âõî äè ëè áåã íà 100 è 800 ìå ò ðîâ, ïðûæ êè â äëè íó è âû - ñî òó è ìå òà íèå äèñ êà. Âñå ïÿòü ñâî èõ ïî áåä íà åì ïè î íà òàõ Ìè - öèñ îäåð æà ëà ñ ðå êîð äà ìè ñòðà - íû è, êðî ìå òî ãî, áû ëà åì ïè îí - êîé ïî ïðûæ êàì â äëè íó. Ýë ëà äî íå äàâ íå ãî âðå ìå íè ðà áî òà ëà òðå íå ðîì â äåò ñêîé ñïîðò øêî ëå Þíî ãî äè íà ìîâ öà, à ñåé àñ âû - øëà íà ïåí ñèþ. Ìåæ äó ïðî èì, åå ìóæ áûë èç âå ñò íûì ëåã êî àò ëå - òîì, åùå áî ëåå èç âå ñò íûì áà ñ - êåò áî ëè ñ òîì, à ïî çä íåå - òðå íå - ðîì ñáîð íîé ÑÑÑÐ. Åãî çî âóò Ñòå ïàí Ñó ðå íî âè Ñïàí äà ðü ÿí. Õî òÿ ìå òà íèå ãðà íà òû íå âõî - äè ëî â ëåã êî àò ëå òè å ñ êîå ïÿ òè - áî ðüå, Ýë ëà ñ è òà ëàñü îò ëè íîé ñïå öè à ëè ñò êîé â ýòîì ïî ïó ëÿð íîì òîã äà âè äå ìå òà - íèé, ïî êî òî ðî ìó äà æå ïðî âî äè - ëîñü ïåð âåí ñò âî ñòðà íû. À ãëàâ - íîå, ìå òà íèå ãðà - íà òû âõî äè ëî â êîì ïëåêñ ÃÒÎ è ñ è òà ëîñü îä íèì èç âàæ íåé øèõ åãî êîì ïî íåí òîâ. Âñå ìû ñ è òà ëè ñâî èì ñâÿ òûì äîë ãîì ñòàòü çíà êè ñ òà ìè ÃÒÎ. Ìíå ïðè øëîñü ñäà âàòü íîð ìû äâàæ äû - è â øêî ëå, è ïî çä íåå â Õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ êîì èí ñòè - òó òå èìå íè Ìåí äå ëå å âà. Ñòà ðà - ëèñü ìû âî âñþ. Ñäà âàÿ íîð ìû ïî ñòðåëü áå, çà ñëó æè ëà çíà îê Âî- ðî øè ëîâ ñêèé ñòðå ëîê. Íàø ëó - øèé ñïðèí òåð Ðî áåðò Ëþëü êî ïëûë ñ òà êèì ýí òó çè àç ìîì, òî åä âà íå óòî íóë. Òàê æå ñòà ðà òåëü - íî ñäà âà ëè íîð ìû ÃÒÎ è ôóò áî - ëè ñ òû, â òîì èñ ëå è ìîé ìóæ Àíà òî ëèé Àêè ìîâ, âðà òàðü ìîñ - êîâ ñêî ãî Ñïàð òà êà. Áîëü øîé äðóã íà øåé ñå ìüè Ëåâ Àá ðà ìî âè Êàñ ñèëü íå ðàç ãî âî ðèë, òî èã ðà Àíà òî ëèÿ Ìè - õàé ëî âè à âäîõ íî âè ëà åãî íà ñî - çäà íèå îá ðà çà Àí òî íà Êàí äè äî - âà, Âðà òà ðÿ Ðå ñ ïóá ëè êè. Â êíè - ãå èç íà øåé áèá ëè î òå êè ñ àâ òî - ãðà ôîì Ëüâà Êàñ ñè ëÿ è ëå æèò êîí âåðò ñ ïÿ òüþ ñòà ðû ìè ìàð êà - ìè 1940 ãî äà. À ðÿ äîì - óäî ñ òî - âå ðå íèå î ñäà å íîðì íî âî ãî êîì ïëåê ñà ÃÒÎ, ìî åé ïî ñëåä íåé ñïîð òèâ íîé íà ãðà äû. Óâû, ýòî íîð ìû ïÿ òîé ñòó ïå íè - äëÿ ëèö ñòàð øå ãî âîç ðà ñ òà. Ôèç êóëü òó ðà è ñïîðò, ¹8/ Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

35 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß Î ÆÈÇÍÈ È ÐÀÁÎÒÅ Í.Å. ßðåìåíêî Ïåðâûå âûïóñêíèöû ÈÕÒ Íà òà ëüÿ Åâ ãå íü åâ íà ßðåìåíêî ëàóðåàò Ñòàëèíñêîé ïðåìèè 1943 ãîäà Ñâû øå 30 ëåò ïðî ðà áî òà ëà â îò ðàñ ëè ïðî èç âîä ñò âà áî å ïðè - ïà ñîâ è ñïåö õè ìèè Íà òà ëüÿ Åâ - ãå íü åâ íà ßðå ìåí êî. Îíà áû ëà íà àëü íè êîì îò äå ëà ïî òåõ íè êå áå çî ïàñ íî ñ òè â ÍÈÈ-6, íà àëü - íè êîì ñïå öè à ëè çè ðî âàí íûõ ëà - áî ðà òî ðèé â ÍÈÈ-6 è ÖÍÊÁ; åþ âû ïîë íåí áîëü øîé êîì ïëåêñ íà - ó íûõ ðà áîò, âêëþ à þ ùèé áî ëåå 80 ÍÈÐ è ðó êî âî äÿ ùèõ ìà òå ðè à - ëîâ. Íà òà ëüÿ Åâ ãå íü åâ íà íå îä - íî êðàò íî áû ëà îò ìå å íà ïðà âè - òåëü ñò âåí íû ìè íà ãðà äà ìè, â òîì èñ ëå îð äå íîì «Çíàê Ïî å òà», îð äå íîì Òðó äî âî ãî Êðàñ íî ãî Çíà ìå íè, Ñòàëèíñêîé ïðå ìè åé (1943 ãîä). Â 1973 ãî äó âû øëî òðå òüå èç - äà íèå êíè ãè «Òå î ðèÿ è ñâîé ñò âà ïðî ìû ø ëåí íûõ âçðûâ à òûõ âå - ùåñòâ», íà ïè ñàí íîé åþ è Á.ß. Ñâåò ëî âûì, êî òî ðàÿ äî ñå ãî äíÿ íå óò ðà òè ëà ñâî å ãî çíà å íèÿ äëÿ ñïå öè à ëè ñ òîâ. Ïðè íå ïî ñðåä ñò âåí íîì òâîð - å ñ êîì ó à ñ òèè Í.Å. ßðå ìåí êî ñîçäàâàëàñü ñà ìàÿ ïåð âàÿ ðå äàê - öèÿ ïðà âèë ýêñ ïëó à òà öèè ïî ðî õîâ è ÂÂ. Âñÿ ìîÿ òðó äî âàÿ äå ÿ òåëü - íîñòü áû ëà ïîä è íå íà òðå áî âà - íè ÿì, êî òî ðûå âû äâè ãà ëà èí äó - ñ ò ðè à ëè çà öèÿ íà øåé ñòðà íû. ß íà à ëà òðó äèòü ñÿ ïî ñëå îêîí à - íèÿ ñå ìè ëåò íåé øêî ëû â 1929 ãî äó. Ðà áî òà ëà íà Ëî õ âèöêîì ñà õàð íîì çà âî äå, òî íà Óê ðà è - íå. Â 1932 ãî äó ìå íÿ ïå ðå âå ëè íà ýêñ ïå ðè ìåí òàëü íûé çà âîä íà ó íî-èñ ñëå äî âà òåëü ñêî ãî èí - ñòè òó òà ñà õàð íîé ïðî ìû ø ëåí - íî ñ òè â Ìîñê âå, íà êî òî ðîì ÿ ñòà ëà ñîâ ìå ùàòü ðà áî òó ñ çà íÿ - òè ÿ ìè íà âå åð íèõ êóð ñàõ ïîä - ãî òîâ êè â âóç. Â 1934 ãî äó ïî ñòó ïè ëà â Ìîñ - êîâ ñêèé õè ìè êî-òåõ íî ëî ãè å ñ - êèé èí ñòè òóò, ãäå â òî âðå ìÿ äåé - ñò âî âàë ôà êóëü òåò «Ñà õàð íàÿ ïðî ìû ø ëåí íîñòü», íà êî òî ðîì ÿ è ïðåä ïî ëà ãà ëà ó èòü ñÿ. Íî âðå - ìå íà èç ìå íè ëèñü, ñïå öè àëü - íîñòü ñà õà ðî âà ðå íèå â ÌÕÒÈ áû ëà óï ðà çä íå íà è íà àë ôîð - ìè ðî âàòü ñÿ òàê íà çû âà å ìûé ñïåö ôà êóëü òåò. Íà ñïåö ôàê ÿ è áû ëà çà èñ ëå íà ïî ñïå öè àëü íî - ñ òè õè ìè êà-òåõ íî ëî ãà ïî âçðûâ - à òûì âå ùå ñò âàì, äî ýòî ãî ïðî - ó èâ øèñü 2 ãî äà íà îá ùå òåõ íè - å ñ êîì ôà êóëü òå òå. Èçó å íèå âçðûâ à òûõ âå - ùåñòâ (ÂÂ) âå ëîñü â äâóõ íà - ïðàâ ëå íè ÿõ -òåõ íî ëî ãèÿ èç ãî - òîâ ëå íèÿ ÂÂ è òå î ðèÿ âçðû âà. Òå î ðèÿ âçðû âà ìå íÿ èí òå ðå - ñî âà ëà áîëü øå, å ìó ñïî ñîá ñò - âî âàë íå òîëü êî âû ñî êî êâà ëè - ôè öè ðî âàí íûé óðî âåíü ïðå ïî - äà âà íèÿ, íî è ïîñåùåíèå ñå ìè - íà ðîâ, â êî òî ðûõ ïî ïðè ãëà øå - íèþ ðó êî âî äè òå ëåé êà ôå ä ðû À.Ã Ãîð ñòà è Ê.Ê. Àí ä ðå å âà ó à ñò âî - âà ëè òà êèå êî ðè ôåè íà óêè, êàê Þ.Á. Õà ðè òîí, A.M. Ñà äîâ ñêèé, À.Ô. Áå ëÿ åâ, À.ß. Àïèí è äðó ãèå ñî òðóä íè êè Èí ñòè òó òà õè ìè å ñ - êîé ôè çè êè, ðó êî âî äè ìî ãî çíà - ìå íè òûì Í.Í. Ñå ìå íî âûì. Ó à - ñ òèå â ýòèõ ñå ìè íà ðàõ ïîç âî ëè - ëî ìíå ïðè îá ùèòü ñÿ ê âî ïðî ñàì ãëó áî êî ãî èñ ñëå äî âà íèÿ òå î ðèè ãî ðå íèÿ è âçðû âà, íà ó è ëî àíà - ëè çè ðî âàòü ïî ñëåä ñò âèÿ ýòèõ ÿâ ëå íèé, òî ïî ìî ãà ëî âî âñåé ïî ñëå äó þ ùåé ìî åé ðà áî òå. Ïî îêîí à íèè èí ñòè òó òà ÿ íà - à ëà ðà áî òàòü â ëà áî ðà òî ðèè Ïðî èç âîä ñò âåí íî-ýêñ ïå ðè ìåí - òàëü íî ãî óï ðàâ ëå íèÿ (ÏÝÓ) Ñî - þç âçðû â ïðî ìà, ãäå èçó à ëèñü è ðàç ðà áà òû âà ëèñü ÂÂ, íå îá õî äè - ìûå äëÿ ãîð íî ðóä íûõ ðà áîò. Êà - çà ëîñü, òî âïå ðå äè èí òå ðåñ - íàÿ, óâ ëå êà òåëü íàÿ ðà áî òà. Íî íà ñòó ïè ëî 22 èþ íÿ 1941 ãî äà, êðó òî èç ìå íèâ øåå æèçíü âñåé ñòðà íû è ìî åé â à ñò íî ñ òè. Óæå 23 èþ íÿ 1941 ãî äà, ñî õðà íÿÿ áî - ä ðîñòü è ñïî êîé ñò âèå, íà ñêîëü - êî ýòî âîç ìîæ íî, ÿ ïðî âî äè ëà ìó æà - Á.ß. Ñâåò ëî âà (òî æå èí - æå íå ðà ïî ÂÂ) â àð ìèþ, à âåð - íóâ øèñü äî ìîé è ïðî ïëà êàâ âñþ íî ü, ñ 24 èþ íÿ ïðè ñòó ïè ëà ê ðà - áî òå â íî âûõ óñ ëî âè ÿõ. Âñêî ðå íà øà ìà ëåíü êàÿ ãðóï - ïà èí æå íå ðîâ ïî ëó è ëà çà äà íèå â êðàò àé øèå ñðî êè ðàç ðà áî - òàòü è âíå ä ðèòü â ïðî ìû ø ëåí - íîå ïðî èç âîä ñò âî ÂÂ, êî òî ðûå áû ëè áû ìàê ñè ìàëü íî äå øå âû, èìå ëè øè ðî êóþ ñû ðü å âóþ áà çó, âîç ìîæ íî ïðî ñòû â èç ãî òîâ ëå - íèè è îáåñ ïå è âà ëè ýô ôåê òèâ - íîñòü áó ðî âç ðûâ íûõ ðà áîò. È ýòî íå ñìî ò ðÿ íà òî, òî â íà øåé ãðóï ïå äà ëå êî íå âñå ñî òðóä íè - êè áû ëè ñïå öè à ëè ñ òà ìè ïî ÂÂ. Ýòî çà äà íèå îáóñ ëîâ ëè âà - ëîñü òåì, òî ñ íà à ëîì âîé íû âñå òàê íà çû âà å ìûå øòàò íûå ÂÂ áû ëè íà ïðàâ ëå íû íà èç ãî òîâ ëå - íèå áî å ïðè ïà ñîâ. Îä íà êî âîé íà òðå áî âà ëà îä íî âðå ìåí íî è ìå - òàë ëîâ, è ñòðî è òåëü íûõ ìà òå ðè - à ëîâ, è ìíî ãî ãî äðó ãî ãî. Ðóä íè - êè è êà ðü å ðû äîëæ íû áû ëè ðà - Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

36 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ áî òàòü â ìî áè ëè çà öè îí íîì ðå - æè ìå, è èõ íà äî áû ëî îáåñ ïå è - âàòü ÂÂ ïðî ìû ø ëåí íî ãî íà çíà - å íèÿ. Çà äà à îñ ëîæ íÿ ëàñü òåì, òî èç ãî òàâ ëè âàòü ÂÂ íà äî áû ëî íå íà ñïå öè à ëè çè ðî âàí íûõ çà âî - äàõ, à íà ïðè ñïî ñîá ëåí íûõ äëÿ ýòî ãî çà âî äàõ ãðàæ äàí ñêîé ïðî - ìû ø ëåí íî ñ òè - öå ìåíò íûõ, êèð - ïè íûõ è äðó ãèõ. Íà äî áû ëî ìàê ñè ìàëü íî èñ ïîëü çî âàòü èìå þ ùå å ñÿ íà íèõ îáî ðó äî âà - íèå è ïî ìè íèìó ìó èç ãî òàâ ëè - âàòü íå îá õî äè ìóþ ñïå öè àëü íóþ àï ïà ðà òó ðó. Íà çà âîä ñêèõ æå ïëî ùàä êàõ èëè â áëè æàé øèõ êà - ðü å ðàõ íå îá õî äè ìî áû ëî îáó ñ ò - ðà è âàòü íå áîëü øèå ïî ëè ãî íû äëÿ ïðî âåð êè áå çîò êàç íî ñ òè è ýô ôåê òèâ íî ñ òè èç ãî òàâ ëè âà å - ìûõ ÂÂ. Îä íà êî ñ ïó ñ êîì ïåð âûõ çà - âî äîâ áû ëî ïî ëó å íî óêà çà íèå èñ ïîëü çî âàòü ïðî èç âî äè ìûå ÂÂ è äëÿ ñíà ðÿ æå íèÿ ïðî òè âî òàí - êî âûõ ìèí è íå êî òî ðûõ äðó ãèõ áî å ïðè ïà ñîâ. Ìíå âñïî ìè íà åò ñÿ, ñ êà êèì íà ïðÿ æå íè åì, ýí òó çè àç ìîì è îò âåò ñò âåí íî ñ òüþ ðà áî òà ëè íàä ðå à ëè çà öè åé ýòèõ çà äà ïðî åê - òè ðîâ ùè êè, ïåð ñî íàë çà âî äîâ, èñ ïû òà òå ëè, ðà íåå íå çíà êî ìûå ñ ïðî èç âîä ñò âîì ÂÂ. Çà ïîì íèë ñÿ ñëó àé, êîã äà â ïî ñåë êå îä íî ãî, óæå ðà áî òà þ - ùå ãî, ïîä ìî ñ êîâ íî ãî çà âî äà îñå íüþ 1941 ãî äà íà ðàñ ñâå òå ïî ÿâè ëèñü, âè äè ìî ñ öå ëüþ ðàç - âåä êè, òðè ôà øèñò ñêèõ òàí êà. Îä íà êî îíè áû ñ ò ðî óø ëè. Ýòî áû ëà çíà è òåëü íàÿ óã ðî çà, íî íè êòî èç ïåð ñî íà ëà çà âî äà íå îñ òà âèë ñâî èõ ðà áî èõ ìåñò, è íà ïðÿ æåí íàÿ, äà æå âðå ìå íà ìè íåðâ íàÿ, ðà áî òà ïðî äîë æà ëàñü. Ïðè çûâ «Âñå äëÿ ôðîí òà! Âñå äëÿ Ïî áå äû!» áûë äëÿ íàñ íå ïðî ñòî ëî çóí ãîì, à îá ðà çîì æèç íè, è îñî çíà íèå õîòü ìà ëåé - øåé âîç ìîæ íî ñ òè ïðè áëè çèòü íà øó Ïî áå äó óäå ñÿ òå ðÿ ëî ñè ëû ðà áî òàâ øèõ. Âñëåä çà ïó ñ êîì ïîä ìî ñ êîâ - íûõ çà âî äîâ ïî ñòó ïè ëî óêà çà - íèå íà àòü èç ãî òîâ ëå íèå ïðåä - ëî æåí íûõ íà ìè ÂÂ ñïå öè àëü íî äëÿ ðóä íè êîâ è êà ðü å ðîâ. Äëÿ ýòî ãî ñòðî è ëèñü íå áîëü øèå çà - âî äû (ìû èõ îáû íî íà çû âà ëè ìà ñ òåð ñêè ìè) âáëè çè ìåñò ïðè - ìå íå íèÿ ÂÂ. Ìíå äî âå ëîñü íå - ïî ñðåä ñò âåí íî ó à ñò âî âàòü â ïîä ãî òîâ êå è ïó ñ êå òà êèõ ìà ñ - òåð ñêèõ â íå êî òî ðûõ ðàé î íàõ Óðà ëà, Ñè áè ðè, Àë òàÿ, Êà çàõ ñòà - íà. Çäåñü óæå, ïî ìè ìî èç ãî òîâ - ëå íèÿ è ïî ëè ãîí íûõ èñ ïû òà íèé, íà äî áû ëî ïðî âå ðÿòü è ýô ôåê - òèâ íîñòü ÂÂ ïðè èõ ïðè ìå íå íèè. Òàì ÿ îç íà êî ìè ëàñü ñ îð ãà íè çà - öè åé áó-ðî âç ðûâ íûõ ðà áîò íà øàõ òàõ è ó à ñò âî âà ëà â èñ ïû òà - íèè íà øèõ ÂÂ íå ïî ñðåä ñò âåí íî â çà áî ÿõ. Îñî áåí íî òðóä íû ìè áû ëè óñ ëî âèÿ â çî ëî òî äî áû âà þ - ùèõ øàõ òàõ, ãäå ê ðà áî èì ìå ñ - òàì ïðè õî äè ëîñü äî áè ðàòü ñÿ áóê âàëü íî ïîëç êîì, à â ëó øåì ñëó àå íà åò âå ðåíü êàõ èëè ñèëü íî ñî ãíóâ øèñü. Â òà êèõ æå óñ ëî âè ÿõ è çà ðÿ æà ëèñü øíó ðû äëÿ âçðû âà ïî ðî äû. Âå ëè àé - øåå óâà æå íèå ê òðó äó øàõ òå ðîâ ó ìå íÿ ñî õðà íè ëîñü íà âñþ æèçíü. Íå êî òî ðûå ðàç ðà áîò êè è èñ - ïû òà íèÿ èíè öè è ðó þ ùèõ ÂÂ ïðè - øëîñü ïðî âî äèòü â áëî êàä íîì Ëå íèí ãðà äå. Äî áè ðà ëèñü â Ëå - íèí ãðàä ïî Ëà äî ãå («Äî ðî ãà æèç íè»), íî, ìîæ íî ñêà çàòü, â áëà ãî ïðè ÿò íûõ óñ ëî âè ÿõ, òàê êàê ïî ãî äà áû ëà øòîð ìî âàÿ è íè îä - íî ãî íà ëå òà íå ìåö êèõ áîì áàð - äè ðîâ ùè êîâ â ïó òè íå áû ëî. Âñå ïàñ ñà æè ðû áû ëè äî âîëü íû, õî òÿ è ïðè õî äè ëîñü à ñ òåíü êî ñâå - øè âàòü ñÿ çà áîðò èç-çà ñèëü íîé êà êè è åå ïî ñëåä ñò âèé (â ìî ðÿ - êè áîëü øèí ñò âî èç íàñ íå ãî äè - ëîñü). Â ñà ìîì Ëå íèí ãðà äå îñ - íî âà òåëü íî äî ñàæ äà ëè àð òèë ëå - ðèé ñêèå îá ñò ðå ëû, íî ìû âñêî - ðå ïðè ñïî ñî áè ëèñü ê ðàç ðà áî - òàí íî ìó ãðà ôè êó ïå ðå äâè æå íèÿ ïî Ëå íèí ãðà äó íà çà âîä è îá ðàò - íî, ñ ó å òîì íå ìåö êîé ïóíê òó - àëü íî ñ òè ïî âðå ìå íè âå äå íèÿ îá ñò ðå ëîâ è ïå ðå ðû âîâ â íèõ. Íå ñêîëü êî âåñü ìà íå ïðè ÿò íûõ ñîáû òèé èìå ëè ìå ñ òî, ãëàâ íûì îá ðà çîì, â ïåð âûå äíè. À â âå - åð íèå è íî íûå à ñû íà îá ñò - ðå ëû ñòà ðà ëèñü íå îá ðà ùàòü âíè ìà íèÿ. ß âñå ãäà ïî ìíè ëà, òî íà ôðîí òå òðóä íåå è îïàñ - íåå, åì ó íàñ â òû ëó, äà æå òà - êîì, êàê áëî êàä íûé Ëå íèí ãðàä. Íà ïðÿ æåí íîé ðà áî òå âî åí - íûõ ëåò ïî ìî ãà ëà îáú å äè íåí - íîñòü ëþ äåé, âçà è ìî ïî ìîùü â òðó äå è â æèç íè. Åùå â íà à ëå âîé íû ìû, ãðóï ïà ñî òðóä íè êîâ ÏÝÓ (5 å ëî âåê), ñòà ëè êàê áû îä íîé ñå ìü åé. Íàñ êàê-òî åñ òå - ñò âåí íî îáú å äè íè ëà íà øà ñî - ñëó æè âè öà À.Â. Óò ëèí ñêàÿ, ñîâ - ìå ùàâ øàÿ òîã äà â ÏÝÓ íå èìî - âåð íîå êî ëè å ñò âî äîëæ íî ñ òåé è îáÿ çàí íî ñ òåé îò áèá ëè î òå êà - ðÿ äî èí ñïåê òî ðà I îò äå ëà (îò äåë çà êðû òîé ïå ðå ïè ñ êè è ïðî åå). Íå êî òî ðûå èç íàñ æè ëè â äî ìå ÏÝÓ â òîã äàø íåì ïðè ãî ðî äå Ìîñê âû Öà ðè öû íî. Åç äèòü íà ðà áî òó áû ëî ñëîæ íî, è ìû, ïî ïðè ãëà øå íèþ À.Â. Óò ëèí ñêîé, ñòà ëè æèòü â åå íå áîëü øîé äâóõ êîì íàò íîé êâàð òè ðå íà óëè - öå Ãîðü êî ãî (òîã äà äîì ¹ 20). Åå ìóæ áûë â àð ìèè, ñûí ýâà êó è ðî - âàí ê ðîä ñò âåí íè êàì. Ñ íà ñòóï - ëå íè åì õî ëî äîâ îá ùè ìè óñè ëè - ÿ ìè ìû óñ òà íî âè ëè íà ïàð êåò - íîì ïî ëó åå êâàð òè ðû «áóð æóé - êó», òðó áó âû âå ëè â îê íî (îê íà âû õî äè ëè âî äâîð), è ê ýòî ìó î à ãó âîç âðà ùà ëèñü èç êî ìàí - äè ðî âîê, äà è ïðî ñòî ñ ðà áî òû. Êàê ìû òîã äà ãî âî ðè ëè «ïå ðå - øëè íà êà çàð ìåí íîå ïî ëî æå - íèå». Íî â ýòîé «êà çàð ìå» ñî áè - ðà ëèñü äðó çüÿ, ïî ìî ãàÿ äðóã äðó ãó, ïè òà ÿñü òåì, òî ó êî ãî áû ëî, äå ëÿñü ñâî è ìè ãî ðå ñ òÿ ìè è ðà äî ñ òÿ ìè. Äëÿ ìå íÿ ýòî áû ëî î åíü âàæ íî, ÿ ïðè õî äè ëà íå â ïó ñ òóþ, õî ëîä íóþ êâàð òè ðó, à òó äà, ãäå âñå äðóã äðó ãà ïîä äåð - æè âà ëè, ñî õðà íÿ ëè äðó æå ñ êèå è òî âà ðè ùå ñ êèå îò íî øå íèÿ. Äëÿ ìå íÿ åùå áû ëî ðåç âû àé íî âàæ íî, òî ïèñü ìà ñ ôðîí òà îò ìó æà, àä ðå ñî âàí íûå ïî ìå ñ òó ìî åé ðà áî òû, À.Â. Óò ëèí ñêàÿ ïå - ðå ñû ëà ëà ìíå â ìå ñ òà êî ìàí äè - 36 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

37 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ ðî âîê (áóäü òî Óðàë, Ñè áèðü èëè áëî êàä íûé Ëå íèí ãðàä) å ðåç I îò äåë â öå ëî ñ òè è ñî õðàí íî ñ òè. Ñ êåì è êà êàÿ ó íåå áû ëà íà ýòîò ñ åò äî ãî âî ðåí íîñòü, êòî åé ðàç ðå øàë - ÿ íå çíàþ. Âñåé «êà- çàð ìîé» ìû îñ òà âà ëèñü äðó çü ÿ - ìè è ïî ñëå âîé íû. Áû ëî ïðè ÿò - íî, êî íå íî, òî â âî åí íîì 1943 ãî äó ãðóï ïå íà øèõ ñî òðóä íè êîâ, â òîì èñ ëå è ìíå, áû ëà ïðè ñóæ - äå íà Ñòà ëèí ñêàÿ ïðå ìèÿ òðå òü - åé ñòå ïå íè. Êðî ìå òî ãî, â 1943 ãî äó ÿ áû ëà íà ãðàæ äå íà îð äå - íîì «Çíàê Ïî å òà» è ìå äà ëüþ. Ñ îêîí à íè åì âîé íû ëà áî ðà - òî ðèÿ ÏÝÓ Ñî þç âçðû â ïðî ìà, íà àëü íè êîì êî òî ðîé ÿ áû ëà, âî çîá íî âè ëà ðà áî òû ïî óñî âåð - øåí ñò âî âà íèþ ïðî ìû ø ëåí íûõ ÂÂ â öå ëÿõ ïî âû øå íèÿ èõ áå çîò - êàç íîé ðà áî òû è ýô ôåê òèâ íî ñ - òè. Ïåð ñïåê òèâ íûì áû ëî íà - ïðàâ ëå íèå ðàç ðà áîò êè âî äî óñ - òîé è âûõ ÂÂ, òî ïîç âî ëÿ ëî ïðè ìå íÿòü èõ â îá âîä íåí íûõ âû ðà áîò êàõ øàõò è êà ðü å ðîâ. Îï ðå äå ëåí íûé èí òå ðåñ ïðåä ñòàâ ëÿ ëè ðà áî òû ïî ñî çäà - íèþ òàê íà çû âà å ìûõ ïî ðî õî ïî - äîá íûõ âçðûâ à òûõ âå ùåñòâ. Ïî òðåá íîñòü â òà êèõ ÂÂ îáú ÿñ - íÿ åò ñÿ òåì, òî ïðè äî áû å øòó íî ãî êàì íÿ, ãëàâ íûì îá ðà - çîì äëÿ îá ëè öî âî íûõ ðà áîò, íà ïðè ìåð, ìðà ìî ðà, íå îá õî äè - ìî, òî áû ïðè âçðû âå ñî õðà íÿ - ëèñü íå ïî âðåæ äåí íûå, áåç ñêî - ëîâ è òðå ùèí, îò ðû âà å ìûå îò îñ íîâ íîé ïî ðî äû êó ñ êè. Ïî ðî - õî ïî äî áí ûå ÂÂ, â îò ëè èå îò îáû íî ãî åð íî ãî ïî ðî õà (î åíü óâ ñò âè òåëü íî ãî ê óäà ðó, òðå - íèþ è èñ êðå), äîëæ íû áûòü áå - çî ïàñ íû â îá ðà ùå íèè è îá ëà - äàòü ìè íè ìàëü íîé ïî ñðàâ íå - íèþ ñ îáû íû ìè ÂÂ áðè çàíò íî - ñ òüþ (äðî áÿ ùèé ýô ôåêò), íî äî - ñòà òî íîé ôó ãàñ íî ñ òüþ (ðà áî - òî ñïî ñîá íî ñ òüþ, ðàñ øè ðÿ þ - ùèì ýô ôåê òîì). Òà êèì îá ðà - çîì, íà äî áû ëî íàé òè âå ùå ñò âà, êî òî ðûå îêà çû âà ëè áû íà âçðû - âà å ìóþ ïî ðî äó äåé ñò âèå, ïðî - ìå æó òî íîå ìåæ äó ãî ðå íè åì è âçðû âîì. Áû ëà ïðåä ëî æå íà ðå - öåï òó ðà òðåõ ñî ñòà âîâ ïî ðî õî - ïî äîá íûõ ÂÂ, äâà èç êî òî ðûõ áû ëè èç ãî òîâ ëå íû â ïî ëó çà âîä - ñêèõ óñ ëî âè ÿõ è èñ ïû òà íû íà ñî - îò âåò ñò âó þ ùèõ êà ðü å ðàõ ñ ïî - ëî æè òåëü íûì ðå çóëü òà òîì. Ïî - ëó åí íûå ïðè âçðû âå è ïðî âå - ðåí íûå ïî ñëå øëè ôîâ êè êàì íè íå èìå ëè ìè ê ðî òðå ùèí. Îï ðå äå ëåí íóþ âàæ íîñòü ïðåä ñòàâ ëÿ ëè íà à òûå â âî åí - íîå âðå ìÿ ðà áî òû ïî èñ ïû òà íèþ è ðàç ðà áîò êå ìå òî äîâ ïðè ìå íå - íèÿ áåç äûì íûõ ïîðî õîâ äëÿ âçðûâ íûõ ðà áîò. Ïî ñòàâ ëÿ å ìûå â íà øó ñòðà íó ïî ëåíä-ëè çó íå - êî òî ðûå âè äû áåç äûì íûõ ïî ðî - õîâ íå ìîã ëè ïî òåõ íè å ñ êèì ïðè è íàì èñ ïîëü çî âàòü ñÿ ïî íà çíà å íèþ, à íà êàï ëè âàòü èõ íà ñêëà äàõ íå áû ëî âîç ìîæ íî ñ - òè. Ïî ñëå âîé íû òàê æå îñ òà âà - ëèñü íå èñ ïîëü çî âàí íû ìè íå êî - òî ðûå ìàð êè îòå å ñò âåí íûõ ïî - ðî õîâ, ñðîê ãîä íî ñ òè ó êî òî ðûõ áûë îã ðà íè åí. Âîò òà êèå ïî ðî - õà è èñ ïû òû âà ëèñü íà ìè, è àñòü èç íèõ áû ëà ðå êî ìåí äî âà íà ê èñ ïîëü çî âà íèþ äëÿ íå êî òî ðûõ âè äîâ âçðûâ íûõ ðà áîò. Îä íî - âðå ìåí íî îïû òû ïî êà çà ëè, òî â îï ðå äå ëåí íûõ óñ ëî âè ÿõ âçðû - âîáå çî ïàñ íû ìè ìîæ íî ñ è òàòü äà ëå êî íå âñå áåç äûì íûå ïî ðî - õà. Èç ðå çóëü òà òîâ ýòèõ ðà áîò âû òå êà ëî, òî íå îá õî äè ìî øè - ðî êîå è òùà òåëü íîå èçó å íèå âñåõ õà ðàê òå ðè ñ òèê áåç äûì íûõ ïî ðî õîâ, íà è íàÿ îò ôè çè å ñ êîé è õè ìè å ñ êîé ñòà áèëü íî ñ òè äî âñåõ ïî êà çà òå ëåé ïî âçðû âî áå - çî ïàñíî ñ òè. Ðà áî òàÿ íàä ýòîé ïðî áëå ìîé, ìû ñ Á.ß. Ñâåò ëî âûì, âåð íóâ - øèì ñÿ ñ âîé íû, íà ïè ñà ëè êíè ãó «Ñâîé ñò âà è òåõ íî ëî ãèÿ ïðî ìû - ø ëåí íûõ âçðûâ à òûõ âå ùåñòâ». Êíè ãà áû ëà íà ïè ñà íà ïî çà êà çó Óï ðàâ ëå íèÿ ó åá íûõ çà âå äå íèé ïî ïîä ãî òîâ êå âçðûâ íè êîâ è ãîð íûõ ìà ñ òå ðîâ. Íî êíè ãà òàê - æå ïîëü çî âà ëàñü ñïðî ñîì íà ïðåä ïðè ÿ òè ÿõ, ïðî èç âî äÿ ùèõ è ïðè ìå íÿ þ ùèõ ÂÂ, ÑÒÒ è ïî ðî õà, à òàê æå â íå êî òî ðûõ òåõ íî ëî ãè - å ñ êèõ è ãîð íûõ âó çàõ. Ïîç æå êíè ãà ñ âíå ñåí íû ìè íà ìè â íåå íå îá õî äè ìû ìè èç ìå íå íè ÿ ìè è ñó ùå ñò âåí íû ìè äî ïîë íå íè ÿ ìè è â ñâÿ çè ñ ðàç âè òè åì ìå òî äîâ èçó å íèÿ âçðûâ à òûõ ñâîéñòâ è óñ ëî âèé ïðè ìå íå íèÿ ÂÂ, áû ëà ïå ðå èç äà íà è, ïî íà øèì ñâå äå - íè ÿì, íà ïîë êàõ íå çà ëå æè âà - ëàñü. Â 1957 ãî äó ÿ áû ëà ïå ðå âå äå - íà èç ÏÝÓ Ñî þç âçðû â ïðî ìà â Íà ó íî-èñ ñëå äî âà òåëü ñêèé èí - ñòè òóò - ÍÈÈ-6, ãäå âî ïðî ñû áå - çî ïàñ íî ñ òè ðàç ðà áîò êè è èç ãî - òîâ ëå íèÿ ÂÂ, ïî ðî õîâ è íî âûõ ñî ñòà âîâ äëÿ ðà êåò íîé òåõ íè êè ñòà ëè äëÿ ìå íÿ îñ íîâ íû ìè. Âíà à ëå ýòî îò íî ñè ëîñü ê áå çî - ïàñ íî ñ òè ðà áîò â ëà áî ðà òî ðè ÿõ è íà ïî ëó çà âîä ñêèõ óñ òà íîâ êàõ. À â ìàð òå 1959 ãî äà â ñî îò âåò ñò - âèè ñ ïðè êà çîì ¹ 38 Ãî ñó äàð ñò - âåí íî ãî êî ìè òå òà îáî ðîí íîé òåõ íè êè (ÃÊÎÒ) ïðè Ñîâ ìè íå ÑÑÑÐ áû ëà ñî çäà íà îò ðàñ ëå âàÿ íà ó íî-èñ ñëå äî âà òåëü ñêàÿ ëà - áî ðà òî ðèÿ ïî òåõ íè êå áå çî ïàñ - íî ñ òè è ïðî ìû ø ëåí íîé ñà íè òà - ðèè. Ëà áî ðà òî ðèè ïî ðó à ëèñü èñ ñëå äî âà íèÿ, îõ âà òû âà þ ùèå âñå âçðû âî îïàñ íûå ïðî èç âîä - ñò âà â ìàñ øòà áàõ îáî ðîí íîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè ÑÑÑÐ. Ïðè êà - çîì äè ðåê òî ðà ÍÈÈ-6 Â.À. Ñó õèõ ÿ áû ëà íà çíà å íà íà àëü íè êîì ýòîé ëà áî ðà òî ðèè. Äî îð ãà íè çà öèè íà øåé ëà áî - ðà òî ðèè ïîä òà êèì æå ïðè ìåð íî íà çâà íè åì ðà íåå â ÍÈÈ-6 óæå äâàæ äû ñî çäà âà ëèñü ëà áî ðà òî - ðèè, íî ïî êà êèì-òî ïðè è íàì äåé ñò âî âà ëè îíè íå áî ëåå ãî äà. Ìî æåò áûòü, â ñâÿ çè ñ ýòèì ïðè ïîä ïè ñà íèè ïðè êà çà îá îð ãà íè - çà öèè ëà áî ðà òî ðèè è ìî åì íà - çíà å íèè åå ðó êî âî äè òå ëåì ìíå áûë çà äàí âî ïðîñ, íå ñìó ùà åò ëè ìå íÿ òî, òî ëà áî ðà òî ðèè áûë ïðè ñâî åí ¹ 13. ß ñêà çà ëà, òî íå âè æó â ýòîì íè å ãî ïëî õî - ãî, æèçíü ïî êà æåò, èìå åò ëè ýòîò "ðî êî âîé" íî ìåð êà êîå-ëè áî çíà å íèå. Ïîä òà êèì íî ìå ðîì ëà áî ðà òî ðèÿ ðà áî òà ëà 10 ëåò. Ïî òîì áåç èç ìå íå íèÿ ïðî ôè ëÿ è òå ìà òè êè åé áûë ïðè ñâî åí ¹ Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

38 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ 263. Æèçíü ìå íÿ íà ó è ëà, òî äå - ëî, çà êî òî ðîå áå ðóò ñÿ íå ðàâ íî - äóø íûå, èíè öè à òèâ íûå, îò âåò - ñò âåí íûå è ïî ñòî ÿí íî ïî âû øà - þ ùèå ñâîé ïðî ôåñ ñè î íà ëèçì ëþ äè, áó äåò óñ ïåø íî âû ïîë - íÿòü ñÿ. Ïî ýòîé ïðè è íå ïîä áî ðó êà - ä ðîâ ÿ óäå ëÿ ëà îñî áîå âíè ìà íèå ( òî èíî ãäà âû çû âà ëî äà æå íå - äî âîëü ñò âî îò äå ëà êà ä ðîâ). Íî äî âîëü íî áû ñ ò ðî øòàò ëà áî ðà - òî ðèè ñôîð ìè ðî âàë ñÿ. Êðî ìå íå ñêîëü êèõ îïûò íûõ ñî òðóä íè - êîâ, áîëü øèí ñò âî ðà áîò íè êîâ ëà áî ðà òî ðèè ñî ñòî ÿ ëî èç ìî ëî - äûõ ñïå öè à ëè ñ òîâ, âû ïó ñê íè êîâ ÌÕÒÈ, ËÕÒÈ, ÌÈ ÔÈ, ÌÈÕÌ è äð. Âñå îíè îò íî ñè ëèñü ñ èí òå - ðå ñîì ê ïî ñòàâ ëåí íûì çà äà àì, îò ëè à ëèñü âû ñî êîé îò âåò ñò âåí - íî ñ òüþ, õî ðî øåé áà çîé çíà íèé è ìî ëî äûì çà äî ðîì. Íà ðå ãó ëÿð - íî ïðî âî äè ìûõ íà ìè ëà áî ðà òîð - íûõ òåõ íè å ñ êèõ ñî âå ùà íè ÿõ ñ ðàñ ñìî ò ðå íè åì õî äà ðà áîò ïî âñåì íà ïðàâ ëå íè ÿì îíè ñìå ëî, òðå áî âà òåëü íî è ïðèí öè ïè àëü íî âû ñêà çû âà ëè ðàç ëè íûå íà ó - íûå è ïðàê òè å ñ êèå ïðåä ëî æå - íèÿ, ðå êî ìåí äà öèè. Áû âà ëî, òî è ìíå îò íà øèõ ìî ëî äûõ ñïå öè à - ëè ñ òîâ à ñ òåíü êî äî ñòà âà ëîñü. ß ñòà ðà ëàñü ïðè ñëó øè âàòü ñÿ ê èõ çà ìå à íè ÿì è ïðåä ëî æå íè ÿì, ñî îò âåò ñò âåí íî äå ëàÿ âû âî äû è êîð ðåê òè ðóÿ ðà áî òû â íóæ íîì íà ïðàâ ëå íèè. Ïðè ôîð ìè ðî âà íèè òå ìà òè êè äå ÿ òåëü íî ñ òè ëà áî ðà òî ðèè ìû èñ õî äè ëè èç òî ãî, òî åñ ëè îïàñ - íîñòü íà ïðî èç âîä ñò âàõ ìè íè ñ - òåð ñò âà íå ðåä êî ïðî ÿâ ëÿ ëàñü â ñëó à ÿõ çà ãî ðà íèÿ è âçðû âîâ, òî ïðåæ äå âñå ãî ñëå äó åò ïðî àíà - ëè çè ðî âàòü è îáîá ùèòü ïî äîá - íûå ñëó àè çà ïðå äû äó ùèå ãî äû ïî âñåì âè äàì ïðî èç âîäñòâ è, ïî âîç ìîæ íî ñ òè, âû ÿâèòü íà è - áî ëåå îïàñ íûå ó à ñò êè â òåõ íî - ëî ãè å ñ êèõ ïðî öåñ ñàõ, â îáî ðó - äî âà íèè è íà è áî ëåå à ñ òûå è îïàñ íûå íà ðó øå íèÿ ïåð ñî íà ëà êàê â òåõ íî ëî ãèè, òàê è ïðè ýêñ - ïëó à òà öèè îáî ðó äî âà íèÿ. Òà êèå îáîá ùå íèÿ áû ëè ïðî - âå äå íû çà íå ñêîëü êî ïðå äû äó - ùèõ ëåò è çà òåì ïðî âî äè ëèñü â òå å íèå êàæ äî ãî ïî ñëå äó þ ùå ãî ãî äà. Ìà òå ðè à ëû ïðåä ñòàâ ëÿ - ëèñü ìè íè ñ òåð ñò âó, à çà òåì ðàñ - ïðî ñò ðà íÿ ëèñü íà ïðåä ïðè ÿ òèÿ îò ðàñ ëè. Ó è òû âàÿ îã ðîì íîå çíà å íèå òåõ íè å ñ êîé è îð ãà íè çà öè îí íîé äèñ öèï ëè íû îá ñëó æè âà þ ùå ãî ïåð ñî íà ëà íà íà øèõ çà âî äàõ, ïî çà äà íèþ ìè íè ñ òåð ñò âà ìû ïîä - ãî òî âè ëè «Ïðà âè ëà ïî áå çî ïàñ - íîé ýêñ ïëó à òà öèè ïî âñåì âè - äàì ïî æà ðî- è âçðû âî îïàñ íûõ ïðî èç âîäñòâ îò ðàñ ëè». Ýòè ïðà - âè ëà áû ëè óò âåðæ äå íû ìè íè ñ - òåð ñò âîì è ââå äå íû êàê îáÿ çà - òåëü íûå äëÿ ñî îò âåò ñò âó þ ùèõ âçðû âî îïàñ íûõ ïðî èç âîäñòâ. Êðóã âî ïðî ñîâ, òðå áó þ ùèõ èçó å íèÿ â öå ëÿõ ïî âû øå íèÿ áå - çî ïàñ íî ñ òè ïðî èç âîä ñò âà, ñòàë íà ñòîëü êî øè ðîê, òî îõ âà òèòü åãî ñè ëà ìè ëèøü îä íîé ëà áî ðà - òî ðèè áû ëî ïðî ñòî íå âîç ìîæ íî. Ïî ýòî ìó çà íà øåé ëà áî ðà òî ðè - åé áû ëè çà êðåï ëå íû íå êî òî ðûå êëþ å âûå âî ïðî ñû èñ ñëå äî âà - òåëü ñêèõ è ýêñ ïå ðè ìåí òàëü íûõ ðà áîò, ðå çóëü òà òû êî òî ðûõ ïî - òîì ìîã ëè áû áûòü ïðåä ëî æå íû ïðî èç âîä ñò âó êàê ìå òî äû ïî âû - øå íèÿ áå çî ïàñ íî ñ òè òåõ íî ëî ãè - å ñ êèõ ïðî öåñ ñîâ. Êàê ÿ óæå óïî ìè íà ëà, íà ïðåä ïðè ÿ òè ÿõ âàæ íî íå äî ïó ñ - êàòü ìå õà íè å ñ êèå è òåï ëî âûå âîç äåé ñò âèÿ íà ïðî äóê òû (íå òîëü êî ïðè èõ íå ïî ñðåä ñò âåí - íîé îá ðà áîò êå, íî è â íå êî òî ðûõ óç ëàõ àï ïà ðà òó ðû), êî òî ðûå ïðå âû øà ëè áû èõ óâ ñò âè òåëü - íîñòü. Ïðè ýòîì âàæ íî ó è òû - âàòü òå èç ìå íå íèÿ, êî òî ðûå îñó - ùå ñòâ ëÿ þò ñÿ â òåõ íî ëî ãè å ñ êèõ ïðî öåñ ñàõ è îáî ðó äî âà íèè, äëÿ ïî âû øå íèÿ èõ ýô ôåê òèâ íî ñ òè, à òàê æå óëó øå íèÿ ñâîéñòâ âçðû âî îïàñ íîé ïðî äóê öèè. Ìå òî äû èñ ñëå äî âà íèÿ â ëà - áî ðà òî ðèè äîëæ íû ïî ñòî ÿí íî óñî âåð øåí ñò âî âàòü ñÿ äëÿ ñî îò - âåò ñò âèÿ èõ òåõ íî ëî ãè å ñ êèì ïðî öåñ ñàì è ïî âîç ìîæ íî ñ òè âñåé öå ïî êå ïðî èç âîä ñò âà. Òàê, íà ïðè ìåð, â íà à ëå ðà áîò ïî áå çî ïàñ íî ñ òè ïðî èç âîäñòâ ÑÒÒ è ïî ðî õîâ ìû ñòîëê íó ëèñü ñ îïàñ íî ñ òüþ íà êîï ëå íèÿ ñòà òè - å ñ êî ãî ýëå ê ò ðè å ñò âà, óã ðî çîé âîç íèê íî âå íèÿ èñ êðî ðàç ðÿä íûõ ïðî öåñ ñîâ è çà ãî ðà íèÿ. Òà êàÿ îïàñ íîñòü îï ðå äå ëÿ ëàñü, â à - ñò íî ñ òè, èñ ïîëü çî âà íè åì ñèí - òå òè å ñ êèõ, à òàê æå ïî æà ðî- è âçðû âî îïàñ íûõ ìà òå ðè à ëîâ, îá - ëà äà þ ùèõ âû ñî êè ìè äè ý ëå ê ò - ðè å ñ êè ìè ñâîé ñò âà ìè. Â ýòîì íà ïðàâ ëå íèè ïðàê òè å ñ êè íè å - ãî, êðî ìå ðà çî âûõ êó ñ òàð íûõ ñïî ñî áîâ çà ìå ðà ñòà òè å ñ êî ãî ýëå ê ò ðè å ñò âà è ðå êî ìåí äà öèè çà çåì ëå íèÿ îáî ðó äî âà íèÿ, ñäå - ëà íî íå áû ëî è, êàê ïî êà çà ëà ïðàê òè êà, òà êèå ðå êî ìåí äà öèè íå äà âà ëè íà äåæ íîé çà ùè òû. Ñî òðóä íè êàì íà øåé ëà áî ðà - òî ðèè óäà ëîñü ðàç ðà áî òàòü ñðàâ íè òåëü íî íà äåæ íûå ìå òî äû çà ìå ðà ñòà òè å ñ êî ãî ýëå ê ò ðè å - ñò âà â ïðî èç âîä ñò âåí íûõ óñ ëî - âè ÿõ è ñî çäàòü äî ñòà òî íî ïðî - ñòûå ïðè áî ðû äëÿ òà êèõ çà ìå - ðîâ. Òàê æå âàæ íî, òî áûë ðå êî - ìåí äî âàí ìå òîä ñî ïî ñ òàâ ëå íèÿ çà ìå ðîâ ñòà òè å ñ êî ãî ýëå ê ò ðè - å ñò âà ðàç ëè íû ìè ïðè áî ðà ìè (íà ïðè ìåð, ïðè áî ðîì, ïðåä ëî - æåí íûì êà ôå ä ðîé îõ ðà íû òðó äà ÌÈÕÌ) ñ ïðè âå äå íè åì çà ìå ðîâ ê îä íî ìó îöå íî íî ìó ïî êà çà òå - ëþ, ïîç âî ëÿ þ ùå ìó ñó äèòü îá îïàñ íî ñ òè âîç íè êà þ ùèõ ýëå ê ò - ðè å ñ êèõ çà ðÿ äîâ. ß íå ìî ãó òàê æå íå ñêà çàòü, íà ñêîëü êî ÿ ðà äà, òî â òå å íèå óæå ìíî ãèõ ëåò ïî ñëå ìî å ãî óõî - äà èç ëà áî ðà òî ðèè å ëî âå å ñ - êàÿ ñâÿçü ñ ìî è ìè áûâ øè ìè ñî - ñëó æèâ öà ìè ñî õðà íÿ åò ñÿ, è ÿ óâ ñò âóþ èõ âíè ìà íèå è î åíü áëà ãî äàð íà çà ïà ìÿòü è âíè ìà - íèå êî ìíå. Ñïà ñè áî, äðó çüÿ. Èç êíè ãè Èç èñ òî ðèè îòå å ñò âåí íîé ïî ðî õî âîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè (ïîä ðåä. ë-êîðð. ÐÀ ÐÀÍ Ë.Â. Çà áå ëè íà) 38 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

39 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ Ïðåä ñå äà òåëü À.Ì. Ìàñ ëîâ. Çà ñå äà íèå íà à - ëîñü â 6 à ñîâ, îêîí è ëîñ â 11. Ïðè ñóò ñò âî âà ëè: à) ëå íû ÃÊÊ - À.Ì. Ìàñ ëîâ, ïðîô. À.Ñ. Áà êà - åâ, ïðîô. Ê.Ê. Àí ä ðå åâ, íà àëü íèê ô-òà Êî æåâ íè - êîâ, ïðîô. Æó êîâ ñêèé; á) ïðè ãëà øåí íûå - èíæ. Áó íå åâ, èíæ. Âëà ñîâ Ê.Ê., èíæ. Îâ èí íè êîâ, ñå ê ðå òàðü Ç. Ïàâ ëîâ ñêàÿ 3. Ãó ñà êî âà Ìà ðèÿ Äî ðî ôå å âíà Òå ìà ïðî åê òà: Ïðî åêò óç ëà Í.Ã.Ö. è ïî ðî õî âîé ìàñ ñû Í.Ã.Â. íå ïðå ðûâ íûì ïðî öåñ ñîì Ðó êî âî äè òåëü - èíæ. Èâà íþê (íå ðàç áîð è âî) Î.Ã. Ðå öåí çåíò - èíæ. Ïàø êîâ Çà ñëó øàâ íà îò êðû òîì çà ñå äà íèè ÃÊÊ äî êëà - äû äèï ëîì íè êîâ, îò çû âû ðó êî âî äè òå ëåé è ðå - öåí çåí òîâ, à òàê æå îòâå òû äèï ëîì íè êîâ íà çà - äàí íûå èì âî ïðî ñû - Ãî ñó äàð ñò âåí íàÿ Êâà ëè ôè - êà öè îí íàÿ Êî ìè ñèÿ Ïî ñòà íîâ ëÿ åò: Çà ùè òó ïðè çíàòü îò ëè íî ñ îöåí êîé äèï ëîì - íî ãî ïðî åê òà îò ëè íî. Ó è òû âàÿ îá ùóþ óñ ïå âà - å ìîñòü çà âðå ìÿ ïðå áû âà íèÿ â èí ñòè òó òå ñòó äåí - êå Ãó ñà êî âîé ïðè ñâî èòü çâà íèå èí æå íå ðà õè ìè - êà-òåõ íî ëî ãà ïî ñïå öè àëü íî ñ òè òåõ íî ëî ãèÿ ïî ðî - õà ñ âû äà åé äèï ëî ìà 2-é ñòå ïå íè. Ñ ïîäëèííèêà, õðàíÿùåãîñÿ â äåêàíàòå ÈÕÒ Ìà ðèÿ Äî ðî ôå åâ íà Ãó ñà êî âà áû ëà ÿð êèì ïðåä ñòà âè òå ëåì âû - ñî êî ïðî ôåñ ñè î íàëü íîé òåõ íè - å ñ êîé èí òåë ëè ãåí öèè, ïîä ãî - òîâ ëåí íîé ñî âåò ñêîé âûñ øåé øêî ëîé â 30-å ãî äû. Ðî äè ëàñü Ìà ðèÿ Äî ðî ôå åâ - íà 9 ôå â ðà ëÿ 1914 ãî äà â Ìî ãè - ëå âå, â ñå ìüå ó è òå ëÿ. Ïî ñëå îêîí à íèÿ øêî ëû îíà 2 ãî äà ðà - áî òà ëà íà ôà á ðè êå èñ êóñ ñò âåí - íî ãî âî ëîê íà, çà òåì ãî ðÿ åå æå - ëà íèå ó èòü ñÿ ïðè âå ëî åå â Ìîñ - êîâ ñêèé ïî ëè òåõ íè å ñ êèé òåõ íè - êóì, ñ ïî ñëåä íå ãî êóð ñà êî òî ðî - ÍÅ ÇÀ ÁÛ ÂÀé ÒÅ... Ë.Â. Çàáåëèí, ä.õ.í., ïðîô., ë.-êîðð. ÐÀ ÐÀÍ * ãî îíà ïå ðå õî äèò â ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà. Çà êîí èâ ÌÕÒÈ â 1937 ãî äó, Ìà ðèÿ Äî ðî - ôå åâ íà ïî ëó è ëà íà ïðàâ ëå íèå â Äîí áàññ, íà çà âîä èì. Ïå ò ðîâ - ñêî ãî. Ñâîé òðó äî âîé ïóòü Ì.Ä. Ãó ñà êî âà íà à ëà â äîëæ íî ñ òè íà - àëü íè êà ïî ðî õî âîé ìà ñ òåð ñêîé è ðà áî òà ëà â ýòîì êà å ñò âå äî 1939 ãî äà. Â 1939 ãî äó åå íà çíà - à þò çà ìå ñ òè òå ëåì íà àëü íè êà îñ íîâ íî ãî öå õà ïî òåõ íè å ñ êîé à ñ òè, è íà ýòîé äîëæ íî ñ òè îíà ïðî ðà áî òà ëà äî ýâà êó à öèè çà âî - äà â èþ ëå 1942 ãî äà â Ïåðìü. Â 30-å ãî äû çà âîä èì. Ïå ò - ðîâ ñêî ãî áûë ïå ðå äî âûì â îñ - âî å íèè íî âûõ íè ò ðî ãëè öå ðè íî - âûõ ïî ðî õîâ, â òîì èñ ëå äëÿ ðå - àê òèâ íî ãî îðó æèÿ. Íà çà âî äå âíå ä ðÿ ëè ñâîè ðå - öåï òó ðû òà ëàíò ëè âûé ñî âåò ñêèé ó å íûé À.Ñ. Áà êà åâ è åãî ñî ðàò - íèê Á.Ï. Ôî ìèí, â ïðî èç âîä ñò âå íè ò ðî ãëè öå ðè íà ðà áî òàë êðóï - íûé ó å íûé Ê.È. Áà æå íîâ. * - èç êíè ãè Èç èñ òî ðèè îòå å ñò âåí - íîé ïî ðî õî âîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè Êðàò êèå áè î ãðà ôè å ñ êèå î åð êè. Ïîä îá ùåé ðå äàê öè åé Ë.Â. Çà áå ëè - íà. Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

40 ÂÛÏÓÑÊÍÈÊÈ Íà îñ íî âå îáîá ùå íèÿ ñòà òè - ñ òè êè èñ ïû òà òåëü íîé ñòàí öèè çà âî äà ñäå ëàë ñâîè çà ìå à òåëü - íûå âû âî äû ïî âíó ò ðåí íåé áàë - ëè ñ òè êå Þ.À. Ïî áå äî íîñ öåâ. Ýòîò çà âîä ïåð âûì â ÑÑÑÐ ïî ñòà âèë íà âî îðó æå íèå â 1939 ãî äó ðå àê òèâ íûå ñè ñ òå ìû (PC) äëÿ âî îðó æå íèÿ ñà ìî ëå òîâ. Â 1939 ãî äó ÐÑ-82 áû ëè óñ ïåø íî ïðè ìå íå íû íà Õàë õèí-ãî ëå. Áû ñ ò ðûé ñëó æåá íûé ðîñò Ìà ðèè Äî ðî ôå åâ íû â òà êîì âû - ñî êî êâà ëè ôè öè ðî âàí íîì êîë - ëåê òè âå ãî âî ðèë î íå çà óðÿä íûõ ñïî ñîá íî ñ òÿõ ìî ëî äî ãî èí æå - íå ðà. Ïî êî ðÿÿ àä ìè íè ñ ò ðà òèâ - íûå âû ñî òû, îíà îä íî âðå ìåí íî ïî êî ðè ëà ñåðä öå äè ðåê òî ðà çà - âî äà Äà âè äà Ãðè ãî ðü å âè à Áè - äèí ñêî ãî, ðó êî âî äè òå ëÿ, èìåâ - øå ãî çà ïëå à ìè îïûò ðà áî òû â ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè. Ïî ñëå ýâà êó - à öèè çà âî äà Ä.Ã. Áè äèí ñêî ãî íà - çíà à þò äè ðåê òî ðîì çà âî äà ¹ 98 â Ïåð ìè, êó äà âû åç æà åò è Ìà - ðèÿ Äî ðî ôå åâ íà. Îä íà êî ñóäü áà åå íà ýòîì çà âî äå íå ñëî æè ëàñü. Ïî ñëå íå ïðî äîë æè òåëü íîé ðà áî òû â òåõ íè å ñ êîé ñëóæ áå çà âî äà îíà çà áî ëå ëà òó áåð êó ëå - çîì â àê òèâ íîé ôîð ìå. Íå ñëî - æè ëèñü è ñå ìåé íûå îò íî øå íèÿ. Â ñåí òÿ á ðå 1944 ãî äà Ì.Ä. Ãó - ñà êî âà ïî ïå ðå âî äó ïðè áû âà åò â Ìîñê âó íà çà âîä ¹ 512 (ïîç æå ÍÈ ÕÒÈ) è óñ ò ðà è âà åò ñÿ íà ðà áî - òó â êà å ñò âå ñòàð øå ãî èí æå íå - ðà. Â ÍÈ ÕÒÈ îíà ïðî ðà áî òà ëà ïî òè 40 ëåò, çäåñü îíà ñòà ëà èç - âå ñò íûì âî âñåé ïî ðî õî âîé îò - ðàñ ëè èñ ñëå äî âà òå ëåì è òåõ íî - ëî ãîì, çäåñü çà ñëó æè ëà èñ êëþ - è òåëü íîå óâà æå íèå ðó êî âîä ñò - âà è ñî òðóä íè êîâ ÍÈ ÕÒÈ. Â 1950 ãî äó Ìà ðèÿ Äî ðî ôå - åâ íà â êà å ñò âå ðó êî âî äè òå ëÿ ãðóï ïû ïðî âî äèò èñ ñëå äî âà íèÿ ñîâ ìå ñò íî ñ èí ñòè òó òîì òåï ëî - ýíåð ãå òè êè Àêà äå ìèè íà óê ÓÑÑÐ ïî èñ ïû òà íè ÿì ïî ðî õîâ ñ êà òà - ëè òè å ñ êè ìè äî áàâ êà ìè (ìå òèë - ã ëè îê ñè îð òî áåí çîé íî êèñ ëûì íè êè ëåì è àí ò ðà íè ëà òîì íè êå - ëÿ). Ïî ðå çóëü òà òàì èñ ñëå äî âà - íèé åþ áûë ïîä ãî òîâ ëåí îá ñòî ÿ - Ìà ðèÿ Äî ðîôååâíà ÃÓ ÑÀ ÊÎ ÂÀ ( ) ëàóðåàò Ñòàëèíñêîé ïðåìèè 1951 ãîäà òåëü íûé îò åò. Ðà áî òàâ øèé â ýòîò ïå ðè îä â ÍÈÈ-6 Á.Ï. Æó êîâ îç íà êî ìèë ñÿ ñ ýòèì îò å òîì è ññû ëàë ñÿ íà íå ãî â 1951 ãî äó â ñâî åé äîê òîð ñêîé äèñ ñåð òà öèè. Â 1951 ãî äó ãðóï ïå àâ òî ðîâ çà ðàç ðà áîò êó íî âûõ àð òèë ëå - ðèé ñêèõ è ðå àê òèâ íûõ ïî ðî õîâ áû ëà ïðè ñóæ äå íà Ñòà ëèí ñêàÿ ïðå ìèÿ II ñòå ïå íè. Áû ëè íà ãðàæ - äå íû: Á.Ï. Æó êîâ, Ì.Ä. Ãó ñà êî âà, Ì.Ñ. Áà äå ëè íà, Å.È. Áî êî âà, Â.À. Ñà çî íîâ, Á. Ï. Ôî ìèí. Êî íåö 50-õ è íà à ëî 60-õ ãî - äîâ áû ëè ïå ðè î äîì áóð íî ãî îñ - âî å íèÿ íà çà âî äàõ îò ðàñ ëè íî - âûõ ðå öåï òóð, çà ðÿ äîâ è íî âûõ òåõ íî ëî ãè å ñ êèõ ðå øå íèé. Â ýòîò ïå ðè îä Ìà ðèÿ Äî ðî ôå åâ íà à ñ òî âû åç æà ëà íà çà âî äû. Åå õî ðî øî çíà þò è ïî ìíÿò â Ïåð ìè è â Êà ìåíñê-øàõ òèí ñêîì. Ðà áî - òàÿ â ýòî âðå ìÿ â Êà ìåí ñêå, àâ - òîð ýòèõ ñòðîê à ñ òî âñòðå àë ñÿ ñ Ìà ðè åé Äî ðî ôå åâ íîé. Îíà, áå çóñ ëîâ íî, ïðî èç âî äè ëà âïå - àò ëå íèå ñâî åé òåõ íè å ñ êîé ýðó äè öè åé, óâå ðåí íî ñ òüþ â òîì, òî âû ðà æà åò ìíå íèå ëà áî ðà òî - ðèè è èí ñòè òó òà. Ìà ðèÿ Äî ðî ôå åâ íà âû äå ëÿ - ëàñü èç ñðå äû ñâî èõ êîë ëåã èñ - êëþ è òåëü íîé ïðÿ ìî òîé ñóæ äå - íèé, õî òÿ ïî ðîé ñóæ äå íèÿ ýòè íî ñè ëè èðî íè å ñ êèé õà ðàê òåð. òî îç íà à ëî â òå ãî äû äëÿ ðà áîò íè êà èí ñòè òó òà îñ âà è âàòü íà çà âî äå êà êîå-ëè áî íî âîå èç - äå ëèå? Ýòî îç íà à ëî èñ êëþ è - òåëü íî íà ïðÿ æåí íûé òðóä â ëþ - áîå âðå ìÿ ñó òîê, êîã äà ôèê ñè ðî - âà ëîñü ñî ñòî ÿ íèå ñî ñòà âà ïî ðî - õà ïî âñåì ôà çàì òåõ íî ëî ãè å ñ - êî ãî ïðî öåñ ñà, ïî ñëå å ãî âíè - ìà òåëü íî àíà ëè çè ðî âà ëèñü âñå îò êëî íå íèÿ îò ïðè íÿ òûõ ðå æè - ìîâ è èõ ñïî ñîá íîñòü ïðè âå ñ òè ê îò ðè öà òåëü íî ìó ðå çóëü òà òó. Â èòî ãå âû ðà áà òû âà þò ñÿ ðå - êî ìåí äà öèè äëÿ èç ìå íå íèÿ ðå - æè ìîâ òåõ ïðî öåñ ñà, êî òî ðûå äîëæ íû áûòü â óñ òà íîâ ëåí íîì ïî ðÿä êå óò âåðæ äå íû. Îò âåò ñò - âåí íîñòü çäåñü ðåç âû àé íî âû - ñî êàÿ, òàê êàê çà íå ïðî äó ìàí íû - ìè ðå êî ìåí äà öè ÿ ìè ìî ãóò ïî - ñëå äî âàòü àâà ðèè. Ìà ðèÿ Äî ðîôå åâ íà âñå ãäà âû ïîë íÿ ëà ýòó ñëîæ íóþ ðà áî òó áå çó êî ðèç íåí - íî, òî áû ëî ÿð êèì ïðè ìå ðîì îá ðàç öî âî ãî âû ïîë íå íèÿ ñëó - æåá íûõ îáÿ çàí íî ñ òåé. «Òîâ. Ãó ñà êî âà Ì.Ä. â òå å íèå 15 ëåò ñîâ ìå ùà åò äîëæ íîñòü ðó - êî âî äè òå ëÿ ãðóï ïû è çà ìå ñ òè òå - ëÿ íà àëü íè êà ëà áî ðà òî ðèè. Ðå - øà åò âñå âîç íè êà þ ùèå âî ïðî ñû ïî òå ìà òè êå â îò ñóò ñò âèå íà - àëü íè êà ëà áî ðà òî ðèè. Êàê ðó êî âî äè òåëü ãðóï ïû òîâ. Ãó ñà êî âà Ì.Ä. âû ïîë íè ëà ìíî ãî ðà áîò ïî ðàç ëè íûì íà ïðàâ ëå - íè ÿì ñ ïî ëî æè òåëü íû ìè ðå çóëü - òà òà ìè è âíå ä ðå íè åì íà çà âî äàõ ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè, òî èç ëî æå íî â 55 îò å òàõ.. Èìå åò 11 èçî á ðå - òå íèé, îïóá ëè êî âà ëà 8 ñòà òåé. Â ðÿ äå ÍÈÐ áû ëà ðó êî âî äè òå ëåì ðà áîò». Â 1966 ãî äó Ìà ðèÿ Äî ðî ôå - åâ íà çà ñî çäà íèå íî âûõ âè äîâ âî åí íîé òåõ íè êè áû ëà íà ãðàæ - äå íà îð äå íîì «Çíàê Ïî å òà». Â 1983 ãî äó åå òåï ëî, ñ áëà ãî - äàð íî ñ òüþ äè ðåê òî ðà è êîë ëåã ïðî âî äè ëè íà çà ñëó æåí íûé îò - äûõ. Â 1988 ãî äó Ìà ðèè Äî ðî ôå - åâ íû Ãó ñà êî âîé íå ñòà ëî. 40 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

41 Åâ ãå íèÿ Þëè à íîâ íà Îð ëî âà - èìÿ èç âå ñò íîå íå òîëü êî â ìåí äå ëå åâ ñêèõ ñòå íàõ Ìè óñ è Òó øè íî. Ïåð âàÿ â ìè ðå æåí ùè - íà ïðî ôåñ ñîð â îá ëà ñ òè òåõ íî - ëî ãèè ÂÂ, ëà ó ðå àò Ãî ñó äàð ñò - âåí íîé ïðå ìèè, Ïî åò íûé ìåí - äå ëå å âåö. Îá ñòî ÿ òåëü íûé î åðê îá Åâ - ãå íèè Þëè à íîâ íå îïóá ëè êî âàí â Èñò. âåñò. 2/2001. Â ýòîì íî - ìå ðå ìû ïóá ëè êó åì íå êî òî ðûå äî êó ìåí òû èç ëè íî ãî àð õè âà Å.Þ. Îð ëî âîé, ëþ áåç íî ïðå äî - ñòàâ ëåí íûå äëÿ íà øå ãî Âå ñò - íè êà äî å ðüþ Åâ ãå íèè Þëè à - íîâ íû - Íà òà ëü åé. Ñðå äè äî êó ìåí òîâ - ïðè ãëà - ñè òåëü íûé áè ëåò ëà ó ðå à òó Ãî - ñó äàð ñò âåí íîé ïðå ìèè Îð ëî - âîé Å.Þ. íà òîð æå ñò âåí íîå âðó å íèå äèï ëî ìîâ è Ïî åò íûõ çíà êîâ Ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ïðå - ìèé. Ñî ñòî - ÿë ñÿ ýòîò ãî - ñó äàð ñò âåí - íûé àêò 4 ôå - â ðà ëÿ 1985 ãî äà â Ñâåðä - ëîâ ñêîì çà ëå Ìîñ êîâ ñêî ãî Êðåì ëÿ. Íî - âî èñ ïå åí íûõ ë à ó ð å à ò î â ïðè ãëà ñè ëè â Êðåìëü å ðåç Ñïàñ ñêèå âî - ðî òà. Âòî ðîé äî êó ìåíò ñâè äå òåëü - ñò âó åò îá àê òèâ íîé ðà áî òå ïðî - ôåñ ñî ðà âî Âñå ñî þç íîì õè ìè - å ñ êîì îá ùå ñò âå èì. Ä.È.Ìåí - äå ëå å âà. Ýòî ìàí äàò äå ëå ãà òà 8-é Ìîñ êîâ ñêîé îò åò íî-âû - áîð íîé êîí ôå ðåí öèè Âñå ñî þç - íî ãî õè ìè å ñ êî ãî îá ùå ñò âà èì. Ä.È.Ìåí äå ëå å âà îò ïåð âè íîé îð ãà íè çà öèè ÌÕÒÈ èì. Ä.È. Ìåí äå ëå å âà. Òðå òèé äî êó ìåíò - ïî åò íàÿ ãðà ìî òà ñòó äåíò êå Å. Îð ëî âîé Çà àê òèâ íîå ó à ñ òèå â ñî öè à - ëè ñ òè å ñ êîì ñî ðåâ íî âà íèè.. (ñòð. 42), ìî æåò áûòü ÄÛ ÕÀ ÍÈÅ ÂÐÅ ÌÅ ÍÈ Â ÄÎ ÊÓ ÌÅÍ ÒÀÕ ïåð âàÿ âûñ øàÿ íà ãðà äà îò alma-mater. Ãðà ìî òà êàê ãðà ìî - òà, âåò õàÿ îò ñòà ðî ñòè áó ìà ãà. Îáû íûé íà áîð ïîð ò ðå òîâ è ãðà ôè å ñ êèõ ðè ñóí êîâ, íî àðî - ìà òîì, äû õà íè åì âðå ìå íè âå åò è îò ýïè ãðà ôà èç ðå è È. Ñòà ëè - íà - Òåõ íè êà áåç ëþ äåé, îâ ëà - äåâ øèõ òåõ íè êîé ìåðò âà. Òåõ - íè êà âî ãëà âå ñ ëþäü ìè, îâ ëà - äåâ øè ìè òåõ íè êîé, ìî æåò è äîëæ íà äàòü ó äå ñà. Ïðåä - ñòàâ ëÿ þò èí òå ðåñ ïîä ëèí íûå àâ òî ãðà ôû ðó êî âî äè òå ëåé èí - ñòè òó òà (ê ñî æà ëå íèþ íà ãðà ìî - òå íåò äà òû) - çà äè ðåê òî ðà èí - ñòè òó òà (áåç êî ñîé åð òû - è.î. èëè çà ìà) ïîä ïè ñàë ñÿ Áî ðèñ Øâå öîâ, ñå ê ðå òàðü ïàðò êî ìà Íè êî ëàé Ïàâ ëóø êèí, ïðåä ñå äà - òåëü ïðîô êî ìà Äìè ò ðèé Êóç íå - öîâ, çà ñå ê ðå òà ðÿ êî ìè òå òà ÂËÊÑÌ - Íè êî ëàé Òî ðî åø íè - êîâ. Âû õîä íûå èç äà òåëü ñêèå äàí íûå ïîä òâåðæ äà þò, òî ïå - ÄÎÊÓÌÅÍÒÛ ðåä íà ìè èñ òî ðè å ñ êèé è ïî ëè - ãðà ôè å ñ êèé ðà ðè òåò - Ìî - ñîáë ãîð ëèò 103 òèï. Õè ìè êîòåõ íî ëî ãè å ñ êî ãî èí ñòè òó òà èì. Ä.È.Ìåí äå ëå å âà òè ðàæ 100 ýêç. (ïîä åðê íó òî íà ìè - Èñò. âåñò. ), çà êàç 281. Ïðè äå òàëü - íîì ðàñ ñìî ò ðå íèè ãðà ôè êè â íè æíåé à ñ òè äî êó ìåí òà - ïëî - òè íà ÃÝÑ, äîì íû, öåõ õè ìè å ñ êî ãî ï ð î è ç â î ä ñ ò â à, ëè íèÿ ËÝÏ, ñòàí - öèÿ ìå ò ðî, çäà - íèå èí ñòè òó òà, ñêî ðûé ïî åçä, êðå ñ òü ÿ íå- êîë - õîç íè êè, ïà ìÿò - íèê Â.È. Ëå íè íó - âñå êàê øè ô ðî - ãðàì ìà î âðå ìå - íè. È âîò (î ó äî!) â ãðà ôè å ñ êîé òðà âå ïîä ïà ìÿò - íè êîì Â.È. Ëå íè - íó ïîä ïèñü àâ òî ðà (âñòàâ êà-àâ - òî ãðàô). Áå ðåì ëó ïó, è âîò îí - å ëî âåê, íà ðè ñî âàâ øèé íàì ïî ñëà íèå èç 30-õ ãî äîâ - Ìè õà - èë Êà ðà ïå òü ÿíö. Êàê âñå ïðî - ñòî: ñòó äåíò - ñòó äåí òó, ïðî - ôåñ ñîð - ïðî ôåñ ñî ðó, ëà ó ðå àò - ëà ó ðå à òó. Ñå ìåé íûå ïðå äà íèÿ äî íî ñÿò äà æå î òîì, òî îíè áó - äóò è ðîä ñò âåí íè êà ìè. Îä íî òîëü êî îáèä íî, â íà ó íî-èñ òî - ðè å ñ êèé îáî ðîò íå çà ïó ùå íû ïðå êðàñ íûå ðè ñóí êè (ãðà ôè êà, êà ðàí äàø è ò.ä.) Ì.Õ. Êà ðà ïå òü - ÿí öà. Íà øå ïî êî ëå íèå ìåí äå - ëå åâ öåâ â äîë ãó ïå ðåä ïà ìÿ òüþ òà ëàíò ëè âî ãî ìåí äå ëå åâ öà. Íå ïëî õî áû â ãà ëå ðåå ÍÈÖ óñ ò - ðî èòü ïåð ñî íàëü íóþ âû ñòàâ êó ðà áîò Ìè õà è ëà Õðè ñ òî ôî ðî âè - à è âû ïó ñ òèòü ïî äðîá íûé äî - êó ìåí òè ðî âàí íûé êà òà ëîã åãî ðà áîò. Âîò î åì ïî âå äà ëà ïðî ñòåíü - êàÿ ãðà ìî òà èç 70-ëåò íå ãî ïðî - øëî ãî. À.Æ. Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/

42 ÄÎÊÓÌÅÍÒÛ Ãðàìîòà ðàáîòû Ì. Êàðàïåòüÿíöà 42 Èñòîðè åñêèé âåñòíèê ÐÕÒÓ 8/2002

43 Èçäàòåëüñêèé öåíòð ÐÕÒÓ èì. Ä.È. Ìåíäåëååâà