arhiv#2004 (4)_arhiv#4_04.qxd

Bản ghi

1 4`2004 (15) ÈÑÒ ÎÐ ÈÊÎ ÄÎÊÓÌÅÍÒÀËÜÍÛÉ ÍÀÓ ÍÎ ÏÎÏÓËßÐ ÍÛÉ ÈËËÞÑÒÐÈÐÎÂÀÍÍÛÉ ÆÓÐÍÀË Ó ðåäèòåëè: Èíñòèòóò ãóìàíèòàðíûõ èññëåäîâàíèé Àêàäåìèè íàóê Ðåñïóáëèêè Ñàõà(ßêóòèÿ), Êîìèòåò ãîñóäàðñòâåííîé àðõèâíîé ñëóæáû ïðè Ïðàâèòåëüñòâå Ðåñïóáëèêè Ñàõà(ßêóòèÿ) Ãëàâíûé ðåäàêòîð Â.Í.Èâàíîâ Çàìåñòèòåëè ãëàâíîãî ðåäàêòîðà: À.À.Êàëàøíèêîâ, Í.Ð.Êîíñòàíòèíîâ Îòâåòñòâåííûé ñåêðåòàðü Í.Í. Êîìêîâà Ðåäàêöèîííàÿ êîëëåãèÿ: Å.Å.Àëåêñååâ, Å.Ï.Àíòîíîâ, Ñ.È.Áîÿêîâà, Ï.Â.Âèíîêóðîâ, À.À.Çàõàðîâà,Í.Í.Êîìêîâà, Ì.Ì.Ñòåïàíîâà, Í.Ñ.Ñòåïàíîâà, Ï.Ï.Ïåòðîâ, Ä.À.Øèðèíà Îòâåòñòâåííûå çà âûïóñê: À.À.Çàõàðîâà, Ï.Ï.Ïåòðîâ Ðåäàêòîðû: Í.È.Äåãòÿðåâà, Ã.Ñ.Èâàíîâà, Å.Ô.Ìîëîòêîâ Îáëîæêà è ìàêåò Â.Í.Èãíàòüåâ Êîìïüþòåðíàÿ âåðñòêà Î.Ä.Ãàëóøêèíà Àäðåñ ðåäàêöèè: , ã. ßêóòñê, óë. Ïåòðîâñêîãî, 1, òåë ÈÃÈ ÀÍ ÐÑ(ß), 2004 ÍÀ ÐÑ(ß), 2004 Ñî äåð æà íèå 60 ËÅÒ ÏÎÁÅÄÛ ÂÅËÈÊÎÉ ÎÒÅ ÅÑÒÂÅÍÍÎÉ ÂÎÉ ÍÅ Óêàç Ïðå çè äåí òà Ðîñ ñèé ñêîé Ôå äå ðà öèè Î ïîä ãî òîâ êå è ïðî âå äå íèè ïðà çä íî âà íèÿ 60 é ãî äîâ ùè íû Ïî áå äû â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íå ãî äîâ... 3 Óêàç Ïðåçèäåíòà Ðåñïóáëèêè Ñàõà (ßêó òèÿ) Î ïîäãîòîâêå è ïðîâåäåíèè ïðàçä íîâàíèÿ 60 é ãîäîâùèíû Ïîáåäû â Âåëè êîé Îòå åñòâåííîé âîéíå ãî äîâ... 5 Èâà íîâ Â.Í. Ïîáåäà äîáûòà îãðîìíîé öåíîé... 7 ßêîâëåâ Ý.Ì. Ïóøíîé ïðîìûñåë âî âðåìÿ Âåëèêîé Îòå åñòâåííîé âîéíû ËÅÒ ÈÍÑÒÈÒÓÒÓ ÃÓÌÀÍÈÒÀÐÍÛÕ ÈÑÑËÅÄÎÂÀÍÈÉ ÀÍ ÐÑ(ß) Ïîñòàíîâëåíèå ¹ 701 Ñîâåòà íàðîäíûõ êîìèññàðîâ ßÀÑÑÐ î ñîçäàíèè Íàó íî èññëåäîâàòåëüñêîãî èíñòèòóòà ÿçûêà è êóëüòóðû ßÀÑÑÐ ÍÀ ØÊÀËÅÍÄÀÐÜ Ïåòðîâ Ï.Ï. Ãîðîä Âèëþéñê: ñîáûòèÿ îñíîâàíèÿ è ïåðåèìåíîâàíèÿ (Ê 370 ëå òèþ îñíîâàíèÿ) Åôè ìî âà Â.Ê. Ñóäü áû ñâåò ëûå è òðà ãè å ñ êèå (Ê 100 ëåòèþ Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà) Åôè ìî âà Â.Ê. Ïåðâûé ïåäàãîãè åñêèé âóç (Ê 70 ëåòèþ âûñøåãî îáðàçîâàíèÿ â ßêóòèè) ÈÌß Â ÈÑÒÎÐÈÈ Êàçàðÿí Ï.Ë. Ïåðâûé íà àëüíèê Àÿíñêî ãî ïîðòà ÊÓËÜÒÓÐÀ È ÎÁ ÐÀ ÇÎ ÂÀ ÍÈÅ Ñå ð ã å åí êî Å.À. Êë ó á Îá ùå ñò âà âçà è ìî ïî ìî ùè ïðè êàç è êîâ ( ãã.) Ïî ïî âà Ë.Ñ., Ïî ï î â È.È. Èê î í î ï è ñ ü â ò â î ð å ñ ò â å Èâàíà Âàñèëüåâè à Ïî ïîâà ÈÇ ÈÑÒÎÐÈÈ ßÊÓÒÑÊÎÉ ÅÏÀÐÕÈÈ Þðãàíîâà È.È. Ìèññèîíåð Àíäðåé Àð ãåíòîâ Ñèëèíà À.Ì. Òðóäíàÿ ñóäüáà ñâÿùåííèêà 65 ÑÂÈÄÅÒÅËÜÑÒÂÀ, ÂÎÑÏÎÌÈÍÀ ÍÈß Ê 75 ëåòèþ êàíäèäàòà èñòîðè åñêèõ íàóê Ñåìåíà Èïàòüåâè à Êîâëåêîâà Àíòîíîâ Å.Ï. Äîáðûé íàñòàâíèê Ìàêàðîâ È.Ã. Yò ³ êèhè ýòý Âàñèëüåâà Ê.È. Ìîé ñòàðøèé áðàò Ãó ñàê Ñ.Í., Ñàí íè êî âà ß.Ì. Î íà øåì íà ó íîì ðó êî âî äè òå ëå Ñ.È.Êîâ ëå êî âå ÔÀ ÊÒ Û, ÑÎÁÛÒÈß, ËÞÄÈ Êîíêèí Ï.Ê. Âîéíà 1812 ã. è ÿêóòÿíå (Ïóáëèêàöèÿ äîêóìåíòà) Ïàâëîâ À.À. Ïî õîäàòàéñòâó ãóáåðíàòîðà È.È.Êðàôòà Ìàêàðîâ È.Ã. Ñðåäíåêîëûìñêàÿ êîììó íà ãîñóäàðñòâåííûõ ññûëüíûõ Êî ðÿ êèí Ï.È. Ðå ëè ãè îç íûå îáú å äè íå íèÿ êà òî ëè êîâ, ëþ òå ðàí è ìó ñóëü ìàí â Îëåê ìèí ñêîì îê ðó ãå (êî íåö XIX íà à ëî ÕÕ â.) Àí òî íîâ Å.Ï. Ñó ïðó æå ñ êàÿ å òà Âè íî êó ðî âûõ ýìè ã ðàí òû èç ßêó òèè Âàñèëüåâ Â.Å. Ðóññêié ýìèãðàíòú (ÿêóòú) Íåãåíáëÿ È.Å. Ñòðà íè öû èñ òî ðèè âîç äóø íî ãî òðàíñ ïîð òà ßêóò ñêîé ÀÑÑÐ: Èñ ïîë êî ìîâ ñêàÿ àâèà öèÿ ÕÐÎÍÈÊÀ ÈÃÈ ÀÍ ÐÑ(ß): ñîáûòèÿ è äîñòèæåíèÿ 2004 ãîäà Ïðè èñïîëüçîâàíèè ìàòåðèàëîâ æóðíàëà ññûëêà íà íåãî îáÿçàòåëüíà.

2 Óâà æà å ìûå è òà òå ëè! Ñ ýòî ãî íî ìå ðà æóð íàë îò êðû âà åò äâå þáè ëåé íûå ðó á ðè êè: 60 ëåò Ïî áå äû â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íå è 70 ëåò Èí ñòè òó òó ãó ìà íè òàð íûõ èñ ñëå äî âà íèé ÀÍ ÐÑ(ß). Ðó á ðè êà 60 ëåò Ïî áå äû â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íå îò êðû âà åò ñÿ Óêà çà ìè Ïðå çè äåí òà ÐÔ Â.Â.Ïó òè íà è Ïðå çè äåí òà ÐÑ(ß) Â.À. Øòû ðî âà, ïî ñâÿ ùåí íû ìè ïðà çä íî âà íèþ 60 ëå òèÿ Ïî áå äû. Ðåä êîë ëå ãèÿ îá ðà ùà åò ñÿ ê ïî ñòî ÿí íûì àâ òî ðàì æóð íà ëà è ê æå ëà þ ùèì ñòàòü åãî àâ òî ðà ìè ñ ïðåä ëî æå íè åì îïóá ëè êî âàòü íà åãî ñòðà íè öàõ ñâîè ñòà òüè, âîñ ïî ìè íà íèÿ, ôî òî ìà òå ðè à ëû è ò. ä. Ðó á ðè êà, ïî ñâÿ ùåí íàÿ ïðåä ñòî ÿ ùå ìó â ñåí òÿ á ðå 2005 ã. 70 ëå òèþ Èí ñòè òó òà ãó ìà íè òàð íûõ èñ ñëå äî âà íèé Àêà äå ìèè íà óê Ðå ñ ïóá ëè êè Ñà õà (ßêó òèÿ), îò êðû âà åò ñÿ ïóá ëè êà öè åé Ïî ñòà íîâ ëå íèÿ ÑÍÊ ßÀÑÑÐ îá îð ãà íè çà öèè Èí ñòè òó òà ÿçû êà è êóëü òó ðû ßÀÑÑÐ.  ýòîé ðó á ðè êå íàé äóò îò ðà æå íèå âàæ íåé øèå ìî ìåí òû èñ òî ðèè ñòà ðåé øå ãî íà ó íî ãî ó ðåæ äå íèÿ Ñå âå ðî Âîñ òî êà Àçèè: îñ íîâ íûå ýòà ïû ñòà íîâ ëå íèÿ è ðàç âè òèÿ Èí ñòè òó òà, ñ à ñò ëè âûå è òðà ãè å ñ êèå ñòðà íè öû ïðî øëûõ ëåò, ñóäü áû è òâîð å ñ êîå íà ñëå äèå ïåð âûõ ôîëü ê ëî ðè ñ òîâ, èñ òî ðè êîâ, ÿçû êî âå äîâ, ýò íî ãðà ôîâ êðàÿ. Îñî áîå âíèìàíèå â ðó á ðè êå áó äåò óäåëåíî ñî òðóä íè êàì Èí ñòè òó òà ñî çâåç äèþ âû äà þ ùèõ ñÿ ó å íûõ è ñêðîì íûõ òðó æå íè êîâ âñåõ òåõ, êòî ñî ñòà âèë ñëà âó è ãîð äîñòü ÿêóò ñêîé è ðîñ ñèé ñêîé ãó ìà íè òàð íîé íà óêè. Ðåä êîë ëå ãèÿ æóð íà ëà ïðè ãëà øà åò áûâ øèõ è íû íåø íèõ ñî òðóä íè êîâ Èí ñòè òó òà, èñ ñëå äî âà òå ëåé, êðà å âå äîâ, âñåõ òåõ, êî ìó íå áåç ðàç ëè íà èñ òî ðèÿ è ñóäü áà îòå å ñò âåí íîé íà óêè, ïðè íÿòü ó à ñ òèå â ôîð ìè ðî âà íèè ðó á ðè êè, ïî ïîë íèòü åå ñâî è ìè âîñ ïî ìè íà íè ÿ ìè, ìà òå ðè à ëà ìè, ôî òî ãðà ôè ÿ ìè. Íà äå åì ñÿ, òî å ðåç ïðèç ìó èñ òî ðèè íà øå ãî Èí ñòè òó òà îò êðî þò ñÿ íî âûå èí òå ðåñ íûå ñòðà íè öû èñ òî ðèè ðå ñ ïóá ëè êè è ñòðà íû. Ðåä êîë ëå ãèÿ

3 60 ËÅÒ ÏÎÁÅÄÛ Â ÂÅËÈÊÎÉ ÎÒÅ ÅÑÒÂÅÍÍÎÉ ÂÎÉÍÅ 3 4` 2004

4 4 Óêàç Ïðåçèäåíòà Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè

5 60 ËÅÒ ÏÎÁÅÄÛ Â ÂÅËÈÊÎÉ ÎÒÅ ÅÑÒÂÅÍÍÎÉ ÂÎÉÍÅ 5 4` 2004

6 6 Óêàç Ïðåçèäåíòà Ðåñïóáëèêè Ñàõà (ßêóòèÿ)

7 60 ËÅÒ ÏÎÁÅÄÛ Â ÂÅËÈÊÎÉ ÎÒÅ ÅÑÒÂÅÍÍÎÉ ÂÎÉÍÅ 7 Ïîáåäà äîáûòà îãðîìíîé öåíîé В.Н.Иванов Василий Николаевич Иванов, д.и.н., директор ИГИ АН РС(Я). 9 ìàÿ 1945 ã. Ýòà äà òà íà âñåã äà âî øëà â èñ òî ðèþ íà øå ãî Îòå å ñò âà è âñå ãî å ëî âå å ñò âà. Â îæå ñ òî åí íîé âî îðó æåí íîé áîðü áå ïðî òèâ ôà øèñò ñêèõ àã ðåñ ñî ðîâ íà ðî äû Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà îò ñòî ÿ ëè íå çà âè ñè ìîñòü ñâî åé Ðî äè íû è âíå ñëè ñà ìûé âå ñî ìûé âêëàä â áîðü áó çà ñïà ñå íèå ìè ðî âîé öè âè ëè çà öèè îò ó äî âèù íî ãî íî âî ãî ïî ðÿä êà, îñ âÿ ùåí íî ãî ñà ìîé ðå àê öè îí íîé èäå î ëî ãè åé ôà øèç ìîì. Âîé íà, ðàç âÿ çàí íàÿ â 1939 ã. ãèò ëå ðîâ ñêîé Ãåð ìà íè åé, ïðè íÿ ëà ìè ðî âîé õà ðàê òåð è âå ëàñü íà òðåõ êîí òè íåí òàõ â Åâ ðî ïå, Àçèè è Àô ðè êå. Åñ ëè â Ïåð âîé ìè ðî âîé âîé íå ó à ñò âî âà ëî 36 ãî ñó äàðñòâ ñ íà ñå ëå íè åì 1050 ìëí. åë., òî âî Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íå 61 ãî ñó äàð ñò âî ñ íà ñå ëå íè åì 1700 ìëí. åë., ò.å. îêî ëî 80% âñå ãî å ëî âå å ñò âà. Âòî ðàÿ ìè ðî âàÿ âîé íà ïðè âå ëà ê ãè ãàíò ñêî ìó íà ïðÿ æå íèþ âñåõ ñèë ó à ñò âî âàâ øèõ â íåé ãî ñó äàðñòâ. Â èõ àð ìèè áû ëî ïðè çâà íî 110 ìëí. åë., áîëü øå, åì â Ïåð âóþ ìè ðî âóþ âîé íó. Â ãã. ÑØÀ, Ôðàí öèÿ, Èòà ëèÿ, Ãåð ìà íèÿ è Ðîñ ñèÿ âìå ñ òå ïðî èç âå ëè 190 òûñ. ñà ìî ëå òîâ, 9,2 òûñ. òàí êîâ, îêî ëî 140 òûñ. àð òèë ëå ðèé ñêèõ îðó äèé, 838 òûñ. ïó ëå ìå òîâ è 33,1 ìëí. âèí òî âîê. Âî ìíî ãî ðàç áîëü øå ïî òðå áî âà ëà Âòî ðàÿ ìè ðî âàÿ âîé íà. ÑØÀ, Àí ã ëèÿ, Ãåð ìà íèÿ çà ãã. è Ñî âåò ñêèé Ñî þç çà ãã. 4` 2004

8 8 Â.Í.Èâàíîâ ïðî èç âå ëè 653 òûñ. ñà ìî ëå òîâ, 287 òûñ. òàí êîâ, ñâû øå 1 ìëí. àð òèë ëå ðèé ñêèõ îðó äèé, áî ëåå 4,8 ìëí. ïó ëå ìå òîâ (áåç Ãåð ìà íèè), 53 ìëí. âèí òî âîê, êà ðà áè íîâ è àâ òî ìà òîâ. Ó à ñ òèå â áîðü áå ìíî ãî ìèë ëè îí íûõ àð ìèé, óâå ëè å íèå èõ îã íå âîé ìî ùè ïðè âå ëè ê ãè ãàíò ñêèì ðàç ðó øå íè ÿì è ëþä ñêèì ïî òå ðÿì. Òîëü êî â Åâ ðî ïå (áåç Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà) ðàç ðó øå íèÿ â ïå ðè îä Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íû èñ èñ ëÿ þò ñÿ â 260 ìëðä. äîë. ïî òè â 3,5 ðà çà áîëü øå, åì çà ãî äû Ïåð âîé ìè ðî âîé âîé íû. Îá ùåå êî ëè å ñò âî ñðåäñòâ, ïî ãëî ùåí íûõ Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íîé, âêëþ àÿ ïðÿ ìûå âî åí íûå ðàñ õî äû è ìà òå ðè àëü íûé óùåðá, èñ èñ ëÿ åò ñÿ êî ëîñ ñàëü íîé öè ô ðîé 4 òðëí. äîë ëà ðîâ. å ëî âå å ñò âî óï ëà òè ëî Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íå ó äî âèù íóþ äàíü 50 ìëí. ïî ãèá øèõ. Ýòî â 5 ðàç áîëü øå, åì â Ïåð âóþ ìè ðî âóþ âîé íó. Ìèë ëè î íû ëþ äåé îñ òà ëèñü êà ëå êà ìè, âäî âà ìè è ñè ðî òà ìè. Ñî âåò ñêèé Ñî þç íà ïðî òÿ æå íèè äëè òåëü íî ãî âðå ìå íè ôàê òè å ñ êè îäèí âåë îæå ñ òî åí íóþ áîðü áó ñ ôà øèñò ñêè ìè àã ðåñ ñî ðà ìè, ñ ãèò ëå ðîâ ñêîé âî åí íîé ìà øè íîé. Ýòî áû ëî, ïî ñó ùå ñò âó, åäè íî áîð ñò âî äâóõ ãî ñó äàðñòâ, åñ ëè õî òè òå, äâóõ ñè ñ òåì, èáî ãåð ìàí ñêèé ôà øèçì ïðå ñëå äî âàë íå òîëü êî èì ïå ðè à ëè ñ òè å ñ êèå öå ëè çà õâàò çå ìåëü, îã ðàá ëå íèå è ïî ðà áî ùå íèå íà ðî äîâ, íî è óíè òî æå íèå ñî öè à ëè ñ òè å ñ êî ãî ãî ñó äàð ñò âà. È èìåí íî ïî ýòî ìó çà ùè òà Îòå å ñò âà îï ðå äå ëè ëà áåñ êîì ïðî ìèññ íûé õà ðàê òåð áîðü áû âñåõ íà ðî äîâ Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà ïðî òèâ ãåð ìàí ñêèõ ôà øè ñ òîâ óäàð íî ãî îò ðÿ äà íà è áî ëåå âî èí ñò âó þ ùåé à ñ òè ðå àê öè îí íûõ ñèë ìè ðà. Â æå ñ òî àé øåì ïî åäèí êå ñ ôà øèç ìîì íà ðî äû Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà ïî íåñ ëè íà è áî ëåå òÿ æå ëûå ïî òå ðè. Èç 50 ìëí. æåðòâ âîé íû íà äî ëþ Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà, êàê âû ÿñ íè ëîñü â ïî ñëåä íåå âðå ìÿ, ïðè øëîñü áî ëåå 20 ìëí. åë. Ðåä êàÿ ñå ìüÿ â ñòðà íå íå íî ñè ëà òðà óð ïî ïî ãèá øèì íà âîé íå. Ôà øèñò ñêèå çà õâàò è êè ïðè è íè ëè êî ëîñ ñàëü íûé ìà òå ðè àëü íûé óùåðá Ñî âåò ñêî ìó ãî ñó äàð ñò âó. Íà çà õâà åí íîé âðà ãîì òåð ðè òî ðèè ñòðà íû ãèò ëå ðîâ öû ðàç ðó øè ëè 1710 ãî ðî äîâ è ðà áî èõ ïî ñåë êîâ, ñâû øå 70 òûñ. ñåë è äå ðå âåíü, ïðå âðà òè ëè â ðàç âà ëè íû 32 òûñ. ïðî ìû ø ëåí íûõ ïðåä ïðè ÿ òèé, ïî äî ðâà ëè 65 òûñ. êì. æå ëåç íî äî ðîæ íûõ ïó òåé, ðàç ãðà áè ëè 98 òûñ. êîë õî çîâ, 1876 ñîâ õî çîâ, 2890 ÌÒÑ. Ìà òå ðè àëü íûé óùåðá, íà íåñåí íûé Ñî âåò ñêî ìó ãî ñó äàð ñò âó, ñî ñòà âèë 2 òðëí. 569 ìëðä. ðóá. (â äî âî åí íûõ öå íàõ). Îä íà êî íè êà êàÿ ñòà òè ñ òè êà íå â ñî ñòî ÿ íèè ïîë íî ñòüþ îöå íèòü ìàñ øòà áû ïî òåðü, ïî íå ñåí íûõ íà ðî äàìè íà øåé ñòðà íû â ãî äû Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû. Êà êî âû æå èòî ãè è óðî êè ìè íóâ øåé ñòðàø íîé âîé íû? ß ïî ïû òà þñü îò âå òèòü íà ýòîò âî ïðîñ â îá ùèõ åð òàõ. Ïåð âîå. Ãî òî âÿ íà ïà äå íèå íà Ñî âåò ñêèé Ñî þç, ãèò ëå ðîâ ñêèå ñòðà òå ãè ðàñ ñ è òû âà ëè íà ìîë íè å íîñ íóþ âîé íó. Îä íà êî ïåð âûå æå ìå ñÿ öû âî åí íûõ äåé ñò âèé ïî êà çà ëè àâàí òþ ðè ñ òè íîñòü èõ ïëà íîâ, è îæè äà å ìàÿ áû ñ ò ðî òå íàÿ âî åí íàÿ êîì ïà íèÿ ïðè îá ðå ëà õà ðàê òåð äëè òåëü íîé âîé íû. Äå ëî â òîì, òî âðàã ñòîëê íóë ñÿ ñ óïîð íûì ñî ïðî òèâ ëå íè åì áóê âàëü íî âñåõ íà ðî äîâ ñòðà íû è èõ àð ìèè. Îí âñòðå òèë òà êîå ñî ïðî òèâ ëå íèå, êî òî ðî ãî íå áû ëî íè ãäå â Çà ïàä íîé Åâ ðî ïå. Îêî ëî å òû ðåõ ëåò äëè ëàñü áîðü áà íà ñî âåò ñêî ãåð ìàí ñêîì ôðîí òå ðå øà þ ùåì ôðîí òå Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íû. Îñ íîâ íûå ñè ëû ôà øèñò ñêîé Ãåð ìà íèè è åå ñî þç íè êîâ áû ëè ñî ñðå äî òî å íû íà ñî âåò ñêî ãåð ìàí ñêîì ôðîí òå. Åãî ïðî òÿ æåí íîñòü ñî ñòàâ ëÿ ëà îò 3 òûñ. äî 6 òûñ. 200 êì., òîã äà êàê ïðî òÿ æåí íîñòü Ñå âå ðî Àô ðè êàí ñêî ãî è Èòà ëü ÿí ñêî ãî ôðîí òîâ íå ïðå âû øà ëà , Çà ïàä íî ãî 800 êì. Ñ 22 èþ íÿ 1941 ã. äî ñå ðå äè íû 1944 ã. íà ñî âåò ñêî ãåð ìàí ñêîì ôðîí òå äåé ñò âî âà ëî îò 190 äî 270 äè âè çèé ïðî òèâ íè êà, à ïðî òèâ âî îðó æåí íûõ ñèë ÑØÀ è Àí ã ëèè â Ñå âåð íîé Àô ðè êå îò 9 äî 20 äè âè çèé, â Èòà ëèè îò 7 äî 26 äè âè çèé. È ïî ñëå îò êðû òèÿ ñî þç íè êà ìè âòî ðî ãî ôðîí òà â Åâ ðî ïå Âîñ òî íûé ôðîíò ïðî äîë æàë îñ òà âàòü ñÿ ãëàâ íûì âî Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íå. Ñëå äî âà òåëü íî, íà ïðî òÿ æå íèè âñåõ ëåò âîé íû íà íà ðî äû Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà îá ðó øè ëàñü ïî òè âñÿ ìîùü âî åí íîé òåõ íè êè è æè âîé ñè ëû ôà øèñò ñêîé Ãåð ìà íèè. Òà êóþ ìîùü ìîã ëà âû äåð æàòü òîëü êî òà êàÿ ñòðà íà, êî òî ðàÿ èìå ëà ìî ãó èå Âî îðó æåí íûå ñè ëû è íà ðîä, ãî òî âûé íà îã ðîì íîå ñà ìî ïî æåðò âî âà íèå, íà âå ëè êèé ïî äâèã. Âòî ðîå. Â áî ÿõ ïðî òèâ Âî îðó æåí íûõ ñèë Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà íå ìåö êî ôà øèñò ñêàÿ àð ìèÿ ïî íåñ ëà è îñ íîâ íóþ ìàñ ñó ïî òåðü äî 10 ìëí. ñîë äàò è îôè öå ðîâ ïðè îá ùèõ åå ïî òå ðÿõ 13,6 ìëí. åë. Óðîí, íà íå ñåí íûé åé íà ñî âåò ñêî ãåð ìàí ñêîì ôðîí òå, áûë â 4 ðà çà áîëü øå, åì íà Çà ïàä íî å â ðî ïåé ñêîì è Ñðåäè çåì íî

9 Ïîáåäà äîáûòà îãðîìíîé öåíîé 9 ìîð ñêîì òå à ò ðàõ âî åí íûõ äåé ñò âèé âìå ñ òå âçÿ òûõ, à ïî èñ ëó óáè òûõ è ðà íå íûõ â 6 ðàç áîëü øå. Çà âðå ìÿ âîé íû Âî î ðó æåí íûå ñè ëû ÑÑÑÐ óíè òî æè ëè, âçÿ ëè â ïëåí èëè ðàç ãðî ìè ëè 507 äè âè çèé ôà øèñò ñêîé Ãåð ìà íèè, ðàç áè ëè 100 äè âè çèé åå ñî þç íè êîâ, à â êîí öå âîé íû íà íåñ ëè ïî ðà æå íèå ñèëü íîé Êâàí òóí ñêîé àð ìèè ßïî íèè. Âî îðó æåí íûå ñè ëû ÑØÀ è Àí ã ëèè íà íåñ ëè ïî ðà æå íèå íå áî ëåå åì 176 íå ìåö êî ôà øèñò ñêèì äè âè çè ÿì. ß ïðè âåë ýòè äàí íûå, ìî æåò áûòü, èç âå ñò íûå áîëü øèí ñò âó è òà òå ëåé, òî áû åùå ðàç îñî áî ïîä åðê íóòü íå ñî èç ìå ðè ìîñòü âêëà äà, âíå ñåí íî ãî â ðàç ãðîì ôà øèç ìà Ñî âåò ñêèì Ñî þ çîì, ñ îä íîé ñòî ðî íû, è åãî ñî þç íè êà ìè ïî àí òè ãèò ëå ðîâ ñêîé êî à ëè öèè ñ äðó ãîé. Ýòî íå î ñïî ðè ìûå ôàê òû, è îíè ïîä åð êè âà þò èñ òî ðè å ñ êîå çíà å íèå âå ëè êî ãî ïî äâè ãà âñåõ íà ðî äîâ ñòðà íû, ñî âåð øåí íî ãî âî èìÿ îò ñòà è âà íèÿ íå çà âè ñè ìî ñ òè ñâî å ãî Îòå å ñò âà, çà ñâî áî äó è ñ à ñ òüå íà ðî äîâ. Òðå òüå. Íå ëåã êèì áûë ïóòü íà øåé ñòðà íû ê ïî áå äå. Â ïåð âûå 17 ìå ñÿ öåâ âîé íû Ñî âåò ñêî ìó Ñî þ çó ïðè øëîñü âû äåð æàòü íà è áî ëåå ñó ðî âûå èñ ïû òà íèÿ, ïî çíàòü ãî ðå ü ñå ðü åç íûõ âî åí íûõ íå óäà è ïî ðà æå íèé. Âíå çàï íûé è ìîù íûé óäàð âî îðó æåí íûõ ñèë ôà øèñò ñêîé Ãåð ìà íèè äàë âðà ãó óæå â íà à ëå âîé íû ðÿä ïðå èìó ùåñòâ. Íà âñåì îã ðîì íîì ôðîí òå âòîð æå íèÿ ãèò ëå ðîâ ñêîå êî ìàí äî âà íèå çà õâà òè ëî ñòðà òå ãè å ñ êóþ èíè öè à òè âó. Êðàñ íàÿ àð ìèÿ âû íóæ äå íà áû ëà âå ñ òè îáî ðî íè òåëü íûå ñðà æå íèÿ. Ëå íèí ãðàä îêà çàë ñÿ â áëî êà äå. Ïî çä íåé îñå íüþ 1941 ã. íå ìåö êî ôà øèñò ñêèå âîé ñêà âû øëè íà ïîä ñòó ïû ê Ìîñê âå. Íàä âñåé ñòðà íîé íà âèñ ëà ñìåð òåëü íàÿ îïàñ íîñòü. Ñòðà íà ïî íåñ ëà êðóï íûå ëþä ñêèå è ìà òå ðè àëü íûå ïî òå ðè. Èìåí íî â ýòî âðå ìÿ âî è íû Êðàñ íîé àð ìèè, âñå íà ðî äû ïðî ÿâè ëè íå âè äàí íûå â èñ òî ðèè ñà ìî îò âåð æåí íîñòü, ñòîé êîñòü, ìó æå ñò âî è íå ïî êî ëå áè ìóþ âå ðó â âîç ìîæ íîñòü ïî áå äû íàä îïàñ íûì ïðî òèâ íè êîì. Õî òÿ âðàã è ãëó áî êî âòîðã ñÿ â ïðå äå ëû ñòðà íû, íî îí âñòðå àë òà êîå óïîð íîå ñî ïðî òèâ ëå íèå, êî òî ðî ãî íå áû ëî íè íà îä íîì òå à ò ðå âî åí íûõ äåé ñò âèé Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íû. Óæå â Ñìî ëåí ñêîì ñðà æå íèè ñî âåò ñêèå âîé ñêà äî ñòèã ëè ïåð âî ãî ñòðà òå ãè å ñ êî ãî óñ ïå õà. Ïî íà öèñò ñêîé äî ê ò ðè íå ìîë íè å íîñ íîé âîé íû áûë íà íå ñåí ñå ðü åç íûé óäàð. À â áèò âå ïîä Ìîñê âîé âðàã ïî òåð ïåë æå ñ òî êîå ïî ðà æå íèå ïåð âîå ñ íà à ëà Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íû. Ñî çäàí íûé ôà øèñò ñêîé ïðî ïà ãàí äîé ìèô î íå ïî áå äè ìî ñ òè íå ìåö êî ôà øèñò ñêèõ âîéñê áûë îêîí à òåëü íî ðàç ðó øåí. Ãèò ëå ðîâ ñêàÿ ñòðà òå ãèÿ áëèö êðè ãà, âêëþ àâ øàÿ ìàñ øòàá íûå ìå ðî ïðè ÿ òèÿ â ïî ëè òè å ñ êîé, ýêî íî ìè å ñ êîé, âî åí íîé ñôå ðàõ è îï ðàâ äàâ øàÿ ñå áÿ íà Çà ïà äå, ïî òåð ïå ëà ïîë íûé êðàõ â âîé íå ñ Ñî âåò ñêèì Ñî þ çîì. Ôà øèñò ñêàÿ Ãåð ìà íèÿ âñòà ëà ïå ðåä íå îá õî äè ìî ñ òüþ âå ñ òè çà òÿæ íóþ âîé íó. Ðàç ãðîì ãèò ëå ðîâ öåâ ïîä Ìîñê âîé ïî ëî æèë íà à ëî êî ðåí íî ìó ïî âî ðî òó â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íå è Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íå â öå ëîì. Îä íà êî âðàã íå îò êà çàë ñÿ îò ñâî èõ ïåð âî íà àëü íûõ ïëà íîâ. Îá ýòîì ñâè äå òåëü ñò âó þò ñî áû òèÿ 1942 ã. íà íèæ íåé Âîë ãå è íà Êàâ êà çå. Çà òåì áû ëà ãðàí äè îç íàÿ ïî íà ïðÿ æåí íî ñ òè è îæå ñ òî å íèþ Ñòà ëè íèí ãðàä ñêàÿ áèò âà, óâåí àâ øà ÿ ñÿ îê ðó æå íè åì è ïîë íûì ðàç ãðî ìîì 33 òû ñÿ íîé íå ìåö êî ôà øèñò ñêîé àð ìèè è îï ðå äå ëèâ øàÿ êî ðåí íîé ïå ðå ëîì êàê â õî äå Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû, òàê è Âòî ðîé ìè ðî âîé âîé íû â öå ëîì. Â ìè ðî âîé èñ òî ðèè íå áû ëî âî åí íîé ïî áå äû, ïî äîá íîé òîé, êî òî ðóþ îäåð æà ëè ñî âåò ñêèå âîé ñêà íà Âîë ãå. Çà òåì âðàã áûë ñî êðó øåí íà Êóð ñêîé äó ãå, â áèò âå çà Äíåïð è Ïðà âî áå ðåæ íóþ Óê ðà è íó, â áî ÿõ íà Ñå âåð íîì Êàâ êà çå. Íå ëåã êèå ýòî áû ëè ïî áå äû, íî êàæ äàÿ èç íèõ ïðè áëè æà ëà îêîí à íèå âîé íû. Â ÿí âà ðå 1944 ã. áû ëà îêîí à òåëü íî ïðî ðâà íà áëî êà äà Ëå íèí ãðà äà, à âåñ íîé ñî âåò ñêèå âîé ñêà âû øëè íà ãî ñó äàð ñò âåí íóþ ãðà íè öó Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà. Îò íû íå ïå ðåä Êðàñ íîé àð ìè åé âñòà ëà äðó ãàÿ çà äà à çà äà à áîëü øîé ïî ëè òè å ñ êîé âàæ íî ñ òè: çà âåð øèòü èç ãíà íèå âðà ãà çà ïðå äå ëû íà øåé ñòðà íû è îêà çàòü ïî ìîùü íà ðî äàì Åâ ðî ïû â îñ âî áîæ äå íèè îò ôà øèç ìà. Çà òåì ïî ñëå äî âà ëè îïå ðà öèè ãè ãàíò ñêî ãî ìàñ øòà áà ïî îñ âî áîæ äå íèþ Ðó ìû íèè, Ïîëü øè, Âåí ã ðèè, Áîë ãà ðèè, å õî ñëî âà êèè, Àâ ñò ðèè è äðó ãèõ ñòðàí è âçÿ òèå Áåð ëè íà è, íà êî íåö, îñ âî áîæ äå íèå Ïðà ãè. Ôà øèñò ñêàÿ Ãåð ìà íèÿ êà ïè òó ëè ðî âà ëà. Âîé íà â Åâ ðî ïå çà âåð øè ëàñü. Ñ ðàçãðî ìîì ìè ëè òà ðèñò ñêîé ßïî íèè êîí è ëàñü Âå ëè êàÿ Îòå å ñò âåí íàÿ âîé íà è Âòî ðàÿ ìè ðî âàÿ. Êàê âèä íî, Ñî âåò ñêèé Ñî þç íà øåë äî ñòà òî íî ñèë äëÿ òî ãî, òî áû íå òîëü êî âû äåð æàòü íà òèñê ñèëü íî ãî îïàñ íî ãî ïðî òèâ íè êà, íî è îäåð æàòü 4` 2004

10 10 Â.Í.Èâàíîâ íàä íèì ïî áå äó, êî òî ðàÿ èìå ëà âñå ìèð íî èñ òî ðè å ñ êîå çíà å íèå. åò âåð òîå. Âîé íó âû èã ðà ëè âñå íà ðî äû Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà. Îíè íå ïîç âî ëè ëè ñáûòü ñÿ íà äåæ äàì Ãèò ëå ðà è åãî ïîä ðó íûõ íà ðàç æè ãà íèå íà öè î íàëü íûõ ìåæ äî óñî áèö, íà ðàç ëàä â ìíî ãî íà öè î íàëü íîì ãî ñó äàð ñò âå. Ïðî èçî ø ëî îá ðàò íîå íà ðî äû Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà îáú å äè íè ëèñü ïðî òèâ îá ùå ãî âðà ãà, â åäè íîì ñòðîþ ãå ðî è å ñ êè ñðà æà ëèñü âî èìÿ çà ùè òû ñâî åé Îò èç íû, ñâî å ãî îá ùå ãî äî ìà. Ïëå îì ê ïëå ó ñ ïðåä ñòà âè òå ëÿ ìè äðó ãèõ íà ðî äîâ çà ùè ùà ëè Ðî äè íó è ÿêó òÿ íå. Âñå ãî çà ãî äû âîé íû èç 18 öåí ò ðàëü íûõ ðàé î íîâ íà øåé ðå ñ ïóá ëè êè áû ëî ïðè çâà íî â ðÿ äû Êðàñ íîé àð ìèè åë., â òîì èñ ëå â 1941 ã , â 1942 ã , â 1943 ã è â 1944 ã Èç èñ ëà ìî áè ëè çî âàí íûõ íà ôðîíò âåð íó ëèñü îá ðàò íî â ßêó òèþ åë., áî ëåå 6000 ïðî ïà ëè áåç âå ñ òè. ßêó òÿ íå ó à ñò âî âà ëè âî âñåõ êðóï íåé øèõ ñðà æå íè ÿõ Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé: ïîä Ìîñê âîé è Ñòà ëè íèí ãðà äîì, íà Êóð ñêîé äó ãå, ïîä Ëå íèí ãðà äîì è Õàðü êî âîì, íà ðó áå æàõ Ñòà ðîé Ðóñ ñû, íà îçå ðå Èëü ìåíü, ïîä Ðæå âîì è ò.ä. Íà ïî ëÿõ ñðà æå íèé îíè îò ëè à ëèñü êàê ìåò êèå ñòðåë êè è ñòà ëè çà ñò ðåëü ùè êà ìè ñíàé ïåð ñêî ãî äâè æå íèÿ íà ôðîí òå. Øè ðî êî áû ëè èç âå ñò íû èìå íà Ä.Í.Ãó ëÿ å âà, À.À.Ìè ðî íî âà, È.Í.Êóëü áåð òè íî âà, Ô.Ì.Îõ ëîï êî âà, Ã.Í.Ôå äî ðî âà, Â.È. ó âà øå âà è äðó ãèõ. 24 âî è íà ÿêó òÿ íè íà óäî ñ òî è ëèñü âû ñî êî ãî çâà íèÿ Ãå ðîÿ Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà, 5 ÿêó òÿí íà ãðàæ äå íû îð äå íà ìè Ñëà âû âñåõ òðåõ ñòå ïå íåé (Ã.À.Åðî õèí, Þ.Â.Êàëàø íèêîâ, Ï.Ñ. Ëóê íåâ, È.È.Îêî ëî åâ, Ä.À.Ïå ò ðîâ). À âñå ãî çà âî åí íûå ãî äû ïî ëó è ëè áî å âûå íà ãðà äû áî ëåå 2300 ïðè çâàí íûõ èç íà øåé ðå ñ ïóá ëè êè. Òà êèì îá ðà çîì, ÿêó òÿ íå íà ðàâ íûõ ñ ïðåä ñòà âè òå ëÿ ìè äðó ãèõ íà ðî äîâ ñòà ëè ó à ñò íè êà ìè îñ âî áî äè òåëü íîé âîé íû, âíå ñëè ñâîé âêëàä â îá ùóþ Ïî áå äó è èìå íà ãå ðî åâ ÿêó òÿí âïîë íå ñïðà âåä ëè âî âïè ñà íû çî ëî òû ìè áóê âà ìè â àííà ëû èñ òî ðèè Âå ëè êîé Ïî áå äû. Äà æå îäèí ïðè ìåð ßêó òèè ïî êà çû âà åò, òî ðàñ å òû ãèò ëå ðîâ ñêîé ïðî ïà ãàí äû íà íà öè î íàëü íûé ðàñ êîë íå òîëü êî íå îï ðàâ äà ëèñü, íî è íà òîëê íó ëèñü íà åùå áîëü øåå åäè íå íèå íà ðî äîâ, ðå øèâ øèõ ñÿ ïî ñâî å ìó åñ òå ñò âåí íî ìó ïðà âó ãðó äüþ çà ùè òèòü ñâîþ Îò èç íó, ñâîé îá ùèé áîëü øîé äîì îò âðà ãà, êî òî ðûé ïðè øåë ãðà áèòü è ïî ðà áî òèòü èõ. ß äó ìàþ, òî ñëî âà, ñêà çàí íûå Ôå äî ðîì Îõ ëîï êî âûì íà áî å âîé ïî çè öèè: ßêó òèÿ ìîÿ çäåñü. Çäåñü îò ñòà è âàþ ÿ åå ñ à ñ òüå, íå áû ëè ïëî äîì ïðî ïà ãàí äèñò ñêîé øó ìè õè, à øëè îò âñå ãî ñåðä öà. ß ãëó áî êî âå ðþ, òî êàæ äûé ðîñ ñè ÿ íèí äó ìàë è ïî ñòó ïàë òàê, èáî ó íå ãî, êðî ìå áîëü øî ãî äî ìà, áû ëà ñâîÿ ìà ëàÿ çåì ëÿ, áû ëè ðîä íîé äîì, ñå ìüÿ è äå òè. Èíî ãî íå áû ëî äà íî. È ìû âïðà âå ãîð äèòü ñÿ, òî ñëàâ íûå ñû íû ßêó òèè ãðó äüþ çà ùè òè ëè ñâîé îá ùèé äîì, ñî õðà íè ëè åãî äëÿ áó äó ùèõ ïî êî ëå íèé. Ïÿ òîå. Ïî áå äà áû ëà äî ñòèã íó òà áëà ãî äà ðÿ áåñ ïðå öå äåíò íîé â èñ òî ðèè å ëî âå å ñò âà îð ãà íè çà öèè âî åí íîé ýêî íî ìè êè â Ñî âåò ñêîì Ñî þ çå. Îíà ïðî øëà äâà áîëü øèõ ýòà ïà ðàç âè òèÿ: ïå ðå ñò ðîé êó õî çÿé ñò âà íà îáåñ ïå å íèå íóæä ôðîí òà (èþíü 1941 èþíü 1942 ã.) è ðîñò ñëà æåí íî ãî âî åí íî ãî õî çÿé ñò âà (èþëü 1942 ñåí òÿáðü 1945 ã.). Èòîã çà êî ðîò êèé ñðîê áû ëà îñó ùå ñòâ ëå íà ïå ðå ñò ðîé êà ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè íà âî åí íûé ëàä, îñ íîâ íûì ýëå ìåí òîì êî òî ðîé ñòà ëî áåñ ïðè ìåð íîå â èñ òî ðèè ïå ðå áà çè ðî âà íèå âàæ íåé øèõ ïðåä ïðè ÿ òèé íà âîñ òîê. Îñ íîâ íîé âî åí íî ïðî ìû ø ëåí íîé áà çîé ñòðà íû ñòà ëè Ïî âîë æüå, Óðàë è Ñè áèðü. Â âîñ òî íûõ ðàé î íàõ ñòðà íû òîëü êî çà òðè ãî äà ( ãã.) áû ëî ïî ñò ðî å íî è ââå äå íî â äåé ñò âèå 2250 êðóï íûõ ïðî ìû ø ëåí íûõ ïðåä ïðè ÿ òèé ìå òàë ëóð ãè å ñ êèõ çà âî äîâ è ýëå ê ò ðî ñòàí öèé, äî ìåí íûõ ïå åé è óãîëü íûõ øàõò, âî åí íûõ çà âî äîâ è ôà á ðèê. Ñî çäà âà ëèñü íî âûå îò ðàñ ëè è èõ ïðåä ïðè ÿ òèÿ. Â ýòè ãî äû â ßêó òèè çà ðî äè ëàñü ñëþ äÿ íàÿ ïðî ìû ø ëåí íîñòü, ñû ã ðàâ øàÿ îñî áóþ ðîëü â ñî çäà íèè áî å âîé òåõ íè êè. Â 1942 ã. îñ íî âà íî êðóï íîå Ýìåëü ä æàê ñ êîå ïðåä ïðè ÿ òèå, äà âàâ øåå ñòðà íå åæå ãîä íî òû ñÿ è òîíí âû ñî êî êà å ñò âåí íîé ïðî äóê öèè. 6 ÿí âà ðÿ 1942 ã. áû ëî ïðè íÿ òî ïî ñòà íîâ ëå íèå Î ðàç âè òèè ðûá íûõ ïðî ìûñ ëîâ â áàñ ñåé íàõ ðåê Ñè áè ðè è Äàëü íå ãî Âîñ òî êà. ßêóò ñêèé ãîñ ðûá òðåñò áûë ðå îð ãà íè çî âàí â òðåñò ñî þç íî ãî çíà å íèÿ. Áû ëà ñî çäà íà ìîù íàÿ ïðî èç âîä ñò âåí íàÿ áà çà: ìî òîð íî ðû áî ïðî ìûñ ëî âûå ñòàí öèè (ÌÐÑ), 32 ðû áî ëî âåö êèõ êîë õî çà, 450 ðû áî ëî âåö êèõ áðè ãàä, ðàñ øè ðå íû ñòà ðûå è ñî çäà íû 6 íî âûõ ðû áî çà âî äîâ. Èç ìå íè ëàñü è îð ãà íè çà öèÿ òðó äà. Â ðå çóëü òà òå ýòî ãî ðû áà êè Ñå âå ðà ñ 1941 ïî 1945 ã. ñäà ëè ãî ñó äàð ñò âó ñâû øå 400 òûñ. öåíò íå ðîâ ðû áû, ïî òè â 4 ðà çà áîëü øå, åì çà 5 äî âî åí íûõ ëåò. Ôðîíò

11 Ïîáåäà äîáûòà îãðîìíîé öåíîé 11 òðå áî âàë áîëü øå çî ëî òà è îëî âà, è ïðåä ïðè ÿ òèÿ òðå ñ òîâ Äæóã ä æóð çî ëî òî è ßêóò çî ëî òî âî çîá íî âè ëè äâè æå íèå ïîä äå âè çîì Õî åøü âðà ãà ïî áå äèòü â âîé íå ïëàí âû ïîë íÿé âäâîé íå è âòðîé íå. Óâå ëè è ëîñü èñ ëî ïðåä ïðè ÿ òèé ìå ñò íîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè íà 5 çà âî äîâ è ôà á ðèê, 13 ðàé îí íûõ ïè ùå êîì áè íà òîâ, 6 ïðîì êîì áè íà òîâ, 7 ïðî ìàð òå ëåé. Ðå íîé ôëîò â ñî ñòà âå Ëåí ñêî ãî, Ñå âå ðî ßêóò ñêî ãî, ßí ñêî ãî, Êî ëû ìî Èí äè ãèð ñêî ãî ïà ðî õîäñòâ îáåñ ïå è âàë ïå ðå áðî ñ êó áî å âûõ ðå çåð âîâ èç ßêó òèè â âî èí ñêèå à ñ òè è ïå ðå âîç êó ðàç ëè íûõ ãðó çîâ äëÿ ôðîí òà è âî åí íîé ýêî íî ìè êè. Àâèà öèÿ, êðî ìå óäîâ ëå òâî ðå íèÿ ìå ñò íûõ ïî òðåá íî ñ òåé, âû ïîë íÿ ëà áîëü øîé îáú åì ðà áî òû ïî ïå ðå áðî ñ êå íà è áî ëåå öåí íûõ è ñðî íûõ ãðó çîâ äëÿ íóæä ôðîí òà, îá ñëó æè âà ëà ìåæ äó íà ðîä íûå ëè íèè. Âî åí íàÿ ýêî íî ìè êà çà õâà òè ëà è äå ðåâ íþ, èñ ïû òû âàâ øóþ îã ðîì íûå òðóä íî ñ òè â óñ ëî âè ÿõ âîé íû. Ïî òå ðÿ áî ãà òåé øèõ ñåëü ñêî õî çÿé ñò âåí íûõ ðàé î íîâ, ðåç êîå ñî êðà ùå íèå ìà òå ðè àëü íî òåõ íè å ñ êîé áà çû, óõîä íà ôðîíò òðó äî ñïî ñîá íî ãî ñåëü ñêî ãî ìóæ ñêî ãî íà ñå ëå íèÿ âñå ýòî òÿ æå ëî ñêà çà ëîñü íà ñåëü ñêî õî çÿé ñò âåí íîì ïðî èç âîä ñò âå. Îñî áåí íî òÿ æå ëû ìè áû ëè ãã. Â 1944 ã. â ñåëü ñêîì õî çÿé ñò âå íà ìå òèë ñÿ ïîäú åì, îä íà êî îò ñòà âà íèå åãî îò äî âî åí íî ãî óðîâ íÿ îñ òà âà ëîñü ïî ïðåæ íå ìó çíà è òåëü íûì. È âñå æå, íå ñìî ò ðÿ íà ðåç âû àé íûå èñ ïû òà íèÿ, äå ðåâ íÿ ñ å ñ òüþ èõ âû äåð æà ëà. Êîë õîç íîå êðå ñ òü ÿí ñò âî, ðà áîò íè êè ñîâ õî çîâ è ÌÒÑ âû ïîë íè ëè ñâîé ïà ò ðè î òè å ñ êèé äîëã. Çà ãã. ãî ñó äàð ñò âî çà ãî òî âè ëî 4264 ìëí. ïóä. çåð íà, òîã äà êàê äî ðå âî ëþ öèè Ðîñ ñèÿ â ïå ðè îä Ïåð âîé ìè ðî âîé âîé íû ( ãã. ) ïî ëó è ëà ëèøü 1399 ìëí. ïóä. Óñ ïåø íîå ðå øå íèå ïðî áëå ìû ïðî äî âîëü ñò âèÿ è ñû ðüÿ áû ëî ÿð êèì ñâè äå òåëü ñò âîì òðó äî âî ãî ïî äâè ãà òðó æå íè êîâ äå ðåâ íè, êî òî ðûå ìàê ñè ìàëü íî ìî áè ëè çî âà ëè ðå çåð âû è âíå ñëè âàæ íåé øèé âêëàä â ïî áå äó íàä ôà øèç ìîì. ßêóò ñêàÿ äå ðåâ íÿ òàê æå èñ ïû òà ëà äåé ñò âèÿ âñåõ ôàê òî ðîâ âî åí íîé ýêî íî ìè êè ñòðà íû. Â óñ ëî âè ÿõ âîé íû ðå ñ ïóá ëè êà, íå ðàñ ñ è òû âàÿ íà ïî ìîùü äðó ãèõ ðå ãè î íîâ, ñà ìà äîëæ íà áû ëà îáåñ ïå è âàòü ñå áÿ âñåì íå îá õî äè ìûì, à òîò ðå çåðâ, êî òî ðûé çà âî çèë ñÿ ðà íåå, îò ïðàâ ëÿòü íà íóæ äû àð ìèè. Ýòî áû ëà òðóä íàÿ çà äà à, ó è òû âàÿ, òî â ïåð âûå äâà ãî äà âîé íû íå õâà òà ëî çà ïà ñîâ ñå íà èç çà ñèëü íîé çà ñó õè. Çè ìîé 1941/42 ãã. â ãðà äóñ íûé ìî ðîç ïî ïÿ òè ðàé î íàì èç çà íå äî ñòàò êà êîð ìîâ êîë õî çàì ïðè øëîñü îñó ùå ñòâ ëÿòü ìàñ ñî âûé ïå ðå ãîí ñêî òà ãî ëî âû êðóï íî ãî ðî ãà òî ãî ñêî òà è 7100 ëî øà äåé. Â ïåð âûå ãî äû âîé íû ïî ãî ëî âüå ñêî òà, íà õî äèâ øå ãî ñÿ â ëè íîé ñîá ñò âåí íî ñ òè êîë õîç íè êîâ, ðåç êî ñî êðà òè ëîñü. Ê êîí öó 1942 ã. ó íèõ îñ òà ëîñü ëèøü 28% ðî ãà òî ãî ñêî òà è 9% ëî øà äåé ïî ñðàâ íå íèþ ñ 1940 ã. Ïî äàí íûì 22 ðàé î íîâ íà 1 ÿí âà ðÿ 1943 ã., 45% õî çÿéñòâ îêà çà ëèñü áåñ ñêîò íû ìè, à 51,2% áåç êî ðîâ. Òà êîå ïî ëî æå íèå îáú ÿñ íÿ ëîñü äâó ìÿ îá ñòî ÿ òåëü ñò âà ìè. Âî ïåð âûõ, êàê èç âå ñò íî, â ïå ðè îä âîé íû áûë ââå äåí âî åí íûé íà ëîã, âû ïó ñ êà ëèñü âî åí íûå çàé ìû, ïðî âî äè ëèñü äå íåæ íûå ñáî ðû, ñâÿ çàí íûå ñ ìî áè ëè çà öè åé ìà òå ðè àëü íûõ ðå ñóð ñîâ è ñðåäñòâ íà ñå ëå íèÿ íà íóæ äû âîé íû. Äëÿ óï ëà òû âñåõ ïëà òå æåé êîë õîç íè êè ïî ëó à ëè ñðåä ñò âà, â îñ íîâ íîì, ïó òåì çà áîÿ è ðå à ëè çà öèè ëè íî ãî ñêî òà. Âî âòî ðûõ, ýòî îáú ÿñ íÿ ëîñü çà ñó õîé, îò ñóò ñò âè åì äî ñòà òî íî ãî êî ëè å ñò âà êîð ìîâ. Åñ ëè â 1940 ã. âà ëî âûé ñáîð ñå íà ñî ñòàâ ëÿë 666,9 òûñ. ò., òî â 1942 ã. áû ëî çà ãî òîâ ëå íî 585 òûñ. ò., ñå íà. Êðî ìå òî ãî â ñâÿ çè ñ íå óðî æà åì çåð íî âûõ ðåç êî âîç ðîñ ëà ïî òðåá íîñòü â ìÿñ íûõ ïðî äóê òàõ, êî òî ðûå êîë õîç íè êè ïî ëó à ëè ïó òåì çà áîÿ ëè íî ãî ñêî òà. Êàê èç âå ñò íî, â 1942 ã. àñòü õëåá íûõ ðàé î íîâ ñòðà íû â ðå çóëü òà òå îê êó ïà öèè áû ëà âðå ìåí íî óò ðà å íà, è îñ íîâ íàÿ òÿ æåñòü ïî ïðî èç âîä ñò âó õëå áà ëåã ëà íà òû ëî âûå âîñ òî íûå ðàé î íû, â òîì èñ ëå è íà ßêó òèþ. Ýòèì îáú ÿñ íÿ åò ñÿ, òî íà 1943 ã. çíà è òåëü íî ðàñ øè ðÿ ëàñü ïî ñåâ íàÿ ïëî ùàäü; ïî ñå âû çåð íî âûõ óâå ëè è ëèñü íà 16,4%, îâî ùåé íà 3,7%, êàð òî ôå ëÿ íà 50,4%. Ïî ëî æå íèå â ÿêóò ñêîé äå ðåâ íå îñ ëîæ íÿ ëîñü òåì, òî èç çà ïðè çû âà â àð ìèþ è ìî áè ëè çà öèè â ïðî ìû ø ëåí íîñòü ìóæ ñêàÿ ðà áî àÿ ñè ëà ñî êðà òè ëàñü íà 60 ñ ëèø íèì ïðî öåí òîâ. Â 1942 ã. îò çà ñó õè ïî ãèá ëî 32% ïî ñå âîâ. Õëåá íûé äå ôè öèò â ñî å òà íèè ñ îñ ò ðû ì íå äî ñòàò êîì äðó ãèõ îñ íîâ íûõ âè äîâ ïè òà íèÿ: ìÿ ñà, ìàñ ëà, ìî ëî êà î åíü çà äå ëè êðå ñ òü ÿí ñêîå õî çÿé ñò âî. Âñå ýòè òðóä íî ñ òè ñî çäà âà ëè ðåç âû àé íóþ ñè òó à öèþ. Èòîã ãî ëîä ãã., âî ìíî ãîì èñ êóñ ñò âåí íî âû çâàí íûé â ðå çóëü òà òå íå ïðî äó ìàí íîé æå ñò êîé ïî ëè òè êè ðó êî âîä ñò âà, âñëåä ñò âèå çà âû øåí íûõ äå íåæ íûõ è íà òó ðàëü íûõ 4` 2004

12 12 Â.Í.Èâàíîâ ïëà òå æåé, çàé ìîâ, ìÿ ñî ïî ñ òà âîê, âçû ñ êàí íûõ ñ íà ñå ëå íèÿ ñ ãðó áû ìè íà ðó øå íè ÿ ìè. Õî ðî øî èç âå ñò íî ïå ðå ñå ëå íèå ó ðàï èí ñêèõ êîë õîç íè êîâ â ñå âåð íûå ðàé î íû, ïðè âåä øåå êî ìíî ãèì òðà ãè å ñ êèì ïî ñëåä ñò âè ÿì. Âåñ íîé 1943 ã. òÿ æå ëîå ïî ëî æå íèå ÿêóò ñêèõ ñåëü àí ñòà ëî ïðåä ìå òîì ðàç áè ðà òåëü ñò âà ñî ñòî ðî íû âûñ øèõ ïàð òèé íûõ îð ãà íîâ ñòðà íû. Êî ìèñ ñèÿ âû ÿñ íè ëà, òî çà òðè ãî äà âîé íû îá ùåå ïî ãî ëî âüå êðóï íî ãî ðî ãà òî ãî ñêî òà â ðå ñ ïóá ëè êå óìåíü øè ëîñü íà 170 òûñ. ãî ëîâ, ëî øà äåé íà 49 òûñ., ïî òè ïðå êðà òèë ñÿ ðîñò ïî ãî ëî âüÿ îëå íåé. òî áû èñ ïðà âèòü ñî çäàâ øå å ñÿ ïî ëî æå íèå, ãî ñó äàð ñò âî ïðå äî ñòàâ ëÿ ëî êðå äèò êîë õîç íè êàì, â ïåð âóþ î å ðåäü ñå ìü ÿì êðàñ íî àð ìåé öåâ äëÿ îá çà âå äå íèÿ ñêî òîì. Â ðå çóëü òà òå â 1943 ã. ïî ãî ëî âüå ñêî òà, íà õî äÿ ùå ãî ñÿ â ëè íîé ñîá ñò âåí íî ñ òè êðå ñ òü ÿí, âû ðîñ ëî íà 10,6%. Ïðî äîë æà ëî óâå ëè è âàòü ñÿ è â ïî ñëå äó þ ùèå ãî äû. òî êàñà åò ñÿ îá ùå ñò âåí íî ãî ñêî òà â êîë õî çàõ, òî â 1945 ã. äî âî åí íûé óðî âåíü ïî ãî ëî âüÿ áûë ïðå âçîé äåí ïî êðóï íî ìó ðî ãà òî ìó ñêî òó íà 43%, ïî îëå íÿì íà 50% è ò.ä. Áëà ãî äà ðÿ íå âå ðî ÿò íûì óñè ëè ÿì æåí ùèí, ñòà ðè êîâ è äå òåé â òû ëó â ãî äû âîé íû ðå ñ ïóá ëè êà ñäà ëà ãî ñó äàð ñò âó ö. ìÿ ñà è ë. ìî ëî êà, ö. çåð íà. Â ôîíä îáî ðî íû áû ëî âíå ñå íî äå íåæ íûõ ñáî ðîâ, îá ëè ãà öèé ãîñ çàé ìîâ íà îá ùóþ ñóì ìó òûñ. ðóá., äðà ãî öåí íû ìè ìå òàë ëà ìè (çî ëî òîì, ñå ðå á ðîì) 553 êã., òåï ëû ìè âå ùà ìè 367 òûñ. êîì ïëåê òîâ. Íà ñòðî è òåëü ñò âî áî å âîé òåõ íè êè (òàí êî âûõ êî ëîíí è ñà ìî ëå òîâ) òðó äÿ ùè å ñÿ ßêó òèè âíå ñëè òûñ. ðóá. Â öå ëîì æå ñåëü ñêîå íà ñå ëå íèå ßêó òèè â ãî äû âîé íû ñî âåð øè ëî íà ñòî ÿ ùèé òðó äî âîé ïî äâèã, ïðè åì îñ íîâ íàÿ òÿ æåñòü ýòî ãî ïî äâè ãà ëåã ëà íà ïëå è æåí ùèí. Çíà è òåëü íà ðîëü øêîëü íè êîâ, ìî ëî äå æè è òðó äî âîé èí òåë ëè ãåí öèè. ß ïðè âåë âñå ýòè äàí íûå è ïî ëî æå íèÿ äëÿ òî ãî, òî áû åùå ðàç íà ïîì íèòü, òî è ýêî íî ìè êà íà øåé ðå ñ ïóá ëè êè ñòà ëà ñî ñòàâ íîé à ñ òüþ âî åí íîé ýêî íî ìè êè âñåé ñòðà íû, è îíà íà ðàâ íûõ ñ ýêî íî ìè êîé äðó ãèõ ðå ãè î íîâ ðà áî òà ëà âî èìÿ óê ðåï ëå íèÿ îáî ðî íî ñïî ñîá íî ñ òè ñòðà íû, óñè ëå íèÿ áî å âîé ìî ùè àð ìèè, âî èìÿ ïðè áëè æå íèÿ è äî ñòè æå íèÿ Ïî áå äû. Ìû, ÿêó òÿ íå, èìå åì çà êîí íîå ïðà âî ãîð äèòü ñÿ òåì, òî âìå ñ òå ñî âñå ìè íà ðî äà ìè Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà êî âà ëè îá ùóþ ïî áå äó è òåì ó à ñò âî âà ëè âî âñå ìèð íîì ïðî öåñ ñå îñ âî áîæ äå íèÿ å ëî âå å ñò âà îò ãîñ ïîä ñò âà ôà øèç ìà. Äàëü íî âèä íûå ïî ëè òè êè, å ñò íûå ëþ äè Çåì ëè ïðè çíà þò, òî Ïî áå äà â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íå èìå ëà ãëó áî êîå âñå ìèð íî èñ òî ðè å ñ êîå çíà å íèå. Íå ïîä ëå æèò íè êàêî ìó ñî ìíå íèþ è òîò èñ òî ðè å ñ êèé ôàêò, òî ïî áå äà â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé èç ìå íè ëà ìèð. Áëà ãî äà ðÿ ïî áå äå áû ëè ñî çäà íû èñ êëþ è òåëü íûå óñ ëî âèÿ äëÿ ðàç âè òèÿ íà ðî äîâ Åâ ðî ïû è äðó ãèõ êîí òè íåí òîâ ïî ïó òè ìè ðà è äå ìî êðà òèè. Ìû ãî âî ðèì, òî â ïî ñëåä íèå äå ñÿ òè ëå òèÿ ñî öè àëü íûé è ïî ëè òè å ñ êèé îá ëèê ìè ðà èç ìå íèë ñÿ â ëó øóþ ñòî ðî íó. Óâå ðåí, òî ýòî ðå çóëü òàò ó å òà ïî çè òèâ íûõ è íå ãà òèâ íûõ óðî êîâ Âå ëè êîé Ïî áå äû â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íå è âî Âòî ðîé ìè ðî âîé. Ê ñî æà ëå íèþ, îá ýòîì ñòà ëè çà áû âàòü èëè âî âñå ïå ðå ñòà ëè ãî âî ðèòü. Íî ìèð è ñåé àñ íå ñâî áî äåí îò îç äî ðî âè òåëü íî ãî äû õà íèÿ Ïî áå äû, îò åå áëà ãî òâî ðè òåëü íî ãî âëè ÿ íèÿ. Äðó ãîå äå ëî, òî êîå ãäå êîå êòî íå ñó ìå ëè è íå óìå þò ïîëü çî âàòü ñÿ ïëî äà ìè Ïî áå äû, è íå âè íà Ïî áå äû â òîì, òî òàê ïðî èñ õî äèò. Óðî êè Ïî áå äû âû ñâå òè ëè òà êèå êà å ñò âà, êàê ìó ä ðîñòü, âî ëÿ è ïà ò ðè î òèçì. Ýòè êà å ñò âà ïðè ñó ùè íå òîëü êî îò äåëü íî ìó å ëî âå êó, íî è â îñî áîì ñèí òå çè ðî âàí íîì âè äå âñå ìó íà ðî äó. Èìåí íî íà ðîä ãëàâ íûé ãå ðîé è òâî ðåö Ïî áå äû. Èìåí íî åãî ìíî ãî òåð ïå íèå è ñïî ñîá íîñòü ïðè íå ñ òè íà àë òàðü âî åí íî ãî óñ ïå õà íå âè äàí íûå æåðò âû ïðå äî ïðå äå ëè ëè èñ õîä âå ëè àé øåé â èñ òî ðèè âîé íû. Èìåí íî â äó õîâ íîé òîë ùå íà ðî äà ìû äîëæ íû èñ êàòü ñà ìûå ãëó áî êèå èñ òî êè íà øåé ïî áå äû, êî òî ðàÿ äî êîí öà è â ïîë íîì îáú å ìå íå îöå íå íà è ñåé àñ. Ðå êà âðå ìå íè óíî ñèò äíè ìàÿ 1945 ã. âñå äàëü øå è äàëü øå. À íà øà ïà ìÿòü ñî õðà íèò äëÿ ïî òîì êîâ òå äà ëå êèå íå çà áû âà å ìûå äíè, êó äà ìîæ íî âåð íóòü ñÿ òîëü êî ìûñ ëåí íî. Âîé íà äî êà çà ëà, òî èìåí íî å ëî âåê ñ åãî ïî òðåá íî ñ òÿ ìè, èí òå ðå ñà ìè, èíè öè à òèâ íî ñ òüþ íå âèí òèê, íå êî ëå ñî â ñëîæ íîì îá ùå ñò âåí íîì ìå õà íèç ìå, à îï ðå äå ëÿ þ ùàÿ, äâè æó ùàÿ ñè ëà, íî ñè òåëü íå èññÿ êà å ìîé ýíåð ãèè, ïðè âî äÿ ùåé ýòîò ìå õà íèçì â äåé ñò âèå, íî ýòà ñè ëà ñòà íî âèò ñÿ ðå àëü íîé, åñ ëè îð ãà íè çî âà íà, èìå åò êî íå íûå öå ëè äåé ñò âèÿ. Â ïå ðè îä âîé íû òà êóþ îð ãà íè çî âàí íîñòü ïðè äàë ïðåæ äå âñå ãî å ëî âå å ñ êèé ôàê òîð ñãó ñ òîê

13 Ïîáåäà äîáûòà îãðîìíîé öåíîé 13 íà ðîä íîé ýíåð ãèè, âî ëè ê ïî áå äå. Â çà êëþ å íèå õî òå ëîñü áû ñêà çàòü åùå îá îä íîì. Â ïî ñëåä íèå ãî äû ïðè ñòàëü íûé èí òå ðåñ ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ ê òåì íûì ñòî ðî íàì ïðå äû ñ òî ðèè è õî äà âî åí íîé å òû ðåõ ëåò êè, òî ïðè âî äèò ìíî ãèõ ïî ðîé ê òÿ æå ëûì ðà çî à ðî âà íè ÿì â òîì, òî ïðè íÿ òî áû ëî ñ è òàòü åä âà ëè íå áå çó ïðå íûì. Îä íà êî ïî äâèã íà ðî äà â âîé íå áûë è íà âñåã äà îñ òà åò ñÿ ñèì âî ëîì íà øåé ïà ò ðè î òè å ñ êîé ãîð äî ñ òè: äå ÿ íèå âîæ äåé, ïîë êî âîä öåâ, îôè öå ðîâ è ñîë äàò äîëæ íû ñòàòü ïðåä ìå òîì èñ ñëå äî âà íèé, ñâî áîä íûõ îò êà êèõ ëè áî ñî îá ðà æå íèé, êðî ìå ïî èñ êà èñ òè íû. Ìû çíà åì, òî ñåé àñ âîñ ïî ìè íà íèÿ î ìàñ ñî âîì âî îäó øåâ ëå íèè, æåðò âåí íî ñ òè, ãå ðî èç ìå, òà ëàíò ëè âî ñ òè âî åí íî ãî ïî êî ëå íèÿ ïå ðå ïëå òàþò ñÿ ñ ãîðü êèì îñî çíà íè åì ïðî ÿâèâ øèõ ñÿ òîã äà ïðî ôåñ ñè î íàëü íîé íå êîì ïå òåíò íî ñ òè, à ïîä àñ è æå ñ òî êî ñ òè, òðó ñî ñ òè, ïðå äà òåëü ñò âà è äðó ãèõ ïî ðî êîâ, ñâîé ñò âåí íûõ ëþ äÿì íå çà âè ñè ìî îò çíà íèé è ðàí ãîâ. Âîé íà îá íà æè ëà íå òîëü êî ìî ãó èé äóõ íà ðî äà, íî è èçú ÿ íû â íà øåì îá ùå ñò âå, èñ ïû òàâ øåì âñå ïî ñëåä ñò âèÿ àò ìî ñôå ðû êóëü òà ëè íî ñ òè. Âñå ýòî ìíå åùå ðàç ãî âî ðèò î òîì, òî Âå ëè êàÿ Ïî áå äà áû ëà äî áû òà îã ðîì íîé öå íîé, à ïî íè ìà íèå åå èñ òî ðè å ñ êî ãî çíà å íèÿ âîç ìîæ íî òîëü êî íà óðîâ íå íà óêè, íà îñ íî âå îáú åê òèâ íî ãî íà ó íî ãî èçó å íèÿ. 4` 2004

14 14 60 ËÅÒ ÏÎÁÅÄÛ Â ÂÅËÈÊÎÉ ÎÒÅ ÅÑÒÂÅÍÍÎÉ ÂÎÉÍÅ Ïóøíîé ïðîìûñåë âî âðåìÿ Âåëèêîé Îòå åñòâåííîé âîéíû Э.М.Яковлев Эдуард Михайлович Яковлев, зав. отделом НА РС(Я). Âî âðå ìÿ âîé íû î åíü áîëü øîå çíà å íèå ïðè îá ðå ëà äî áû à è çà ãî òîâ êà ïóø íè íû. Â òå ñó ðî âûå ãî äû îíà ÿâ ëÿ ëàñü öåí íåé øèì ìà òå ðè à ëîì äëÿ çèì íå ãî îá ìóí äè ðî âà íèÿ áîé öîâ Êðàñ íîé àð ìèè, à òàê æå øëà íà ýêñ ïîðò, ñëó æè ëà âàæ íûì èñ òî íè êîì ïî ïîë íå íèÿ âà ëþò íî ãî ôîí äà Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà è ðîñ òà áî å âîé ìî ùè Âî îðó æåí íûõ ñèë ñòðà íû. Â îõîò íè ü åì ïðî ìûñ ëå áû ëà çà äåé ñò âî âà íà ìíî ãî òû ñÿ íàÿ àð ìèÿ îõîò íè êîâ è ñáîð ùè êîâ çà ãî òî âè òå ëåé. Îíè íå æà ëå ëè ñâî èõ ñèë è òðó äà, òî áû ïî ñòàâ ëÿòü äëÿ íóæä ñòðà íû è ôðîí òà ýòî öåí íîå áî ãàò ñò âî íà øå ãî ñå âåð íî ãî êðàÿ, ïðè îá ðå ò øåå â òå òÿ æå ëûå âðå ìå íà âàæ íîå îáî ðîí íîå çíà å íèå. Îñå íüþ 1941 ã. îõîò íè êè ßêó òèè âû øëè íà ñâîé ïåð âûé âî åí íûé ïóø íîé ïðî ìû ñåë ñ îä íîé òâåð äîé ìûñ ëüþ äàòü ñòðà íå êàê ìîæ íî áîëü øå ïóø íè íû. Íå ñìî ò ðÿ íà òðå ñ êó èå ìî ðî çû, ïî ëÿð íóþ íî ü îíè ñà ìî îò âåð æåí íî òðó äè ëèñü íàä âû ïîë íå íè åì ïëà íà çèì íå ãî ïðî ìûñ ëà. Ìíî ãèå èç íèõ äî áè ëèñü î åíü âû ñî êèõ ðå çóëü òà òîâ. Íà ïðè ìåð, áðè ãà äà êîë õî çà Ïî áå äà Âåð õî ÿí ñêî ãî ðàé î íà ïëàí IV êâàð òà ëà 1941 ã. âû ïîë íè ëà íà 417%, áðè ãà äà êîë õîçà Êðàñ íàÿ çà ðÿ Îëå íåê ñ êî ãî íà 442%. Íå ìà ëî òà êèõ îõîò íè êîâ ïðî ôåñ ñè î íà ëîâ, êàê Ñåð ãå åâ È., Èâà íîâ, Ñòå ïà íîâ, Õðè ñ òî ôî

15 Ïóøíîé ïðîìûñåë âî âðåìÿ Âåëèêîé Îòå åñòâåííîé âîéíû 15 ðîâ, Íè êî ëà åâ è äðó ãèå ïå ðå âû ïîë íè ëè ñâîè îáÿ çà òåëü ñò âà â 4 6 ðàç áîëü øå íà ìå åí íî ãî 1. Íà ñìå íó ïðè çâàí íûì íà ôðîíò êà ä ðî âûì îõîò íè êàì ïðè øëè æåí ùè íû, ìî ëî äåæü è âå òå ðà íû ïðî ìûñ ëî âî ãî äå ëà. Íî âî áðàí öû îõîò íè êè íå ïîä âå ëè ñâî èõ òî âà ðè ùåé, óøåä øèõ çà ùè ùàòü Ðî äè íó îò êî âàð íî ãî âðà ãà. Â IV êâàð òà ëå 1941 ã. îñî áåí íî îò ëè è ëèñü æåí ùè íû îõîò íè öû: Ì.Ä.Èâà íî âà èç Îëå íåê ñ êî ãî ðàé î íà, Ì.È.Ãó ëÿ å âà èç Ñóí òàð ñêî ãî, Ä.Í.Âëà äè ìè ðî âà èç Æè ãàí ñêî ãî, Å.Ä.Ôå äî ðî âà, À.Í.Òîð ãîâ êè íà èç Îëåê ìèí ñêî ãî, À.Ë.Ãà áû øå âà èç Òîê êèí ñêî ãî ðàé î íà, âû ïîë íèâ øèå ïî ïîë òî ðû òðè ïðî ìûñ ëî âûõ íîð ìû. Äå âÿòü êîì ñî ìîëü ñêî ìî ëî äåæ íûõ áðè ãàä Âåð õî ÿí ñêî ãî ðàé î íà äî áû ëè è ñäà ëè ãî ñó äàð ñò âó ìÿã êî ãî çî ëî òà íà ðóá. ïðè ïëà íå ðóá. ßð êèé ïðè ìåð óäàð íî ãî ëè íî ãî òðó äà â ïóø íîì ïðî ìûñ ëå ïî êà çà ëè âå òå ðà íû îõîò íè êè: Ï.Å.Åãî ðîâ èç Àì ãèí ñêî ãî ðàé î íà, È.Ñ.Íîâ ãî ðî äîâ èç Òàò òèí ñêî ãî è äð. È â öå ëîì áëà ãî äà ðÿ óñ ïåø íîé ðà áî òå îõîò íè êîâ è çà ãî òî âè òå ëåé, ãî äî âîé ïëàí çà ãî òîâ êè ïóø íè íû ïî ðå ñ ïóá ëè êå áûë âû ïîë íåí íà 128%, â òîì èñ ëå ïëàí IV êâàð òà ëà 1941 ã. íà 114% 2. Çà 1941 ïåð âîå ïî ëó ãî äèå 1943 ã. áû ëî çà ãî òîâ ëå íî îêî ëî 4 ìëí. øêó ðîê áåë êè, 275 òûñ. øêó ðîê ãîð íî ñòàÿ, 50 òûñ. øêó ðîê êî ëîí êà, 13 òûñ. øêó ðîê áå ëî ãî ïåñ öà, ñâû øå îä íîé òû ñÿ è øêó ðîê ñî áî ëÿ. Çà ýòîò ïå ðè îä ïðî ìûñ ëî âè êè ßêó òèè äà ëè Ðî äè íå íà 5,5 ìëí. ðóá. ïóø íè íû ñâåðõ ïëà íà. Íà âñþ ßêó òèþ ñòà ëè èç âå ñò íû òà êèå èìå íà çíàò íûõ ëþ äåé ïóø íî ãî ïðî ìûñ ëà, êàê îõîò íèê êîë õî çà èì. Êè ðî âà Îëå íåê ñ êî ãî ðàé î íà Ëó êà Õðè ñ òî ôî ðî âè Õðè ñ òî ôî ðîâ, íà ãðàæ äåí íûé íà ãðóä íûì çíà êîì Îò ëè íèê îõîò íè ü å ãî ïðî ìûñ ëà ÑÑÑÐ, îõîò íèê êîë õî çà èì. êà ëî âà Îëåíåê ñêî ãî ðàé î íà Íè êî ëàé Èí íî êåí òü å âè Îáî ÿêîâ, ó à ñò íèê ÂÑÕÂ, íà ãðàæ äåí íûé íà ãðóä íûì çíà êîì Îò ëè íèê îõîò íè ü å ãî ïðî ìûñ ëà ÑÑÑÐ 3. Â ãî äû âîé íû â ïóø íî äî áû å ðå øà þ ùóþ ðîëü èã ðà ëè ñå âåð íûå ðàé î íû ßêó òèè. Îíè çà ãî òîâ ëÿ ëè îò 52,3 äî 59,7% îá ùå ãî ïóø íî ãî ïëà íà, ïðè ýòîì îõîò íè êè ýòèõ ðàé î íîâ ñî ñòàâ ëÿ ëè 48,1% îá ùå ãî èñ ëà îõîò íè êîâ ðå ñ ïóá ëè êè. Ñðåä íÿÿ äî áû à íà îä íî ãî îõîò íè êà ïî ñå âåð íûì ðàé î íàì áû ëà ðàâ íà 6445 ðóá. ïðî òèâ 4663 ðóá. ïî ãðóï ïå þæ íûõ ðàé î íîâ 4. Ñ ïåð âûõ äíåé âîé íû åùå áî ëåå îáî ñò ðè ëèñü ïðî áëå ìû ñíàá æå íèÿ îõîò íè êîâ áî å ïðè ïà ñà ìè è îõîò íè ü è ìè ïðè íàä ëåæ íî ñ òÿ ìè. Â óñ ëî âè ÿõ âî åí íî ãî âðå ìå íè áû ëî ïå ðå ñìî ò ðå íî â ñòî ðî íó óìåíü øå íèÿ íîðì îòî âà ðè âà íèå äðî áüþ. Âìå ñ òî 60 ã. äðî áè è 3 ïà òðî íîâ Ëîí ãà íà îä íó øêó ðó áåë êè ïî ëà ãà ëîñü âñå ãî ëèøü 40 ã. äðî áè, áû ëà ñíè æå íà íîð ìà îò ïó ñ êà íà îä íó øêó ðó çàé öà 20 ã. äðî áè 5. Íå ñìî ò ðÿ íà ýòî, ïðî ìûñ ëî âè êè ßêó òèè, øè ðî êî è óìå ëî ïðè ìå íÿÿ ñòà ðèí íûå ìå òî äû îõî òû, â ãî äû ñó ðî âûõ èñ ïû òà íèé íå ñíè çè ëè âû ñî êèõ òåì ïîâ ïóø íî äî áû è. Â òå âðå ìå íà åæå ãîä íî íà ïóø íîé ïðî ìû ñåë âû õî äè ëî áî ëåå 10 òû ñ. îõîò íè êîâ. Â ðå çóëü òà òå ìàñ ñî âî ãî âû õî äà êîë õîç íè êîâ, ïðå èìó ùå ñò âåí íî âå òå ðà íîâ îõîò íè êîâ, æåí ùèí, ïîä ðî ñò êîâ, à òàê æå è äðó ãèõ íà ïóø íîé ïðî ìû ñåë è èõ ñà ìî îò âåð æåí íî ãî òðó äà áû ëî äî áû òî è ñäà íî ãî ñó äàð ñò âó ìÿã êî ãî çî ëî òà íà äå ñÿò êè ìèë ëè î íîâ ðóá ëåé. Îá ýòîì ñâè äå òåëü ñò âó þò äî êó ìåí òû Íà öè î íàëü íî ãî àð õè âà ÐÑ(ß) 6. Çà ïå ðè îä Îòå å ñò âåí íîé âîé íû îõîò íè êè ßêóò ñêîé ÀÑÑÐ ñäà ëè â âà ëþò íûé ôîíä ÑÑÑÐ íà 78 ìëí. ðóá. âû ñî êî êà å ñò âåí íîé ïóø íè íû. Ñâåðõ ïëà íà â îñî áûé ôîíä Âåð õîâ íî ãî Ãëàâ íî êî ìàí äî âà íèÿ Êðàñ íîé àð ìèè áû ëî âíå ñå íî öåí íåé øåé ïóø íè íû íà 9 ìëí.ðóá. 7 (òàá ëè öà). 4` 2004

16 16 Ý.Ì.ßêîâëåâ Ýòî áûë íå î öå íè ìûé âêëàä îõîò íè êîâ è çà ãî òî âè òå ëåé ïóø íè íû äà ëå êî ãî Ñå âå ðà â äå ëî ïî áå äû è ðîñ ò âî îðó æå íèÿ Êðàñ íîé àð ìèè, èáî ÿêóò ñêàÿ ïóø íè íà ïðå èìó ùå ñò âåí íî øëà íà ýêñ ïîðò. Â çà êëþ å íèå ìîæ íî ñêà çàòü ñëå äó þ ùåå: âî ïåð âûõ, áëà ãî äà ðÿ ãå ðî è å ñ êî ìó òðó äó ìíî ãèõ òû ñÿ îõîò íè êîâ, îñî áåí íî ñå âåð íûõ ðàé î íîâ ðå ñ ïóá ëè êè: ýâå íîâ, þêà ãè ðîâ, ýâåí êîâ, ÿêó òîâ è äðó ãèõ, ßêó òèÿ â ïå ðè îä Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû ÿâ ëÿ ëàñü îä íèì èç ãëàâ íûõ ïî ñòàâ ùè êîâ ìÿã êî ãî çî ëî òà ; âî âòî ðûõ, èí òåí ñèâ íûé ïëà íî âûé îõîò íè èé ïðî ìû ñåë çà ãî äû âîé íû ïðè âåë ê ñî êðà ùå íèþ ïóø íûõ ðå ñóð ñîâ. Íà ïðè ìåð, ðåç êî óìåíü øè ëàñü èñ ëåí íî ñ òü áåë êè, çà éöà, ëè ñè öû, ãîð íî ñòàÿ, ïå ñöà è îí äà ò ðû. Ïðè ðîä íûå çà ïà ñû êî ëîí êà áû ëè ñèëü íî èñ òî ùå íû, è â 1946 ã. âñòàë âî ïðîñ î çà ïðå òå äî áû è ýòî ãî çâåðü êà ïî âñåé òåð ðè òî ðèè ßêóò ñêîé ÀÑÑÐ 8, â òðå òü èõ, ïóø íè êàì ßêó òèè ïðåä ñòî ÿ ëà â ïî ñëå âî åí íûå ãî äû äîë ãàÿ è êðî ïîò ëè âàÿ ðà áî òà ïî âîñ ñòà íîâ ëå íèþ ïðî ìûñ ëî âî ãî ôîí äà íà øåé ðå ñ ïóá ëè êè. ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ 1 ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 50. Îï. 1. Ä Ë. 5(îá). 2 Òàì æå. Ë. 5(îá). 3 Òàì æå. Ô Îï. 3. Ä Ë. 230(îá) (îá). 4 Òàì æå. Ä. 313.Ë. 679(îá). 5 Òàì æå. Ä Ë Òàì æå. Ä Ë Âêëàä íàðîäîâ ßêóòèè â äåëî Ïîáåäû ( ãã.). Òðóäîâîé ïîäâèã òðóäÿùèõñÿ ßêóòèè. ßêóòñê, Ñ ÍÀ ÐÑ(ß). Ë (îá)

17 70 ËÅÒ ÈÍÑÒÈÒÓÒÓ ÃÓÌÀÍÈÒÀÐÍÛÕ ÈÑÑËÅÄÎÂÀÍÈÉ ÀÍ ÐÑ(ß) 17 ÏÎ ÑÒÀ ÍΠËÅ ÍÈÅ ¹ 701 ÑÎ ÂÅ ÒÀ ÍÀ ÐÎÄ ÍÛÕ ÊÎ ÌÈÑ ÑÀ ÐΠßÀÑÑÐ Î ÑÎ ÇÄÀ ÍÈÈ ÍÀ Ó ÍÎ ÈÑ ÑËÅ ÄÎ ÂÀ ÒÅËÜ ÑÊÎ ÃÎ ÈÍ ÑÒÈ ÒÓ ÒÀ ßÇÛ ÊÀ È ÊÓËÜ ÒÓ ÐÛ ßÀÑÑÐ 17 ñåí òÿ á ðÿ 1935 ã. 1.  öå ëÿõ íà ó íî ãî èçó å íèÿ ÿêóò ñêî ãî ÿçû êà, ëè òå ðà òó ðû, èñ êóñ ñò âà, èñ òî ðèè è âî ïðî ñîâ íà ðîä íî ãî îá ðà çî âà íèÿ, íà ó íîé ðàç ðà áîò êè ïðî áëåì èõ äàëü íåé øå ãî ðàç âè òèÿ ÑÍÊ ñ è òà åò íå îá õî äè ìûì ñî çäàòü ïðè ÑÍÊ ßÀÑÑÐ Íà ó íî èñ ñëå äî âà òåëü ñêèé èí ñòè òóò ÿçû êà è êóëü òó ðû ßÀÑÑÐ. 2. Óò âåð äèòü ïî ëî æå íèå î ÍÈÈ ÿçû êà è êóëü òó ðû ßÀÑÑÐ. 3. Óò âåð äèòü äè ðåê òî ðîì ÍÈÈ ÿçû êà è êóëü òó ðû ßÀÑÑÐ òîâ. Îé óí ñêî ãî Ï.À. 4. Óò âåð äèòü ó å íûì ñå ê ðå òà ðåì ÍÈÈ ÿçû êà è êóëü òó ðû ßÀÑÑÐ Ïî òà ïî âà Ñ. Ã., âðèä. ó å íî ãî ñå ê ðå òà ðÿ óò âåð äèòü òîâ. Ì. Ñëåï öî âó. 5. Óò âåð äèòü çà âå äó þ ùè ìè ñåê òî ðà ìè: à) ïî ñåê òî ðó ÿçû êà è ïèñü ìåí íî ñ òè ò. Ñèâ öå âà Ä.Ê.; á) ïî ñåê òî ðó ëè òå ðà òó ðû è èñ êóñ ñò âà ò. Çà áî ëîö êî ãî Í.; â) ïî ñåê òî ðó íà ðîä íî ãî îá ðà çî âà íèÿ è èñ òî ðèè ò. Äîí ñêî ãî Ñ.Í. (ìëàä øå ãî) ïî ñîâ ìå ñ òè òåëü ñò âó. 6. Äëÿ îò áî ðà äåé ñò âè òåëü íûõ ëå íîâ èí ñòè òó òà ñî çäàòü êî ìèñ ñèþ â ñî ñòà âå: ò. Ñêðÿ áè íà (Êóëüò ïðîï ÎÊ ÂÊÏ(á)), ò. Èâà íî âà (âðèä. Ïðåä[ ñå äà òå ëÿ] ÑÍÊ ßÀÑÑÐ), ò. Îé óí ñêî ãî (äèð. ÍÈÈ ÿçû êà è êóëü òó ðû). 7. Ëè íûé ñî ñòàâ äåé ñò âè òåëü íûõ ëå íîâ óò âåð äèòü íà î å ðåä íîì çà ñå äà íèè Ñîâ íàð êî ìà ßÀÑÑÐ. 8. Àñ ñèã íî âà íèÿ íà ñî äåð æà íèå èí ñòè òó òà â 1935 ã. (âêëþ àÿ 2 ìà øè íè ñ òîê è êó ðü å ðà) îï ðå äå ëèòü â ðàç ìå ðå ñî ðî êà (40) òû ñÿ ðóá ëåé, ïðåä ëî æèòü ÍÊÔè íó ßÀÑÑÐ â ïÿ òè äíåâ íûé ñðîê óòî íèòü è óò âåð äèòü ñìå òó èí ñòè òó òà â ïðå äå ëàõ óò âåðæ äåí íûõ íà ñòî ÿ ùèì ïî ñòà íîâ ëå íè åì øòà òîâ è ðàç ìå ðîâ àñ ñèã íî âà íèé. 9. Àñ ñèã íî âà íèå íà ñî äåð æà íèå èí ñòè òó òà ïðî èç âå ñ òè: â ñóì ìå 20 ò.ð. çà ñ åò óìåíü øå íèÿ àñ ñèã íî âà íèÿ ïî ðàç äå ëó 19 ðå çåðâ íûå ôîí äû áþ ä æå òà ßÀÑÑÐ, èñ òî íèê àñ ñèã íî âà íèÿ îñ òàëü íûõ 20 ò.ð. ïðåä ëî æèòü ÍÊÔè íó ßÀÑÑÐ èçû ñ êàòü â IV êâàð òà ëå ñ.ã. è âíå ñòè íà óò âåðæ äå íèå ÑÍÊ. 10. àñòü ðàñ õî äîâ ïî ïðè åç äó äè ðåê òî ðà èí ñòè òó òà ò. Îé óí ñêî ãî èç Ìîñê âû â ßêóòñê â ñóì ìå òðåõ (3) òû ñÿ ðóá ëåé îò íå ñ òè íà ðàñ õî äû ïî ñî çû âó ÿçû êî âåä å ñ êîé êîí ôå ðåí öèè, îñ òàëü íóþ àñòü ïðè íÿòü íà ñìå òó èí ñòè òó òà. 11. Ïî ðó èòü Ãîñ ïëà íó ïðî ðà áî òàòü âî ïðîñ î ñòðî è òåëü ñò âå â 1936 ã. çäà íèÿ ïîä Íà ó íî èñ ñëå äî âà òåëü ñêèé èí ñòè òóò, ïðå äó ñ ìî ò ðåâ ñî îò âåò ñò âó þ ùèé ëè ìèò. Ï. ï. çàì. ïðåä ñå äà òå ëÿ Ñî âå òà íà ðîä íûõ êî ìèñ ñà ðîâ ßêóò ñêîé ÀÑÑÐ Çà óï ðàâ ëÿ þ ùå ãî äå ëà ìè Ñî âå òà íà ðîä íûõ êî ìèñ ñà ðîâ ßêóò ñêîé ÀÑÑÐ Ã.È.Èâà íîâ À.Ê.Ïî ïîâ Àðõèâ ßÍÖ ÑÎ ÐÀÍ. Ô. 5. Îï. 5. Ä. 1. Ë Çàâåðåííàÿ êîïèÿ. Ìàøèíîïèñü. Ïîñòàíîâëåíèå îïóáëèêîâàíî â ãàçåòå Ñîöèàëèñòè åñêàÿ ßêóòèÿ ( îêò.) 4` 2004

18 18 ÍÀØ ÊÀËÅÍÄÀÐÜ Ãîðîä Âèëþéñê: ñîáûòèÿ îñíîâàíèÿ è ïåðåèìåíîâàíèÿ (Ê 370 ëåòèþ îñíîâàíèÿ) П.П.Петров Пантелеймон Пантелеймонович Петров, к.и.н., с.н.с. ИГИ АН РС(Я). Ñî âðå ìåí íîé èñ òî ðè å ñ êîé íà óêîé óñ òà íîâ ëå íî, òî âîç íèê íî âå íèå ãî ðî äà âû çû âà åò ñÿ îá ùåé ýêî íî ìè å ñ êîé, ñî öè àëü íîé, ïî ëè òè å ñ êîé è êóëü òóð íîé ñè òó à öè åé. Íî îñ íî âà íèå ãî ðî äîâ íà òåð ðè òî ðèè ßêó òèè, ïðåæ äå âñå ãî, áû ëî ñâÿ çà íî ñ îñ âî å íè åì íî âûõ çå ìåëü ðóñ ñêè ìè êà çà ü è ìè îò ðÿ äà ìè. Â ðå çóëü òà òå èõ äå ÿ òåëü íî ñ òè â å ãã. XVII â. ïî áå ðå ãàì ðåê è íà äðó ãèõ óäîá íûõ ìå ñ òàõ ïî ÿâ ëÿ ëèñü îñ ò ðî ãè, îñ ò ðîæ êè è ÿñà íûå çè ìî âüÿ. Ïðè áëà ãî ïðè ÿò íîì ñòå å íèè ñî öè àëü íî ýêî íî ìè å ñ êèõ îá ñòî ÿ òåëüñòâ íå êî òî ðûå èç íèõ, â òîì èñ ëå è Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå, ïî ñòå ïåí íî ïðå âðà òè ëèñü â ãî ðîä ñêèå ïî ñå ëå íèÿ. Â ýòîé ñâÿ çè ñëå äó åò ñêà çàòü, òî îä íîé èç âàæ íåé øèõ çà äà èñ òî ðè å ñ êîé íà óêè ÿâ ëÿ åò ñÿ óñ òà íîâ ëå íèå òî íîé äà òû îñ íî âà íèÿ ãî ðî äîâ öåí ò ðîâ îï ðå äå ëåí íûõ òåð ðè òî ðèé (óåçä, ïðî âèí öèÿ, êî ìèñ ñàð ñò âî, îê ðóã, ðàé îí). Ìåæ äó òåì, ñðå äè êðà å âå äîâ è ó å íûõ äî ñèõ ïîð ñó ùå ñò âó þò ðàç íûå òî êè çðå íèÿ ïî ïî âî äó äà òè ðîâ êè îñ íî âà íèé òî ãî èëè èíî ãî íà ñå ëåí íî ãî ïóíê òà. Íû íå ïî êîé íûé âè ëþé ñêèé êðà å âåä Í.Ã.Áà è øåâ â ðå ñ ïóá ëè êàí ñêîé ïå à òè íå îä íî êðàò íî ñòà âèë âî ïðîñ î íå îá õî äè ìî ñ òè ðàçîáðàòüñÿ â òåõ ðàç íî ãëà ñèÿõ ìåæ äó èñ òî ðè êà ìè è òåõ ðàç íî òå íèÿõ â àð õèâ íûõ ìà òå ðè à ëàõ, êî òî ðûå, íà è íàÿ ñ ñå ðå äè íû XIX â. ïî

19 Ãîðîä Âèëþéñê: ñîáûòèÿ îñíîâàíèÿ è ïåðåèìåíîâàíèÿ 19 ñåé äåíü, íà ñëà è âà ÿñü äðóã íà äðó ãà, â èòî ãå ñî çäà ëè òðóä íî ðàç ðå øè ìóþ ïðî áëå ìó îï ðå äå ëå íèÿ äà òû âîç íèê íî âå íèÿ îä íî ãî èç ñòà ðèí íûõ íà ñå ëåí íûõ ïóíê òîâ ßêó òèè ãî ðî äà Âè ëþé ñêà, êî òî ðûé â ñè ñ òå ìå àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íî ãî óñ ò ðîé ñò âà êðàÿ ñ XVII â. èìåë íå ïðå õî äÿ ùåå çíà å íèå. Íè êî ëàé Ãå îð ãè å âè, âî ïåð âûõ, ñ è òàë, òî äà òà âîç íèê íî âå íèÿ Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî çè ìî âüÿ, îï ðå äå ëåí íàÿ 1634 ã., çà íå èìå íè åì àð õèâ íûõ ìà òå ðè à ëîâ, îñ òà åò ñÿ åùå íå äî êà çàí íîé; âî âòî ðûõ, Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå íå ÿâ ëÿ åò ñÿ ïðåä øå ñò âåí íè êîì ñî âðå ìåí íî ãî Âè ëþé ñêà; â òðå òü èõ, Îëåíñê è Âè ëþéñê ýòî îäèí è òîò æå íà ñå ëåí íûé ïóíêò òîã äàø íåé ßêó òèè, îñ íî âà òå ëåì êî òî ðî ãî ìîæ íî ñ è òàòü è íîâ íè êà Å.Ô.Ðî ìà äè íà, ïî ñò ðî èâ øå ãî â êîí öå XVIII â. ñè ëà ìè ññûëü íûõ áàø êèð è ó à ñò íè êîâ ïó ãà åâ ñêî ãî âîñ ñòà íèÿ ïåð âûå ñðóá íûå äî ìà. Èç èñ òî ðè å ñ êîé ëè òå ðà òó ðû èç âå ñò íî, òî íà ð. Âè ëþé áû ëî çà ëî æå íî òðè çè ìî âüÿ. Èñ òî ðèê Á.Î.Äîë ãèõ ïðè âî äèò ñïè ñîê çè ìî âèé ñ óêà çà íè åì ãî äà èõ îñ íî âà íèÿ: Âè ëþé ñêîå Íèæ íåå (Óñòü Âè ëþé ñêîå, 1636 ã.), Âè ëþé ñêîå Ñðåä íåå (1635 ã.), Âè ëþé ñêîå Âåðõ íåå (1634 ã.).  ñâî åì êà ïè òàëü íîì òðó äå, èç äàí íîì â 1960 ã., îí ïè øåò: Âè ëþé ñêîå Âåðõ íåå (èëè Âåðõ íå âè ëþé ñêîå) ÿñà íîå çè ìî âüå âîñ õî äèò ê ÿñà íî ìó çè ìî âüþ â óñ òüå ð.òó êàí êè (ñîâð. Òþ êÿí), â êî òî ðîì â ãã. ñî áè ðà ëè ÿñàê ìàí ãà çåé ñêèå ñëó æè ëûå ëþ äè. Çäåñü, íà ïðà âîì áå ðå ãó Âè ëþÿ, Âåðõ íå âè ëþé ñêîå ÿñà íîå çè ìî âüå îñ òà âà ëîñü â äàëü íåé øåì. Êîã äà Âåðõ íå âè ëþéñê áûë ïå ðå íå ñåí íà ñâîå ñî âðå ìåí íîå ìå ñ òî, íà 45 êì âíèç ïî Âè ëþþ îò óñ òüÿ ð.òþ êÿí, íàì íå èç âå ñò íî 1. Áî ëåå áëèç êî ê ðàñ êðû òèþ òå ìû, õî òÿ ïðè äåð æè âà ÿñü äðó ãîé òî êè çðå íèÿ, ïî äî øëè ïðî ôåñ ñî ðà Ô.Ã.Ñà ô ðî íîâ è Ã.Ï.Áà øà ðèí. Íî îíè äàí íûé âî ïðîñ ðå øà ëè ïî ïóò íî, óäå ëÿÿ ñâîå îñ íîâ íîå âíè ìà íèå âî ïðî ñàì èñ òî ðèè çåì ëå äå ëèÿ è àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íî ãî óñ ò ðîé ñò âà ßêó òèè. Ê ñî æà ëå íèþ, Á.Î.Äîë ãèõ, óò âåðæ äàÿ, òî Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå, ïî ñòàâ ëåí íîå ìàí ãà çåé ñêè ìè êà çà êà ìè â 1634 ã., íà õî äè ëîñü â óñ òüå ð.òþ êÿí, ñâîè âû âî äû íå ïîä êðå ïèë íè îä íèì äî ñòî âåð íûì äëÿ íàñ èñ òî íè êîì. Åãî áåç äî êà çà òåëü íûå óò âåðæ äå íèÿ âïîñ ëåä ñò âèè áåç äîëæ íî ãî àíà ëè çà âçÿ ëè íà âî îðó æå íèå íà øè ìà ñ òè òûå ó å íûå. Áî ëåå òî ãî Ô.Ã.Ñà ô ðî íîâ, à çà òåì Ã.Ï.Áà øà ðèí áå çî ãî âî ðî íî ïîä äåð æà ëè îøè áî íîå ìíå íèå Á.Î.Äîë ãèõ î òîì, òî Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå, âîñ õî äÿ ùåå ê êà çà ü å ìó ïî ñå ëå íèþ â óñ òüå ð.òþ êÿí, êîã äà òî áû ëî ïå ðå íå ñå íî íà òî ìå ñ òî, ãäå ñåé àñ ðàñ ïî ëî æå íî ñå ëî Âåðõ íå âè ëþéñê! Ýòî æå çè ìî âüå, ïî èõ óò âåðæ äå íèþ, âî âòî ðîé ïî ëî âè íå XVIII â. áû ëî ïå ðå íå ñå íî â ìå ñò íîñòü ë³²í³³õ, ãäå â äàëü íåé øåì îíî ïðå âðà òè ëîñü â ãî ðîä Îëåíñê. Íà çâà íèå ýòî ãî ãî ðî äà áóä òî áû ïðî èçî ø ëî îò íà çâà íèÿ òðà âû ³ë³², ïðî èç ðà ñ òàâ øåé âáëè çè ïî ñå ëå íèÿ. À èñ òî ðèÿ âîç íèê íî âå íèÿ ðóñ ñêî ãî ïî ñå ëå íèÿ ïîä íà çâà íè åì Âè ëþéñê äëÿ Ô.Ã.Ñà ô ðî íî âà, ïî åãî ïðè çíà íèþ, îñ òà ëàñü íå ðàç ãà äàí íîé òàé íîé 2. Âïîñ ëåä ñò âèè îí ïðè øåë ê ìíå íèþ, òî ïà ðàë ëåëü íî ñ ãî ðî äîì Îëåí ñêîì ñó ùå ñò âî âà ëî è çè ìî âüå Âåðõ íå âè ëþé ñêîå. Ïðè òà êîì ðàñ êëà äå ìíå íèé Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå êàê èñ òî ðè å ñ êàÿ îñ íî âà ñòà íîâ ëå íèÿ è ðàç âè òèÿ êðóï íî ãî íà ñå ëåí íî ãî ïóíê òà äåé ñò âè òåëü íî ìîã ëî ñòàòü ïðåä øå ñò âåí íè êîì ñî âðå ìåí íî ãî ñå ëà Âåðõ íå âè ëþéñê.  òî æå âðå ìÿ æè òå ëè ñî ñåä íå ãî Âè ëþé ñêî ãî óëó ñà è ãî ðî äà Âè ëþé ñêà, îñ ïà ðè âàÿ, ïðè åì áåç äîëæ íûõ àð ãó ìåí òîâ, ìíå íèå èç âå ñò íûõ èñ òî ðè êîâ, ñ çà âèä íûì óïîð ñò âîì òîð æå ñò âåí íî îò ìå à þò þáè ëåé íûå ïðà çä íè êè, ïî ñâÿ ùåí íûå îñ íî âà íèþ Âè ëþé ñêà, ñ è òàÿ ñ 1634 ã. Ýòîò ïà ðà äîêñ äî ñèõ ïîð ñëó æèò áëà ãî òâîð íîé ïî âîé äëÿ ðàç âåð òû âà íèÿ çà íå èìå íè åì àð õèâ íûõ èñ òî íè êîâ áåñ ïî ëåç íûõ, íà ñà ìîì äå ëå, ñïî ðîâ è äèñ êóñ ñèé, êî òî ðûå âíî ñÿò ïó òà íè öó è íå ðàç áå ðè õó â îï ðå äå ëå íèå äà òû îñ íî âà íèÿ êàê ã. Âè ëþé ñêà, òàê è ñ. Âåðõ íå âè ëþé ñêà íû íå öåí ò ðîâ îä íî èìåí íûõ óëó ñîâ. Êðî ïîò ëè âî èçó àÿ èñ òî ðè å ñ êóþ ëè òå ðà òó ðó è àð õèâ íûå ìà òå ðè à ëû ïî äàí íîé ïðî áëå ìå, ÿ êàê èñ ñëå äî âà òåëü, ïðî äîë æà þ ùèé çà ëî æåí íûå Ô.Ã.Ñà ô ðî íî âûì òðà äè öèè èñòî ðè å ñ êî ãî ãî ðî äî âå äå íèÿ ßêó òèè, ìî ãó ñî âñåé îò âåò ñò âåí íî ñ òüþ çà ÿâèòü ñëå äó þ ùåå: Âî ïåð âûõ, Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå áû ëî îñ íî âà íî â 1634 ã., è íå ìàí ãà çåé ñêè ìè, à åíè ñåé ñêè ìè êà çà êà ìè. Âî âòî ðûõ, Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå áû ëî çà ëî æå íî íà òîì ñà ìîì ìå ñ òå, ãäå ñåé àñ ñòî èò ã.âè ëþéñê.  òðå òü èõ, Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå íè êîã äà è íè êó äà íå ïå ðå íî ñè ëîñü è îôè öè àëü íî íå íî ñè ëî íà çâà íèÿ ãî ðî äà Îëåí ñêà. 4` 2004

20 20 Ï.Ï.Ïåòðîâ Â åò âåð òûõ, Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå, òà êèì îá ðà çîì, ÿâ ëÿ åò ñÿ èñ òî ðè å ñ êîé îñ íî âîé òîëü êî îä íî ãî ïî ñå ëå íèÿ, à èìåí íî ã.âè ëþé ñêà. À òå ïåðü îá ðà òèì ñÿ ê àð ãó ìåí òà öèè ýòèõ âû âî äîâ. Ïî ñëå îñ íî âà íèÿ ßêóò ñêî ãî (Ëåí ñêî ãî) îñ ò ðî ãà íà ð.âè ëþé åíè ñåé ñêèì àòà ìà íîì È.Ãàë êè íûì áû ëè îò ïðàâ ëå íû ñëó æè ëûé å ëî âåê Ïî ñíèê Èâà íîâ ñ òî âà ðè ùè äëÿ ÿñà íî ãî ñáî ðà. Îá ýòîì ñî áû òèè â ñáîð íè êå àð õèâ íûõ äî êó ìåí òîâ Ìà òå ðè à ëû ïî èñ òî ðèè ßêó òèè XVII âå êà çà ïè ñà íî òàê: Äà â ïðî øëîì âî 142 ã. (1634 ã. Ï.Ï.) ïî ãî ñó äà ðå âó öà ðå âó âå ëè êî ãî êíÿ çÿ Ìè õà è ëà Ôå äî ðî âè à âñåÿ Ðó ñèè óêà çó ïî ñû ëà íû åíè ñåé ñêèå ñëó æè ëûå ëþ äè Ïî ñíè êî Èâà íîâ, Îíè êî Ìè êè òèí ñ òî âà ðè ùè 13 å ëî âåê ïî èõ å ëî áè òüþ â íî âóþ çåì ëþ ââåðõ ïî Âè ëþå ðå êå íà ñòî ðîí íþþ ðå êó Òó íþ (ñîâð. ð.òþíã. Ï.Ï.) ê íî âûì è òóí ãóñ ñêèì ó ëóò å ãî êíÿç öà Ãî ðè ó ëû ñû íà èâî Ãî ðè ó ëå âà Êèë òþ ãè. À ãî ñó äà ðå âà ÿñà êó íî âûå ïðè áû ëè ïîä òî ãî àìà íà òà âçÿ ëè îíè Ïî ñíè êî äà Íè êà ñ òî âà ðè ùè ñ òî ãî êíÿç öà Ãî ðè ó ëÿ è ñ åãî ðî äó 80 ñî áî ëåé ñ õâî ñ òà ìè 3. Êàê âèä íî èç ñî äåð æà íèÿ ýòî ãî äî êó ìåí òà, Ïî ñíèê Èâà íîâ ïðî âåë çè ìó 1634 ã. íà Âè ëþå è çà ýòî âðå ìÿ îáú ÿ ñà èë òóí ãóñ ñêèé ðîä, êî å âàâ øèé ïî ð. Òþíã, òî âïà äà åò ñ ëå âîé ñòî ðî íû â ð.âè ëþé, âñå ãî â íå ñêîëü êèõ êè ëî ìå ò ðàõ âû øå ñî âðå ìåí íî ãî ã. Âè ëþé ñêà. Â óñ ëî âè ÿõ ßêó òèè îí è åãî îò ðÿä íå ìîã ëè îáîé òèñü áåç æè ëî ãî, â òî æå âðå ìÿ óê ðåï ëåí íî ãî ñòðî å íèÿ, ãäå òàê æå äîëæ íû áû ëè ñî äåð æàòü ñÿ çà ëîæ íè êè. Î äàëü íåé øèõ ñî áû òè ÿõ, èìå þ ùèõ äëÿ íàñ èñ êëþ è òåëü íî âàæ íîå çíà å íèå, ïî âå ñò âó åò êíè ãà ßêó òèÿ â XVII âå êå (Î åð êè), âû øåä øàÿ ïîä ðå äàê öè åé âèä íûõ èñ òî ðè êîâ Ðîñ ñèè Ñ.Â.Áà õ ðó øè íà è Ñ.À.Òî êà ðå âà. Â íåé ìû íà õî äèì âåñü ìà èí òå ðåñ íûå ñâå äå íèÿ. Äî ñòèã íóâ ïðå äå ëîâ ð. Òþíã, íà êðó òîì ÿðó îò ðÿä Ïî ñíè êà Èâà íî âà ïî ñëå òÿ æå ëûõ áî åâ ñ ìå ñò íûì íà ñå ëå íè åì ïî ñòà âèë â 1634 ã. îñ ò ðî æåö êðåï êîé, â êî òî ðîì îíè çà çè ìî âà ëè. Â òå å íèå âñåé çè ìû èì ïðè øëîñü âû äåð æè âàòü îñà äó è îò áè âàòü ñÿ îò ïðè ñòó ïîâ òóí ãó ñîâ, íî â êîí öå êîí öîâ, çà õâà òèâ àìà íà òîâ, äî áè ëèñü ïîä è íå íèÿ Òîð íó ëÿ (ïî çä íåå èìÿ ðàñ øè ô ðî âà íî, êàê Ãî ðè ó ëà. Ïî íà øå ìó ìíå íèþ, Õî ðó ëà èëè Õî ðî óî ëà. Ï.Ï.) è â ßêóòñê ïðè íåñ ëè èç âå ñ òèå, òî òà ñòî ðîí íÿÿ Òó íà ðå êà ñó äî âàÿ, è ïî íåé òóí ãóñ ñêèõ ëþ äåé ñè äèò ìíî ãî è ìíî ãèõ ðî äîâ 4. Â îò ëè èå îò Á.Î.Äîë ãèõ ôàêò îñ íî âà íèÿ Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî îñ ò ðîæ êà èëè çè ìî âüÿ ñî ñòà âè òå ëè ñáîð íè êà ïîä òâåðæ äà þò àð õèâ íû ìè èñ òî íè êà ìè. Òà êèì îá ðà çîì, Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå áû ëî ïî ñòàâ ëå íî åíè ñåé ñêè ìè êà çà êà ìè â 1634 ã. Çäåñü óìå ñò íî íà ïîì íèòü, òî çåì ëå ïðî õî äåö Ïî ñíèê Èâà íîâ ïî ñëå ïî õî äà íà ð.âè ëþé ñî âåð øèë ïå ðå õîä å ðåç ãîð íûå õðåá òû è îò êðûë âåð õî âüÿ ð.ßíû. Îí ÿâ ëÿ åò ñÿ îä íèì èç îñ íî âà òå ëåé Âåð õî ÿí ñêî ãî è Çà øè âåð ñêî ãî çè ìî âèé, ñòàâ øèõ âïîñ ëåä ñò âèè ãî ðî äà ìè è öåí ò ðà ìè îá øèð íûõ òåð ðè òî ðèé. Çè ìî âüÿ êàê îäèí èç òè ïîâ âðå ìåí íî îáè òà å ìûõ ïî ñå ëå íèé èç âå ñò íû â Ñè áè ðè ñ ÕVII XVIII ââ. Îíè óñ ò ðà è âà ëèñü â ìå ñ òàõ ïðî ìûñ ëîâ çâå ðî ëî âà ìè èëè ñáîð ùè êà ìè ÿñà êà. Èç òà êèõ çè ìî âèé âû ðîñ ëè ãî ðî äà Èð êóòñê, Èëèì ñêîå è ìíî ãèå äðó ãèå. Èíî ãäà ýòî áû ëè ïðî ñòûå èç áû, íî â óñ ëî âè ÿõ ßêó òèè ÿñà íûå çè ìî âüÿ à ùå áû ëè óê ðåï ëå íû è ïî õî äè ëè íà íå áîëü øîé îñ ò ðî æåê. Â ïî ñëåä íåì ñëó àå äëÿ èõ óñ ò ðîé ñò âà âû áè ðà ëèñü õî ðî øî çà ùè ùåí íûå ìå ñ òà: âû ñî êèå îá ðû âè ñ òûå ìå ñ òà ðåê, îâ ðà ãè, íà ëè èå âî äî åìîâ è äð. Â óê ðåï ëåí íûõ çè ìî âü ÿõ è îñ ò ðîæ êàõ ñî äåð æà ëèñü àìà íà òû (çà ëîæ íè êè. Ï.Ï.), êî òî ðûõ, åñ òå ñò âåí íî, ïû òà ëèñü îñ âî áî äèòü èõ ñî ðî äè è. Ïî ýòî ìó ýòè çè ìî âüÿ à ñ òî ïîä âåð ãà ëèñü íà ïà äå íè ÿì. Äëÿ òî ãî, òî áû âû ÿñ íèòü ìå ñ òî íà õîæ äå íèå Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî çè ìî âüÿ, ïî ñòàâ ëåí íî ãî Ï.Èâà íî âûì, ðàñ ñìî ò ðèì ðàí íèå åð òå æè è êàð òû, ñî ñòàâ ëåí íûå åùå â ÕVII XVIII ââ. Ðå êà Âè ëþé áî ëåå èëè ìå íåå åò êî èçî á ðà æå íà íà Ðå ìå çîâ ñêîì åð òå æå Âîñ òî íîé Ñè áè ðè, ñî è íåí íîì â êîí öå XVII â. Â íåì îáî çíà å íû âñå òðè çè ìî âüÿ. Îä íà êî ìå ñ òî ïî ëî æå íèå Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî çè ìî âüÿ ïî êà çà íî âû øå ñî ëÿ íûõ êëþ åé, ò.å. âû øå ð.êåì ïåí äÿé, òî, ðà çó ìå åò ñÿ, òî æå çà ãà äî íî. Ïðè ìè òèâ íûå è ñõå ìà òè íûå åð òå æè XVII â., ãäå äà æå ð. Âè ëþé à ñ òî â ñè ëó êà êèõ òî ïðè èí îñ òà âà ëàñü íå î áîç íà åí íîé, â ñëå äó þ ùåì ñòî ëå òèè ñìå íè ëè êàð òû, îñ íî âàí íûå íà ìà òå ìà òè å ñ êèõ âû èñ ëå íè ÿõ è âû ïîë íåí íûå ïðè ïî ìî ùè èí ñò ðó ìåí òàëü íîé òåõ íè êè, òî äà âà ëî âîç ìîæ íîñòü èç áå æàòü ïî ãðåø íî ñ òåé è îøè áîê. Ìå ñ òî ðà ñ ïî ëî æå íèå Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî çè ìî âüÿ áî ëåå åò êî ïî êà çà íî íà êàð òå ßêóò ñêî ãî óåç äà Èð êóò

21 Ãîðîä Âèëþéñê: ñîáûòèÿ îñíîâàíèÿ è ïåðåèìåíîâàíèÿ 21 Ðèñ. 1. Ïëàí ãîðîäà Îëåíñêà ã. ( Ïëàí Âåðõíåâèëþéñêîìó ñåëåíèþ ) Ðèñ. 2. Ïëàí Âåðõíåâèëþéñêà ã. ( Ïëàí Âåðõíåâèëþéñêîìó ñåëåíèþ ) 4` 2004

22 22 Ï.Ï.Ïåòðîâ ñêîé ãó áåð íèè, ñî ñòàâ ëåí íîé Øå õîí ñêèì â 1749 ã. Îíî íà õî äè ëîñü ìåæ äó ïðè òî êà ìè Âè ëþÿ Áû ðà êàí è û áû äà, íà ìå ñ òå ñî âðå ìåí íî ãî ãî ðî äà Âè ëþé ñêà. Ýòîò ôàêò ìî æåò ïîä òâåð äèòü è äðó ãàÿ êàð òà, âû ïîë íåí íàÿ Òðå ñ êî òîì äëÿ àò ëà ñà Ëî ìî íî ñî âà â 1776 ã., íà êî òî ðîé Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå òî æå áû ëî îáî çíà å íî íè æå ð. û áû äà, íà ïðà âîì áå ðå ãó ð.âè ëþé, ò.å. íà òîì ìå ñ òå, ãäå â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ ðàñ ïî ëî æåí ãî ðîä Âè ëþéñê. Ô.Ã.Ñà ô ðî íîâ â ñâî èõ êíè ãàõ Ðóñ ñêèå êðå ñ òü ÿ íå â ßêó òèè è Ðóñ ñêèå íà ñå âå ðî âîñ òî êå Àçèè ïðè âî äèò 2 ïëà íà, íà çâàí íûõ â ïåð âîé êíè ãå Ïëà íîì ãî ðî äà Îëåí ñêà 1798 ãî äà (ðèñ. 1), à âî âòî ðîé Ïëà íîì Âåðõ íå âè ëþé ñêà 1798 ãî äà (ðèñ. 2). Ýòî, ïî ñó òè äå ëà, ïëàí îä íî ãî è òî ãî æå íà ñå ëåí íî ãî ïóíê òà. Ïðè áëè æàé øåì ñðàâ íè òåëü íîì ðàñ ñìî ò ðå íèè âñåõ îáî çíà å íèé äâóõ ïëà íîâ, ñîâ ïà äà þ ùèõ âïëîòü äî ìå ëî åé, èõ èäåí òè íîñòü íå ïîä ëå æèò íè êà êî ìó ñî ìíå íèþ. Îðè ãè íàë ïëà íà, âîç ìîæ íî, áûë ñî ñòàâ ëåí ãó áåðí ñêèì çåì ëå ìå ðîì 9 ãî êëàñ ñà Òóð à íè íî âûì, êî òî ðî ìó áû ëî ïî ðó å íî ñî ñòàâ ëå íèå ïëà íîâ ãî ðî äîâ ßêó òèè. Â 1798 ã. îí óñ ïåë ñî ñòà âèòü ïëà íû ãî ðî äîâ ßêóò ñêà, Âåðõ íå âè ëþé ñêà è Çà øè âåð ñêà, âïîñ ëåä ñò âèè îá íà ðó æåí íûå èñ ñëå äî âà òå ëÿ ìè â àð õè âàõ ñòðà íû. Â ñî ñòàâ ëåí íîì Òóð à íè íî âûì äî êó ìåí òå çà ïè ñà íî: Ïëàí Âåðõ íå âè ëþé ñêî ìó ñå ëå íèþ, â êî òî ðîì ïî ìå ùå íî ïðàâ ëå íèå ãî ðî äà Îëåí ñêà (âû äå ëå íî íà ìè. Ï.Ï.). Ñî è íåí 1798 ãî äà. Âòî ðîé ïëàí, ïî âñåé âå ðî ÿò íî ñ òè, ïðåä ñòàâ ëÿ åò êî ïèþ òóð à íè íîâ ñêî ãî ïëà íà è ñíÿò èð êóò ñêèì ãó áåðí ñêèì çåì ëå ìå ðîì òè òó ëÿð íûì ñî âåò íè êîì Ôå äî ðî âûì. Â ýòîé êî ïèè áû ëà ïî âòî ðå íà çà ïèñü ñ îðè ãè íà ëà: Ïëàí Âåðõ íå âè ëþé ñêî ìó ñå ëå íèþ, â êî òî ðîì ïî ìå ùå íî ïðàâ ëå íèå ãî ðî äà Îëåí ñêà. Ñî è íåí 1798 ãî äà. Òà êèì îá ðà çîì, ñòà íî âèò ñÿ ïî íÿò íûì, òî óï ðàâ ëå íèå îä íèì îá øèð íûì ðå ãè î íîì ßêó òèè îñó ùå ñòâ ëÿ ëîñü íå èç ãî ðî äà Îëåí ñêà, à èç Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî ñå ëå íèÿ, â êî òî ðîì íà õî äè ëàñü àä ìè íè ñ ò ðà öèÿ ïî óï ðàâ ëå íèþ Îëåí ñêèì êî ìèñ ñàð ñò âîì, êó äà âõî äè ëà è àñòü âè ëþé ñêèõ óëó ñîâ çà èñ êëþ å íè åì Ñóí òàð ñêèõ îñü ìè íà ñëå ãîâ, êî òî ðûå áû ëè îò íå ñå íû ê Îëåê ìèí ñêî ìó êî ìèñ ñàð ñò âó. Â ýòèõ ïëà íàõ åò êî âèä íî, òî Âåðõ íå âè ëþé ñêîå ñå ëå íèå áû ëî ðàñ ïî ëî æå íî íà áå ðå ãó ïðî òî êè ð.âè ëþé. Þãî âîñ òî íàÿ îê ðà è íà ñå ëå íèÿ óïè ðà åò ñÿ â îâ ðàã. À ê ñå âå ðó îò ñå ëå íèÿ, â îò äà ëå íèè, íà áå ðå ãó ðå êè, âïà äà þ ùåé â Âè ëþé, ðàñ ïî ëî æå íû êèð ïè íûå ñà ðàè è îáû âà òåëü ñêèå ñòðî å íèÿ. Ñðå äè äðó ãèõ îáî çíà å íèé â ïëà íå âû äå ëÿ åò ñÿ öåð êîâü âî èìÿ Íè êî ëàÿ ó äî òâîð öà. Ñðàâ íå íèå ìå ñò íî ñ òè è ñòðî å íèé Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî çè ìî âüÿ, íà íå ñåí íûõ â ýòèõ äâóõ ïëà íàõ, ñ ñî âðå ìåí íîé òî ïî ãðà ôè åé ã. Âè ëþé ñêà, ïî êà çû âà åò, òî Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå íà õî äè ëîñü íà òîì ñà ìîì ìå ñ òå, ãäå íû íå ðàñ ïî ëà ãà åò ñÿ öåí ò ðàëü íàÿ àñòü ãî ðî äà Âè ëþé ñêà. Íà ëè èå íà Âè ëþå òðåõ çè ìî âèé â òå å íèå XVII XVIII ââ. ïîä òâåðæ äà åò ñÿ àð õèâ íû ìè ìà òå ðè à ëà ìè ïî ÿñà íî ìó ñáî ðó, îïóá ëè êî âàí íû ìè îò äåëü íû ìè êíè ãà ìè â òðåõ à ñ òÿõ â 1970 ã. Íî òîëü êî ñî âòî ðîé ïî ëî âè íû XVIII â. Óñòü Âè ëþé ñêîå è Ñðåä íå Âè ëþé ñêîå çè ìî âüÿ ïî ñòå ïåí íî èñ å çà þò èç äî êó ìåí òîâ ÿñà íî ãî ñáî ðà, óï ðà çä íåí íûå, âå ðî ÿò íî, â ñâÿ çè ñ ïå ðå äà åé ôóíê öèé ñáî ðà ÿñà êà ÿêóò ñêèì íà ñëåæ íûì êíÿç öàì. Ê òî ìó æå ýòè çè ìî âüÿ â XVII íà à ëå XVIII â. çà ñå ëÿ ëèñü ðóñ ñêè ìè ñëó æè ëû ìè ëþäü ìè òîëü êî íà ïå ðè îä ñáî ðà ÿñà êà, ò.å. çè ìîé. Îá ýòîì â êíè ãå Öâå òó ùåå ñî ñòî ÿ íèå Âñå ðîñ ñèé ñêî ãî ãî ñó äàð ñò âà È.Ê.Êè ðè ëîâ íà îñ íî âà íèè äî êó ìåí òîâ ñå ðå äè íû 20 õ ãã. XVIII â., ïè øåò:...íà òîé ðå êå (Âè ëþé. Ï.Ï.) â âåð øè íàõ Âåð õî âè ëþé ñêîå çè ìî âüå, â êî òî ðîì îä íè èç áû, è ïðè åç æà þò â íèõ íà çè ìó ïðè êàç èê ñ ñëó æè ëû ìè ëþäü ìè ñ å ëî âå êà ìè ç äâàä öà òüþ äëÿ ñáî ðó ÿñà íî ãî è äëÿ ïå ðå ìå íû àìà íà òîâ. Â äðó ãîì äî êó ìåí òå, äà òè ðî âàí íîì èþ ëåì 1764 ã., ñî îá ùà þò ñÿ ëþ áî ïûò íûå ñâå äå íèÿ: Â Ñðåä íå âè ëþé ñêå îñ ò ðîã îãî ðî æåí ñòî ÿ èì ïî ëè ñàä íè êîì ñòà ðîé âåò õîé ìå ðîþ â äëè íó 12, â øè ðè íó 10 ñà æåíü ñ ñå âåð íîé è çà ïàä íîé ñòî ðî íû âî ðî òà ðóá ëåí íûå, íàä âî ðî òà ìè àí áàð íå áîëü øîé íà ïî äî áèå áà øåí êè, ñòðî å íèÿ è èç áà ÿñàø íàÿ ðóá ëå íàÿ, ïå ðåä ñåíü ìè àí áàð âåò õîé, äà ïðè òîì òðè þð òû, ïå ðåä ñåíü ìè ñ àí áà ðà ìè äà çà ïà ëè ñà äîì îä íà þð òà, ïðè íåé 2 àí áà ðà, äà ïî çà äè òîé þð òû áà íÿ, âñå âåò õèå è ê æè òèþ íå ñïî ñîá íûÿ è çà ïó ùå íû ñ äàâ íèõ ëåò è ñòî èò ïóñò. Îò âû øå ïè ñàí íî ãî îñ ò ðî ãó âåð ñòàõ â 30 ïî ñò ðî å íî ïðåæ íè ìè êî ìèñ ñà ðà ìè, ãäå ñî ñòî èò íû íå Ñðåä íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå, ñòðî å íèå ÿñàø íûÿ þð òû ñ ñåíü ìè, ïðè íåé äâà àí áà ðà ðóá ëå íûõ. Áëèç îíîé þð òû àí áàð æå, â

23 Ãîðîä Âèëþéñê: ñîáûòèÿ îñíîâàíèÿ è ïåðåèìåíîâàíèÿ 23 êî òî ðîì êëà äåò ñÿ çáè ðà å ìàÿ âî îíîì çè ìî âüå ÿñàø íàÿ ìÿõ êàÿ ðóõ ëÿäü, äà ïðè íåé 4 þð òû, ïðè íèõ â àí áà ðå, â êî òî ðûõ æè òåëü ñò âî èìå þò ïðè åç æà þ ùèå ïî âñÿ ãîä íî çà ÿñàø íûì ñáî ðîì êî ìèñ ñà ðû ñ êî ìàí äîþ, à ïî îò áû òèè ÿñàø íî ãî çáî ðóø êà áû âà þò ïó ñ òûè. Â Âåð õî âè ëþé ñêîì öåð êîâü íà èìÿ ñâÿ òî ãî Íè êî ëàÿ ó äî òâîð öà, äå ðå âÿí íûé, íå áîëü øîé àí áàð êà çåí íîé, äà äîì ïðè åç æà þ ùèõ êà ìèñ ñà ðîâ, îáû âà òåëü ñêèõ äî ìîâ ñâÿ ùåí íî ãî ñà íà è ïðîò èõ è íîâ 7. Ïðè Âåð õî âè ëþé ñêîì è Æè ãàí ñêîì çè ìî âü ÿõ íè êà êîé êðå ïî ñ òè è îã ðàæ äå íèÿ íå èìå åò ñÿ 5. Èç ñî äåð æà íèÿ ýòî ãî äî êó ìåí òà âèä íî, òî äà æå â ñå ðå äè íå XVIII â. Ñðåä íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå ïî èñ ëó ïî ñò ðî åê íå ìíî ãî ïðå âîñ õî äè ëî Âåðõ íå âè ëþé ñêîå. Íî ïî ñëåä íå ìó, ñòî ÿ ùå ìó íà áå ðå ãó ñó äî õîä íîé à ñ òè ð. Âè ëþé, áû ëî îò äà íî ïðåä ïî òå íèå ñòðî è òåëü ñò âîì ïðà âî ñëàâ íîé öåðê âè, òî äà ëî âîç ìîæ íîñòü ñêëà äû âà íèþ ïî ñòî ÿí íî ïðî æè âà þ ùå ãî ðóñ ñêî ãî íà ñå ëå íèÿ. Â äî ñòóï íîì äëÿ è òà òå ëÿ Ýí öèê ëî ïå äè å ñ êîì ñëî âà ðå Áðîê ãà ó çà è Åô ðî íà î Âè ëþé ñêå íà ïè ñà íî ñëå äó þ ùåå: Âðå ìÿ îñ íî âà íèÿ Âè ëþé ñêà ìàí ãà çåé ñêè ìè êà çà êà ìè îò íî ñèò ñÿ ê ïåð âîé ïî ëî âè íå XVII ñòî ëå òèÿ. Ïåð âî íà àëü íî îí áûë èç âå ñ òåí ïîä íà çâà íè åì Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî çè ìî âüÿ (âî ëî ñ òè), êî òî ðîå â 1775 ã. ïðè ðàç äå ëå íèè Èð êóò ñêîé ãó áåð íèè íà ïðî âèí öèè è âå äîì ñò âà îá ðà ùå íî áû ëî â êî ìèñ ñàð ñò âî ñ ïðè èñ ëå íè åì ê Îëåê ìèí ñêî ìó îñ ò ðî ãó ßêóò ñêîé ïðî âèí öèè; â 1805 ã. îá ðà çî âà íî Âè ëþé ñêîå êî ìèñ ñàð ñò âî. Â 1822 ã. Âè ëþéñê íà çíà åí îê ðóæ íûì ãî ðî äîì ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè. Îò äðåâ íå ãî ãî ðî äà îñ òàë ñÿ îäèí äå ðå âÿí íûé ñòîëá îêî ëî öåð êîâ íîé îã ðà äû. Óêà çà íèå îá îñ íî âà íèè Âè ëþé ñêà ìàí ãà çåé ñêè ìè êà çà êà ìè îáú ÿñ íÿ åò ñÿ òåì, òî âî âðå ìå íà ïðè ñî å äè íå íèÿ ßêó òèè ê Ðîñ ñèè âåñü áàñ ñåéí Âè ëþÿ ïðè íàä ëå æàë âîò è íå ìàí ãà çåé ñêèõ êà çà êîâ, êî òî ðûå, ïîëü çó ÿñü ïðà âîì ïåð âî ãî îò êðû òèÿ ð. Âè ëþé, îñ òà âè ëè â ñâî èõ ðó êàõ ñáîð ÿñà êà ñ âè ëþé ñêèõ òóí ãó ñîâ è ÿêó òîâ. Ëèøü ïî ñëå îá ðà çî âà íèÿ îò äåëü íî ãî ßêóò ñêî ãî óåç äà â 1638 ã. ïðåä âî äè òåëü ìàí ãà çåé ñêèõ êà çà êîâ, äåé ñò âî âàâ øèõ íà Âè ëþå, Âî èí Øà õîâ ïå ðå øåë íà ñëóæ áó ê ÿêóò ñêî ìó âî å âî äå Ï.Ãî ëî âè íó, è Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå âî øëî â ñè ñ òå ìó àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íî ãî óñ ò ðîé ñò âà êðàÿ, óï ðàâ ëÿ å ìî ãî èç ßêóò ñêà. Âè äè ìî, ïî ýòî ìó åíè ñåé ñêèå êà çà êè ïîä êî ìàí äîé Ïî ñíè êà Èâà íî âà, ïî íÿâ, òî îíè âòîð ã ëèñü â ó æîå âëà äå íèå, îñ òà âè ëè îñ íî âàí íîå èì Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå â âå äå íèè ìàí ãà çåé ñêèõ êà çà êîâ â òîì ïà ìÿò íîì äëÿ íèõ 1634 ã. (îá ýòîì ïî äðîá íåå ñì.: ñá. ßêó òèÿ â XVII âå êå ). Åùå î òîì, òî Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå áû ëî ðàñ ïî ëî æå íî â ãî ðîä ñêîé åð òå ñî âðå ìåí íî ãî Âè ëþé ñêà, ãî âî ðÿò ôàê òû, èç ëî æåí íûå â äî íå ñå íèè óï ðà âè òå ëÿ âè ëþé ñêèõ çè ìî âèé È.Àð ãó íî âà, íà ïè ñàí íîì â 1770 ã. Â êíè ãå Ô.Ã.Ñà ô ðî íî âà Ðóñ ñêîå êðå ñ òü ÿí ñò âî â ßêó òèè (XVII XX ââ.) ñî äåð æà íèå ýòî ãî äî íå ñå íèÿ ðàñ êðû âà åò ñÿ òà êèì îá ðà çîì: Êàæ äî ãîä íî â çèì íåå âðå ìÿ ïîä ñòó ïà åò â æè ëûå þð òû æè òå ëåé âî äà èñ ïîä çåì ëè, êîã äà âû æè ìà åò ìî ðî çîì, âáëè çè íåò óãî äüÿ äëÿ æè òüÿ, êî óïî òðåá ëå íèþ ïè ùè, ñêî òó âû ïó ñ êîâ, íå èìå åò ñÿ õëå áî ðîä ñò âà, è õëåá íûõ ïðè ïà ñîâ äëÿ ïðî äà æè â ïðè âî çå ìà ëî áû âà åò, ðóñ ñêèå æè òå ëè ïè òà þò ñÿ ìÿ ñîì è ðû áîé, à ïî òî ìó ðàç ñå ÿñü, æè âóò ïî ðàç íûì ìå ñ òàì, â öåðê âè çè ìîé ïîä ñòó ïà åò èñ ïîä çåì ëè âî äà òàê, øòî óæå ïî òè â àë òà ðå äî ñà ìî ãî ïðå ñòî ëà, è ïî ëû âñå ïîä íè ìà åò. Òà êèå ñëó àè, êîã äà â çèì íåå âðå ìÿ, îñî áåí íî â ïå ðè îä ñèëü íûõ õî ëî äîâ, ïîä ìåðç ëîò íûå âî äû, âû õî äÿ íà ðó æó è îá ðà çî âû âàÿ íà ëå äè, çà òîï ëÿ ëè îò äåëü íûå æè ëûå äî ìà, íà áëþ äà ëèñü òîëü êî â Âè ëþé ñêå è íè â îä íîì äðó ãîì ãî ðîä ñêîì ïóíê òå ßêó òèè. Ââè äó íå âîç ìîæ íî ñ òè ïðî æè âà íèÿ çè ìîé â çà òîï ëÿ å ìûõ âî äîé þð òàõ, È.Àð ãó íîâ âî øåë â ßêóò ñêóþ âî å âîä ñêóþ êàí öå ëÿ ðèþ ñ õî äà òàé ñò âîì î ïå ðå íî ñå çè ìî âüÿ íà äðó ãîå, áî ëåå óäîá íîå ìå ñ òî, ò.å. îí ïðåä ïî ëà ãàë, ïî âñåé âè äè ìî ñ òè, ïå ðå íå ñ òè æè ëûå èç áû è þð òû íà áî ëåå áå çî ïàñ íûé ó à ñ òîê â ïðå äå ëàõ ñå ëè òåá íîé òåð ðè òî ðèè Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî ñå ëå íèÿ. Ñî äåð æà íèå èí òå ðåñ íî ãî äëÿ íàñ äî êó ìåí òà, ïî äàí íûì Ô.Ã.Ñà ô ðî íî âà, îá ðû âà åò ñÿ 6. Îä íà êî õî äà òàé ñò âî È.Àð ãó íî âà èñ ñëå äî âà òå ëåì áû ëî ðàñ öå íå íî êàê ðàñ ïî ðÿ æå íèå ê ïå ðå íî ñó çè ìî âüÿ íà çåì ëè ñî âðå ìåí íûõ âåðõ íå âè ëþé ñêèõ ÿêó òîâ, òî, êî íå íî, íå ñî îò âåò ñò âó åò äåé ñò âè òåëü íî ñ òè. Ñòðî è òåëü ñò âî êà çåí íûõ çäà íèé íà íî âîì ìå ñ òå áû ëî âñå ãäà ñî ïðÿ æå íî ñî çíà è òåëü íû ìè ðàñ õî äà ìè, êî òî ðûå ëî æè ëèñü òÿ æå ëûì áðå ìå íåì íà íå ñòîëü óæ áî ãà òóþ 4` 2004

24 24 Ï.Ï.Ïåòðîâ ÿêóò ñêóþ êàç íó. Äî ñòà òî íî âñïîì íèòü, êàê èð êóò ñêèå è ÿêóò ñêèå àä ìè íè ñ ò ðà òî ðû òî æå â 1770 å ãã. áå çó ñ ïåø íî ïû òà ëèñü ñòðî èòü íà áå ðå ãó ð. Àë äà íà îä íî èìåí íûé ãî ðîä. Íå ñìî ò ðÿ íà íà æèì âû øå ñòî ÿ ùèõ ïðà âè òå ëåé è çà èí òå ðå ñî âàí íîñòü ìå ñò íûõ âëà ñ òåé, òîò ïðî åêò îñ òàë ñÿ íà áó ìà ãå. Ïðè åì îä íî âðå ìÿ ðå çè äåí öèÿ Àë äàí ñêîé âî å âîä ñêîé êàí öå ëÿ ðèè, íå èìåâ øåé ñâî å ãî ïî ñòî ÿí íî ãî ìå ñ òî ïðå áû âà íèÿ, íà õî äè ëàñü â Àì ãèí ñêîé ñëî áî äå. Åùå îä íèì, íà ýòîò ðàç âåð íûì ñâè äå òå ëåì òî ãî, òî Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå íè êó äà íå ïå ðå íî ñè ëîñü, ÿâ ëÿ åò ñÿ ñòðî è òåëü ñò âî â íåì ïåð âî ãî íà Âè ëþå ïðà âî ñëàâ íî ãî õðà ìà, à èìåí íî öåðê âè âî èìÿ Íè êî ëàÿ ó äî òâîð öà. Èñ òî ðèÿ åå âîç âå äå íèÿ ñâÿ çà íà ñ èìå íåì àð õè åïè ñ êî ïà Èð êóò ñêî ãî Èí íî êåí òèÿ, êî òî ðûé â íà à ëå 1740 õ ãã. ïó òå øå ñò âî âàë ïî âè ëþé ñêèì óëó ñàì. 12 àâ ãó ñ òà 1741 ã. âû ñî êî ïðå î ñ âÿ ùåí íûé Èí íî êåí òèé äàë óêàç ñû íó áî ÿð ñêî ìó Êà íà å âó è îò ñòàâ íî ìó ñëó æè ëî ìó å ëî âå êó Ëó êå Ñàí íè êî âó î ïî ñò ðîé êå â Âåðõ íå âè ëþé ñêîì çè ìî âüå öåðê âè âî èìÿ ñâ. Íè êî ëàÿ ó äî òâîð öà, î åì îí òàê æå ïðî ñèë ðàç ðå øå íèÿ ñâ. Ñè íî äà â ïèñü ìå îò 22 àâ ãó ñ òà 1741 ã. Öåð êîâü áû ëà çà ëî æå íà ðà äè ìíî ãèõ íî âî êðå ùå íûõ èç èíî âåð öåâ è îñ âÿ ùå íà åïè ñ êî ïîì â ñëå äó þ ùåì ãî äó 7. Äå ÿ òåëü íîñòü ïåð âî ãî ïðà âî ñëàâ íî ãî õðà ìà â áàñ ñåé íå ð. Âè ëþé äà ëî òîë îê ñêëà äû âà íèþ ïî ñòî ÿí íî ãî íà ñå ëå íèÿ â Âåðõ íå âè ëþé ñêîì çè ìî âüå, è âî âòî ðîé ïî ëî âè íå ÕVIII â. îíî ïðå âðà ùà åò ñÿ â íå áîëü øîå ñå ëå íèå ðóñ ñêèõ êà çà êîâ, äó õî âåí ñò âà è è íîâ íè êîâ. Â 1771 ã. óï ðà âè òåëü âè ëþé ñêèõ çè ìî âèé È.Àð ãó íîâ, ðå çè äåí öèÿ êî òî ðî ãî íà õî äè ëàñü â Âåðõ íå âè ëþé ñêîì çè ìî âüå, ïî äàë ðà ïîðò â ßêóò ñêóþ âî å âîä ñêóþ êàí öå ëÿ ðèþ î âû ïîë íå íèè èõ ðàñ ïî ðÿ æå íèÿ ïî âû äà å ÿêóò ñêèì êíÿç öàì ìåä íûõ ïå à òåé. Â 1775 ã. Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå ñòà íî âèò ñÿ öåí ò ðîì êî ìèñ ñàð ñò âà. 2 ìàð òà 1783 ã. èìåí íûì óêà çîì áû ëà îá ðà çî âà íà ßêóò ñêàÿ îá ëàñòü ñ óåç äà ìè, îä íèì èç êî òî ðûõ áûë Îëåí ñêèé, êó äà âî øëà àñòü âè ëþé ñêèõ óëó ñîâ. Ýòèì æå óêà çîì Îëåíñê áûë âîç âå äåí â ðàç ðÿä ãî ðî äîâ 8. Â äå ëî âûõ áó ìà ãàõ ÿêóò ñêèõ áþ ðî êðà òîâ òî ãî âðå ìå íè îí èíî ãäà ïè øåò ñÿ êàê ãî ðîä Àëåíñê, òî, êî íå íî, íå ïðà âèëü íî. Â íå êî òî ðûõ àð õèâ íûõ äî êó ìåí òàõ íà çâà íèå Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî ñå ëå íèÿ èíî ãäà îáî çíà à åò ñÿ ñëî âîì ãî ðîä Îëåíñê, íà ïðè ìåð, â îò å òå îá ýêñ ïå äè öèè ñåð æàí òà Ñòå ïà íà Ïî ïî âà â 1794 ã. Íî íè â îä íîì îôè öè àëü íîì äî êó ìåí òå ÿêóò ñêèõ è âû øå ñòî ÿ ùèõ àä ìè íè ñ ò ðà öèé XVIII â. Âåðõ íå âè ëþéñê íå îáî çíà åí êàê ã. Îëåíñê. Ìå ñ òî íà õîæ äå íèå ýòî ãî ãî ðî äà äî íå äàâ íå ãî âðå ìå íè îñ òà âà ëîñü íå âû ÿñ íåí íûì, òî äà âà ëî ïî âîä äëÿ ñó ùå ñò âî âà íèÿ ðàç ëè íûõ âåð ñèé, êàê îêà çà ëîñü ñî âåð øåí íî íå ñî îò âåò ñò âó þ ùèõ äåé ñò âè òåëü íî ñ òè. Íà è áî ëåå áû ëà èç âå ñò íà âåð ñèÿ î ìå ñ òî íà õîæ äå íèè ã.îëåí ñêà â ìå ñò íî ñ òè Îëåã íÿõ, íû íå èç âå ñò íîé ïîä íà çâà íè åì Îñ òó î ðàñ, òî â Âåðõ íå âè ëþé ñêîì óëó ñå. Åùå â êîí öå ÕIÕ â. âû ÿñ íå íè åì âî ïðî ñà î ìå ñ òî íà õîæ äå íèè ã.îëåí ñêà áû ëè îçà äà å íû ðóñ ñêèå èñ ñëå äî âà òå ëè. Ïóá ëè êà öèÿ â 1889 ã. Ïî ñìåðò íûõ çà ïè ñîê Íè êî ëàÿ Âà ñè ëü å âè à Áåð ãà â ôå â ðàëü ñêîì òî ìå Ðóñ ñêîé ñòà ðè íû âû çâà ëà ëåã êóþ ïî ëå ìè êó ìåæ äó òå ìè, êòî âû êà çû âàë ñî ìíå íèå â ñó ùå ñò âî âà íèè êîã äà ëè áî ïî äîá íî ãî ãî ðî äà â ßêó òèè, è òå ìè, êòî èì âîç ðà æàë. Í.Â.Áåðã åùå ðà íåå îïóá ëè êî âàë âåñü ìà ëþ áî ïûò íîå âîñ ïî ìè íà íèå Èç çà ïè ñîê ìà òóø êè ìî åé î ïðåæ íåé Ñè áè ðè. Îêà çà ëîñü, òî åãî ìàòü ðî äè ëàñü â ßêó òèè â ñå ìüå è íîâ íè êà Å.Ô.Ðî ìà äè íà, êî òî ðûé, ïî åå ñëî âàì, çà íÿâ øèñü ñòðî è òåëü ñò âîì ïåð âûõ ñðóá íûõ äî ìîâ â ýòîì íà ñå ëåí íîì ïóíê òå, ÿâèë ñÿ îñ íî âà òå ëåì ãî ðî äà Îëåí ñêà. Â ïî ñëå äó þ ùåì â ñâÿ çè ñ óï ðà çä íå íè åì ãî ðî äà Îëåí ñêà ñå ìüÿ Ðî ìà äè íà ïå ðå åõà ëà â Èð êóò ñêóþ ãó áåð íèþ. Ô.Øïåðê, ñëó æèâ øèé è íîâ íè êîì â ßêóò ñêîì îá ëà ñò íîì óï ðàâ ëå íèè â ãã., ñïå öè àëü íî ïî ñâÿ òèë ýòî ìó çà ãà äî íî ìó ãî ðî äó ñòà òüþ Ãî ðîä Îëåíñê, ïî ìå ùåí íóþ â ñáîð íè êå Ðóñ ñêàÿ ñòà ðè íà. Â ýòîé ñòà òüå îí ïî äðîá íî ðàñ ñìî ò ðåë âñþ ñïðà âî íóþ ëè òå ðà òó ðó î ãî ðî äàõ ßêó òèè. Íà îñ íî âà íèè ñâî èõ ëè íûõ íà áëþ äå íèé â áûò íîñòü ðà áî òû â ßêóò ñêå è òàê æå, èçó èâ ñî äåð æà íèå îôè öè àëü íûõ äî êó ìåí òîâ, Øïåðê ïîä âåðã êðè òè êå ñòà òüþ Í.Áåð ãà. Îí âû ðà çèë ñî ìíå íèå, òî Ðî ìà äèí ÿâ ëÿ åò ñÿ îñ íî âà òå ëåì ãî ðî äà Îëåí ñêà è ïðè øåë ê ìíå íèþ, òî Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå áû ëî ïå ðå èìå íî âà íî â ãî ðîä Îëåíñê 9. Â äåé ñò âè òåëü íî ñ òè, ã.îëåíñê íà õî äèë ñÿ íå íà òåð ðè òî ðèè ñî âðå ìåí íî ãî Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî óëó ñà, à íà áå ðå ãó Ëå äî âè òî ãî îêå à íà, âåð íåå, íà ïðà âîì áå ðå ãó óñ òüÿ ð.îëå íåê, íà

25 Ãîðîä Âèëþéñê: ñîáûòèÿ îñíîâàíèÿ è ïåðåèìåíîâàíèÿ 25 òî òàê æå óêà çû âàë è Ô.Øïåðê. Îá ýòîì ñâè äå òåëü ñò âó åò òùà òåëü íî ñî ñòàâ ëåí íàÿ â 1798 ã. ñ óêà çà íè åì âñåõ íà ñå ëåí íûõ ïóíê òîâ ßêó òèè, êàð òà Ðîñ ñèé ñêîé èì ïå ðèè. Â Çåì ëå î ïè ñà íèè Ðîñ ñèé ñêîé èì ïå ðèè ñî îá ùà åò ñÿ, òî ãî ðîä Îëåíñê íà õî äèò ñÿ ïðè óñ òüå Îëåí ñêà (Îëå íå êà. Ï.Ï.). Îí âîç íèê íå íà ïó ñ òîì ìå ñ òå. Åùå â 30 õ ãã. XVIII â. â óñ òüå ð. Îëå íåê îá íà ðó æè âà åò ñÿ ïî ñå ëå íèå ðóñ ñêèõ çâå ðî ïðî ìû ø ëåí íè êîâ. Ñ ó ðåæ äå íè åì ãî ðî äà íå ìíî ãî èñ ëåí íîå íà ñå ëå íèå ñåëü ñêî ãî ïóíê òà áû ëî ïå ðå âå äå íî â ðàç ðÿä ìå ùàí. À ðóñ ñêîå íà ñå ëå íèå, ïðî æè âàâ øåå â âè ëþé ñêèõ óëó ñàõ è çà êðåï ëåí íîå â Âåðõ íå âè ëþé ñêîì çè ìî âüå, òàê æå âû íóæ äå íî áû ëî ïå ðåé òè â ìå ùàí ñêîå ñî ñëî âèå. Ïî ýòî ìó íà ñòà ðèí íûõ ñåëü ñêèõ êëàä áè ùàõ â âè ëþé ñêèõ íà ñëå ãàõ ìîæ íî îá íà ðó æèòü ðåä êèå íàä ìî ãèëü íûå ïà ìÿò íè êè ñ óêà çà íè åì, òî çäåñü ïî ãðå áåí ìå ùà íèí ãî ðî äà Îëåí ñêà. Âïîë íå ïî íÿò íî, òî â òà êóþ äàëü íè êòî èç è íîâ íè êîâ íå æå ëàë åõàòü. À ñî ñòî ðî íû âè ëþé ñêèõ êíÿç öîâ ïî ñû ïà ëèñü æà ëî áû íà òî, òî â ãî ðîä Àëåíñê ñ ÿñà íîé êëà äüþ åõàòü îïàñ íî è íå âìî ü. Íà ðàç íûõ óðîâ íÿõ àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íîé âëà ñ òè ðàñ ñìà ò ðè âà ëèñü íå ñêîëü êî âà ðè àí òîâ óï ðà çä íå íèÿ Îëåí ñêà. Îä íèì èç íèõ áû ëî ïðåä ñòàâ ëå íèå èð êóò ñêî ãî ãó áåð íà òî ðà Ë.Íà ãå ëÿ îá óï ðà çä íå íèè ãî ðî äîâ Îëåí ñêà è Àê ëàí ñêà (Êàì àò ñêàÿ îá ëàñòü. Ï.Ï.) ñ îá ðà ùå íè åì øòàò íûõ ñóìì íà îá ìóí äè ðî âà íèå êà çà êîâ è âî èí ñêîé êî ìàí äû Èð êóò ñêîé ãó áåð íèè. Óêà çîì èì ïå ðà òî ðà Ïàâ ëà îò 18 èþ íÿ 1798 ã., ã. Îëåíñê áûë óï ðà çä íåí áåç óùåð áà äëÿ êàç íû, ïî ñêîëü êó óå çä íîå óï ðàâ ëå íèå íà õî äè ëîñü â äðó ãîì íà ñå ëåí íîì ïóíê òå, à èìåí íî â Âåðõ íå âè ëþé ñêîì ñå ëå íèè 10. Âè äè ìî, ïî ýòî ìó Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå èíî ãäà íà çû âà ëè Îëåí ñêèì. Â íà øåì ñëó àå â ïî õîä íîì æóð íà ëå ñåð æàí òà Ñòå ïà íà Ïî ïî âà îò 1794 ã., â à ñò íî ñ òè, çà ïè ñà íî: 20 àï ðå ëÿ îò ïðà âè ëèñü èç ãî ðî äà Îëåí ñêà ïî òðàê òó ê Ñóí òà ðó ðåç ñå ëå íèÿ íà ñëåæ íûõ êíÿç öîâ è âû åõà ëè òî ãî èñ ëà 50 âåðñò äî à óé ñêî ãî êíÿç öà Íè êî ëàÿ Òîì ñêî ãî 11. Â 1787 ã. â Âåðõ íå âè ëþé ñêîì ñå ëå íèè ïðî æè âà ëî 57 ïî ñàä ñêèõ è êó ïåö êèõ ëèö, âî øåä øèõ â ðàç ðÿä ðå âèç ñêèõ äóø, ò.å. â ýòîé ïå ðå ïè ñè, ïî ñëî æèâ øåé ñÿ òðà äè öèè, áû ëè ó òå íû òîëü êî ëè öà ìóæ ñêî ãî ïî ëà. Âå ðî ÿò íî, â ýòè ãî äû è íîâ íèê Å.Ô.Ðî ìà äèí ñè ëà ìè ñî ñëàí íûõ ïî äå ëó âîñ ñòà íèÿ Ïó ãà å âà óðàëü ñêèõ êà çà êîâ è áàø êèð, ïî ñò ðî èë ñðóá íûå äî ìà, åò êî îáî çíà åí íûå â Ïëà íå Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî ñå ëå íèÿ, ñî ñòàâ ëåí íîì â 1798 ã. çåì ëå ìå ðîì Òóð à íè íî âûì. Íå ñìî ò ðÿ íà òî, òî â âå äå íèè Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî êî ìèñ ñàð ñò âà íà õî äè ëîñü âòî ðîå ïî èñ ëåí íî ñ òè íà ñå ëå íèÿ îá øèð íîå ïðî ñò ðàí ñò âî ßêó òèè, â íà à ëå ÕIX â. èð êóò ñêèå è íîâ íè êè óòü áû ëî íå ëèê âè äè ðî âà ëè ñëî æèâ øó þ ñÿ ñè ñ òå ìó óï ðàâ ëå íèÿ èç Âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî ñå ëå íèÿ. 17 äå êà á ðÿ 1808 ã. èð êóò ñêèé ãðàæ äàí ñêèé ãó áåð íà òîð È.Á.Ïå ñ òåëü îò ïðà âèë â ßêóòñê óêàç î ïðè êî ìàí äè ðî âà íèè àì ãèí ñêî ãî è âåðõ íå âè ëþé ñêî ãî êî ìèñ ñà ðîâ â ßêóò ñêèé çåì ñêèé ñóä, òàê êàê ÿêóò ñêèé çåì ñêèé èñ ïðàâ íèê ìíî ãî âðå ìå íè òðà òèò íà êî ìàí äè ðîâ êè â ÿêóò ñêèå óëó ñû, à â çåì ñêîì ñó äå îñ òà þò ñÿ ëþ äè, áåç ãðà ìîò íûå è äå ëà íè êà êî ãî íå çíà þ ùèå. Ïî ýòî ìó ãðàæ äàí ñêèé ãó áåð íà òîð ïî ñ è òàë, òî âåð õíå âè ëþé ñêèé è àì ãèí ñêèé òà ìîø íèå êî ìèñ ñà ðû íå èìå þò íè êà êî ãî ïî òè çà íÿ òèÿ, à ïî òî ìó ïî ëà ãàÿ, òî îáà ñèè êî ìèñ ñà ðà ñ áîëü øåþ ïîëü çîþ ìî ãóò áûòü óïî òðåá ëå íû â ßêóò ñêîì çåì ñêîì ñó äå. Ïå ñ òåëü ïðè êà çàë àì ãèí ñêî ìó è âåð õíå âè ëþé ñêî ìó êî ìèñ ñà ðàì çà âåð øèòü âñå äå ëà è ñ êàí öå ëÿð ñêè ìè ñëó æè òå ëÿ ìè è äå íåæ íîé êàç íîé íå ìåä ëåí íî ïî ñïå øèòü â ßêóòñê, îò íþäü íå ïðî æè âàÿ íà ïðàñ íî. Íî ßêóò ñêîå îá ëà ñò íîå ïðàâ ëå íèå, íå ñî ãëà ñèâ øèñü ñ ìíå íè åì èð êóò ñêî ãî ãðàæ äàí ñêî ãî ãó áåð íà òî ðà, ðà ïîð òîì îò 21 ÿí âà ðÿ 1809 ã. ñòà ëî íà ñòà è âàòü íà ñî õðà íå íèè Âåðõ íå âè ëþé ñêà êàê öåí ò ðà îò äåëü íî ãî êî ìèñ ñàð ñò âà. Íà îñ íî âà íèè ýòî ãî ðà ïîð òà 26 àï ðå ëÿ 1809 ã. âû øåë äðó ãîé óêàç èð êóò ñêî ãî ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðà Í.È.Òðå ñ êè íà, êî òî ðûé, íà õî äÿ èçú ÿñ íåí íûå â îíîì çà òðóä íå íèÿ, ñ êî è ìè ñî ïðÿ æå íî ïðè êî ìàí äè ðî âà íèå âåð õî âè ëþé ñêî ãî à ñò íî ãî êî ìèñ ñà ðà â ßêóò ñêèé çåì ñêèé ñóä óâà æè òåëü íû ìè, ïðè êà çàë: 1 å, âìå ñ òî âåð õî âè ëþé ñêî ãî êî ìè ññà ðà ïðè êî ìàí äè ðî âàòü â ßêóò ñêîé çåì ñêèé ñóä äëÿ èñ ïðàâ ëå íèÿ äåë æè ãàí ñêî ãî êî ìèñ ñà ðà; 2 å, óï ðàâ ëå íèå æè ãàí ñêèì êî ìèñ ñàð ñò âîì ïî ðàç äå ëå íèþ ßêóò ñêî ãî îá ëà ñò íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ïî ðó èòü âåð õî âè ëþé ñêî ìó è çà øè âåð ñêî ìó êî ìè ññà ðàì 12. Íà îñ íî âà íèè ýòî ãî óêà çà æè ãàí ñêèé êî ìèñ ñàð âû íóæ äåí áûë ïå ðå åõàòü â ßêóòñê (â äàí íîì ñëó àå â äîëæ íî ñ òè æè ãàí ñêî ãî êî ìèñ ñà ðà ñëó æèë îòåö 4` 2004

26 26 Ï.Ï.Ïåòðîâ À.ß.Óâà ðîâ ñêî ãî. Ï.Ï.), à ãî ðîä Æè ãàíñê ïå ðå âå äåí â çà øòàò è ïðå âðà òèë ñÿ â îáû íîå ñå ëî. Òà êèì îá ðà çîì, Âåðõ íå âè ëþé ñêîå çè ìî âüå, ïî ñòàâ ëåí íîå åíè ñåé ñêè ìè êà çà êà ìè â 1634 ã., ñî ñòðî è òåëü ñò âîì ïðà âî ñëàâ íî ãî õðà ìà â 1742 ã. ïî ñòå ïåí íî ïðå âðà òè ëîñü â íà ñå ëåí íûé ïóíêò ñ ïî ñòî ÿí íûì íà ñå ëå íè åì. Â ýòîì ñå ëå íèè îä íî âðå ìÿ íà õî äè ëîñü óï ðàâ ëå íèå Îëåí ñêî ãî êî ìèñ ñàð ñò âà. Ëèøü â 1805 ã. Âåðõ íå âè ëþé ñêîå ñå ëå íèå ñòà íî âèò ñÿ ïîë íî ïðàâ íûì öåí ò ðîì îê ðó ãà (êî ìèñ ñàð ñò âà), à â 1822 ã. ïî ëó à åò ñòà òóñ ãî ðî äà è ïå ðå èìå íî âû âà åò ñÿ â Âè ëþéñê, êî òî ðûé ñî âðå ìå íè îñ íî âà íèÿ ñ è òàë ñÿ íå òîëü êî èñ òî ðè å ñ êèì, íî è àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íûì, ýêî íî ìè å ñ êèì è êóëü òóð íî îá ðà çî âà òåëü íûì öåí ò ðîì âñå ãî Ñå âå ðî Çà ïàä íî ãî ðå ãè î íà ßêó òèè. ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ 1 Äîë ãèõ Á.Î. Ðî äî âîé è ïëå ìåí íîé ñî ñòàâ íà ðî äîâ Ñè áè ðè â XVII â. Ì., Ñ Ñà ô ðî íîâ Ô.Ã. Ðóñ ñêèå íà ñå âå ðî âîñ òî êå Àçèè â XVII ñå ðå äè íå XIX â. Ì., Ñ Ìà òå ðè à ëû ïî èñ òî ðèè ßêó òèè. Ì., Ñ ßêó òèÿ â XVII â. (î åð êè). ßêóòñê, Ñ ÀÑÏá ÔÀÍ ÐÔ. Ô. 3. Îï. 10 à. Ä Ë Ñà ô ðî íîâ Ô.Ã. Ðóñ ñêèå êðå ñ òü ÿ íå â ßêó òèè (XVII íà à ëî XX âå êà). ßêóòñê, Ñ Ïðè áàâ ëå íèå ê Èð êóò ñêèì åïàð õè àëü íûì âå äî ìî ñ òÿì. Èð êóòñê, ¹ 38. Ñ ÏÑÇÐÈ. Ò. 21. Ñ Ðóñ ñêàÿ ñòà ðè íà. ÑÏá., 1892, èþëü. Ò. 75. Ñ Ðóñ ñêàÿ ñòà ðè íà. ÑÏá., 1892, èþëü. Ò. 75. Ñ ÐÃÈÀ. Ô Îï. 2. Ä Ë Îïè ñà íèå Èð êóò ñêî ãî íà ìå ñò íè å ñò âà 1792 ã. Íî âî ñè áèðñê, Ñ ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 7 è. Îï. 1. Ä Ë. 1 3.

27 ÍÀØ ÊÀËÅÍÄÀÐÜ 27 Ñóäüáû ñâåòëûå è òðàãè åñêèå (Ê 100 ëåòèþ Õ.Ï.Øàðàáîðèíà) В.К.Ефимова Валентина Константиновна Ефимова, н.с. ФНА РС(Я).  íà øå âðå ìÿ äà ëå êî íå âñåì èç âå ñò íî èìÿ Øà ðà áî ðè íà Õðè ñ òî ôî ðà Ïðî êî ïü å âè à, ïðåä ñå äà òå ëÿ Ñîâ íàð êî ìà ßÀÑÑÐ â ãã., âèä íî ãî ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî äå ÿ òå ëÿ ßêó òèè, àê òèâ íî ãî ó à ñò íè êà óê ðåï ëå íèÿ ñî âåò ñêîé âëà ñ òè íà Êî ëû ìå è â Áó ëó íå. Õðè ñ òî ôîð Ïðî êî ïü å âè íå ïðè íàä ëå æàë ê èñ ëó ñî ðàò íè êîâ Àì ìî ñî âà, Îé óí ñêî ãî, åìó íå ïðè øëîñü óñ òà íàâ ëè âàòü ñî âåò ñêóþ âëàñòü, íî åìó ïðè øëîñü çà ùè ùàòü è îò ñòà è âàòü åå íà äà ëå êîì Ñå âå ðå è îò äàòü ìíî ãî ñèë è ýíåð ãèè ðàç âè òèþ êóëü òó ðû, îá ðà çî âà íèÿ è íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà ßÀÑÑÐ.  ôîí äàõ Ôè ëè à ëà Íà öè î íàëü íî ãî àð õè âà ÐÑ(ß) õðà íèò ñÿ íå ìà ëî äî êó ìåí òîâ, ñâè äå òåëü ñò âó þ ùèõ î åãî æèç íè è äå ÿ òåëü íî ñ òè. Òðóä íîå, ïî ëó ñè ðîò ñêîå äåò ñò âî íà ó è ëî åãî ñà ìî ñòî ÿ òåëü íî ñ òè, ñïî ñîá ñò âî âà ëî ðàí íå ìó âçðîñ ëå íèþ. Äî ïî ñòóï ëå íèÿ â ßêóò ñêèé ïå äà ãî ãè å ñ êèé òåõ íè êóì â 1923 ã. åìó ïðè øëîñü ïî áûòü áà ò ðà êîì, ñòî ðî æåì, óäà ëîñü îêîí èòü Îëåê ìèí ñêîå ãî ðîä ñêîå ó è ëè ùå, ïî ðà áî òàòü ñåëü ñêèì ó è òå ëåì. Ëå òîì 1924 ã. Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí ïî ñëå îêîí à íèÿ I êóð ñà òåõ íè êó ìà â èñ ëå äî á ðî âîëü öåâ ïî ñòà íîâ ëå íè åì ßêóò ñêî ãî ÎÊ ÐÊÏ(á) áûë íà ïðàâ ëåí íà Êî ëû ìó â êà å ñò âå ó è òå ëÿ. Ïî ïðè áû òèþ â Ñðåä íå êî ëûìñê îí áûë íà çíà åí íå ó è òå ëåì, êàê ïðåä ïî ëà ãàë, à ïðåä ñå äà òå ëåì êî î ïå ðà òè âà 4` 2004

28 28 Â.Ê.Åôèìîâà Ñå âåð.  äå êà á ðå 1924 ã. âäóì è âûé, ñå ðü åç íûé íå ïî ãî äàì, äâàä öà òè ëåò íèé ìî ëî äîé êîì ìó íèñò Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí áûë èç áðàí ñå ê ðå òà ðåì Êî ëûì ñêî ãî îê ðóæ êî ìà ÐÊÏ(á). Ýòî áû ëî òðóä íîå âðå ìÿ: óñ òà íîâ ëå íèå ñî âåò ñêîé âëà ñ òè íà îê ðà è íàõ, áîðü áà ñ îñ òàò êà ìè áå ëûõ áàíä, çà ùè òà è óê ðåï ëå íèå ñî âåò ñêîé âëà ñ òè íà ìå ñ òàõ. Ìî ëî äî ìó ðó êî âî äè òå ëþ íå õâà òà ëî îïû òà, çíà íèé, çà òðóä íÿ ëî ðà áî òó îò ñóò ñò âèå ñòà áèëü íîé ñâÿ çè ñ öåí ò ðîì.  1925 ã. îí îá ðà ùà åò ñÿ ñ ïðîñü áîé â îá êîì ÐÊÏ(á): Íà õî äÿñü â Êî ëûì ñêîì îê ðó ãå ïîë òî ðà ãî äà, óâ ñò âóþ îã ðîì íóþ îò ñòà ëîñòü âî âñåõ âî ïðî ñàõ ñî âåò ñêî ãî è ïàð òèé íî ãî ñòðî è òåëü ñò âà, êî òî ðàÿ íå èç áåæ íî îò ðà çèò ñÿ íà ïðåä ñòî ÿ ùåé ðà áî òå îê ðóæ êî ìà... Òàê æå ââè äó ìî åé íå ïîä ãî òîâ ëåí íî ñ òè ê ïàð ò ðà áî òå ïðî øó îá êîì îñ âî áî äèòü ìå íÿ îò îáÿ çàí íî ñ òåé ñå ê ðå òà ðÿ 1. Ëå òîì 1926 ã. Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí âìå ñ òå ñ ñó ïðó ãîé À.Ã.Øà ðà áî ðè íîé Ñè íÿ âè íîé âû åõà ëè íà ó å áó â Ëå íèí ãðàä. Ïî ñëå îêîí à íèÿ Ëå íèí ãðàä ñêî ãî Êîì ìó íè ñ òè å ñ êî ãî óíè âåð ñè òå òà îñå íüþ 1929 ã. Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí áûë íà ïðàâ ëåí íà ðà áî òó â Áó ëóí ñêèé îê ðóæ êîì. Ðà áî òà çíà êî ìàÿ: óê ðåï ëå íèå ñî âåò ñêîé âëà ñ òè, îð ãà íè çà öèÿ êî î ïå ðà òè âîâ ïî äî áû å ïóø íè íû, ïðî âå äå íèå êîë ëåê òè âè çà öèè.  äå êà á ðå 1929 ã. àí òè ñî âåò ñêèé ìÿ òåæ, àðåñò ðó êî âî äè òå ëåé îê ðó ãà, ñðå äè íèõ è Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà, ïî äàâ ëå íèå ìÿ òå æà êðàñ íû ìè äî á ðî âîëü å ñ êè ìè îò ðÿ äà ìè. Íå ñìî ò ðÿ íà íå ïðî äîë æè òåëü íîñòü ðà áî òû â Êî ëûì ñêîì è Áó ëóí ñêîì îê ðó ãàõ, Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí ïðî øåë áîëü øóþ æèç íåí íóþ øêî ëó. Ñå âåð íûå îê ðà è íû, îã ðîì íûå ðàñ ñòî ÿ íèÿ, îò ñóò ñò âèå ñâÿ çè ñ öåí ò ðîì íà ó è ëè åãî ïðè íè ìàòü ðå øå íèÿ ñà ìî ñòî ÿ òåëü íî, áðàòü îò âåò ñò âåí íîñòü íà ñå áÿ.  1930 ã. Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí áûë ïå ðå âå äåí â ðàñ ïî ðÿ æå íèå ßêóò ñêî ãî ÎÊ ÂÊÏ(á) çà âå äó þ ùèì êóëüò ïðî ïîò äå ëîì, åãî ñôå ðà îá ðà çî âà íèå, êóëü òó ðà, âî ïðî ñû àãè òà öèè, ïðî ïà ãàí äû, íî îí ïðî äîë æà åò àê òèâ íî çà íè ìàòü ñÿ âî ïðî ñà ìè íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà.  ÿí âà ðå 1931 ã. íà VIII ïëå íó ìå ßêóò ñêî ãî ÎÊ ÂÊÏ(á) Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí âû ñòó ïà åò ïî âî ïðî ñó îï ðå äå ëå íèÿ âå äó ùèõ îò ðàñ ëåé íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà ßÀÑÑÐ: Ìû ñåé àñ äîëæ íû îï ðå äå ëèòü âå äó ùóþ îò ðàñëü ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè, â öè ô ðàõ âû ðà çèòü åå è èñ õî äÿ èç ýòî ãî ñòðî èòü ïðî ãðàì ìó ðàç âè òèÿ îñ òàëü íûõ îò ðàñ ëåé íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà òàê, òî áû äî áèòü ñÿ áîëü øèõ óñ ïå õîâ â âå äó ùåé îò ðàñ ëè. Åñ ëè ìû áå ðåì äàí íóþ óñ òà íîâ êó ÖÊ íà ðàç âè òèå öâåò íîé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè, òî ìû äîëæ íû è òðàíñ ïîðò, è ñåëü ñêîå õî çÿé ñò âî ïî ñò ðî èòü òàê, òî áû ëó øå îá ñëó æèòü öâåò íóþ ìå òàë ëóð ãèþ... ìû íå äîëæ íû îã ðà íè è âàòü ñÿ òîëü êî Àë äà íîì, ìû äîëæ íû ðàç âè âàòü öâåò íóþ ïðî ìû ø ëåí íîñòü è â äðó ãèõ ðàé î íàõ 2.  ñåí òÿ á ðå 1931 ã. îá ëà ñò íîé êî ìè òåò ïàð òèè íà çíà à åò ìî ëî äî ãî ïåð ñïåê òèâ íî ãî ðó êî âî äè òå ëÿ ïðåä ñå äà òå ëåì Ñîâ íàð êî ìà ßÀÑÑÐ. Ïðåä ñå äà òåëü ßÖÈÊ À.Ã.Ãà áû øåâ, ïðåä ñå äà òåëü ÑÍÊ ßÀÑÑÐ Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí (ñèäÿò), çàì. ïðåä ñå äà òå ëÿ ÑÍÊ Ñ.Ì.Àð æà êîâ, ëåí ßÖÈÊ Â.Í.Ñó õà íîâ ã. Èç ñå ìåé íî ãî àð õè âà Ã.Õ.Øà ðà áî ðè íîé Òðèä öà òûå ãî äû ýòî ãî äû èí äó ñ ò ðè à ëè çà öèè, ðàç âè òèÿ íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà, ñî çäà íèÿ íî âûõ îò ðàñ ëåé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè, ãî äû àê òèâ íî ãî îñ âî å íèÿ ñå âåð íûõ îê ðà èí ðå ñ ïóá ëè êè. Ñðà çó æå Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí áûë íà çíà åí ðó êî âî äè òå ëåì êî ìèñ ñèè ïî ðàç ðà áîò êå ïëà íà ðàç âè òèÿ íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà ßÀÑÑÐ âî âòî ðîé ïÿ òè ëåò êå ( ãã.). Ïëà íîì áû ëî ïðå äó ñ ìî ò ðå íî äàëü íåé øåå ðàç âè òèå äî áû âà þ ùåé ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè, ñî çäà íèå íî âûõ ïðåä ïðè ÿ òèé.  ýòî âðå ìÿ áûë îð ãà íè çî âàí ßêóò ñò ðîé, íà à ëîñü ñòðî è òåëü ñò âî Ïî êðîâ ñêî ãî êèð ïè íî ãî çà âî äà, ßêóò ñêîé öåí ò ðàëü íîé ýëå ê ò ðî ñòàí öèè.  íà à ëå òðèä öà òûõ áûë îð ãà íè çî âàí ßêóò ñêèé êîì áè íàò Êîì ñå âåð ïó òè, ïîç æå ðå îð ãà íè çî âàí íûé â ßêóò ñêîå òåð ðè òî ðè àëü íîå

29 Ñóäüáû ñâåòëûå è òðàãè åñêèå 29 óï ðàâ ëå íèå ÃÓÑÌÏ, â çà äà è êî òî ðî ãî âõî äè ëî îñ âî å íèå Ñå âåð íî ãî ìîð ñêî ãî ïó òè, îð ãà íè çà öèÿ ìîð ñêèõ, ðå íûõ è âîç äóø íûõ ñî îá ùå íèé â Àðê òè êå, ðàç âè òèå ïðî èç âî äè òåëü íûõ ñèë è îñ âî å íèå åñ òå ñò âåí íûõ áî ãàòñòâ Êðàé íå ãî Ñå âå ðà.  ñå âåð íûõ ðàé î íàõ ñî çäà âà ëèñü îëå íå âîä å ñ êèå ñîâ õî çû, ðû áî çà âî äû, çâå ðî ôåð ìû, ðàñ òåò äî áû à ìÿã êî ãî çî ëî òà, ñòðî ÿò ñÿ àý ðî ïîð òû, ðå íûå ïðè ñòà íè, îò êðû âà þò ñÿ íî âûå øêî ëû èí òåð íà òû, ôåëüä øåð ñêèå ïóíê òû, êóëüò áà çû, íà à òà äî áû à óã ëÿ â Çû ðÿí êå, Ñàí ãà ðàõ. Ñ 1932 ã. ïðåä ïðè ÿ òèÿ Êîì ñå âåð ïó òè íà ßíå, Êî ëû ìå è Èí äè ãèð êå ïå ðå õî äÿò â ðàñ ïî ðÿ æå íèå Äàëü ñò ðîÿ, êî òî ðûì áû ëè íà à òû ãå î ëî ãè å ñ êîå îá ñëå äî âà íèå òåð ðè òî ðèè è ïðî ìû ø ëåí íàÿ äî áû à çî ëî òà è äðó ãèõ öåí íûõ ìå òàë ëîâ. Ðàç âè âà åò ñÿ çî ëî òàÿ ïðî ìû ø ëåí íîñòü íà Àë äà íå.  ñåí òÿ á ðå 1936 ã. Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí áûë èç áðàí äå ëå ãà òîì Âñå ñî þç íî ãî ñúåç äà Ñî âå òîâ ñ ðå øà þ ùèì ãî ëî ñîì, ðó êî âî äè òå ëåì áðè ãà äû ïî êîí òðîëü íûì öè ô ðàì.  àâ ãó ñ òå 1937 ã., íå ñìî ò ðÿ íà îá âè íå íèÿ â àä ðåñ Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà â ñâÿ çÿõ ñ âðà ãà ìè íà ðî äà, íà çà êðû òîì çà ñå äà íèè áþ ðî ÎÊ ÂÊÏ(á) åìó áûë ðàç ðå øåí âû åçä â Ìîñê âó â ñî ñòà âå ïðà âè òåëü ñò âåí íîé áðè ãà äû ïî ïëà íó íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà ßÀÑÑÐ â òðå òü åé ïÿ òè ëåò êå.  ñåí òÿ á ðå 1937 ã. Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí áûë îñ âî áîæ äåí îò äîëæ íî ñ òè ïðåä ñå äà òå ëÿ ÑÍÊ ßÀÑÑÐ è íà çíà åí ïðåä ñòà âè òå ëåì îò ßÀÑÑÐ ïðè Ïðå çè äè ó ìå ÂÖÈÊ.  îê òÿ á ðå 1937 ã. îñ âî áîæ äåí è îò äîëæ íî ñ òè ïðåä ñòà âè òå ëÿ îò ßÀÑÑÐ ïðè Ïðå çè äè ó ìå ÂÖÈÊ. Çà ñâîþ êî ðîò êóþ æèçíü Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí ìíî ãî ñäå ëàë äëÿ ñâî åé ðå ñ ïóá ëè êè. Åìó áû ëî 27 ëåò, êîã äà â 1931 ã. îí áûë íà çíà åí íà ïîñò ïðåä ñå äà òå ëÿ Ñîâ íàð êî ìà ßÀÑÑÐ, áû ëî òîëü êî 33 ãî äà, êîã äà 6 íî ÿ á ðÿ 1937ã. îí áûë àðå ñ òî âàí â Ìîñê âå è 16 ÿí âà ðÿ 1938 ã. ïðè ãî âî ðåí Âî åí íîé êîë ëå ãè åé Âåð õîâ íî ãî ñó äà ÑÑÑÐ ê âûñ øåé ìå ðå íà êà çà íèÿ ðàñ ñò ðå ëó. Øà ðà áî ðè íó áû ëî âìå íå íî â âè íó ïðî âå äå íèå êîíòð ðå âî ëþ öè îí íî ãî âðå äè òåëü ñò âà âî âñåõ îò ðàñ ëÿõ íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà, ïîä ãî òîâ êà ïî âñòàí å ñ êèõ êà ä ðîâ è âî îðó æåí íî ãî âîñ ñòà íèÿ ïðî òèâ ñî âåò ñêîé âëà ñ òè, çà âîç íà ðåç íî ãî îã íå ñò ðåëü íî ãî îðó æèÿ â ðàé î íû ðå ñ ïóá ëè êè å ðåç òîð ãó þ ùèå îð ãà íè çà öèè ïîä âè äîì ðàç âè òèÿ îõî òî âîä ñò âà, ãëàâ íûì îá ðà çîì, â ñå âåð íûõ ðàé î íàõ ðå ñ ïóá ëè êè è ìíî ãîå äðó ãîå. Ñåé àñ ýòî çâó èò öè íè íî è àá ñóðä íî. Òîã äà áû ëî èíà å. Íå ìå íåå òðà ãè íà è ñóäü áà åãî ñó ïðó ãè Àí òî íè íû Ëå î íè äîâ íû Øà ðà áî ðè íîé. Åå ðî äè òå ëè: ñâÿ ùåí íèê Ë.Ã.Ñè íÿ âèí, ó è òåëü íè öà Â.Í.Ïåëü ãîð ñêàÿ ïðè áû ëè èç Èð êóò ñêà â 1907 ã. ïî ïðè ãëà øå íèþ ßêóò ñêî ãî åïàð õè àëü íî ãî ó è ëè ùà. Ë.Ã.Ñè íÿ âèí ðà áî òàë èí ñïåê òî ðîì ïî öåð êîâ íî ïðè õîä ñêèì øêî ëàì, ñâÿ ùåí íè êîì â Ìå ãèí ñêîì, Êî ëûì ñêîì, Âè ëþé ñêîè óëó ñàõ.  1918 ã. áûë íà ïðàâ ëåí ðàçú å çä íûì ñâÿ ùåí íè êîì Æåíà Øàðàáîðèíà Õ.Ï. Àíòîíèíà Ëåîíèäîâíà ñ ìàòåðüþ Â.Í.Ñèíÿâèíîé è äåòüìè Ãîðòåíçèåé è Çèãôðèäîì íà îòäûõå. Àëóïêà. Ëåòî 1937 ã. Èç ñåìåéíîãî àðõèâà Ã.Õ.Øàðàáîðèíîé íà Êî ëû ìó, âïîñ ëåä ñò âèè â 1920 ã. îò êà çàë ñÿ îò ñà íà ñâÿ ùåí íè êà è áûë íà çíà åí óïîë íî ìî åí íûì ïðîä êî ìè òå òà Êî ëûì ñêî ãî îê ðó ãà, ïðè íè ìàë ó à ñ òèå â óñ òà íîâ ëå íèè ñî âåò ñêîé âëà ñ òè. Ïðè îò ñòóï ëå íèè ñ Êî ëû ìû â ñòî ðî íó Áó ëó íà â èñ ëå áîé öîâ îò ðÿ äà êî ëûì ñêèõ êîì ìó íè ñ òîâ â ìàð òå 1922 ã. áûë çâåð ñêè óáèò áàí äîé Äå ðå âÿ íî âà âìå ñ òå ñ Â.Ä.Êî òåí êî â Àë ëà è õîâ ñêîì ðàé î íå. 4` 2004

30 30 Â.Ê.Åôèìîâà Àí òî íè íà Ëå î íè äîâ íà âìå ñ òå ñ ìà òå ðüþ â èñ ëå äî á ðî âîëü öåâ âðà åé è ó è òå ëåé ïðè åõà ëè íà Êî ëû ìó ëå òîì 1924 ã. Òîã äà è ñî ñòî ÿ ëàñü âñòðå à ìî ëî äûõ ëþ äåé, Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà è À.Ë.Ñè íÿ âè íîé. Ñ òåõ ïîð èõ ñóäü áû áû ëè íå ðàç ëó íû. Àí òî íè íà Ëå î íè äîâ íà àê òèâ íî âêëþ è ëàñü â îá ùå ñò âåí íóþ æèçíü îê ðó ãà, ïðî âî äè ëà ðà áî òó ïî ëèê âè äà öèè íå ãðà ìîò íî ñ òè, êóëü òóð íî ïðî ñâå òè òåëü íóþ ðà áî òó ñðå äè æåí ùèí, ïðè íè ìà ëà ó à ñ òèå â ðà áî òå V ñúåç äà Ñî âå òîâ Êî ëûì ñêî ãî îê ðó ãà. Â 1926 ã. Øà ðà áî ðè íû âìå ñ òå âû åõà ëè íà ó å áó â Ëå íèí ãðàä, ïî îêîí à íèè ôà êóëü òå òà æóð íà ëè ñ òè êè Ëå íèí ãðàä ñêî ãî óíè âåð ñè òå òà À.Ë.Øà ðà áî ðè íà ðà áî òà ëà â ðå äàê öèè ãà çå òû Àâ òî íîì íàÿ ßêó òèÿ, ðó êî âî äè òå ëåì ßêóò ñêî ãî ðà äèî êî ìè òå òà. Â 1937 ã. ïî ñëå àðå ñ òà ìó æà îíà îñ òà ëàñü ñ äâó ìÿ äå òü ìè øå ñ òè ëåò íà ðó êàõ, áåç ðà áî òû, áåç ñðåäñòâ ê ñó ùå ñò âî âà íèþ. «Èç âîñ ïî ìè íà íèé À.Ë.Øà ðà áî ðè íîé:...íà ïè ñà ëà ïèñü ìî Ñòà ëè íó, â êî òî ðîì è ñ òî ñåð äå íî ðàñ ñêà çà ëà î òîì, â êà êèå íå âû íî ñè ìûå ìî ðàëü íûå óñ ëî âèÿ ñòà âèò ñÿ ñå ìüÿ ðå ïðåñ ñè ðî âàí íî ãî. Âû ñêà çà ëà ñâîå ñî ìíå íèå â âè íîâ íî ñ òè ìó æà, òàê êàê íå ìîã ëà ïî âå ðèòü òî ìó, òî îí, áóê âàëü íî âû ïå ñ òî âàí íûé ñî âåò ñêîé âëà ñ òüþ, âñòàë íà ïóòü èç ìå íû è ïðå äà òåëü ñò âà... íà ñî áðà íèè ïàð òèé íîé îð ãà íè çà öèè òðå áî âà ëè âû ñòó ïèòü è îò êà çàòü ñÿ îò ìó æà êàê âðà ãà íà ðî äà. ß íå ìîã ëà ëãàòü è ïî ýòî ìó âîç ðà çè ëà, òî ó ìå íÿ íåò åùå îñ íî âà íèÿ äó ìàòü òàê. È àðåñò ðàñ ñìà ò ðè âàþ êàê ïðî âåð êó. Áå ñå äà ïðî èñ õî äè ëà 21 èþ íÿ 1938 ã. À â íî ü íà 22 èþ íÿ ÿ áû ëà àðå ñ òî âà íà è çà êëþ å íà â òþðü ìó ñðî êîì íà ïÿòü ëåò, áåç ïðà âà ïå ðå ïè ñ êè äâà ãî äà...òîëü êî ïî èñ òå å íèè äå âÿ òè ëåò óíè æå íèé, ãî ëî äà è òÿ æå ëîé ðà áî òû, â 1947 ã., Àí òî íè íà Ëå î íè äîâ íà âåð íó ëàñü èç Àê ìî ëèí ñêèõ ëà ãå ðåé ê äå òÿì, êî òî ðûå ñ áà áóø êîé ïðî æè âà ëè â ßêóò ñêå. Íå ñãè áà å ìàÿ âî ëÿ ïî ìîã ëà åé âû äåð æàòü âñå íå âç ãî äû æèç íè, óäà ðû ñóäü áû» 3. Òîëü êî â ñåí òÿ á ðå 1955 ã. ðå øå íè åì Âî åí íîé êîë ëå ãèè Âåð õîâ íî ãî ñó äà ÑÑÑÐ óãî ëîâ íîå äå ëî â îò íî øå íèè À.Ë.Øà ðà áî ðè íîé áû ëî ïðå êðà ùå íî çà îò ñóò ñò âè åì ñî ñòà âà ïðå ñòóï ëå íèÿ, ñî ñòî ÿ ëàñü ïàð òèé íàÿ ðå à áè ëè òà öèÿ. Ñðà çó æå Àí òî íè íà Ëå î íè äîâ íà íà è íà åò äî áè âàòü ñÿ ðå à áè ëè òà öèè ìó æà, âå äåò ïå ðå ïè ñ êó ñ ïðî êó ðà òó ðîé ÑÑÑÐ è ßêóò ñêèì îá êî ìîì ÊÏÑÑ. Òþ ðåì íîå ôî òî Ï.Õ.Øà ðà áî ðè íà 30 ÿí âà ðÿ 1956 ã. ïðè ãî âîð Âî åí íîé êîë ëå ãèè Âåð õîâ íî ãî ñó äà ÑÑÑÐ îò 16 ÿí âà ðÿ 1938 ã. â îò íî øå íèè Õðè ñ òî ôî ðà Ïðî êî ïü å âè à Øà ðà áî ðè íà áûë îò ìå íåí è äå ëî ïðå êðà ùå íî çà îò ñóò ñò âè åì ñî ñòà âà ïðå ñòóï ëå íèÿ. 17 ñåí òÿ á ðÿ 1956 ã. ïî ñòà íîâ ëå íè åì ßêóò ñêî ãî ÎÊ ÊÏÑÑ Õ.Ï.Øà ðà áî ðèí áûë ïî ñìåðò íî ðå à áè ëè òè ðî âàí è âîñ ñòà íîâ ëåí ëå íîì ÊÏÑÑ ñ îê òÿ á ðÿ 1924 ã. Â 1960 ã., âûé äÿ íà ïåí ñèþ, À.Ë.Øà ðà áî ðè íà ñ äî å ðüþ âû åõà ëà â Ìîñê âó, ãäå è óìåð ëà, ïðî æèâ 69 ëåò. Â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ â Ìîñê âå ïðî æè âà þò äî ü Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà Ãîð òåí çèÿ Õðè ñ òî ôî ðîâ íà Áè áà å âà Øà ðà áî ðè íà, åãî âíóê è ïðàâ íó êè. Â ñâÿ çè ñ ïîä ãî òîâ êîé ê ïðà çä íî âà íèþ 100 ëå òèÿ ñî äíÿ ðîæ äå íèÿ Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà àð õè âà ìè ðå ñ ïóá ëè êè áû ëà ïðî âå äå íà áîëü øàÿ ðà áî òà ïî âû ÿâ ëå íèþ äî êó ìåí òîâ î åãî æèç íè è äå ÿ òåëü íî ñ òè. Ñî òðóä íè êà ìè Íà öè î íàëü íî ãî àð õè âà ÐÑ(ß) óñ òà íîâ ëå íà òî íàÿ äà òà ðîæ äå íèÿ 29 (16) îê òÿ á ðÿ 1904 ã. Àð õè âè ñ òû ïðè íÿ ëè àê òèâ íîå ó à ñ òèå â ïîä ãî òîâ êå ôî òî äî êó ìåí òàëü íîé âû ñòàâ êè, ðà äèî ïå ðå äà è, òå ëå ôèëü ìà è ñòà òåé, ïî ñâÿ ùåí íûõ 100 ëå òèþ âèä íî ãî ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî äå ÿ òå ëÿ ßêó òèè Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà. Ðàñ ïî ðÿ æå íè åì Âè öå ïðå çè äåí òà Ðå ñ ïóá ëè êè Ñà õà (ßêó òèÿ) À.Àêè ìî âà îò 1 îê òÿ á ðÿ 2004 ã. áû ëà îá ðà çî âà íà êî ìèñ ñèÿ ïî îð ãà íè çà öèè 100 ëåò íå ãî þáè ëåÿ Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà. Ðàç ðà áî òà íû ïëà íû ìå ðî ïðè ÿ òèé ïî ïîä ãî òîâ êå 100 ëå òèÿ Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà â ãî ðî äàõ Ìîñê âå è ßêóò ñêå, Âåð õî ÿí ñêîì, Îëåê ìèí ñêîì óëó ñàõ, êî òî ðûå áó äóò ïðî õî äèòü äî êîí öà 2004 ã. 29 îê òÿ á ðÿ â çäà íèè Äî ìà ïðà âè òåëü ñò âà ñî ñòî ÿ ëîñü òîð æå ñò âåí íîå îò êðû òèå ôî òî äî êó ìåí òàëü íîé âû ñòàâ êè Èç èñ òî ðèè ãî ñó äàð ñò âåí íî ñ òè ÐÑ(ß). Ïî ñâÿ ùà åò ñÿ 100 ëå òèþ ñî äíÿ ðîæ äå íèÿ Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà, ïîä ãî òîâ ëåí íîé Êî ìè òå òîì ãî ñó äàð ñò âåí íîé àð õèâ íîé ñëóæ áû ïðè Ïðà âè

31 Ñóäüáû ñâåòëûå è òðàãè åñêèå 31 òåëü ñò âå ÐÑ(ß), Íà öè î íàëü íûì àð õè âîì ÐÑ(ß), Ôè ëè à ëîì Íà öè î íàëü íî ãî àð õè âà ÐÑ(ß). Íà îò êðû òèè âû ñòàâ êè âû ñòó ïè ëè çà ìå ñ òè òåëü ïðåä ñå äà òå ëÿ Ïðà âè òåëü ñò âà ÐÑ(ß) À.Â.Âëà ñîâ, äè ðåê òîð Ôè ëè à ëà Íà öè î íàëü íî ãî àð õè âà ÐÑ(ß) À.À.Çà õà ðî âà. Âíè ìà íèþ îá ùå ñò âåí íî ñ òè áû ëè ïðåä ñòàâ ëå íû ôî òî ãðà ôèè, ðó êî ïè ñè è äî êó ìåí òû î æèç íè è äå ÿ òåëü íî ñ òè Õ.Ï.Øà ðà áî ðè íà. Êàê ñî îá ùà åò ãà çå òà ßêó òèÿ, â ðàì êàõ þáè ëåé íûõ ìå ðî ïðè ÿ òèé Ïî ñòî ÿí íî ãî ïðåä ñòà âè òåëü ñò âà ÐÑ(ß) ïðè Ïðå çè äåí òå ÐÔ 29 îê òÿ á ðÿ â äåíü 100 ëå òèÿ ñî äíÿ ðîæ äå íèÿ Õðè ñ òî ôî ðà Ïðî êî ïü å âè à Øà ðà áî ðè íà â Ìîñê âå ãðóï ïà ÿêó òÿí îò ïðà âè ëàñü íà òåð ðè òî ðèþ áûâ øå ãî ñïåö ïî ëè ãî íà ÍÊÂÄ Êîì ìó íàð êà, ãäå â 1938 ã. áû ëè ðàñ ñò ðå ëÿ íû ïîñò ïðåä Õðè ñ òî ôîð Øà ðà áî ðèí, Ìàê ñèì Àì ìî ñîâ è äðó ãèå íà øè âû äà þ ùè å ñÿ çåì ëÿ êè... Äëÿ ó à ñ òèÿ â ìå ìî ðè àëü íîì ñî áðà íèè, âîç ëî æå íèÿ âåí êîâ è öâå òîâ â Êîì ìó íàð êó ïðè åõà ëè ñî òðóä íè êè Ïî ñòî ÿí íî ãî ïðåä ñòà âè òåëü ñò âà ÐÑ(ß) ïðè Ïðå çè äåí òå ÐÔ, à òàê æå âå òå ðà íû, îò äû õà þ ùèå â ïîä ìî ñ êîâ íîì ñà íà òî ðèè Áýñ àã äà... ß ïî ìíþ, êàê íà øè ìà ìû ïîä äåð æè âà ëè äðóã äðó ãà â òî ñëîæ íîå âðå ìÿ, ïî ñëå àðå ñ òà îò öîâ, êàê íà ñòîé è âî äî áè âà ëèñü èõ ðå à áè ëè òà öèè. È äî ñèõ ïîð íå òå ðÿ åì ñâÿ çè ñ ñå ìü åé Øà ðà áî ðè íûõ, îò ìå òè ëà Ëå íà Ìàê ñè ìîâ íà Àì ìî ñî âà. À Ãîð òåí çèÿ Õðè ñ òî ôî ðîâ íà Øà ðà áî ðè íà ïî áëà ãî äà ðè ëà ðó êî âîä ñò âî ßêó òèè çà òî, òî äå ëà åò ñÿ âñå äëÿ òî ãî, òî áû ïà ìÿòü îá åå îò öå è åãî òî âà ðè ùàõ æè ëà è ïå ðå äà âà ëàñü èç ïî êî ëå íèÿ â ïî êî ëå íèå 4. Âîñ ñòà íîâ ëå íî äî á ðîå èìÿ ñå ìüè Øà ðà áî ðè íûõ, êî òî ðûå âíå ñëè ñâîé äî ñòîé íûé âêëàä â ðàç âè òèå è ïðî öâå òà íèå íà øåé ðå ñ ïóá ëè êè. Â ðàì êàõ ìå ðî ïðè ÿ òèé íà ñå ëå íèå ðå ñ ïóá ëè êè óç íà åò áëè æå åùå îä íó ÿð êóþ ëè íîñòü â ïëå ÿ äå íà øèõ âû äà þ ùèõ ñÿ çåì ëÿ êîâ Õðè ñ òî ôî ðà Ïðî êî ïü å âè à Øà ðà áî ðè íà. Õî òå ëîñü áû, òîá èìÿ ñëàâ íî ãî çåì ëÿ êà â ïà ìÿ òè íà ðî äà áû ëî óâå êî âå å íî äî á ðû ìè äå ëà ìè è äî ñòè æå íè ÿ ìè ìî ëî äî ãî ïî êî ëå íèÿ. ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ 1 ÔÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 8. Îï. 1. Ä. 40. Ë ÔÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 3. Îï Ä Ë. 2îá Ïå ò ðî âà Â.Ä. È êàê æå òû ñâåò ëà // ßêóò ñêîå ðà äèî âå ùà íèå (Ñòðà íè öû èñ òî ðèè çà 70 ëåò) ßêóòñê Ñ. 43, ßêó òèÿ íî ÿ á ðÿ. 4` 2004

32 32 ÍÀØ ÊÀËÅÍÄÀÐÜ Ïåðâûé ïåäàãîãè åñêèé âóç (Ê 70 ëåòèþ âûñøåãî îáðàçîâàíèÿ â ßêóòèè) В.К.Ефимова Валентина Константиновна Ефимова, н.с. ФНА РС(Я). 25 ìàð òà 1933 ã. ßêóò ñêèì îá êî ìîì ÂÊÏ(á) áû ëî ïðè íÿ òî ïî ñòà íîâ ëå íèå îá îò ñðî êå îò êðû òèÿ ßêóò ñêî ãî ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî âó çà íà ãîä è îò êðû òèè ñ îñå íè 1933 ã. ïî ñëåä íå ãî êóð ñà ïå ä ðàá ôà êà ñ êîí òèí ãåí òîì 100 å ëî âåê.  àâ ãó ñ òå 1933ã. ïî ïðåä ëî æå íèþ Íàð êîì ïðî ñà ßÀÑÑÐ È.Ï. Æå ãó ñîâ, ïðå ïî äà âà òåëü ßêóò ñêî ãî ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî òåõ íè êó ìà, âîñ ïè òàí íèê øêîëü íî ãî ôà êóëü òå òà Àêà äå ìèè êîì ìó íè ñ òè å ñ êî ãî âîñ ïè òà íèÿ, áûë êî ìàí äè ðî âàí â Ìîñê âó ïî ëèò ðå äàê òî ðîì ßêóò ñêîé ñåê öèè Íà öè î íàëü íî ãî ñåê òî ðà Ó ïåä ãè çà è óïîë íî ìî åí íûì Íàð êîì ïðî ñà ßÀÑÑÐ ïî îð ãà íè çà öèè ßêóò ñêî ãî ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî èí ñòè òó òà. Ïî ñòà íîâ ëå íè åì áþ ðî ßêóò ñêî ãî ÎÊ ÂÊÏ(á) â ôå â ðà ëå 1934 ã. È.Ï.Æå ãó ñîâ áûë óò âåðæ äåí äè ðåê òî ðîì ßêóò ñêî ãî ïå äèí ñòè òó òà è äî 1 àâ ãó ñ òà 1934 ã. áûë êî ìàí äè ðî âàí â Ìîñê âó äëÿ ðå øå íèÿ âî ïðî ñîâ ïî îð ãà íè çà öèè ïå äèí ñòè òó òà. Ãëàâ íûå ïðî áëå ìû â îð ãà íè çà öèè èí ñòè òó òà ýòî, ïðåæ äå âñå ãî, îò ñóò ñò âèå ìà òå ðè àëü íîé áà çû, çäà íèé ïîä ó åá íûå êîð ïó ñà, îá ùå æè òèå, ïîä áîð ïðå ïî äà âà òåëü ñêî ãî ñî ñòà âà ñî îò âåò ñò âó þ ùåé êâà ëè ôè êà öèè. 9 àâ ãó ñ òà 1934 ã. íà çà ñå äà íèè áþ ðî ÎÊ ÂÊÏ(á) áûë çà ñëó øàí äî êëàä È.Ï. Æå ãó ñî âà Î ïîä ãî òîâ êå èí ñòè òó òà ê ó åá íî ìó ãî äó.  ïî ñòà íîâ ëå íèè îá êî ìà áû ëî îò ìå å íî, òî õîä ðå ñ òà â ðà öèè êà ìåí

33 Ïåðâûé ïåäàãîãè åñêèé âóç 33 íî ãî çäà íèÿ áûâ øå ãî ðå àëü íî ãî ó è ëè ùà ïîä ó åá íûé êîð ïóñ èí ñòè òó òà çà òÿ ãè âà åò ñÿ, à ê ðå ìîí òó äå ðå âÿí íî ãî êîð ïó ñà òî ãî æå ðå àëü íî ãî ó è ëè ùà ïîä îá ùå æè òèå èí ñòè òó òà, åùå íå ïðè ñòóï ëå íî*, è ñó ùå ñò âó þ ùèé òåìï ñòðî è òåëü íûõ ðà áîò ãðî çèò çà òÿ ãè âà íè åì íà à ëà ó åá íûõ çà íÿ òèé èí ñòè òó òà áî ëåå åì íà îäèí ìå ñÿö 1. Ïî ñòà íîâ ëå íè åì áþ ðî îá êî ìà áû ëè ïðè íÿ òû ìå ðû ïî îêà çà íèþ âñå ñòî ðîí íåé ïî ìî ùè ïå äèí ñòè òó òó ïî ñâîå âðå ìåí íîé äî ñòàâ êå ãðó çîâ, ïðè áû òèþ íà ó íûõ ðà áîò íè êîâ, ñëå äó þ ùèõ èç öåí ò ðà, ñî çäà íèþ èì íå îá õî äè ìûõ áû òî âûõ óñ ëî âèé è óñ òà íîâ ëåí ñðîê îêîí à íèÿ ñòðî è òåëü íûõ ðà áîò è íà à ëà ó åá íûõ çà íÿ òèé 1 îê òÿ á ðÿ 1934 ã. Â 1934/35 ó åá íîì ãî äó íà èñ òî ðè å ñ êîì è ôè çè êî ìà òå ìà òè å ñ êîì ôà êóëü òå òàõ ßêóò ñêî ãî ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî èí ñòè òó òà îáó à ëîñü 103 ñòó äåí òà; 76 ñòó äåí òîâ èí ñòè òó òà è 27 ó à ùèõ ñÿ ïîä ãî òî âè òåëü íûõ êóð ñîâ. Ó åá íûé ïðî öåññ îð ãà íè çî âà ëè 14 ïðå ïî äà âà òå ëåé ñ âûñ øèì îá ðà çî âà íè åì, èç íèõ 3 îêîí è ëè àñ ïè ðàí òó ðó, â òîì èñ ëå 7 ðà áî òà ëè ïðå ïî äà âà òå ëÿ ìè ïåð âûé ãîä, 6 èìå ëè ïå äà ãî ãè å ñ êèé ñòàæ äî ïÿ òè ëåò è 1 äî äå ñÿ òè. Ñ êàæ äûì ãî äîì óê ðåï ëÿ ëàñü ìà òå ðè àëü íàÿ áà çà èí ñòè òó òà, îò êðû âà ëèñü íî âûå ôà êóëü òå òû, îò äå ëå íèÿ. Â ó åá íîì ãî äó áûë îò êðûò òðå òèé ôà êóëü òåò ôà êóëü òåò ðóñ ñêî ãî ÿçû êà è ëè òå ðà òó ðû. Â ó åá íîì ãî äó îò êðûò äâóõ ãî äè íûé ó è òåëü ñêèé èí ñòè òóò ñ îò äå ëå íè ÿ ìè èñ òî ðèè, ÿçû êà è ëè òå ðà òó ðû, ÿêóò ñêî ãî ÿçû êà è ëè òå ðà òó ðû, áè î ëî ãèè è ãå î ãðà ôèè. Â ó åá íîì ãî äó ïðè ïå äèí ñòè òó òå îò êðûë ñÿ åò âåð òûé ôà êóëü òåò ôà êóëü òåò åñ òå ñò âî çíà íèÿ è îò äå ëå íèå çà î íî ãî îáó å íèÿ 2. Â 1949 ã. íà ôà êóëü òå òå ÿçû êà è ëè òå ðà òó ðû ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî èí ñòè òó òà áû ëî îò êðû òî îò äå ëå íèå ÿêóò ñêî ãî ÿçû êà è ëè òå ðà òó ðû, à â 1950 ã. îò äå ëå íèå ðóñ ñêî ãî ÿçû êà äëÿ ÿêóò ñêèõ øêîë. ßêóò ñêèé ïå äà ãî ãè å ñ êèé èí ñòè òóò ïî ëî æèë íà à ëî ðàç âè òèþ âûñ øå ãî îá ðà çî âà íèÿ íà Êðàé íåì Ñå âå ðå ñòðà íû. Çà ñðàâ íè òåëü íî êî ðîò êèé ñðîê â åãî ñòå íàõ áû ëî ïîä ãî òîâ ëå íî ñâû øå äâóõ òû ñÿ ñïå öè à ëè ñ òîâ, ñû ã ðàâ øèõ èñ êëþ è òåëü íóþ ðîëü â ðàç âè òèè ýêî íî ìè êè è êóëü òó ðû ðå ñ ïóá ëè êè. Èí ñòè òóò ñ ïåð âûõ ëåò ñâî å ãî îá ðà çî âà íèÿ âçÿë íà ïðàâ ëå íèå íå òîëü êî íà ïîä ãî òîâ êó êâà ëè ôè öè ðî âàí íûõ êà ä ðîâ äëÿ ðå ñ ïóá ëè êè, èí ñòè òóò ñû ã ðàë îã ðîì íóþ ðîëü â ðàç âè òèè íà óêè, â äå ëå ïîä ãî òîâ êè íà ó íûõ êà ä ðîâ èç êî ðåí íî ãî íà ñå ëå íèÿ, êî òî ðûå ïîç æå ñòà ëè èíè öè à òî ðà ìè ñî çäà íèÿ ñå òè íà ó íî èñ ñëå äî âà òåëü ñêèõ ó ðåæ äå íèé ðå ñ ïóá ëè êè è óñ ïåø íî èìè ðó êî âî äè ëè. Èç ïåð âî ãî ïî êî ëå íèÿ íà ó íûõ ðà áîò íè êîâ ïå äèí ñòè òó òà â ðàç íîå âðå ìÿ äîê òî ðà ìè íà óê ñòà ëè À.Ì.Áàá êèí, Ã.Ï.Áà øà ðèí, À.Ä.Åãî ðîâ, À.Å.Ìîð äè íîâ, À.Ï.Îê ëàä íè êîâ, È.Ì.Ðî ìà íîâ, À.Í.Ðû ëîâ, Ë.Í.Õà ðè òî íîâ, À.È.Õâà òîâ, Þ.Ã.Øà ôåð è äðó ãèå. Ïðå ïî äà âà òåëü ñêèé êîë ëåê òèâ èí ñòè òó òà âî âñå âðå ìå íà ñî çäà âàë àò ìî ñôå ðó äëÿ íà ó íî ãî ðîñ òà íå òîëü êî äëÿ ñâî èõ ñî òðóä íè êîâ, íî è äëÿ ñòó äåí òîâ, âû ðà áà òû âàÿ â íèõ èí òå ðåñ ê íà ó íîé ðà áî òå. Â ãã. èñ òî ðè êîì À.Ï.Îê ëàä íè êî âûì ïðî âî äè ëèñü àð õå î ëî ãè å ñ êèå ðàñ êîï êè, áû ëè èçó å íû íà ñêàëü íûå ïèñü ìå íà ÿêó òîâ. Íà ó íûå èçû ñ êà íèÿ âå ëèñü íå òîëü êî â îá ëà ñ òè èñ òî ðèè, ëè òå ðà òó ðû è ÿçû êà, ôè çè êà ìè À.Í.Ðû ëî âûì è Þ.Ã.Øà ôå ðîì áû ëà ñî çäà íà ëà áî ðà òî ðèÿ ïî èçó å íèþ èí òåí ñèâ íî ñ òè êî ñ ìè å ñ êèõ ëó åé â øè ðî òàõ ã. ßêóò ñêà, â õè ìè å ñ êèõ ëà áî ðà òî ðè ÿõ ïðî âî äè ëèñü ðà áî òû ïî èçó å íèþ õà ðàê òå ðè ñ òèê êà ìåí íûõ óã ëåé, ìå ñ òî ðîæ äå íèé íåô òè íà òåð ðè òî ðèè ðå ñ ïóá ëè êè ã. Ðå ïðåñ ñèè êîñ íó ëèñü è êîë ëåê òè âà ïå äèí ñòè òó òà. Ãðóï ïà ïðå ïî äà âà òå ëåé è ñòó äåí òîâ áû ëà îá âè íå íà â ïðî òà ñ êè âà íèè êîíòð ðå âî ëþ öè îí íîé èäå î ëî ãèè òðîö êèç ìà, ìå ñò íî ãî è âå ëè êî äåð æàâ íî ãî øî âè íèç ìà, áóð æó àç íî ãî îáú åê òè âèç ìà 3. Ïî ñòà íîâ ëå íè åì áþ ðî ßêóò ñêî ãî ÎÊ ÂÊÏ(á) îò 19 îê òÿ á ðÿ 1937 ã. äè ðåê òîð èí ñòè òó òà È.Ï.Æå ãó ñîâ áûë îñ âî áîæ äåí îò çà íè ìà å ìîé äîëæ íî ñ òè, äå ëî îá àí òè ïàð òèé íîì ïî âå äå íèè áûâ øå ãî è.î. äè ðåê òî ðà èí ñòè òó òà Ñ.Í.Äîí ñêî ãî ïå ðå äà íî íà ðàñ ñìî ò ðå íèå Ðîñ òî êèí ñêî ãî ðàé êî ìà ã. Ìîñê âû çà òî, òî ðó êî âîä ñò âî èí ñòè òó òà íå èç âëåê ëî äîëæ íûõ ïî ëè òè å ñ êèõ âû âî äîâ èç àðå ñ òà îð ãà íà ìè ÍÊÂÄ, áûâ øèõ ñòó äåí òîâ Ïè íå ãè íà, Ãà â ðè ëü å âà, Ôè ëèï ïî âà è Àëåê ñå å âà, èç ñèã íà ëîâ ïî ñòó ïàâ øèõ îò ïðå ïî äà âà òå ëåé è ñòó äåí òîâ î âðàæ äåá íîé ðà áî òå íû íå ðà çîá ëà åí íûõ âðà ãîâ íà ðî äà Ãó ðå âè, * Òàê â òåêñòå. 4` 2004

34 34 Â.Ê.Åôèìîâà Øà ôåðà, Âà ñèëü êî âà, Ïî ïî âà 4. Íå ñìî ò ðÿ íà òÿ æå ëóþ îá ñòà íîâ êó, êà ä ðî âûå ïðî áëå ìû è à ñ òóþ ñìå íÿ å ìîñòü ðó êî âîä ñò âà, ïðå ïî äà âà òåëü ñêèé êîë ëåê òèâ èí ñòè òó òà ïðî äîë æàë òðó äèòü ñÿ, âíî ñÿ ñâîé íå î öå íè ìûé âêëàä â íà óêó è â áó äó ùåå.  ãî äû Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû ó å íûå èí ñòè òó òà ïðî âî äè ëè íà ó íî ïðàê òè å ñ êèå èñ ñëå äî âà íèÿ äëÿ íóæä íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà ðå ñ ïóá ëè êè. Íà ïðè ìåð, À.Í.Ðû ëî âûì áû ëè ïîä ãî òîâ ëå íû ðà áî òû Îï ðå äå ëå íèå òåï ëà è çâó êî èçî ëÿ öèè çà ìå íè òå ëÿ ïðîá êè èç ìå ñò íî ãî ñû ðüÿ, Ðàñ åò ñêâà æèí äëÿ ïî ëó å íèÿ ïîä ìåðç ëîò íûõ âîä, Îï ðå äå ëå íèå òåï ëî èçî ëÿ öè îí íûõ ñâîéñòâ ìå ñò íûõ óãîëü íûõ øëà êîâ, À.Ä.Åãî ðî âûì Ïî ëó å íèå êà çå è íî âîé îëè ôû íà ìå ñò íîì ñû ðüå, Ïî ëó å íèå êà çå è íî âûõ êðà ñîê è îêîí íîé çà ìàç êè, Å.È.Åô ëå å âûì Îá çîð ìå ñò íûõ ñà ðàí å âûõ. 30 ìàÿ 1942ã. ßêóò ñêèì ïå äà ãî ãè å ñ êèì èí ñòè òó òîì áû ëà ïðî âå äå íà I íà ó íî ïðàê òè å ñ êàÿ êîí ôå ðåí öèÿ Ó à ñ òèå ßêó òèè â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íå ñî âåò ñêî ãî íà ðî äà. Ó à ñ òèå â íà ó íî ïðàê òè å ñ êîé êîí ôå ðåí öèè ïðè íÿ ëè 17 äî êëàä è êîâ èç øå ñ òè îð ãà íè çà öèé. Èí ñòè òó òîì âïåð âûå áû ëà ïðåä ïðè íÿ òà ïî ïûò êà îáú å äè íèòü ñè ëû íà ó íûõ ðà áîò íè êîâ ðàç ëè íûõ âå äîìñòâ ãî ðî äà äëÿ ðàç ðå øå íèÿ àê òó àëü íûõ ïðî áëåì íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà ðå ñ ïóá ëè êè, âû äâè ãà å ìûõ òÿ æå ëûì âðå ìå íåì. Íè æå ìû ïóá ëè êó åì ñïè ñîê îñ íîâ íûõ äî êó ìåí òîâ ïî èñ òî ðèè ßêóò ñêî ãî ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî èí ñòè òó òà, õðà íÿ ùèõ ñÿ â ôîí äàõ ÔÍÀ ÐÑ(ß): 1. Ñïðàâ êà î ñî ñòà âå ñòó äåí òîâ è ïðå ïî äà âà òå ëåé ßêóò ñêî ãî ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî è ó è òåëü ñêî ãî èí ñòè òó òîâ çà ãã. Ô. 3. Îï. 14. Ä Ë Ïëàí ó åá íî ìå òî äè å ñ êîé ðà áî òû ßêóò ñêî ãî ïå äèí ñòè òó òà íà ó åá íûé ãîä. Ô. 4. Îï. 4. Ä Ë Äî êëàä äè ðåê òî ðà ßêóò ñêî ãî ïå äèí ñòè òó òà À.È.Íîâ ãî ðî äî âà Î ñî ñòî ÿ íèè è ïåð ñïåê òè âàõ ðàç âè òèÿ ßà ÏÈ íà çà ñå äà íèè áþ ðî ßêóò ñêî ãî ÎÊ ÂÊÏ(á). Ô. 3. Îï. 14. Ä Ë Äî êëàä íàÿ çà ïè ñ êà è ñâîä íàÿ âå äî ìîñòü ïî îáî ðó äî âà íèþ ôè çè å ñ êèõ ëà áî ðà òî ðèé è êà áè íå òîâ ôè çè êè ßà ÏÈ, ñî ñòàâ ëåí íàÿ ïðå ïî äà âà òå ëåì ôè çè êè ßêóò ñêî ãî ïå äèí ñòè òó òà Þ.Ã.Øà ôå ðîì. Ô. 3. Îï. 14. Ä Ë Ñïè ñîê ïðî ôåñ ñîð ñêî ïðå ïî äà âà òåëü ñêî ãî ñî ñòà âà ßêóò ñêî ãî ïå äèí ñòè òó òà ïî ñî ñòî ÿ íèþ íà 1 ÿí âà ðÿ 1939 ã. Ô.4. Îï.4. Ä.220. Ë Ñâå äå íèÿ î âû ïîë íå íèè ïëà íîâ íà ó íî èñ ñëå äî âà òåëü ñêèõ ðà áîò ïðå ïî äà âà òå ëÿ ìè ïå äèí ñòè òó òà çà 1941 ã. Ô. 3. Îï. 1. Ä. 77. Ë Êà ëåí äàð íûé ïëàí ðà áî òû ñåê öèé íà ó íîé êîí ôå ðåí öèè êà ôåäð èí ñòè òó òà, îò 10 íî ÿ á ðÿ 1942 ã. (Òàì æå, Ë. 59.) 8. Òå ìà òè å ñ êèé ïëàí íà ó íî èññëå äî âà òåëü ñêèõ ðà áîò ßêóò ñêî ãî ïå äèí ñòè òó òà íà 1942 ã. Ô. 3. Îï. 1. Ä. 77. Ë Òå ìà òè êà äî êëà äîâ ê I íà ó íîé êîí ôå ðåí öèè îò 30 ìàÿ 1942 ã. Ô. 3. Îï. 1. Ä. 77. Ë Ïëàí ðà áî òû ó å íî ãî Ñî âå òà ßêóò ñêî ãî ïå äèí ñòè òó òà íà I ñå ìåñòð ó åá íî ãî ãî äà. Ô. 3. Îï. 1. Ä. 77. Ë Ïëàí íà ó íî èñ ñëå äî âà òåëü ñêîé ðà áî òû ßêóò ñêî ãî ïå äèí ñòè òó òà íà 1943 ã. Ô. 3. Îï. 1. Ä. 77. Ë îá. 12. Ñâå äå íèÿ î ïðî ôåñ ñîð ñêî ïðå ïî äà âà òåëü ñêèõ êà ä ðàõ ßêóò ñêî ãî ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî è ó è òåëü ñêî ãî èí ñòè òó òîâ íà ó åá íûé ãîä. Ô. 3. Îï. 1. Ä. 77. Ë Ïî ðÿ äîê, ðåã ëà ìåíò è òå ìà òè êà äî êëà äîâ I íà ó íîé êîí ôå ðåí öèè êà ôåäð ßêóò ñêî ãî ïå äèí ñòè òó òà Ó à ñ òèå ßêó òèè â Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íå ñî âåò ñêî ãî íà ðî äà. Ô. 3. Îï. 1. Ä Ë Ñïè ñîê âû ïó ñê íè êîâ ßêóò ñêî ãî ïå äà ãî ãè å ñ êî ãî è ó è òåëü ñêî ãî èí ñòè òó òîâ ó åá íî ãî ãî äà. ÐÑ(ß). Ô. 3. Îï. 1. Ä Ë. 4 5 îá. ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ 1 ÔÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 3. Îï Ä. 89. Ë Òàì æå. Ô Îï. 29. Ä Ë Òàì æå. Ô. 3. Îï. 14. Ä Ë Òàì æå.

35 ÈÌß Â ÈÑÒÎÐÈÈ 35 Ïåðâûé íà àëüíèê Àÿíñêîãî ïîðòà П.Л.Казарян Павел Левонович Казарян, д.и.н., проф., академик РАЕН. Îò ñóò ñò âèå ðîñ ñèé ñêîé ãðàæ äàí ñêîé èñ òî ðèè Ïðè ëåí ñêî ãî êðàÿ, îñî áåí íî XVIII XIX ââ., íå ïîç âî ëÿ åò ñäå ëàòü äî ñòî ÿ íè åì êàê èñ òî ðè å ñ êîé íà óêè, òàê è øè ðî êîé îá ùå ñò âåí íî ñ òè ìíî ãî èñ ëåí íûå ôàê òû èç ýòîé èñ òî ðèè, èìå þ ùèå íå òîëü êî ëî êàëü íîå, ðå ãè î íàëü íîå, íî è îá ùå íà öè î íàëü íîå çíà å íèå. È íå óäè âè òåëü íî, òî äå ÿ íèÿ äå ñÿò êîâ âû äà þ ùèõ ñÿ ðîñ ñè ÿí, ñóäü áû êî òî ðûõ áû ëè ñâÿ çà íû ñ ßêóò ñêèì êðà åì, íå òîëü êî íåçíà êî ìû ÿêó òÿ íàì, íî è ìíî ãèå èìå íà íå âîç ìîæ íî íàé òè íè â îä íîì ó åá íè êå èëè òàê íà çû âà å ìûõ ôóí äà ìåí òàëü íûõ ðà áî òàõ îáîá ùà þ ùå ãî õà ðàê òå ðà. Îò ìå à þ ùå å ñÿ â 2004 ã. 160 ëå òèå ó ðåæ äå íèÿ ïîð òà Àÿí è íà à ëà ôóíê öè î íè ðî âà íèÿ ßêóò ñêî Àÿí ñêî ãî òðàê òà ïî âîä ê òî ìó, òî áû ìû âçÿ ëèñü çà ýòîò î åðê è ïî ïû òà ëèñü îç íà êî ìèòü ÿêó òÿí ñ æèç íüþ è äå ÿ òåëü íî ñ òüþ ïåð âî ãî íà àëü íè êà Àÿí ñêî ãî ïîð òà. Âà ñè ëèé Ñòå ïà íî âè Çà âîé êî* ðî äèë ñÿ 15 èþ ëÿ 1810 ã. â ñå ìüå ìîð ñêî ãî øòàá ëå êà ðÿ â ñ. Ïðî õî ðîâ êà Çî ëî òî íîø ñêî ãî óåç äà Ïîë òàâ ñêîé ãó áåð íèè. Ó èë ñÿ â ìî íà ñ òûð ñêîé ñå ìè íà ðèè, à â 1819 ã. ïî ñòó ïèë íà ó å áó â Íè êî ëà åâ ñêîå øòóð ìàí ñêîå ó è ëè ùå. Áûë ïðî èç âå äåí â ãàð äå ìà ðè íû åð íî ìîð ñêî ãî ôëî òà 31 èþ íÿ 1820 ã. Â ãî äû ó å áû (1821 * Â ëè íûõ äî êó ìåí òàõ ïî Ìîð ñêî ìó ìè íè ñ òåð ñò âó ïè øåò ñÿ Çà âîé êà, íî îá ùå ïðè íÿ òîå Çà âîé êî. Ï.Ê. 4` 2004

36 36 Ï.Ë.Êàçàðÿí Â.Ñ.Çàâîéêî 1826 ãã.) â ëåò íèå ìå ñÿ öû êðåé ñè ðî âàë â åð íîì ìî ðå. Çà âîé êî 19 ÿí âà ðÿ 1827 ã. áûë ïðî èç âå äåí â ìè ìà íû è ïå ðå âå äåí ñ åð íî ìîð ñêî ãî íà Áàë òèé ñêèé ôëîò. Íà êî ðàá ëå Àëåê ñàíäð Íåâ ñêèé îí ïå ðå øåë èç Êðîí øòàä òà â Àí ã ëèþ Ïëè ìóò, ãäå åãî êî ðàáëü âëèë ñÿ â ðóñ ñêóþ ýñ êà ä ðó (4 ëè íåé íûõ êî ðàá ëÿ è 4 ôðå ãà òà) êîíòð àä ìè ðà ëà, ãðà ôà Ëî ãè íà Ïå ò ðî âè à Ãåé äå íà, êî òî ðûé ïðî ñëå äî âàë â Ñðåäè çåì íîå ìî ðå è 8(20) îê òÿ á ðÿ 1827 ã. ñ îáú å äè íåí íîé àí ã ëî ôðàí öóç ñêîé ýêñ êà ä ðîé â Íà âà ðèí ñêîé áèò âå, íà þãî çà ïà äå ïî ëó îñ ò ðî âà Ïå ëå ïî íåñ, íà íåñ ïî ðà æå íèå òó ðåö êî ìó ôëî òó. Çà ïðî ÿâ ëåí íóþ õðà á ðîñòü â ýòîì áîþ 17 ëåò íèé ìè ìàí Â.Ñ.Çà âîé êî áûë íà ãðàæ äåí îð äå íîì Ñâ.Àí íû 3 é ñòå ïå íè ñ áàí òîì. Â ãî äû ðóñ ñêî òó ðåö êîé âîé íû, â ãã., Çà âîé êî íà Àëåê ñàí ä ðå Íåâ ñêîì è íà êîð âå òå Íà âà ðèí ïîä êî ìàí äî âà íè åì Ë.Ï.Ãåé äå íà ó à ñò âî âàë â áëî êà äå ïðî ëè âà Äàð äà íåëû, ïî ñëå å ãî âîç âðà òèë ñÿ â Êðîí øòàäò. Â ãã. îí çà íè ìàë ñÿ êðåé ñè ðî âà íè åì, ïðî âîä êîé êî ðàá ëåé â Áàë òèé ñêîì ìî ðå. Çà âîé êî áûë ïðî èç âå äåí â ëåé òå íàí òû 1 ôå â ðà ëÿ 1833 ã. Â ãã. îí â ñî ñòà âå ýêè ïà æà âî åí íî ãî òðàíñ ïîð òà Àìå ðè êà (êî ìàí äèð êà ïè òàí ëåé òå íàíò Èâà í Èâà íî âè Øàíö) ñî âåð øèë êðó ãî ñâåò íîå ïëà âà íèå îò Êðîí øòàä òà â Ðóñ ñêóþ Àìå ðè êó (Íî âî àð õàí ãåëüñê) è íà Êàì àò êó. Ïî âîç âðà ùå íèè èç ïëà âà íèÿ ëåé òå íàíò Çà âîé êî áûë íà ãðàæ äåí îð äå íîì Ñâ.Âëà äè ìè ðà 4 é ñòå ïå íè. Âòî ðè íî Çà âîé êî ñî âåð øèë êðó ãî ñâåò íîå ïó òå øå ñò âèå â ñî ñòà âå ýêè ïà æà ïðè íàä ëå æà ùåãî Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè (ÐÀÊ) òðàíñ ïîð òà Íè êî ëàé I ïîä êî ìàí äî âà íè åì êà ïè òàí ëåé òå íàí òà Åâ ãå íèÿ Àí ä ðå å âè à Áå ðåí ñà â ã. 1 Ïî âîç âðà ùå íèè èç êðó ãî ñâåò íî ãî ïëà âà íèÿ â Êðîí øòàäò 9 èþ íÿ 1839 ã. Çà âîé êî ïðî äîë æèë ñëóæ áó íà Áàë òèé ñêîì ôëî òå. Ñëå äó þ ùèé ïå ðè îä æèç íè Â.Ñ.Çà âîé êî ñâÿ çàí ñî ñëóæ áîé â Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè. Â Îá ùåì ìîð ñêîì ñïè ñ êå îá ýòîì ñêà çà íî òàê: 1840 ã. ôå â ðà ëÿ 28 ïî ñòó ïèë íà ñëóæ áó â Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêóþ êîì ïà íèþ è íà çíà åí íà àëü íè êîì Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè è ïðà âè òå ëåì òà ìîø íåé êîí òî ðû, êó äà è ïðè áûë áå ðå ãîì â 1841 ãî äó 2. Á.Í.Áîë ãóð öåâ â ñâî åì ñïðà âî íè êå ïè øåò: ïîñò[óïèë] íà ñëóæ áó â ÐÀÊ è íàçí[à åí] íà [àëü íè êîì] Îõîò[ñêîé] ôàê òî ðèè 3. Îá íà ðó æåí íûå íà ìè àð õèâ íûå èñ òî íè êè äà þò îñ íî âà íèå óñîì íèòü ñÿ â ïðè âî äè ìûõ áî ëåå åì ñòî ëåò â ëè òå ðà òó ðå

37 Ïåðâûé íà àëüíèê Àÿíñêîãî ïîðòà 37 äàí íûõ î âðå ìå íè ïî ñòóï ëå íèÿ Â.Ñ.Çà âîé êî íà ñëóæ áó â ÐÀÊ. Âî ïåð âûõ, 18 ìàÿ 1839 ã. Äå ïàð òà ìåíò ìà íó ôàê òó ðû è âíó ò ðåí íåé òîð ãîâ ëè Ìè íè ñ òåð ñò âà ôè íàí ñîâ õî äà òàé ñò âî âàë î ïðî èç âîä ñò âå ïðà âè òå ëÿ Îõîò ñêîé êîí òî ðû ÐÀÊ òè òó ëÿð íî ãî ñî âåò íè êà Íè êî ëàÿ Ãðè áà íî âà â ñëå äó þ ùèé èí*. Äî Ãðè áà íî âà ïðà âè òå ëåì Îõîò ñêîé êîí òî ðû ÐÀÊ áûë Àíà ñ òà ñèé Ëåí æå, êî òî ðûé ñëó æèë â Îõîò ñêå äî 8 èþ ëÿ 1836 ã., ïî ñëå å ãî âû åõàë â Ñàíêò Ïå òåð áóðã. Ñî ãëàñ íî äåé ñò âó þ ùèì ïðà âè ëàì ñðîê ñëóæ áû â ó ðåæ äå íè ÿõ ÐÀÊ ñî ñòàâ ëÿë 5 ëåò, ïî ñëå å ãî ýòîò ñðîê ìîã áûòü ïðî äëåí åùå íà 5 ëåò, è òàê äà ëåå. Ñëå äî âà òåëü íî, åñ ëè Íè êî ëàé Ãðè áà íîâ ïî ñëå îòú åç äà Àíà ñ òà ñèÿ Ëåí æå, âñòó ïèë â äîëæ íîñòü èñ ïîë íÿ þ ùå ãî äå ëà ìè ïðà âè òå ëÿ Îõîò ñêîé êîí òî ðû ÐÀÊ ïî ñëå 8 èþ ëÿ 1836 ã., òî ñðîê åãî 5 ëåò íåé ñëóæ áû äîë æåí áûë çà âåð øèòü ñÿ â èþ ëå 1841 ã. 4 Âî âòî ðûõ, âàæ íûå óêà çà íèÿ ñî äåð æàò ñÿ â âîñ ïî ìè íà íè ÿõ ñà ìî ãî Çà âîé êî. Îí ïè øåò:... â 1840 ãî äó ïðà âè òåëü ôàê òî ðèè Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè Ãðè áà íîâ ïðåä ñòà âèë â Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå, òî âîë íå íèå ñ ìî ðÿ ïîä ìû ëî çà áîð ó êîì ïà íåé ñêèõ ñòðî å íèé, ðå êà Êóõ òóé óã ðî æà åò ïî äîá íî ðå êå Îõî òå ïðî ðâàòü äëÿ ñå áÿ íî âîå óñ òüå è òî â ïî ñëåä íåì ñëó àå ñëó æà ùèì êîì ïà íèè ïðåä ñòî ÿò áîëü øèå áåä ñò âèÿ, äëÿ ïðå äîò âðà ùå íèÿ êî òî ðûõ íå îá õî äè ìî ïå ðå íå ñ òè çäà íèÿ çà 8 âåðñò îò èõ íà ñòî ÿ ùå ãî ìå ñ òî ïî ëî æå íèÿ íà îñ ò ðîâ Áóë ãèí 5. Êàê âè äèì, â 1840 ã. Ãðè áà íîâ åùå ÿâ ëÿë ñÿ ïðà âè òå ëåì Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè ïðè äåé ñò âó þ ùåì ïðà âè òå ëå Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ, â ïðå ðî ãà òè âó êî òî ðî ãî âõî äè ëî íà çíà å íèå ïðà âè òå ëåé ôàê òî ðèè, è êîòîðûé äîë æåí áûë ïðè íÿòü íà ñëóæ áó ëåé òå íàí òà Â.Ñ.Çà âîé êî. Ïðè åì åãî íà ñëóæ áó â ÐÀÊ Âà ñè ëèé Ñòå ïà íî âè îáú ÿñ íÿ åò èìåí íî ïðåä ñòàâ ëå íè åì Ãðè áà íî âà: Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå êîì ïà íèè ïî ïî ëó å íèè ýòî ãî óâå äîì ëå íèÿ ïðè ãëà ñè ëî ê ñå áå íà ñëóæ áó ëåé òå íàí òà Çà âîé êî, íà çíà è ëî åãî íà àëü íè êîì Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè è ïðåä ïè ñà ëî ïî ïðè áû òèè íà ìå ñ òî ðå øèòü, òî íóæ íî äå ëàòü. Âñòó ïèâ â óï ðàâ ëå íèå ôàê òî ðè åé â 1841 ãî äó, ãîñ ïî äèí Çà âîé êî íå ìåä ëåí íî äî íåñ Ãëàâ íî ìó ïðàâ ëå íèþ, òî ïå ðå íå ñå íèå êîì ïà íåé ñêèõ çäà íèé íà Áóë ãèí ïðè íå ñåò ëèøü îäíè óáû òêè, òî ïî îò äà ëåí íî ñ òè âíîâü ïðåä ëà ãà å ìî ãî ïóíê òà îò ìå ñ òà ñòî ÿí êè ñó äîâ äëÿ âû ãðóç êè ïî ñëåä íèõ ïî íà äî áèò ñÿ ëèø íåå èñ ëî øëþ ïîê, ïî íà äî áÿò ñÿ ëþ äè è ëî øà äè, íà êî íåö è ãëàâ íîå, ïî ñå ëå íèå íà Áóë ãè íå íå èç áà âèò êîì ïà íåé ñêèå ñó äà îò îïàñ íî ñ òåé è çà òðóä íå íèÿ âõî äà â ðå êó, ïî å ìó íà îñ íî âà íèè âñå ãî âû øå èç ëî æåí íî ãî ã. Çà âîé êî è èñ ïðà øè âàë ðàç ðå øå íèÿ èñ êàòü òà êî ãî ïðè ìîð ñêî ãî ïóíê òà, ê êî òî ðî ìó êîì ïà íåé ñêèå êî ðàá ëè êðó ãî ñâåò íî ãî ïëà âà íèÿ ìîã ëè áû ïðè áëè æàòü ñÿ áåç çà òðóä íå íèé, ñ äî ñòè æå íè åì å ãî ÿâ ëÿ ëàñü âîç ìîæ íîñòü çà ìå íèòü îä íèì áîëü øèì êðó ãî ñâåò íûì ñóä íîì òðè íå áîëü øèå, îò ïðàâ ëÿâ øè å ñÿ èç êî ëî íèè â Îõîòñê åæå ãîä íî ñ êîì ïà íåé ñêè ìè ãðó çà ìè 6. Òà êèì îá ðà çîì, âîñ ïî ìè íà íèÿ Çà âîé êî ñâè äå òåëü ñò âó þò, òî îí ïðè ñòó ïèë ê èñ ïîë íå íèþ îáÿ çàí íî ñ òåé ïðà âè òå ëÿ Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè ÐÀÊ â 1841 ã. è òî èìåí íî åãî çíà êîì ñò âî ñ ïî ëî æå íè åì äåë íà ìå ñ òå ïðè âå ëî åãî ê îä íî çíà íî ìó çà êëþ å íèþ î íå îá õî äè ìî ñ òè ïå ðå íî ñà ôàê òî ðèè â äðó ãîå, áî ëåå óäîá íîå ïî ìî ðå õîä íûì óñ ëî âè ÿì ìå ñ òî íà çà ïàä íîì ïî áå ðå æüå Îõîò ñêî ãî ìî ðÿ. Â òðå òü èõ, îñ òà åò ñÿ âû ÿñ íèòü, êîã äà èìåí íî Â.Ñ.Çà âîé êî áûë ïðè íÿò íà ñëóæ áó â ÐÀÊ, ïðè ýòîì íå îá õî äè ìî êîí ñòà òè ðî âàòü, òî ñðîê ñëóæ áû äëÿ ïî äîá íûõ äîëæ íî ñò íûõ ëèö ñ è òàë ñÿ îò ïðè íÿ òèÿ äîëæ íî ñ òè äî ñäà è 7. Îò âåò íà íåå ìû íà õî äèì â ïðåä ñòàâ ëå íèè Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ íà èìÿ ñòàòñ ñå ê ðå òà ðÿ, äåé ñò âè òåëü íî ãî òàé íî ãî ñî âåò íè êà, ìè íè ñ ò ðà ôè íàí ñîâ Ôå äî ðà Ïàâ ëî âè à Âðîí åí êî îò 20 ñåí òÿ á ðÿ 1846 ã., ãäå îò ìå à åò ñÿ: Ñî ñòî ÿ ùèé íà ñëóæ áå Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè ôëî òà êà ïè òàí ëåé òå íàíò Çà âîé êî (ïðî èç âå äåí â êà ïè òàí ëåé òå íàí òû Âû ñî àé øèì ïðè êà çîì ïî ôëî òó îò 26 ÿí âà ðÿ 1844 ã. Ï.Ê.) çà âå äû âàë ñíà à ëà Îõîò ñêîþ è âïî ñëåä ñò âèè Àÿí ñêîþ ôàê òî ðè åþ ñ 20 èþ ëÿ 1841 ãî äà è ñ 20 èþ ëÿ 1846 ãî äà ïî óáåæ äå íèþ Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ èçú ÿ âèë æå ëà íèå çà íè ìàòü òó æå äîëæ íîñòü åùå îä íî ïÿ òè ëå òèå äî 20 ãî æå èþ ëÿ 1851 ãî äà... (êóð ñèâ ìîé. Ï.Ê.) 8. * Íèêîëàé Ãðèáàíîâ áûë ïðîèçâåäåí â èí êîëëåæñêîãî àñåññîðà, â êîòîðîì è îêîí èë ñëóæáó â êà åñòâå ïðàâèòåëÿ Îõîòñêîé ôàêòîðèè ÐÀÊ. Ï.Ê. 4` 2004

38 38 Ï.Ë.Êàçàðÿí Òà êèì îá ðà çîì, èñ òî ðè å ñ êàÿ ïðàâ äà ñî ñòî èò â òîì, òî Â.Ñ.Çà âîé êî ñòàë èñ ïîë íÿòü äîëæ íîñòü ïðà âè òå ëÿ Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè ÐÀÊ 20 èþ ëÿ 1841 ã., ýòî ïîä òâåðæ äà þò è ïåð âûå åãî ðàñ ïî ðÿ æå íèÿ óæå â ñåí òÿ á ðå 1841 ã. 9 Äà æå ïðè óñ êî ðåí íîì ïðîäâèæåíèè ïî ïó òè îò Ñàíêò Ïå òåð áóð ãà äî Îõîò ñêà îí ìîã áûòü ñ ñî ãëà ñèÿ ìîð ñêî ãî íà àëü ñò âà çà èñ ëåí íà ñëóæ áó â ÐÀÊ òîëüêî âåñ íîé 1841 ã. Èñ êà æåí íû ìè âû ãëÿ äÿò è ôàê òû, ïðè âî äè ìûå äî ñèõ ïîð â èñ òî ðè å ñ êîé è ñïðà âî íîé ëè òå ðà òó ðå, êîã äà óêà çû âà þò íà òî, òî ÿêî áû Çà âîé êî è Îð ëîâ â ãã. ïðî âî äè ëè îïèñü ïî áå ðå æüÿ îò Îõîò ñêà äî Àÿí ñêî ãî çà ëè âà. Õî òÿ Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ è ïðåä ïè ñà ëî Çà âîé êî â ìàð òå 1842 ã. îñ ìî ò ðåòü çà ëèâ Àÿí, à ëå òîì êî ìàí äè ðî âàòü îä íî èç êî ëî íè àëü íûõ ñó äîâ äëÿ îñ ìî ò ðà çà ëè âà â ìîð ñêîì îò íî øå íèè è ïàð òèþ êîì ïà íåé ñêèõ ñëó æè òå ëåé äëÿ èñ ñëå äî âà íèÿ ïó òè ñî îá ùå íèÿ ñ ßêóò ñêîì, íî, êàê äî êëà äû âàë 27 ôå â ðà ëÿ 1843 ã. ãå íå ðà ëó îò èí ôàí òå ðèè, ëå íó Ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî ñî âå òà, ñå íà òî ðó, ìè íè ñ ò ðó ôè íàí ñîâ Åãî ðó Ôðàí öå âè ó Êîí êðè íó ãå íå ðàë ãó áåð íà òîð Âîñ òî íîé Ñè áè ðè, ãå íå ðàë ëåé òå íàíò Âèëü ãåëüì ßêîâ ëå âè Ðó ïåðò,... ïî íåîñ ìî ò ðó â ëå òî ïðî øëî ãî (ò.å Ï.Ê.) ãî äà çà ëè âà Àÿí Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêàÿ êîì ïà íèÿ â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ î ïå ðå íå ñå íèè êîí òî ðû ñâî åé... ðå øèòü åùå íè òî íå ìî æåò 10. Ïî ïûò êà, ïè øåò â ñâî èõ âîñ ïî ìè íà íè ÿõ Â.Ñ.Çà âîé êî, âìå ñ òå ñ ïðè íÿ òûì èì íà ñëóæ áó â ÐÀÊ áûâ øèì ïî ðó è êîì Êîð ïó ñà ôëîò ñêèõ øòóð ìà íîâ, ññûëü íî ïî ñå ëåí öåì Äìè ò ðè åì Èâà íî âè åì Îð ëî âûì â ìàå 1842 ã. íà êè òî áîé íîì âåëü áî òå, âå äó ùåì íà ãðó æåí íóþ ïðî âè çè åé ëîä êó, ïðî áèòü ñÿ ê çà ëè âó Àÿí, êîí è ëàñü íå óäà åé. Â 120 âåð ñòàõ îò Îõîò ñêà îíè áû ëè çà òåð òû ëüäà ìè, íà íå ñåí íû ìè ñ ìî ðÿ âå ò ðîì è òå å íè åì. Îíè ñ òðó äîì âû òà ùèëè âåëü áîò è ëîä êó íà áå ðåã. Ïî ñëå 9 äíåâ íî ãî îæè äà íèÿ Çàâîéêî âû íóæ äåí áûë âåð íóòü ñÿ áå ðå ãîì â Îõîòñê 11, ïî ðó èâ Îð ëî âó íà ëîä êå ïðî ñëå äî âàòü â áóõ òó Àÿí. Îð ëîâ ïðî äîë æèë ïóòü, íà áðî ñàë ýñ êèç áå ðå ãà, îñ ìî ò ðåë áóõ òó, ñî ñòà âèë ïëàí Àÿ íà. Îïè ñà íèå Îð ëî âà áû ëè äî ïîë íå íû ñâå äå íè ÿ ìè î ïðî ìå ðàõ áóõ òû íà ïðàâ ëåí íûì çà Îð ëî âûì â Àÿí ñêóþ áóõ òó êî ìàí äè ðîì áðè ãà ïðà ïîð ùè êîì Êîð ïó ñà ôëîò ñêèõ øòóð ìà íîâ Àëåê ñàí ä ðîì Ìè õàé ëî âè åì Ãà â ðè ëî âûì (ñì. ñ. 36). Òå æå ñà ìûå ñâå äå íèÿ ïðè âî äèò â ñâî åé ðà áî òå îá èñ òî ðèè ÐÀÊ Ïåòð Àëåê ñàí ä ðî âè Òèõ ìå íåâ 12. Íàì êà æåò ñÿ, òî è Â.Ñ.Çà âîé êî â ñâî èõ âîñ ïî ìè íà íè ÿõ, è Ï.À.Òèõ ìå íåâ â ñâî åì òðó äå äî ïó ñ òè ëè íå òî íîñòü, ñî îá ùàÿ îá èñ ñëå äî âà íèè Ä.È.Îð ëî âûì è À.Ì.Ãà â ðè ëî âûì áóõ òû Àÿí â 1842 ã., è âîò ïî å ìó. Íà çíà åí íûé äëÿ îñ ìî ò ðà çà ëè âà Àÿí êîì ïà íåé ñêèé áðèã Êîí ñòàí òèí ïîä êî ìàí äî âà íè åì ïî ðó è êà Êîð ïó ñà ôëîò ñêèõ øòóð ìà íîâ À.Ô.Êà øå âà ðî âà ïðè áûë 6 èþ ëÿ 1842 ã. â Îõîòñê, íî ñèëü íûå âå ò ðà âû íó äè ëè áðèã îñ òà âàòü ñÿ çàïåðòûì â óñ òüå ð. Îõî òû äî 18 àâ ãó ñ òà. Áî ÿñü íå óñ ïåòü äî êîí öà íà âè ãà öèè âû ïîë íèòü ïî ðó å íèå è âåð íóòü ñÿ â Ñèò õó, Êà øå âà ðîâ âû íóæ äåí áûë èç Îõîò ñêà 18 àâ ãó ñ òà ñëå äî âàòü íà Ñèò õó, êó äà è ïðè áûë 15 ñåí òÿ á ðÿ 1842 ã. 13 Áðèã è à ãîâ ïîä êî ìàí äî âà íè åì ïðà ïîð ùè êà À.Ì.Ãà â ðè ëî âà ñ 16 ìàÿ ïî 22 àâ ãó ñ òà õî äèë èç Ñèò õè â Êó ðèëü ñêèé îò äåë è äëÿ îò âî çà îò òó äà è èç Êàì àò êè àëå óò íà Àò õó, è îá ðàò íî 14, òàê òî Ãà â ðè ëîâ íè êàê íå ìîã îêà çàòü ñÿ â 1842 ã. â Àÿí ñêîé áóõ òå. Òà êèì îá ðà çîì, ðå àëü íûå äåé ñò âèÿ Â.Ñ.Çà âîé êî ïî èñ ñëå äî âà íèþ Àÿí ñêîé áóõ òû è ßêóò ñêî Àÿí ñêî ãî ïó òè îò íî ñÿò ñÿ ê 1843 ã. Çà âîé êî â íà à ëå ìàÿ 1843 ã. îò ïðà âèë íà ëîä êå Ä.È.Îð ëî âà â Àÿí ñêóþ áóõ òó, êó äà òîò è ïðè áûë 25 ìàÿ è çà ñòàë åå ïî êðû òîé ëüäîì. Îð ëîâ ñòàë âå ñ òè ìå òå î ðî ëî ãè å ñ êèå íà áëþ äå íèÿ, çà íÿë ñÿ îïè ñà íè åì áóõ òû è åãî îê ðå ñò íî ñ òåé. Ãëàâ íûé ïðà âè òåëü êî ëî íèé ÐÀÊ êà ïè òàí 1 ãî ðàí ãà Àäîëüô Êàð ëî âè Ýòî ëèí êî ìàí äè ðî âàë ïîä ïî ðó è êà À.Ì.Ãà â ðè ëî âà íà áðè ãå Ïðî ìû ñåë â Îõîòñê äëÿ ïå ðå âîç êè ýêñ ïå äè öèè, äëÿ îñ ìî ò ðà è îïè ñà íèÿ áóõ òû Àÿí. Â.Ñ.Çà âîé êî, êàê ïè øåò îí â ñâî èõ âîñ ïî ìè íà íè ÿõ, âçÿâ ñ ñî áîé ïðè áûâ øå ãî íà ñëóæ áó â Îõîò ñêóþ ôàê òî ðèþ ïîä ïî ðó è êà Êîð ïó ñà ôëîò ñêèõ øòóð ìà íîâ Àëåê ñàí ä ðà Âà ñè ëü å âè à Ñà âè íà, 10 ïëîò íè êîâ, ïàð òèþ ñî áàê, âñå íå îá õî äè ìîå äëÿ èõ óñ ò ðîé ñò âà, ãî äî âîé çà ïàñ ïðî äî âîëü ñò âèÿ, âû åõàë íà Ïðî ìûñ ëå Ãà â ðè ëî âà èç Îõîò ñêà 15. Ýêñ ïå äè öèÿ Çà âîé êî ïðè áû ëà â áóõ òó Àÿí 11 àâ ãó ñ òà 1843 ã. Çà âîé êî îñ ìî ò ðåë áóõ òó è åå îê ðå ñò íî ñ òè, îäî á ðèë äåé ñò âèÿ Îð ëî âà, à ñî ñòàâ ëåí íóþ èì êàð òó, íàé äåí íóþ À.Ì.Ãà â ðè ëî âûì áå çó ïðå íîé è äî

39 Ïåðâûé íà àëüíèê Àÿíñêîãî ïîðòà 39 ïîë íåí íóþ èì òîëü êî äàí íû ìè ïðî ìå ðà âõî äà è ñà ìîé áóõ òû, âçÿë ñ ñî áîé äëÿ îò ïðàâ êè â Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ*. Îñ òàâ ëåí íûé Çà âîé êî ðàñ ïî ðÿ äè òå ëåì äåë â Àÿ íå Îð ëîâ çà íè ìàë ñÿ îáó ñ ò ðîé ñò âîì îñ òàâ ëåí íîé òàì êî ìàí äû, ðàñ è ñò êà ìè è çà ãî òîâ êîé ëå ñà, êî òî ðûé èç çà ïà äå æà ñî áàê, ïðè õî äè ëîñü òà ñ êàòü íà ñå áå. Ê íà ñòóï ëå íèþ õî ëî äîâ êî ìàí äà Îð ëî âà áû ëà îáåñ ïå å íà ïî ìå ùå íè åì 16. Â 1843 ã. ðàç ðå øèëàñü è òà êàÿ âàæ íàÿ ïðî áëå ìà, êàê âîç ìîæ íîñòü ïðî åç äà ïî ßêóò ñêî Àÿí ñêî ìó ïó òè, îñî áåí íî íà ó à ñò êå îò Íåëü êà íà äî Àÿ íà. Â ñâîþ áûò íîñòü â ßêóò ñêå Çà âîé êî ïðè ãëà ñèë íà ñëóæ áó â êîì ïà íèþ ÿêóò ñêî ãî ìå ùà íè íà Àëåê ñåÿ Ïàâ ëî âè à Áå ðå çè íà, êî òî ðî ãî õà ðàê òå ðè çî âàë êàê å ëî âå êà èç âå ñò íî ãî ñâî åþ îïûò íî ñ òüþ, çíà íè åì êðàÿ è íà õîä è âî ñ òüþ 17. Â.Ñ.Çà âîé êî ïî ðó èë êî ìèñ ñè î íå ðó ßêóò ñêîé êîí òî ðû ÐÀÊ Àëåê ñàí ä ðó Ôå äî ðî âè ó Øåð ãè íó îð ãà íè çî âàòü ïî åçä êó Áå ðå çè íà ïî ìàð ø ðó òó ßêóòñê Àÿí, à Áå ðå çè íó îá ðà òèòü îñî áîå âíè ìà íèå íà ó à ñ òîê ïó òè å ðåç Äæóã ä æóð ñêèé õðå áåò. Áå ðå çèí âû ïîë íèë ýòó çà äà ó. Îá ýòîì â îò å òå Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ îò ìå å íî: Ïóòü îò ßêóò ñêà äî Àÿ íà òàê æå èñ ñëå äî âàí ê [â] 1843 ã. è íàé äåí äî âîëü íî óäîá íûì, à ïå ðå âîç íûå öå íû, áëà ãî äà ðÿ ÿêóò ñêî ìó êî ìèñ ñè î íå ðó, ñî ñòî ÿ ëèñü íå äî ðî æå îõîò ñêèõ, õî òÿ ÿêó òû, íå èìåÿ íà äåæ äû ïî ëó èòü ñ Àÿ íà îá ðàò íóþ êëàäü, ìîã ëè áû, ïî âè äè ìî ìó, òðå áî âàòü âû ñî êèõ öåí. Âïðî åì, èñ ñëå äî âà íèå ïó òè è ïðè èñ êà íèå óäîá íåé øèõ ëè íèé äëÿ ïå ðå õî äîâ åùå ïðî äîë æà åò ñÿ, è åñòü, êà æåò ñÿ, íà äåæ äà, òî ñî âðå ìå íåì ïóòü äî Àÿ íà áó äåò è óäîá íåå, è äå øåâ ëå îõîò ñêîé äî ðî ãè 18. Çà âîé êî ïî ðó èë Øåð ãè íó íà íÿòü ïëîò íè êîâ â ßêóò ñêå äëÿ îò ïðàâ êè â Àÿí, ïîä ðÿä è êîâ äëÿ ïå ðå âîç êè ãðó çîâ òó äà æå è 10 ñå ìåéñòâ ÿêó òîâ äëÿ ïî ñå ëå íèÿ íà ó ðåæ äà å ìûõ îò Óñòü Ìàé ñêîé ïðè ñòà íè äî Íåëü êà íà ïå ðå âî çàõ ñòàí öè ÿõ è áûòü ãî òî âûì ïî ïî ëó å íèè ðàñ ïî ðÿ æå íèé íå ìåä ëåí íî ïðè âå ñ òè â äåé ñò âèå ýòè óêà çà íèÿ. Â êîí öå 1843 ã. Øåð ãè íó ïî ñòó ïè ëî ðàñ ïî ðÿ æå íèå Çà âîé êî. Êàê äî íî ñèë 6 àï ðå ëÿ 1844 ã. Ãëàâ íî ìó ïðàâ ëå íèþ Øåð ãèí, îí îò ïðà âèë ïëîò íè êîâ (20 åë.) è òðàíñ ïîðò â Àÿí, ïðè ýòîì ñàì ëè íî ñî ïðî âîæ äàë åãî äî Óñòü Ìàé ñêîé ïðè ñòà íè. Âñëåä çà ïåð âûì Øåð ãè íûì áûë îò ïðàâ ëåí âåñ íîé âòî ðîé òðàíñ ïîðò. Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ 4 àâ ãó ñ òà 1844 ã. ñî îá ùè ëî À.Ô.Øåð ãè íó: Íà àëü íèê Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè â äî íå ñå íèè îò 5 ìàÿ çà ¹ 220 ñ îñî áåí íîþ ïî õâà ëîþ îò çû âà åò ñÿ â[î] äåé ñò âè ÿõ Âà øèõ ïî òðàíñ ïîð òè ðîâ êå òÿ æå ñ òåé ê çà ëè âó Àÿí, î ðàñ ïî ðÿ æå íè ÿõ Âà øèõ ïî ïðè âå äå íèè öå íû âû ïðà øè âà å ìîé çà ïðî åçä ïî Àÿí ñêî ìó òðàê òó, â ðàç ìå ðå ïëà òè ìîé íû íå ïî îõîò ñêîé äî ðî ãå. Âñëåä ñò âèå ñå ãî ïðè íî ñÿ Âàì çà ñòîëü ïî ëåç íûå è óñ ïåø íûå ðàñ ïî ðÿ æå íèÿ ñâîþ ñî âåð øåí íóþ áëà ãî äàð íîñòü, Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå îñ òà åò ñÿ â íà äåæ äå, òî âàæ íûé âî ïðîñ ïå ðå âîç êè òî âà ðîâ ê çà ëè âó Àÿí è îá ðàò íî â ßêóòñê, ñòà ðà íè ÿ ìè Âà øè ìè áó äåò ðàç ðå øåí óäîâ ëå òâî ðè òåëü íåé øèì äëÿ êîì ïà íèè îá ðà çîì 19. Òà êèì îá ðà çîì, Â.Ñ.Çà âîé êî â ãã. ïðî ÿâèë ñå áÿ êàê êðóï íûé îð ãà íè çà òîð õî çÿé ñò âåí íèê, ðå øèâ øèé ïðî áëå ìó ïå ðå âî äà Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè ÐÀÊ â áóõ òó Àÿí è ñâÿ çàâ øèé åå ñ öåí ò ðîì ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè. Â 1844 ã. â Àÿ íå íà õî äè ëèñü 40 ñëó æà ùèõ êîì ïà íèè. Èìè áûë çà ãî òîâ ëå íî â ñî ñåä íèõ ëå ñàõ è äî ñòàâ ëå íî ê ìå ñ òó ñòðî å íèÿ äî 1800 áðå âåí. Èç Îõîò ñêà è àìå ðè êàí ñêèõ êî ëî íèè òó äà æå áû ëè äî ñòàâ ëå íû äî ñ êè è êèð ïè è. Êðî ìå æè ëûõ ïî ìå ùå íèé äëÿ ñà ìîé àÿí ñêîé êî ìàí äû è òà êèõ ïðî èç âîä ñò âåí íî ñî öè àëü íûõ îáú åê òîâ, êàê êóç íè öà, áà íÿ, áîëü íè öà è ò.ä., â 1844 ã. áû ëè âîç âå äå íû äëÿ Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè ïàê ãà óç, òðè äî ìà äëÿ è íîâ íè êîâ è ñëó æà ùèõ 20. Âåñ íîé 1844 ã. Ä.È.Îð ëîâ áûë îò ïðàâ ëåí äëÿ èñ ñëå äî âà íèÿ ïó òåé ñî îá ùå íèÿ Àÿ íà ñ ßêóò ñêîì. Â ðå çóëü òà òå ýòèõ èçû ñ êà íèé áû ëè âû ÿâ ëå íû òðè ïó òè: 1) Îò ôàê òî ðèè äî óðî è ùà Íåëü êàí 220 âåðñò, âüþ íûé, 5 äíåé; îò Íåëü êà íà ïî ðå êå Ìàå äî åå âïà äå íèÿ â Àë äàí, 563 âåð ñòû, 3 äíè; îò óñ òüÿ Ìàè äî ßêóò ñêà, âüþ íûé, 400 âåð., 5 äíåé; èòî ãî 1183 âåðñò â 13 äíåé. 2) Ê Íåëü êà íó è ïî Ìàå 783 âåðñò[û], 8 äíåé; ïî òîì ïî Àë * Ðåçóëüòàòû ìåòåîðîëîãè åñêèõ íàáëþäåíèé Ä.È.Îðëîâà ñ ìàÿ 1843 ã. ïî ÿíâàðü 1844 ã. áûëè äîñòàâëåíû â Ñàíêò Ïåòåðáóðã, èç åãî Ãëàâíîå ïðàâëåíèå ñäåëàëî âûâîä, òî â Àÿíå íàìíîãî ëó øå, åì â Îõîòñêå. Ï.Ê. 4` 2004

40 40 Ï.Ë.Êàçàðÿí äà íó äî åãî âïà äå íèÿ â Ëå íó*, 800 âåð., â 8 äíåé, è îò óñ òüÿ Àë äà íà âüþ êà ìè äî ßêóò ñêà 190 âåðñò, 3 äíè; èòî ãî 1773 âåðñò[û], â 19 äíåé. 3) Ê Íåëü êà íó, ïî Ìàå è Àë äà íó 1583 âåðñò, 16 äíåé; ïî òîì îò óñ òüÿ ïî ñëåä íåé ââåðõ ïî Ëå íå äî ßêóò ñêà, 190 âåðñò, â 7 äíåé; âñå ãî 1773 âåðñò[û], â 23 äíè. Îä íî âðå ìåí íî ïðî âå äåí íûå Îð ëî âûì ïðî ìå ðû Ìàè, Àë äà íà è Ëå íû, ïî êà çà ëè, òî ìîæ íî çà âå ñ òè çäåñü ïà ðî õîä íîå ñî îá ùå íèå (ïðè óã ëóá ëå íèè ñó äîâ äî 3 ôó òîâ), ò.å. ñ îñàä êîé ñó äîâ äî 91 ñì 21. Òàê, â 1844 ã. áû ëî ñäå ëà íî ïåð âîå ãè ä ðî ãðà ôè å ñ êîå îïè ñà íèå ðåê Ìàè ñ Íåëü êà íà äî óñ òüÿ è ó à ñò êà Àë äà íà îò Ìàè äî óñ òüÿ. Âñå íà ìå åí íûå Îð ëî âûì ïó òè Àÿí ßêóòñê íî ñè ëè êîì áè íè ðî âàí íûé, ñó õî ïóò íî âîä íûé õà ðàê òåð. Ïðî ëî æåí íûé æå À.Ô.Øåð ãè íûì è À.Ï.Áå ðåç è íûì ßêóò ñêî Àÿí ñêèé ïóòü áûë ñó õî ïóò íûì: îò ßêóò ñêà äî ñå ëå íèÿ Àì ãè (203 âåðñòû) ñó ùå ñò âî âà ëà òå ëå æíàÿ äî ðî ãà; îò Àì ãè äî Óñòü Ìàé ñêîé ïðè ñòà íè (180 âåðñò), êàê îò ìå à åò Ï.À.Òèõ ìå íåâ,... áû ëà òàê æå ïðî ëî æå íà â 1806 ã. êà ïè òà íîì Ôî ìè íûì òå ëå æíàÿ äî ðî ãà, êî òî ðàÿ ñ ïî ïðàâ êà ìè, õî òÿ è çíà è òåëü íû ìè, ãî äèë àñü äëÿ åç äû. Íà ýòîì ïðî ñò ðàí ñò âå æè ëüå âñòðå à ëîñü ðåä êî. Ó ñà ìîé æå ð. Àë äà íà ñòî ÿ ëî áîëü øîå ñå ëå íèå òóí ãó ñîâ, çà íè ìàâ øèõ ñÿ ñêî òî âîä ñò âîì. Çäåñü ïðî òèâ óñ òüÿ Ìàè ïðåä ëà ãà ëîñü ó ðå äèòü íà åå áå ðåã ïå ðå âîç å ðåç ð. Àë äà í. Îò óñ òüÿ ð. Ìàè äî ðå êè Õàí äû êàí æè ëüÿ íå áû ëî âî âñå. Ëå òîì òóí ãó ñû ïðè êî å âû âà ëè ñþ äà òîëü êî äëÿ ëîâ ëè ðû áû. Ó ñà ìîé ðå êè æèë îäèí îñåä ëûé òóí ãóñ. Â ýòîì ìå ñ òå òàê æå ïî ëà ãà ëîñü ïî ñòà âèòü ïå ðå âîç íà äðó ãîé áå ðåã. Äà ëåå, äî ñà ìî ãî Íåëü êà íà, íå áû ëî æè òå ëåé. Çäåñü èìåë ñÿ â âè äó òðå òèé ïå ðå âîç 22. Íàì êà æåò ñÿ, òî Òèõ ìå íåâ äî ïó ñ òèë íå êî òî ðûå íå òî íî ñ òè. Âî ïåð âûõ, âè öå àä ìè ðà ëîì È.Ê.Ôî ìè íûì â 1806 ã. íå ìîã ëà áûòü ïðî ëî æå íà òå ëå æíàÿ äî ðî ãà îò Àì ãè äî Óñòü Ìàé ñêîé ïðè ñòà íè õî òÿ áû ïî òî ìó, òî â ýòî âðå ìÿ îí íà õî äèë ñÿ âäà ëè îò Ñè áè ðè, â îò ñòàâ êå. Âî âòî ðûõ, ýò íè å ñ êîé ãðà íè öåé ïðî æè âà íèÿ ÿêó òîâ è òóí ãó ñîâ ÿâ ëÿë ñÿ âî äî ðàç äåë ðåê Àì ãè è Àë äà íà, è â òóí ãóñ ñêîì ðå ãè î íå áàñ ñåé íà Àë äà íà íå ñó ùå ñò âî âà ëî íè êà êî ãî ñå ëå íèÿ, à â ïðî ñò ðàí ñò âå îò àì ãèí ñêèõ çå ìåëü äî óñ òüÿ Ìàè îñåä ëî ãî íà ñå ëå íèÿ âî îá ùå íå áû ëî. Ïå ðå âîç êà ãðó çîâ ñ 1844 ã. ïî ßêóò ñêî Àÿí ñêî ìó ïó òè ñî âåð øà ëàñü ïî ìàð ø ðó òó ßêóòñê Àì ãà Óñòü Ìàé ñêàÿ ïðè ñòàíü ïå ðå âîç å ðåç ð. Àë äàí þãî çà ïàä íåå, ïà ðàë ëåëü íî ð. Ìàå äî óñ òüÿ ð. Õàí äû êè ïå ðå âîç å ðåç Ìàþ ïà ðàë ëåëü íî ñå âåð íåå Ìàè äî Íåëü êà íà ïå ðå âîç å ðåç Ìàþ ó Íåëü êà íà å ðåç Äæó êà òå ëèí ñêèé õðå áåò ïî óñ òü ÿì âïà äà þ ùèõ â å ëà ñèí ðåê å ðåç Äæóã ä æóð ñêèé õðå áåò å ðåç óñ òüå ð. Îäà ðó å ðåç Óé ñêèé õðå áåò ïîðò Àÿí. Ïóòü ýòîò, ïî íà øèì ïîä ñ å òàì, ïðî òÿ æåí íî ñ òüþ óòü áî ëåå 1000 âåðñò, íå óäî áåí áûë òåì, òî ïå ðå âîç êà ãðó çîâ îñó ùå ñòâ ëÿë ñÿ âüþ íî, áåç ïå ðå ìå íû ëî øà äåé. Ïî ýòî ìó ïî ðàñ ïî ðÿ æå íèþ Â.Ñ.Çà âîé êî çè ìîé 1844/45 ã. äëÿ îá ëåã å íèÿ äî ñòàâ êè ãðó çîâ áû ëè íà ïðàâ ëå íû èç Îõîò ñêà è ßêóò ñêà ñëó æà ùèå êîì ïà íèè, êî òî ðûå ïî ñò ðî è ëè äâà ïà ðî ìà íà Àë äà íå è Ìàå, 6 áîëü øèõ êðû òûõ ëî äîê ãðó çî ïîäú åì íî ñ òüþ îò 300 äî 400 ïó äîâ äëÿ êóð ñè ðî âà íèÿ ïî Ìàå, íå ñêîëü êî ìà ëûõ ëî äîê äëÿ ïå ðå âîç êè ïî òû, ëåã êèõ ãðó çîâ. Ê ñå ðå äè íå ëå òà 1845 ã. â Àÿ íå âñå áû ëî ãî òî âî äëÿ ïå ðå íî ñà èç Îõîò ñêà òó äà ôàê òî ðèè. Îñ òà âà ëîñü æäàòü êî ðàá ëè èç Ðóñ ñêîé Àìå ðè êè. Ïå ðå íîñ ôàê òî ðèè ñîâ ïàë åùå ñ îä íèì ñî áû òè åì. Â Îõîòñê ïðè áû ëè íà çíà åí íûé Ãëàâ íûì ïðàâ ëå íè åì ÐÀÊ íî âûé Ãëàâ íûé ïðà âè òåëü Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êî ëî íèè êà ïè òàí 2 ãî ðàí ãà Ìè õà èë Äìè ò ðè å âè Òå áåíü êîâ è ïî êè äà þ ùèé ýòîò ïîñò êà ïè òàí 1 ãî ðàí ãà À.Ê.Ýòî ëèí. 6 èþ ëÿ 1845 ã. â Îõîò ñêå ñî ñòî ÿ ëàñü ïðè åìêà ñäà à äåë è Òå áåíü êîâ âñòó ïèë îôè öè àëü íî â äîëæ íîñòü. Â Îõîòñê ïðè áû ëè êî ðàá ëè ÐÀÊ Íà ñëåä íèê Àëåê ñàíäð (êî ìàí äèð ëåé òå íàíò ôëî òà Âå ëè êîâ ñêèé) è Êîí ñòàí òèí (êî ìàí äèð øêè ïåð Â.Ã.Ïàâ ëîâ). Ïî ãðó çèâ îñ òàâ øå å ñÿ èìó ùå ñò âî, âñå íà ñå ëå íèå Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè (135 åë.), îíè îòáûëè è 27 èþ íÿ 1845 ã. âî øëè â Àÿí ñêóþ áóõ òó. Òàê çà âåð øè ëàñü ýïî ïåÿ ïå ðå íî ñà Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè ÐÀÊ ïîä ðó êî âîä ñò âîì êà ïè òàí ëåé òå íàí òà Â.Ñ.Çà âîé êî 23. * å òû ðå êàð òû ð. Ìàè îò Íåëü êà íà äî óñ òüÿ è ñåìü êàðò ð. Àë äà íà îò óñ òüÿ Ìàé äî âïà äå íèÿ â Ëå íó áû ëè ïå ðå äà íû îò Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ â Ãè ä ðî ãðà ôè å ñ êèé äå ïàð òà ìåíò Ìîð ñêî ãî ìè íè ñ òåð ñò âà â 1845 ã. Ï.Ê.

41 Ïåðâûé íà àëüíèê Àÿíñêîãî ïîðòà 41 Ïðè áûâ øèé èç Îõîò ñêà íà Àÿí Ì.Ä.Òå áåíü êîâ íà øåë Àÿí ñêóþ áóõ òó ïðå âîñ õîä íîé, êëè ìàò íà ìíî ãî ëó øèì, åì â Îõîò ñêå. Íå çðÿ Òå áåíü êîâ â ñâî åì äî íå ñå íèè Ãëàâ íî ìó ïðàâ ëå íèþ ÐÀÊ ïè ñàë: Ëþ äè Àìå ðè êàí ñêîé ôàê òî ðèè, ïå ðå âå äåí íûå ñþ äà èç Îõîò ñêà, îæè âà þò, êàê âû øåä øèå èç ìî ãè ëû 24. Âïåð âûå 2 àâ ãó ñ òà 1845 ã. êî ðàáëü Íà ñëåä íèê Àëåê ñàíäð (íà áîð òó êî òî ðî ãî íà õî äèë ñÿ Ì.Ä.Òå áåíü êîâ), ïî ãðó çèâ àñòü èç äî ñòàâ ëåí íûõ ïî ßêóò ñêî Àÿí ñêî ìó ïó òè òî âà ðîâ íà ñóì ìó îêî ëî 24 òûñ. ðóá., âçÿë êóðñ èç Àÿ íà â Ðóñ ñêóþ Àìå ðè êó ïîðò Íî âî àð õàí ãåëüñê, êó äà è ïðè áûë 31 àâ ãó ñ òà, à äî ñòàâ ëåí íûå èç Àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè òî âà ðû (ìå õà) áû ëè îò ïðàâ ëå íû èç Àÿ íà âüþ íî íà ëî øà äÿõ äî Íåëü êà íà, îò òó äà ñïëà âîì äî óñ òüÿ Ìàè è äà ëåå âüþ íî å ðåç Àì ãó â ßêóòñê. Ãðóç äî ñòèã ßêóò ñêà 21 àâ ãó ñ òà, ò.å. çà 16 äíåé, ïðè òîì, òî íà ïî äîá íóþ îïå ðà öèþ èç Îõîò ñêà òðà òè ëîñü íå ìå íåå 24 äíåé 25. Â.Ñ.Çà âîé êî äîáèëñÿ ðàç ðå øå íèÿ ó ÿêóò ñêî ãî îá ëà ñò íî ãî íà àëü íè êà ñòàò ñêî ãî ñî âåò íè êà Èëüè Äìè ò ðè å âè à Ðó äà êî âà âåð áî âàòü â îá ëà ñ òè ïî âîëü íî ìó íàé ìó ÿêó òîâ è ó ãðàæ äàí ñêî ãî ãó áåð íà òî ðà Èð êóò ñêîé ãó áåð íèè äåé ñò âè òåëü íî ãî ñòàò ñêî ãî ñî âåò íè êà Àí ä ðåÿ Âà ñè ëü å âè à Ïÿò íèö êî ãî íà çíà àòü ññûëü íûõ äëÿ çà ñå ëå íèÿ Àÿí ñêî ãî òðàê òà. Â èþ íå 1845 ã. ÿêóò ñêèé êî ìèñ ñè î íåð íà ïðà âèë ñÿ ñ íà íÿ òû ìè 18 ÿêó òà ìè, ñ èõ æå íà ìè è äå òü ìè, à òàê æå íà çíà åí íû ìè èç Èð êóò ñêà 11 ñêîï öà ìè ìóæ ñêî ãî è ñòîëü êî æå æåí ñêî ãî ïî ëà èç ßêóò ñêà äî Íåëü êà íà è ó ðå äèë ó ïå ðå âî çîâ, à òàê æå íà ó à ñò êå ð. Àë äàí Íåëü êàí ïåð âûå ñòàí öèè äëÿ ïå ðå âîç êè èç ßêóò ñêà â Àÿí è îá ðàò íî êîì ïà íåé ñêîé ïî òû 26. Ïî ßêóò ñêî Àÿí ñêî ìó ïó òè ïðåä ïî ëà ãà ëîñü åæå ãîä íî âî çèòü äî 3 òûñ. ïó äîâ ãðó çîâ, êðî ìå ïî òû. Â 1845 ã. ïðè Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè áû ëî 66 êîì ïà íåé ñêèõ ñëó æà ùèõ, â òîì èñ ëå êà çåí íûå ìà ò ðî ñû, âîëü íî íà åì íûå èç ðóñ ñêèõ, ÿêó òîâ, àëå ó òîâ (5 åë.). Â ýòîì ãî äó â ôàê òî ðèè áû ëè ïî ñò ðî å íû áîëü íè öà ñ àï òå êîþ, ôëè ãåëü äëÿ æè ëüÿ äîê òî ðà, íî âàÿ áà íÿ, äîì äëÿ íà àëü íè êà è ïî ìå ùå íèÿ äëÿ êîí òî ðû ôàê òî ðèè, çà ëî æå íà öåð êîâü. Â 1845 ã. Â.Ñ.Çà âîé êî îò êà çàë ñÿ îò âñÿ êî ãî ïðè âîç íî ãî ñòðî è òåëü íî ãî ìà òå ðè à ëà. Â 20 âåð ñòàõ îò Àÿ íà áû ëî çà ãî òîâ ëå íî è äî ñòàâ ëå íî 2650 áðå âåí, âû ïè ëå íî äî ìå ò ðî âûõ äî ñîê, èç ãî òîâ ëå íî îêî ëî 26 òûñ. êèð ïè åé. Ýòî äà ëî êîì ïà íèè îùó òè ìóþ ýêî íî ìèþ ñðåäñòâ. Äëÿ ðà áî òû â àÿí ñêîé áîëü íè öå Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ 22 ìàð òà 1845 ã. ïðè íÿ ëî íà ñëóæ áó â êîì ïà íèþ Ñèëü âå ñ ò ðà Ãå í ðè õî âè à Òè ëèí ãà, êî òî ðûé â èþ íå âû åõàë èç Ñàíêò Ïå òåð áóð ãà â Àÿí 27. Ñòðî è òåëü ñò âî öåðê âè áû ëî çà âåð øå íî â èþ ëå 1846 ã. Ïðè áûâ øèé èç Ðóñ ñêîé Àìå ðè êè 21 èþ ëÿ â Àÿí åïè ñ êîï Êàì àò ñêèé, Êó ðèëü ñêèé è Àëå óò ñêèé Èí íî êåí òèé ñî âåð øèë îá ðÿä îñ âÿ ùå íèÿ àÿí ñêîé öåðê âè âî èìÿ Êà çàí ñêîé Áî æè åé Ìà òå ðè. Ïðè ýòîì ñâÿ òè òåëü îòî çâàë ñÿ, òî àÿí ñêàÿ öåð êîâü ïðè íàä ëå æèò ê ñà ìûì èçÿù íûì è áëà ãî ëåï íûì âî âñåé åïàð õèè 28. Â.Ñ.Çà âîé êî ïî ïû òàë ñÿ çà âå ñ òè îãî ðîä íè å ñò âî â ïîð òó Àÿí è õëå áî ïà øå ñò âî â ðàé î íå Àÿí ñêî ãî òðàê òà. Â 1844 ã. ïî ðàñ ïî ðÿ æå íèþ Ìè íè ñ òåð ñò âà ãî ñó äàð ñò âåí íûõ èìó ùåñòâ â Îõîò ñêóþ ôàê òî ðèþ ÐÀÊ ïî ñòó ïè ëè íå ñêîëü êî ñå ìåéñòâ ïî ñå ëåí öåâ è ñïå öè àëü íûé êà ïè òàë äëÿ ïðî âå äå íèÿ îïû òîâ ïî õëå áî ïà øå ñò âó â Îõîò ñêå, íî îíè êîí è ëèñü ïðî âà ëîì. Ïî ýòî ìó Çà âîé êî ýòè ñå ìåé ñò âà â 1845 ã. ïðè âåç â Àÿí è ïî ñå ëèë áëèç óðî è ùà Íåëü êàí äëÿ çà íÿ òèÿ õëå áî ïà øå ñò âîì. Êàê óâå äîì ëÿë Â.Ñ.Çà âîé êî, ïðè ïî ñå ùå íèè èì Íåëü êà íà 11 àâ ãó ñ òà 1846 ã., îí íà øåë ñëå äó þ ùåå:... õëåá, ÿðî âîé è îçè ìîé, è ïøå íè öà âñåõ ñîð òîâ... â ïîë íîì íà ëè âå, è êî ëî ñüÿ ïî æåë òå ëè, òàê òî å ðåç íå ñêîëü êî äíåé ñî áè ðà ëèñü ïðè ñòó ïèòü ê æàò âå. Âìå ñ òå ñ òåì è ðàç âå äå íèå îãî ðîä íûõ îâî ùåé, îñîá ëè âî êà ïó ñ òû, óäà ëîñü ñî âåð øåí íî. Ïî áëè æàé øå ìó îñ ìî ò ðó îê ðå ñò íî ñ òåé Íåëü êà íà íàé äå íî òàì âåñü ìà ìíî ãî ìåñò, ñïî ñîá íûõ äëÿ ðàñ ïàø êè è äëÿ ñå íî êî ñîâ 29. Îä íà êî ïî ñëå ïî ëó òî ðà ëåò çà íÿ òèÿ çåì ëå äå ëè åì ýòè ïî ñå ëåí öû îò êà çà ëèñü îò äàëü íåé øå ãî õëå áî ïà øå ñò âà. Íà ðÿ äó ñî ñòðî è òåëü ñò âîì íî âîé ôàê òî ðèè Â.Ñ.Çà âîé êî áûë îçà áî åí îáó ñ ò ðîé ñò âîì ßêóò ñêî Àÿí ñêî ãî òðàê òà. Îí ïðåä ëî æèë Ãëàâ íî ìó ïðàâ ëå íèþ ÐÀÊ äî áèòü ñÿ ðàç ðå øå íèÿ ïðà âè òåëü ñò âà íà ïå ðå ñå ëå íèå òðåõ íà ñëå ãîâ ÿêó òîâ ñ 1000 ãîë. ðî ãà òî ãî ñêî òà è òà êèì æå êî ëè å ñò âîì ëî øà äåé íà ó à ñ òîê òðàê òà îò Íåëü êà íà äî Àÿ íà äëÿ îð ãà íè çà öèè ãó æå âîé äî ñòàâ êè òî âà ðîâ è îä íî ãî íà ñëå ãà ïî ð. Ìàå äëÿ îáåñ ïå å íèÿ áè å âîé äî ñòàâ êè ëî äîê îò óñ òüÿ Ìàè äî Íåëü êà íà. Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ ñ 10 ÿí âà ðÿ 1845 ã. íà à ëî ïå ðå ïè ñ êó ñ ìè íè ñ òåð ñò âà ìè ôè 4` 2004

42 42 Ï.Ë.Êàçàðÿí íàí ñîâ, âíó ò ðåí íèõ äåë, ãî ñó äàð ñò âåí íûõ èìó ùåñòâ, è ïî ëó è ëî ïî íè ìà íèå ñî ñòî ðî íû ýòèõ âå äîìñòâ. Íî âåñ íîé 1845 ã. ââè äó áîëü øèõ çà òðàò è ìà ëûõ îáú å ìîâ ïå ðå âîç êè ãðó çîâ Çà âîé êî îò êà çàë ñÿ îò èäåè ïå ðå ñå ëå íèÿ å òû ðåõ íà ñëå ãîâ è âîç áó äèë õî äà òàé ñò âî î ðàç ðå øå íèè ïî ñå ëèòü ïðè óðî è ùå Íåëü êàí íà ð. Ìàå è â îê ðå ñò íî ñ òè îíî ãî... æå ëà þ ùèõ ÿêó òîâ, ñî ñòàâ ëÿ þ ùèõ îá ùå ñò âî íå ìå íåå 40 ðà áîò íè êîâ, èìå þ ùèõ äî 300 ëî øà äåé è ñî ðàç ìåð íîå èñ ëî ðî ãà òî ãî ñêî òà 30. Ñ 8 èþ íÿ 1845 ã. íà à ëàñü ïå ðå ïè ñ êà Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ ñ âû øå óïî ìÿ íó òû ìè ìè íè ñ òåð ñò âà ìè. Òàê êàê ÿêó òû ïðè íàä ëå æà ëè ê ñî ñëî âèþ èíî ðîä öåâ, ïëà òèâ øèõ ÿñàê Êà áè íå òó Åãî Èì ïå ðà òîð ñêî ãî Âå ëè å ñò âà (ÅÈÂ), òî â ïå ðå ïè ñ êó áû ëè âòÿ íó òû è Ìè íè ñ òåð ñò âî Èì ïå ðà òîð ñêî ãî äâî ðà. Âî ïðîñ áûë ðàç ðå øåí 12 íî ÿ á ðÿ 1845 ã., êîã äà Ìè íè ñ òåð ñò âî ôè íàí ñîâ ñî îá ùè ëî â Êà áè íåò ÅÈÂ è Ìè íè ñ òåð ñò âî ãî ñó äàð ñò âåí íûõ èìó ùåñòâ î òîì, òî Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ... ãî òî âî åæå ãîä íî ïî ïåð âî ìó òðå áî âà íèþ âíî ñèòü çäåñü (ò.å. â Ñàíêò Ïå òåð áóð ãå Ï.Ê.), â ßêóò ñêå è Èð êóò ñêå ïî ðàñ å òó è íà çíà å íèþ íà àëü ñò âà äåíü ãè çà ÿñàê è äðó ãèå ïî âèí íî ñ òè âñåõ òåõ ÿêó òîâ, êî òî ðûõ, ïî ìå ðå íà äîá íî ñ òè êîì ïà íèè, äîç âî ëå íî áó äåò ïî ñå ëèòü ïðè Íåëü êà íå Êîì ïà íèÿ óñ òà íàâ ëè âà ëà åäè íî âðå ìåí íîå ïî ñî áèå 3 òûñ. ðóá. íà òà êîå ïå ðå ñå ëå íèå. Îä íà êî ýòèì ïëà íàì íå ñóæ äå íî áû ëî ñáûòü ñÿ. Äî á ðî âîëü íûõ ïå ðå ñå ëåí öåâ íå íà øëîñü. Ïî ïûò êà æå ßêóò ñêî ãî îá ëà ñò íî ãî ïðàâ ëå íèÿ â ìàð òå 1846 ã. èç áðàòü äëÿ ïå ðå ñå ëå íèÿ èç íå êî òî ðûõ óëó ñîâ òà êèõ ÿêó òîâ, êî òî ðûå ïî êà êèì ëè áî ïðè è íàì ñëó æàò â òÿ ãîñòü ñâî èì îá ùå ñò âàì áû ëà îò âåðã íó òà Â.Ñ.Çà âîé êî. ßêóò ñêîå êî ìèñ ñè î íåð ñò âî, êàê è ïðåæ äå, ïðî âî äè ëî âåð áîâ êó ïî âîëü íî ìó íàé ìó. Â 1846 ã. òà êî âûõ áû ëî ïðè íÿ òî äëÿ çà ñå ëå íèÿ íà òðàê òå äî 10 åë. 32 Ïåð âî íà àëü íûé ïóòü îò Íåëü êà íà äî Àÿ íà ñî ñòàâ ëÿë 250 âåðñò. Îáó ñ ò ðà è âàë ñÿ ïóòü ñ îñå íè 1844 ã. ïîä ðó êî âîä ñò âîì À.Ï.Áå ðå çè íà. Â ñåí òÿ á ðå îê òÿ á ðå 1845 ã. Â.Ñ.Çà âîé êî îð ãà íè çî âàë è ëè íî âîç ãëà âèë ïî èñê íà è áî ëåå óäîá íî ãî ïó òè îò Àÿ íà ê Íåëü êà íó. Ïî èñê óâåí àë ñÿ óñ ïå õîì:... îòû ñ êàí ïóòü, êî òî ðûé ìî æåò áûòü ñäå ëàí óäîá íûì äëÿ ãó æå âîé ïå ðå âîç êè, êðî ìå òîëü êî ïå ðå âà ëà å ðåç Ñòà íî âîé õðå áåò (äî 10 âåðñò), ãäå óñ ò ðîé ñò âî äî ðî ãè ïðè ïåð âîì îáî çðå íèè ïðè çíà íî íå âîç ìîæ íûì, íî è ýòî ïðå ïÿò ñò âèå, ïî ñî áðàí íûì ñâå äå íè ÿì, ìî æåò, êà æåò ñÿ, áûòü îò âðà ùå íî å ðåç íå êî òî ðîå óê ëî íå íèå îò ïðÿ ìî ãî ïó òè âåð ñòî âûé ïóòü îò Íåëü êà íà äî Àÿ íà å ðåç ïå ðå âàë Êà çåí íûé ïîä ðó êî âîä ñò âîì À.Ï.Áå ðå çè íà áûë îáó ñ ò ðî åí â òå å íèå ïÿ òè ëåò, â ëåò íåå âðå ìÿ, ñ ìàÿ ïî ñåí òÿáðü 34. Â ãã. ñ ïî ñò ðîé êîé è ñäà åé â ýêñ ïëó à òà öèþ ïðè ñòà íè çà âåð øè ëèñü ñòðî è òåëü íûå ðà áî òû â Àÿ íå. Ýòî ïî òðå áî âà ëî è ïå ðå ñìî ò ðà øòà òà ñëó æà ùèõ â ôàê òî ðèè. Òàê, íà ïðè ìåð, åñ ëè â íà à ëå 1846 ã. â ôàê òî ðèè áû ëî 85 ñëó æà ùèõ, òî ê èþ ëþ 1847 ã. èõ èñ ëåí íîñòü óìåíü øè ëàñü äî 52 åë. 35 Äëÿ ðå øå íèÿ âî ïðî ñà çà ñå ëå íèÿ ïðè áðå æüÿ ð. Ìàè Â.Ñ.Çà âîé êî â àâ ãó ñ òå 1847 ã. ñúåç äèë â ßêóòñê, ãäå ñ îá ëà ñò íûì íà àëü íè êîì Íè êî ëà åì ßêîâ ëå âè åì Êàð ãî ïîëü öå âûì ðå øèë âî ïðîñ âîëü íî ãî íàé ìà ÿêó òîâ è íà çíà å íèÿ ïî ñå ëåí öåâ íà ñòàí öèè òðàê òà. Òðó äû Â.Ñ.Çà âîé êî ïî ïå ðå íî ñó Îõîò ñêîé ôàê òî ðèè ÐÀÊ â Àÿí ñêèé çà ëèâ è ïðî êëàä êå ßêóò ñêî Àÿí ñêî ãî òðàê òà ïî ëó è ëè âû ñî êóþ îöåí êó. Ïî ïðåä ñòàâ ëå íèþ Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ â 1846 ã. îí áûë íà ãðàæ äåí îð äå íîì Ñâ. Àí íû 2 é ñòå ïå íè. Â íà à ëå 1846 ã. íà à ëàñü ïå ðå ïè ñ êà î ïðè íàä ëåæ íî ñ òè ðàé î íà Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè. Äî ïå ðå íå ñå íèÿ ôàê òî ðèè âñå äîëæ íî ñò íûå ëè öà è ñëó æà ùèå ïî àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íûì äå ëàì îò íî ñè ëèñü ê âå äå íèþ íà àëü ñò âà Îõîò ñêî ãî ïðè ìîð ñêî ãî óï ðàâ ëå íèÿ. Ñ ïå ðå íî ñîì ôàê òî ðèè â Àÿí ñâÿçü ñ Îõîò ñêîì ïðå êðà òè ëàñü. Ïî ýòî ìó íà àëü íèê Îõîò ñêî ãî ïîð òà êà ïè òàí 1 ãî ðàí ãà Èâàí Âà ñè ëü å âè Âîí ëÿð ëÿð ñêèé âû øåë ñ ïðåä ëî æå íè åì, òî áû ïðå äî ñòà âèòü Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè â íóæ íûõ ñëó à ÿõ ñíî ñèòü ñÿ ñ Ãëàâ íûì ïðàâ ëå íè åì ÐÀÊ èëè ðàç ðå øèòü åìó ïî ñûë êó â Àÿí äå ïå øû ñ íà åì íû ìè òóí ãó ñà ìè, à ëå òîì õî òÿ áû îäèí ðàç ñóä íà Îõîò ñêîé ôëî òè ëèè. Íà çà ïðîñ èç ÌÂÄ ãå íå ðàë ãó áåð íà òîð Âîñ òî íîé Ñè áè ðè Â.ß.Ðó ïåðò, êàê ñî îá ùàë 23 ìàð òà 1846 ã. íà àëü íè êó Ãëàâ íî ãî ìîð ñêî ãî øòà áà êíÿ çþ Àëåê ñàí ä ðó Ñåð ãå å âè ó Ìåíü øè êî âó ìè íèñòð âíó ò ðåí íèõ äåë, ãå íå ðàë àäú þ òàíò Ëåâ Àëåê ñå å âè Ïå ðîâ ñêèé, èìåÿ â âè äó à) òî ïî íå î çíà å íèþ åùå ñ òî íî ñ òüþ ãðà

43 Ïåðâûé íà àëüíèê Àÿíñêîãî ïîðòà 43 íèö ßêóò ñêî ãî êðàÿ ñ Îõîò ñêèì* íåëü çÿ â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ ïî ëî æè òåëü íî îï ðå äå ëèòü, ê êî òî ðî ìó èç íèõ ïðè íàä ëå æèò çà ëèâ Àÿí ñêèé, á) òî ïî íà õîæ äå íèþ òå ïåðü íà ýòîì çà ëè âå ôàê òî ðèè Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè ìî ãóò òàì âñòðå àòü ñÿ ñëó àè, òðå áó þ ùèå ðàñ ïî ðÿ æå íèé ìå ñò íî ãî ïðà âè òåëü ñò âà, à âìå ñ òå ñ òåì è ïðè èñ ëå íèÿ îíî ãî ê âå äîì ñò âó ßêóò ñêîé èëè Îõîò ñêîé îá ëà ñ òåé, è â) òî å ðåç óñ ò ðà è âà å ìîå ôàê òî ðè åé êîì ïà íèè ñî îá ùå íèå ïî ñðåä ñò âîì ðåê Ìàè, Àë äà íà è Ëå íû ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñÿ áî ëåå ñðåäñòâ ê ñíî øå íèþ çà ëè âà Àÿí ñ ßêóò ñêîì, åì ñ Îõîò ñêîì, ñî ñâî åé ñòî ðî íû ïî ëà ãà åò: çà ëèâ ýòîò ñ åãî îê ðå ñò íî ñ òÿ ìè ïðè èñ ëèòü ê ñî ñòà âó ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè, âîç ëî æèâ íà íà àëü ñò âî ñåé îá ëà ñ òè çà âå äû âà íèå ñèì êðà åì è ïðî èç âîä ñò âî ìî ãó ùèõ ñëó àòü ñÿ ïî îíî ìó äåë. Ïðè ýòîì Ðó ïåðò êîí ñòà òè ðî âàë, òî ñíî øå íèå Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè ñ ðàç íû ìè ìå ñ òà ìè è ëè öà ìè ïðî èç âî äèò ñÿ â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ... ïî ñðåä ñò âîì íà õî äÿ ùå ãî ñÿ â ã. ßêóò ñêå êî ìèñ ñè î íå ðà Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè, êî òî ðûé, ïî ëó àÿ èç Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè îäèí ðàç â ìå ñÿö ñ íà ðî íî ïî ñû ëà å ìû ìè ëþäü ìè áó ìà ãè íà èìÿ ðàç íûõ ìåñò è ëèö îò ïðàâ ëÿ åò èõ ïî ïðè íàä ëåæ íî ñ òè, à àä ðå ñî âàí íûå íà èìÿ ôàê òî ðèè ïà êå òû ïðå ïðî âîæ äà åò ñ òå ìè æå íà ðî íû ìè íà çà ëèâ Àÿí 36. Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ 30 ìàð òà 1846 ã. îá ðà òè ëîñü ê ìè íè ñ ò ðó ôè íàí ñîâ Ô.Ï.Âðîí åí êî ñ õî äà òàé ñò âîì, òî áû âî èç áå æà íèÿ âñÿ êèõ ñòîëê íî âå íèé ñ îò äà ëåí íûì íà àëü ñò âîì Îõîò ñêî ãî ïîð òà, ïðè èñ ëèòü ê ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè íå òîëü êî çà ëèâ Àÿí ñ åãî îê ðå ñò íî ñ òÿ ìè, íî è âñå ìåæ äó Àÿ íîì è ßêóò ñêîì ïðî ñò ðàí ñò âî, ïî êî òî ðî ìó ïðî ëà ãà þò ñÿ è óñ ò ðà è âà þò ñÿ êîì ïà íè åé ïó òè ñî îá ùå íèÿ ìåæ äó òå ìè äâó ìÿ ìå ñ òà ìè (êóð ñèâ ìîé. Ï.Ê.) 37. Ìîð ñêîå ìè íè ñ òåð ñò âî çà ïðî ñè ëî ìíå íèå àâ òî ðè òåò íåé øå ãî äå ÿ òå ëÿ, àä ìè ðà ëà Ïå ò ðà Èâà íî âè à Ðè êîð äà, êî òî ðûé ìíî ãî ëåò ñëó æèë íà ñå âå ðî âîñ òî êå Ñè áè ðè, ãå î ãðà ôèþ è óñ ëî âèÿ êðàÿ çíàë íå ïî íà ñëûø êå. Âåð äèêò àä ìè ðà ëà îò 19 àï ðå ëÿ 1846 ã. áûë áå çî ãî âî ðî íûì: Àÿí ñêàÿ ôàê òî ðèÿ íå ïðå ìåí íî äîëæ íà áûòü ïðè èñ ëå íà ê ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè. Ïî ñëå òà êî ãî çà êëþ å íèÿ À.Ñ.Ìåíü øè êîâ 22 àï ðå ëÿ 1846 ã. ñî îá ùèë Ë.À.Ïå ðîâ ñêî ìó: Ïî ñî îá ðà æå íèþ ñå ãî âî ïðî ñà â Ìîð ñêîì ìè íè ñ òåð ñò âå ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñÿ óäîá íåé øèì Àÿí ñêóþ ôàê òî ðèþ ïðè èñ ëèòü ê ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè Îä íà êî ïå ðå äà à òåð ðè òî ðèè ðàé î íà Àÿí ñêî ãî çà ëè âà è ïðè ëå ãà þ ùå ãî ê ßêóò ñêî Àÿí ñêî ìó òðàê òó ðå ãè î íà îò óñ òüÿ ð. Ìàè äî Àÿ íà íå îç íà à ëà óñ òà íîâ ëå íèÿ âëà ñ òè ßêóò ñêî ãî îá ëà ñò íî ãî ïðàâ ëå íèÿ íàä ó ðåæ äå íè ÿ ìè ÐÀÊ. Îíè äåé ñò âî âà ëè àâ òî íîì íî è òîëü êî ïî àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íî ñó äåá íûì âî ïðî ñàì êîí òàê òè ðî âà ëè ñ ßêóò ñêîì. Âêëþ å íèå Àÿ íî Ìàé ñêî ãî òóí ãóñ ñêî ãî ðå ãè î íà â ñî ñòàâ ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè èìå ëî ïðî ãðåñ ñèâ íîå çíà å íèå äëÿ ìå ñò íî ãî íà ñå ëå íèÿ. Çè ìîé 1845/46 ã. â Àÿ íå âïåð âûå áûë ïðî âå äåí îá ìåí ìå õîâ ïðè øåä øè ìè â ôàê òî ðèþ òóí ãó ñà ìè. Îíè óáå äè ëèñü, òî öå íû â êîì ïà íåé ñêèõ ìà ãà çè íàõ íà ìíî ãî äå øåâ ëå, åì ó õî äÿ èõ ïî ñòîé áè ùàì òîð ãîâ öåâ. Ñ ýòî ãî âðå ìå íè Â.Ñ.Çà âîé êî íà àë ñíà ðÿ æàòü òîð ãî âûå ýêñ ïå äè öèè ïî òóí ãóñ ñêèì ñòîé áè ùàì, âïëîòü äî êè òàé ñêèõ ãðà íèö òî ãî âðå ìå íè. À â 1847 ã. ïî ïî ðó å íèþ Çà âîé êî Ä.È.Îð ëîâ îð ãà íè çî âàë òîð ãî âóþ ýêñ ïå äè öèþ íà áàé äàð êàõ ïî áå ðå ãó ìî ðÿ è äîé äÿ äî óñòüÿ ð. Óäû, ó ðå äèë òàì îò êîì ïà íèè îñî áûé òîð ãî âûé ïîñò 39. Ó ðåæ äå ííàÿ Àÿí ñêàÿ ôàê òî ðèÿ â ïåð âóþ æå çè ìó äî êà çà ëà, òî îíà íóæ íà íå òîëü êî ÐÀÊ, íî è ìî æåò áûòü ïî ëåç íà äëÿ ïðà âè òåëü ñò âà. Ïî çä íåé îñå íüþ 1845 ã. ïðè íàä ëå æà ùèé Îõîò ñêîé ôëî òè ëèè êî ðàáëü Êà äü ÿê èç çà ñèëü íûõ øòîð ìîâ îêà çàë ñÿ ïå ðåä óã ðî çîé íå äîé òè äî Îõîò ñêà. Òîã äà êî ðàáëü âî øåë â Àÿí ñêóþ áóõ òó, ãäå è ñòàë íà çè ìîâ êó. Â.Ñ.Çà âîé êî îð ãà íè çî âàë ðàç ìå ùå íèå, ïðî äî âîëü ñò âåí íîå è ìå äè öèí ñêîå îáåñ ïå å íèå ýêè ïà æà. Ñ íà à ëîì íà âè ãà öèè 1846 ã. Êà äü ÿê áëà ãî ïî ëó íî äî á ðàë ñÿ äî Îõîò ñêà 40. Âàæ íîå çíà å íèå èìåë þðè äè å ñ êèé ñòà òóñ ó ðåæ äåí íî ãî â çà ëè âå Àÿí ïîð òà è åãî íà àëü íè êà. Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ 19 èþ ëÿ 1846 ã. îá ðà òè ëîñü ê ìè íè ñ ò ðó ôè íàí ñîâ Ô.Ï.Âðîí åí êî ñ ïèñü ìîì, ãäå ðàñ ñêà çû âàëî î ïðî âå äåí íîé ðà áî òå ïî ïå ðå íî ñó ôàê òî ðèè â Àÿí, îò ìå àëî, òî... áëà ãî ñî ñòî ÿ íèå Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè è ñî îá ùå íèé åå ñ ßêóò ñêîì, à ðàâ íî è ïî ñëå äî âà òåëü íàÿ öè âè ëè çà öèÿ ñòðà íû, çà âè ñÿò * ßêóòñêàÿ îáëàñòü è Îõîòñêîå ïðèìîðñêîå óïðàâëåíèå áûëè îáðàçîâàíû 22 èþëÿ 1822 ã. ïî ðåôîðìå Ì.Ì.Ñïåðàíñêîãî. Ï.Ê. 4` 2004

44 44 Ï.Ë.Êàçàðÿí åäèí ñò âåí íî îò ñïî ñîá íî ñ òåé, óñåð äèÿ, áëà ãî íà ìå ðåí íî ñ òè, äå ÿ òåëü íî ñ òè è îïûò íî ñ òè íà àëü íè êà Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè, è ñëå äî âà òåëü íî ýòîò ïîñò óæå ïðè îá ðå òà åò âñþ âàæ íîñòü íå ñòîëü êî â êîì ìåð å ñ êîì, ñêîëü êî â àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íîì îò íî øå íèè, à ñ òåì âìå ñ òå è âû áîð íà ýòîò ïîñò äî ñòîé íî ãî è íîâ íè êà äîë æåí ñî âåð øèòü ñÿ ñ âå ëè àé øåþ îñ ìî ò ðè òåëü íî ñ òüþ. Òàê êàê â Àÿí ñêèé ïîðò ìî ãóò ïðè õî äèòü íå òîëü êî êîì ïà íåé ñêèå ñó äà ïîä êî ìàí äîþ îôè öå ðîâ Èì ïå ðà òîð ñêî ãî ôëî òà ñ âî åí íûì ýêè ïà æåì, íî è âî åí íûå ñó äà êàê Èì ïå ðà òîð ñêî ãî ôëî òà, òàê è äðó ãèõ íà öèé, à ðàâ íî è èíî ñò ðàí íûå êó ïå å ñ êèå ñó äà, òî íå îá õî äè ìî, òî áû íà àëü íèê Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè äëÿ íà áëþ äå íèÿ çà ïî ðÿä êîì íà ïðè õî äÿ ùèõ ñó äàõ áûë îá ëå åí âëà ñ òüþ êî ìàí äè ðà íàä ïîð òîì (êóð ñèâ ìîé. Ï.Ê.) 41. Ô.Ï.Âðîí åí êî 25 èþ ëÿ íà ïðà âèë ñïè ñîê (êî ïèÿ) ñ ïðåä ñòàâ ëå íèÿ Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ ìîð ñêî ìó ìè íè ñ ò ðó, ãå íå ðàë àäú þ òàí òó Âà ñè ëèþ Àëåê ñå å âè ó Ïå ðîâ ñêî ìó äëÿ ðå øå íèÿ âî ïðî ñà, êî òî ðûé â ñâîþ î å ðåäü 17 àâ ãó ñ òà 1846 ã. îá ðà òèë ñÿ ê êðóï íî ìó èñ ñëå äî âà òå ëþ Àðê òè êè è Òè õî ãî îêå à íà ãå íå ðàë àäú þ òàí òó, âè öå àä ìè ðà ëó Ôå äî ðó Ïå ò ðî âè ó Ëèò êå âû ñêà çàòü ñâîå ìíå íèå ïî ïîä íÿ òî ìó ìè íè ñ ò ðîì ôè íàí ñîâ è ÐÀÊ âî ïðî ñó. Â ñâî åì îò âå òå Ïå ðîâ ñêî ìó 20 àâ ãó ñ òà Ëèò êå ïîä äåð æàë ïðåä ëà ãà å ìûé ñòà òóñ Àÿí ñêî ãî ïîð òà è åãî íà àëü íè êà 42. Íà ëè íûé äî êëàä Â.À.Ïå ðîâ ñêî ãî îò 4 ñåí òÿ á ðÿ 1846 ã. íà Åëà ãèí ñêîì îñ ò ðî âå Íè êî ëàé I ñîá ñò âåí íî ðó íî ïî ñòà âèë ðå çî ëþ öèþ èñ ïîë íèòü, â ðå çóëü òà òå å ãî 6 ñåí òÿ á ðÿ áûë îá íà ðî äî âàí èìåí íîé óêàç:... Âû ñî àé øå ïî âå ëåòü ñî èç âî ëèë â äî ïîë íå íèå ê Óñ òà âó Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè ïî ñòà íî âèòü ñëå äó þ ùåå: 1) Ïå ðå íå ñåí íûé èç Îõîò ñêà â Àÿí ôàê òî ðèè ïðè ñâî èòü íà è ìå íî âà íèå Àÿí ñêî ãî ïîð òà Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè ïî äîá íî òî ìó, êàê òà êîå íà è ìå íî âà íèå ïðè ñâî å íî Íî âî àð õàí ãåëü ñêî ìó ïîð òó; è 2) íà àëü íèê Àÿí ñêî ãî ïîð òà íà çíà à åò ñÿ èñ êëþ è òåëü íî èç øòàá îôè öå ðîâ ìîð ñêîé ñëóæ áû òåì æå ïî ðÿä êîì è ñ òå ìè æå â îò íî øå íèè ê Ìîð ñêî ìó ìè íè ñ òåð ñò âó è âî îá ùå ê ìîð ñêîé ñëóæ áå ïðà âà ìè, îáÿ çàí íî ñ òÿ ìè, îò íî øå íè ÿ ìè è îò âåò ñò âåí íî ñ òüþ, êà êèå ïî ñòà íîâ ëå íû â 142, 143, 144, 145, 158, 185 è 186 Óñ òà âà Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè î Ãëàâ íîì åå ïðà âè òå ëå 43. Òà êèì îá ðà çîì, äîëæ íîñòü íà àëü íè êà Àÿí ñêî ãî ïîð òà áû ëà ïðè ðàâ íå íà ê äîëæ íî ñ òè Ãëàâ íî ãî ïðà âè òå ëÿ Ñå âå ðî Àìå ðè êàí ñêèõ êî ëî íèé ÐÀÊ, ïîä ëå æà ëà óò âåðæ äå íèþ âû ñî àé øèì ïðè êà çîì ïî ïðåä ñòàâ ëå íèþ âûñ øå ãî ìîð ñêî ãî íà àëü ñò âà. Øòàá îôè öåð, íà çíà à þ ùèé ñÿ íà àëü íè êîì Àÿí ñêî ãî ïîð òà, ïðè íà ëè èè ó íå ãî è íà íè æå êà ïè òà íà 1 ãî ðàí ãà ïðè îï ðå äå ëå íèè â äîëæ íîñòü âíå î å ðå äè ïî âû øàë ñÿ â è íå. Èíè öè à òè âà î êàí äè äà òó ðå èñ õî äè ëà îò Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ ñ îá ðà ùå íè åì â Ìè íè ñ òåð ñò âî ôè íàí ñîâ, à îò òó äà â Ìîð ñêîå ìè íè ñ òåð ñò âî, è çà òåì å ðåç Èí ñïåê òîð ñêèé äå ïàð òà ìåíò ïðî åêò ïðè êà çà âíî ñèë ñÿ íà ïîä ïèñü èì ïå ðà òî ðó ñåí òÿ á ðÿ 1846 ã. Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ âû øëî ñ ïðåä ñòàâ ëå íè åì ê ìè íè ñ ò ðó ôè íàí ñîâ Ô.Ï.Âðîí åí êî î íà çíà å íèè êà ïè òàí ëåé òå íàí òà Â.Ñ.Çà âîé êî íà àëü íè êîì Àÿí ñêî ãî ïîð òà è ïðî èç âîä ñò âå åãî â ñëå äó þ ùèé èí êà ïè òà íà 2 ãî ðàí ãà. Âðîí åí êî â ñâîþ î å ðåäü âû øåë 30 ñåí òÿ á ðÿ ñ ïðåä ñòàâ ëå íè åì â Ìîð ñêîå ìè íè ñ òåð ñò âî. Ìîð ñêîé ìè íèñòð Â.À.Ïå ðîâ ñêèé 25 îê òÿ á ðÿ 1846 ã. ñî îá ùèë ìè íè ñ ò ðó ôè íàí ñîâ, òî ñî ñòî ÿ ùèé ïî ôëî òó êà ïè òàí ëåé òå íàíò Çà âîé êî âû ñî àé øèì ïðè êà çîì, â 23 é äåíü íà ñòî ÿ ùå ãî îê òÿ á ðÿ ïî ôëî òó îò äàí íûì, íà çíà åí íà àëü íè êîì Àÿí ñêî ãî ïîð òà ñ ïðî èç âîä ñò âîì â êà ïè òà íû 2 ãî ðàí ãà 45. Â ãã. äå ÿ òåëü íîñòü Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè è ïîð òà ïðî òå êà ëà â ïðè âû íîì ðå æè ìå. Åæå ãîä íî ñ ñå âå ðî à ìå ðè êàí ñêèõ êî ëî íèé è Êó ðèëü ñêèõ îñ ò ðî âîâ â Àÿí ïðè ïëû âà ëè äî òðåõ ñó äîâ, êî òî ðûå ïðè âî çè ëè ìå õà íà ñóì ìó äî 700 òûñ.ðóá. äëÿ îò ïðàâ êè â Êÿõ òó, Íè æíèé Íîâ ãî ðîä, Ñàíêò Ïå òåð áóðã è çà áè ðà ëè íà Êàì àò êó è â êî ëî íèè ïðè âå çåí íûå å ðåç Ñè áèðü ãðó çû. Â ýòè ãî äû îä íèì èç îñ íîâ íûõ íà ïðàâ ëå íèé â äå ÿ òåëü íî ñ òè Â.Ñ.Çà âîé êî ñòà ëî òîð ãî âîå îñ âî å íèå Óä ñêî ãî êðàÿ è ïðè ãðà íè íûõ ñ Êè òà åì ïðè àìóð ñêèõ ðàé î íîâ, â åì ïî ëó àë ïîä äåðæ êó âñòó ïèâ øå ãî â äîëæ íîñòü 27 ôå â ðà ëÿ 1848 ã.* ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðà Âîñ òî íîé Ñè áè ðè, ãå íå ðàë ìàé î ðà * Âûñî àéøèì ïðèêàçîì îò 5 ñåíòÿáðÿ 1847 ã. íàçíà åí èñïîëíÿþùèì äîëæíîñòü èðêóòñêîãî è åíèñåéñêîãî ãåíåðàë ãóáåðíàòîðà è êîìàíäóþùåãî âîéñêàìè, ðàñïîëîæåííûìè â Âîñòî íîé Ñèáèðè. Ï.Ê.

45 Ïåðâûé íà àëüíèê Àÿíñêîãî ïîðòà 45 Íè êî ëàÿ Íè êî ëà å âè à Ìó ðà âü å âà 46. Âåð íûì ñî ðàò íè êîì íà àëü íè êà Àÿí ñêî ãî ïîð òà â ýòèõ íà è íà íè ÿõ áûë Ä.È.Îð ëîâ, ñ êî òî ðî ãî ïî õî äà òàé ñò âó Çà âîé êî áû ëî ñíÿ òî îá âè íå íèå, ïî êî òî ðî ìó áûë îñóæ äåí, è 14 ìàÿ 1847 ã. îí ïî ëó èë èí êîë ëåæ ñêî ãî ðå ãè ñ ò ðà òî ðà (14 é êëàññ). Â ãã. ïîðò Àÿí è åãî íà àëü íèê Â.Ñ.Çà âîé êî íà õî äè ëèñü â öåí ò ðå îð ãà íè çà öèè èñ ñëå äî âà íèÿ Íè æíå Àìóð ñêî ãî êðàÿ. Îí áûë íå òîëü êî â èñ ëå óç êî ãî êðó ãà àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íûõ è ìîð ñêèõ è íîâ, êî òî ðûå çíàëè î ïðî âî äè ìû õ â áîëü øîé òàé íå ýêñ ïå äè öè îí íûõ ðà áî òà õ â ðå ãè î íå, íî è ñòàë ñâÿ çó þ ùèì çâå íîì ìåæ äó äåé ñò âî âàâ øè ìè â ðå ãè î íå ýêñ ïå äè öè ÿ ìè, Èð êóò ñêîì è Ñàíêò Ïå òåð áóð ãîì. Ïî ïî ëè òè å ñ êèì ñî îá ðà æå íè ÿì ýòà ìèñ ñèÿ ñ 1846 ã. áû ëà âîç ëî æå íà íà ÐÀÊ. Ïåð âîé â öå ïè ñî áû òèé ñòàëà îò ïðàâ êà áðè ãà Êîí ñòàí òèí ïîä êî ìàí äî âà íè åì ïîä ïî ðó è êà À.Ì.Ãà â ðè ëî âà. Â.Ñ.Çà âîé êî, ïî ëó èâ îò ïðàâ ëåí íóþ 5 ìàð òà 1846 ã. îò ïðåä ñå äà òå ëÿ Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ êîíòð àä ìè ðà ëà áà ðî íà Ôåð äè íàí äà Ïå ò ðî âè à Âðàí ãå ëÿ óò âåðæ äåí íóþ Íè êî ëà åì I ñå ê ðåò íóþ èí ñò ðóê öèþ êî ìàí äè ðó ñóä íà îá èñ ñëå äî âà íèè ëè ìà íà ð. Àìóð, çà ëè âà ìåæ äó Ñà õà ëè íîì è ìà òå ðè êîì, þãî âîñ òî íî ãî áå ðå ãà Îõîò ñêî ãî ìî ðÿ äî Óä ñêîé ãó áû, íàïðàâèë åå â Àÿí. Ïî ëó èâ èí ñò ðóê öèþ, Ãà â ðè ëîâ 20 èþ ëÿ 1846 ã. ïðè ñòó ïèë ê åå èñ ïîë íå íèþ è çà âåð øèë äå ëî 12 àâ ãó ñ òà. Èç çà íå õâàò êè âðå ìå íè è òî ãî, òî èç çà ñå ê ðåò íî ñ òè òîëü êî ëè íî ñàì êî ìàí äèð ïðî âî äèë ïðî ìå ðû, åìó íå óäà ëîñü ðå øèòü ãëàâ íûé âî ïðîñ, äî ñòóï íî ëè óñ òüå Àìó ðà äëÿ êðóï íûõ ñó äîâ, îñ ò ðîâ ëè Ñà õà ëèí èëè ïî ëó îñ ò ðîâ 47. Ïðè áûâ â Àÿí 20 àâ ãó ñ òà, Ãà â ðè ëîâ å ðåç Â.Ñ.Çà âîé êî îò ïðà âèë æóð íàë è êàð òó îïè ñè Ô.Ï.Âðàí ãå ëþ, ïî ñëå åå èçó å íèÿ î ðå çóëü òà òàõ áû ëî äî ëî æå íî Íè êî ëàþ I, êî òî ðûé ïî ñòà âèë ðå çî ëþ öèþ: Âåñü ìà ñî æà ëåþ. Âî ïðîñ îá Àìó ðå êàê î ðå êå áåñ ïî ëåç íîé îñ òà âèòü 48. Îä íà êî òàê íå äó ìà ëè ãå íå ðàë ãó áåð íà òîð Í.Í.Ìó ðà âü åâ, êíÿçü À.Ñ.Ìå íüøè êîâ, ìè íè ñ ò ðû ãðàôû Ï.Ä.Êè ñå ëåâ, Ë.À. è Â.À.Ïå ðîâ ñêèå è äð. Èìåí íî ýòîé ãðóï ïå óäà ëîñü, îïè ðà ÿñü íà ÐÀÊ, ïðî âî äèòü äàëü íåé øåå ïðî íèê íî âå íèå ïðè êàç è êîâ Àÿí ñêîé ôàê òî ðèè ÐÀÊ â Óä ñêèé êðàé è îð ãà íè çî âàòü ïî õîä òðàíñ ïîð òà Áàé êàë ïîä êî ìàí äî âà íè åì êà ïè òàí ëåé òå íàí òà Ãåí íà äèÿ Èâà íî âè à Íå âåëü ñêî ãî â 1849 ã. â óñ òüå Àìó ðà 49. Ãå íå ðàë ãó áåð íà òîð Âîñ òî íîé Ñè áè ðè Í.Í.Ìó ðà âü åâ ñòàë ïåð âûì èç ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðîâ êðàÿ, êî òî ðûé â ìàå íî ÿ á ðå 1849 ã. îáî çðåë ñå âå ðî âîñ òîê Ñè áè ðè ïî ìàð ø ðó òó: Èð êóòñê ßêóòñê Îõîòñê Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêèé ïîðò Àÿí ßêóòñê Èð êóòñê. Ã.È.Íå âåëü ñêîé âìå ñ òå ñ âçÿ òûì íà áîðò Áàé êà ëà â 20 ìè ëÿõ ê ñå âå ðî çà ïà äó îò çà ëè âà Ñ à ñ òüÿ (Áàé êàë) ïðè êàç è êà ÐÀÊ Ä.È.Îð ëî âà íà ïðà âèë ñÿ ê Àÿ íó, êó äà ïðè áûë 3 ñåí òÿ á ðÿ 1849 ã. Ïðè áûâ øèé ñþ äà 22 àâ ãó ñ òà èç Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêî ãî ïîð òà Í.Í.Ìó ðà âü åâ íà 12 âå ñåëü íîì êà òå ðå ïðè áëè çèë ñÿ ê âõî äÿ ùå ìó â Àÿí ñêóþ áóõ òó Áàé êà ëó è ñ íå òåð ïå íè åì ñïðî ñèë Íå âåëü ñêî ãî, îò êó äà îí ÿâèë ñÿ. Íà òî óñëû øàë äîë ãî æäàí íûå íå òîëü êî äëÿ Âîñ òî íîé Ñè áè ðè, íî è Ðîñ ñèè ñëî âà:... Ñà õà ëèí îñ ò ðîâ, âõîä â ëè ìàí è ð. Àìóð âîç ìî æåí äëÿ ìî ðå õîä íûõ ñó äîâ ñ ñå âå ðà è þãà! Âå êî âîå çà áëóæ äå íèå ïî ëî æè òåëü íî ðàñ ñå ÿ íî. Èñ òè íà îá íà ðó æè ëàñü; äî íî øó âàì îá ýòîì íû íå 50. Â.Ñ.Çà âîé êî îð ãà íè çî âàë ïðè åì è îò ïðàâ êó ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðà âüþ íûì òðàê òîì ñ Àÿ íà äî Íåëü êà íà, à ñ Íåëü êà íà íà ëîä êàõ ïî Ìàå, Àë äà íó, Ëå íå äî ßêóò ñêà, êó äà òîò è ïðè áûë ñ ñó ïðó ãîé Åêà òå ðè íîé Íè êî ëà åâ íîé è ñâè òîé 22 ñåí òÿ á ðÿ 1849 ã. Â õî äå ýòîé ïî åçä êè Ìó ðà âü åâ îêîí à òåëü íî ñôîð ìó ëè ðî âàë öå ëûé ïà êåò ïðåä ëî æå íèé ïî àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íî ìó è âî åí íî ìó îáó ñ ò ðîé ñò âó ñå âå ðî âîñ òî êà Ñè áè ðè, â òîì èñ ëå ïî óï ðà çä íå íèþ Îõîò ñêî ãî ïðè ìîð ñêî ãî óï ðàâ ëå íèÿ è âî åí íî ãî ïîð òà, ó ðåæ äå íèþ Êàì àò ñêîé îá ëà ñ òè è Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêî ãî ïîð òà, ãäå ñàì ïðî âåë ðå êîã íîñ öè ðîâ êó ïî ñòðî è òåëü ñò âó áà òà ðåé â Àâà èí ñêîé áóõ òå. Âñå ýòè ïðåä ëî æå íèÿ îí óñ ïåë ñ îò õî äÿ ùåé èç ßêóò ñêà ïî ñëåä íåé ëåò íåé ïî òîé (15 ñåí òÿ á ðÿ) îò ïðà âèòü Ë.À.Ïå ðîâ ñêî ìó è À.Ñ.Ìåíü øè êî âó. È íå óäè âè òåëü íî, òî èç ïî åç äîê Ìó ðà âü åâ âåð íóë ñÿ â Èð êóòñê 20 íî ÿ á ðÿ, à 2 äå êà á ðÿ 1849 ã. âû øåë âû ñî àé øèé óêàç, ïðå òâî ðÿ þ ùèé â æèçíü åãî ïðåä ëî æå íèÿ. Ïî ýòî ìó óêà çó Ãè æè ãèí ñêèé îê ðóã Îõîò ñêî ãî ïðè ìîð ñêî ãî óï ðàâ ëå íèÿ âêëþ àë ñÿ â ñî ñòàâ âíîâü ó ðåæ äåí íîé Êàì àò ñêîé îá ëà ñ òè, à îñ òàëü íàÿ òåð ðè òî ðèÿ ñ ãî ðî äîì Îõîò ñêîì ïðè ñî å äè íÿ ëàñü ê ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè â ðî ëè ìà ëî ëþä íî ãî îê ðó ãà. 4` 2004

46 46 Ï.Ë.Êàçàðÿí Â õî äå ïî åçä êè Í.Í.Ìó ðà âü å âà áû ëà ðå øå íà è äàëü íåé øàÿ ñóäü áà íà àëü íè êà Àÿí ñêî ãî ïîð òà. Äå ëî â òîì, òî â 1850 ã. çà êàí è âàë ñÿ 5 ëåò íèé ñðîê ïðå áû âà íèÿ â äîëæ íî ñ òè Ãëàâ íî ãî ïðà âè òå ëÿ ñå âå ðî à ìå ðè êàí ñêèõ êî ëî íèé ÐÀÊ êà ïè òà íà 1 ãî ðàí ãà Ì.Ä.Òå áåíü êî âà. Ãëàâ íîå ïðàâ ëå íèå ÐÀÊ ïëà íè ðî âà ëî íà çíà èòü Ãëàâ íûì ïðà âè òå ëåì êî ëî íèè Â.Ñ.Çà âîé êî, êî òî ðûé âû ñî àé øèì ïðè êà çîì îò 3 àï ðå ëÿ 1849 ã. áûë ïðî èç âå äåí â êà ïè òà íû 1 ãî ðàí ãà. Ñ ó ðåæ äå íè åì æå Êàì àò ñêîé îá ëà ñ òè, âî ãëà âå êî òî ðîé íó æåí áûë äå ÿ òåëü íûé, çíà þ ùèé õî ðî øî ìå ñò íûå óñ ëî âèÿ ôëîò ñêèé èí, ïå ðåä Í.Í.Ìó ðà âü å âûì ñòî ÿë âû áîð: È.Â.Âîí ëÿð ëÿð ñêèé èëè Â.Ñ.Çà âîé êî? È îï ðå äå ëÿ þ ùèì â âû áî ðå ñòà ëî ìíå íèå ïðå îñ âÿ ùåí íî ãî Èí íî êåí òèÿ âî âðå ìÿ åãî âñòðå è ñ Ìó ðà âü å âûì â Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêîì ïîð òó. Îá ýòîì è íîâ íèê îñî áûõ ïî ðó å íèé ïðè ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðå Áåðí ãðàä Âà ñè ëü å âè Ñòðó âå âïîñ ëåä ñò âèè âñïî ìè íàë: Äîë ãî ïû òàë åãî Ìó ðà âü åâ, òî áû óç íàòü åãî ìíå íèå î äâóõ èìåâ øèõ ñÿ ó íå ãî â âè äó êàí äè äà òàõ íà äîëæ íîñòü êàì àò ñêî ãî âî åí íî ãî ãó áåð íà òî ðà. Ñëó àé íî, âõî äÿ â êà áè íåò ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðà ñ äî êëàä íîé ïî êà êî ìó òî âî ïðî ñó, íå òåð ïåâ øå ìó îò ëà ãà òåëü ñò âà, ÿ ñäå ëàë ñÿ ñâè äå òå ëåì, êàê ïðå îñ âÿ ùåí íûé Èí íî êåí òèé, âñêà êè âàÿ ñî ñâî å ãî êðåñ ëà, âû ïðÿ ìèë ñÿ âî âåñü ðîñò è ñ êà çàâ øèì ñÿ ìíå â åãî ãî ëî ñå íå òåð ïå íè åì ñêà çàë: Ïî òî âû çû âà å òå: çà Ëÿð ñêî ãî (ò.å. È.Â.Âîí ëÿð ëÿð ñêî ãî. Ï.Ê.) ÿ ðó êè íå ïîä ñòàâ ëþ, à çà Çà âîé êî ÿ ïî ñòîþ îáå è ìè ðó êà ìè, âñåì òå ëîì è âñåþ äó øîþ. Ýòîò ðå øè òåëü íûé îò çûâ ñî ñòî ðî íû ëè öà, âî îá ùå óê ëîí è âî ãî, íî íå ñî ìíåí íî â âûñ øåé ñòå ïå íè îïûò íî ãî, òóò æå óêà çàë Ìó ðà âü å âó, íà êî ãî äîë æåí ïàñòü åãî âû áîð 51. È óæå 7 àâ ãó ñ òà 1849 ã. Í.Í.Ìó ðà âü åâ íà ïó òè èç Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêî ãî ïîð òà â Àÿí â ïèñü ìå* ê Ë.À.Ïå ðîâ ñêî ìó (ïå ðå äàíî íà òðàíñ ïîðò Êó ðèëú äëÿ äî ñòàâ êè â Îõîòñê è îò ïðàâ êè â Ñàíêò Ïå òåð áóðã) ïðåä ëà ãà åò íà çíà èòü âî åí íûì ãó áåð íà òî ðîì è êî ìàí äè ðîì êàì àò ñêèõ ïîð òîâ Â.Ñ.Çà âîé êî, ñ è òàÿ åãî íà è áî ëåå ñïî ñîá íûì äëÿ ýòî ãî íà çíà å íèÿ, êàê äå ÿ òåëü íî ãî è óñåðä íî ãî èñ ïîë íè òå ëÿ 52. Âû ñî àé øèé ïðè êàç î íà çíà å íèè Â.Ñ.Çà âîé êî èñ ïîë íÿ þ ùèì äîëæ íîñòü êàì àò ñêî ãî ãó áåð íà òî ðà è êî ìàí äè ðà Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêî ãî ïîð òà áûë îá íà ðî äî âàí 15 ôå â ðà ëÿ 1850 ã. Îä íà êî Â.Ñ.Çà âîé êî ïðè øëîñü îæè äàòü â Àÿ íå ïÿòü ìå ñÿ öåâ, êîã äà ïðè áûâ øèé èç êî ëî íèè êî ðàáëü Êíÿçü Ìåíü øè êîâ, çà áðàë åãî è â ñå ðå äè íå àâ ãó ñ òà äî ñòà âèë â Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêèé ïîðò 53. Òàê, çà âåð øèë ñÿ 9 ëåò íèé ïå ðè îä ñëóæ áû Â.Ñ.Çà âîé êî, âíà à ëå óï ðàâ ëÿ þ ùèì Îõîò ñêîé, ñ 1845 ã. Àÿí ñêîé ôàê òî ðè åé ÐÀÊ, à ñ 1846 ã. íà àëü íè êîì Àÿí ñêî ãî ïîð òà ÐÀÊ. Íà ñå âå ðî âîñ òî êå Ñè áè ðè âðÿä ëè ìîæ íî íàé òè âòî ðóþ òà êóþ ëè íîñòü, êàê Â.Ñ.Çà âîé êî, îñ òà âèâ øóþ òà êîé ãëó áî êèé ñëåä â èñ òî ðèè è ýêî íî ìè êå êðàÿ â 40 å ãã. XIX â. À äî âå ðèå, êî òî ðîå åìó îêà çà ëè ãå íå ðàë ëåé òå íàíò Í.Í.Ìó ðà âü åâ è èì ïå ðà òîð Íè êî ëàé I, íà çíà èâ åãî âî åí íûì ãó áåð íà òî ðîì ñà ìîé îò äà ëåí íîé îá ëà ñ òè â èì ïå ðèè, îí îï ðàâ äàë ñïîë íà. Â ãã. îí çà íè ìàë ñÿ îáó ñ ò ðîé ñò âîì Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêî ãî ïîð òà, ñòðî è òåëü ñò âîì áà òà ðåé â Àâà èí ñêîé áóõ òå äëÿ îáî ðî íû ïîð òà. Àâ ãóñò 1854 ã. âïè ñàë ñëàâ íóþ ñòðà íè öó â èñ òî ðèþ ðîñ ñèé ñêî ãî Äàëü íå ãî Âîñ òî êà. Îï ðàâ äà ëèñü ïðî ãíî çû Í.Í.Ìó ðà âü å âà, À.Ñ.Ìåíü øè êî âà, âñòó ïèâ øå ãî îñå íüþ 1852 ã. â äîëæ íîñòü ãå íå ðàë àä ìè ðà ëà, âå ëè êî ãî êíÿ çÿ Êîí ñòàí òè íà Íè êî ëà å âè à è äð. î íå îá õî äè ìî ñ òè ïîä ãî òîâ êè Êàì àò êè è óñ òüÿ Àìó ðà ê âîé íå ñ ìîð ñêè ìè äåð æà âà ìè. Âî ïðå êè ïðî ãíî çàì ñêåï òè êîâ âî åí íûå äåé ñò âèÿ â ãã. ðàç âåð íó ëèñü íà áå ðå ãàõ Êàì àò êè, ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè, â óñ òüå Àìó ðà è Òà òàð ñêîì ïðî ëè âå. Èìåí íî âîç ãëàâ ëÿ å ìûé ãå íå ðàë ìàé î ðîì (çâà íèå ïðè ñâî å íî 23 èþ íÿ 1853 ã.) Â.Ñ.Çà âîé êî ãàð íè çîí Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêî ãî ïîð òà â àâ ãó ñ òå 1854 ã. íà íåñ ñî êðó øè òåëü íîå ïî ðà æå íèå îáú å äè íåí íî ìó àí ã ëî ôðàí öóç ñêî ìó ôëî òó. Îí æå â àï ðå ëå 1855 ã. ïî âû ñî àé øå ìó ïðè êà çó îð ãà íè çî âàë ýâà êó à öèþ ãàð íè çî íà, èìó ùå ñò âà è íà ñå ëå íèÿ Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêî ãî ïîð òà â óñ òüå Àìó ðà 54. Îñ òà âà ÿñü âî åí íûì ãó áåð íà òî ðîì Êàì àò ñêîé îá ëà ñ òè ïðîèçâåäåííûé âû ñî àé øèì * Â ýòîì ïèñü ìå Í.Í.Ìó ðà âü åâ ïðåä ëà ãàë òàê æå Àìå ðè êàí ñêóþ åïè ñ êîï ñêóþ êà ôå ä ðó ïå ðå íå ñ òè â Àâà èí ñêóþ ãó áó, ïðè ñî å äè íèòü ê íåé ßêóò ñêóþ îá ëàñòü è âîç âå ñ òè âî 2 é êëàññ, à ïðå îñ âÿ ùåí íî ãî Èí íî êåí òèÿ â ñàí àð õè åïè ñ êî ïà. Ï.Ê.

47 Ïåðâûé íà àëüíèê Àÿíñêîãî ïîðòà 47 ïðè êà çîì îò 17 íî ÿ á ðÿ 1854 ã. â êîíòð àä ìè ðà ëû, Â.Ñ.Çà âîé êî ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðîì Í.Í.Ìó ðà âü å âûì 27 ìàÿ 1855 ã. áûë íà çíà åí íà àëü íè êîì íà õî äÿ ùèõ ñÿ â Íè æíåì Àìó ðå ìîð ñêèõ ñèë, à 15 ñåí òÿ á ðÿ íà àëü íè êîì ìîð ñêèõ è ñó õî ïóò íûõ ñèë êðàÿ. Ïî îêîí à íèè âîé íû, ïî óï ðà çä íå íèþ Êàì àò ñêîé îá ëà ñ òè è îá ðà çî âà íèþ Ïðè ìîð ñêîé îá ëà ñ òè Â.Ñ.Çà âîé êî áûë îñ âî áîæ äåí îò äîëæ íî ñ òè êàì àò ñêî ãî ãó áåð íà òî ðà è êî ìàí äè ðà Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêî ãî ïîð òà ñ çà èñ ëå íè åì ïî ôëî òó. Âû äà þ ùè å ñÿ åãî çà ñëó ãè áû ëè îò ìå å íû îð äå íà ìè: Ñâ. Ãå îð ãèÿ 4 ãî êëàñ ñà è Ñâ. Àí íû 2 é ñòå ïå íè ñ èì ïå ðà òîð ñêîþ êî ðî íîþ (1850 ã.); Ñâ. Ñòà íè ñëà âà 1 é ñòå ïå íè è Ñâ.Ãå îð ãèÿ 3 é ñòå ïå íè (1854 ã.); Ñâ. Âëà äè ìè ðà 2 é ñòå ïå íè è àðåí äîþ ïî è íó (1855 ã.) 55. Ïî âîç âðà ùå íèè â Ñàíêò Ïå òåð áóðã Â.Ñ.Çà âîé êî 29 èþ ëÿ 1857 ã. áûë íà çíà åí ëå íîì ìîð ñêî ãî ãå íå ðàë àó äè òî ðè à òà, à â 1858 ã. áûë èç áðàí ëå íîì Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ 56. Áûë ëå íîì ÈÐ ÃÎ. Îí áûë âû ñî àé øèì ïðè êà çîì ïðî èç âå äåí â âè öå àä ìè ðà ëû 23 àï ðå ëÿ 1861 ã., à â àä ìè ðà ëû 1 ÿí âà ðÿ 1874 ã. Ñ 1 àâ ãó ñ òà 1867 ã. Â.Ñ.Çà âîé êî ñî ñòî ÿë â øòà òå Ìîð ñêî ãî ìè íè ñ òåð ñò âà. Òðó äû àä ìè ðà ëà áû ëè âû ñî êî îöå íå íû ðîñ ñèé ñêè ìè èì ïå ðà òî ðà ìè. Îí áûë íà ãðàæ äåí îð äå íà ìè: Ñâ. Àí íû 1 é ñòå ïå íè ñ ìå à ìè íàä îð äå íîì; Áå ëî ãî îð ëà (1884 ã.); Ñâ. Àëåê ñàí ä ðà Íåâ ñêî ãî (1890 ã.). Â 1876 ã. åãî àðåí äà áû ëà óâå ëè å íà äî 2700 ðóá. â ãîä, â 1893 ã. äî 3000 ðóá. Àä ìè ðàë Â.Ñ.Çà âîé êî ñêîí àë ñÿ 16 ôå â ðà ëÿ 1898 ã. è áûë ïî õî ðî íåí â ñå ëå Âå ëè êàÿ Ìå åò íÿ ñî âðå ìåí íî ãî Êðè âî îçåð ñêî ãî ðàé î íà Íè êî ëà åâ ñêîé îá ëà ñ òè Óê ðà è íû. 2 ñåí òÿ á ðÿ 1989 ã. åãî ïðàõ áûë ïå ðå çà õî ðî íåí ñ æå íîé â ïî ñåë êå Êðè âîå Îçå ðî 57. ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ È ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ 1 Èñ òî ðèÿ Ðóñ ñêîé Àìå ðè êè. Ò. III. Ì., Ñ Îá ùèé ìîð ñêîé ñïè ñîê.. Õ. ÑÏá., Ñ Áîë ãóð öåâ Á.Í. Ìîð ñêîé áè î ãðà ôè å ñ êèé ñïðà âî íèê Äàëü íå ãî Âîñ òî êà Ðîñ ñèè è Ðóñ ñêîé Àìå ðè êè. XVII íà à ëî ÕÕ â. Âëà äè âî ñ òîê, Ñ ÐÃÈÀ. Ô. 18. Îï. 5. Ä Ë , ÐÃÀ ÂÌÔ. Ô Îï. 1. Ä. 7. Ë. 7îá. 6 Òàì æå. Ë. 8 îá. 7 Ñì.: Óñ òàâ ÐÀÊ, ÐÃÈÀ. Ô. 18. Îï. 5. Ä Ë. 116îá. 9 ÐÃÀ ÂÌÔ. Ô Îï. 1. Ä. 12. Ë ÐÃÈÀ. Ô. 18. Îï. 5. Ä Ë. 3 îá ÐÃÀ ÂÌÔ. Ô Îï. 1. Ä. 7. Ë Òèõ ìå íåâ Ï.À. Èñ òî ðè å ñ êîå îáî çðå íèå Ðîñ ñèé ñêî àìå ðè êàí ñêîé êîì ïà íèè è äåé ñò âèÿ åå äî íà ñòî ÿ ùå ãî âðå ìå íè.. II. ÑÏá., Ñ Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1843 ãî äà. ÑÏá., Ñ Òàì æå. Ñ ÐÃÀ ÂÌÔ. Ô Îï. 1. Ä. 7. Ë Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1844 ãî äà. ÑÏá., Ñ ÐÃÀ ÂÌÔ. Ô Îï. 1. Ä. 7. Ë Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1844 ãî äà. Ñ ÐÃÈÀ. Ô. 18. Îï. 5. Ä Ë. 6 îá. 20 Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1845 ãî äà. ÑÏá., Ñ Çà ïè ñ êè Ãè ä ðî ãðà ôè å ñ êî ãî äå ïàð òà ìåí òà Ìîð ñêî ãî ìè íè ñ òåð ñò âà.. IV. ÑÏá., Ñ Òèõ ìå íåâ Ï.À. Óêàç.ñî. Ñ ` 2004

48 48 Ï.Ë.Êàçàðÿí 23 Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ. Çà îäèí ãîä, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1846 ãî äà. ÑÏá., Ñ Çà ïè ñ êè Ãè ä ðî ãðà ôè å ñ êî ãî... Ñ Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1845 ã. Ñ Òèõ ìå íåâ Ï.À. Óêàç.ñî. Ñ ÐÃÈÀ. Ô. 18. Îï. 5. Ä Ë Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ. Çà îäèí ãîä, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1846 ã. Ñ Òàì æå. Ñ ÐÃÈÀ. Ô. 18. Îï. 5. Ä Ë Òàì æå. Ë. 90 îá. 32 Òèõ ìå íåâ Ï.À. Óêàç.ñî. Ñ Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ. Çà îäèí ãîä, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1846 ã. Ñ ÃÀ ÈÎ. Ô. 24. Îï. 12. Ä Ë Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ. Çà îäèí ãîä, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1847 ã. ÑÏá., Ñ ÐÃÀ ÂÌÔ. Ô Îï. 1. Ä Ë ÐÃÈÀ. Ô. 18. Îï. 5. Ä Ë ÐÃÀ ÂÌÔ. Ô Îï. 1. Ä Ë. 4îá., 6îá. 39 Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ. Çà îäèí ãîä, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1848 ã. ÑÏá., Ñ Îò åò ÐÀÊ. Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ. Çà îäèí ãîä, ïî 1 ÿí âà ðÿ 1846 ã. Ñ ÐÃÈÀ. Ô. 18. Îï. 5. Ä Ë ÐÃÀ ÂÌÔ. Ô Îï. 1. Ä Ë. 18 îá. 43 ÏÑÇÐÈ. Ñîáð. II. Ò. 21, îòä. 2. Ñ ÐÃÀ ÂÌÔ. Ô Îï. 1. Ä Ë ÐÃÈÀ. Ô. 18. Îï. 5. Ä Ë Òàì æå. Ä Ë. 1 2, 9 îá 47 Ðî ìà íîâ Ä. Ïðè ñî å äè íå íèå Àìó ðà ê Ðîñ ñèè // Ðóñ ñêîå ñëî âî Èþíü. Ñ Ãðà åâ Â.À. Ïðè ñî å äè íå íèå Ïðè àìóð ñêî ãî êðàÿ ê Ðîñ ñèè ( ). Íè êîëüñê Óñ ñó ðèé ñêèé, Ñ Íå âåëü ñêîé Ã.È. Ïî äâè ãè ðóñ ñêèõ ìîð ñêèõ îôè öå ðîâ íà Êðàé íåì Âîñ òî êå Ðîñ ñèè ÑÏá., Ñ Áàð ñó êîâ È.Ï. Ãðàô Íè êî ëàé Íè êî ëà å âè Ìó ðà âü åâ Àìóð ñêèé. Êí. 1. Ì., Ñ Ñòðó âå Á.Â. Âîñ ïî ìè íà íèÿ î Ñè áè ðè ã. ÑÏá., Ñ Áàð ñó êîâ È.Ï. Óêàç. ñî. Ñ Îò åò Ãëàâ íî ãî ïðàâ ëå íèÿ ÐÀÊ çà 1850 ãîä. ÑÏá., Ñ Áî ëåå ïî äðîá íî ñì.: Áàð ñó êîâ È.Ï. Óêàç.ñî.; Øó ìà õåð Ï.Â. Îáî ðî íà Êàì àò êè è Âîñ òî íîé Ñè áè ðè ïðî òèâ àí ã ëî ôðàí öó çîâ â 1854 è 1855 ãã. // Ðó ñ êèé àð õèâ. 1878, ¹ 8; Áàð òå íåâ Þ. Îáî ðî íà Ïå ò ðî ïàâ ëîâ ñêà ïðî òèâ àí ã ëî ôðàí öóç ñêîé ýñ êà ä ðû â 1854 ã. // Òàì æå. 1898, ¹ Îá ùèé ìîð ñêîé ñïè ñîê.. Õ. Ñ Òèõ ìå íåâ Ï.À. Óêàç.ñî. Ñ Áîë ãóð öåâ Á.Í. Óêàç.ñî. Ñ. 76.

49 ÊÓËÜÒÓÐÀ È ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅ 49 Êëóá Îáùåñòâà âçàèìîïîìîùè ïðèêàç èêîâ ( ãã.) Е.А.Сергеенко Екатерина Анатольевна Сергеенко, в.н.с. НА РС(Я), аспирант ЯГУ. Â äî ðå âî ëþ öè îí íîì ßêóò ñêå Îá ùå ñò âåí íîå (Áëà ãî ðîä íîå) ñî áðà íèå äîë ãîå âðå ìÿ ÿâ ëÿ ëîñü åäèí ñò âåí íûì ìå ñ òîì, ãäå ìîæ íî áû ëî êóëü òóð íî ïðî âå ñ òè ñâî áîä íîå âðå ìÿ. Íî åãî äå ÿ òåëü íîñòü îõ âà òû âà ëà òîëü êî âûñ øèå ñëîè ãî ðî æàí, à îñ òàëü íûì æè òå ëÿì ßêóò ñêà ïðè õî äè ëîñü äî âîëü ñò âî âàòü ñÿ ðàç ëè íû ìè ïè òåé íû ìè çà âå äå íè ÿ ìè. Òîëü êî â íà à ëå ÕÕ â. â ãî ðî äå ïî ÿâèë ñÿ åùå îäèí êóëü òóð íûé î àã Êëóá Îá ùå ñò âà âçà è ìî ïî ìî ùè ïðè êàç è êîâ (Êëóá ïðè êàç è êîâ). Îá ùå ñò âî âçà è ìî ïî ìî ùè ïðè êàç è êîâ áû ëî ñî çäà íî â áóð íûå ìå ñÿ öû 1905 ã., êîã äà âîç íè êà ëè ìíî ãî èñ ëåí íûå ïðî ôåñ ñè î íàëü íûå ñî þ çû. Ñî âðå ìå íåì îíè èñ åç ëè, à Îá ùå ñò âî ïðî ñó ùå ñò âî âà ëî äî 1917 ã. Îíî îáú å äè íÿ ëî ñëó æà ùèõ òîð ãî âûõ ôèðì ãî ðî äà, èíè öè à òî ðà ìè åãî ñî çäà íèÿ áû ëè ñà ìûå àê òèâ íûå èç íèõ: À.À.Ñå ì íîâ, Å.Ì.Ìå çåí öå âà ( Íà ñëåä íè êè Êóø íà ð âà ), Â.Å.Ãî ðè íî âè (ïî ìîù íèê êà ïè òà íà ïà ðî õî äà Ëå íà, áûâ øèé íà ðî äî âî ëåö), À.Ê.Íî âî êðå ùå íîâ (âèí íûé çà âîä), È.Çî ëî òà ðåâ è äð. 1, ïðè åì îáÿ çà òåëü íûì óñ ëî âè åì âñòóï ëå íèÿ áû ëà ñëóæ áà ïî íàé ìó. Óñ òàâ Îá ùå ñò âà áûë óò âåðæ äåí 29 íî ÿ á ðÿ 1905 ã., â íåì, íà ðÿ äó ñ ïðåä ñòàâ ëå íè åì ïðî ôåñ ñè î íàëü íûõ èí òå ðå ñîâ ëå íîâ, îáî çíà à ëèñü ñëå äó þ ùèå çà äà è: Çà áî òà î âîñ ïè òà íèè è íà ó íîì îá ðà çî âà íèè 4` 2004

50 50 Å.À.Ñåðãååíêî äå òåé äåé ñò âè òåëü íûõ ëå íîâ, äî ñòàâ ëå íèå ëå íàì è èõ ñå ìåé ñò âàì âîç ìîæ íîñòè ïðî âî äèòü âðå ìÿ ñ ïîëü çîþ è âî îá ùå óäîâ ëå òâî ðÿòü äó õîâ íûå è ìà òå ðè àëü íûå ïî òðåá íî ñ òè ëå íîâ Îá ùå ñò âà. Äëÿ ýòî ãî ñëåäîâàëî îò êðû òü øêî ëû, áèá ëè î òå êè, êëóáû, óñ ò ðà è âàòü ñïåê òàê ëè, êîí öåð òû, ìà ñ êà ðà äû, ñå ìåé íûå è ìó çû êàëü íûå âå å ðà, ëåê öèè ïî ðàç íûì îò äå ëàì çíà íèé, ëè òå ðà òóð íûå òå íèÿ è ò.ä. 2 Îá ùå ñò âî ñî ñòî ÿ ëî èç äåé ñò âè òåëü íûõ ëå íîâ, ñî ðåâ íî âà òå ëåé è ëå íîâ ïî ñå òè òå ëåé, òî åñòü òåõ, êòî ïî ñå ùà åò, îð ãà íè çó åò, ó à ñò âó åò â óâå ñå ëè òåëü íûõ è îá ðà çî âà òåëü íûõ ó ðåæ äå íè ÿõ îá ùå ñò âà. Â ëå íû èõ ïðè íè ìà ëî ïðàâ ëå íèå, à óò âåðæ äà ëî îá ùåå ñî áðà íèå, îíè èìå ëè ïðà âî ó à ñò âî âàòü â íåì ñ ïðà âîì ãî ëî ñà ïî îï ðå äå ëåí íûì âî ïðî ñàì. Ïî ýòî ìó ñðå äè ëå íîâ ïî ñå òè òå ëåé áû ëè è ó è òå ëÿ, è è íîâ íè êè, è ïî ëèòññûëü íûå (èç çà å ãî íå ðåä êî ïðî èñ õî äè ëè ñòîëê íî âå íèÿ ñ àä ìè íè ñ ò ðà öè åé ãî ðî äà). Îñ íîâ íàÿ äå ÿ òåëü íîñòü Îá ùå ñò âà ñíà à ëà áû ëà íà ïðàâ ëå íà íà ýêî íî ìè å ñ êóþ çà ùè òó ñëó æà ùèõ òîð ãî âûõ ôèðì: â ò.. íà áîðü áó çà âû õîä íûå äíè, óâå ëè å íèå çàð ïëà òû, îã ðà íè å íèå òðó äî âî ãî äíÿ è ò.ï. Íà è áî ëåå àê òèâ íû ìè ëå íà ìè îá ùå ñò âà ÿâ ëÿ ëèñü Å.Ì.Ìå çåí öå âà (åäèí ñò âåí íàÿ æåí ùè íà â Ïðàâ ëå íèè), À.À.Ñå ì íîâ, Ì.Â.Ñà áó íà åâ (áûâ øèé íà ðî äî âî ëåö, âðà ) è äð. 3 Òîã äà æå áûë ñî çäàí Êëóá Îá ùå ñò âà âçà è ìî ïî ìî ùè ïðè êàç è êîâ. Ïåð âî íà àëü íî îí ðàñ ïî ëà ãàë ñÿ â äî ìå êóï öà Ìàð êî âà íà Íà áå ðåæ íîé óëè öå. Çäåñü ïî ñóá áî òàì è ïðåä ïðà çä íè íûì äíÿì óñ ò ðà è âà ëèñü ñå ìåé íûå âå å ðà, ñòà âè Ì.Â.Ñàáóíàåâ ëèñü ïåð âûå ñïåê òàê ëè, è òà ëèñü ëåê öèè. Â 1908 ã. äëÿ Êëó áà áû ëî ïî ñò ðî å íî ñîá ñò À.À.Ñå ìå íî â âåí íîå çäà íèå (íà áå ðå ãó î. Òà ëîå, ñíå ñå íî â 2004 ã.), äëÿ ýòî ãî ïðè øëîñü âçÿòü êðå äèò ó òîð ãî âûõ ôèðì, ïî ãà øå íèå êî òî ðî ãî óòü íå ðà çî ðè ëî Îá ùå ñò âî. Íî âîå ïî ìå ùå íèå âìå ùà ëî äî å ëî âåê, äðó ãèå êðóæ êè è îá ùå ñò âà ãî ðî äà òàê æå ïî ëó è ëè âîç ìîæ íîñòü ïðî âî äèòü â íåì ñâîè ìå ðî ïðè ÿ òèÿ (ñî áðà íèÿ, òå íèÿ, ìè òèí ãè), ïî ìè ìî ýòî ãî äâå êîì íà òû çà íè ìà ëà áèá ëè î òå êà è òàëü íÿ. Ñðà çó æå ñëî æèë ñÿ àê òèâ, îò âåò ñò âåí íûé çà ìå ðî ïðè ÿ òèÿ, îä íèì èç îð ãà íè çà òî ðîâ áû ëà ñó ïðó ãà À.Ñå ìå íî âà Íà òà ëüÿ Ïå ò ðîâ íà. Íà àë ôîð ìèðî âàòü ñÿ è êîë ëåê òèâ ëþ áè òå ëåé äðà ìà òè å ñ êî ãî èñ êóñ ñò âà, ñðåäè íèõ Áåõ òå ðå âà, Ç.Ì.Íî âî êðå ùå íî âà, Å.Ì.Ìå çåí öå âà, Î.Ñà áàí å å âà, Ë.À.Åëü öî âà, Ì.À.Áó øó å âà, Â.Ì.Øâå äî âà, Ïàí êðà òü åâ, Ì.Ñà áó íà åâ, Í.Ñòî ëÿ ðîâ, Ë.À.Óñîâ, È.Êîë ìî ãî ðîâ, Ñ.À.Êî âû íèí, È.Â.Ýâåð ñòîâ è äð. 4 Óñ ò ðà è âà ëèñü òàê íà çû âà å ìûå ñóá áîò êè ñ ðàç íî îá ðàç íîé ïðî ãðàì ìîé, ñå ìåé íûå âå å ðà (èíî ãäà ïðî âî äè ëèñü ñèò öå âûå âå å ðà, íà êî òî ðûå ïóá ëè êà äîëæ íà áû ëà ïðè õî äèòü â ñèò öå âûõ íà ðÿ äàõ), òàí öû, èã ðû, èç ðåä êà ëåê öèè è, êî íå íî, ñïåê òàê ëè ñ ó à ñ òè åì àð òè ñ òîâ ñâî åé òðóï ïû è äðó ãèõ ëþ áè òå ëåé äðà ìà òè å ñ êî ãî èñ êóñ ñò âà. Îñî áåí íîå âíè ìà íèå ïðè âëå êà ëè ìà ñ êà ðà äû, óñ ò ðà è âà å ìûå íà Ñâÿò êè è Ìàñ ëå íè öó. Â ìà ñ êàõ è êî ñ òþ ìàõ ãî ðîä ñêàÿ îá ùå ñò âåí íîñòü îò ðà æà ëà ñâîå îò íî øå íèå ê ðàç ëè íûì ñòî ðî íàì æèç íè: äå ôè öèòó ïðî äóê òîâ, ñïå êó ëÿ öèÿì òîð ãî âûõ ôèðì. Â îò ëè èå îò Îá ùå ñò âåí íî ãî ñî áðà íèÿ, ìà ñ êè çäåñü áû ëè áî ëåå ïðî âî öè ðó þ ùè ìè, è èíî ãäà âñå çà êàí è âà ëîñü àðå ñ òîì. Òàê, 27 ôå â ðà ëÿ 1910 ã. íà êî ñ òþ ìè ðî âàí íîì òàí öå âàëü íîì âå å ðå âñå îá ùåå âíè

51 Êëóá Îáùåñòâà âçàèìîïîìîùè ïðèêàç èêîâ ( ãã.) 51 ìà íèå ïðè âëåê ëà ñëå äó þ ùàÿ êîì ïî çè öèÿ: ïî âå øåí íàÿ æåí ùè íà ñ ïëà êà òîì íà ãðó äè Ïî ëó è ëà ðàâ íî ïðà âèå, à ê ñà ìîé âè ñå ëè öå áûë ïðè êðåï ëåí êàð òîí ñ ðå áó ñîì èçî á ðà æå íèå äâóõ ñòî ëîâ, çà òåì ñëî âî ïèí ñêèé, ïî òîì ãàë ñòóê (ñòî ëû ïèí ñêèé ãàë ñòóê), è âåñü ýòîò ýøà ôîò òîë êàë ïà ëà â êðàñ íîé ðó áà õå. Ïî ëè öèÿ ïî ïû òà ëàñü çà äåð æàòü çëî óìû ø ëåí íè êîâ, íî òàê è íå ñìîã ëà, ïîç æå, Ý.Ðó áà íî âè è Â.Ñà ïîæ íè êîâ, ïî äî çðå âà å ìûå â àâ òîð ñò âå, áû ëè ïðè ãî âî ðå íû ê íå ñêîëü êèì ìå ñÿ öàì òþðü ìû 5. Íà ðÿ äó ñ îáû íû ìè êî ñ òþ ìè ðî âàí íû ìè âå å ðà ìè óñ ò ðà è âà ëèñü è ÿêóò ñêèå ìà ñ êà ðà äû, ãäå êî ñ òþ ìû îò ðà æà ëè èñ òî ðèþ, ìè ôî ëî ãèþ, áûò íà ðî äà: Ñâÿ òî íîå ãà äà íèå ó ÿêó òîâ, Äðåâ íÿÿ ìî ãè ëà ó ÿêó òîâ, Áîã îõî òû ó ÿêó òîâ 6, Æåí ùè íà, âû äå ëû âà þ ùàÿ êó ìûñ 7 è ò.ä. Îò âñåõ ìå ðî ïðè ÿ òèé, âçíî ñîâ, ïî æåðò âî âà íèé, àðåíä íîé ïëà òû Êëóá ïî ëó àë ïðè ëè íûé äî õîä, êî òî ðûé è øåë íà îð êåñòð, õîð, ãðè ìå ðîâ, äå êî ðà òî ðîâ è ò.ä. Ñ êàæ äûì ãî äîì ðîñ ëî ìà ñ òåð ñò âî àê òåð ñêîé òðóï ïû Êëó áà. Îíà ïðåä ñòàâ ëÿ ëà ïüå ñû ïî òè êàæ äóþ íå äå ëþ, èñ ëåí íîñòü ïî ñå òè òå ëåé ðîñ ëà. Ðàñ øè ðÿë ñÿ è ðå ïåð òó àð. Íà ðÿ äó ñ òðà äè öè îí íûìè Í.Îñ ò ðî âñêèì, À. å õî âûì, Øïà æèí ñêèì, ñòà âè ëè ñïîð íûõ Ì.Ãîðü êî ãî, Á.Àí ä ðå å âà, Âåð ìè ùå å âà. Èç ïî ñòà íî âîê ìîæ íî îò ìå òèòü ïüå ñó Î.Óàéëü äà Êàê âàæ íî áûòü ñå ðü åç íûì, ïî ñòàâ ëåí íóþ 17 ÿí âà ðÿ 1916 ã. Âî ïåð âûõ, àâ òî ð âû á ðàë ñëîæ íóþ, ñî öè àëü íî ïñè õî ëî ãè å ñ êóþ êî ìå äèþ ìà ëî çíà êî ìî ãî èíî ñò ðàí íî ãî ïè ñà Í.Ï.Óãëîâñêàÿ Ñåìåíîâà òå ëÿ, âî âòî ðûõ, àê òå ðà ìè áû ëè ó à ùè å ñÿ ñòàð øèõ êëàñ ñîâ ßêóò ñêî ãî ðå àëü íî ãî ó è ëè ùà è ßêóò ñêîé æåí ñêîé ãèì íà çèè 8. Äî ýòî ãî ó à ùè å ñÿ íå äî ïó ñ êà ëèñü â óâå ñå ëè òåëü íûå ó ðåæ äå íèÿ ãî ðî äà, äî ñòóï íû ìè äëÿ íèõ îñ òà âà ëèñü òîëü êî äíåâ íûå ïðåä ñòàâ ëå íèÿ èëè ó å íè å ñ êèå ïî ñòà íîâ êè. Òå ïåðü îíè ïî ëó è ëè âîç ìîæ íîñòü ñà ìèì èã ðàòü ïå ðåä íà ñòî ÿ ùåé ïóá ëè êîé, ê òî ìó æå âñå âìå ñ òå: è þíî øè, è äå âóø êè. Áëà ãî äà ðÿ õî ðî øåé ïîä ãî òîâ êå ïüå ñà ïðî øëà áëå ñ òÿ ùå è âû çâà ëà äëè òåëü íûå àï ëî äè ñ ìåí òû çðè òå ëåé. Â ìå ñò íûõ ãà çå òàõ èíî ãäà ïî ÿâ ëÿ ëèñü ðå öåí çèè íà ñïåê òàê ëè ñ èõ êðè òè êîé. Ïðî ìà õè àð òè ñ òû ñòà ðà ëèñü èñ ïðàâ ëÿòü, íî âåäü îíè íå áû ëè ïðî ôåñ ñè î íà ëà ìè, è áîëü øå ãî, åì âå ñå ëàÿ èëè ïðàâ äî ïî äîá íàÿ èã ðà, îáû íàÿ ïóá ëè êà è íå îæè äà ëà, à êðî ìå òî ãî, à ñ òûå ïðå ìüå ðû íå äà âà ëè äî ñòà òî íî ãî âðå ìå íè äëÿ ïîä ãî òîâ êè. Íå èç áà ëî âàí íûå íà ñòî ÿ ùè ìè àê òå ðà ìè çðè òå ëè àï ëî äè ðî âà ëè ñìå ëî ñ òè, âû ðà çè òåëü íî ñ òè ñâî èõ æå êîë ëåã, çíà êî ìÿùèõ èõ, òà êèì îá ðà çîì, ñ ïðî èç âå äå íè ÿ ìè êëàñ ñè êîâ è ñî âðå ìåí íûõ àâ òî ðîâ. Äðó ãèì íà ïðàâ ëå íè åì äå ÿ òåëü íî ñ òè Îá ùå ñò âà áû ëî ïðî ñâå ùå íèå ñâî èõ ëå íîâ: â 1907 ã. ïðåä ïî ëà ãà ëîñü îò êðûòü âå åð íþþ áåñ ïëàò íóþ îä íî êëàññ íóþ íà àëü íóþ øêî ëó äëÿ âçðîñ ëûõ îáîå ãî ïî ëà. Çà íÿ òèÿ äîëæ íû áû ëè ïðî âî äèòü ñÿ â çäà íèè âòî ðî êëàññ íîé öåð êîâ íî ïðè õîä ñêîé øêî ëû ïðå ïî äà âà òå ëÿ ìè ìå ñò íûõ ó åá íûõ çà âå äå íèé: À.À.Ñà õà ðî âîé, À.Ï.Øè ðî êî âîé, Í.È.Ïî ðî òî âîé, Ñ.Í.Ëå áå äå âûì, È.À.Ðî ãî æè íûì è äðó ãè ìè (âñå ãî 20 å ëî âåê). Ýòà øêî ëà ìîã ëà áû äàòü ýëå ìåí òàð íûå çíà íèÿ ïî ïèñü ìó, òå íèþ, ñ å òó 9. Íà ïðî òÿ æå íèè âòî ðîé ïî ëî âè íû 1907 ã. â Êëó áå ïðè êàç è êîâ óñ ò ðà è âà ëèñü ëåê öèè, íà ïðè ìåð Ôè çè å ñ êàÿ îñ íî âà äó øè, íà êî òî ðîé ëåê òîð Àðî íîâ ðàñ ñêà çàë î íî âîé íà óêå ïñè õî ëî ãèè, ïðî âåë ïà ðàë ëå ëè ìåæ äó å ëî âå êîì è æè âîò íû ìè, èí ñòèíê òû êî òî ðûõ áû ëè ïðåä ñòàâ ëå íû êàê ýëå ìåí òû äó øè, íà è áî ëåå ñèëü íûå, âû æèâ øèå â õî äå ýâî ëþ öèè 10. Îí æå ïðî åë ëåê öèþ íà òå ìó Íà òó ðàëü íîå õî çÿé ñò âî, ãäå, ïî ìíå íèþ ðå öåí çåí òà ãà çå òû ßêóò ñêèé êðàé, îøè áî íî îïè ðàë ñÿ íà ìàðê ñèñò ñêóþ òå î ðèþ ýêî íî ìè å ñ êî ãî áà çè ñà ðàç âè òèÿ å ëî âå å ñò âà 11. Â 1916 ã. ïðàâ ëå íèå Îá ùå ñò âà âçà è ìî ïî ìî ùè ïðè êàç è êîâ îá ðà òè ëîñü ê ÿêóò ñêî ìó ãó áåð íà òî ðó ñ ïðîñü áîé îá îò êðû òèè Êóð ñîâ äëÿ òîð ãî âûõ ïîä ðî ñò êîâ îáîå ãî ïî ëà äëÿ òî ãî, òî áû îíè ïî ïîë íè ëè ñâîå îá ðà çî âà íèå, ïîä íÿ ëè óì ñò âåí íûé óðî âåíü è íðàâ ñò 4` 2004

52 52 Å.À.Ñåðãååíêî âåí íîñòü. Îáó å íèå äîëæ íî áû ëî áûòü áåñ ïëàò íûì, å òû ðåõãîäè íûì. Íà êóð ñû ïðè íè ìà ëèñü ïîä ðî ñò êè îò 10 äî 18 ëåò.  ó åá íóþ ïðî ãðàì ìó, ïî çà ìûñ ëó îð ãà íè çà òî ðîâ, äîëæ íû áû ëè âõî äèòü ðóñ ñêèé ÿçûê, àðèô ìå òè êà, ãå î ãðà ôèÿ, ñ å òî âîä ñò âî. Ñî ãëà ñèå ãó áåð íà òî ðà áû ëî ïî ëó å íî â ÿí âà ðå 1917 ã., íî ðå âî ëþ öè îí íûå ñî áû òèÿ íå ïîç âî ëè ëè ðå à ëè çî âàòü ýòè ïëà íû. Ìåæ äó ïðàâ ëå íè åì è ëå íà ìè Îá ùå ñò âà ïðî èñ õî äè ëè è êîí ôëèê òû, â ïðåñ ñå çâó à ëè îá âè íå íèÿ â ïðå íå áðå æå íèè ïðî ñòû ìè ëå íà ìè, îò õî äå îò èñ òèí íûõ öå ëåé Îá ùå ñò âà, ïî ãî íå çà ïðè áû ëüþ. Äåé ñò âè òåëü íî, åñ ëè ñíà à ëà è âå ëàñü íå êî òî ðàÿ áîðü áà çà ïðà âà ñëó æà ùèõ, äåê ëà ðè ðî âàí íàÿ â óñ òà âå, òî ïî òîì Îá ùå ñò âî ïðàê òè å ñ êè áåç äåé ñò âî âà ëî, îò äà âàÿ âñå ñè ëû Êëó áó, êî òî ðûé ñòàë åäèí ñò âåí íûì ñâÿ çó þ ùèì çâå íîì. Áèá ëè î òå êà íå ðà áî òà ëà, õî òÿ òó äà áû ëè ïðè ñëà íû 5 ÿùè êîâ êíèã îò Ì.Ãîðü êî ãî 12. Âî âðå ìÿ ðå âî ëþ öèè 1917 ã. êëóá ïðî äîë æàë ôóíê öè î íè ðî âàòü ïîä íî âûì íà çâà íè åì Êëóá Ïðî ôåñ ñè î íàëü íî ãî ñî þ çà ñëó æà ùèõ òîð ãî âî ïðî ìû ø ëåí íûõ ïðåä ïðè ÿ òèé è îá ùå ñò âåí íûõ ó ðåæ äå íèé 13. Çà òåì åãî çäà íèå áû ëî ïå ðå äà íî ñî çäàí íî ìó ÿêóò ñêî ìó òå à ò ðó. Òà êèì îá ðà çîì, ñ ïî ÿâ ëå íè åì Êëó áà Îá ùå ñò âà âçà è ìî ïî ìî ùè ïðè êàç è êîâ êóëü òóð íàÿ æèçíü ßêóò ñêà ñòà ëà áî ãà å è ìíî ãî îá ðàç íåå. Âî êðóã íå ãî ñêîí öåí ò ðè ðî âà ëèñü òå, êòî íå èìåë äî ñòó ïà â Îá ùå ñò âåí íîå ñî áðà íèå, â ïåð âóþ î å ðåäü, ïî ëèòññûëü íûå, ïðî æè âàâ øèå â ãî ðî äå.  íåì âå ëàñü ïðî ñâå òè òåëü ñêàÿ ðà áî òà. Î åíü èí òå ðåñ íû ìè áû ëè ðàç âëå êà òåëü íûå ìå ðî ïðè ÿ òèÿ. ëå íû Îá ùå ñò âà áû ëè äå ìî êðà òè íû ìè, îò êðû òû ìè äëÿ âñå ãî íî âî ãî, íå áî ÿ ëèñü ðè ñ êî âàòü, âñå ýòî è ïðè âëå êà ëî â Êëóá ãî ðî æàí. ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ 1 Àð õèâ ßÍÖ ÑÎ ÐÀÍ. Ô. 5. Îï. 1. Ä. 98. Ë ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 12è. Îï. 2. Ä Ë Àð õèâ ßÍÖ ÑÎ ÐÀÍ. Ô. 5. Îï. 1. Ä. 98. Ë Òàì æå. Ë Ñè áèðü ñåíò. 6 ßêóò ñêèå âî ïðî ñû ôåâð. Ïðè ëî æå íèå. 7 Ëåí ñêèé êðàé ÿíâ. 8 Òàì æå. 9 ÿíâ. 9 ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 288è. Îï. 1. Ä Ë ßêóò ñêèé êðàé îêò. 11 Òàì æå. 25 íî ÿá. 12 ßêóò ñêèå äðó çüÿ À.Ì.Ãîðü êî ãî. ßêóòñê, Ñ ßêóò ñêîå îáî çðå íèå ñåíò.

53 ÊÓËÜÒÓÐÀ È ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅ 53 Èêîíîïèñü â òâîð åñòâå Èâàíà Âàñèëüåâè à Ïîïîâà Л.С.Попова И.И.Попов Люция Саввична Попова, краевед. Иван Иванович Попов, преподаватель Якутского художественного училища. Âîñ ïè òû âà ÿñü â öåð êîâ íîé àò ìî ñôå ðå, íà çà ðå ñâî å ãî òâîð å ñò âà È.Â.Ïî ïîâ óâ ë ê ñÿ èêî íî ïè ñüþ 1, ïè ñàë áîëü øîé ïî êëîí íèê òà ëàí òà õó äîæ íè êà Ñ.Ã.Ïî òà ïîâ èç âå ñò íûé æóð íà ëèñò è õó äî æå ñò âåí íûé êðè òèê. Èíà å, âè äè ìî, è íå ìîã ëî áûòü. Õó äîæ íèê áûë ñû íîì, âíó êîì, ïðàâ íó êîì è áðà òîì ñâÿ ùåí íî ñëó æè òå ëåé. Ýòî áû ëè ãëó áî êî âå ðó þ ùèå è èñ êðåí íèå â ñâî èõ óáåæ äå íè ÿõ ëþ äè. Îò ëè à ëèñü îíè èñ êëþ è òåëü íûì òðó äî ëþ áè åì, áåñ êî ðû ñ òè åì, ìè ëî ñåð äè åì è ïðå äàí íî ñ òüþ ñâî å ìó äå ëó. Çà áðî øåí íûå íà êðàé Çåì ëè, â öåíòð õî ëî äà è òüìû, âî èìÿ èñ ïîë íå íèÿ ñëó æåá íî ãî ìèñ ñè î íåð ñêî ãî äîë ãà, îíè ñïîë íà èñ ïû òà ëè òÿ ãî òû æèç íè ïðî ñòî ãî íà ðî äà, íî ïî ëþ áè ëè ýòîò êðàé è ïî ðîä íè ëèñü ñ åãî æè òå ëÿ ìè. Ñ ãëó áî êèì ñî óâ ñò âè åì îíè îò íî ñè ëèñü ê óã íå ò í íûì è áîëü íûì, îêà çû âà ëè èì ïî ñèëü íóþ ïî ìîùü, ëå è ëè, ðàç äå ëÿ ëè èõ ðà äî ñ òè, ãî ðå ñ òè è áå äû. Êàê èñ òèí íûå õðè ñ òè à íå, îíè óìå ëè öå íèòü å ëî âå å ñ êîå äî ñòî èí ñò âî êàæ äî ãî ïðè õî æà íè íà, ñòà ðî ãî è ìî ëî äî ãî, áî ãà òî ãî è áåä íî ãî, ññûëü íî ãî è ñâî áîä íî ãî, ðóñ ñêî ãî è òà òà ðè íà, ïî ëÿ êà è ÿêó òà. Îíè óâà æà ëè íà ðîä, â ñðå äå êî òî ðî ãî ñóäü áà çà ñòà âè ëà èõ æèòü, èçó à ëè åãî êóëü òó ðó, çíà ëè è ëþ áè ëè åãî ÿçûê. Ó è ëè ñâî èõ ïðè õî æàí ãðà ìî òå, ïðà âè ëàì ïðî ôè ëàê òè êè ðàç ëè íûõ çà áî ëå âà íèé, 4` 2004

54 54 Ë.Ñ.Ïîïîâà, È.È.Ïîïîâ ïðè îá ùà ëè ê êóëü òó ðå ñâî å ãî íà ðî äà. Îíè ñâÿ òî âå ðè ëè â äî á ðî è ñïðà âåä ëè âîñòü, âñå ëÿ ëè íà äåæ äó â ñâåò ëîå áó äó ùåå. Ëþ áè ëè è óê ðà øà ëè ñâîè õðà ìû ëè êà ìè ñâÿ òûõ, îá ðà ùà ëè ê íèì ïðî íèê íî âåí íûå ñëî âà ìî ëèò âû íà ÿêóò ñêîì ÿçû êå. È áûë ó íèõ ñâîé, ìîæ íî ñêà çàòü, äî ìî ðî ùåí íûé èêî íî ïè ñåö, ðà íî îò êðûâ øèé ñÿ òà ëàíò êî òî ðî ãî, ïðè âî äèë â âîñ òîðã íî âî îá ðà ù í íûõ ïðè õî æàí. Îñ íî âû èêî íî ïè ñè È.Â.Ïî ïîâ îñ âî èë ïîä ðó êî âîä ñò âîì ñâî å ãî äå äà ïðî òî è å ðåÿ Äè ìè ò ðè à íà Äè ìè ò ðè å âè à Ïî ïî âà, êî òî ðûé ñëûë íå çà óðÿä íûì èêî íî ïèñ öåì, å êàí ùè êîì è ðåç è êîì ïî äå ðå âó. Ñ ñå ê ðå òà ìè ðå ìåñ ëà Ä.Ä.Ïî ïîâ ïî çíà êî ìèë ñÿ â Èð êóò ñêå, âî âðå ìÿ ó áû â äó õîâ íîé ñå ìè íà ðèè. Â ñâî ì ïðè õî äå ïî ñò ðî èë äâà õðà ìà, ñäå ëàë äëÿ íèõ èêî íî ñòà ñû ñ çî ëî å íè åì, íà ïè ñàë èêî íû. Îòåö Äè ìè ò ðè àí òàê æå ïè ñàë èêî íû äëÿ êàæ äî ãî ðî äèâ øå ãî ñÿ â åãî ñå ìüå ðå á í êà, äå ëàë ê íèì îê ëà äû. Îä íà èç íèõ èêî íà Ñâÿ òî ãî Íè êî ëàÿ ó äî òâîð öà, âû ïîë íåí íàÿ òèñ íå íè åì íà ìå äè, ïî áû âà ëà ñ åãî ñû íîì Íè êî ëà åì Äè ìè ò ðè à íî âè åì ó à ñò íè êîì Ðóñ ñêî ÿïîí ñêîé âîé íû íà áà òà ðå ÿõ Ïîðò Àð òó ðà â ãã. âî âðå ìÿ îæå ñ òî í íûõ àð òèë ëå ðèé ñêèõ áî â. Èêî íû, íà ïè ñàí íûå äëÿ ìà òóø êè Òà òü ÿ íû Ô äî ðîâ íû è äî å ðè Êà ïè òî ëè íû, äîë ãèå ãî äû õðà íè ëèñü â ñå ìüå õó äîæ íè êà È.Â. Ïî ïî âà. Áà òþø êà Äè ìè ò ðè àí áûë íå ìà ëî óäèâ ë í, êîã äà óâè äåë, òî åãî ìà ëî ëåò íèé âíóê ñà ìî ñòî ÿ òåëü íî íà ïè ñàë ìàñ ëîì êàð òè íó Ñòðàø íûé ñóä, è îá ðà òèë âíè ìà íèå íà õó äî æå ñò âåí íûé òà ëàíò âíó êà. Î åíü Òàéíàÿ âå åðÿ ðà íî íà ó èë åãî ðè ñî âàòü ñ íà òó ðû, ïè ñàòü èêî íû, ñäå ëàë åãî ñâî èì ïåð âûì ïî ìîù íè êîì â èç ãî òîâ ëå íèè íà ãëÿä íûõ ïî ñî áèé äëÿ ó à ùèõ ñÿ öåð êîâ íî ïðè õîä ñêîé øêî ëû. Äëÿ ðîñ ïè ñè à ñîâ íè I Æåõ ñî ãîí ñêî ãî íà ñëå ãà Áî òó ðóñ ñêî ãî ïðè õî äà â ìå ñ òå êå Áóë ãóí íÿõ òàõ ïðî òî è å ðåé ïðè ãëà ñèë èç ßêóò ñêà èç âå ñò íî ãî â òî âðå ìÿ èêî íî ïèñ öà Ð. Ìî ðàâ êî Ìî ðàâ ñêî ãî. Õà ðàê òåð íûì äëÿ èêîí Ìî ðàâ ñêî ãî áû ëî òî, òî ëè êè ñâÿ òûõ íà åãî èêî íàõ íî ñè ëè ÿêóò ñêèå åð òû. Îí òàê æå ïðå ïî äàë óðî êè èêî íî ïè ñè âíó êó ïðî òî è å ðåÿ, ïðè ýòîì ñðà çó îá ðà òèë âíè ìà íèå íà õó äî æå ñò âåí íûé òà ëàíò ìàëü è êà è ñòàë áðàòü åãî ê ñå áå â ïî ìîù íè êè. Â íà à ëå íî ÿ á ðÿ 1884 ã. þíî ãî èêî íî ïèñ öà îòåö ïðè â ç â ßêóòñê ó èòü ñÿ â äó õîâ íîå ó è ëè ùå. Ìàëü è êà ïî ìå ñ òè ëè â ïàí ñè î íàò. Ðàñ ñòà âà íèå ñ ðî äè òå ëÿ ìè è ðîä íû ìè ìå ñ òà ìè áû ëî äëÿ íå ãî òÿ æ ëûì èñ ïû òà íè åì. Ãî ðå ü ðàç ëó êè ñêðà øè âà ëî çà íÿ òèå æè âî ïè ñüþ. Âñêî ðå ðî äè òå ëè ñå ìè íà ðè ñ òà ïî ëó è ëè ïèñü ìî îò À.Ñ. Áóø êî âîé 2, â êî òî ðîì îíà ïè ñà ëà:...âàø ñûí èìå åò áîëü øîé òà ëàíò, ïî õâà ëèë ðåê òîð ñå ìè íà ðèè. Íà ðè ñî âàí íûé èì Íè êî ëà âè ñèò â ìî ëå áåí íîé êîì íà òå ñå ìè íà ðèè. Ðà áî òó ýòó î åíü ïî õâà ëèë àð õè åðåé.... Áû âàÿ íà êà íè êó ëàõ, È.Ïî ïîâ ïè øåò äëÿ äå äà àð õàí ãå ëîâ Ãà â ðè è ëà è Ìè õà è ëà, Áî ãî ðî äè öó, Èè ñó ñà Õðè ñ òà, ñâÿ òûõ. Â ëåò íåì âîç ðà ñ òå Èâàí âû ïîë íèë ìàñ ëîì ïî äå ðå âó ðà áî òó Òàé íàÿ âå å ðÿ. Îíà ïî ñò ðà äà ëà îò ïî æà ðà â öåðê âè, íî ñà ìî êðà ñî íîå èçî á ðà æå íèå ó äîì ñî õðà íè ëîñü â ïåð âî çäàí íîì âè äå. Îá ãî ðå ëûå êðàÿ áû ëè îá ðå çà íû. Â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ ñðåä íèå ðàç ìå ðû êàð òè íû ñî ñòàâ ëÿ þò 46 õ 90 ñì., ïðè òîë ùè íå äå ðå âà 3,5 ñì. Òàé íàÿ âå å ðÿ ñ áî ëåå ïî çä íè ìè ðà áî òà ìè õó äîæ íè êà: Èè ñóñ Õðè ñ òîñ íà ñìåðò íîì îä ðå, Ìî ëå íèå î à øå êî ïèÿ ñ êàð òè íû Í.Í.Ãå, ñäå ëàí íàÿ õó äîæ íè êîì â Ðóñ ñêîì ìó çåå â íà à ëå ÕÕ â., è äðó ãè ìè áû ëà ïå ðå äà íà â åð ê õ ñêèõ ìå ìî ðè àëü íûé ìó çåé ïî ëè òè å ñ êîé

55 Èêîíîïèñü â òâîð åñòâå Èâàíà Âàñèëüåâè à Ïîïîâà 55 ññûë êè â ïî ðó åãî ñòà íîâ ëå íèÿ ñû íîì õó äîæ íè êà È.È.Ïî ïî âûì. Â 15 ëåò íåì âîç ðà ñ òå È.Ïî ïîâ ïè øåò ïîð ò ðåò åïè ñ êî ïà Ìå ëå òèÿ (Õ.,ì., 60 õ 46,5). Åïè ñ êîï îá ðà òèë ñå ðü ç íîå âíè ìà íèå íà õó äî æå ñò âåí íûå ñïî ñîá íî ñ òè È.Â.Ïî ïî âà, âñÿ å ñ êè ïî òâîð ñò âî âàë åãî çà íÿ òè ÿì æè âî ïè ñüþ. Âëà äû êà ïðè îá ð ë äëÿ ìî ëî äî ãî õó äîæ íè êà êðà ñ êè, êè ñ òè, õîëñò, ïðè âë ê ê ðå ñ òà â ðà öèè ñòà ðûõ à ñî âåí ã. ßêóò ñêà, ðîñ ïè ñè öåðê âåé, ñäå ëàë åãî ñâî èì èêî íî ïèñ öåì. Êðî ìå òî ãî åïè ñ êîï Ìå ëå òèé ïî äà ðèë åìó ðåä êóþ ïî òåì âðå ìå íàì äå ðå âÿí íóþ ôî òî êà ìå ðó ïðî èç âîä ñò âà Æè ðî. Ýòîé êà ìå ðîé õó äîæ íèê äå ëà åò ôî òî ãðà ôèè âñåõ öåð êîâ íûõ ñî îðó æå íèé è äðó ãèõ äî ñòî ïðè ìå à òåëü íî ñ òåé ã. ßêóò ñêà è åãî îê ðå ñò íî ñ òåé, ñâîè èç âå ñò íûå ôî òî ãðà ôèè èç æèç íè ìå ñò íî ãî íà ñå ëå íèÿ. Êàð òè íû, èêî íû, ôî òî ãðà ôèè È.Ïî ïî âà ñòà ëè ïîëü çî âàòü ñÿ øè ðî êèì ñïðî ñîì. Â 1893 ã. õó äîæ íèê àðåí äó åò ìàí ñàð äó â äî ìå È.Ñ.Ãî âî ðî âà è ñ áëà ãî ñëî âå íèÿ åïè ñ êî ïà Ìå ëå òèÿ îáî ðó äó åò â íåé èêî íî ïèñ íóþ ìà ñ òåð ñêóþ, ïè øåò èêî íû, ïîð ò ðå òû äó õîâ íûõ è àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íûõ ëèö. Ê íå ìó ïî ñòó ïà åò ìíî ãî çà êà çîâ íà èêî íû, äà æå èç îò äà ëåí íûõ ñå âåð íûõ óëó ñîâ. Â ëåò íåå âðå ìÿ õó äîæ íèê âû åç æà åò â ðîä íîé Áî òó ðóñ ñêèé óëóñ. Â 1900 ã. È.Ïî ïîâ íà ïè ñàë âñå èêî íû èêî íî ñòà ñà â öåðê âè ñ. è è ìàõ. Â 1903 ã. â ãà çåò íîé õðî íè êå ïå ðå ìåí ïî ñëóæ áå ïè ñà ëè: Ïñà ëîì ùèê Òþ ðåì íîé öåðê âè Èâàí Ïî ïîâ óâî ëåí â Åâ ðî ïåé ñêóþ Ðîñ ñèþ íà îäèí ãîä Ñïàñ Íåðóêîòâîðíûé äëÿ èçó å íèÿ æè âî ïè ñè, ñ ïðè êî ìàí äè ðî âà íè åì åãî íà äîëæ íîñòü ïñà ëîì ùè êà Õîë ãó ìèí ñêîé öåðê âè 3. Òàê íà à ëàñü åãî äëè òåëü íàÿ, ñ ïå ðå ðû âà ìè ó áà â ñòå íàõ Èì ïå ðà òîð ñêîé Àêà äå ìèè õó äî æåñòâ. Âî âðå ìÿ ó áû õó äîæ íèê à ñ òî, èíî ãäà íà äîë ãî ïðè åç æàë íà ðî äè íó äëÿ ïëå íýð íîé ðà áî òû, àð õå î ëî ãè å ñ êèõ ðàñ êî ïîê, ñáî ðà ýò íî ãðà ôè å ñ êèõ êîë ëåê öèé. Ïðè ýòîì îí ïðî äîë æàë ðà áî òàòü äëÿ öåðê âè. ßêóò ñêèå Åïàð õè àëü íûå âå äî ìî ñ òè â íà à ëå ÕÕ â. ïè ñà ëè: Â öå ëÿõ óì ñò âåí íî ãî ðàç âè òèÿ è íðàâ ñò âåí íîé ïîëü çû îáû âà òå ëåé, ïðå äà þ ùèõ ñÿ èã ðå â êàð òû è âè íî ïè òèþ, Ñî âåò ÿêóò ñêî ãî öåð êîâ íî ãî áðàò ñò âà ïî èíè öè à òè âå ïðå îñ âÿ ùåí íî ãî ïðåä ñå äà òå ëÿ ðå øèë ïðè ñòó ïèòü ê ïî ñò ðî å íèþ ñîá ñò âåí íî ãî ïî ìå ùå íèÿ ñ è òàëü íûì çà ëîì äëÿ óñ ò ðîé ñò âà â âîñ êðåñ íûå è ïðà çä íè íûå äíè ðå ëè ãè îç íî íðàâ ñò âåí íûõ òå íèé. Ñî ñòàâ ëå íèå ïëà íà Áðàò ñêî ãî äî ìà ïî ðó å íî âîëü íî ìó ïðàê òè êó õó äîæ íè êó Ïî ïî âó ïðè ó à ñ òèè î. ðåê òî ðà ñå ìè íà ðèè ïðî òî è å ðåÿ Ô.Ñòó êî âà. <...> Èìå åò ñÿ íå ñêîëü êî ýñ êè çîâ è ïëà íîâ äî ìà Ñà ìîé èç âå ñò íîé ðà áî òîé õó äîæ íè êà â òî âðå ìÿ áû ëî âíó ò ðåí íåå îôîðì ëå íèå à ñîâ íè àð õè åðåÿ. Â 1954 ã. ñòàð øèé ñûí õó äîæ íè êà Í.È.Ïî ïîâ, áó äó è â Ñâåðä ëîâ ñêå íà êóð ñàõ ïî ãè ä ðî ìå òå î ðî ëî ãèè, óñ ëû øàë îò ìà òå ðè Èâà íà Ïå ò ðî âè à Åêî ïà: Òâî å ãî îò öà õî ðî øî çíàþ. Ìîé ìóæ áûë äüÿ êî íîì â öåðê âè Íè êî ëû. Òâîé îòåö ðå ñ òà â ðè ðî âàë ýòó öåð êîâü. Â öåð êîâ íûõ âå äî ìî ñ òÿõ Áî òó ðóñ ñêî ãî ïðè õî äà îò ìå å íî, òî â ãã. ïðî èç âå ä í êà ïè òàëü íûé ðå ìîíò Ïðå îá ðà æåí ñêîé öåðê âè, ïî òî ëîê è ïî ëû â õðà ìå çà øïàê ë âà íû, âû êðà øå íû è ðàç ðè ñî âà íû ìàñ ëÿ íîé êðà ñ êîé. Íà ïè ñà íû â õðà ìå íî âûå ìå ñò íûå èêî íû è îä íà áîëü øàÿ çà ïðå ñ òîëü íàÿ. Ñòà ðûå ìå ñò íûå èêî íû ðå ñ òà â ðè ðî âà íû. Èêî íî ñòàñ âû êðà øåí êàð ìè íîì è ìå ñ òà ìè ðàç ðè ñî âàí è âû çî ëî åí. Îç íà åí íàÿ ðà áî òà ïðî èç âå äå íà õó äîæ íè êîì Èâà íîì Âà ñè ëü å âè åì âåñü ìà õî ðî øî 5. Â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ ýòà çà ïðå ñ òîëü íàÿ èêî íà Âñå äåð æè òåëü óê ðà øà åò Ûòûê Ê ëü ñêèé Ïðå îá ðà æåí ñêèé õðàì íà òåð ðè òî ðèè Ëè òå ðà òóð íî õó äî æå ñò âåí íî ãî ìó çåÿ çà ïî âåä íè êà Òàò òà. Â Êðåñò Õàëü ä æàå (ñå ëå Àë äàí ñêîì) È.Ïî ïîâ âû ïîë íèë âñþ õó äî æå ñò âåí íóþ ðà áî òó â íî âîé öåðê âè, íà ïè ñàë îêî ëî ñî ðî êà èêîí. 4` 2004

56 56 Ë.Ñ.Ïîïîâà, È.È.Ïîïîâ Ïî ðàñ ñêà çàì ìå ñò íûõ æè òå ëåé, à òàê æå ìà òå ðè è äå äà íà àëü íè êà ÐÑÓ Ìå ãè íî Êàí ãà ëàñ ñêî ãî ðàé î íà Ïî ïî âà Èëüè Âà ñè ëü å âè à, ñ êî òî ðûì èìåë áå ñå äó ñûí õó äîæ íè êà Í.È.Ïî ïîâ, È.Â.Ïî ïîâ ðå ñ òà â ðè ðî âàë öåð êîâü â ñ.áþ òýé äý ýõ è ïè ñàë èêî íû èêî íî ñòà ñà. Ñòàð øèé ñûí õó äîæ íè êà ñëû øàë îò îò öà, à òàê æå îò Ã.Ì.Êîê øàð ñêî ãî è Ì.È. Äó ãëàñ (äðó çåé õó äîæ íè êà), òî Èâàí Âà ñè ëü å âè ðå ñ òà â ðè ðî âàë ñòà ðûå è ïè ñàë íî âûå èêî íû äëÿ öåðê âåé â ñ ëàõ: Áóë ãóí íÿõ òà àõ, Îê ò ì öû, Ïàâ ëîâñê, ó ðàï à, Õà ÿõ ñûò, Ïî êðîâñê. Î ðà áî òå â Ïî êðîâ ñêîé öåðê âè òàê æå ðàñ ñêà çû âà ëà äî ü ñâÿ ùåí íè êà Ïàâ ëóö êî ãî Õ.Ïàâ ëóö êàÿ. Õó äîæ íè êîì È.Ïî ïî âûì áû ëè íà ïè ñà íû èêî íû äëÿ öåðê âè ã. Îë ê ìèí ñêà, â ñå ëå íèè I Íå ðþê òåé è äðó ãèõ. Â I Íå ðþê òåå îí êâàð òè ðî âàë ó ìå ñò íî ãî ïè ñà ðÿ Í.Í.Êðû ëà õî âà, êî òî ðûé èìåë î åíü áî ãà òóþ è êðà ñè âóþ êîë ëåê öèþ ÿêóò ñêîé äå ðå âÿí íîé óò âà ðè, î ì ðàñ ñêà çû âà ëà äî ü ïè ñà ðÿ Â.Í.Êðû ëà õî âà. Áó äó è â Âè ëþé ñêå, õó äîæ íèê êâàð òè ðî âàë â äî ìå êóï öà Êîí äà êî âà. Ïè ñàë èêî íû äëÿ öåðê âè Ñâÿ òî ãî Ïàí òå ëåé ìî íà, äðó ãèå èêî íû è ïîð ò ðå òû, â òîì èñ ëå ïîð ò ðåò êóï öà Êîí äà êî âà, ôî òî ãðà ôè ðî âàë, ó èë äå òåé. Ïå ðåä îòú åç äîì óñ òó ïèë êóï öó êî ïèþ êàð òè íû Êàð ëà Äîëü è Ñâÿ òàÿ Öå öè ëèÿ. Îíà äîë ãîå âðå ìÿ õðà íè ëàñü â Âè ëþé ñêîì êðà å âåä å ñ êîì ìó çåå, ñåé àñ íà õî äèò ñÿ â Ûòûê Ê ëü ñêîì ëè òå ðà òóð íî õó äî æå ñò âåí íîì ìó çåå çà ïî âåä íè êå Òàò òà. Íå èç âå ñò íà ñóäü áà ïîð ò ðåò íî ãî îá ðà çà Ñâÿ òè òå ëÿ Èí íî êåí òèÿ Âå íè à ìè íî âà, âû ïîë Åïèñêîï Íèêàíîð íåí íî ãî È.Â.Ïî ïî âûì â äî ðå âî ëþ öè îí íîå âðå ìÿ. Ñî õðà íè ëàñü àâ òîð ñêàÿ ôî òî ðå ïðî äóê öèÿ ïîð ò ðå òà, êî òî ðàÿ äà ò ÿð êîå ïðåä ñòàâ ëå íèå î íå çà óðÿä íîé ëè íî ñ òè ïðî ñâå òè òå ëÿ. Ìíî ãèå èêî íû, âû ïîë íåí íûå È.Â.Ïî ïî âûì, êàê ðàí íèå (êî íåö ÕIÕ â.), òàê è ïî çä íèå (íà à ëî ÕÕ â.), ñäå ëàí íûå óæå íà âû ñî êîì ïðî ôåñ ñè î íàëü íîì óðîâ íå, ïî ñëå ðå âî ëþ öèè è Ãðàæ äàí ñêîé âîé íû èç öåðê âåé ïî ñòó ïè ëè â êðà å âåä å ñ êèå ìó çåè ðå ñ ïóá ëè êè. àñòü èêîí íà õî äèò ñÿ â à ñò íûõ ðó êàõ. Ê ñî æà ëå íèþ, â ãî äû áåç âå ðèÿ îíè îñ òà âà ëèñü áåç äîëæ íî ãî âíè ìà íèÿ êàê ñî ñòî ðî íû îò äåëü íûõ âëà äåëü öåâ, òàê è ñî ñòî ðî íû ìó çåé íûõ õðà íè òå ëåé, ïîä âåð ãà ëèñü âîç äåé ñò âèþ âëà ãè, ïû ëè, ðåç êî ìó êî ëå áà íèþ òåì ïå ðà òó ðû, ìå õà íè å ñ êèì ïî âðåæ äå íè ÿì. Ñåé àñ, ñ ïî âû øå íè åì èí òå ðå ñà ê äî ðå âî ëþ öè îí íîé èñ òî ðèè êðàÿ è ðå ëè ãèè ñòà ëè ïî ÿâ ëÿòü ñÿ íà ñâåò áî æèé ðà íåå íå èç âå ñò íûå ïðî èç âå äå íèÿ ñòà ðåé øå ãî õó äîæ íè êà ßêó òèè È.Â.Ïî ïî âà, ñðå äè íèõ è åãî èêî íî ïèñ íûå ðà áî òû. Íà ïðè ìåð, ëå òîì 2003 ã. íà ó íûé ñî òðóä íèê ßêóò ñêî ãî ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî ìó çåÿ èñ òî ðèè è êóëü òó ðû íà ðî äîâ Ñå âå ðà èì. Åìå ëü ÿ íà ßðî ñëàâ ñêî ãî Å.Á.Ñòå ïà íî âà âû ÿâè ëà äâå ðà áî òû È.Â.Ïî ïî âà. Ýòî Áîã Îòåö Ñêîð áÿ ùèé è Ðàñ ïÿ òûé ñûí êî ïèè, âû ïîë íåí íûå ïî ðå ïðî äóê öèè Ã.Ëà çîâ ñêî ãî (1897) ñ îðè ãè íà ëà ïðî èç âå äå íèé Â.Ì.Âàñ íå öî âà â Êè åâ ñêîì Âëà äè ìèð ñêîì ñî áî ðå. Â 2004 ã. õó äîæ íèê È.È.Ïî ïîâ (ñûí È.Â.Ïî ïî âà) ðå ñ òà â ðè ðî âàë ðà íåå ïå ðå äàí íûé èì â Êðà å âåä å ñ êèé ìó çåé Ïîð ò ðåò åïè ñ êî ïà Íè êà íî ðà (Õ., ì., 36,1 õ 31ñì), êî òî ðûé áûë íà ïè ñàí îò öîì â 1899 ã., ò.å. äî åãî ïî åçä êè â Ñàíêò Ïå òåð áóðã íà ó áó. Ñå ìåé íûå èêî íû, â òîì èñ ëå, ïðè íàä ëå æà ùèå êè ñ òè ïðî òî è å ðåÿ Äè ìè ò ðè à íà è È.Â.Ïî ïî âà, â ãã. È.È.Ïî ïîâ ïðè í ñ â äàð ïðà âî ñëàâ íîé öåðê âè ã. ßêóò ñêà. Â 1995 ã., â äåíü îñ âÿ ùå íèÿ Ñâÿ òî Íè êîëü ñêî ãî êà ôå ä ðàëü íî ãî ñî áî ðà îí ïå ðå äàë öåðê âè èêî íó Ñïàñ Íå ðó êî òâîð íûé ðà áî òû îò öà. Â ñâî ì èí òåð âüþ æóð íà ëó Èëèí àð õè åïè ñ êîï ßêóò ñêèé è Ëåí ñêèé Ãåð ìàí îò ìå òèë: Èç ïðî ôåñ ñè î íàëü íûõ õó äîæ íè êîâ èêî íû ïè ñàë òîëü êî Èâàí Âà ñè ëü å âè Ïî ïîâ 6. Àð õè åïè ñ êîï ßêóò ñêèé è Âè ëþé ñêèé Ìå ëå òèé íå îøèá ñÿ â âû áî ðå èêî íî ïèñ öà. È.Â.Ïî ïîâ ïîë íî ñòüþ îï ðàâ äàë åãî äî âå ðèå, ðà áî òàë äëÿ öåðê âè ìíî ãî è äî á ðî ñî âå ñò íî. Åãî èêî íû ñåé àñ ðåä êî, íî ìîæ íî âñòðå òèòü ïî âñåé ßêó òèè. Èêî íû, âû ïîë íåí íûå èñ êóñ íûì ìà ñ òå ðîì, ïëå íÿ þò ë ã êî ñ òüþ è èçÿ ùå ñò âîì ðè

57 Èêîíîïèñü â òâîð åñòâå Èâàíà Âàñèëüåâè à Ïîïîâà 57 ñóí êà, ãàð ìî íè åé öâå òà, îäó õî òâî ð í íî ñ òüþ ëè êîâ ñâÿ òûõ. Îíè âçû âà þò ê âå ðå, äó øåâ íîé è ñ òî òå è ñâÿ òî ñ òè. Ïî âñåé âå ðî ÿò íî ñ òè, íà ñòó ïè ëî âðå ìÿ ïðî âå ñ òè àò ðè áó öèþ ïðî èç âå äå íèé õó äîæ íè êà È.Â.Ïî ïî âà, â òîì èñ ëå è èêîí, âî âñåõ ìó çå ÿõ, àð õè âàõ, à ñò íûõ êîë ëåê öè ÿõ è öåðê âàõ Ðå ñ ïóá ëè êè Ñà õà (ßêó òèÿ) è ñî ñòà âèòü ïîë íûå òå ìà òè å ñ êèå êà òà ëî ãè. Ïðè íÿòü ìå ðû ïî ñî õðà íå íèþ íå î öå íè ìî ãî äó õîâ íî ãî íà ñëå äèÿ âû äà þ ùå ãî ñÿ õó äîæ íè êà êîí öà ÕIÕ è ïåð âîé ïî ëî âè íû ÕÕ ñòî ëå òèÿ, ãó ìà íè ñ òà è ïðî ñâå òè òå ëÿ. ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ 1 Ïî òà ïîâ Ñ. ßêóò ñêàÿ êàð òèí íàÿ ãà ëå ðåÿ // Ñî âåò ñêàÿ Àçèÿ Ñ Àí íà Ñòå ïà íîâ íà Áóø êî âà ñå ñ ò ðà Âà ñè ëèÿ Ñòå ïà íî âè à Ïî ïî âà, îò öà õó äîæ íè êà. Îíà æè ëà â ã. ßêóò ñêå. Óìåð ëà 3 äå êà á ðÿ 1908 ã., ïî ãðå áå íà ïðè Íè êî ëà åâ ñêîé öåðê âè. 3 ßêóò ñêèå Åïàð õè àëü íûå âå äî ìî ñ òè. 1903, ¹ 21. Ñ Íàöèîíàëüíàÿ áèáëèîòåêà ÐÑ(ß), îòäåë ðåäêèõ êíèã. 4 ßêóòñêîå öåðêîâíîå Áðàòñòâî âî èìÿ Õðèñòà Ñïàñèòåëÿ çà Õ ëåò åãî ñóùåñòâîâàíèÿ (îò åò çà ãîäú) // ßêóò ñêèå Åïàð õè àëü íûå âå äî ìî ñ òè. 1903, ¹ 2. Ñ. 28. Íàöèîíàëüíàÿ áèáëèîòåêà ÐÑ(ß), îòäåë ðåäêèõ êíèã. 5 ÍÀ ÐÑ(ß). Ô Îï. 1. Ë Øà ïîø íè êî âà À. Àð õè åïè ñ êîï ßêóò ñêèé è Ëåí ñêèé Ãåð ìàí: «Âðå ìÿ ðàñ ñòàâ ëÿ åò âñåõ ïî ìå ñ òàì, è êàæ äî ìó âîç äà ò äîëæ íîå» // Èëèí, 2000, ¹ 1. Ñ. 7. 4` 2004

58 58 ÈÇ ÈÑÒÎÐÈÈ ßÊÓÒÑÊÎÉ ÅÏÀÐÕÈÈ Ìèññèîíåð Àíäðåé Àðãåíòîâ И.И.Юрганова Инна Игоревна Юрганова, к.и.н., зам. директора НА РС(Я). Èçó å íèå èñ òî ðèè õðè ñ òè àí ñêî ãî ïðî ñâå ùå íèÿ íà ðî äîâ ßêó òèè â ïî ñëåä íèå äå ñÿ òè ëå òèÿ îò êðû âà åò íàì íî âûå èìå íà, âû ÿâ ëÿ þò ñÿ íå èç âå ñò íûå ðà íåå ìà òå ðè à ëû î äå ÿ òå ëÿõ ïðà âî ñëàâ íîé öåðê âè â ßêó òèè. Î ìèñ ñè î íå ðå Àí ä ðåå Èâà íî âè å Àð ãåí òî âå íå íà ïè ñà íî ðà áîò, õî òÿ åãî èìÿ èç âå ñò íî è óïî ìè íà íèÿ î íåì èìå þò ñÿ â íà ó íûõ òðó äàõ 1. Ñâå äå íèÿ î íåì åñòü è â ñëî âà ðå Ñ.À.Âåí ãå ðî âà è â ýí öèê ëî ïå äè å ñ êîì ñëî âà ðå Ô.Áðîê ãà ó çå íà è È.Åô ðî íà 2.  Íà öè î íàëü íîì àð õè âå Ðå ñ ïóá ëè êè Ñà õà (ßêó òèÿ), â ôîí äàõ äó õîâ íûõ îð ãà íîâ è ó ðåæ äå íèé ßêó òèè, îò ëî æè ëèñü èí òå ðåñ íûå äî êó ìåí òû, ñâÿ çàí íûå ñ äå ÿ òåëü íî ñ òüþ ýòî ãî ñâÿ ùåí íè êà, ïîç âî ëÿ þ ùèå íà è áî ëåå ïîë íî îñ âå òèòü æèç íåí íûé ïóòü ýòî ãî ñà ìî áûò íî ãî ñà ìî ðîä êà èñ ñëå äî âà òå ëÿ, àâ òî ðà çíà è òåëü íî ãî êî ëè å ñò âà èñ òî ðè êî ýò íî ãðà ôè å ñ êèõ, ãå î ãðà ôè å ñ êèõ, ñòà òè ñ òè å ñ êèõ, ìå òå î ðî ëî ãè å ñ êèõ è êàð òî ãðà ôè å ñ êèõ ðà áîò. À.È.Àð ãåí òîâ ðî äèë ñÿ îñå íüþ 1816 ã. â ñå ëå Âå ëè êèé Âðàò Íè æå ãî ðîä ñêî ãî óåç äà Íè æå ãî ðîä ñêîé ãó áåð íèè, ðàñ ïî ëî æåí íîì íà ïðà âîì áå ðå ãó ð. Âîë ãè. Åãî îòåö Èâàí Ñòå ïà íî âè ñëó æèë äüÿ êîì ìå ñò íîé öåðê âè, è ñå ìüÿ Àð ãåí òî âûõ, êàê è äðó ãèå ñå ìüè íèç øå ãî çâå íà ïðè õîä ñêî ãî äó õî âåí ñò âà Ðîñ ñèé ñêîé èì ïå ðèè, åä âà ñâî äè ëà êîí öû ñ êîí öà ìè. Èìåí íî â ðî äè òåëü ñêîì

59 Ìèññèîíåð Àíäðåé Àðãåíòîâ 59 äî ìå ïî ëó èë áó äó ùèé ìèñ ñè î íåð ïåð âûå îñ íî âû çíà íèé. Çà òåì ðî äè òå ëè îò âåç ëè åãî â Íè æíèé Íîâ ãî ðîä, ãäå îí ïî ñòó ïèë â óå çä íîå äó õîâ íîå ó è ëè ùå, ïî ñëå îêîí à íèÿ êî òî ðî ãî, êàê îäèí èç ëó øèõ ó å íè êîâ, áûë íà ïðàâ ëåí â Íè æå ãî ðîä ñêóþ äó õîâ íóþ ñå ìè íà ðèþ. Â 1841 ã. Àð ãåí òîâ îêîí èë áî ãî ñëîâ ñêèé êóðñ ñå ìè íà ðèè. Â ýòè ãî äû áîëü øóþ èç âå ñò íîñòü â åâ ðî ïåé ñêîé à ñ òè Ðîñ ñèè ïî ëó èë Óêàç Ñè íî äà îò 5 ñåí òÿ á ðÿ 1839 ã., èç äàí íûé íà îñ íî âà íèè õî äà òàé ñò âà åïè ñ êî ïà Èð êóò ñêî ãî, Íåð èí ñêî ãî è ßêóò ñêî ãî Èí íî êåí òèÿ III 3, î íà ïðàâ ëå íèè ñòó äåí òîâ âû ïó ñê íè êîâ äó õîâ íûõ ñå ìè íà ðèé íà ñëó æå íèå â Èð êóò ñêóþ åïàð õèþ, â êî òî ðîé òîã äà íà ñ è òû âà ëîñü áî ëåå 100 âà êàíò íûõ ìåñò ñâÿ ùåí íî è öåð êîâ íî ñëó æè òå ëåé. Â Óêà çå îò 12 èþ ëÿ 1840 ã. è äðó ãèõ äî êó ìåí òàõ Ñè íî äà, òàê æå ïî ñâÿ ùåí íûõ îáåñ ïå å íèþ äó õîâ íû ìè êà ä ðà ìè Èð êóò ñêîé åïàð õèè, óêà çû âà ëîñü, òî â Èð êóòñê äîëæ íî áûòü íà ïðàâ ëå íî 25 âû ïó ñê íè êîâ ñå ìè íà ðèè, åù íå ïî ëó èâ øèõ ðàñ ïðå äå ëå íèÿ, â òîì èñ ëå èç Òóëü ñêîé åïàð õèè 5 å ëî âåê è èç Âëà äè ìèð ñêîé è Ðÿ çàí ñêîé åïàð õèé ïî 10 å ëî âåê. Ìî ëî äûå ëþ äè, ïî ëó èâ øèå óêà çà íèå âû åõàòü â Èð êóò ñêóþ åïàð õèþ, îáåñ ïå è âà ëèñü äî ðîæ íûì æà ëî âà íè åì è ñðåä ñò âà ìè íà ïðî æè âà íèå. Ïî èñ òå å íèè 7 ëåò ñëóæ áû èì ïðå äî ñòàâ ëÿ ëîñü ïðà âî ïå ðå âî äà â äðó ãèå åïàð õèè ñ ãà ðàí òè ðî âàí íîé îï ëà òîé ïðî åç äà âñåì ëå íàì ñå ìüè äî íî âî ãî ìå ñ òà ñëó æå íèÿ. Â 1840 ã. å ðåç Íè æíèé Íîâ ãî ðîä íà ñëó æå íèå â Èð êóòñê ïðî åõà ëè ñòó äåí òû Ðÿ çàí ñêîé äó õîâ íîé ñå ìè íà ðèè Ä.Õè ò ðîâ 4, Í.Çà ïîëü ñêèé è äðó ãèå. Íå èç âå ñò íî âñòðå à ëèñü ëè òîã äà áó äó ùèé ïåð âûé åïè ñ êîï ßêóò ñêîé åïàð õèè è Àð ãåí òîâ, íî åñòü ñâå äå íèÿ, òî ïðî åç æà þ ùèå èç Ðÿ çà íè ïî ñå ùà ëè Íè æå ãî ðîä ñêóþ äó õîâ íóþ ñå ìè íà ðèþ, è, âîç ìîæ íî, ýòîò âè çèò è áûë ïðè è íîé òî ãî, òî â 1841 ã. âû ïó ñê íèê ñå ìè íà ðèè Àð ãåí òîâ âû ðà çèë æå ëà íèå îò ïðà âèòü ñÿ íà ñëó æå íèå â äà ëå êóþ Èð êóò ñêóþ åïàð õèþ. Âåñ íîé òî ãî æå ãî äà Àð ãåí òîâ íà õî äèë ñÿ óæå â Èð êóò ñêå è 31 ìàÿ 1841 ã. áûë âîç âå äåí â ñàí äè à êî íà ñ íà çíà å íè åì â Òåëü ìèí ñêóþ Áî ãî ðîä ñêî Êà çàí ñêóþ öåð êîâü, ðàñ ïî ëî æåí íóþ â ñ. Òåëü ìà, íà õî äÿ ùåì ñÿ â 55 âåð ñòàõ îò Èð êóò ñêà âíèç ïî ð. Àí ãà ðà. Ñå ëî ýòî, ïî ñè áèð ñêèì ìåð êàì, áû ëî ñðàâ íè òåëü íî áîëü øîå è çà æè òî íîå, òàê êàê íà åãî òåð ðè òî ðèè áû ëè ðàñ ïî ëî æå íû ñó êîí íàÿ ôà á ðè êà è Óñòü Ñîëü ñêèé ñî ëå âà ðåí íûé çà âîä. Â îïè ñû âà å ìûé ïå ðè îä â ñå ëå ïðî æè âà ëî áî ëåå 3000 æè òå ëåé, è Òåëü ìèí ñêèé ïðè õîä áûë îä íèì èç íà è áî ëåå áî ãà òûõ ïðè õî äîâ åïàð õèè. Èìåí íî â Òåëü ìèí ñêîì ïðè õî äå, ïî ðàñ ïî ðÿ æå íèþ àð õè åïè ñ êî ïà Íè ëà 5, ïðà çä íè íóþ ïà ñ õàëü íóþ ñëóæ áó ïðî âî äèë íà õî äÿ ùèé ñÿ â Èð êóò ñêå Ä.Õè ò ðîâ, íà ïðàâ ëåí íûé ñâÿ ùåí íè êîì â Ãðà äî ßêóò ñêóþ Ïðå îá ðà æåí ñêóþ öåð êîâü. Òàê çà âÿ çà ëîñü çíà êîì ñò âî ìî ëî äûõ ñâÿ ùåí íè êà è äè à êî íà, ïðè áûâ øèõ èç ðàç ëè íûõ åïàð õèé Ðîñ ñèé ñêîé èì ïå ðèè, ïå ðå ðîñ øåå çà òåì â äðóæ áó, ïðî äîë æàâ øó þ ñÿ íå îä íî äå ñÿ òè ëå òèå. Àð ãåí òî âó íå ñóæ äå íî áû ëî äîë ãîå âðå ìÿ îñ òà âàòü ñÿ â Òåëü ìå 28 ñåí òÿ á ðÿ òî ãî æå ãî äà îí áûë ðó êî ïî ëî æåí â ñàí ñâÿ ùåí íè êà è íà çíà åí èå ðå åì Èðåò ñêîé Íè êî ëà åâ ñêîé öåðê âè. Êàê óæå óêà çû âà ëîñü âû øå, â íà à ëå XIX â. áîëü øîå êî ëè å ñò âî ïðè õî äîâ îá øèð íîé Èð êóò ñêîé åïàð õèè èìå ëè âà êàíò íûå ñâÿ ùåí íè å ñ êèå ìå ñ òà. Â èñ ëå èõ áû ëà è Íè æíå êî ëûì ñêàÿ Ñïàñ ñêàÿ öåð êîâü ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè. Àð ãåí òîâ èçú ÿ âèë æå ëà íèå ïî åõàòü â ßêó òèþ â êà å ñò âå ñâÿ ùåí íè êà ýòîé öåðê âè. Âïîñ ëåä ñò âèè îí ñàì íå ìîã îáú ÿñ íèòü ïðè è íû ñâî å ãî ïî ñòóï êà. Íå èìåþ äàòü ÿñ íî ãî îò åòà, ïè øåò îí â ñâî èõ çà ïè ñ êàõ, ïî å ìó ìíå èìåí íî ïî íðà âèë ñÿ Íè æíå êî ëûìñê, èç çà å ãî ÿ ïðåä ïî åë åãî äðó ãèì ìå ñ òàì, ïî æå ëàâ òó äà íà ñëóæ áó. Ìî æåò áûòü, ìå íÿ èí òå ðå ñî âà ëî... ñîëí öå ãëó áî êî ãî ñå âå ðà, òî íå çà õî äÿ ùåå, òî íå âîñ õî äè ìîå, âå ëè å ñò âåí íîå ñè ÿ íèå àðê òè å ñ êèõ íå áåñ..., à ìî æåò áûòü ðàñ ñêà çû áû âà ëûõ ëþ äåé ìå íÿ çà âëå êà ëè 6. 5 ÿí âà ðÿ 1843 ã. Àð ãåí òîâ ñ ñå ìü åé, ñî ñòî ÿ ùåé èç åãî ñó ïðó ãè Åâ äî êèè Èâà íîâ íû è ìà ëåíü êî ãî ðå áåí êà, îò ïðà âèë ñÿ â ïóòü. Â íà à ëå ôå â ðà ëÿ îíè ïðè áû ëè â ã. ßêóòñê, ãäå âíîâü âñòðå òè ëèñü ñ Ä.Õè ò ðî âûì è Í.Çà ïîëü ñêèì. Â áå ñå äàõ ñ íè ìè Àð ãåí òîâ óç íàë, î òåõ íà ïóò ñò âè ÿõ, êî òî ðûå âû ñêà çû âà ëèñü åïè ñ êî ïîì Êàì àò ñêèì, Êó ðèëü ñêèì è Àëå óò ñêèì Èí íî êåí òè åì (Âå íè à ìè íî âûì) 7 â îò íî øå íèè ìèñ ñè î íåð ñêîé äå ÿ òåëü íî ñ òè ñâÿ ùåí íî ñëó æè òå ëåé. Åïè ñ êîï Èí íî êåí òèé, áî ëåå 15 ëåò ïî ñâÿ òèâ øèé îá ðà ùå íèþ â ïðà âî ñëà âèå àëå ó òîâ, êðå î ëîâ è ïðåä ñòà âè òå ëåé äðó ãèõ ñå âåð íûõ íà ðîä íî ñ òåé, óêà çû âàë, òî ïåð âûì íå îá õî äè ìûì óñ ëî âè åì, ïåð âîé ñà ìîé âàæ íîé çà äà åé ìèñ ñè î 4` 2004

60 60 È.È.Þðãàíîâà íå ðà ÿâ ëÿ åò ñÿ èçó å íèå ìå ñò íûõ ÿçû êîâ è íà ðå èé äëÿ òî ãî, òî áû ñäå ëàòü õðè ñ òè àí ñò âî áî ëåå ïî íÿò íûì è äî ñòóï íûì äëÿ ñå âåð íûõ íà ðî äîâ. Â êîí öå ôå â ðà ëÿ íà à ëå ìàð òà ñå ìüÿ Àð ãåí òî âûõ ïî êè íó ëà ßêóòñê è îò ïðà âè ëàñü íà ñå âåð. Åõà ëè îíè ìåä ëåí íî, äå ëàÿ â ñóò êè íå áî ëåå âåðñò. Âñïî ìè íàÿ îá ýòîé ïî åçä êå Àð ãåí òîâ ïè ñàë: Ê âà øèì óñ ëó ãàì (áû ëè. È.Þ.) ãîñ òè íè öû ïî âàð íè 8, ãäå åñòü áèá ëè î òå êà ñâîÿ. Ê óñ ëó ãàõ âà øèì ñòå íû è ìíî æå ñò âî çà ïè ñåé. Óãîëü, êà ðàí äàø è ðå çåö çäåñü òðó äè ëèñü. Âîò íà âû äåðæ êó îá ðàç è êîâ íå ñêîëü êî: «êà çàê Áåñ ñî íîâ ñ êàç íîþ»,... «Òðóï ãðà ôà Ãî ëî âêè íà âå çåì ñ Êî ëû ìû» 9,... «Çäåñü íà áå ðå ãó ðå êè...íà çè ìîâ è Ïóø êèí 10 íî å âà ëè» èþ ëÿ ïó òå øå ñò âåí íè êè äî ñòèã ëè Íè æíå êî ëûì ñêà, íà õî äÿ ùå ãî ñÿ íà ëå âîì áå ðå ãó ð. Êî ëû ìû. Â ýòî âðå ìÿ â íåì áû ëî 43 äî ìà, öåð êîâü, êà çåí íûé è à ñò íûé ìà ãà çè íû, ñî ëÿ íàÿ ñòîé êà, ïî ðî õî âîé ïî ãðåá. Ãî ñó äàð ñò âåí íóþ âëàñòü çäåñü ïðåä ñòàâ ëÿë à ñò íûé êî ìàí äèð, îñó ùå ñòâ ëÿâ øèé èñ ïîë íè òåëü íóþ è ñó äåá íóþ ôóíê öèè. Íà ñå ëå íèå Íè æíå êî ëûì ñêà áû ëî íå áîëü øèì, íî â äíè ÿð ìà ðîê (àï ðåëü ìàðò) åãî èñ ëåí íîñòü äî ñòè ãà ëà íå ñêîëü êèõ ñî òåí å ëî âåê. Â Íè æíå êî ëûì ñêå Àð ãåí òî âûõ âñòðå òèë ìå ñò íîé öåðê âè ñâÿ ùåí íèê À.Òðè ôî íîâ, íà ìå ñ òî êî òî ðî ãî è áûë íà çíà åí Àð ãåí òîâ 12. Íå ñêîëü êî ëåò ïðè ò Íè æíå êî ëûì ñêîé öåðê âè ñî ñòàâ ëÿ ëè âìå ñ òå ñ Àð ãåí òî âûì äüÿ îê È.À.Òðè ôî íîâ, ïðè åò íèê Ç.Çà ðîâ íÿ åâ è çà øòàò íûé ñâÿ ùåí íèê À.È.Òðè ôî íîâ, îò ìå åí íûé ìíî æå ñò âîì íà ãðàä è áëà ãî äàð íî ñ òåé Ñè íî äà è åïàð õè àëü íî ãî íà àëü ñò âà. Èñ òî ðèÿ õðè ñ òè àí ñêî ãî ïðî ñâå ùå íèÿ ñå âå ðà ßêóò ñêî ãî êðàÿ íà è íà åò ñÿ ñ ñå ðå äè íû XVII â., êîã äà â ãã. íà ðð. Èí äè ãèð êó, Àëà çåþ è Êî ëû ìó ïðè áûë ìî íàõ ßêóò ñêî ãî Ñïàñ ñêî ãî ìî íà ñ òû ðÿ Ìà êà ðèé. Â íà à ëå XVIII â. ýòîò ðàé îí ïî ñå òè ëà ìèñ ñèÿ àð õè ìàí ä ðè òà Ìàð òè íè à íà. Â 40 õ ãã. ýòî ãî æå ñòî ëå òèÿ íà Êî ëû ìå ìèñ ñè î íåð ñêîé äå ÿ òåëü íî ñ òüþ çà íè ìàë ñÿ èå ðî ìî íàõ Ôå î ôèë, îñ òàâ øèé ñÿ îò ýêñ ïå äè öèè Ä.Ëàï òå âà. Òîã äà æå ñëó æèë çäåñü ñâÿ ùåí íèê À.Ñëåï öîâ, íà çíà åí íûé â Çà øè âåðñê è Êî ëûì ñêèé êðàé â 1735 ã., òàê êàê ñ 1704 ã. Êî ëûì ñêèé êðàé íà õî äèë ñÿ â ïðè õî äå Çà øè âåð ñêîé öåðê âè, à â 1786 ã. áûë îò êðûò Íè æíå êî ëûì ñêîé ïðè õîä, òåð ðè òî ðèÿ êî òî ðî ãî îõ âà òû âà ëà âåñü Êî ëûì ñêèé îê ðóã. Ïî ñëå ñòðî è òåëü ñò âà â 1743 ã. Àíà äûð ñêîé öåðê âè óñè ëè ëîñü âëè ÿ íèå ïðà âî ñëà âèÿ, íî ïî ñëå ëèê âè äà öèè â 1764 ã. Àíà äûð ñêàÿ öåð êîâü áû ëà ïå ðå íå ñå íà â Íè æíå êî ëûìñê è îñ âÿ ùå íà ñâÿ ùåí íè êîì ìèñ ñè î íå ðîì Ï.Òðè ôî íî âûì. Ñ 20 õ ãã. XIX â. ìèñ ñè î íåð ñêàÿ ðà áî òà ñðå äè óê åé ñòà íî âèò ñÿ ïî ñòî ÿí íîé áëà ãî äà ðÿ äå ÿ òåëü íî ñ òè ïðî òî è å ðåÿ Ã.Ñëåï öî âà è åãî ïî õîä íîé öåðê âè ïà ëàò êè, ðàç ðå øå íèå íà êî òî ðóþ áû ëî ïî ëó å íî èç Ñè íî äà â 1799 ã. Ñ ýòîé öåð êî âüþ ïà ëàò êîé Ñëåï öîâ ñî âåð øàë äëè òåëü íûå ïî åçä êè, ðå çóëü òà òîì êî òî ðûõ áû ëî áîëü øîå êî ëè å ñò âî íî âî îêðå ùåí íûõ óê åé. Ïî ñëå Ñëåï öî âà ìèñ ñè î íåð ñêóþ äå ÿ òåëü íîñòü ïðî äîë æèë ñâÿ ùåí íèê À.Òðè ôî íîâ, èñ ïîëü çî âàâ øèé äëÿ ñâî èõ ïðî ïî âå äåé âðå ìÿ ïðî âå äå íèÿ ÿð ìà ðîê. Êî âðå ìå íè íà à ëà ñëó æå íèÿ â Íè æíå êî ëûì ñêå Àð ãåí òî âà îñ òà âà ëîñü åù áî ëåå äâóõ òû ñÿ óê åé ÿçû íè êîâ â ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè, à òàê æå óê åé èç Ïðè ìîð ñêîé îá ëà ñ òè, êî òî ðûå êî å âà ëè â ïðå äå ëàõ Êî ëûì ñêî ãî îê ðó ãà. Íè æíå êî ëûì ñêèé ïðè õîä áûë îä íèì èç ñà ìûõ áîëü øèõ â Èð êóò ñêîé åïàð õèè. Ãðà íè öû åãî ïðî ñòè ðà ëèñü äî 700 âåðñò 13. èñ ëåí íîñòü ïðè õî æàí äî õî äè ëà äî òðåõ òû ñÿ å ëî âåê, ñðå äè íèõ áû ëî 650 ðóñ ñêèõ êà çà êîâ, ìå ùàí è êðå ñ òü ÿí, à òàê æå þêà ãè ðû, ÿêó òû, óê è, òóí ãó ñû, ëà ìó òû è êî ðÿ êè. Ïî ìè ìî ìèñ ñè î íåð ñêèõ ñâÿ ùåí íèê Íè æíå êî ëûì ñêî ãî ïðè õî äà äîë æåí áûë èñ ïîë íÿòü è ïà ñ òîð ñêèå îáÿ çàí íî ñ òè. Â ïåð âûé æå ãîä ïðå áû âà íèÿ â Íè æíå êî ëûì ñêå Àð ãåí òîâ ñî âåð øèë íå ñêîëü êî ïî åç äîê íà ñî áà ü èõ óï ðÿæ êàõ ïî òåð ðè òî ðèè ïðè õî äà. Âî âðå ìÿ ýòèõ ïó òå øå ñò âèé, îá ùàÿ ïðî äîë æè òåëü íîñòü êî òî ðûõ ñî ñòà âè ëà íå ñêîëü êî ìå ñÿ öåâ, îí êðå ñ òèë, âåí àë, îò ïå âàë óìåð øèõ, èñ ïî âå äî âàë, ñëó æèë ìî ëåá íû è ëè òóð ãèè íà ïî õîä íûõ àí òè ìèí ñàõ 14. Ðå çóëü òà òîì ýòèõ ïî åç äîê ñòà ëî ïèñü ìî Àð ãåí òî âà àð õè åïè ñ êî ïó Íè ëó îò 9 ñåí òÿ á ðÿ 1843 ã. î âîç ìîæ íî ñ òè îá ðà çî âà íèÿ îò äåëü íî ãî ïðè òà èëè äà æå ñòðî è òåëü ñò âà öåðê âè ñðå äè ó êîò ñêèõ êî å âü åâ íà çà ïàä îò à ó íà. Â êà å ñò âå îä íî ãî èç ëå íîâ ïðè òà áó äó ùåé öåðê âè Àð ãåí òîâ ïðåä ëà ãàë ïî íî ìà ðÿ Íè æíå êî ëûì ñêîé öåðê âè Ñèâ öå âà, çíàâ øå ãî ÿçûê óê åé. Âî ïðî ñîì ñòðî è òåëü ñò âà öåðê âè äëÿ óê åé çà íè ìàë ñÿ åù â 1825 ã. åïè ñ êîï Èð êóò ñêèé Ìè õà èë II 15, êî òî ðûé îò

61 Ìèññèîíåð Àíäðåé Àðãåíòîâ 61 ìå àë, òî ñó ùå ñò âó åò ðÿä ïðè èí, â ñâÿ çè ñ êî òî ðû ìè ýòî ñòðî è òåëü ñò âî íå ïðåä ñòàâ ëÿ ëîñü âîç ìîæ íûì. Ñðå äè ýòèõ ïðè èí áû ëè íå óñ òîé è âûå îò íî øå íèÿ ìåæ äó ðóñ ñêè ìè è óê à ìè, óê ëî íå íèå óê åé îò ïðè íÿ òèÿ ïðà âî ñëà âèÿ, êî å âîé îá ðàç æèç íè óê åé, à òàê æå òî, òî ñòðî è òåëü ñò âî öåðê âè òðå áî âà ëî îï ðå äå ëåí íûõ ðàñ õî äîâ, êî òî ðûå íå ìîã ëè áûòü âû äå ëå íû èð êóò ñêèì åïàð õè àëü íûì íà àëü ñò âîì. Àð ãåí òîâ â ñâî ì ïèñü ìå îò ìå àë, òî íà ðîä ýòîò ( óê è. È.Þ.) íà áå ðå ãó ìî ðÿ îñî áåí íî ìíî ãî èñ ëåí, íðà âîì äî âîëü íî êðî òîê è ê ðóñ ñêèì áëà ãî ðàñ ïî ëî æåí è â ñëó àå îò êðû òèÿ ïðè õî äà áûë ãî òîâ âîç ãëà âèòü åãî 16. Â îò âåò íîì ïèñü ìå àð õè åïè ñ êîï ïðî ñèë ñî îá ùèòü, òî ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñî áîé à óí, ò.å. òà ìå ñò íîñòü, ãäå, ïî ìíå íèþ Àð ãåí òî âà, äîëæ íà áû ëà íà õî äèò ñÿ äó õîâ íàÿ ìèñ ñèÿ è öåð êîâü à òî áû ñâå äå íèÿ, ìíîþ îò Âàñ îæè äà å ìûå, áû ëè óäîâ ëå òâî ðè òåëü íû ìè, ïî ñå òè òå ñà ìè à óí è äðó ãèå ìå ñ òà áó äó ùå ãî ïðè õî äà, ïî ñî âå òóé òåñü ñî ñòà ðî æè ëà ìè, èñ ïû òàé òå ìíå íèå ñòàð øèí... Äëÿ áîëü øåé æå òî íî ñ òè ýòèõ ñâå äå íèé âå äè òå â ïó òå øå ñò âèè ñâî ì ïî äðîá íûé æóð íàë è äî ñòàâü òå ìíå 17. Â íà à ëå 1844 ã. Àð ãåí òîâ ñî âåð øèë ïî åçä êó â Àíþé ñêóþ êðå ïîñòü íà ÿð ìàð êó, íà êî òî ðóþ ïðè åç æà ëî áîëü øîå êî ëè å ñò âî óê åé äëÿ ìå íî âîé òîð ãîâ ëè 18. Êðå ïîñòü òîã äà ïðåä ñòàâ ëÿ ëà ñî áîé íå áîëü øîå ñå ëå íèå, â êî òî ðîì ðàñ ïî ëà ãà ëèñü íå ñêîëü êî èçá, þðò è àì áà ðîâ, à òàê æå íå áîëü øàÿ à ñîâ íÿ, ïî ñò ðî åí íàÿ â 1811 ã. ïðî òî è å ðå åì Ñëåï öî âûì. Èìåí íî â Àþ íå Àð ãåí òî âó óäà ëîñü óñ òà íî âèòü äî á ðî æå ëà òåëü íûå îò íî øå íèÿ ñ ó êîò ñêè ìè ýðå ìà ìè 19 ßòûð ãè íûì è Àì âðà óð ãè íîì, çà ëî æèâ øè å îñ íî âû äàëü íåé øåé õðè ñ òè à íè çà öèè óê åé. Â èþ ëå 1844 ã. î.àí ä ðåé ñî âåð øèë äàëü íþþ ïî åçä êó ïî ó êîò ñêèì ñòîé áè ùàì. Â îä íîì èç íèõ, âî âðå ìÿ ìèñ ñè î íåð ñêîé ïðî ïî âå äè, ïðè ñóò ñò âî âàë óâà æà å ìûé ñðå äè óê åé øà ìàí Òíúïî, êî òî ðûé â îò âåò íà ñëî âà ñâÿ ùåí íè êà ñêà çàë: Âû ëþ äè ðóñ ñêèå, Áîã äàë âàì âå ðó ðóñ ñêóþ..., à ñàì Áîã íà íå áå. Ìû ëþ äè óê è, Áîã äàë íàì âå ðó ó êîò ñêóþ... È òàê âû ðóñ ñêèå âå ðóé òå ïî ðóñ ñêè..., à ìû óê è áó äåì âå ðî âàòü ïî ó êîò ñêè 20. Íî Àð ãåí òîâ, èç áðàâ øèé ïóòü ìèñ ñè î íåð ñêî ãî ñëó æå íèÿ, ñó ìåë íå òîëü êî ïå ðå óáå äèòü øà ìà íà, íî îáú ÿñ íèòü åìó îñ íî âû ïðà âî ñëàâ íîé âå ðû òàê, òî òîò îáú ÿ âèë î ñâî ì æå ëà íèè êðå ñ òèòü ñÿ â ýòîò æå äåíü. Îñî áåí íî óïîð íîå ñî ïðî òèâ ëå íèå â ïðè íÿ òèè õðè ñ òè àí ñò âà îêà çû âà ëè ïî æè ëûå ëþ äè. Âè äè ìî, Àð ãåí òîâ îá ëà äàë êðàñ íî ðå è åì è äà ðîì óáåæ äå íèÿ, òàê êàê ñî õðà íè ëèñü ïèñü ìåí íûå ñâè äå òåëü ñò âà î òîì, êàê åìó óäà âà ëîñü êðå ñ òèòü äà æå øà ìà íîâ è øà ìà íîê, êî òî ðûå ïî ñëå áå ñå äû ñ íèì ñà ìè ïðî ñè ëè î ïðè íÿ òèè èõ â õðè ñ òè àí ñò âî. Çà äâà ãî äà ïðå áû âà íèÿ â Êî ëûì ñêîì îê ðó ãå Àð ãåí òîâ íà ó èë ñÿ îáú ÿñ íÿòü ñÿ ñ óê à ìè áåç ïå ðå âîä è êà, òî, íå ñî ìíåí íî, îá ëåã à ëî åãî âçà è ìî îò íî øå íèÿ ñ ìå ñò íûì íà ñå ëå íè åì. 20 ôå â ðà ëÿ 1846 ã. ßêóò ñêîå äó õîâ íîå ïðàâ ëå íèå ñî îá ùè ëî Àð ãåí òî âó ðå çî ëþ öèþ àð õè åïè ñ êî ïà Íè ëà îò íî ñè òåëü íî ñòðî è òåëü ñò âà öåðê âè íà ó êîò êå. Â ñåí òÿ á ðå òî ãî æå ãî äà Àð ãåí òîâ èç ëî æèë ïðàâ ëå íèþ ñâîè ñî îá ðà æå íèÿ î ìå ñ òå ñòðî è òåëü ñò âà è ïî îáåñ ïå å íèþ õðà ìà âñåì íå îá õî äè ìûì, âêëþ àÿ ïî ñî áèÿ íà ïó òå âûå ðàñ õî äû è ïà åê ïå ðå âîä è êó. Àíþé ñêàÿ à ñîâ íÿ, ïî ìíå íèþ ñâÿ ùåí íè êà, äîëæ íà áû ëà ñòàòü ïðè ïèñ íîé ê íî âîé öåðê âè. Àð ãåí òîâ íà øåë è ìå öå íà òà äëÿ âîç âå äå íèÿ ó êîò ñêîé öåðê âè êóï öà Â.Òðè ôî íî âà, êî òî ðûé íà ñâîè ñðåä ñò âà ê ñåí òÿ á ðþ 1848 ã. ïî ñò ðî èë õðàì ïðè óñ òüå Áîëü øîé ðå êè íà áå ðå ãó Ëå äî âè òî ãî îêå à íà. Áëà ãî äà ðÿ óñè ëè ÿì Àð ãåí òî âà öåð êîâü áû ëà ñíàá æå íà èêî íà ìè, êíè ãà ìè è íå îá õî äè ìîé öåð êîâ íîé óò âà ðüþ. Àð õè åïè ñ êîï Íèë â íà à ëå 1849 ã. ïðåä ñòà âèë â Ñè íîä ïðî åêò îá îá ðà çî âà íèè ñà ìî ñòî ÿ òåëü íî ãî ïðè õî äà íà ó êîò ñêîé çåì ëå. Ñè íîä îï ðå äå ëå íè åì îò 21 èþ ëÿ 1849 ã. ðàç ðå øèë îá ðà çî âàòü ïðè õîä ñ åæå ãîä íûì âû äå ëå íè åì æà ëî âà íèÿ ñâÿ ùåí íè êó è ïðè åò íè êó, ñðåäñòâ íà ïó òå âûå ðàñ õî äû äëÿ îáú åç äà ïà ñò âû, à òàê æå íà ñòðî è òåëü ñò âî äî ìà äëÿ ïðî æè âà íèÿ ïðè òà. Â 1850 ã. ñâÿ ùåí íèê Àð ãåí òîâ è äüÿ îê Çà ðîâ íÿ åâ ïå ðå âî äÿò ñÿ íà ñëó æå íèå â à ó íî ó êîò ñêóþ ìèñ ñè î íåð ñêóþ äå ðå âÿí íóþ îä íî ïðå ñ òîëü íóþ öåð êîâü Êî ëûì ñêî ãî îê ðó ãà. Êðî ìå îáÿ çàí íî ñ òåé ïðè õîä ñêî ãî èå ðåÿ íà Àð ãåí òî âà âîç ëà ãà ëèñü ôóíê öèè ïðî ïî âåä íè êà. Â ãã. Àð ãåí òîâ ñî ñòàâ ëÿ åò ïå ðå ïèñ íûå ëè ñ òû íà ïðè õî æàí óê åé, ïðè ýòîì êàæ äûé ãîä â ñî ñòàâ ïðè õî æàí âêëþ à ëîñü îò 200 äî 300 íî âî îêðå ùåí íûõ. Â íî ÿ á ðå 1851 ã. íî âàÿ öåð êîâü áû ëà îñ âÿ ùå íà âî èìÿ Íè êî ëàÿ ó äî òâîð öà â Íè êî ëà åâ ñêóþ. Ñëå äó åò îò ìå òèòü, òî ñëó æå íèå â îò äà ëåí íûõ ïðè õî äàõ 4` 2004

62 62 È.È.Þðãàíîâà Èð êóò ñêîé ãó áåð íèè ñî ïðî âîæ äà ëîñü, êðî ìå âñå ãî, òðóä íî ñ òÿ ìè è ìà òå ðè àëü íî ãî õà ðàê òå ðà. Çà äåðæ êè â ïî ëó å íèè æà ëî âà íèÿ è ñðåäñòâ íà ïó òå âûå ðàñ õî äû èñ èñ ëÿ ëèñü ãî äà ìè, è à ñ òî ìèñ ñè î íå ðû è èõ ñå ìüè ãî ëî äà ëè è òîã äà óê è ïðè õî æà íå ïî ìî ãà ëè ïðî äóê òà ìè. Ïðà âî ñëàâ íûå óê è ñ óâà æå íè åì îò íî ñè ëèñü ê äó õîâ íûì ëè öàì. Â 1869 ã., êîã äà Íè æíå êî ëûìñê ïî ñå òèë åïè ñ êîï Äè î íè ñèé (Õè ò ðîâ), óê è ïðå äî ñòà âè ëè â åãî ðàñ ïî ðÿ æå íèå îëå íåé. Àð ãåí òîâ, îò ìå àë, òî ïîä âëè ÿ íè åì õðè ñ òè àí ñò âà ïî ñòå ïåí íî ñòà ëè èñ å çàòü è íå êî òî ðûå ó êîò ñêèå îáû àè, íà ïðè ìåð, ñà ìî óáèé ñò âî ñòà ðè êîâ, ìíî ãî æåí ñò âî, êðîâ íàÿ ìåñòü è ïð. ñà ìè óê è ñìî ò ðÿò íà ýòè îáû àè êàê íà îñ òà òîê ÿçû å ñò âà, äî ñòîé íûé ïî ðè öà íèÿ 21. Ïðî æèâ â à ó íå áî ëåå ãî äà, Àð ãåí òîâ ïðè øåë ê óáåæ äå íèþ, òî ìå ñ òî, âû áðàí íîå èì äëÿ öåðê âè, íå ñîâ ñåì óäà íî. Âïîñ ëåä ñò âèè ñâÿ ùåí íèê Ï.Ñó âî ðîâ, ñìå íèâ øèé Àð ãåí òî âà, ñ åë óäîá íûì îñ òà âàòü ñÿ â Íè æíå êî ëûì ñêå. Óñè ëè ÿ ìè ó êîò ñêî ãî ýðå ìà À.Àì âðà óð ãè íà íà Ýëîì áà ëå áû ëà ïî ñò ðî å íà âòî ðàÿ ó êîò ñêàÿ öåð êîâü, ñòàâ øàÿ â 1874 ã. Ýëîì áàëü ñêèì ìèñ ñè î íåð ñêèì ñòà íîì ó êîò ñêîé ìèñ ñèè. à óí ñêàÿ æå öåð êîâü ïî ñòå ïåí íî ïðè õî äè ëà â çà ïó ñ òå íèå. Â íà à ëå ÕÕ â. âñÿ öåð êîâ íàÿ óò âàðü èç íå áû ëà ïåð íå ñå íà â Íè æíå êî ëûìñê. Â 1852 ã. Àð ãåí òî âó îáú ÿâ ëå íî áëà ãî ñëî âå íèå Ñè íî äà, à â 1853 ã. îí íà ãðàæ äåí íà ïåð ñò íûì êðå ñ òîì. Ïðî ñëó æèâ â Êî ëûì ñêå îêî ëî 15 ëåò, î. Àí ä ðåé ïî äàë ïðî øå íèå î ïå ðå âî äå åãî â äðó ãîé ïðè õîä â ñâÿ çè ñ áî ëåç íüþ æå íû è òåì îá ñòî ÿ òåëü ñò âîì, òî åãî äå òè, äî ñòèã íóâ øêîëü íî ãî âîç ðà ñ òà, äîëæ íû áû ëè íà àòü îáó å íèå â øêî ëå. Â ýòè ãî äû Êî ëûì ñêèé êðàé â ñî ñòà âå ßêóò ñêî ãî âè êà ðè àò ñò âà âõî äèë â Êàì àò ñêóþ åïàð õèþ. Â 1857 ã. Àð ãåí òîâ ïî ëó èë ïå ðå âîä â Îëåê ìèí ñêèé Ñïàñ ñêèé ñî áîð, íî ïðè áûâ â ßêóòñê îí îò êà çàë ñÿ îò ñëó æå íèÿ â Êàì àò ñêîé åïàð õèè è ëå òîì 1858 ã. ïå ðå åõàë ñ ñå ìü åé â Èð êóòñê, ãäå áûë îï ðå äå ëåí â Ãðà äî Èð êóò ñêóþ Ñðå òåí ñêóþ öåð êîâü. Óç íàâ î ïðè áû òèè â Èð êóòñê èç âå ñò íî ãî ìèñ ñè î íå ðà Àð ãåí òî âà, ãå íå ðàë ãó áåð íà òîð Âîñ òî íîé Ñè áè ðè ãðàô Í.Í.Ìó ðà âü åâ Àìóð ñêèé âû ðà çèë æå ëà íèå âñòðå òèòü ñÿ ñ íèì, è î. Àí ä ðåé áûë ïðè ãëà øåí íà ïðè ì ê ãó áåð íà òî ðó. Â 1860 ã. íà îñ íî âà íèè ëè íî ãî ïðî øå íèÿ Àð ãåí òîâ áûë ïå ðå âå äåí âî Âëà äè ìèð ñêóþ öåð êîâü. Òîã äà æå î.àí ä ðåé îá ðà òèë ñÿ ê åïè ñ êî ïó Ïàð ôå íèþ 22 ñ èíè öè à òè âîé ñî çäàòü â Èð êóò ñêîé åïàð õèè Áðàò ñò âî âçà è ìî âñïî ìî æå íèÿ ìå ñò íî ãî äó õî âåí ñò âà. Åïè ñ êîï íà çíà èë îñî áóþ êî ìèñ ñèþ äëÿ ðàñ ñìî ò ðå íèÿ ïðåä ëî æå íèÿ ñâÿ ùåí íè êà. Êî ìèñ ñèÿ ðàç ðà áî òà ëà ïî ëî æå íèå î Áðàò ñò âå è îïóá ëè êî âà ëà åãî â Èð êóò ñêèõ Åïàð õè àëü íûõ âå äî ìî ñ òÿõ. 1 àï ðå ëÿ 1860 ã. íà ñî áðà íèè ãî ðîä ñêî ãî äó õî âåí ñò âà ã. Èð êóò ñêà áû ëî èç áðà íî ïðàâ ëå íèå Áðàò ñò âà, â ñî ñòàâ êî òî ðî ãî âî øåë è Àð ãåí òîâ. Îä íîé èç îñ íîâ íûõ çà äà Áðàò ñò âà áû ëà âû äà à ïî ñî áèé ìà ëî îáå ñ ïå åí íûì öåð êîâ íî è ñâÿ ùåí íî ñëó æè òå ëÿì. Â 1860 ã. î. Àí ä ðåé ïî ñîá ñò âåí íî ìó æå ëà íèþ áûë ïå ðå âå äåí â Îäè ãè ò ðè åâ ñêèé ñî áîð ã. Âåðõ íå ó äèí ñêà, ãäå îí ñëó æèë äî 1875 ã. Çà òåì îí áûë íà çíà åí èå ðå åì â ñ. Áî ãî ðîä ñêîå Ãîð áà òîâ ñêî ãî óåç äà Íè æå ãî ðîä ñêîé ãó áåð íèè. Ê ýòî ìó âðå ìå íè â ñå ìåé ñò âå Àí ä ðåÿ Èâà íî âè à è Åâ äî êèè Èâà íîâ íû Àð ãåí òî âûõ áû ëî óæå ïÿ òå ðî äå òåé: ñû íî âüÿ Âà äèì (1847 ã.ð.), Âå íè à ìèí (1850 ã.ð.), äî å ðè Âå ðà (1853 ã.ð.), Íà äåæ äà (1858 ã.ð.) è Ëþ áîâü (1864 ã.ð.) Â 1889 ã. Àð ãåí òîâ âû õî äèò çà øòàò è âîç âðà ùà åò ñÿ â Âåðõ íå ó äèíñê, ãäå æè ëè åãî äå òè è âíó êè. Â Âåðõ íå ó äèí ñêå îí ïðî æè âàë â äî ìå ñâî å ãî çÿ òÿ À.Â.Îâ ñÿí êè íà. Óìåð î. Àí ä ðåé 9 ìàÿ 1896 ã. â âîç ðà ñ òå 80 ëåò è áûë ïî ãðå áåí íà êëàä áè ùå Òðî èö êîé êëàä áè ùåí ñêîé öåðê âè. Íà åãî ìî ãè ëå áû ëà ñäå ëà íà íàä ïèñü Áëà æåí è ñ òûé ñåðä öåì, ÿêî òû Áî ãà óç ðÿ òè 23. Äëè òåëü íîå ñëó æå íèå Àð ãåí òî âà íà ñå âå ðå ßêó òèè îêà çà ëî áîëü øóþ ïîëü çó ðàç âè âà þ ùåé ñÿ ñè áèð ñêîé íà óêå. Ñ 1853 ã. ìèñ ñè î íåð ñêàÿ è ñâÿ ùåí íè å ñ êàÿ ñëóæ áà Àð ãåí òî âà áû ëà òåñ íî ñâÿ çà íà ñ íà ó íî èñ ñëå äî âà òåëü ñêîé äå ÿ òåëü íî ñ òüþ. Åù äî îð ãà íè çà öèè â Èð êóò ñêå ïåð âî ãî çà Óðà ëîì íà ó íî ãî ó ðåæ äå íèÿ Ñè áèð ñêî ãî îò äå ëà Èì ïå ðà òîð ñêî ãî Ðóñ ñêî ãî ãå î ãðà ôè å ñ êî ãî îá ùå ñò âà (ÑÎ ÈÐ ÃÎ) â íà à ëå 1850 ã. áû ëè ðà çî ñëà íû ïðè ãëà øå íèÿ ñâÿ ùåí íî ñëó æè òå ëÿì âñåé Èð êóò ñêîé åïàð õèè ê ó à ñ òèþ â ðà áî òå îá ùå ñò âà. Îôè öè àëü íîå îáú ÿâ ëå íèå î ñî òðóä íè å ñò âå ïîç æå â õ ãã. XIX â., íå îä íî êðàò íî ïå à òà ëîñü â Èð êóò ñêèõ Åïàð õè àëü íûõ âå äî ìî ñ òÿõ. Íî åù ðàíü øå ïî ïðîñü áå àð õè åïè ñ êî ïà Íè ëà Àð ãåí òîâ ñ 1849 ã. ñòàë âå ñ òè íà áëþ äå íèÿ çà ìå òå î ðî ëî ãè å ñ êè ìè óñ ëî âè ÿ ìè à óí ñêîé ãó áû.

63 Ìèññèîíåð Àíäðåé Àðãåíòîâ 63 Äëè òåëü íûå çà íÿ òèÿ ïî èçó å íèþ êðàÿ ïðè âå ëè î. Àí ä ðåÿ â ÑÎ ÈÐ ÃÎ: îí ïî ñå ùàë çà ñå äà íèÿ, ïóá ëè êî âàë íà ó íûå ñòà òüè è ïî ïó ëÿð íûå î åð êè, âû ñòó ïàë ñ äî êëà äà ìè, âåë ïå ðå ïè ñ êó ñ ëå íà ìè îá ùå ñò âà. Âïåð âûå ñè áèð ñêèå ó å íûå ïî çíà êî ìè ëèñü ñ èñ ñëå äî âà íè ÿ ìè Àð ãåí òî âà åù â íà à ëå 1853 ã., êîã äà íà îá ùåì ñî áðà íèè ÑÎ ÈÐ ÃÎ áû ëè çà è òà íû Âû ïè ñ êè èç ïó òå âî ãî æóð íà ëà ìèñ ñè î íå ðà ñâÿ ùåí íè êà Àð ãåí òî âà, âå äåí íî ãî èì â 1853 ã. âî âðå ìÿ ïî åçä êè ïî ó êîò ñêîé çåì ëå è áû ëî ðå øå íî èç áðàòü ìèñ ñè î íå ðà Àð ãåí òî âà ëå íîì ñî òðóä íè êîì îá ùå ñò âà. 24 îê òÿ á ðÿ 1854 ã. íà îä íîì èç çà ñå äà íèé îá ùå ñò âà ñëó øà åò ñÿ äî êëàä Àð ãåí òî âà Îïè ñà íèå Íè êî ëà åâ ñêî ãî à óí ñêî ãî ïðè õî äà, íà õî äÿ ùå ãî ñÿ íà áå ðå ãàõ Ëå äî âè òî ãî ìî ðÿ. Îä íî èìåí íóþ ñòà òüþ ñâÿ ùåí íèê ïå ðå äà åò â Ñî âåò îá ùå ñò âà â Ñàíêò Ïå òåð áóðã è â ôå â ðà ëå 1856 ã. íà îá ùåì çà ñå äà íèè ÑÎ ÈÐ ÃÎ áû ëî ïðî è òà íî â ïîä ëèí íè êå èçú ÿâ ëå íèå ïðè çíà òåëü íî ñ òè Ñè áèð ñêî ìó îò äå ëó îò Ñî âå òà Èì ïå ðà òîð ñêî ãî Ðóñ ñêî ãî ãå î ãðà ôè å ñ êî ãî îá ùå ñò âà çà äî ñòàâ ëå íèå â îíîå ðó êî ïè ñè ñâÿ ùåí íè êà Àð ãåí òî âà 24. Â ãã. Àð ãåí òîâ ïå ðå äà åò â äàð ìó çåþ îá ùå ñò âà ðîã èñ êî ïà å ìî ãî íî ñî ðî ãà, à 25 îê òÿ á ðÿ 1854 ã. ñâÿ ùåí íî ñëó æè òå ëþ áûë âðó åí äèï ëîì íà çâà íèå ëå íà ñî òðóä íè êà ÑÎ ÈÐ ÃÎ. Â àï ðå ëå 1857 ã. íà çà ñå äà íèè îá ùå ñò âà áû ëà çà è òà íà áëà ãî äàð íîñòü îò äå ëó îò âè öå ïðåä ñå äà òå ëÿ îá ùå ñò âà Ì.Í.Ìó ðà âü å âà çà äî ñòàâ ëåí íûå ðó êî ïè ñè, â òîì èñ ëå è çà ïè ñ êè ìèñ ñè î íå ðà Àð ãåí òî âà. Â 1858 ã. â Çà ïè ñ êàõ ÂÑÎ ÈÐ ÃÎ áû ëè ïî ìå ùå íû åãî ðàí íèå ðà áî òû Ñòà òè ñ òè å ñ êèå ñâå äå íèÿ î ïðè õî æà íàõ Ñïàñ ñêîé öåðê âè â Íè æíå êî ëûì ñêå, îò íî ñÿ ùè å ñÿ ê 1855 ã. è ñî ñòàâ ëåí íûå äî íà ðîä íîé ïåð ïè ñè è Ñòà òè ñ òè å ñ êèå ñâå äå íèÿ î Íè æíå êî ëûì ñêå 5 20 ÿí âà ðÿ 1850 ã.. Îä íà èç çíà è òåëü íûõ ðà áîò Àð ãåí òî âà ñëî âàðü ðàç ãî âîð íèê ó êîò ñêî ãî ÿçû êà ñ ïðè ëî æå íè åì îïè ñà íèÿ åãî ôî íå òè å ñ êèõ îñî áåí íî ñ òåé áû ëà â 1879 ã. óäî ñ òî å íà ñå ðå á ðÿ íîé ìå äà ëè îá ùå ñò âà. Â ýòî æå âðå ìÿ î. Àí ä ðåé óñ ïåø íî ñî òðóä íè à åò ñ äðó ãè ìè íà ó íû ìè ó ðåæ äå íè ÿ ìè. Â 1860 ã. îí èç áè ðà åò ñÿ äåé ñò âè òåëü íûì ëå íîì Êî ìèñ ñèè ïî àê êëè ìà òè çà öèè æè âîò íûõ è ðàñ òå íèé Ìîñ êîâ ñêî ãî Èì ïå ðà òîð ñêî ãî îá ùå ñò âà ñåëü ñêî ãî õî çÿé ñò âà è â 1861 ã. íà ãðàæ äà åò ñÿ áðîí çî âîé ìå äà ëüþ îá ùå ñò âà. Âî âðå ìÿ ñëó æå íèÿ â Âåðõ íå ó äèí ñêå ñâÿ ùåí íèê çà íè ìàë ñÿ âî ïðî ñà ìè ðóñ ñêî ìîí ãîëü ñêèõ îò íî øå íèé è ñî ñòàâ ëÿë ëå òî ïèñü Âåðõ íå ó äèí ñêà. Â Íè æíåì Íîâ ãî ðî äå â 1886 ã. âû øëà åãî êíè ãà Ïó òå âûå çà ïè ñ êè. Âîñ òî íàÿ Ñè áèðü 25. Èçó å íèå æèç íè è äå ÿ òåëü íî ñ òè ñâÿ ùåí íè êà ìèñ ñè î íå ðà À.È.Àð ãåí òî âà äà ò âîç ìîæ íîñòü ñî ñòà âèòü âïå àò ëå íèå î íåì, êàê î å ëî âå êå, ïî ñâÿ òèâ øåì ñâîþ æèçíü ñëó æå íèþ ëþ äÿì, êàê íà ïà ñ òûð ñêîì è ìèñ ñè î íåð ñêîì, òàê è íà íà ó íîì ïî ïðè ùàõ. Áëà ãî äà ðÿ òà êèì ëè íî ñ òÿì äà ëå êèé ßêóò ñêèé êðàé áûë âêëþ åí â õðè ñ òè àí ñêóþ êóëü òó ðó è ïðî ñâå ùå íèå. ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ, ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ÏÐÈÌÅ ÀÍÈß 1 Èâà íîâ Â.Ô., Ñà ô ðî íîâ Ô.Ã. Ïðà âî ñëàâ íîå õðè ñ òè àí ñò âî â ßêó òèè. Ìèð íûé, Ñ. 33; Ðî ìàí öî âà Ò. Ïî äâèã ïðà âî ñëàâ íî ãî ñëó æå íèÿ // Çåì ëÿ Èð êóò ñêàÿ ¹ 14. Ñ è äð. 2 Ðî ìàí öî âà Ò. Óêàç. ñî. Ñ Èí íî êåí òèé III Àëåê ñàí ä ðîâ Èëüÿ ( ), åïè ñ êîï Èð êóò ñêèé, Íåð èí ñêèé è ßêóò ñêèé â ãã. 4 Õè ò ðîâ Äìè ò ðèé Âà ñè ëü å âè ( ) ìèñ ñè î íåð è ïðî ñâå òè òåëü, ó å íèê è ñî ðàò íèê Èí íî êåí òèÿ Âå íè à ìè íî âà. Â 1841 ã. íà àë ñëóæ áó â ßêóò ñêå ñâÿ ùåí íè êîì Ïðå îá ðà æåí ñêîé öåðê âè, ñ 1844 ã. ñâÿ ùåí íèê ïî õîä íûõ öåðê âåé, ñ êî òî ðû ìè â òå å íèå 10 ëåò ñî âåð øàë ìèñ ñè î íåð ñêèå ïî åçä êè. ëåí Èì ïå ðà òîð ñêî ãî ãå î ãðà ôè å ñ êî ãî îá ùå ñò âà, ëèíã âèñò, âîç ãëàâ ëÿë Êî ìè òåò ïî ïå ðå âî äó íà ÿêóò ñêèé ÿçûê áî ãî ñëó æåá íîé ëè òå ðà òó ðû. Â ãã. åïè ñ êîï ßêóò ñêèé, âè êà ðèé Êàì àò ñêîé åïàð õèè. Â ãã. åïè ñ êîï ßêóò ñêèé è Âè ëþé ñêèé. Ñêîí àë ñÿ â ñà íå åïè ñ êî ïà Óôèì ñêî ãî è Ìåí çå ëèí ñêî ãî. 4` 2004

64 64 È.È.Þðãàíîâà 5 Íèë Èñà êî âè Íè êî ëàé Ôå äî ðî âè ( ), åïè ñ êîï Èð êóò ñêèé, Íåð èí ñêèé è ßêóò ñêèé â ãã., ñ 1840 ã. àð õè åïè ñ êîï. 6 Íà öè î íàëü íûé àð õèâ Ðå ñ ïóá ëè êè Ñà õà (ßêó òèÿ) (äà ëåå ÍÀ ÐÑ(ß)). Ô. 270 è. Îï. 1. Ä. 15. Ë Âå íè à ìè íîâ (È.Å.Ïî ïîâ) ( ) óðî æå íåö Âåð õî ëåí ñêî ãî óåç äà Èð êóò ñêîé ãó áåð íèè. Ñ 1823 ã. ìèñ ñè î íåð ñâÿ ùåí íèê â Ðóñ ñêîé Àìå ðè êå, çà òåì àð õè åïè ñ êîï Êàì àò ñêèé, Êó ðèëü ñêèé è Àëå óò ñêèé, ñ 1868 ã. ìè ò ðî ïî ëèò Ìîñ êîâ ñêèé è Êî ëî ìåí ñêèé. Èç âå ñò íûé ìèñ ñè î íåð Ñè áè ðè, Äàëü íå ãî Âîñ òî êà è Àëÿ ñ êè, ëåí Ñè íî äà, ó å íûé ëèíã âèñò è ýò íî ëîã, ïî åò íûé ëåí Èì ïå ðà òîð ñêî ãî Ðóñ ñêî ãî ãå î ãðà ôè å ñ êî ãî îá ùå ñò âà. Â 1977 ã. êà íî íè çè ðî âàí è ïðè èñ ëåí ê ëè êó ñâÿ òûõ. 8 Ïî âàð íè íå áîëü øèå äî ìà èç ðóá ëåí íûõ áðå âåí ñ ïå üþ è íèç êîé äâå ðüþ. 9 Âè öå êàíö ëåð Ì.Ã.Ãî ëî âêèí áûë ñî ñëàí â 1742 ã. â Ñðåä íå êî ëûìñê èì ïå ðà ò ðè öåé Åëè çà âå òîé Ïå ò ðîâ íîé. Âìå ñ òå ñ íèì ññûë êó îò áû âà ëà åãî æå íà Åêà òå ðè íà Èâà íîâ íà, óðîæ äåí íàÿ Ðî ìî äà íîâ ñêàÿ. 10 íî ÿ á ðÿ 1755 ã. ãðàô Ãî ëî âêèí óìåð, è ñó ïðó ãà ïå ðå âåç ëà åãî îñ òàí êè â Ìîñê âó. 10 Äå êà á ðè ñ òû, ñî ñëàí íûå â 1826 ã. íà ïî ñå ëå íèå â Ñðåä íå êî ëûìñê. 11 ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 270 è. Îï. 1. Ä. 15. Ë Ñà ô ðî íîâ ñ è òà åò, òî ïåð âàÿ Íè æíå êî ëûì ñêàÿ öåð êîâü áû ëà ïî ñò ðî å íà â 1779 ã. Ñì.: Èâà íîâ Â.Ô., Ñà ô ðî íîâ Ô.Ã. Óêàç. ñî. Ñ Âåð ñòà ìå ðà äëè íû, ðàâ íàÿ 1066,8 ì. 14 Àí òè ìèíñ å òû ðå õó ãîëü íûé ïëàò, ïî êðû âà þ ùèé ïðå ñòîë, íà êî òî ðîì ñî âåð øà åò ñÿ îä íà èç ñî ñòàâ íûõ à ñ òåé ëè òóð ãèè îñ âÿ ùå íèå ñâÿ òûõ äà ðîâ. 15 Ìè õà èë II Áóð äó êîâ Ìàò âåé Ãå ðà ñè ìî âè ( ), åïè ñ êîï Èð êóò ñêèé, Íåð èí ñêèé è ßêóò ñêèé â ãã., ñ 1826 ã. àð õè åïè ñ êîï. 16 Ó ðåæ äå íèå ó êîò ñêîé ìèñ ñèè è îá ðà çî âà íèå à óí ñêî ãî ïðè õî äà // ßêóò ñêèå åïàð õè àëü íûå âå äî ìî ñ òè ¹ 13, 14. Ñ Òàì æå. 18 Àíþé ñêàÿ ÿð ìàð êà ôóíê öè î íè ðî âà ëà ñ 1810 ã. 19 Ýðåì çíàò íûé å ëî âåê ó óê åé. 20 ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 270 è. Îï. 1. Ä. 15. Ë. 26(îá.); Ñ.È. Áî ÿ êî âà óêà çû âà åò, òî ïî äîá íûé ôàêò òàê æå îò íî ñèò ñÿ ê ìèñ ñè î íåð ñêî ìó ñëó æå íèþ ñâÿ ùåí íè êà Ï.Ñó âî ðî âà. Ñì.: Áî ÿ êî âà Ñ.È. Îñ âî å íèå Àðê òè êè è íà ðî äû Ñå âå ðî Âîñ òî êà Àçèè (XIX âåê 1917 ãîä). Íî âî ñè áèðñê: Íà óêà, Ñ Òàì æå. Ñ Ïàð ôå íèé Ïî ïîâ Ïåòð Òè õî íî âè (? 1873), åïè ñ êîï Èð êóò ñêèé, Íåð èí ñêèé è ßêóò ñêèé â ãã., ñ 1863 ã. àð õè åïè ñ êîï Èð êóò ñêèé è Íåð èí ñêèé. 23 ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 270 è. Îï. 1. Ä. 15. Ë (îá.). 24 Ðî ìàí öî âà Ò. Óêàç. ñî. Ñ Íà óìî âà Î.Å. Èð êóò ñêàÿ åïàð õèÿ. XVII ïåð âàÿ ïî ëî âè íà XIX â. Èð êóòñê, Ñ. 173.

65 ÈÇ ÈÑÒÎÐÈÈ ßÊÓÒÑÊÎÉ ÅÏÀÐÕÈÈ 65 Òðóäíàÿ ñóäüáà ñâÿùåííèêà А.М.Силина Анна Михайловна Силина, сотрудник Администрации МО Томпонский район. Ìå íÿ äàâ íî èí òå ðå ñî âà ëà ñóäü áà ïðà äå äà. Èç ðàñ ñêà çîâ ðîä ñò âåí íè êîâ ÿ çíà ëà, òî îí áûë ñâÿ ùåí íè êîì ßêóò ñêîé åïàð õèè, ðå ïðåñ ñè ðî âàí íûì â 30 å ãã. ÕÕ â. ß ñïðàøè âà ëà î íåì ó ìî åé ìà ìû Ñè ëè íîé Âà ëåí òè íû Âèê òî ðîâ íû. Îíà ðàñ ñêà çû âà ëà: Äå äà Íè êî ëàÿ ïî ìíþ èç ðàí íå ãî äåò ñò âà. Ýòî áûë âû ñî êèé å ëî âåê, ðó ñî âî ëî ñûé, ãëà çà ãî ëó áûå. Î åíü äî á ðûé, ëþ áèë äå òåé. Ñî áè ðàë âñþ íà øó äå òâî ðó çà áîëü øèì ñòî ëîì, ïî èë à åì ñ ëå äåí öà ìè è áå ñå äî âàë ñ íà ìè. Æå íà åãî, Åëè çà âå òà Ãà â ðè ëîâ íà, óìåð ëà ðà íî. Îñ òà ëèñü ñè ðî òà ìè ïÿòü äå òåé. Åãî äîì (íå çíàþ, íà êà êîé óëè öå îí íà õî äèë ñÿ) ðåê âè çè ðî âà ëè. Âè äå ëà ÿ â òîì äî ìå áîëü øîé ñóí äóê, â êî òî ðîì áû ëè äåò ñêèå âå ùè è òî òî åùå âñå ýòî ðàç ãðà áè ëè. Âîò òîã äà è ïî ñò ðî è ëè äîì íà óëè öå Ïóø êè íà.  1934 ã., êîã äà ìíå áû ëî 5 ëåò, íà øà ñå ìüÿ âû åõà ëà â ñ. Òðî èö êîå Óñòü Ìàé ñêî ãî ðàé î íà, è ñ òåõ ïîð ÿ äå äà íå âè äå ëà. Íå êî òî ðûå âå õè áè î ãðà ôèè Í.Ê.Ñè ëè íà âû ÿâèë àð õèâ íûé ïî èñê. Íè êî ëàé Êñå íî ôîí òî âè ðî äèë ñÿ 20 îê òÿ á ðÿ 1875 ã. â ã. ßêóò ñêå. Åãî îòåö, Êñå íî ôîíò Èâà íî âè Ñè ëèí, áûë ïðè êàç è êîì, ìà ìà, Ôî òè ìèÿ Èí íî êåí òü åâ íà, äî ìî õî çÿé êîé. Ó Íè êî ëàÿ áû ëè ñòàð øèå áðà òüÿ Ïà âåë è Àëåê ñàíäð 1 è ìëàä øàÿ ñå ñ ò ðà Àí íà 2. Ó èë ñÿ îí â äó õîâ íîé ñå ìè íà ðèè. 15 ñåí òÿ á ðÿ 1899 ã. Íè êî ëàé ñî å òàë ñÿ áðà êîì ñ äî å ðüþ âåð õî ÿí ñêî ãî ìå ùà íè íà Ãà â ðè è ëà Ôå î ôà íî âè à Ñî ëî âü å âà Åëè çà âå òîé. Ïî ðó è òå ëÿ 4` 2004

66 66 À.Ì.Ñèëèíà ìè áû ëè òû ñÿö êèé ñòàð øèé áðàò Ïà âåë Ñè ëèí, ïî æå íè õó ÿêóò ñêèé ìå ùà íèí Âà ñè ëèé Èí íî êåí òü å âè Ìî íà ñ òû ðåâ è êàí öå ëÿð ñêèé ñëó æè òåëü Èí íî êåí òèé À.Îõ ëîï êîâ, ïî íå âå ñ òå êàí öå ëÿð ñêèé ñëó æè òåëü Íè êî ëàé Í.Ãðè áà íîâ ñêèé 3, ñòàâ øèé âïîñ ëåä ñò âèè èç âå ñò íûì áèá ëè î ãðà ôîì. Â ýòîì áðà êå ðî äè ëèñü ïÿòü äå òåé: Èâàí, Âèê òîð, Ôè ëà ðåò, Àëåê ñåé è Êà ëå ðèÿ. Äà òà ñìåð òè Åëè çà âå òû Ãà â ðè ëîâ íû íå óñ òà íîâ ëå íà. Îíà óìåð ëà äî ðå âî ëþ öèè, êîã äà äå òè áû ëè ìà ëî ëåò íè ìè. 27 àï ðå ëÿ 1935 ã. Íè êî ëàé Êñå íî ôîí òî âè, áó äó è ñâÿ ùåí íè êîì Íè êîëü ñêîé öåðê âè ã. ßêóò ñêà, áûë àðå ñ òî âàí ñî òðóä íè êà ìè ÍÊÂÄ 4. Ñâîþ òðó äî âóþ áè î ãðà ôèþ Íè êî ëàé Êñå íî ôîí òî âè èç ëî æèë íà äî ïðî ñå ó ñëå äî âà òå ëÿ: Ïî îêîí à íèè øêî ëû ÿ íå êî òî ðîå âðå ìÿ ðà áî òàë à ñò íûì ïðè êàç è êîì ó äÿ äè È.È.Ñè ëè íà Â 1907 ã. ÿ áûë ïî ñâÿ ùåí â ïî ïû è ïî ñëàí â Êî áÿé ñêèé íà ñëåã Íàì ñêî ãî ðàé î íà. Â ãã. ñëó æèë ïî ïîì â ñ. Âåðõ íå âè ëþé ñêå ã. ïðî âåë â ãîð. ßêóò ñêå. [Â] ãã. ÿ ñâÿ ùåí ñò âî âàë â ñ. Òàò òà, è òàì æå çà íè ìàë ñÿ ñåëü ñêèì õî çÿé ñò âîì. Â ãã. íà ïðàâ ëåí â Òèò Àðû Çà ïàä íî Êàí ãà ëàñ ñêî ãî ðàé î íà. Â ãã. ñëó æèë ýê çàð õîì ßêóò ñêîé æåí ñêîé åïàð õè àëü íîé øêî ëû, â 1918 ã. áûë â ñåëü ñêî õî çÿé ñò âåí íîé àð òå ëè, îð ãà íè çî âàí íîé äó õî âåí ñò âîì. Â ãã. ïðî æè âàë â ó ðàï å, çà íè ìàë ñÿ ñåëü ñêèì õî çÿé ñò âîì è à ñ òî ñî âåð øàë îá ðÿ äû. Â ãã. ñâÿ ùåí ñò âî âàë âíîâü â Êî áÿé ñêîì íà ñëå ãå Íàì ñêî ãî ðàé î íà. Â ãã. ïðî æè âàë â ßêóò ñêå, íå èìåÿ íè êà êèõ îï ðå äå ëåí íûõ çà íÿ òèé. Â 1929 ã. âíîâü ñëó æèë ïî ïîì â Ãîð íîì ðàé î íå. Â ãã. îï ðå äå ëåí íûõ çà íÿ òèé íå èìåë, ïðî æè âàë â ã. ßêóò ñêå, ðà áî òàÿ òàì, ãäå òîëü êî áû ëà âîç ìîæ íîñòü. Ñ 1934 ã. è ïî íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ ñâÿ ùåí ñò âóþ â ßêóò ñêîé ãî ðîä ñêîé öåðê âè îá íîâ ëåí å ñ êî ãî òîë êà. Â 1907 ã. Íè êî ëàé Êñå íî ôîí òî âè áûë óæå ñå ìåé íûì å ëî âå êîì è èìåë äâî èõ äå òåé. Íå î æè äàí íûé ïå ðå õîä îò êîì ìåð å ñ êîé äå ÿ òåëü íî ñ òè ê áî ãî ñëó æåá íîé ìîã áûòü ñâÿ çàí ñî ñìåð òüþ äÿ äè è ðàç íî ãëà ñè ÿ ìè ñ åãî íà ñëåä íè êà ìè, íî ìîã èìåòü è ïðè è íó äó õîâ íóþ. Ñ óñ òà íîâ ëå íè åì ñî âåò ñêîé âëà ñ òè â ßêó òèè áûë óï ðà çä íåí Åïàð õè àëü íûé ñî âåò è ïðå êðà ùå íî äå íåæ íîå ñî äåð æà íèå äó õî âåí ñò âà èç ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ñðåäñòâ 5. Â ó ðàï èí ñêèé ïå ðè îä æèç íè ( ãã.) ïðè øëîñü ïðå òåð ïå âàòü è îò êðàñ íûõ, è îò áå ëûõ. È òå, è äðó ãèå äî á ðî äó øè åì íå îò ëè à ëèñü. Í.Âà ñè ëü å âà â æóð íà ëå Èëèí ¹ 2 çà 2001 ã. îïóá ëè êî âà ëà ñòà òüþ Äî ëîé ïî ïîâ è øà ìà íîâ, â êî òî ðîé àíà ëè çè ðó åò áîðü áó ñ ðå ëè ãè åé â 20 å ãã. ïî ìà òå ðè à ëàì ïå à òè òåõ ëåò:...â ìàð òå 1924 ãî äà, êàê ñî îá ùà ëîñü â ãà çå òå «Àâ òî íîì íàÿ ßêó òèÿ», â Áà òó ðóñ ñêîì óëó ñå â ïðè ñóò ñò âèè ïî òè 150 å ëî âåê èí ñöå íè ðî âà ëè ñóä íàä ïî ïîì è øà ìà íîì. Â êà å ñò âå ïðî òî òè ïîâ ïîä ñó äè ìûõ èñ ïîëü çî âà ëè æè âó ùèõ â äàí íîì óëó ñå ñâÿ ùåí íè êà Ñè ëè íà Í. è ñòà ðî ãî øà ìà íà Åãî ðî âà 6. Àâ òî íîì íàÿ ßêó òèÿ îò 18 àï ðå ëÿ 1924 ã. ñî îá ùà ëà èç ó ðàï è î ñî áû òè ÿõ, ñâÿ çàí íûõ ñ âû øå îïè ñàí íûì ñó äîì: Ïî ñòà íîâ ëå íè åì îò 4 àï ðå ëÿ ÿ åé êà ïî òè âñåõ ñâî èõ ëå íîâ êî ìàí äè ðó åò ïî íà ñëå ãàì äëÿ àãè òà öèè. Âñåì ëå íàì äà þò ñÿ òå çè ñû (êîí ñïåê òû) äî êëà äîâ íà ÿêóò ñêîì ÿçû êå. Òå ìû àãè òà öèè: ïî ñåâ êàì ïà íèÿ, îò äå ëå íèå õî òî íîâ îò þðò è èí ôîð ìà öèÿ î ðà áî òå îêð êîí ôå ðåí öèè. Òàê æå ïî ñòà íîâ ëå íî â íî ü íà ïåð âûé äåíü ïà ñ õè óñ ò ðî èòü áåñ ïëàò íûé ñïåê òàêëü àí òè ðå ëè ãè îç íî ãî õà ðàê òå ðà. Íà à ëî ñïåê òàê ëÿ ðîâ íî â 12 à ñîâ íî è, òî åñòü ïà ðàë ëåëü íî ñî ñëóæ áîé â öåðê âè. Ýòèì ÿ åé êà õî åò èñ ïû òàòü îò íî øå íèå íà ñå ëå íèÿ ê ðå ëè ãèè è êóëü òóð íîé ðà áî òå. ß åé êà íà äå åò ñÿ, òî ïî áå äà îñ òà íåò ñÿ íà åå ñòî ðî íå, òàê êàê áîëü øèí ñò âî íà ñå ëå íèÿ çà áû ëî ðå ëè ãèþ è î åíü ñî óâ ñò âó åò êóëü òóð íûì ðàç âëå å íè ÿì. Ïî ãà çåò íûì ñòà òü ÿì âèä íî, òî íà êà íó íå Ïà ñ õè áû ëà ðàç âåð íó òà ìàñ ñè ðî âàí íàÿ ïå àò íàÿ àí òè ðå ëè ãè îç íàÿ êàì ïà íèÿ ïî âñåé ðå ñ ïóá ëè êå. Íî âåð íåì ñÿ ê àðå ñ òó. 4 ìàÿ 1935 ã. ñâè äå òåëü êâàð òè ðàíò êà Ñè ëè íûõ À âà À. òàê îïè ñû âà åò ïðî öå äó ðó àðå ñ òà:...ïðè ìåð íî â 12 à ñîâ íî è 27 àï ðå ëÿ ñå ãî ãî äà ñî òðóä íè êè ÍÊÂÄ ïðè õî äè ëè â êâàð òè ðó Ñè ëè íà äëÿ ïðî èç âîä ñò âà îáû ñ êà, â åì áûë ïðåäú ÿâ ëåí îð äåð å ðåç ñû íà â ñå íÿõ, è ïðè øåä øèå îò ðå êî ìåí äî âà ëèñü, òî îíè ÿâ ëÿ þò ñÿ ñî òðóä íè êà ìè ÓÍÊÂÄ. Íî, íå ñìî ò ðÿ íà ýòî, ñàì Ñè ëèí Í. ê äâå ðè äëÿ îò êðû òèÿ ñî âåð øåí íî íå ïî äî øåë, à ïî äî øåë åãî ñûí Àëåê ñåé è ó íå ãî â ðó êàõ áûë áîëü øîé ÿêóò ñêèé îñ ò ðûé íîæ. Àëåê ñåé, êîã äà íà çâà ëè èìÿ åãî îò öà, îò âå òèë, òî

67 Òðóäíàÿ ñóäüáà ñâÿùåííèêà 67 çäåñü òà êî âîé íå æè âåò, è òî îí íî üþ â êâàð òè ðó íè êî ãî íå ïó ñ òèò. Êîã äà ÿ ïî ñìî ò ðå ëà â ïðåäú ÿâ ëåí íûé îð äåð è ñêà çà ëà Àëåê ñåþ, òî áû îí îò êðûë äâåðü, îí ìíå îò âå òèë, òî îð äåð ìî æåò áûòü ïîä äåëü íûì è òî îí âñå ðàâ íî íå ïó ñ òèò, à åñ ëè îíè ïî ëå çóò ñè ëîé, òî îí âñåõ ïå ðå ïî ðåò íî æîì.  èòî ãå âñå æå äâåðü íå îò êðû ëè è ñî òðóä íè êîâ íå ïó ñ òè ëè. Âñå ýòî âðå ìÿ, êîã äà ïðî èñ õî äèë ðàç ãî âîð, ñàì Ñè ëèí Í. îò êðû âàë ñâîé ñóí äóê, âû íè ìàë êà êèå òî ïàï êè è êíè ãè ñ áó ìà ãà ìè, êî òî ðûå ðâàë, ïå ðå äà âàë æå íå ñû íà Ìà ðèè Ïå ò ðîâ íå, ïî ñëåä íÿÿ ïðÿ òà ëà ïîä ïå ðè íó. Ïðÿ òà ëà òàê æå è äåíü ãè, ïðè åì àñòü äå íåã, òî íî ñóì ìó íå çíàþ, Ñè ëèí ïå ðå äàë ìíå è ïðî ñèë, òî áû ÿ ýòè äåíü ãè ïå ðå äà ëà ïî ïó ßêóø êî âó, ãî âî ðÿ, òî ýòè äåíü ãè êà çåí íûå. Íî ÿ óò ðîì äåíü ãè ïå ðå äà ëà ñû íó Ñè ëè íà Àëåê ñåþ. Óò ðîì âíîâü ïðè øëè ñî òðóä íè êè ÓÍÊÂÄ, íî ê èõ âòî ðè íî ìó ïðè õî äó îíè óæå áû ëè âïîë íå ïîä ãî òîâ ëå íû (Ñè ëè íû) è óæå íå âîë íî âà ëèñü. Ýòî ïî ñëåä íåå îá ñòî ÿ òåëü ñò âî òàê æå ìî æåò ïîä òâåð äèòü ìîÿ ïî äðó ãà, ïðî æè âà þ ùàÿ âìå ñ òå ñî ìíîé â îä íîé êîì íà òå (æè âåò ñ àï ðå ëÿ 1935 ãî äà), Ìè õà ëå âà Åëå íà Òè õî íîâ íà, îíà ðà áî òà åò ðó êî âî äîì â äåò ñà äå. òî èìåí íî îíè ïðÿ òà ëè è êà êèå óíè òî æà ëè áó ìà ãè, ÿ ýòî ãî ñêà çàòü íå ìî ãó, òàê êàê áû ëà íî ü, îã íÿ íå çà æè ãà ëè [...]. Ðàç ãî âà ðè âàòü îíè òàê æå ñòà ðà ëèñü î åíü òè õî øå ïî òîì, îò äåëü íûõ ôðàç èç èõ ðàç ãî âî ðà óëî âèòü íå ïðè øëîñü.  äî ïîë íè òåëü íûõ ïî êà çà íè ÿõ îò 9 ìàÿ 1935 ã. óêà çà íî, òî ñëå äî âà òåëü Àâå ðèí çà äàë Íè êî ëàþ Êñå íî ôîí òî âè ó ñëå äó þ ùèé âî ïðîñ:  êà êèå ãî äû è â êà êèå ðàé î íû Âû âû åç æà ëè èç ã. ßêóò ñêà, ñ êà êîé öå ëüþ âû åç æà ëè è êàê äîë ãî áû ëè â ðàé î íàõ è â êà êèõ èìåí íî? Îò âåò:  1930 ãî äó âû åç æàë â I Àòà ìàé ñêèé íà ñëåã Ãîð íî ãî ðàé î íà äëÿ îð ãà íè çà öèè êîë ëåê òè âà âå ðó þ ùèõ, ïðî áûë â íà ñëå ãå âñå ãî 11 äíåé, à êîã äà âîç âðà ùàë ñÿ èç íà ñëå ãà, òî îêî ëî ñå ëà Íàì öåâ áûë àðå ñ òî âàí è âñêî ðå íà ïðàâ ëåí â ã. ßêóòñê â ÃÏÓ, îò êó äà è áûë îñ âî áîæ äåí èç ïîä àðå ñ òà. Áîëü øå íè â êà êèå ðàé î íû íå âû åç æàë íè êîã äà.  ýòîì æå ïðî òî êî ëå îò ìå åí âî ïðîñ ñëå äî âà òå ëÿ: Ñêîëü êî ðàç Âàñ øòðà ôî âà ëè ïî ëè íèè ðàé ôè íîò äå ëà è çà òî ïîä âåð ãà ëè? Îò âåò:...ß áûë îø ò ðà ôî âàí íà 1900 ðóá. ÿêî áû çà íå ëå ãàëü íîå ñî äåð æà íèå ïî ñòî ÿ ëî ãî äâî ðà, çà âñå ýòî, òî åñòü çà øòðàô ó ìå íÿ áû ëî îïè ñà íî èìó ùå ñò âî è ïðî äà íî. Ïðàâ äà, ê íàì â äîì ïðè åç æà ëè èç ðàé î íîâ êðå ñ òü ÿ íå, ïðè âî çèâ øèå ñþ äà ãðóç, è ãðóç áðà ëè èç ã. ßêóò ñêà. [...] Èíî ãäà áû ëî î åíü ïî ìíî ãó, òî â äî ìå äà æå íå ãäå áû ëî îò äîõ íóòü. Âî ïðîñ: åì âû çâà íà íå îá õî äè ìîñòü ñî äåð æà íèÿ Âà ìè íå ëå ãàëü íî ãî ïî ñòî ÿ ëî ãî äâî ðà, êàê ýòî çà ïðå ùà ëîñü çà êî íîì? Îò âåò: Íè êà êîé íå îá õî äè ìî ñ òè ñî äåð æàòü ïî ñòî ÿ ëûé äâîð ó ìå íÿ, êî íå íî, íå áû ëî, à ïðè õî äè ëîñü ïó ñ êàòü íà íî ëåã ïðè åç æèõ êðå ñ òü ÿí èñ êëþ è òåëü íî ïî òî ìó, òî ñà ìî ìó ïðè õî äè ëîñü áû âàòü â íà ñëå ãàõ è îñ òà íàâ ëè âàòü ñÿ. Ïî ýòî ìó íà íî ëåã ïó ñ êàë íà îñ íî âå âçà èì íî ñ òè. Âî ïðîñ: Èç êà êèõ ðàé î íîâ ê âàì ïðè åç æà ëè êðå ñ òü ÿ íå ÿêó òû è ïî ñêîëü êî å ëî âåê áû ëî îä íî âðå ìåí íî, à òàê æå íå ïî ÿñ íè òå ëè ôà ìè ëèè ïðè åç æèõ ê Âàì êðå ñ òü ÿí, èç êà êèõ íà ñëå ãîâ è ðàé î íîâ îíè áû ëè? Îò âåò: Áû ëè áîëü øå âñå ãî èç Ãîð íî ãî ðàé î íà ßÀÑÑÐ, Àòà ìàé ñêî ãî íà ñëå ãà. Èç ýòî ãî íà ñëå ãà ïå ðå áû âà ëè ïî òè âñå. Áû ëè è èç äðó ãèõ íà ñëå ãîâ è ðàé î íîâ. Îä íî âðå ìåí íî áû ëî íå áî ëåå 5 6 å ëî âåê. [...] Ñâè äå òåëü À âà À., 21 ã., êàê ñëå äó åò èç ïðî òî êî ëà îò 3 ìàÿ ñî îá ùè ëà ñëå äî âà òå ëþ Ñòðà õî âó ñëå äó þ ùåå: Ïðî æè âà ëà â äî ìå ó ïî ïà Ñè ëè íà è çà ìå à ëà, òî ó íå ãî â äî ìå ïðî èñ õî äÿò ñáî ðè ùà äó õî âåí ñò âà è âå ðó þ ùèõ.  à ñò íî ñ òè, áû âà þò ó íå ãî ïîï Âè íî êó ðîâ À., ïñà ëîì ùèê Ì êèé È., ñòî ðî æà öåðê âè Ê â Í., Ñê í Ñ., ïîï Íà äå èí Â. è äðó ãèå. Ýòè âñå ëè öà èìå þò ìåæ äó ñî áîé õî ðî øèå âçà è ìî îò íî øå íèÿ, ðàç äå ëÿ þò âçãëÿ äû îäèí äðó ãî ãî è ò.ä. [...]  1935 ãî äó, ÿ çíàþ, òî ó Ñè ëè íà áû ëî 3 4 ñáî ðè ùà.  à ñò íî ñ òè, â íà à ëå ÿí âà ðÿ 1935 ãî äà, êîã äà ïî ñòà ðî ìó ñòè ëþ ïðà çä íî âà ëè Ðîæ äå ñò âî Õðè ñ òî âî, íà ñáî ðè ùå ó Ñè ëè íà ïðè ñóò ñò âî âà ëè Âè íî êó ðîâ À., Ê â Í., Ì êèé È. è åùå êòî òî. [...] Âñå óêà çàí íûå àí òè ñî âåò ñêèå ðàç ãî âî ðû ÿ ñëû øà ëà ñà ìà ëè íî, õî òÿ â íèõ ó à ñ òèÿ íå ïðè íè ìà ëà, òàê êàê æè âó ÿ â ñìåæ íîé êîì íà òå, ñ îá ùåé êóõ íåé. Ïðè îò êðû òûõ äâå ðÿõ ìíå áû ëî ñëûø íî âñå. [...] 4 ìàÿ À âà äà ëà äî ïîë íè òåëü íûå ïî êà çà íèÿ:  íà à ëå 1933 ãî äà ÿ ïðè åõà ëà èç ã. Æè ãàí ñêà, ãäå ÿ ó è òåëü ñò âî âà ëà 7. À òàê êàê ó ìå íÿ íå áû ëî êâàð òè ðû, ÿ îá ðà òè ëàñü â ßêóò ñêèé ãîð ñî âåò. Ïî ñëå ìî èõ íà ñòî ÿ òåëü íûõ 4` 2004

68 68 À.Ì.Ñèëèíà ïðîñüá ìíå [...] áûë âû äå ëåí îð äåð íà ïðà âî çà íÿ òèÿ êîì íà òû â äî ìå ¹ 12 ïî óë. Ïóø êè íà.. [...] Ñ ýòî ãî âðå ìå íè, òî åñòü ñ àï ðå ëÿ 1933 ãî äà, ÿ è çíà êî ìà ñ ñå ìåé ñò âîì Ñè ëè íà Íè êî ëàÿ è åãî ñû íî âü ÿ ìè. Äîì, â êî òî ðîì æè ëè ìû, â îñ íîâ íîì ñî ñòî èò èç äâóõ êâàð òèð: ìîÿ è êâàð òè ðà Ñè ëè íûõ. ß çà íè ìàþ îä íó êîì íà òó, à Ñè ëè íû 2 êîì íà òû, è [åñòü] îá ùàÿ êóõ íÿ. Ïå ðå ãî ðîä êè ìåæ äó êîì íà òà ìè î åíü òîí êèå íå êà ïè òàëü íûå, à òå ñî âûå, ñî âåð øåí íî íå èçî ëè ðî âàí íûå, ïî ýòî ìó îáûê íî âåí íûå ðàç ãî âî ðû, ïðî èñ õî äèâ øèå â äðó ãèõ êîì íà òàõ, õî ðî øî ñëûø íû. Ñè ëèí Í. ñ ïåð âûõ äíåé ìî å ãî ïðè åç äà â ýòîò äîì áûë ïðî òèâ òî ãî, òî áû ÿ æè ëà âìå ñ òå ñ íè ìè, âåð íåå, â îä íîì äî ìå, ïî ýòî ìó îí ìå íÿ ñòåñ íÿë ñÿ è ñòà ðàë ñÿ, òî áû ÿ íå çíà ëà îá èõ ðàç ãî âî ðàõ. Âî ïðîñ: Êàê à ñ òî ïðè õî äè ëè îò äåëü íûå èç ïå ðå èñ ëåí íûõ âû øå ëèö è åì âû çû âà ëàñü íå îá õî äè ìîñòü èõ ïðè õî äà â êâàð òè ðó Ñè ëè íà Í.Ê.? Îò âåò: Ïîï Âè íî êó ðîâ À. ñòà ðèê íèç êî ãî ðîñ òà, ãîð áà òûé, ïðè õî äèë î åíü à ñ òî, èíî ãäà äà æå ïî íå ñêîëü êî ðàç â äåíü. Îí î åíü äðóæ íî æèë ñ Ñè ëè íûì. [...] Ì êèé îäå âà åò ñÿ õî ðî øî, èìå åò âèä èí òåë ëè ãåí òà, â ïðî øëîì [áûë] çà òî òî çà êëþ åí ïîä ñòðà æó... Ïî êà çà íèÿ îò 3 ìàÿ Ì êî ãî È., 47 ëåò, ñëå äî âà òå ëþ Ñòðà õî âó: Â ã. ßêóò ñêå ÿ áåñ ïðå ðûâ íî ïðî æè âàþ ñ 1928 ãî äà. ß, êàê ïðî èñ õî äÿ ùèé èç ñå ìüè ñâÿ ùåí íè êà, áîëü øóþ àñòü çíà êî ìûõ èìåþ èç äó õîâ íî ãî çâà íèÿ. Èç òåõ ëèö, ñ êåì ÿ âå äó çíà êîì ñò âà, áëèç êî ñî ïðè êà ñà þñü ñ íè ìè, à èíî ãäà äà æå ïî äå ëó îá ñòî ÿ òåëüñòâ áû âàþ ó íèõ [...], ÿâ ëÿ þò ñÿ ñëå äó þ ùèå ëè öà: ïîï Ñè ëèí Í.Ê., ïîï Âè íî êó ðîâ À., ïîï Íà äå èí Â.Â., ïîï ßêóø êîâ Ñ., òðà ïåç íèê Ê â Í., ñòî ðîæ öåðê âè Ñê í è äðó ãèå. Êðî ìå ýòî ãî, õî òÿ è ðåä êî, íî âñòðå àë ñÿ è çíà êîì ñ [...] Òî ïîð êî âûì Èâà íîì....èç âñåõ âû øå óêà çàí íûõ ëèö îñî áåí íî ãî âíè ìà íèÿ çà ñëó æè âà åò ïîï Ñè ëèí Í. [...]. Ïðè ìåð íî â íà à ëå ÿí âà ðÿ 1935 ãî äà, ýòî â äíè Ðîæ äå ñò âà Õðè ñ òî âà òàê íà çû âà å ìî ãî (ïî ñòà ðî ìó ñòè ëþ), ó ïî ïà Ñè ëè íà Íè êî ëàÿ áûë ÿ, ïîï ßêóø êîâ è åùå êòî òî, òî íî íå ïî ìíþ [...]. Ïîï Ñè ëèí, ïî ñòà âèâ íà ñòîë óãî ùå íèå è îá ðà ùà ÿñü ê ïðè ñóò ñò âó þ ùèì, çà ÿâèë, òî óãî ùå íèå äëÿ ãîñ òåé áåä íîå è íè êà êèõ èç ëè øåñòâ íåò, ïðè ýòîì ñòàë ñðàâ íè âàòü æèçíü íà ðî äà ïðè öàð ñêîì âðå ìå íè, â êà ïè òà ëè ñ òè å ñ êèõ ãî ñó äàð ñò âàõ ñ æèç íüþ íà ñå ëå íèÿ â Ñî âåò ñêîì Ñî þ çå. Â îñ íîâ íîì, åãî ÿçû êîì, ñâî äè ëîñü ê ñëå äó þ ùå ìó: Âîò ðàíü øå ïðè öà ðå áû ëî âñå, òî õî òè òå, äà æå ñ è òàâ øè å ñÿ [íå ðàç áîð è âî] è òî êó ïà ëèñü âî âñåì, êàê ñûð â ìàñ ëå, à òå ïåðü ñî âåò ñêàÿ âëàñòü äî âå ëà íàñ äî òî ãî, òî æðàòü íå å ãî, îäèí åð íûé õëåá äà âî äà, îò êî òî ðî ãî ìíî ãèå ïðî òÿ íóò íî ãè, à çà íè ìè ïðè äåò ñÿ ïðî òÿ ãè âàòü íî ãè è íàì. Â ãà çå òàõ âåç äå ïè øóò, òî çà ãðà íè öåé áåç ðà áî òè öà, ëþ äè ïà êà ìè óìè ðà þò ñ ãî ëî äó, íî ýòî íå âåð íî, îíè æè âóò â ïîë íîì äî âîëü ñò âå, èìå þò âñå, à âîò ó íàñ ýòî âåð íî; ïè øóò â ãà çå òàõ, ïå ðå äà þò ïî ðà äèî î âñå âîç ìîæ íûõ äî ñòè æå íè ÿõ, ïîäú å ìå íà øå ãî íà ðîä íî ãî õî çÿé ñò âà, óëó øå íèè áëà ãî ñî ñòî ÿ íèÿ íà ðî äà è ò.ä., à íà ñà ìîì äå ëå ýòî ãî íè å ãî íåò, íà ðîä íå æè âåò, à ìó à åò ñÿ âïðî ãî ëîäü, õî äèò ðà çó òûì è ðàç äå òûì [...] À âñå ýòî çà âè ñèò èñ êëþ è òåëü íî îò ñî âåò ñêîé ñè ñ òå ìû ïðàâ ëå íèÿ, è åñ ëè áû åå íå áû ëî, òî è æèçíü ïðî òå êà ëà ñî âåð øåí íî ïî äðó ãî ìó áû. Òà êîé æå â ýòî âðå ìÿ ðàç ãî âîð ïðî èñ õî äèë è î ðå ëè ãèè. Ïîï Ñè ëèí ãî âî ðèë: Ó íàñ â Ðîñ ñèè ðå ëè ãèÿ â çà ãî íå, âëàñòü íå çà êîí íî çà êðû âà åò öåðê âè, îò áè ðà åò öåí íî ñ òè è öåð êîâ íóþ óò âàðü, ó íåå îä íà öåëü óíè òî æèòü ðå ëè ãèþ [...]. Åùå äî ýòî ãî èñ ëà 19 äå êà á ðÿ 1934 ãî äà, â äåíü ñâî å ãî ðîæ äå íèÿ èëè òàê íà çû âà å ìî ãî äíÿ àí ãå ëà, ïîï Ñè ëèí ñî çâàë ê ñå áå ñâî èõ çíà êî ìûõ, êàê òî: ïî ïà Âè íî êó ðî âà À., ïî ïà ßêóø êî âà Ñ., òðà ïåç íè êà Ê âà Í., ñòî ðî æà öåðê âè Ñê íà è äðó ãèõ, êî òî ðûõ óãî ùàë ñïèðò íû ìè íà ïèò êà ìè. [...] Áîëü øå âñåõ ãî âî ðèë Ñè ëèí. Ïåð âû ìè åãî ñëî âà ìè áû ëî âû ðà æå íèå íå äî âîëü ñò âà ïî ðÿä êîì óï ðàâ ëå íèÿ, íà ëî ãî âîé ïî ëè òè êîé è äð. ìå ðî ïðè ÿ òè ÿ ìè, â à ñò íî ñ òè, îí ãî âî ðèë: Ñåé àñ íà ñòàë ïå ðè îä íà ñè ëèÿ, ãðà áå æà è èç äå âà òåëü ñò âà íàä íà ðî äîì ñî ñòî ðî íû ñî âåò ñêîé âëà ñ òè. Íå òîëü êî íàñ, ïî ïîâ, êó ëà êîâ è ëè øåí öåâ, íî â îá ùåì âñå íà ñå ëå íèå çà äó øè ëè íà ëî ãà ìè, îã ðà áè ëè, ðàç äå ëè âñåõ, îñ òà âèâ â îä íîé ðó áà õå, äî âå ëè íà ðîä äî ïîë íî ãî îò à ÿ íèÿ. Ýòîé âëà ñ òüþ íå äî âîëü íû íå òîëü êî ìû, íî áî ëåå ðà áî èå è êðå ñ òü ÿ íå, êî òî ðûå â ïåð âûå ãî äû ðå âî ëþ öèè ñòî ÿ ëè ãî ðîé çà ñî âåò ñêóþ âëàñòü. Íà áî ëå ëà ýòà âñÿ èñ òî ðèÿ [...]. Ïîï Âè íî êó ðîâ À. âïîë íå ðàç äå ëÿë ñêà çàí íîå ïî ïîì Ñè ëè íûì [...]. Ïîï ßêóø êîâ Ñ. â ðàç ãî âîð íå âñòó ïàë, à òîëü êî âñå âðå ìÿ ñëó øàë, âû ïè âàë è çà êó

69 Òðóäíàÿ ñóäüáà ñâÿùåííèêà 69 ñû âàë óãî ùå íè åì, ïî äàí íûì íà ñòîë. Ïî ñëåä íèé ðàç ÿ â äî ìå Ñè ëè íà áûë ïðè ìåð íî â êîí öå ôå â ðà ëÿ èëè íà à ëå ìàð òà 1935 ãî äà. Ê ìî å ìó ïðè õî äó ó Ñè ëè íà óæå áûë ïîï ßêóø êîâ Ñ. è êòî òî åùå. Ïðè ïî ìè íàþ, â ýòîò ðàç ïîï Ñè ëèí âû ñìå è âàë ìå ðî ïðè ÿ òèÿ ñî âåò ñêîé âëà ñ òè îá îò ìå íå êàð òî íîé ñè ñ òå ìû íà ìó êó, êðó ïó è ò.ä. è âî îá ùå ñâî áîä íîé ïðî äà æå õëå áà. Îí ãî âî ðèë: Ýòî âñå óñ ò ðî å íî íå äëÿ òî ãî, òî áû óëó øèòü ïî ëî æå íèå íà ñå ëå íèÿ, à äëÿ òî ãî, òî áû ó íà ðî äà âû êà àòü áåñ ñî âå ñò íûì îá ðà çîì ïî ñëåä íèå ãðî øè. Âîçü ìè òå âîò â ïðè ìåð: ó êîë õîç íè êîâ îòî á ðà ëè õëåá çà áåñ öå íîê, à òå ïåðü çà íå ãî ñ íàñ øêó ðó äå ðóò. Íî ýòî íè å ãî, åñ ëè îíè îáåñ ïå è âà ëè èì, à òî âåäü îíè òîëü êî ìó à þò íàñ. Çà êà êèì òî íå ñ à ñò íûì êó ñ êîì õëå áà ñòî èøü íà ìî ðî çå öå ëû ìè äíÿ ìè â î å ðå äÿõ, èíî ãäà äà æå íå ïî ëó èøü åãî è îñ òà åøü ñÿ ãî ëîä íûì. Ñà ìè æå îíè îáåñ ïå è âà þò ñÿ íå òîëü êî åð íûì, íî è áå ëûì õëå áîì, êî òî ðûé åäÿò â òðè ãîð ëà. Íî ýòî èì íå íà äîë ãî, òàê êàê çà ïà ñîâ ìó êè íå ìíî ãî, êî òî ðûå â ñêî ðîì âðå ìå íè èñ ñÿê íóò, è òîã äà ðàç ðà çèò ñÿ ãî ëî äîâ êà, êî òî ðîé îíè íå ìè íó þò è ñà ìè. Íà ýòîò ðàç äîë ãî ó Ñè ëè íà áûòü íå ïðè øëîñü, è ìû âñêî ðå ðà çî øëèñü. Êðî ìå âñåõ ìî èõ ïî ñå ùå íèé äî ìà Ñè ëè íà ñ ïî ñëåä íèì íå îä íî êðàò íî âñòðå àë ñÿ íà óëè öàõ, â öåðê âè, è ïðè âñòðå àõ ñ íèì èìåë ïðî äîë æè òåëü íûå áå ñå äû ïî ðàç íûì âî ïðî ñàì. Â à ñò íî ñ òè, â íà à ëå ìàð òà ñå ãî ãî äà ÿ Ñè ëè íó ñî îá ùèë êàê íî âîñòü îá óáèé ñò âå Êè ðî âà è ïðè ãî âî ðå êîë ëå ãèè Âåðõ ñó äà î ðàñ ñò ðå ëå êîíòð ðå âî ëþ öè î íå ðîâ òåð ðî ðè ñ òîâ. Îí â îò âåò íà ýòî ìíå ãî âî ðèë: Òàê îíî è äîëæ íî áûòü, ýòî êà ðà áî æüÿ, ïî ñòèã íåò òà êàÿ ó àñòü èõ âñåõ, àí òè õðè ñ òîâ êîì ìó íè ñ òîâ, òîëü êî áîëü íî òî, òî çà êà êî ãî òî îä íî ãî êîì ìó íè ñ òà Êè ðî âà óíè òî æè ëè ñîò íè ëó øèõ, óì íûõ ëþ äåé. Ïîï Ñè ëèí â ïî ñëåä íåå âðå ìÿ áîë òàë äî òî ãî, òî îí öåð êîâü èñ ïîëü çó åò â êîíòð ðå âî ëþ öè îí íûõ öå ëÿõ, âû ñòó ïàë ñ ïðî ïî âå äÿ ìè ê ð [...] è âå äåò îá ðà áîò êó âå ðó þ ùèõ â ê ð íà ïðàâ ëå íèè. [...] Òàê, 6 àï ðå ëÿ Ñè ëèí âå å ðîì â öåðê âè ïî ñëå âñå íîù íîé ñî áðàë ïî ñò íè êîâ è, îá ðà òèâ øèñü ê íèì ñ æå ñ òà ìè, ãî âî ðèë: Âîò âàì áîã, à ÿ ÿâ ëÿ þñü åãî ïðåä ñòà âè òå ëåì. Âû, ìî ëÿ ùè å ñÿ, äîëæ íû ïðè çíàòü ñâîè ãðå õè è ðàñ êà ÿòü ñÿ ïå ðå äî ìíîé. Ìû ïå ðå æè âà åì ñåé àñ òÿ æå ëîå âðå ìÿ, è ýòî áîã ïî ñû ëà åò íàì â íà êà çà íèå çà íà øè ãðå õè. Òàê áó äåì æå ìî ëèòü ñÿ. Äà âàé òå îá ðà çó ìèì ñÿ, è ìû ïðè äåì ê ñòà ðî ìó. Â ýòî âðå ìÿ âå ðó þ ùèõ â öåðê âè áû ëî îêî ëî 40, êî òî ðûå, óñ ëû øàâ ýòè ñëî âà, âû íóæ äå íû áû ëè ïî êè íóòü öåð êîâü. Ôà ìè ëèè ïðè ñóò ñò âî âàâ øèõ ÿ íå çíàþ òî íî, çà èñ êëþ å íè åì îä íîé ãðàæ äàí êè Áî á ðÿ êî âîé, ïðî æè âà þ ùåé ïî Êðàñ íî àð ìåé ñêîé óë. ß ïî ñëå òà êîé ïðî ïî âå äè ñòàë ðó ãàòü Ñè ëè íà, íî îí îò âå òèë: Íè å ãî òóò îñî áåí íî ãî íåò. À ïî òîì, åñ ëè è àðå ñ òó þò, òî âñå ðàâ íî ÿ èõ íå áî þñü, è îíè ìå íÿ ïî äåð æàò íå ìíî ãî è îñ âî áî äÿò. Ñïó ñ òÿ äíåé 3 5 ïî ñëå ýòî ãî ìàëü èê ÿêóò ëåò ñëó æèë ìî ëå áåí. Êàê âèä íî, ýòîò ìàëü èê ïðè åç æèé èç ðàé î íà. Ïîï Ñè ëèí, îò ñëó æèâ ìî ëå áåí, ñòàë åìó âíó øàòü: ß ïî ñëà íåö áî æèé, ìî ëþñü ÿ çà âàñ [...]. Âû òî æå ìî ëè òåñü. Áîã óñ ëû øèò íàñ îáÿ çà òåëü íî è èñ öå ëèò òå áÿ. Ýòî íå òû îäèí òà êîé, ó ìå íÿ áû ëè ìíî ãèå, è âñå èñ öå ëÿ ëèñü. Ïðè åäåøü äî ìîé, èç áå ãàé êîì ìó íè ñ òîâ, êîì ñî ìîëü öåâ, íå ñëó øàé èõ ýòî àí òè õðè ñ òû. Íà ó à þò òå áÿ ïëî õèå. Òîã äà íå âñòó ïàé â êîë õî çû è íå âå ëè ýòî ãî äå ëàòü äðó ãèì â ýòîì çëî. È òîëü êî òîã äà áó äåøü æèòü õî ðî øî è ñ à ñò ëè âî, åñ ëè áó äåøü âå ðî âàòü â áî ãà è ñëó øàòü ìîè ñî âå òû. Ýòî Ñè ëèí ãî âî ðèë íà ÿêóò ñêîì ÿçû êå. Ïî ñòî ðîí íèõ â ýòî âðå ìÿ íè êî ãî íå áû ëî, êðî ìå ìå íÿ è îä íîé ñòà ðóø êè èç âå ðó þ ùèõ, ôà ìè ëèè êî òî ðîé ÿ íå çíàþ. Îäè íà êî âûé ïî ñâî èì óáåæ äå íè ÿì ÿâ ëÿ åò ñÿ è áûâ øèé ïîï Øè ïè öûí Èí íî êåí òèé Èâà íî âè, ñ êî òî ðûì ÿ íå îä íî êðàò íî âñòðå àë ñÿ, èìåë ðàç ãî âî ðû [...]. Ê â è Ñê í äà ëè ïî äîá íûå ïî êà çà íèÿ. Ê â Í. 8 ìàÿ ñî îá ùèë ñëå äî âà òå ëþ Àâå ðè íó äî ïîë íè òåëü íî ñëå äó þ ùåå:...äî ýòî ãî, òî åñòü 2 ãî äà òî ìó íà çàä, Ñè ëèí Í. ñëó æèë ñâÿ ùåí íè êîì òî æå â ã. ßêóò ñêå â Ïðå îá ðà æåí ñêîé öåðê âè. Íå ïî ìíþ, îò êî ãî ÿ ñëû øàë, òî îí òî æå ãî âî ðèë â öåðê âè ïðî ïî âå äè ïðî òèâ ñî âåò ñêîé âëà ñ òè. Íî îí òàì ñî ñâÿ ùåí íè êîì ßêóø êî âûì ïî ýòî ìó ïî âî äó ïî ðó ãàë ñÿ è ïå ðå øåë ñëó æèòü â íà øó öåð êîâü [...]. Îáú ÿâ ëÿþ, òî â Ïðå îá ðà æåí ñêîé öåðê âè Ñè ëèí Í.Ê. ïî ðó ãàë ñÿ ñ ßêóø êî âûì Àëåê ñàí ä ðîì, òî åñòü áðà òîì ßêóø êî âà Ñå ìå íà [...]. Çà ìå íÿ, íå ãðà ìîò íî ãî, ïî ìî åé ïðîñü áå ðàñ ïè ñàë ñÿ [ïîä ïèñü]. 9 ìàÿ íà äî ïðî ñå Íè êî ëàÿ Êñå íî ôîí òî âè à ñëå äî âà òåëü ñïðî ñèë: Ïðè çíà å òå ëè Âû ñå áÿ âè íîâ íûì ïî ñó ùå ñò âó 4` 2004

70 70 À.Ì.Ñèëèíà ïðåäú ÿâ ëåí íî ãî Âàì îá âè íå íèÿ ïî ñò ÓÊ? Îò âåò: ß ïðî è òàë è ïî íÿë, â åì ìå íÿ îá âè íÿ þò, íî ïî ñó ùå ñò âó ïðåäú ÿâ ëåí íî ãî ìíå îá âè íå íèÿ âè íîâ íûì ñå áÿ ñî âåð øåí íî íå ïðè çíàþ. Âî ïðîñ: Íà ïðà çä íèê Íè êî ëè íà äíÿ è â äåíü Ðîæ äå ñò âà ïðè ñóò ñò âî âàâ øèõ â Âà øåé êâàð òè ðå Âà øèõ çíà êî ìûõ Âû àãè òè ðî âà ëè ïðî òèâ ñî âåò ñêîé âëà ñ òè, ãî âî ðè ëè, òî òå ïåðü òîëü êî êðó ãîì ãðà áÿò, èç äå âà þò ñÿ íàä íà ðî äîì, ñó äÿò, ëè øà þò ïðà âà ãî ëî ñà, äó øàò íà ëî ãà ìè, íå çà êîí íûå ãî íå íèÿ íà öåð êîâü è ðå ëè ãèþ, îñî áåí íî çäåñü, â ßêó òèè. Æèòü ñòà ëî íå âîç ìîæ íî, ó âëà ñ òè ñòî ÿò ñà ìî çâàí öû. Ïðè çíà å òå ëè Âû, [ òî] òà êîé àãè òà öè åé ïðî òèâ ñî âåò ñêîé âëà ñ òè çà íè ìà ëèñü íå îä íî êðàò íî, â à ñò íî ñ òè â óêà çàí íûå ðå ëè ãè îç íûå ïðà çä íè êè? Îò âåò: ß óæå ãî âî ðèë âû øå, òî íà ïðà çä íèê Íè êî ëèí äåíü â ìî åì äî ìå áû ëè Âè íî êó ðîâ À., Ì êèé È. è äðó ãèå. Íî ÿ íè å ãî ïðî òèâ ñî âåò ñêîé âëà ñ òè íå ãî âî ðèë. Òàê æå íå ãî âî ðèë è â îñ òàëü íûå äíè, êîã äà óïî ìÿ íó òûå âû øå ëè öà è äðó ãèå áû âà ëè â ìî åì äî ìå. Âî ïðîñ: 2 àï ðå ëÿ 1935 ãî äà, à òàê æå è äî ýòî ãî, è ðàíü øå, è â Ïðå îá ðà æåí ñêîé öåðê âè Âû íå îä íî êðàò íî ïðè ñóò ñò âî âàâ øèì âå ðó þ ùèì, îñî áåí íî íà êà íó íå äíåé ïðà çä íè êîâ, êîã äà áû ëî íà è áî ëåå áîëü øîå ñêîï ëå íèå âå ðó þ ùèõ ïî å ëî âåê, ãî âî ðè ëè ïðî ïî âå äè, íà ïðàâ ëåí íûå ïðî òèâ ïðî âî äè ìûõ ìå ðî ïðè ÿ òèé ïðà âè òåëü ñò âîì ñî âåò ñêîé âëà ñ òè, â à ñò íî ñ òè ãî âî ðè ëè, òî áû ãðàæ äà íå íå âñòó ïà ëè â êîë õî çû, íå ñëó øà ëè êîì ìó íè ñ òîâ, ãî âî ðè ëè ÿâ íî ïðî âî êà öè îí íûå, âû ìû ø ëåí íûå âåð ñèè î íå ìè íó å ìîé ãè áå ëè íà ðî äà, î íà ñòó ïèâ øåì òÿ æå ëîì âðå ìå íè, íà çû âàÿ ñå áÿ ïðåä ñòà âè òå ëåì îò áî ãà, âíó øà ëè ñî áðàâ øèì ñÿ, òî áû îíè âå ðè ëè òîëü êî Âàì. Ïðè çíà å òå ëè, òî òà êèå ïðî ïî âå äè ïðî èç íî ñè ëè íå îä íî êðàò íî Îò âåò: ß íè êîã äà íè â Íè êîëü ñêîé, íè â Ïðå îá ðà æåí ñêîé öåðê âÿõ ïðî ïî âå äåé íè êà êèõ íå ãî âî ðèë, è â ýòîì ñå áÿ âè íîâ íûì ñî âåð øåí íî íå ïðè çíàþ. Â ïðî òî êî ëå äî ïðî ñà íà î íîé ñòàâ êå ñâè äå òå ëÿ Ì êî ãî è îá âè íÿ å ìî ãî Ñè ëè íà îò 10 ìàÿ 1935 ãî äà îò ìå å íî, òî Íè êî ëàé Êñå íî ôîí òî âè ñî îá ùèë ñëå äó þ ùåå: Âî ïðîñ Àâå ðè íà: Ïîä òâåðæ äà å òå ëè, òî Âû â öåðê âè âå ðó þ ùèì ãî âî ðè ëè ïðî ïî âåäü ïðî òèâ ñî âåò ñêîé âëà ñ òè? Îò âåò: ß ãî âî ðèë íå ïðî ïî âåäü, à ìî ëèò âó ïå ðåä èñ ïî âå äüþ âå ðó þ ùèõ, ãî âî ðèë ñ àì âî íà, íî íè å ãî ïðî òèâ âëà ñ òè íå ãî âî ðèë. Êîã äà ÿ çà êîí èë ðå ü, ïî äî øåë è ñïðî ñèë ãð. Ì êî ãî: Êàê ÿ, ïðà âèëü íî ñêà çàë èëè íåò? Íà ýòî ãð. Ì êèé îò âå òèë, òî ñêà çàë íå âåð íî. Òîã äà ÿ åìó îò âå òèë: Íó òî æå, åñ ëè ñêà çàë íå âåð íî, òî çà ýòî áó äó îò âå àòü ñàì. 11 ìàÿ áûë äî ïðî øåí ïðî òî è å ðåé Âè íî êó ðîâ Àëåê ñåé Ìè õàé ëî âè, 64 ãî äà:...ñè ëè íà Í.Ê. ÿ çíàþ î åíü äàâ íî â ãã. ÿ ñëó æèë áëà ãî èí íûì â Âåðõ íå âè ëþé ñêîì îê ðó ãå, è îí, Ñè ëèí Í.Ê., òàì ñëó æèë ñâÿ ùåí íè êîì. Èç êà êîé ñå ìüè îí ïðî èñ õî äèò, ÿ íå çíàþ. Â 1933 ãî äó ÿ ïðè åõàë èç ã. Âè ëþé ñêà è ñíî âà âñòðå àë Ñè ëè íà Í.Ê. â ã. ßêóò ñêå. Îí òîã äà áûë âíå øòàò íûì ñâÿ ùåí íè êîì â Íè êîëü ñêîé öåðê âè, à ñ íà à ëà 1934 ãî äà îí óæå áûë ïðè íÿò â øòàò Íè êîëü ñêîé öåðê âè ñâÿ ùåí íè êîì [...]. 19 äå êà á ðÿ 1934 ãî äà â êâàð òè ðå Ñè ëè íà Í. áû ëè: ÿ, Ñè ëèí Í., ßêóø êîâ Ñå ìåí è äâîå èç ñëó æà ùèõ öåðê âè Ê â Íè êè òà è Ñê í Ñòå ïàí. Â äåíü Ðîæ äå ñò âà, íå ïî ìíþ, êòî áûë â êâàð òè ðå Ñè ëè íà Í., â îñ òàëü íûå äíè ÿ áûë òîëü êî îäèí è íè êî ãî ïî ñòî ðîí íèõ â äî ìå Ñè ëè íà Í. íå âè äåë, çà èñ êëþ å íè åì åãî ñå ìüè ñû íà è æå íû ñû íà. Â à ñ òè ðàç ãî âî ðîâ àãè òà öèè ïðî òèâ âëà ñ òè, äîë æåí ñêà çàòü, òî òî íûõ (îí ãî âî ðèë) âû ðà æå íèé ÿ íå ïðè ïîì íþ, íî îò ðè öàòü, òî îí íå ãî âî ðèë ïðî òèâ âëà ñ òè, íå ìî ãó, âåð íåå, òî îí ãî âî ðèë. Ïî ìíþ, òî áûë ðàç ãî âîð î åãî îá ëî æå íèè è øòðà ôå çà ÿêî áû íå ëå ãàëü íîå ñî äåð æà íèå çà åç æå ãî äâî ðà, óòü ëè íå ïðè òî íà. Îí ãî âî ðèë, òî åãî îø ò ðà ôî âà ëè è îïè ñà ëè âñå èìó ùå ñò âî íåâåð íî è òî îí ýòî îá æà ëî âàë. Â à ñ òè ñâî áîä íîé ïðî äà æè õëå áà îí ãî âî ðèë òîëü êî î òîì, òî áîëü øèå î å ðå äè. Ê ýòî ìó äîë æåí äî áà âèòü, òî Ñè ëèí Í.Ê. ïî ãî âî ðèòü îáî âñåì ëþ áèò, î åíü ãî ðÿ è âñïûëü å âà òû, ïî ýòî ìó âãî ðÿ àõ ìî æåò òî óãîä íî ñêà çàòü [...] Âî ïðîñ: Ñëåä ñò âèþ èç âå ñò íî, òî â àï ðå ëå 1935 ãî äà â ïå ðè îä âå ñåí íå ãî ïî ñòà Ñè ëèí Í. öåð êîâ íûé àì âîí ïðå âðà òèë â òðè áó íó äëÿ àãè òà öèè ïðî òèâ ìå ðî ïðè ÿ òèé, ïðî âî äè ìûõ ïàð òè åé è ñî âåò ñêîé âëà ñ òüþ, â à ñò íî ñ òè ïðî òèâ êîë ëåê òè âè çà öèè è äðó ãèõ ìå ðî ïðè ÿ òèé. Ïðî ïî âå äè ãî âî ðèë ïå ðåä ïðà çä íè êîì, â ìî ìåíò íà è áî ëåå áîëü øî ãî ñêîï ëå íèÿ íà ðî äà äî å ëî âåê. Âàì, êàê à ñ òî ìó ïî ñå òè òå ëþ Íè

71 Òðóäíàÿ ñóäüáà ñâÿùåííèêà 71 êîëü ñêîé öåðê âè è õî ðî øî çíàâ øå ìó Ñè ëè íà Í.Ê., ïðè õî äè ëîñü ëè ñëû øàòü ïðî ïî âå äè Ñè ëè íà Í.?  óò âåð äè òåëü íîì ñëó àå, ñêà æè òå, î åì îí ãî âî ðèë? Îò âåò: ß óæå âû øå ñêà çàë, òî â öåðê âè áû âàë à ñ òî, íî íè êîã äà íå ñëû øàë, òî áû Ñè ëèí Í. ãî âî ðèë ïðî ïî âå äè âå ðó þ ùèì. Äåé ñò âè òåëü íî, â öåðê âè ïå ðåä ïðà çä íè êà ìè, íà ïðà çä íè êè íà ðî äà áû âà åò ìíî ãî å ëî âåê , òî åñòü ïîë íà öåð êîâü. Âå å ðîì 6 àï ðå ëÿ â öåðê âè ÿ íå áûë. Ìî æåò áûòü, îí ãî âî ðèë èìåí íî â ýòî âðå ìÿ. Òî åñòü ÿ áû âàë òîëü êî âî âðå ìÿ çà óò ðå íè è ëè òóð ãèè, à ïðè èñ ïðàâ ëå íèè äðó ãèõ òðåá ÿ íå ïðè ñóò ñò âî âàë [...]. Èòàê, îá âè íå íèå ñî ñò ðÿ ïà íî. È 13 ìàÿ â 20 à ñîâ Íè êî ëàé Êñå íî ôîí òî âè äàë äî ïîë íè òåëü íûå ïî êà çà íèÿ: Äî ïîë íè òåëü íî ïðî øó çà ïè ñàòü, òî â ïðåäú ÿâ ëåí íîì ìíå îá âè íå íèè âè íîâ íûì ñå áÿ ïðè çíàþ, òî äåé ñò âè òåëü íî ÿ áûë íå îä íî êðàò íî îø ò ðà ôî âàí è îá ëî æåí áîëü øèì íà ëî ãîì, ñ îïè ñà íè åì ó ìå íÿ èìó ùå ñò âà òàê æå íå îä íî êðàò íî. Êðî ìå ýòî ãî, êîã äà áû ëà îáú ÿâ ëå íà ñâî áîä íàÿ ïðî äà æà õëå áà, ìíå ïðè õî äè ëîñü íà áëþ äàòü áîëü øèå ñêîï ëå íèÿ íà ðî äà, ñòî ÿâ øå ãî â î å ðå äÿõ. Âñëåä ñò âèå ýòèõ îá ñòî ÿ òåëüñòâ, íå îò ðè öàþ, òî ÿ ìîã âû ðà æàòü ñâîå íå äî âîëü ñò âî ïðî òèâ âëà ñ òè, íî òî èìåí íî ãî âî ðèë, ÿ ýòî ãî íè å ãî íå ïî ìíþ, è â ýòîé à ñ òè öå ëè êîì ðàñ ïî ëà ãà þñü íà ïî êà çà íèÿ ñâè äå òå ëåé, êî òî ðûå îï ðî âåðã íóòü íè â êî åé ìå ðå íå ìî ãó. [...] Ìíå, Ñè ëè íó Í.Ê., ñå ãî èñ ëà ïðåäú ÿâ ëå íî ñëåä ñò âåí íîå ïðî òèâ ìå íÿ [äå ëî]. Ñ äå ëîì ÿ îç íà êîì ëåí, íè å ãî ïî äå ëó äî áà âèòü íå ìî ãó è íå èìåþ íè êà êèõ õî äà òàéñòâ è ïðå òåí çèé.  åì è ðàñ ïè ñó þñü 13 ìàÿ 1935 ãî äà â 20 à ñîâ 24 ìè íó òû. Ïðè ãî âîð áûë çà è òàí 1 èþ íÿ 1935 ã.: Èìå íåì Ðîñ ñèé ñêîé Ñî öè à ëè ñ òè å ñ êîé Ôå äå ðà òèâ íîé Ðå ñ ïóá ëè êè 31 ìàÿ 1 èþ íÿ 1935 ãî äà ñïå öè àëü íàÿ ñó äåá íàÿ êîë ëå ãèÿ ãëàâ ñó äà ßêóò ñêîé ÀÑÑÐ â ãîð. ßêóò ñêå â ñî ñòà âå ïðåä ñå äà òåëü ñò âó þ ùå ãî Ðîä åí êî, ëå íîâ Äå âÿò êè íà è Íà õà å âà, ïðè ñå ê ðå òà ðå Êà ðå ëè íîé, ñ ó à ñ òè åì ñòàð øå ãî ïî ìîù íè êà ïðî êó ðî ðà ßÀÑÑÐ Çî ëî òà ðå âà è çà ùèò íè êà Ãà áû øå âà ðàñ ñìî ò ðå ëà â çà êðû òîì ñó äåá íîì çà ñå äà íèè äå ëî ïî îá âè íå íèþ: Ñè ëè íà Íè êî ëàÿ Êñå íî ôîí òî âè à, 1875 ãî äà ðîæ äå íèÿ, ïðî èñ õî äÿ ùå ãî èç ñå ìüè ìå ùà íè íà ãîð. ßêóò ñêà, ðóñ ñêî ãî, ñëó æè òå ëÿ ðå ëè ãè îç íî ãî êóëü òà ñâÿ ùåí íè êà, ãðà ìîò íî ãî, îêîí èâ øå ãî 2 êëàñ ñà äó õîâ íî ãî ó è ëè ùà, áåñ ïàð òèé íî ãî, ðà íåå íå ñó äèâ øå ãî ñÿ, íî ïîä âåð ãàâ øå ãî ñÿ â àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íîì ïî ðÿä êå â 1933 ãî äó øòðà ôó â ñóì ìå 1945 ðóá. çà íå ëå ãàëü íîå ñî äåð æà íèå ïî ñòî ÿ ëî ãî äâî ðà, ïðå äàí íî ãî ñó äó ïî ñò , àñòü 2 Óãî ëîâ íî ãî êî äåê ñà. Äî ïðî ñèâ ñâè äå òå ëåé è îá âè íÿ å ìî ãî, îç íà êî ìèâ øèñü ñî âñå ìè ìà òå ðè à ëà ìè ïðåä âà ðè òåëü íî ãî è ñó äåá íî ãî ñëåä ñò âèÿ è âû ñëó øàâ ïðå íèÿ ñòî ðîí, ñïåö êîë ëå ãèÿ ñ è òà åò óñ òà íîâ ëåí íûì: Ïîä ñó äè ìûé Ñè ëèí, ÿâ ëÿ ÿñü ñâÿ ùåí íè êîì òàê íà çû âà å ìîé Íè êîëü ñêîé öåðê âè, íà õî äÿ ùåé ñÿ â ãîð. ßêóò ñêå, è, áó äó è âðàæ äåá íî íà ñò ðî åí ïî îò íî øå íèþ ñî âåò ñêî ãî ñòðîÿ, ñè ñ òå ìà òè å ñ êè â òå å íèå ãã., ïðî âî äèë ñðå äè âå ðó þ ùèõ è îñ òà íàâ ëè âà þ ùèõ ñÿ ó íå ãî íà êâàð òè ðå ïðè åç æà þ ùèõ èç îê ðå ñò íî ñ òåé ãî ðî äà êðå ñ òü ÿí êîíòð ðå âî ëþ öè îí íóþ àãè òà öèþ è ïðî ïà ãàí äó, èñ ïîëü çóÿ ïðè ýòîì ðå ëè ãè îç íûå ïðåä ðàñ ñóä êè. Ïîä ðû âàÿ äî âå ðèå (äèñ êðå äè òè ðóÿ) â ãëà çàõ òðó äÿ ùèõ ñÿ ìå ðî ïðè ÿ òèÿ ïàð òèè è ïðà âè òåëü ñò âà, Ñè ëèí âû ñêà çû âàë ñÿ î òîì: 1) òî êîë ëåê òè âè çà öèÿ ïðî âå äå íà íà ñèëü ñò âåí íûì ïó òåì; 2) òî ñâî áîä íàÿ ïðî äà æà õëå áà íà ïðàâ ëå íà ê óõóä øå íèþ ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ òðó äÿ ùèõ ñÿ; 3) òî âçè ìà íèå ñ íà ñå ëå íèÿ íà ëî ãîâ ÿâ ëÿ åò ñÿ ãðà áå æîì; 4) òî â ãà çå òàõ î äî ñòè æå íè ÿõ â ÑÑÑÐ ïè øóò íå ïðàâ äó; 5) òî óáèé ñò âî òîâ. Êè ðî âà ýòî êà ðà áî æüÿ, îä íî âðå ìåí íî âû ñêà çû âàÿ ïðè ýòîì ñî æà ëå íèå î ðàñ ñò ðå ëÿí íûõ òåð ðî ðè ñ òàõ; 6) òî ïðè âîç íèê íî âå íèè âîé íû ãè áåëü Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà íå èç áåæ íà; 7) â ïðî ïî âå äè, ïðî èç íå ñåí íîé â öåðê âè 6 àï ðå ëÿ 1935 ãî äà, Ñè ëèí ïðè çû âàë âå ðó þ ùèõ íå ñëó øàòü êîì ìó íè ñ òîâ è êîì ñî ìîëü öåâ è íå âñòó ïàòü â êîë õî çû, î åì òàê æå âíó øàë â òîì æå àï ðå ëå ìå ñÿ öå 1935 ãî äà ïðè áûâ øå ìó â öåð êîâü íà ìî ëå áåí 15 ëåò íå ìó ìàëü è êó ÿêó òó. Èç ëî æåí íûå âû øå ôàê òû ïîä òâåðæ äå íû êàê íà ïðåä âà ðè òåëü íîì, òàê è íà ñó äåá íîì ñëåä ñò âèè ñâè äå òå ëÿ ìè Ï âîé, À âîé, Ì êèì, Ê âûì è Âè íî êó ðî âûì, à ïî òî ìó ñóä ïðè çíà åò ãðàæ äà íè íà Ñè ëè íà âè íîâ íûì â ïðå ñòóï ëå íèè, ïðå äó ñ 4` 2004

72 72 À.Ì.Ñèëèíà ìî ò ðåí íîì ñò , àñòü 2 Óãî ëîâ íî ãî Êî äåê ñà. Ðó êî âîä ñò âó ÿñü ñò.ñò. 319, 320 è 326 ÓÏÊ è ó è òû âàÿ ïðå ñòà ðå ëûé âîç ðàñò Ñè ëè íà (60 ëåò), ñïå öè àëü íàÿ êîë ëå ãèÿ ïðè ãî âî ðè ëà: Ãðàæ äà íè íà Ñè ëè íà Íè êî ëàÿ Êñå íî ôîí òî âè à íà îñ íî âà íèè ñò ÓÊ ïîä âåðã íóòü ëè øå íèþ ñâî áî äû ñðî êîì íà ïÿòü ëåò. Çà åñòü â ñðîê ïðåä âà ðè òåëü íîå çà êëþ å íèå Ñè ëè íà ñ 26 àï ðå ëÿ 1935 ãî äà. Ìå ðó ïðå ñå å íèÿ äî âñòóï ëå íèÿ ïðè ãî âî ðà îñ òà âèòü áåç èç ìå íå íèé ñî äåð æà íèå ïîä ñòðà æåé. Ïðè ãî âîð îêîí à òåëü íûé, íî ìî æåò áûòü îá æà ëî âàí â Âåðõ ñóä ÐÑÔÑÐ â òå å íèå 72 à ñîâ ñ ìî ìåí òà âðó å íèÿ îñóæ äåí íî ìó êî ïèè ïðè ãî âî ðà. Ïðåä ñå äà òåëü ñò âó þ ùèé [ïîä ïèñü]. ëå íû [2 ïîä ïè ñè]. Ìîæ íî ïî ðàç íî ìó îò íî ñèòü ñÿ ê îáú ÿâ ëå íèþ âîé íû ýòî ãî ñâÿ ùåí íè êà ãî ñó äàð ñò âåí íîé ìà õè íå. Âñïûëü å âà òû áû ëè, íà êà òè ëî ïî ñëå ìíî ãèõ ëåò ïðè òåñ íå íèÿ è ëè øå íèé. À ìîæ íî ñêà çàòü è òàê: îí óâ ñò âî âàë îò âåò ñò âåí íîñòü çà ñâîþ ïà ñò âó ïå ðåä Áî ãîì è ñ è òàë ñâî åé îáÿ çàí íî ñ òüþ ñïà ñàòü äó øè äî âå ðèâ øèõ ñÿ åìó. Èìå åì ëè ìû ïðà âî îñóæ äàòü ñâè äå òå ëåé, äàâ øèõ îá âè íè òåëü íûå ïî êà çà íèÿ â ñòðà õå ïå ðåä êà ðà òåëü íîé ñè ñ òå ìîé ãî ñó äàð ñò âà çà ñâîå ìå ñ òî ïîä ñîëí öåì? Ìû, æè âó ùèå â áî ëåå áëà ãî ïî ëó íûõ óñ ëî âè ÿõ! Ìíî ãèå èç äî ïðî øåí íûõ ñâè äå òå ëåé áû ëè íå ãðà ìîò íû è âðÿä ëè ïî íè ìà ëè ñóòü íà âå øè âà å ìûõ íà îá âè íÿ å ìî ãî ïî ëè òè å ñ êèõ ÿð ëû êîâ. Áîëü øîå óâà æå íèå âû çû âà åò ó ìå íÿ Àëåê ñåé Ìè õàé ëî âè Âè íî êó ðîâ, ñòà ðèê íèç êî ãî ðîñ òà, ãîð áà òûé, ïî âû ðà æå íèþ À âîé; îí èç òåõ, äëÿ êî ãî ñóä áî æèé âàæ íåå ñó äà å ëî âå å ñ êî ãî. Çà ìå ñ òè òåëü äè ðåê òî ðà Íà öè î íàëü íî ãî àð õè âà ÐÑ(ß) Èí íà Èãî ðåâ íà Þð ãà íî âà ñî îá ùè ëà ñëå äó þ ùóþ èí ôîð ìà öèþ îá Àëåê ñåå Ìè õàé ëî âè å: Ñûí ïðî òî è å ðåÿ, óðî æå íåö ã. ßêóò ñêà, 1871 ã.ð., â 1892 ã. çà êîí èë ßêóò ñêóþ äó õîâ íóþ ñå ìè íà ðèþ, â äå êà á ðå 1892 ã. ðó êî ïî ëî æåí â ñàí äè à êî íà, à çà òåì âî ñâÿ ùåí íè êà ñ íà çíà å íè åì â Òàð êàé ñêóþ Èí íî êåí òü åâ ñêóþ öåð êîâü Âè ëþé ñêî ãî îê ðó ãà. Â 1896 ã. íà çíà åí óå çä íûì íà áëþ äà òå ëåì öåð êîâ íî ïðè õîä ñêèõ øêîë Âè ëþé ñêî ãî îê ðó ãà, â 1900 ã. çà âå äó þ ùèì Âè ëþé ñêèì îò äå ëå íèåì ßêóò ñêî ãî åïàð õè àëü íî ãî ñâå íî ãî Êî ìè òå òà, à òàê æå äå ëî ïðî èç âî äè òå ëåì è ñå ê ðå òà ðåì Âè ëþé ñêî ãî îò äå ëå íèÿ Êî ìè òå òà Ðîñ ñèé ñêî ãî îá ùå ñò âà Êðàñ íî ãî Êðå ñ òà. Â 1900 ã. ïå ðå âå äåí èå ðå åì (ñâÿ ùåí íè êîì) âòî ðî ãî ïðè õî äà Âè ëþé ñêî ãî Íè êî ëà åâ ñêî ãî ñî áî ðà. Ñ 1904 ã. èñ ïîë íÿë îáÿ çàí íî ñ òè áëà ãî èí íî ãî 13 áëà ãî è íèÿ Âè ëþé ñêî ãî îê ðó ãà. Â 1905 ã. âîç âå äåí â ñàí ïðî òî è å ðåÿ. Èç âå ñò íî, òî â ãã. Âè íî êó ðîâ èñ ïîë íÿë îáÿ çàí íî ñ òè ïðî òî è å ðåÿ Âè ëþé ñêî ãî Íè êî ëà åâ ñêî ãî ñî áî ðà. Âäî âåö, èìåë 2 äî å ðåé. Â 1935 ã. Íè êîëü ñêèé õðàì áûë çà êðûò. Åñ ëè âå ðèòü ñâè äå òåëü ñò âó î ñìåð òè, ïî ëó åí íî ìó èç ÇÀÃ Ñà ã. Ìà ãà äà íà, Íè êî ëàé Êñå íî ôîí òî âè óìåð 10 àï ðå ëÿ 1938 ãî äà. Âñïî ìè íà åò Ñè ëè íà Âà ëåí òè íà Âèê òî ðîâ íà:...â 1952 ãî äó ìà ìà ñ ïà ïîé æè ëè íà çâå ðî ôåð ìå å ðåê òåé Óñòü Àë äàí ñêî ãî ðàé î íà. ß ïðè åõà ëà ê íèì èç ßêóò ñêà. Ýòî áû ëî âåñ íîé. Äî Áî ðî ãîí öåâ åõà ëè ìà øè íîé, à äàëü øå íà ëî øà äè. Ïî ïóò è êîì áûë áóõ ãàë òåð çâå ðî ôåð ìû, âîç âðà ùàâ øèé ñÿ èç êî ìàí äè ðîâ êè. Íà îä íîé îñ òà íîâ êå çà øëè â äîì. Ïî ïóò èê ïðåä ñòà âèë ìå íÿ õî çÿ å âàì, ñêà çàë, òî ÿ äî ü Ñè ëè íà Âèê òî ðà Íè êî ëà å âè à. Ïà ïó îíè çíà ëè îí ðà áî òàë ëåñ íè èì îò Áî ðî ãîí öåâ. Õî çÿé êà îá ðà äî âà ëàñü, äà âàé ìå íÿ ðàç äå âàòü, ïðè ãî âà ðè âàÿ: Îé! Ñè ëè íà äî êà. ß õî ðî øî çíàþ ïà ïó è äå äóø êó ñâÿ ùåí íè êà îò öà Íè êî ëàÿ. Îí íàñ âåí àë, äå òåé íà øèõ êðå ñ òèë, Î åíü õî ðî øèé å ëî âåê áûë. Ìû âñå åãî ëþ áè ëè. Îòåö Íè êî ëàé à ñ òî ïðè åç æàë â íà øè êðàÿ. Õî çÿé êà óñ ò ðî è ëà íàì òà êîé ïèð! Íà æà ðè ëà ìÿ ñà, èñ ïåê ëà ëå ïå øåê, àé âñêè ïÿ òè ëà â ñà ìî âà ðå. Óò ðîì ìû ïî åõà ëè äàëü øå. À êîã äà ÿ æè ëà â Õàí äû ãå, â ãã. áóõ ãàë òåð ó íàñ íà ïî òå Åêà òå ðè íà Ðî ìà íîâ íà (ôà ìè ëèþ åå íå ïî ìíþ), ðà íåå ïðî æè âàâ øàÿ â Ûòûê Êþ å ëå, âñïî ìè íà ëà ñ òåï ëî òîé î äå äóø êå Íè êî ëàå. Åêà òå ðè íà Áå ëî ëþá ñêàÿ, òàê æå ðà áîò íèê íà øåé ïî òû, ïî ìíè ëà íà øå ãî äå äà. Îáå îíè ãî âî ðè ëè, òî îí î åíü ëþ áèë äå òåé, ïðè âî çèë èì ãîñ òèí öû. Ìå ñ òî çà õî ðî íå íèÿ Íè êî ëàÿ Êñå íî ôîí òî âè à Ñè ëè íà âðÿä ëè ìîæ íî îòû ñ êàòü. Ïà ìÿò íè êîì èì, ïî ãèá øèì â ñòà ëèí ñêèõ ëà ãå ðÿõ, ñòà ëî ïî

73 Òðóäíàÿ ñóäüáà ñâÿùåííèêà 73 ñò ðî åí íîå èõ ðó êà ìè è èõ æèç íÿ ìè. Ðà äî ñò íî âè äåòü îò ðå ñ òà â ðè ðî âàí íûå è äåé ñò âó þ ùèå íû íå Ñâÿ òî Íè êîëü ñêèé êà ôå ä ðàëü íûé ñî áîð, Ïðå îá ðà æåí ñêèé õðàì, ðå ñ ïóá ëè êàí ñêóþ áèá ëè î òå êó è äðó ãèå çäà íèÿ ã. ßêóò ñêà, èìå þ ùèå èñ òî ðè å ñ êîå çíà å íèå íå òîëü êî äëÿ Ðå ñ ïóá ëè êè Ñà õà (ßêó òèÿ) â öå ëîì, íî è äëÿ íà øåé ñå ìüè, êàê ïà ìÿòü î íà øèõ ïðåä êàõ. ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ 1 Àð õèâ íàÿ ñïðàâ êà ¹ 20 îò èç Íà öè î íàëü íî ãî àð õè âà ÐÑ(ß). 2 Ìå ò ðè å ñ êàÿ êíè ãà Ãðàä ñêîé Áî ãî ðîä ñêîé öåðê âè çà 1899 ãîä. 3 Òàì æå. 4 Çäåñü è äà ëåå ïî ìà òå ðè à ëàì Äå ëà ¹ 197 ð â àð õè âå ÓÔÑÁ ÐÔ ïî ÐÑ(ß). 5 Îá ðà çî âà íèå ßêóò ñêîé ÀÑÑÐ ( ãã.): Ñá. äîê. è ìàò. / Ïîä ðå äàê öè åé ä.þ.í. Ôå äî ðî âà Ì.Ì. ßêóòñê, Ñ Âà ñè ëü å âà Í.Ä. Äî ëîé ïî ïîâ è øà ìà íîâ // Èëèí ¹ 2. Àâ òîð ññû ëà åò ñÿ, â ñâîþ î å ðåäü, íà ãà çå òó Àâ òî íîì íàÿ ßêó òèÿ îò 29 ìàð òà 1924 ã. 7 Ó À âîé À. íåçà êîí åí íîå ñðåä íåå îá ðà çî âà íèå. 8 Ïà õî ìîâ À.Ê. Êóëü òóð íî ïðî ñâå òè òåëü íàÿ ðà áî òà â ßêó òèè â ãã. ßêóòñê. Ñ ` 2004

74 74 ÑÂÈÄÅÒÅËÜÑÒÂÀ, ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß Ê 75 ëåòèþ êàíäèäàòà èñòîðè åñêèõ íàóê Ñåìåíà Èïàòüåâè à Êîâëåêîâà Äîáðûé íàñòàâíèê Е.П.Антонов Егор Петрович Антонов, к.и.н, с.н.с. ИГИ АН РС(Я).  2005 ã. èñ ïîë íÿ åò ñÿ 75 ëåò ñî äíÿ ðîæ äå íèÿ êàí äè äà òà èñ òî ðè å ñ êèõ íà óê, äî öåí òà, âå äó ùå ãî íà ó íî ãî ñî òðóä íè êà îò äå ëà èñ òî ðèè Èí ñòè òó òà ãó ìà íè òàð íûõ èñ ñëå äî âà íèé ÀÍ ÐÑ(ß) Ñå ìå íà Èïà òü å âè à Êîâ ëå êî âà. Ó å íûé ðî äèë ñÿ 20 ñåí òÿ á ðÿ 1930 ã. â Ìå ãè íî Àë äàí ñêîì íà ñëå ãå Òîì ïîí ñêî ãî óëó ñà Ðå ñ ïóá ëè êè Ñà õà (ßêó òèÿ). Þíî øå ñ êèå ãî äû åãî ïðè øëèñü íà òðóä íåé øèé ïå ðè îä Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû è ïî ñëå âî åí íî ãî âîñ ñòà íîâ ëå íèÿ ýêî íî ìè êè. Òðó äî âàÿ áè î ãðà ôèÿ ìî ëî äî ãî Ñå ìå íà íà à ëàñü â êîë õî çå, ãäå îí ïðî ðà áî òàë 5 ëåò.  1962 ã. îí îêîí èë èñ òî ðè êî ôè ëî ëî ãè å ñ êèé ôà êóëü òåò ßêóò ñêî ãî ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî óíè âåð ñè òå òà, â 1965 ã. àñ ïè ðàí òó ðó ßÃÓ.  1967 ã. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ óñ ïåø íî çà ùè òèë äèñ ñåð òà öèþ íà ñî èñ êà íèå ó å íîé ñòå ïå íè êàí äè äà òà èñ òî ðè å ñ êèõ íà óê ïî òå ìå: Ïðîô ñî þ çû ßêó òèè ( ãã.). Åãî íà ó íûì ðó êî âî äè òå ëåì ñòàë âû äà þ ùèé ñÿ ó å íûé, äîê òîð èñ òî ðè å ñ êèõ íà óê, ïðî ôåñ ñîð Ãå îð ãèé Ïðî êî ïü å âè Áà øà ðèí.  ãã. Ñå ìåí Èïà òü å âè ïðå ïî äà âàë íà êà ôå ä ðå èñ òî ðèè ÑÑÑÐ ßêóò ñêî ãî ãî ñó íè âåð ñè òå òà, îä íî âðå ìÿ çà íè ìàë äîëæ íîñòü çà ìå ñ òè òå ëÿ äå êà íà ÈÔÔ.  1969 ã. ÂÀÊ ïðè ñâî èë åìó ó å íîå çâà íèå äî öåíò.  ãã. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ ðà áî òàë â äîëæ íî ñ òè ñòàð øå ãî íà ó íî ãî ñî òðóä íè êà â

75 Äîáðûé íàñòàâíèê 75 Ïîñëå çàùèòû êàíäèäàòñêîé äèññåðòàöèè ñåê òî ðå èñ òî ðèè ñî âåò ñêî ãî îá ùå ñò âà Èí ñòè òó òà ÿçû êà, ëè òå ðà òó ðû è èñ òî ðèè ÑÎ ÀÍ ÑÑÑÐ. Â ãã. Ñå ìåí Èïà òü å âè âå äó ùèé íà ó íûé ñî òðóä íèê, â ãã. ñòàð øèé íà ó íûé ñî òðóä íèê, ñ 1994 è äî êîí è íû âå äó ùèé íà ó íûé ñî òðóä íèê îò äå ëà èñ òî ðèè è öåí ò ðà àðê òè å ñ êèõ èñ ñëå äî âà íèé ÀÍ ÐÑ(ß). Ñ.È.Êîâ ëå êîâ ñïå öè à ëè çè ðî âàë ñÿ ïî èñ òî ðèè ßêó òèè ñî âåò ñêî ãî ïå ðè î äà. Âî âðå ìÿ ðà áî òû â ñåê òî ðå èñ òî ðèè ñî âåò ñêî ãî îá ùå ñò âà îí îïóá ëè êî âàë ðÿä ñî ëèä íûõ òðó äîâ, îñ íî âàí íûõ íà áî ãà òåé øèõ àð õèâ íûõ äî êó ìåí òàõ: Â âå íîì ïî èñ êå (ßêóòñê, 1981), Ïðîô ñî þ çû ñî âåò ñêîé ßêó òèè ( ãã.) (ßêóòñê, 1983), Ñî öè à ëè ñ òè å ñ êîå ñî ðåâ íî âà íèå â ßêó òèè ( ) (ßêóòñê, 1988), Ñî öè à ëè ñ òè å ñ êîå ñî ðåâ íî âà íèå â ßêó òèè ( ) (ßêóòñê, 1989). Ñå ìåí Èïà òü å âè íà ïè ñàë ïà ðà ãðà ôû Ñåëü ñêîå õî çÿé ñò âî è Ðîñò êóëü òó ðû è ìà òå ðè àëü íî ãî áëà ãî ñî ñòî ÿ íèÿ òðó äÿ ùèõ ñÿ ê ó åá íî ìó ïî ñî áèþ Èñ òî ðèÿ ßêó òèè (ßêóòñê, 1988). Îò âåò ñò âåí íûì ðå äàê òî ðîì è îä íèì èç ñî àâ òî ðîâ ýòî ãî ó åá íè êà áûë Ã.Ï.Áà øà ðèí. Ýòî ó åá íîå ïî ñî áèå â òå å íèå 12 ëåò ÿâ ëÿ ëîñü åäèí ñò âåí íûì ïî ñî áè åì ïî èñ òî ðèè ðîä íî ãî êðàÿ äëÿ ó à ùèõ ñÿ ñðåä íèõ è âûñ øèõ ó åá íûõ çà âå äå íèé. Ïî ñî âå òó çàâ. ñåê òî ðîì èñ òî ðèè ñî âåò ñêî ãî îá ùå ñò âà, äîê òî ðà èñ òî ðè å ñ êèõ íà óê, ïðî ôåñ ñî ðà Ì.Ì.Õà òû ëà å âà Ñ.È.Êîâ ëå êîâ çà íÿë ñÿ àã ðàð íîé èñ òî ðè åé ßêó òèè. Îí íà ïè ñàë ïà ðà ãðàô 3 ãëà âû I, ïà ðà ãðàô 2 ãëà âû III è çà êëþ å íèå ê êîë ëåê òèâ íîé ìî íî ãðà ôèè ßêóò ñêàÿ ÀÑÑÐ â óñ ëî âè ÿõ ðàç âè òî ãî ñî öè à ëèç ìà (ßêóòñê, 1982). Èì îïóá ëè êî âà íû êà ïè òàëü íûå ìî íî ãðà ôèè: Ñåëü ñêîå õî çÿé ñò âî ßêó òèè ( ãã.) (ßêóòñê, 1992), Ñåëü ñêîå õî çÿé ñò âî ßêó òèè ( ãã.) (ßêóòñê, 1993). Äàí íûå òðó äû íà ñû ùå íû ìàñ ñè âîì íå î ïóá ëè êî âàí íûõ ðà íåå èñ òî íè êîâ è òå ìà òè å ñ êè îôîðì ëåí íû ìè òàá ëè öà ìè. Ýòî ïîç âî ëè ëî òå î ðå òè å ñ êè îñ ìûñ ëèòü èñ òî ðè å ñ êèé îïûò ðàç âè òèÿ ñåëü ñêî ãî õî çÿé ñò âà â ßêó òèè â ãã. Ãëó áî êè ìè è îáîñ íî âàí íû ìè ïî ëó è ëèñü âû âî äû è íà áëþ äå íèÿ àâ òî ðà î ðàç âè òèè çåì ëå äå ëèÿ, æè âîò íî âîä ñò âà, êî íå âîä ñò âà, îëå íå âîä ñò âà, çâå ðî âîä ñò âà, îõîò íè ü å ãî è ðû áî ëîâ íî ãî ïðî ìûñ ëîâ â ðå ñ ïóá ëè êå. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ â ñâî èõ èñ ñëå äî âà íè ÿõ çà òðà ãè âàë èñ òî ðèþ îò äåëü íûõ ïðåä ñòà âè òå ëåé ÿêóò ñêîé èí òåë ëè ãåí öèè è îá ùå ñò âåí íî ïî ëè òè å ñ êóþ æèçíü 1920 õ ãã. Â 1992 ã. îí âû ïó ñ òèë ìî íî ãðà ôèþ Ïðî ôåñ ñîð Ã.Ã.Êî ëå ñîâ (Î åðê æèç íè è íà ó íî ïå äà ãî ãè å ñ êîé äå ÿ òåëü íî ñ òè) (ßêóòñê, 1992). Â íåé îñ âå ùàë ñÿ âêëàä Ã.Ã.Êî ëå ñî âà â ðàç ðà áîò êó àê òó àëü íûõ èäåé ïëà íî âî ãî ðå ãó Ñ.È.Êîâëåêîâ ñðåäè ñòóäåíòîâ èñòîðèêîâ IV êóðñà. Àïðåëü 1978 ã. 4` 2004

76 76 Å.Ï.Àíòîíîâ ëè ðî âà íèÿ ðûí êà, îð ãà íè çà öèè òî âà ðî îáî ðî òà, ãî ñó äàð ñò âåí íîé çà ãî òîâ êè ñåëü ñêî õî çÿé ñò âåí íûõ ïðî äóê òîâ, öå íî îá ðà çî âà íèÿ íà ãî ñó äàð ñò âåí íóþ è êî î ïå ðà òèâ íóþ ïðî äóê öèþ è ò.ä. Àâ òîð ïîä åðê íóë âå ñî ìûé âêëàä ïðî ôåñ ñî ðà àâ òî ðà 10 ìî íî ãðà ôèé â ýêî íî ìè å ñ êóþ íà óêó. Âïåð âûå â ðà áî òå çà òðà ãè âà ëàñü òðà ãè å ñ êàÿ ñóäü áà Ã.Ã.Êî ëå ñî âà, ðå ïðåñ ñè ðî âàí íî ãî â 1938 ã. Â 1996 ã. Ñ.È. Êîâ ëå êîâ îïóá ëè êî âàë ìî íî ãðà ôèþ Â.Â.Íè êè ôî ðîâ è ñúåçä ÿêó òîâ 1912 ã., ãäå îñ âå ùàë ñÿ õîä ðà áîò è ðå øå íèÿ ñúåç äà ÿêó òîâ ïî ïî ëè òè å ñ êî ìó, ñî öè àëü íî ýêî íî ìè å ñ êî ìó è êóëü òóð íî ìó âîç ðîæ äå íèþ íà ðî äîâ Ëåí ñêî ãî êðàÿ. Ðàñ êðû âà ëèñü ðå çóëü òà òû ðà áî òû äå ëå ãà öèè â ñî ñòà âå Â.Â.Íè êè ôî ðî âà, Ï.Í.Ñîêîëü íè êî âà è Ä.È.Ñëåï öî âà â Ñàíêò Ïå òåð áóð ãå â 1913 ã. ïî ïî ëó å íèþ ßêó òè åé ïðà âà ïðåä ñòà âè òåëü ñò âà â Ãî ñó äàð ñò âåí íîé äó ìå è ââå äå íèþ ñà ìî óïðàâ ëå íèÿ â ôîð ìå çåì ñò âà. Àíà ëè çè ðî âà ëèñü ïî ïûò êè ïå ðå äî âûõ ïðåä ñòà âè òå ëåé íà ðî äà îò ìå íèòü â êðàå àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íóþ è óãî ëîâ íóþ ññûë êè, óðå ãó ëè ðî âàòü çåì ëå ïîëü çî âà íèå, ïîä íÿòü óðî âåíü îá ðà çî âàí íî ñ òè è êóëü òó ðû â ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè. Êíè ãà Ñâå òÿ äðó ãèì, ñãî ðå ëà ñà ìà. Î æèç íè è âðà åá íîé äå ÿ òåëü íî ñ òè Ë.Ñ.Êî ëå ñî âîé (ßêóòñê, 1996) áû ëà ñî ñòàâ ëå íà Ñ.È.Êîâ ëå êî âûì â ïà ìÿòü î ñêîí àâ øåé ñÿ ãî ðÿ î ëþ áè ìîé æå íå. Ýòîò ñáîð íèê ïðåä ñòàâ ëÿë ñî áîé âîñ ïî ìè íà íèÿ âðà åé êîë ëåã, ðîä ñò âåí íè êîâ è äðó çåé, ðÿä íà ó íûõ ñòà òåé âðà à âûñ øåé êà òå ãî ðèè, îí êî ëî ãà è ãè íå êî ëî ãà Ë.Ñ. Êî ëå ñî âîé, îò çû âû î íåé â ïðåñ ñå. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ ó à ñò âî âàë â íà ïè ñà íèè ãëà âû Ïî ñëå âî åí íîå âîñ ñòà íîâ ëå íèå ßêó òèè ãã. â àêà äå ìè å ñ êîé Èñ òî ðèè ßêó òèè, êî òî ðàÿ íû íå ãî òî âèò ñÿ ê ïóá ëè êà öèè. Îí òàê æå çà âåð øèë ðà áî òó íàä ðó êî ïè ñüþ Òóí ãóñ ñêîå ïî âñòàí å ñ êîå äâè æå íèå ãã., ãäå ðàñ êðû âà ëèñü ïðè è íû, îñ íîâ íîé õîä ñî áû òèé è ìèð íàÿ ëèê âè äà öèÿ ìÿ òå æà. Ê ñî æà ëå íèþ, ýòà ðà áî òà äî ñèõ ïîð íå èç äà íà. Â ïî ñëåä íèå ãî äû Ñå ìåí Èïà òü å âè íà àë ðàç ðà áà òû âàòü òå ìó Èñ òî ðèÿ òîì ïîí ñêèõ ýâå íîâ. Âïåð âûå ñ âå äó ùèì íà ó íûì ñî òðóä íè êîì, êàí äè äà òîì èñ òî ðè å ñ êèõ íà óê Ñå ìå íîì Èïà òü å âè åì Êîâ ëå êî âûì ÿ ïî çíà êî ìèë ñÿ â àâ ãó ñ òå 1991 ã., êîã äà óñ ò ðî èë ñÿ íà ðà áî òó â îò äåë èñ òî ðèè Èí ñòè òó òà ÿçû êà, ëè òå ðà òó ðû è èñ òî ðèè ÑÎ ÀÍ ÑÑÑÐ. Íà îá ñóæ äå íè ÿõ äèñ ñåð òà öèé, ìî íî ãðà ôèé, ñáîð íè êîâ è ò.ä. â êîë ëåê òè âå èñ òî ðè êîâ îí äåð æàë ñÿ âçû ñ êà òåëü íî, ñòðî ãî è ñïðà âåä ëè âî ñî âñå ìè êîë ëå ãà ìè, íå âçè ðàÿ íà âîç ðàñò, ó å íûå ðå ãà ëèè, áû ëûå çà ñëó ãè íå êî òî ðûõ ñî òðóä íè êîâ èç èñ ëà áûâ øåé ïàðò íî ìåí ê ëà òó ðû. Ê ìî ìåí òó ïðåä ñòàâ ëå íèÿ íà ó íûõ îò å òîâ èñ òî ðè êè, â ïåð âóþ î å ðåäü, ñòà ðà ëèñü óç íàòü êâà ëè ôè öè ðî âàí íîå ìíå íèå Ñå ìå íà Èïà òü å âè à ïî òåì èëè èíûì ñëîæ íûì è äèñ êóñ ñè îí íûì èñ òî ðè å ñ êèì ïðî áëå ìàì. Íà çà ñå äà íè ÿõ îí ïî ñòî ÿí íî çà äà âàë ãëó áî êèå, ïðî áëåì íûå è òðóä íûå âî ïðî ñû, òî ñâè äå òåëü ñò âî âà ëî îá åãî ýí öèê ëî ïå äè å ñ êèõ ïî çíà íè ÿõ ïðàê òè å ñ êè ïî ëþ áîé èñ òî ðè å ñ êîé òå ìà òè êå. Êðè òè å ñ êèå çà ìå à íèÿ âå äó ùå ãî íà ó íî ãî ñî òðóä íè êà Ñ.È.Êîâ ëå êî âà âñå ãäà íî ñè ëè äå ëî âîé è îáú åê òèâ íûé õà ðàê òåð, îíè ñó ùå ñò âåí íî ïî ìî ãà ëè ðà çî áðàòü ñÿ â ñîá ñò âåí íûõ íå äî ñòàò êàõ è óñî âåð øåí ñò âî âàòü òåêñò èñ ñëå äî âà íèÿ. Êàê ïðà âè ëî, îáè æàòü ñÿ íà êðè òè êó, ïðî çâó àâ øóþ èç óñò Ñå ìå íà Èïà òü å âè à, ó íàñ áû ëî íå ïðè íÿ òî. Åñ ëè â îò äå ëå ïðåä ñòî ÿ ëî îá ñóæ äå íèå åãî ñîá ñò âåí íûõ ðà áîò, òî îí, â ñâîþ î å ðåäü, ïî ñòî ÿí íî òðå áî âàë, òî áû êàê ìîæ íî áîëü øå êðè òè êî âà ëè èõ. Ìû, ñòàð øèå è ìî ëî äûå ñî òðóä íè êè, åñ òå ñò âåí íî, ñòà ðà ëèñü, è çà ñå äà íèÿ ïî ðîé çà òÿ ãè âà ëèñü íà 2 3 à ñà, íî â êîí öå íàø ïî òåí íûé ñòà ðåö âñòà âàë è íå äî âîëü íûì òî íîì êîí ñòà òè ðî âàë, òî êðè òè êè ïðî çâó à ëî î åíü ìà ëî. Ïðè ñóò ñò âó þ ùèõ ýòî âû ñêà çû âà íèå ïî âåð ãà ëî â èçóì ëå íèå, à Ñå ìåí Èïà òü å âè, ïî ñìå è âà ÿñü, ñà äèë ñÿ íà ñâîå ìå ñ òî. Îò ìàë è âàòü ñÿ â õî äå êîë ëåê òèâ íûõ ðàç áî ðîâ ñèëü íûõ è ñëà áûõ ñòî ðîí ðà áîò êîë ëåã îí òàê æå íè êî ìó íå ïîç âî ëÿë âñå, íà è íàÿ îò ëà áî ðàí òîâ è àñ ïè ðàí òîâ, îáÿ çà íû áû ëè âû ñêà çàòü ñâîå ìíå íèå. Ýòî ïî ìî ãà ëî íî âè êàì âîé òè â ìèð íà óêè, âû ðà áî òàòü íà âû êè ïóá ëè íî ãî èç ëî æå íèÿ ñîá ñò âåí íûõ âçãëÿ äîâ è âå äå íèÿ íà ó íîé ïî ëå ìè êè. Ìíå êàê íà è íà þ ùå ìó èñ ñëå äî âà òå ëþ âñå ãäà èí òå ðåñ íî áû ëî ïðè ñóò ñò âî âàòü íà îá ñóæ äå íè ÿõ ðà áîò. Ñå ìåí Èïà òü å âè îò êðû òî ïî îù ðÿë ìî ëî äûõ èñ ñëå äî âà òå ëåé, îñ ìå ëèâ øèõ ñÿ âû ñòó ïèòü ñî ñâî èì ìíå íè åì. Ïî ñëå îêîí à íèÿ çà ñå äà íèé ìíî ãèå êîë ëå ãè ïîä õî äè ëè ê íå ìó ïî ñî âå òî âàòü ñÿ ïî ðàç ëè íûì âî ïðî ñàì. Îí íå òî ðîï ëè âî, ðàñ ñó äè òåëü íî è îá ñòî ÿ òåëü íî äà âàë ñî âå òû, ñòà ðà ÿñü îñ âå òèòü

77 Äîáðûé íàñòàâíèê 77 ïðî áëå ìó ñ ðàç ëè íûõ òî åê çðå íèÿ. Ïðè ýòîì à ñ òî ññû ëàë ñÿ íà àâ òî ðè òåò íûå ìíå íèÿ ñâî èõ ìà ñ òè òûõ ó è òå ëåé è êîë ëåã: Ã.Ï.Áà øà ðè íà, È.Ì.Ðî ìà íî âà, Ì.Ì.Õà òû ëà å âà. Äëÿ Ñå ìå íà Èïà òü å âè à Ãå îð ãèé Ïðî êî ïü å âè Áà øà ðèí ÿâ ëÿë ñÿ èäå à ëîì è îá ðàç öîì ìó æå ñò âåí íî ãî è âèä íî ãî ó å íî ãî, èñ òèí íî ãî ïà ò ðè î òà, ãðàæ äà íè íà è èí òåð íà öè î íà ëè ñ òà. Ìåæ äó òåì, âíå ðà áî å ãî âðå ìå íè Ñ.È. Êîâ ëå êîâ ïðåä ñòà âàë ïå ðåä íà ìè â èíîì âè äå: êàê óâ ëå êà òåëü íûé ðàñ ñêàç èê, òîí êèé þìî ðèñò è ãîñ òå ïðè èì íûé õî çÿ èí. Îá ùè òåëü íûé îò ïðè ðî äû îí ïðè îá ðåë ìíî ãî äðó çåé è íå òîëü êî ñðå äè ó å íûõ. Åãî îò ëè à ëà ôå íî ìå íàëü íàÿ ïà ìÿòü íà èìå íà ìíî ãèõ ïàð òèé íî ñî âåò ñêèõ îò âåò ñò âåí íûõ ðà áîò íè êîâ, ó å íûõ, âðà åé, àð òè ñ òîâ, ëè òå ðà òî ðîâ è ò.ä. Ñå ìåí Èïà òü å âè òàê æå ìîã ðàñ ñêà çû âàòü à ñà ìè î òåõ èëè èíûõ èí ñòè òóò ñêèõ êà çó ñàõ â õî äå çà ñå äà íèé, êîí ôå ðåí öèé, êî ìàí äè ðî âîê, à òàê æå íà ñóá áîò íè êàõ, ñå íî êî ñå, êàð òîø êå. Îê ðó æà þ ùèå âíè ìà òåëü íî ïðè ñëó øè âà ëèñü ê åãî ñî âå òàì è èñ êðåí íå ñìå ÿ ëèñü íàä åãî øóò êà ìè. Íå çà òåé ëè âûå íà ïåð âûé âçãëÿä ðàñ ñêà çû Ñ.È.Êîâ ëå êî âà èìå ëè ñâîé ïîä òåêñò, ïî ñêîëü êó ïîç âî ëÿ ëè íà ó íîé ìî ëî äå æè ïî íÿòü ñðå äó ó å íûõ. Îí î åíü ëþ áèë ïðè ðî äó, â ïåð âûõ èñ ëàõ ìàÿ, êàê ïðà âè ëî, ïå ðå åç æàë íà äà ó, ãäå íà ñâå æåì âîç äó õå ñî å òàë óì ñò âåí íûé è ôè çè å ñ êèé òðóä. Ñå ìåí Èïà òü å âè áûë ïðè ìåð íûì ñå ìü ÿ íè íîì, ñèëü íî ëþ áèë ñâîþ æå íó, äå òåé è ðîä ñò âåí íè êîâ. Â ñâî åé öåï êîé ïà ìÿ òè îí òàê æå äåð æàë èìå íà ìíî ãèõ óðî æåí öåâ Òàò òèí ñêî ãî óëó ñà. Ïî çä íî æå íèâ øèñü, îí ñî âå òî âàë íàì íà è íà þ ùèì ó å íûì íå ïî âòî ðÿòü åãî îøè áîê è îáÿ çà òåëü íî îá çà âå ñ òèñü ñå ìü åé â ìî ëî äîì âîç ðà ñ òå. Åãî èñ êðåí íå èí òå ðå ñî âà ëè ëþ äè, óñ ëî âèÿ èõ òðó äà, áû òà, óâ ëå å íèÿ, êðóã îá ùå íèÿ è ò.ä. Ëþ áîé ñî òðóä íèê ïî æè ëîé èëè ìî ëî äîé, ïî áû âàâ øèé â ãîñ òÿõ ó Êîâ ëå êî âûõ, îò ìå à ëè åãî ðà äóø íûé è õëå áî ñîëü íûé ïðè åì. Ìíå äî âå ëîñü äâà ðà çà ïî áû âàòü ó íèõ ïî ñëó æåá íîé íå îá õî äè ìî ñ òè, è îáà ðà çà Ñå ìåí Èïà òü å âè ïîò å âàë ÿêóò ñêè ìè äå ëè êà òå ñà ìè: ñòðî ãà íè íîé, ìà ëî ñîëü íîé ðû áîé, çà ìî ðî æåí íîé ïå å íüþ è êîí ñêèì ìÿ ñîì. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ íà âñåã äà îñ òàë ñÿ â íà øåé ïà ìÿ òè îá ðàç öîì ñòðî ãî ãî, óñåðä íî ãî è ñïðà âåä ëè âî ãî ó å íî ãî, à òàê æå ãó ìàí íî ãî, áåñ êî ðû ñò íî ãî è âå ñå ëî ãî å ëî âå êà. Åãî íà ó íîå íà ñëå äèå, íå ñî ìíåí íî, ïî ñëó æèò îñ íî âîé äëÿ áó äó ùèõ êðóï íûõ èñ ñëå äî âà íèé. 4` 2004

78 78 ÑÂÈÄÅÒÅËÜÑÒÂÀ, ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß Yò ³ êèhè ýòý И.Г.Макаров Илья Гаврильевич Макаров, к.и.н., с.н.с ИГИ АН РС(Я) ñ. àë òûí íüû 28 ê í ãýð Ìè õà èë Ìè õàé ëî âè Õà òû ëà åâ û²ûðàí Òûë, ëè òå ðà òó ðà óîí íà èñ òî ðèÿ èí ñòè òó òó ãàð îëî±óì ààð òû ãà áó îë áóò À.Ñ.Ïóø êèí àà òû íàí ðå ñ ïóá ëè êàí ñêàé áèá ëè î òå êàò òàí óó ðàé àí ëý±ý êè èð áè òèì. Ðå ñ ïóá ëè êàí ñêàé áèá ëè î òå êà ñà õà ³ðýõ òý ýõ òý ðý á ãýí îëî ðîð äüè ý ëý ðèò òýí áû ãàí, ëý ëè èð ñèð äý ðèò òýí òý ëýhèé ýí ê³ð ñ³ð, ñà íàà àòà ñ òàhàð, àðà àñ ëè òå ðà òó ðà íû õà ñûhàð ñè ðäýðý ýòý. Îí íî óíè âåð ñè òåò, ÒËÈÈ ó å íàé äà ðûí, ñó ðóé à à û ëà ðû êûò òà áýðò ã ñò ê ê³ðñ³ð ì, êè íè ëýð êýï ñý ýí íý ðèí èñ òý ðèì, êè íè ëýð ãý ñà²à òàõ ñû áûò êè íè ãý ëý ðè áó ëàë ëà ðû ãàð ê³ ì³ë³h³ ñà òû û ðûì. Îë îí íóê äüîí íîð òîí áè èð äý ñ òý ðè íýí óíè âåð ñè òåò äî öå íà Ñå ìåí Èïà òü å âè Êîâ ëå êîâ ýòý. Êè íè, áà ñ òà àí ê³ðä³õõ³, áèë áýò êèhèòè ãýð òî² êóð äóê, ìý ý íý îíó ìà íû êýï ñý ý áýò èï ñý ý áýò, ê ëáýò ³ðáýò, äüèï ïè ýí êèhè êóð äóê ê³ñò³ð³. Ñå ìåí Èïà òü å âè áýðò ã ñò ê ê³ðñ³í, áèë ñèhýí, êè ìèí òó ãóí áè ëýí áà ðàí êèhèý õý ó ãàhûû ðà. Îí òîí äî±îð äîhîí áàð äà±ûíà îëóñ àëà ìà±àé ñûhûàí íà àõ, êó ðó óê ³ðá ò íýí ê³ðñ³ð èäý ëý ýõ ýòý. Òó îõ ýìý äüý ý áý ëýý±è ýòý ý ðè ãûí íà±ûíà ê ëý ê ëý ì ê ãû íà ðà, ã ñ îîí íü ó ó ëà àõ, ê³ðä³³õ ýòý. Ìèí êè íè íè èí ñòè òóê êà áè èð ãý ëý ëè ýõ ïèò òýí ûëà äî±îð äîhîí, ýí ìèí äý ñèhýí ñûë äü û áûï ïûò. Àà ñ ïûò éý ñ ññ. ëè òå ðà òó ðà óîí íà

79 Yò ³ êèhè ýòý 79 èñ òî ðèÿ áîï ïó ðó î ñ òà ðû ãàð ì³ê ê ³ðäý ýõ äüûë ëàð ýòè ëýð. Îëîð ñ ð í òî ðóì íà ðûí áý ý ýò òý íýð ìà òû ðûé à àë ëàð òàí àà±àí áè ëý ðèì. Èòè ëýð Ñà õà Ðå ñ ïóá ëè êà òû ãàð îá ùå ñò âåí íàé ³é ñà íàà õàí íûê õàé û ñ õà íàí ñàé äàí èhýðèí òóîhóëó óë ëà ðà. Ìèí Òûë, ëè òå ðà òó ðà óîí íà èñ òî ðèÿ èí ñòè òó òû ãàð ëý±ý êè è ðýð êýì ìýð ðå ñ ïóá ëè êà ðä ê ñà ëàë òà òà óíè âåð ñè òåò òàí àíà àí ìè íý ýí ûûï ïûò ýð èì íý ýõ, ñàé äàð êý ñ êèë ëý ýõ ó å íàé äàð Â.Í.Èâà íîâ, Ñ.È.Êîâ ëå êîâ, Ì.Ì.Õà òû ëà åâ êý ëýí ýáèè ê ñ áûhûû òû íàí èí ñòè òóê êà ëý ëèè ñûë äü àë ëà ðà. Yëýì ìà²íàé ãû ê í ãýð ýð äý ëý ýí êýë áèò áûhûû ëàà±ûì, èñ òî ðèÿ îò äå ëûí êà áè íå òû ãàð ñî òî ðó òàà±ûòà ëý±ý êè èð áèò ³ð ñûë ëàð ãà Ñà õà ðå ñ ïóá ëè êà òûí Âåð õîâ íàé Ñî âå òûãàð ïðåä ñå äà òå ëëààáûò ñà õà òûë ëà àõ àà òûð áûò äüàõ òà ðà Àëåê ñàí ä ðà ßêîâ ëåâ íà Îâ èí íè êî âà îëî ðî ðóò òàí ñîhóé áó òóì äà, ìàí íûê áèë ëýð êèhè ëè èí ê³ðñ ñï ïï òòýí ³ð á ò ì äà. Yò ³ êèhè òó ëà ëà àí òó ðàð ýé ãý±ý ò ³òóê äüàé àð. À.ß.Îâ èí íè êî âà èí ñòè òóò êîë ëåê òè âû ãàð õàéà ìà²íàé ãûò òàí ò ³ ñà áû äû àë ëà àõ ýòý. Êè íè òû ëà ³h³ ³ð îðóí íà àõ áó î ëà ðà, õàí íûê áà±àðàð áîï ïó ðó î ñ êà óîï ñàé èí òýðèý hèíýí ñà ëàé òà ðàð, òà òûì ³é íýí ñà íà à íàí ñà ëàé òà ðàí ñà²àðàð äüî²²î õî ëî îòîõ õî, áû äàí àòûí êèhè ýòý. Èí ñòè òóò ëýhèò òý ðý êè íè òû ëûí èñ òýë ëý ðý, ñýð ãè èë ëý ðý. Ñî âåò ñêàé êýì èñ òî ðè ÿ òûí îò äå ëûí ñý áè ý äèñ ñýéý Ì.Ì.Õà òû ëà åâ äè ðè² êèý² áè ëè è ëý ýõ, ýéý±ýñ ìàé ãû ëà àõ, ëý hèò òý ðè ãýð ò ³í ýðý áà±àðàð èð äý áèë ëý ýõ ñà ëàé à à û ýòý. Îò äåë ëýhèò òý ðý ýé ý ëý ýõ, íà óêà òóhóãàð ýò òè èí õààí íû ûí áý ðè íè è ëý ýõ äüîí ýòè ëýð. Îëîð òîí áè èð áî óì íà àõ òà ðà Ñ.È.Êîâ ëå êîâ ýòý. Êè íè òûà ñè ðè ãýð ò³ð³³í óóhààí, êû ðà ýð äý±èò òýí îí íî ëý ëý ýí õàì íà àí, Ñà õà ñè ðè ãýð áè èð áèë ëýð ó å íàé óî ëà ìì òý. Ñå ìåí Èïà òü å âè 1930 ñ. áà ëà±àí ûé ûí 20 ê í ãýð Òîì ïî îðîé ó î íóí Ìý²ý Àë äàí íýhèëè ý ãýð Èïà òèé Ïå ò ðî âè óîí íà Àí íà Íè êè ôî ðîâ íà äè ýí ûàë ãà ò³ð³³á òý. Êè íè 8 ñà à ñ òà±àð áè ëèè êèý² ààð òû ãûí àðûé à à ðû Êè ðè ýñ Õàë äü à àéû ñè òý òý ñó îõ îð òî îñ êó î ëà òû ãàð ³ðý íý êè èð áè òý, îí òîí îñ êó î ëà íû á òý ðýí 1945 ñ. ßêóò ñêàé äàà±û ïå äà ãî ãè å ñ êàé ó è ëè ùå±à ³ðýõ õý êè è ðýí áà ðàí äî ðó î áóé à òà ì³ëò³³í äîé äó ó ëà à áû òà. Òûà î±îòóí áû hûû òû íàí àðà àñ ëý ëýð ãý ëý ëèè ëý ëèè êèýhý²²è îð òî îñ êó î ëà íû áó òýð áè òý ñ. àð ìèÿ±à û²ûðûë ëû àð äè ý ðè Òà àò òà îðîé ó î íóí Ìý²ý Àë äàí íýhèëè ý ãèí Äà áà û ìà êîë õîç êà ëý ëý ý áè òý. Yñ ñûë Ïðè ìîð ñêàé áàé û àí íàé óî êó ðóê êà ñó ëó ó ñ ïà ëà àí äîé äó òó ãàð ûòûê èýhèí òî ëîð áó òà. Áè ëè²²è êýì²ý äîé äó ãà ûòûê èýhè òî ëî ðóó äè ýí òûë õàé äàõ ýðý îëó î íà òûê èhèòòèí íýð äà, Ñå ìåí Èïà òü å âè êûð äü ûê ñ ðý±èíýí ûëû íàí òó ðàí, èýhèí ò³ë ð êóð äóê ñà íà íàí àð ìèÿ±à ñó ëó ó ñ ïà ëà à áû òà. Îë êýí íèò òýí äîé äó òó ãàð êý ëýí Òààò òà óëóó hóí êè è íè ãýð, îð òî ³ðýõ òý ýõ, îëîõ õî õà òû ðûë ëûû ìà²íàé ãû êòý ëèí àà ñ ïûò êèhè áû hûû òû íàí, Äæóã ä æóð çî ëî òî ïðîä ñíàá êà èê êè ñûë ñ å òî âîä êàñ ñè ðû íàí ëý ëý ý áè òý. Èòè êýì²ý êýë áèò áàð áûò, ñû òûû õî òóó, äîï áà à û òûë ëà àõ ³ñò³³õ, óëó óñ û à òûí ûòûê òà áû ëû íàí òóhàíàð, ñà ëàé àð äüî±óð äà àõ ýäýð êèhèíè êîì ñî ìîë ðàé êî ìóí îò äå ëûí ñý áè ý äèñ ñýé è íýí ûë áûò òà ðà. Óëóóhóí á ò íí êý ðèé ýí û àò ñûí íü à ëà²ûí òý ðèé è èò òýí ñ ³h èè òè è òè ãýð òè èéý áîï ïó ðó î ñ òà ðû áûhààð ñàí, îëî ðó òî ëî ðîí îðîé ó î íó ãàð àðà àñ ê³ð ²íý ýõ ëý íè ûûï ïû òà. Îí íî áà ðû òû ãàð ñà òà áûë, äüî íó êûò òà óîï ñàé òû ëû áó ëóó ýäýð ñà ëàé à à ûò òàí èð äý íý ðý. Îíó êè íè áà ðû òûí áàhûëà à áû òà, îðîé ó îí ñà ëàë òà òû ãàð ýðýë ëý ýõ êèhèíýí áó îë áó òà, îë äà èhèí äüîí, ñà ëàé à à û ëàð ûòûê òà áûë ëà ðûí ûë áû òà. Äý ëý±ý äà 1956 ñ. îðîé ó îí íàà±û ïàð òèé íàé òý ðèë òý êè íè íè Ïåòð Àëåê ñå åâ àà òû íàí êîë õîç êà ïàð òèÿ êýê êý òè ãýð êè è ðý ý òèí êûò òà ëý±ý ûû òûà äóî? Îí íî èê êè ñûë ëý ëý ý áè òèí êýí íý íýð ñàé äàð êý ñ êèë ëý ýõ êèhèíè ßêóò ñêàé äàà±û ãî ñó äàð ñò âåí íàé óíè âåð ñè òåê êà ³ðýõ õý ûûï ïûò òà ðà. Áà±àð, êè íè íè îðîé ó îí êý íý±ýñ êè ñà ëàé à à û òà áó î ëóî äè ý áèò òý ðý áó î ëóî. Îí íî ð ä ê ³ðý±è á òý ðý ýò, àñ ïè ðàí òó ðà±à õà àë áû òà óîí íà 1967 ñ. êàí äè äàò ñêàé äèñ ñåð òà öè ÿ íû ê³ì ñêý ý áè òý ññ. óíè âåð ñè òåê êà, ññ. Ãó ìà íè òàð íàé èí èé èè èí ñòè òó òû ãàð ëý ëý ý áè òý. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ íà ó íàé ëý ðä ê òàhûì íà àõ ñïå öè à ëèhý ýòý. Îíó êè íè êèý² äý ãèò òýð áè ëè è òè íýí, äüó ëó óð äà àõ ëý òè íýí ñè òèhýðý. Õàí íûê áà±à ðàð ûëûì ìûò òå ìà òûí äè ðè²íèê õî ðó òàí ³ðý òý ðý, àà ñ ïûò êýì²ý áó îë áóò ò áýë òý ëý ðè òó îõ áà à ðû íàí, êûð äü û ãû íàí àðà àñ ³ðò òòýí ³ðý òýí ñó ðóé à ðà. Ñå ìåí Èïà òü å âè èí èé ý ý è áûhûû òû íàí îá ùå ñò âåí íàé îëîõ áó î ëàí àà ñ ïûò àõ û ëà ðû ãàð îëî±óðàí, îë êý ìè íýý±è ³é íýí ñà íà à íàí, äüîí õàé äàõ ñûhûàí íà ñ ïûò òà ðû íàí ê³ð³í ñû à íà ëû û ðà. Yëýhèò áî ðî ñ òó îé äüîí ëý òèí õàì íàhûí, 4` 2004

80 80 È.Ã.Ìàêàðîâ ïðîô ñî þç íàé õàì ñààhûí, ðå ñ ïóá ëè êà òû à òûí õàhààé û ñ òû áà òûí èñ òî ðè ÿ ëà ðûí ñèhèëèè ³ðý òýí, êý ëýð ê³ë ³íý±ý ñû à íà ëà àõ ëý ëý ðè õà àë ëàð äà. Îëîõ òîì ìóò áû ëà à ñ êà äüîí ñûhûà íûí, îá ùå ñò âåí íàé ³é ñà íàà ñàé äû û òûí, òóí ãó ó ñ òàð áû ëààhû óòà ðû ³ð³ òó ðó ó ëà ðûí, ñà õà ëàð ðå âî ëþ öèÿ èí íè íýý±è ò ìñ ëý ýõ ìóí íü àõ òà ðûí, Â.Â.Íè êè ôî ðîâ îëî±óí èí èé ýí ê³ð ä³ðá òý. Êè íè äüó ëóð±àòûê ñûí íü àì ìàê êà ñàð ñû àð äà ýð äýò òýí êèýhýý õîé óê êà äè ý ðè ëý ëè è ðý, áèá ëè î òå êà ëàð ãà, àð õè âòàð ãà ñè òè ìèí áû ñ ïàê êà äüà ðûê òà íà ðà. Àðà àñ òý ðèë òý ëýð äî êó ìó îí íà ðûãàð àà ñ ïûò, áó î ëà òó ðàð îëîõ ò ãýí íý ðèí èí èé ýí õî ìóé à ðà. Îë áà ðû òà áû û ñ òàë à ñó îõ ñû ðà ëà àõ ëý, òó ðó î ðóì ìóò ñû à ëû ñè òèhýð ãý áý ðè íè è ëý ýõ áó î ëóó õî ëî áó ðà. Ñ.È. Êîâ ëå êîâ òý ðèë òý òè ãýð áèë ëýð ê³ñò³ð, äüîí ûòûê òû ûð êèhèòý ýòý, áà ðû îá ùå ñò âåí íàé ëý ëýð ãý àê òû û áû íàé äûê êûò òà ðà, îí íî ã ñ ñà òà áû ëûí, äüî±óðóí, áè ðè ý ìý òèí óó ðà ðà. Áè ëè ãèí äüîí êîë ëåê òèâ òóhóãàð ëý íè ñû à íà áûë ãà óó ðóë ëó áàò êý ìè ãýð, î î ëîð ãî äüè²íý ýõ îá ùå ñò âåí íèê òàð áà àë ëà ðà. Îëîð òîí áè èð äý ñ òý ðý Ñ.È.Êîâ ëå êîâ. Êè íè óíè âåð ñè òåò ïàðò êî ìóí, ôè ëî ëî ãè å ñ êàé ôà êóëü òåò ïàðò áþ ðî òóí, ìå ñò êî ìóí, èí ñòè òóò ïàðò áþ ðî òóí è ëè ý íè íýí, ïðîô êîì ñè ðýé, ñîë áóé à à û ïðåä ñå äà òå ëè íýí ëý ëý ý áè òý. Èí ñòè òóò ïðîô êî ìó ãàð êó ðó óê ïðî èç âîä ñò âåí íàé ëý íè áàhûëû û ðà, îò äåë ëàð ê ðýõ òýhèè ëý ðèí ñà à ìàé ó îë êàé äûê, äüè² àõ û òû íàí áûhàà ðà à û êèhè ýòý. Ýäýð ýð äý±èò òýí áà ðû òà áà ðû ëý èí íè êè ê ³í ãýð ñûë äüà ³ðýì ìèò áó î ëàí äüî íó áà ðû ãà ê³± ë ð èäý ëýý±ý. Êý ìè ãýð îá ùå ñò âåí íàé áý ðý ý äý ãè îëîõ òó óð ãà ò ³ ñà áû äû àë ëàì ìûò íà ðîä íàé äðó æè íà ëý òè ãýð êûò òà ðà, îí íî ñó îë òà áè ý ðý ðý, ýýë äý ýë ñûhûàí íà ñ ïàò èäý ëýý±ý. Êè íè îð äóê ñà íà à òà ê³ò³± ëëýí, ê ðãýé ýí òó ðàí áà ðû ñóá áîò íèê òàð ãà êûò òàí ëý ëè è ðý õàì ñû û ðà, îëîð òîí îëóñ äóîhóé à ðà. Îëóñ òàhàà ðû û ëà àõ òûê èí ñòè òóò äüî íóí îò îò òîîhóíó ãàð ê³± ë ðý, áýé ý òý îëóñ êèý², ûðà àñ ñó îë ëààõ îò îõ ñî ó ýòý. Êè íè Í.Ã.Èâà íîâ òó óí èí ñòè òóò äüî íó ãàð èí íè êè ëý ýí îò òó óð õî äóhàíû òý ëý ðý. Î î ëîð ãî, êè íè êýí íèò òýí 20 òýí òàõ ñà êèhè îò îõ ñîí áàð äà±ûíà íý ëýhèòýí ò hýí êèý² äà ñè ðè õà áàí îõ ñîë ëî ðî. Îíó ê³ð³ð îëóñ ãýé ³ð ëýýõ ýòý, êèhè ê h í, óî±óí ê³ò³±³ð³. Õà òàñ ñîâ õîhóãàð à±ûé àõ õî íóê èhè ãýð èí ñòè òóò ëýhèò òý ðý 50 ý òîí íà îòó áî ñ õî îò òî îí òóò òà ðàë ëà ðà. Áû ëà àñ óëà ðûé àí îë èäý òîõ òî îí, êè íè òýhèé áýò ýòý, êû äü û ãû ðàí òà áà à ðû ñ òà ðûí äà à ëà ðûí êý ðèéý ñûë äü àí ñèð äý ðèí ûðà à ñ òà àí, îò îõ ñîí áýé ý òý äóîhóé àí ³ðý ðý ê³ò³ð³, áèhèý õý, òà áà à ðû ñ òà ðû ãàð, ³ðý ê³ò³ êýï ñè è ðý. Áà ðû êîë ëåê òè âû íàí îò òî îáîò áó îë áóï ïó òóò òàí õî ìîé î ðî. Áè èð ãý ñûë äü àð òà áà à ðû ñ òà ðûí èë ëý² êýì íý ðèí àðàë äü û òàí áû ñ òàí á ïïýò àðà àñ ê³ð äü ³ñòýð äý ýõ êýï ñý ýí íü èò áà ñ òû²à ýòý. Êè íè ñýhýí íý ðý áýéý áýé ý ëý ðèí õà òû ëà ñ ïàò èñ õîhîîí íî îõ, êèhèíè áà ðû òûí áýé ý òè ãýð òàð äàð ñî ëóí íàð äà àõ áó î ëà ðà. Áû ðààhûí íü ûê òàð ãà, áýé ý òý ýòý ðè íýí, îðó î ëó ãàð êè èð äý±èíý àðà àñ ûðû à ëàð äàà±à. Àð ìèÿ±à õàé äàõ ñó ëó ó ñ ïà ëà à áû òà òó ñ ïà àíåê äîò, òà áà à ðû ñ òà ðûí êûò òà óíè âåð ñè òåò ó ó ó òàë ëà ðûí óîï ñàé û ãàð òó ñ òàí ê³ð ä ³ðãý òó ñ òàð ê ñòý ýõ ʳá ë êè ýï äýï ïè òý îhóî áàé ñýhýí, äüè ý òýý±è ûòûí êèhè òû ëûí èñ òýð ãû íà èè òýí òûë óëóó ³ðýõ òýý±èí Ï.À.Ñëåï öî âó äüèê òèð ãýï ïè òý òó ñ ïà ê³ð äü ³ñòý ýõ êýï ñý ýí. Èòè êóð äóê êè íè áû ñ òàí á ïïýò ñýhýí íýð äýý±ý. Èòèí íèê îhóîáàé ñýhýí íü èò òýð äüî²²î ñýð ãý±ý íàhàà òó hàëà àõ òàð, äüîí ê³ð í íà ðûí ê³± ë ëëýð. Äüî²²î ýéý±ýñ, ò ³ ñà íà à ëà àõ áó î ëàí ãýé äèê ñà íû ûð êèhèòè ãýð àðà àñ äüý ý áý êýï ñý ýí íýð ãý òèë ëýð áó î ëà ðà. Êý òý±èí êý±èí íý òý êý±èí íý òý, èê êè èëè è òèí òî áó ãóí ðä ãýð óó ðàí ê ëý ðý ³ðý ðý áó áààð êóðäóê. Îí íî êè íèò òýí òó îõ äà êóhà±àí, êèhèòèí ò hýðýð òûë ëà ðû èñ òèë ëè áýò áó î ëà ðà, ò³òò³ð ò í, êèhèòèí ðäý òýí, äýá äý òýí ë ííý ðýí êýï ñý ýí õàé±ûû ðà. Îë áà ðû òà êè íè äüî²²î ñûhûà íà ò ³ò òòýí, ûðà àñ ýá äèê äóóhàëà àõ áó î ëàí îí íóê ê³ð íà ðû òàð äà ðà. Õàí íûê äüèï ïè ýí, äüî²²î ò ³íó áà±àð áàò êèhè òó îõ óîï ñàé ê ë í ñà ëû û íû òàð äû àé. Èòè Ñå ìåí Èïà òü å âè óðà òû òà, ò ³ ýðý ý²ýð äý ýõ ìàé ãû òà ñè ãè ëè òý. Êè íè îëóñ èñ èhèò òýí òàò òà ðàí òó ðàí ñ ã ð éýð äüîí íîð äîî±î. Ó ó ó òà ëûí Ãå îð ãèé Ïðî êî ïü å âè Áà øà ðè íû îëóñ ûòûê òû û ðà, òàï òû ûð ó ó ó òà ëûí ýðýë ëý ýõ êèhèòý ýòý. È.Ì.Ðî ìà íîâ, Ã.Ã.Ìà êà ðîâ òó ñ òà ðû íàí èñ òè² èhèðýõ òûë ëà ðû íàí àõ òà ðà. Y³ðý íý ý è èèï ïèò òà êàé áûò ó ó ó òà ëû ãàð èñ äóóhàò òàí èýé ýð ìàõ òà ëûí ò ³ õî ëî áó ðóí êè íè ê³ð ä³ð³ð³. Ñå ìåí Èïà òü å âè áýðò ýë áýõ êèhèíè áè ëý ðý: êè íè ëýð ààò òà ðûí, õàhàí õàí íà ëý ëýý áèò òý ðèí, õàí òàí ñûë äü àë ëà ðûí óì íó áàê êà ààò òà òà ëû û ðà, êýï ñè è ðý. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ èñ

81 Yò ³ êèhè ýòý 81 òè²íèê ñà íàhàð äî±îò òîð äîî±î, õàð äà ðû òà à ðû ñûë äüûhàð ûàë ëàð äàà±à, áýéý áýé ý íè ³é³h³ð äüîí íîð äîî±î, õà ëû ìà ëàð ìà à íû ê ò ³òòý ðý áó î ëàí êè íè ëýð ò ³ ûòûê òà áûë ëà ðû íàí òóhàíà ðà. Êè íè äî±îò òî ðó íàí êèýí òóò òó îí òóò òà ðà. Êè íè ëýð òýí áè èð äý ñ òý ðý ñà õà ëàð ìà²íàé ãû ñî±î òîõ àêà äå ìèê òà ðà Âëà äè ìèð Ïå ò ðî âè Ëà ðè î íîâ ýòý. Êè íè ëýð áýéý áýé ý ëý ðèí êýð ãýò òý ðý õàð äà ðû òà à ðû ûàë äü ûò òàhàë ëà ðûí òóhóíàí, Ëà ðè î íàâ òà ðû îëóñ ûòûê òû û ðûí áý ëè ý òý, õàé äàõ ýðý èhèé ýí, ó óì ïó ðàí îëî ðîí õà ðû ñ òà à áûò òûû êýï ñè è ðý. Îí íî êè íè àêà äå ìèê êà ñ ã ð éý ðèí, ûòûê òû û ðûí, ñà õà ëàð Âëà äè ìèð Ïå ò ðî âèhûíàí êèýí òóò òó îõ òà ðûí òóò òàë ëà ðûí òóîhóëó ó ðà. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ óíè âåð ñè òåê êà ³ð ñûë ëàð ãà ëý ëý ý áèò áó î ëàí ã ñ ³ðý íý ý è ëýð äýý±ý, èí ñòè òóê êà õàñ äà êèhèíè íà ó íàé ëý ëý ðèí ñà ëàé àí èñ òî ðè å ñ êàé íà óêà êàí äè äàò òà ðûí èè òýí òàhààð òà à áû òà. Êè íè áà ðû ëà ðû ãàð ðä ê èð äý áèë ëýõ èè òýý è ýòý. Ñå ìåí Èïà òü å âè áýðò ³ð êýì²ý êýð ãýí ûë áàê êà, áó ðóî òàhàà ðàí ûàë áó îë áàê êà ñûë äü û áû òà. Îí òîí áè èð áýð òý õý ýé êèhèëè èí Àêó ëè íà Ñàâ âè íà Êî ëå ñî âà ëû ûí õîë áîhîí áýðò èë ëý ýõ òèê ûàë áó î ëàí îëîð áóò òà ðà. Ñî±îòîõ ñóé áóò êèhè ò ³ ìàé ãû ëà àõ, êèý² äóóhàëà àõ ò ³ äüàõ òàð ñû ëà àñ ñûì íà±àñ ñûhûà íû ãàð àáû ëà òàí ûàë ìà à íû ò ³ à±àòà áó î ëàí îëî ðîí àà ñ òà. Êè íè êýð ãý íèí îëóñ äà èñ ñ ðý±èò òýí òàò òà ðàí òó ðàí òàï òû û ðà. Îëî±îð òó îõ ýìý ñè òèhèè áà àð áó îë ëà±ûíà áà ðû òà êýð ãý íèì ò ³òý äè è ðý, êýð ãý íè íýí êè ýí òóò òà ðà, êè íè òóhóãàð îëî ðî ðî. αîëî ðó ãàð àìà ðàõ à±à ýòý. Êýð ãý íý ³ëá ò ãýð íàhàà ñ ò êòý ý áè òý, ñî±îòîõ ñóé áó òà. Îë äà èhèí êè íè îë äîé äó ãà ýð äý áàð äà±à. Êè íè ëýð êýð ãý íè íý ýí íàhàà ûàë äü û òûì ñàõ äüîí ýòè ëýð. Õà ëû ìàò òàí, ðå ñ ïóá ëè êà àðà àñ ñèð äý ðèò òýí áýðò ã ñ êèhè êè íè ëýð ãý õî íîí, ñûí íü à íàí ààhàë ëà ðà. Ò³h³ ýë áýõ î±î êè íè ëýð ãý îëî ðîí àðà àñ ³ðýõ õý êè èð áèò òý ðèí áýé ý ëý ðý äà ñè òýí ààõ ïà òàõ òà ðà áó î ëóî. Îí íóê ò ³ àëà ìà±àé äüîí ýòè ëýð. Õàñ êýë áèò ûàë äü ûò òà ðûí ò ³ ìà à íû àì òàí íà àõ àñ òà ðû íàí ê íä ë ëëý ðý. Îí íîî±îð áè hèãè, áè èð ãý ëý ëè èð äüî íî, áè èð äý äðó æèí íèê òûû ñûë äü àí êè íè ëýð äüè ý ëý ðè ãýð, óó ëóñ ñà óñ òóí áý ðý ý äý ãè ê³ð³í õà à ìà ñûë äü û àõ òà àõ äüîí, õàhûà äà áó î ëàí ê ëýé äèè êè èð áèï ïè òè ãýð Ñå ìåí Èïà òü å âè îëóñ äà ³ðá òý ê³ïï òý, êýï ñý ýí èï ñý ýí, êý ëèè áà ðûû á³±³ áó îë áó òà óîí íà àðà àñ àhûíàí, è èð áà ëûê êà òè èéý, ê íä ëý ý áè òý. Êè íè îí íóê ³ð í íüý² ýòý. Óëà õàí õî ðó òó ó ëà àõ ëýhèò, àé ûë ãû, àëà ìà±àé ìàé ãû ëà àõ, êèhèý õý ò ³ ýðý áà±à ñà íà à ëà àõ òà áà à ðû ñ ïûò Ñå ìåí Èïà òü å âè áè ëè ãèí äà áèhèãè êýê êý áè òè ãýð áà àð êóð äóê. Ëàï ïà±àð ýð èì íý ýõ òèê èëèè òó òóhàí äî ðî îáî ëîhîð ûòûhà, êý òèò äà ðà±àð ñàí íà, ìàñ ñû û íà±à ý ý òýí àòà±ûí ³ë³ðá ò áó î ëàí, à²àð ³ðò íýí èí íý ðè ñî±óñ òóò òàí óëà õàí êó ìàà±ûíàí òó îë áóò áàð òû áû à ëûí òóï ïó òó íàí êýï ñý òý ðý áó õà ðàõ ïû òû ãàð ê³ñò³ð êóð äóê. 28 îê òÿ á ðÿ 1982 ã., ïî ïðè ãëà øå íèþ Ì.Ì.Õà òû ëà å âà, ÿ ïå ðå øåë íà ðà áî òó èç ðå ñ ïóá ëè êàí ñêîé áèá ëè î òå êè â Èí ñòè òóò ÿçû êà, ëè òå ðà òó ðû è èñ òî ðèè. Òàì ÿ ïîäðó æèë ñÿ ñ Ñ.È.Êîâ ëå êî âûì. Íà ïåð âûé âçãëÿä, ýòî áûë ñäåð æàí íûé, ìîë à ëè âûé, çà ìê íó òûé å ëî âåê. Íî ñòî è ëî åìó ñáëè çèòü ñÿ ñ å ëî âå êîì, ïðî ÿâ ëÿ ëèñü åãî äî á ðî òà, æèç íå ðà äî ñò íîñòü. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ ðî äèë ñÿ 20 ñåí òÿ á ðÿ 1930 ã. â Ìå ãèíî Àë Áûë ïðå êðàñ íûì å ëî âå êîì äàíñêîì íàñëåãå Òîì ïîí ñêî ãî ðàé î íà â ñå ìüå Èïà òèÿ Ïå ò ðî âè à è Àí íû Íè êè ôî ðîâ íû Êîâ ëå êî âûõ.  8 ëåò ïî ñòó ïèë â íå ïîë íóþ ñðåä íþþ øêî ëó ñ. Êðåñò Õàëü ä æàé, îêîí èâ êî òî ðóþ â 1945 ã., ïî ñòó ïèë â ßêóò ñêîå ïå äà ãî ãè å ñ êîå ó è ëè ùå, íî ïî ñî ñòî ÿ íèþ çäî ðî âüÿ áûë âû íóæ äåí ïðå ðâàòü ó å áó. Ïî çä íåå îí çà êîí èë âå åð íþþ ñðåä íþþ øêî ëó. Äî ïðè çû âà â àð ìèþ (1950 ã.) ðà áî òàë â êîë õî çå Äà áà û ìà â Òàò òèí ñêîì ðàé î íå. Ïî ñëå ñëóæ áû ïðî ðà áî òàë 2 ãî äà ñ å òî âî äîì êàñ ñè ðîì â ïðîä ñíà áå Äæóã ä æóð çî ëî òî. Çà òåì èíè öè à òèâ íî ãî, ðàñ ñó äè òåëü íî ãî, ïîëü çó þ ùå ãî ñÿ àâ òî ðè òå òîì ó ìî ëî äå æè óëó ñà ìî ëî äî ãî å ëî âå êà íà çíà è ëè çàâ. îò äå ëîì ðàé êî ìà êîì ñî ìî ëà. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ îáú åç äèë âåñü ðàé îí, ðå øàë ðàç ëè íûå âî ïðî ñû îò âîïðîñîâ î äî ñó ãå ìî ëî äå æè äî íåêîòîðûõ ïðîáëåì æèâîòíîâîäñòâà è 4` 2004

82 82 È.Ã.Ìàêàðîâ ó à ñò âîâàë âî ìíî æå ñò âå ìå ðî ïðè ÿ òèé. Îí óìåë ðà áî òàòü, íà õî äèòü îá ùèé ÿçûê ñ ëþäü ìè. Íå çðÿ ñðà çó ïî ñëå âñòóï ëå íèÿ â ïàð òèþ ðàé êîì íà ïðà âèë åãî íà ðà áî òó â êîë õîç èì. Ïå ò ðà Àëåê ñå å âà. Ïî ñëå äâóõ ëåò óñ ïåø íîé ðà áî òû ïåð ñïåê òèâ íî ãî ðà áîò íè êà íà ïðàâ ëÿ þò íà ó å áó â ßêóò ñêèé ãî ñó íè âåð ñè òåò. Çà òåì áû ëà àñ ïè ðàí òó ðà è çà ùè òà êàí äè äàò ñêîé äèñ ñåð òà öèè â 1967 ã. Â ãã. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ ðà áî òàë â óíè âåð ñè òå òå, ãã. â Èí ñòè òó òå ãó ìà íè òàð íûõ èñ ñëå äî âà íèé. Ñ.È.Êîâ ëå êîâ áûë ó å íûì âû ñî êî ãî óðîâ íÿ. Âñå åãî èñ ñëå äî âà íèÿ îò ëè à þò ñÿ êðî ïîò ëè âî ñ òüþ, ãëó áî êèì çíà íè åì èñ ñëå äó å ìî ãî âî ïðî ñà, øè ðî òîé íà ó íûõ èí òå ðå ñîâ. Êðî ìå òî ãî, áûë àê òèâ íûì îá ùå ñò âåí íè êîì: ìíî ãî èñ ëåí íûå ñóá áîò íè êè, âû åç äû íà ñå íî êîñ, íè êà êèå ìå ðî ïðè ÿ òèÿ íå îá õî äè ëèñü áåç åãî ó à ñ òèÿ. Ðà çó ìå åò ñÿ, â êîë ëåê òè âå èí ñòè òó òà Ñ.È.Êîâ ëå êîâ ïîëü çî âàë ñÿ çà ñëó æåí íûì àâ òî ðè òå òîì. Ñ æå íîé Àêó ëè íîé Ñàâ âè íîé Êî ëå ñî âîé, êî òî ðóþ îí ëþ áèë áåç ãðà íè íî, Ñå ìåí Èïà òü å âè ïðî æèë ñ à ñò ëè âóþ ñó ïðó æå ñ êóþ æèçíü. Òåì òðóä íåå îí ïå ðå æè âàë óò ðà òó ïî ñëå åå ñìåð òè. Â íà øåé ïà ìÿ òè íà âñåã äà îñ òà ëèñü ýòè ìè ëûå ãîñ òå ïðè èì íûå ëþ äè. Ñå ìåí Èïà òü å âè, ñ åãî èñ êðî ìåò íûì þìî ðîì, êðåï êèì ðó êî ïî æà òè åì òðó äî ëþ áè âûé, ïî íà ñòî ÿ ùå ìó äî á ðûé å ëî âåê, êàê áóä òî äî ñèõ ïîð íà õî äèò ñÿ ñðå äè íàñ.

83 ÑÂÈÄÅÒÅËÜÑÒÂÀ, ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß 83 Ìîé ñòàðøèé áðàò К.И.Васильева Ксения Ипатьевна Васильева, педагог Высшей школы музыки. Ñå ìåí áûë ïåðâåíöåì ó íà øèõ ðî äè òå ëåé. Îí ðî äèë ñÿ 22 ñåí òÿ á ðÿ 1929 ã. â Ìå ãè íî Àë äàí ñêîì íà ñëå ãå Òîì ïîí ñêî ãî ðàé î íà. Ðî äè òå ëè, îòåö Èïà òèé Ïå ò ðî âè è ìàòü Àí íà Íè êî ëà åâ íà, áû ëè êîë õîç íè êà ìè. Íàñ, äå òåé, â ñå ìüå áû ëî òðîå. Áðàò Èâàí áûë íà äâà ãî äà ìëàä øå Ñå ìå íà. ß ðî äè ëàñü, êîã äà Ñå ìåí ñëó æèë â ðÿ äàõ Ñî âåò ñêîé àð ìèè. Ñêó àÿ ïî ñû íó, ðî äè òå ëè íà ðåê ëè ìå íÿ Êñå íè åé, òàê êàê íà øè èìå íà ïî õî æè ïî çâó à íèþ. Â 1938 ã. Ñå ìåí ïî ñòó ïèë â Êðåñò Õàëü ä æàé ñêóþ øêî ëó. Æèë ó ðîä ñò âåí íè êîâ ìà òå ðè. Â øêî ëå îí ó èë ñÿ õî ðî øî, áûë ñòà ðà òåëü íûì è ïðè ìåð íûì ó å íè êîì. Êî íå íî, áû ëî òðóä íî: øëà âîé íà. Íå õâà òà ëî òåï ëîé îäåæ äû, à ñ òî ãî ëî äà ëè. Ïî ñëå îêîí à íèÿ Êðåñò Õàëü ä æàé ñêîé ñå ìè ëåò íåé øêî ëû îí ïî ñòó ïèë ó èòü ñÿ â ßêóò ñêîå ïå äà ãî ãè å ñ êîå ó è ëè ùå, íî íå ñìîã ïðî äîë æèòü îáó å íèå èç çà òî ãî, òî, ïî ïàâ ïîä ìà øè íó, ñëî ìàë íî ãó. Âåð íóâ øèñü â ðîä íóþ äå ðåâ íþ, îí ïî òè ïÿòü ëåò ðà áî òàë â êîë õî çå äî ïðè çû âà â àð ìèþ. Ñëó æèë â Ïðè ìîð ñêîì êðàå. Ïî ñëå äå ìî áè ëè çà öèè ðà áî òàë èí ñò ðóê òî ðîì ðàé êî ìà êîì ñî ìî ëà Òàò òèí ñêî ãî óëó ñà. Â ýòè æå ãî äû îí çà êîí èë âå åð íþþ øêî ëó è, ïî ëó èâ ñðåä íåå îá ðà çî âà íèå, â 1957 ã. ïî ñòó ïèë â ßêóò ñêèé ãî ñó äàð ñò âåí íûé óíè âåð ñè òåò. 4` 2004

84 84 Ê.È.Âàñèëüåâà Ñåìåí Èïàòüåâè ñ ñóïðóãîé Àêóëèíîé Ñàââè íîé è äåòüìè Ñå ìåí áûë ñòàð øå ìå íÿ íà 22 ãî äà. Ïî ýòî ìó â ñâîè äî øêîëü íûå ãî äû ÿ çíà ëà î íåì òîëü êî ïî ðàñ ñêà çàì âçðîñ ëûõ. Î íåì âñå ãî âî ðè ëè ñ óâà æå íè åì. Ïî ýòî ìó äëÿ ìå íÿ îí áûë áîëü øèì àâ òî ðè òå òîì. ß íå ïî ìíþ, êîãäà åãî óâè äå ëà âïåð âûå. Îíè ñ áðà òîì Èâà íîì, áó äó è ñòó äåí òà ìè, åæå ãîä íî ïðè åç æà ëè íà ëåò íèå êà íè êó ëû è ïî ìî ãà ëè ðî äè òå ëÿì ïî õî çÿé ñò âó. à ñ òî ðà áî òà ëè íà ñå íî êî ñå. Íà âåð íîå, èç çà ðàç íè öû â âîç ðà ñ òå òîã äà ìû ìà ëî îá ùà ëèñü. Íî, êîã äà ÿ ó è ëàñü â ïÿ òîì êëàñ ñå, ìû íà à ëè ïå ðå ïè ñû âàòü ñÿ. ß åìó ñî îá ùà ëà î ñâî èõ øêîëü íûõ äå ëàõ. À åãî ïèñü ìà áû ëè äëÿ ìå íÿ î åíü èí òå ðåñ íû ìè, ñî äåð æà òåëü íû ìè. Ïî ìíþ åãî ïèñü ìî ïî ñëå åãî ïî åçä êè â Ìîñê âó. Èç íåãî ÿ óç íà ëà ïðî Ìîñ êîâ ñêèé ãî ñó äàð ñò âåí íûé óíè âåð ñè òåò èì. Ì.Â.Ëî ìî íî ñî âà è áèá ëè î òå êó èì. Â.È.Ëå íè íà. À îä íàæ äû ÿ âïåð âûå â ñâî åé æèç íè ïî ëó è ëà íî âî ãîä íèé ïî äà ðîê: Ñå ìåí èç ãî ðî äà îò ïðà âèë ìíå äåò ñêèé òó à ëåò íûé íà áîð. Ýòî áû ëî íå çà áû âà å ìî. Ïî ñëå îêîí à íèÿ óíè âåð ñè òå òà åãî îñ òàâèëè â àñ ïè ðàí òó ðå. Ñ 1965 ïî 1978 ã. îí ðà áî òàë àñ ñè ñ òåí òîì, ñòàð øèì ïðå ïî äà âà òå ëåì, äî öåí òîì êà ôå ä ðû èñ òî ðèè ÑÑÑÐ ßêóò ñêî ãî ãî ñó íè âåð ñè òå òà. Â ìàð òå 1967 ã. çà ùè òèë äèñ ñåð òà öèþ íà ñî èñ êà íèå ó å íîé ñòå ïå íè êàí Â êðóãó ñåìüè äè äà òà èñ òî ðè å ñ êèõ íà óê. Ñ 1979 ã. äî ïî ñëåä íèõ äíåé ðà áî òàë â Èí ñòè òó òå ãó ìà íè òàð íûõ èñ ñëå äî âà íèé ÀÍ ÐÑ(ß) â äîëæ íî ñ òè ñòàð øå ãî, çà òåì âå äó ùå ãî íà ó íî ãî ñî òðóä íè êà. Ìîå áëèç êîå çíà êîì ñò âî ñ áðà òîì íà à ëîñü, êîã äà ÿ âåñ íîé 1970 ã. ïðè åõà ëà íà ïîä ãî òî âè òåëü íûå êóð ñû äëÿ ïî ñòóï ëå íèÿ â âóç. Ñ ýòî ãî ìî ìåí òà è äî îêîí à íèÿ óíè âåð ñè òå òà ÿ æè ëà ñíà à ëà ó íå ãî â êîì íà òå îá ùå æè òèÿ íà Ñåð ãå ëÿ õå, à ïî òîì, êîã äà îí æå íèë ñÿ íà Ëè íå Ñàâ âè íå Êî ëå ñî âîé, ó íèõ â êâàð òè ðå ïî óë. Ï.Àëåê ñå å âà. Ñå ìåí î åíü óâà æàë è ëþ áèë ñâîþ ñó ïðó ãó. Ëþ áèë ñâî èõ äå òåé. ß âñå ãäà áû ëà î åíü áëà ãî äàð íà èì. Îíè áû ëè ñà ìû ìè áëèç êè ìè ëþäü ìè â ìî åé æèç íè. Ïî ìî ãà ëè â ó å áå, ïîä äåð æè âà ëè â ëþ áûõ ñè òó à öè ÿõ, ïî ñòî ÿí íî îêà çû âà ëè ìà òå ðè àëü íóþ ïîä äåðæ êó. È äà æå, êîã äà ÿ óæå ñà ìà ñòà ëà ìà ìîé, ìîè äå òè òî æå îùó òè ëè èõ íåæ íîñòü, ëþ áîâü è èñ êðåí íþþ çà áî òó. Äëÿ âñåõ ñâî èõ ðîä ñò âåí íè êîâ îí áûë ñà ìûì óâà æà å ìûì è ëþ áè ìûì å ëî âå êîì, ìó ä ðûì íà ñòàâ íè êîì è çà áîò ëè âûì

85 Ìîé ñòàðøèé áðàò 85 äðó ãîì. Îäèí èç åãî ïëå ìÿí íè êîâ, ïðî ôåñ ñîð ßÃÓ Èâàí Êîâ ëå êîâ, ïî ñâÿ òèë åìó ñâîè ñòè õè: Æè ëà ñå ìüÿ íà áå ðå ãó Àë äà íà, Äà áà û ìà òî ìå ñ òî çâà ëè. Êðà ñè âî àëå ëè áó òî íû ñàð äà íû Íà Êó ó äà ãà ðà çå ëå íîé ïî ëÿ íå. Êàê ñêà çû âà ëà áà áóø êà ìíå, òî äâàä öàòü äå òåé ðî äè ëà,  ãî ëîä è õî ëîä, è â åð íîé ìãëå Åëå îò ñìåð òè òðî èõ óâå ëà. À òû áûë ñòàð øèì èç íèõ, È â äåò ñêèå ãî äû çà ñòà ëè òå áÿ Íóæ äà è áåä íîñòü, íî òû íå ñíèê, Òðó äèë ñÿ ñî âñå ìè, íå æà ëåÿ ñå áÿ. Òÿ íóë ñÿ ê ñâå òó, êàê öâå òîê, Õî òåë ó èòü ñÿ è äî áèë ñÿ, Ñíè ñ êàë ïðè çíà íèå è, êàê èòîã, Ñòàë òåì, ê êî ìó ñòðå ìèë ñÿ. Ñå ìåí áûë î åíü òðó äî ëþ áè âûì å ëî âå êîì. Äî ìà îí ïî ñòî ÿí íî ñè äåë çà ðà áî èì ñòî ëîì. Ìíî ãî ðà áî òàë è ëå òîì íà äà å âî âðå ìÿ îò ïó ñ êà. Âåñ íîé îí ëþ áèë êà òàòü ñÿ íà ëû æàõ. Õî ðî øî èã ðàë â øàõ ìà òû. Ëþ áèë ðàñ ñêà çû âàòü çà íè ìà òåëü íûå èñ òî ðèè, ìíî ãî øó òèë, ëþ áèë è ïî íè ìàë òîí êèé þìîð.  òî æå âðå ìÿ áûë ïðèí öè ïè à ëåí è ñïðà âåä ëèâ, íå òåð ïåë ëæè. Ó íå ãî âñå ãäà áû ëî ìíî ãî äðó çåé è åäè íî ìû ø ëåí íè êîâ, åãî ëþ áè ëè ó å íè êè è óâà æà ëè êîë ëå ãè. ß è âñå åãî ðîä ñò âåí íè êè áëà ãî äàð íû èì è åãî äðó çü ÿì, ñî õðà íèâ øèì î íåì ñâåò ëûå è äî á ðûå âîñ ïî ìè íà íèÿ. 4` 2004

86 86 ÑÂÈÄÅÒÅËÜÑÒÂÀ, ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈß Î íàøåì íàó íîì ðóêîâîäèòåëå Ñ.È.Êîâëåêîâå С.Н.Гусак Я.М.Санникова Сергей Николаевич Гусак, к.и.н., доцент, зав. кафедрой ЯЭПИ (ф) АТиСО. Яна Михайловна Санникова, к.и.н., н.с. ИГИ АН РС(Я). Ìû, àñ ïè ðàí òû Ñå ìå íà Èïà òü å âè à Êîâ ëå êî âà, ïðî øëè åãî øêî ëó íà ó íûõ èñ ñëå äî âà íèé, îí âëî æèë â íàñ î åíü ìíî ãî ñâî å ãî òðó äà, âðå ìå íè, óñè ëèé. Êàæ äûé èç íàñ õðà íèò â ñâî åé ïà ìÿ òè åãî îá ðàç, è ìû õî òèì ïî äå ëèòü ñÿ ñâî è ìè ñâåò ëû ìè âîñ ïî ìè íà íè ÿ ìè î íà øåì íà ó íîì ðó êî âî äè òå ëå, î íà øåì ïåð âîì ó è òå ëå â ìè ðå íà óêè. Íà äå åì ñÿ, òî íà øè, õîòü è êî ðîò êèå, âîñ ïî ìè íà íèÿ ñòà íóò íà øèì ñêðîì íûì âêëà äîì â óâå êî âå è âà íèå ïà ìÿ òè Ñå ìå íà Èïà òü å âè à Êîâ ëå êî âà. * * * Ïî çíà êî ìèë ñÿ ÿ ñ Ñå ìå íîì Èïà òü å âè åì â 1994 ã. ß òîëü êî òî îêîí èë ßêóò ñêèé ãî ñó äàð ñò âåí íûé óíè âåð ñè òåò è ïî ðàñ ïðå äå ëå íèþ ïðè øåë â ßêóò ñêèé èí ñòè òóò ÿçû êà, ëè òå ðà òó ðû è èñ òî ðèè (òàê òîã äà íà çû âàë ñÿ Èí ñòè òóò ãó ìà íè òàð íûõ èñ ñëå äî âà íèé). Íà îä íîì èç î å ðåä íûõ çà ñå äà íèé ó å íî ãî ñî âå òà èí ñòè òó òà áû ëà óò âåðæ äå íà òå ìà ìî åé äèñ ñåð òà öèè ïî èñ òî ðèè ïðî ìû ø ëåí íî ñ òè ßêó òèè â ãî äû Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû. Êîã äà âñòàë âî ïðîñ, à êòî áó äåò ìî èì íà ó íûì ðó êî âî äè òå ëåì, òî íà ýòîì æå çà ñå äà íèè ëå íû ñî âå òà îñ òà íî âè ëèñü íà êàí äè äà òó ðå êàí äè äà òà èñ òî ðè å ñ êèõ íà óê, äî öåí òà Ñå ìå íà Èïà òü å âè à Êîâ ëå êî âà. Ñå ìåí Èïà òü å âè êàê ðàç ÿâ ëÿë ñÿ îä íèì èç êðóï íûõ ñïå öè à ëè ñ òîâ ïî èñ òî ðèè ßêó òèè ñî âåò ñêî ãî ïå ðè î äà: îí àâ òîð áî ëåå

87 Î íàøåì íàó íîì ðóêîâîäèòåëå Ñ.È.Êîâëåêîâå 87 ñòà íà ó íûõ ñòà òåé è íå ñêîëü êèõ ìî íî ãðà ôèé î ôîð ìè ðî âà íèè ðà áî å ãî êëàñ ñà â ðå ñ ïóá ëè êå è ïî èñ òî ðèè ñåëü ñêî ãî õî çÿé ñò âà ßêó òèè.  òîì æå 1994 ã. ÿ ïî ñòó ïèë â àñ ïè ðàí òó ðó ïðè ßêóò ñêîì íà ó íîì öåí ò ðå Ñè áèð ñêî ãî îò äå ëå íèÿ Ðîñ ñèé ñêîé àêà äå ìèè íà óê. Ñå ìåí Èïà òü å âè î åíü îá ùè òåëü íûé å ëî âåê ñ õî ðî øèì óâ ñò âîì þìî ðà. Áó äó è àñ ïè ðàí òîì, ÿ ïî ñå ùàë çà ñå äà íèÿ îò äå ëà èñ òî ðèè, ãäå îí ðà áî òàë. Íà ýòèõ çà ñå äà íè ÿõ äî ñòà òî íî à ñ òî âî âðå ìÿ îá ñóæ äå íèÿ òî ãî èëè èíî ãî íà ó íî ãî îò å òà èëè íà ó íîé ìî íî ãðà ôèè äå ëî äî õî äè ëî äî âåñü ìà áóð íûõ äå áà òîâ, è Ñå ìåí Èïà òü å âè âî âðå ìÿ, à ãëàâ íîå ê ìå ñ òó â øóò ëè âîé ôîð ìå ðàç ðÿ æàë îá ñòà íîâ êó, ïå ðå âî äÿ äèñ êóñ ñèþ â áî ëåå òè õîå ðóñ ëî. Ìíå òàê æå çà ïîì íè ëîñü, òî Ñå ìåí Èïà òü å âè âñå ãäà ïðè íè ìàë àê òèâ íîå ó à ñ òèå âî âñåõ îá ùå ñò âåí íûõ ìå ðî ïðè ÿ òè ÿõ. Íà ïðî òÿ æå íèè âñå ãî ïå ðè î äà îáó å íèÿ â àñ ïè ðàí òó ðå ìîé íà ó íûé ðó êî âî äè òåëü óäå ëÿë áîëü øîå âíè ìà íèå ôîð ìè ðî âà íèþ ìå íÿ êàê íà ó íî ãî ðà áîò íè êà. Îí ñ è òàë, òî íà ó íàÿ ðà áî òà äîëæ íà áûòü ñòðî ãî óïî ðÿ äî å íà. Ìû ñî ñòà âè ëè ïëàí ðà áî òû è ñòðå ìè ëèñü åò êî åãî ïðè äåð æè âàòü ñÿ. Ñå ìåí Èïà òü å âè íà ïðàâ ëÿë ìîå âíè ìà íèå íà âñå ñôå ðû íà ó íîé äå ÿ òåëü íî ñ òè: àíà ëèç ëè òå ðà òó ðû, ñáîð àð õèâ íî ãî ìà òå ðè à ëà, ó à ñ òèå â íà ó íûõ êîí ôå ðåí öè ÿõ, ïóá ëè êà öèþ íà ó íûõ ñòà òåé. Ñäàâ êàí äè äàò ñêèé ìè íè ìóì, ÿ âñå öå ëî çà íÿë ñÿ íà ïè ñà íè åì äèñ ñåð òà öèè.  ïðî öåñ ñå òâîð å ñ êîé ðà áî òû ó ìå íÿ à ñ òî âîç íè êà ëè âî ïðî ñû, è ÿ øåë ê Ñå ìå íó Èïà òü å âè ó, òî áû âìå ñ òå ñ íèì íàé òè îò âå òû íà íèõ. Îí, êàê ÿ óæå ãî âî ðèë, î åíü ñå ðü åç íî îò íî ñèë ñÿ ê ñâî èì îáÿ çàí íî ñ òÿì, âíè ìà òåëü íî è äî ñ êî íàëü íî èçó àë ïðå äî ñòàâ ëåí íûå åìó ðàç äå ëû äèñ ñåð òà öèè. Âîç âðà ùàÿ èõ, Ñå ìåí Èïà òü å âè îá ñòî ÿ òåëü íî ðàçú ÿñ íÿë, ãäå è êà êèå îøèá êè èëè óïó ùå íèÿ ÿ äî ïó ñ òèë è ïîä ñêà çû âàë, êàê èõ ëó øå óñ ò ðà íèòü è íà òî îá ðà òèòü îñî áîå âíè ìà íèå. Ïîä óò êèì ðó êî âîä ñò âîì Ñå ìå íà Èïà òü å âè à ê îêîí à íèþ îáó å íèÿ â àñ ïè ðàí òó ðå ÿ íà ïè ñàë äèñ ñåð òà öèþ. Ñå ìåí Èïà òü å âè âå ðèë â ìå íÿ, è åãî óâå ðåí íîñòü è ïîä äåðæ êó ÿ îùó ùàë âî âðå ìÿ çà ùè òû äèñ ñåð òà öèè.  1998 ã. ÿ çà ùè òèë äèñ ñåð òà öèþ íà ñî èñ êà íèå ó å íîé ñòå ïå íè êàí äè äà òà èñ òî ðè å ñ êèõ íà óê. Ìîÿ ñòå ïåíü êàí äè äà òà íà óê ýòî íå òîëü êî ìîé óñ ïåõ, íî è óñ ïåõ ìî å ãî íà ó íî ãî ðó êî âî äè òå ëÿ Ñå ìå íà Èïà òü å âè à Êîâ ëå êî âà. * * * Âåñ íîé 1995 ã. ìû, íå ñêîëü êî ñòó äåí òîâ ïÿ òî ãî êóð ñà èñ òî ðè å ñ êî ãî îò äå ëå íèÿ ÈÞÔ ßÃÓ ðà áî òà ëè â è òàëü íîì çà ëå Ôè ëè à ëà Íà öè î íàëü íî ãî àð õè âà ÐÑ(ß), ñî áè ðà ëè ìà òå ðè à ëû äëÿ äèï ëîì íîé ðà áî òû.  îäèí èç äíåé ìû ïðè øëè òó äà â òî æå âðå ìÿ, êîã äà òàì ðà áî òà ëè íà ó íûå ñî òðóä íè êè Èí ñòè òó òà ãó ìà íè òàð íûõ èñ ñëå äî âà íèé. Òîã äà ÿ åùå íè êî ãî íå çíà ëà, íî îä íî ãî å ëî âå êà çà ïîì íè ëà ïî òî ìó, òî îí î åíü äîáðîæåëàòåëüíî óëûá íóë ñÿ íà øå ìó îä íî êóðñ íè êó, êî òî ðûé ñåë çà ñî ñåä íèé ñ íèì ñòîë, è ñïðî ñèë, êà êèå äî êó ìåí òû îí èçó à åò. Óç íàâ, òî ñòó äåíò ïè øåò äèï ëîì íóþ ðà áî òó ïî èñ òî ðèè çåì ëå äå ëèÿ íà ìà òå ðè à ëå îä íî ãî èç öåí ò ðàëü íûõ óëó ñîâ ðå ñ ïóá ëè êè, îí ñêðîì íî ñêà çàë, òî èìå åò íå êî òî ðîå îò íî øå íèå ê èñ ñëå äî âà íè ÿì ïî àã ðàð íîé èñ òî ðèè è äàë íå ñêîëü êî î åíü äåëü íûõ ñî âå òîâ ïî ñòðóê òó ðå áó äó ùå ãî äèï ëîì íî ãî ïðî åê òà. Ïî òîì îñå íüþ òî ãî æå ãî äà, êîã äà ÿ ñäà âà ëà ýê çà ìå íû â àñ ïè ðàí òó ðó Àêà äå ìèè íà óê ÐÑ(ß) è ñòà ëî èç âå ñò íî, òî áó äó ïè ñàòü äèñ ñåð òà öèþ ïî èñ òî ðèè êîë ëåê òè âè çà öèè ñåëü ñêî ãî õî çÿé ñò âà ßêó òèè, íà ó íûì ðó êî âî äè òå ëåì íà çíà è ëè êàí äè äà òà èñ òî ðè å ñ êèõ íà óê Ñå ìå íà Èïà òü å âè à Êîâ ëå êî âà, âå äó ùå ãî íà ó íî ãî ñî òðóä íè êà Èí ñòè òó òà ãó ìà íè òàð íûõ èñ ñëå äî âà íèé, äî öåí òà. Òîã äà îí áûë â îò ïó ñ êå, è åãî ñî ãëà ñèå ïî ëó è ëè å ðåç çà âå äó þ ùå ãî îò äå ëîì. Íà ïåð âóþ âñòðå ó ñ íî âûì íà ó íûì ðó êî âî äè òå ëåì øëà ñ îï ðå äå ëåí íûì âîë íå íè åì, âåäü ïðåä ñòî ÿ ëî ïî çíà êî ìèòü ñÿ ñ å ëî âå êîì, ó å íûì, êî òî ðûé áó äåò ðó êî âî äèòü ðà áî òîé íàä äèñ ñåð òà öè åé. È êàê ÿ áû ëà ïðè ÿò íî óäèâ ëå íà, òî Ñå ìåí Èïà òü å âè è òîò ìóæ è íà, íà ó íûé ñî òðóä íèê â è òàëü íîì çà ëå àð õè âà, òàê äðó æå ëþá íî ãî âî ðèâ øèé ñ ìî èì ñî êóðñ íè êîì, îäèí è òîò æå å ëî âåê! ß ñðà çó êàê òî óñ ïî êî è ëàñü, Ñå ìåí Èïà òü å âè îá ñòî ÿ òåëü íî ñî ìíîé ïî çíà êî ìèë ñÿ, è ñî ñòî ÿ ëàñü íà øà ïåð âàÿ áå ñå äà ïî òå ìå ìî åé áó äó ùåé ðà áî òû. Ñ ýòî ãî âðå ìå íè Ñå ìåí Èïà òü å âè ñòàë ìî èì ïåð âûì íà ñòàâ íè êîì â ñî âåð øåí íî íî âîì äëÿ ìå íÿ ìè ðå àêà äå ìè å ñ êîé íà óêè. Ñ ñà ìî ãî íà à ëà êàê òî áû ëî ïî íÿò íî, òî Ñå ìåí Èïà òü å âè èç òåõ ëþ äåé, êî òî ðûå íè êîã äà íå íà ðó øà þò òåð ðè òî ðèþ äðó ãî ãî å ëî âå êà, î åíü òîí êî óâ ñò âó þò ðå àê 4` 2004

88 88 Ñ.Í.Ãóñàê, ß.Ì.Ñàííèêîâà öèþ å ëî âå êà íà ñëî âà, å ãî áû ýòî íè êà ñà ëîñü, áóäü òî ïî âñåä íåâ íûå æèç íåí íûå âî ïðî ñû èëè âî ïðî ñû ïî ðà áî òå íàä òå ìîé èñ ñëå äî âà íèÿ. Êàê áû ÿ îä íèì ñëî âîì îõà ðàê òå ðè çî âà ëà íà øå îá ùå íèå â ïðî öåñ ñå íà ïè ñà íèÿ ðà áî òû? Äî âå ðèå. Ñå ìåí Èïà òü å âè íà ïðàâ ëÿë, ñî âå òî âàë, ïîä ñêà çû âàë, êàê ñëå äó åò ïè ñàòü íà ó íîå èñ ñëå äî âà íèå, è â òî æå âðå ìÿ åãî äî âå ðè òåëü íîå îò íî øå íèå ê àñ ïè ðàí òó, åãî ðàç ìû ø ëå íè ÿì, åãî ïî çè öèè, îá ñóæ äå íèå âî ïðî ñîâ íà ðàâ íûõ ñòà ëè îï ðå äå ëÿ þ ùè ìè, è ÿ ïî âå ðè ëà â ñå áÿ, â òî, òî ñìî ãó õî ðî øî çà êîí èòü ðà áî òó. Ïî ñëå îêîí à íèÿ àñ ïè ðàí òó ðû ÿ íà à ëà ðà áî òàòü ìëàä øèì íà ó íûì ñî òðóä íè êîì â îò äå ëå èñ òî ðèè è òå ïåðü ñòà ëà åùå è êîë ëå ãîé Ñå ìå íà Èïà òü å âè à. Ïîä åãî íà ó íûì ðó êî âîä ñò âîì â 1999ã. çà ùè òè ëà êàí äè äàò ñêóþ äèñ ñåð òà öèþ. Ïî òîì óæå ñ 2001 ã. ìû âìå ñ òå ðà áî òà ëè â Öåí ò ðå àðê òè å ñ êèõ èñ ñëå äî âà íèé ÈÃÈ ÀÍ ÐÑ(ß). Ñå ìåí Èïà òü å âè âñå ãäà áûë è îñ òà åò ñÿ ïðè ìå ðîì òðó äî ëþ áèÿ, óâ ëå åí íî ñ òè, òà ëàí òà, êî òî ðûå òàê íå îá õî äè ìû êàæ äî ìó å ëî âå êó, åì áû îí íè çà íè ìàë ñÿ. Çà ýòè ãî äû ÿ óç íà ëà ñòîëü êî èí òå ðåñ íî ãî, çà ìå à òåëü íî ãî è ïðè ìå à òåëü íî ãî îò íå ãî ñà ìî ãî êàê â ïëà íå íà ó íîé ðà áî òû, òàê è ïðî ñòî æèç íåí íûõ èñ òî ðèé. È âñå âðå ìÿ îí óäèâ ëÿë òîí êèì óâ ñò âîì þìî ðà! ß áëà ãî äàð íà ñóäüáå, òî îíà ñâå ëà ìå íÿ ñ òà êèì çà ìå à òåëü íûì å ëî âå êîì è òî èìåí íî Ñå ìåí Èïà òü å âè ñ åãî îã ðîì íû ìè çíà íè ÿ ìè, ðà öè î íàëü íûì ìû ø ëå íè åì ñòàë ìî èì ïåð âûì ó è òå ëåì â ìè ðå íà óêè. Åäèí ñò âåí íîå, î åì æà ëåþ, òî çíà ëà åãî ïðè æèç íè ñòîëü êî ðîò êîå âðå ìÿ. Ñå ìåí Èïà òü å âè áûë èñ òèí íûì èñ ñëå äî âà òå ëåì, òà ëàíò ëè âûì ó å íûì è î åíü ñêðîì íûì å ëî âå êîì...

89 ÔÀÊÒÛ, ÑÎÁÛÒÈß, ËÞÄÈ 89 Âîéíà 1812 ã. è ÿêóòÿíå (Ïóáëèêàöèÿ äîêóìåíòà) П.К.Конкин Петр Кириллович Конкин, член СЖ РФ. Êàê ãî âî ðèò ñÿ â îä íîì èç èñ òî ðè å ñ êèõ ó åá íè êîâ, Îòå å ñò âåí íàÿ âîé íà 1812 ã. áû ëà êðóï íåé øèì ñî áû òè åì ðóñ ñêîé èñ òî ðèè íà à ëà XIX â. Çà õâàò íè å ñ êèé õà ðàê òåð íà ïî ëå î íîâ ñêèõ âîéí ðàñ êðûò äî ñòà òî íî ïîë íî íå òîëü êî â äî êó ìåí òàëü íî èñ òî ðè å ñ êîé, íî è õó äî æå ñò âåí íîé ëè òå ðà òó ðå. Íà ïî ëå îí Áî íà ïàðò â íà à ëå XIX â. ðàç ãðî ìèë Ïðóñ ñèþ, Àâ ñò ðèþ, Èòà ëèþ, Ãîë ëàí äèþ è ïîä è íèë èõ ñâî åé âëà ñ òè. Íà ïó òè ê ìè ðî âî ìó ãîñ ïîä ñò âó ñòî ÿ ëè Ðîñ ñèÿ è Àí ã ëèÿ. Ñâîé ïî õîä â ïðå äå ëû Ðîñ ñèé ñêîé èì ïå ðèè Íà ïî ëå îí íà àë â íî ü íà 12 (24) èþ íÿ 1812 ã. Îò ðà æå íèå ýòî ãî íà øå ñò âèÿ ñòî è ëî Ðîñ ñèè îã ðîì íûõ æåðòâ è óñè ëèé. Â âîé íå ïî ãèá ëî îêî ëî 2 ìèë ëè î íîâ âî è íîâ àð ìèè è îïîë å íèÿ, ïàð òè çàí è ãðàæ äàí ñêî ãî íà ñå ëå íèÿ. Âñå ðàñ õî äû íà îò ðà æå íèå àã ðåñ ñèè îáî øëèñü Ðîñ ñèè áî ëåå åì â 200 ìëí. ðóá., à îá ùàÿ ñóì ìà âñåõ ìà òå ðè àëü íûõ ïî òåðü ñî ñòà âè ëà áî ëåå 1 ìëðä. ðóá. Ïî òî ìó âðå ìå íè ýòî áû ëà îã ðîì íàÿ ñóì ìà. Óç íàâ î íà ïà äå íèè âðà ãà, ñî ñòî ÿ ùå ãî èç äâó íà äå ñÿ òè ÿçû êîâ, ðóñ ñêèå è äðó ãèå íà ðî äû ñòðà íû âêëþ è ëèñü â äî á ðî âîëü íîå äâè æå íèå ïî ñáî ðó ôè íàí ñî âûõ è ìà òå ðè àëü íûõ ñðåäñòâ â ïî ìîùü íà ðîä íî ìó îïîë å íèþ è àð ìèè, åì ïðî ÿâè ëè âû ñî êèé ìî ðàëü íûé äóõ è åäè íå íèå ïå ðåä ãðî çÿ ùåé âñåì îïàñ íî ñ òüþ. Èòîã Îòå å ñò âåí íîé âîé íû èç âå ñ òåí. 18 (30) ìàð òà 4` 2004

90 90 Ï.Ê.Êîíêèí 1813 ã. Ïà ðèæ êà ïè òó ëè ðî âàë, è â íå ãî âî øëè ðîñ ñèé ñêèå è ñî þç íûå âîé ñêà. Â ÿêóò ñêîé èñ òî ðè î ãðà ôèè ïî òè íå îñ âå ùà ëèñü ñî áû òèÿ òåõ äà ëå êèõ ëåò, ñâÿ çàí íûå ñ ìà òå ðè àëü íîé ïî ìî ùüþ, îêà çàí íîé íà ñå ëå íè åì êðàÿ, äâè æè ìûì ñòðåì ëå íè åì îò ñòî ÿòü åñòü è íå çà âè ñè ìîñòü Ðî äè íû, íå ñìî ò ðÿ íà òî, òî ßêóò ñêàÿ îá ëàñòü íà õî äè ëàñü çà òû ñÿ è êè ëî ìå ò ðîâ îò òå à ò ðà âî åí íûõ äåé ñò âèé è âå ñ òè èç öåí ò ðà ïî ñòó ïà ëè ñ áîëü øèì îïîç äà íè åì. Ýòî è ïî íÿò íî, òàê êàê òîã äà íå ñó ùå ñò âî âà ëî íè òå ëå ãðà ôà, íè ðà äèî. Æå ëà íèå íà ñå ëå íèÿ ïî ìî ü ìà òå ðè àëü íî îïîë å íèþ, ñðà æà þ ùå ìó ñÿ ñ âðà ãîì, íà øëî îò ðà æå íèå â äî êó ìåí òå, êî òî ðûé ìû ïðè âî äèì íè æå. Íà äå åì ñÿ, òî ýòà ðà áî òà áûâ øå ãî ñòàð øå ãî íà ó íî ãî ñî òðóä íè êà ßêóò ñêî ãî ðå ñ ïóá ëè êàí ñêî ãî ìó çåÿ Å.Ã.Èîô ôå, íà ïè ñàí íàÿ â íî ÿ á ðå 1944 ã., âû çî âåò ó ñî âðå ìåí íî ãî è òà òå ëÿ æè âîé èí òå ðåñ. Ñ áîëü øèì èí òå ðå ñîì, äó ìà åò ñÿ, íû íåø íèé è òà òåëü âîñ ïðè ìåò è èí ôîð ìà öèþ î òîð æå ñò âàõ, ïðî âå äåí íûõ â ãî ðî äàõ è âå ñÿõ Ðîñ ñèè, ïî ñâÿ ùåí íûõ 100 ëå òèþ Îòå å ñò âåí íîé âîé íû 1812 ã. Îñî áåí íî òîð æå ñò âåí íî ïðà çä íî âà ëàñü ýòà äà òà â ñòî ëè öàõ èì ïå ðèè Ìîñê âå è Ïå òåð áóð ãå. Êñòà òè, íà Áî ðî äèí ñêîì ïî ëå, ãäå ïà ðàä è ñìîòð âîéñê ïðè íè ìàë ãî ñó äàðü èì ïå ðà òîð Íè êî ëàé II, ïî ñëåä íå ìó áû ëè ïðåä ñòàâ ëå íû ïÿ òå ðî âå òå ðà íîâ ó à ñ òè êîâ âîé íû 1812 ã. Ñà ìî ìó ñòàð øå ìó èç íèõ Å.È.Âè òîâ òþ êó áû ëî 125 ëåò, à ïî åãî ïðè çíà íèþ 133 ãî äà. Â Áî ðî äèí ñêîì ñðà æå íèè ó à ñò âî âàë â çâà íèè ôåëüä ôå áå ëÿ, áûë ðà íåí â áîþ, ïî ïàë â ïëåí, çà òåì áûë îñ âî áîæ äåí, äî øåë äî Ïà ðè æà. Ñëå äó þ ùèì ïî ñòàð øèí ñò âó (120 ëåò) áûë Ì.Ê.Ïÿ òà åí êîâ, âî å âàâ øèé â ðÿ äàõ àð ìèè ñ çà õâàò è êà ìè. Íè êî ëàé II ñåð äå íî ïðè âåò ñò âî âàë ñòà ðûõ âî è íîâ. Íóæ íî îò ìå òèòü, òî íà Áî ðî äèí ñêîå ïî ëå ïðè åõà ëà áîëü øàÿ äå ëå ãà öèÿ ôðàí öó çîâ, ïðè ãëà øåí íàÿ íà òîð æå ñò âà. 30 àâ ãó ñ òà íà Êðàñ íîé ïëî ùà äè â Ìîñê âå ñî ñòî ÿ ëîñü ìî ëåá ñò âèå ñ «âû ñî àé øèì âû õî äîì», à äíåì ðàíü øå Íè êî ëàé II ïðè íÿë ïà ðàä âîéñê ìîñ êîâ ñêî ãî ãàð íè çî íà íà Õî äûí ñêîì ïî ëå. Òîã äà æå áûë ïðî èç âå äåí «âû ñî àé øèé ñìîòð» íà Ñå íàò ñêîé ïëî ùà äè ó åá íûì âî åí íûì çà âå äå íè ÿì. Äå ïó òà öèÿ èç Ïå òåð áóð ãà âîç ëî æè ëà âå íîê ê ïà ìÿò íè êó ôåëüä ìàð øà ëó Êó òó çî âó, áû ëà îò ñëó æå íà ïà íè õè äà ó äî ìà Òó êî âà, íà Ôðàí öóç ñêîé íà áå ðåæ íîé, ãäå ïðî æè âàë âå ëè êèé ïîë êî âî äåö. Òà æå ïå òåð áóðã ñêàÿ äå ïó òà öèÿ âîç ëî æè ëà âå íîê ê ïà ìÿò íè êó ãå íå ðà ëà Áàð ê ëàÿ äå Òîë ëè. Ìíî ãî ëþä íûé êðå ñò íûé õîä ñ «âû ñî àé øèì âû õî äîì» ïðîøåë èç Óñ ïåí ñêî ãî ñî áî ðà â ó äîâ ìî íà ñ òûðü. Â Ñìî ëåí ñêå ãî ñó äàðü èì ïå ðà òîð ðàç ðå çàë ëåí òó ïðè îò êðû òèè áóëü âà ðà èìå íè 1812 ãî äà. Áîëü øèå ïðà çä íè íûå ìå ðî ïðè ÿ òèÿ â àâ ãó ñ òå 1912 ã. ïðî âî äè ëèñü è â äðó ãèõ ãî ðî äàõ Ðîñ ñèè. Â ßêóò ñêå ïðà çä íè íûå òîð æå ñò âà ïîä ðàç äå ëÿ ëèñü íà öåð êîâ íûå, îôè öè àëü íûå è íå î ôè öè àëü íûå. Ïëàí ýòèõ ìå ðî ïðè ÿ òèé áûë óò âåðæ äåí ãó áåð íà òî ðîì È.È.Êðàô òîì. 26 àâ ãó ñ òà íà Áîëü øîé óëè öå (íû íå ïðî ñïåêò èì. Ëå íè íà) áû ëî óñ ò ðî å íî ïî ñëå ïà ðà äà à ñ òåé ïðà çä íè íîå øå ñò âèå âî ãëà âå ñ ãó áåð íà òî ðîì è Í.Ä.Ïîïîâ ãî ðîä ñêèì ãî ëî âîé (À.Ë.Þø ìà íîâ). Â øå ñò âèè ó à ñò âî âà ëè è íû ìå ñò íîé êî ìàí äû, êà çà êè, ó à ùè å ñÿ ó åá íûõ çà âå äå íèé, ãî ðî æà íå ðàç íûõ ñî ñëî âèé. Íà êà íó íå, äíåì ðàíü øå, âî âñåõ öåðê âÿõ ãî ðî äà ñî âåð øà ëèñü âñå íîù íûå áäå íèÿ, à 26 èñ ëà ñî ñòî ÿ ëàñü òîð æå ñò âåí íàÿ ëè òóð ãèÿ, ñ ïî ìè íî âå íè åì èì ïå ðà òî ðà Àëåê ñàí ä ðà I Áëà ãî ñëî âåí íî ãî è ïàâ øèõ âî è íîâ, ñ ïà ñ òûð ñêèì ïî ó è òåëü íûì ñëî âîì. Ïî ñëå ëè òóð ãèè âîç ãëà øà ëàñü âå íàÿ ïà ìÿòü Àëåê ñàí ä ðó Áëà ãî ñëî âåí íî ìó è âñåì ïàâ øèì âî è íàì â Îòå å ñò âåí íîé âîé íå 1812 ã. Íà êà íó íå ïà ðà äà â êà ôå ä ðàëü íîì Ñî áî ðå ñî ñòî ÿ ëèñü ëè òóð ãèÿ è ìî ëåá ñò âèå ãî ðî æàí. Øå ñò âè åì ïà ðà äîì êî ìàí äî âàë ó à ñò íèê ðóñ ñêî ÿïîí ñêîé âîé íû ÿêó òÿ íèí Íè êî ëàé Äè ìè ò ðè à íî âè Ïî ïîâ, â òî âðå ìÿ êà ïè òàí, íà àëü íèê ìå ñò íîé âî èí ñêîé êî ìàí äû, äî

91 Âîéíà 1812 ã. è ÿêóòÿíå 91 Âîèíñêàÿ êîìàíäà ã. ßêóòñêà ïåðåä ïàðàäîì â åñòü 100 ëåòèÿ Îòå åñòâåííîé âîéíû 1812 ã. Ìàíèôåñòàöèÿ â ã. ßêóòñêå â åñòü 100 ëåòèÿ Îòå åñòâåííîé âîéíû 1812 ã. 4` 2004

92 92 Ï.Ê.Êîíêèí ñëó æèâ øèé ñÿ âïîñëåäñòâèè äî çâà íèÿ ïîä ïîë êîâ íè êà.  òîò æå äåíü, âå å ðîì, â ãî ðîä ñêîì ñêâå ðå èìå íè È.È.Êðàô òà ñî ñòî ÿ ëèñü íà ðîä íûå ãó ëÿ íèÿ, èã ðàë äó õî âîé îð êåñòð, ïóá ëè êå ðàç äà âà ëèñü áðî øþ ðû ñ èç ëî æå íè åì ñî áû òèé 1812 ã. À çà äåíü äî ýòî ãî, 25 àâ ãó ñ òà 1912 ãî äà., â çà ëå ßêóò ñêîé ãî ðîä ñêîé äó ìû îò êðûë ñÿ ñúåçä èíî ðîä å ñ êèõ ïðåä ñòà âè òå ëåé ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè. Çà êðû òîé áàë ëî òè ðîâ êîé ïðåä ñå äà òå ëåì ñúåç äà áûë èç áðàí Â.Â.Íè êè ôî ðîâ.  ãà çåò íîì îò å òå î ñúåç äå ñî îá ùà ëîñü, òî ïðåä ñå äà òåëü ñúåç äà ïðåä ëî æèë âû ðà çèòü âåð íî ïîä äà íè å ñ êèå óâ ñò âà èõ èì ïå ðà òîð ñêèì âå ëè å ñò âàì è ïî ç ä ðàâ ëå íèÿ ïî ïî âî äó þáè ëåÿ Îòå å ñò âåí íîé âîé íû. Ïî ç ä ðàâ ëå íèå áû ëî ïðè íÿ òî åäè íî äóø íî è áûë âû ðà áî òàí òåêñò òå ëå ãðàì ìû ñëå äó þ ùå ãî ñî äåð æà íèÿ: Èíî ðîä å ñ êèå ïðåä ñòà âè òå ëè ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè, ñî áðàâ øèñü íà ñúåçä â ã. ßêóò ñêå è äâè æè ìûå ïà ò ðè î òè å ñ êè ìè óâ ñò âà ìè, ïî âåð ãà þò ê ñòî ïàì èõ èì ïå ðà òîð ñêèõ âå ëè åñòâ, ãî ñó äà ðÿ èì ïå ðà òî ðà, ãî ñó äà ðûíü èì ïå ðà ò ðèö è åãî èì ïå ðà òîð ñêî ãî âû ñî å ñò âà, ãî ñó äà ðÿ íà ñëåä íè êà âû ðà æå íèÿ ñâî èõ âåð íî ïîä äàí íè å ñ êèõ óâñòâ è ïî ç ä ðàâ ëå íèÿ ïî ïî âî äó ñî âåð øèâ øå ãî ñÿ ñòî ëå òèÿ Îòå å ñò âåí íîé âîé íû, ïðî ñëà âèâ øåé ðóñ ñêîå îðó æèå. Òåêñò òå ëå ãðàì ìû áûë ïå ðå äàí ãó áåð íà òî ðó È.È.Êðàô òó ñ õî äà òàé ñò âîì ïî âåðã íóòü åå ê ñòî ïàì èõ èì ïå ðà òîð ñêèõ âå ëè åñòâ. 27 àâ ãó ñ òà â çäà íèè Îá ùå ñò âåí íî ãî ñî áðà íèÿ è â Êëó áå Îá ùå ñò âà âçà è ìî ïî ìî ùè ïðè êàç è êîâ áû ëè óñ ò ðî å íû íà ðîä íûå òå íèÿ,  ïåð âîì íà ðóñ ñêîì ÿçû êå è òà ëè ëåê öèè À.È.Ïî ïîâ è Ì.À.Íî âèö êèé, à âî âòî ðîì íà ÿêóò ñêîì ÿçû êå Â.Â.Ïî ïîâ. Íà êà íó íå â çäà íèè ìó çåÿ, êðî ìå îôè öè àëü íûõ ëèö è ïðåä ñòà âè òå ëåé äó õî âåí ñò âà, ñî áðà ëèñü âîñ ïè òàí íè êè ñòàð øèõ êëàñ ñîâ ó åá íûõ çà âå äå íèé è ïðåä ñòà âè òå ëè ñåëü ñêèõ è èíî ðîä å ñ êèõ îá ùåñòâ. Òàì áûë óñ ò ðî åí ëè òå ðà òóð íî âî êàëü íûé âå åð, ðàñ ïî ðÿ äè òå ëåì êî òî ðî ãî áûë ïðå ïî äà âà òåëü ïå íèÿ ÿêóò ñêîé æåí ñêîé ãèì íà çèè È.Ô.Îõ ëîï êîâ. Îäèí èç ëå íîâ ó å íîé àð õèâ íîé êî ìèñ ñèè ñäå ëàë ñî îá ùå íèå íà òå ìó «Ðîëü ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè â Îòå å ñò âåí íîé âîé íå 1812 ãî äà». Òîð æå ñò âà, ïî ñâÿ ùåí íûå Îòå å ñò âåí íîé âîé íå 1812 ã., â ßêóò ñêå ïðî èç âå ëè íå èç ãëà äè ìîå âïå àò ëå íèå íà âñåõ ãî ðî æàí. Ñòàòüÿ ñ.í.ñ ßêóòñêîãî ðåñïóáëèêàíñêîãî ìóçåÿ Å.Ã.Èîôôå ßêóòèÿ â âîéíå 1812 ã.* * Ïî ìàòåðèàëàì Ãîñàðõèâà ÌÂÄ ßÀÑÑÐ. Îãðîìíà íàøà ìàòü Ðîññèÿ! Èçîáèëèå ñðåäñòâ åå äîðîãî óæå ñòîèò ìíîãèì íàðîäàì, ïîñÿãàâøèì íà åå åñòü è ñóùåñòâîâàíèå, íî íå çíàþò åùå îíè âñåõ ñëîåâ ëàâû, íàõîäÿùèõñÿ íà äíå åå... Åùå Ðîññèÿ íå ïîäûìàëàñü âî âåñü èñïîëèíñêèé ðîñò ñâîé, íî ãîðå åå íåïðèÿòåëÿì, åñëè îíà êîãäà íèáóäü ïîäûìåòñÿ. Äåíèñ Äàâûäîâ Îòå å ñò âåí íàÿ âîé íà 1812 ã. áû ëà ïîä ëèí íî íà ðîä íîé âîé íîé. Ðî äè íó çà ùè ùà ëà íå òîëü êî àð ìèÿ. Íà áîðü áó ñ çà âî å âà òå ëåì Çà ïàä íîé Åâ ðî ïû, ìå òàâ øèì ïî ñòà âèòü íà êî ëå íè è ðóñ ñêèé íà ðîä, ïîä íÿ ëèñü è ñòà ðûå, è ìà ëûå; åñ ëè íå áû ëî îðó æèÿ, øëè íà âðà ãà ñ òî ïî ðà ìè è êî ñà ìè. Íà òåð ðè òî ðèè, çà õâà åí íîé íå ïðè ÿòå ëåì, â òû ëó ó íå ãî ðîñ ëà ïàð òè çàí ñêàÿ áîðü áà, â êî òî ðîé àê òèâ íî ó à ñò âî âà ëè íå òîëü êî ìóæ è íû, íî è æåí ùè íû êðå ñ òü ÿí êè. Ïî âñåé Ðîñ ñèè øëî ìàñ ñî âîå äâè æå íèå ïî ìî ùè àð ìèè: æåðò âî âà ëè äåíü ãè, âå ùè, îðó æèå, øëè äî á ðî âîëü öà ìè â äåé ñò âó þ ùóþ àð ìèþ.  ñòðåì ëå íèè ðóñ ñêî ãî íà ðî äà, âñåõ íà ðî äîâ Ðîñ ñèè ñðà æàòü ñÿ çà ñâîþ íà öè î íàëü íóþ íå çà âè ñè ìîñòü çà êëþ àë ñÿ íå èñ ñÿ êà å

93 Âîéíà 1812 ã. è ÿêóòÿíå 93 ìûé èñ òî íèê ñè ëû è ýíåð ãèè äëÿ Ðóñ ñêîé àð ìèè, êî òî ðàÿ, îïè ðà ÿñü íà ñâîé íà ðîä, ñó ìå ëà óíè òî æèòü ñ è òàâ øó þ ñÿ íå ïî áå äè ìîé àð ìèþ Íà ïî ëå î íà. Ïî ïðè çû âó ïðà âè òåëü ñò âà â ïî ìîùü àð ìèè ôîð ìè ðî âà ëîñü îïîë å íèå. «Ïî ëà ãà åì ìû çà íåå íå îá õî äè ìî íóæ íåå ñî áðàòü âíó ò ðè ãî ñó äàð ñò âà íî âûå ñè ëû, êî òî ðûå íà íî ñÿ íî âûé óæàñ âðà ãó, ñî ñòà âè ëè áû âòî ðóþ îã ðà äó â ïîä êðåï ëå íèå ïåð âîé è â çà ùè òó äî ìîâ, æåí è äå òåé êàæ äî ãî è âñåõ» ãëà ñèë öàð ñêèé Ìà íè ôåñò îò 6 èþ ëÿ 1812 ã. Ïî âñåé ñòðà íå ñî áè ðà ëèñü ñðåä ñò âà íà îð ãà íè çà öèþ îïîë å íèÿ è óñè ëå íèå îáî ðî íû Ðî äè íû. Â ýòîé âå ëè êîé áîðü áå ðóñ ñêî ãî íà ðî äà ñ Íà ïî ëå î íîì ñêà çà ëîñü ñî äðó æå ñò âî è åäèí ñò âî ìíî ãî èñ ëåí íûõ íà ðî äîâ Ðîñ ñèè Íà ïðî òÿ æå íèè âå êîâ, íå ñìî ò ðÿ íà ãíåò ïî ìå ùè üå áþ ðî êðà òè å ñ êî ãî ñòðîÿ, à îò à ñ òè è áëà ãî äà ðÿ òî ìó îá ùå ìó äëÿ âñåõ ãíå òó, áëà ãî äà ðÿ îá ùåé áîðü áå ñ óã íå òà òå ëÿ ìè ñêëà äû âà ëàñü è óê ðåï ëÿ ëàñü äðóæ áà ðàç íûõ íà ðîä íî ñ òåé, íà ñå ëÿâ øèõ öàð ñêóþ Ðîñ ñèþ. Ñëî æè ëîñü ïî íÿ òèå îá ùåé Ðî äè íû åäè íîé ñòðà íû. Â òÿ æå ëóþ äëÿ ðóñ ñêî ãî íà ðî äà ãî äè íó ýòî ñî äðó æå ñò âî ïðî ÿâ ëÿ ëîñü â æè âîì ó à ñ òèè ðàç ëè íåé øèõ íà ðîä íî ñ òåé íà øåé íå îáú ÿò íîé ñòðà íû â îá ùåé áîðü áå ñ íà øå ñò âè åì âðà ãà. Â «Îïè ñà íèè Åíè ñåé ñêîé ãó áåð íèè», îïóá ëè êî âàí íîì â Ïå òåð áóð ãå â 1835 ã., åñòü ëþ áî ïûò íûé ôàêò. Â äà ëå êèå ñòîé áè ùà åíè ñåé ñêèõ òóí ãó ñîâ (ýâåí êîâ) âåñòü î çà õâà òå ôðàí öó çà ìè Ìîñê âû ïðè øëà òîëü êî â 1814 ã. Âî îðó æèâ øèñü ëó êà ìè è ñòðå ëà ìè, ýâåí êè äðóæ íî ñî áðà ëèñü íà ëà íÿõ (îëå íÿõ) îñ âî áîæ äàòü ðóñ ñêèé ãî ðîä. Íå äà ðîì ãî âî ðèò ðîä íàÿ ïî ñëî âè öà: «Äðó ãà âû ðó àé â áå äå». Íå îñ òà ëàñü â ñòî ðî íå îò ìàñ ñî âî ãî äâè æå íèÿ ñî ëè äàð íî ñ òè â çà ùè òå îá ùåé Ðî äè íû è ßêó òèÿ. Â êîí öå àâ ãó ñ òà 1812 ã. â ßêóòñê áûë äî ñòàâ ëåí Óêàç Èð êóò ñêî ãî ãó áåðí ñêî ãî ïðàâ ëå íèÿ îò 12 àâ ãó ñ òà è öàð ñêèé Ìà íè ôåñò 1 î ñáî ðå îïîë å íèÿ è ñðåäñòâ äëÿ íå ãî. Îá ùå ìó ïðè ñóò ñò âèþ, ñî ñòàâ ëåí íî ìó ïðè ßêóò ñêîì îá ëà ñò íîì ïðàâ ëå íèè, ïî ðó å íî áû ëî îð ãà íè çî âàòü ñáîð ïî æåðò âî âà íèé. Çåì ñêèå ñó äüè è à ñò íûå êî ìèñ ñà ðû äîëæ íû áû ëè ïî ìî ü ñáî ðó ñðåäñòâ íà ìå ñ òàõ, â ðàé î íàõ. 28 àâ ãó ñ òà áû ëà ïî ëó å íà äè ðåê òè âà èç Èð êóò ñêà è âû íå ñå íî ðå øå íèå î ñáî ðå ñðåäñòâ. Ïî ñëå îïî âå ùå íèÿ îá ëà ñò íûì íà àëü íè êîì âñåõ æè òå ëåé ßêóò ñêà, 2 ñåí òÿ á ðÿ, íà àë ñÿ ñáîð ïî æåðò âî âà íèé, à ê 7 ñåí òÿ á ðÿ ïî ßêóò ñêó óæå áû ëî ñî áðà íî ðóá. 2. Ñáîð ñðåäñòâ ïî ßêóò ñêó ïðî äîë æàë ñÿ è äà ëåå. Â äå êà á ðå, êàê ãëà ñèò çà ïèñü â æóð íà ëå ïî æåðò âî âà íèé ãã., ïî ßêóò ñêó äî ïîë íè òåëü íî áû ëî âíå ñå íî åùå 500 ðóá. 3 Äëÿ îð ãà íè çà öèè ñáî ðà ïî æåðò âî âà íèé ßêóò ñêîå îá ëà ñò íîå ïðàâ ëå íèå ñâî å âðå ìåí íî îá ðà òè ëîñü ñ ïðè çû âîì ê à ñò íûì êî ìèñ ñà ðàì, â ñâîþ î å ðåäü, øè ðî êî îïî âå ñ òèâ øèì æè òå ëåé ñâî èõ ðàé î íîâ î âñå íà ðîä íîì äâè æå íèè ïî ìî ùè ãî ñó äàð ñò âó äëÿ çà ùè òû Ðî äè íû îò íà øå ñò âèÿ âðà ãà. Ïåð âûì èç ðàé î íîâ îò êëèê íóë ñÿ Îëåê ìèí ñêèé: 12 ñåí òÿ á ðÿ â ßêóòñê ïðè áûë ðà ïîðò îëåê ìèí ñêî ãî êî ìèñ ñà ðà î ñî áðàí íûõ ïî æåðò âî âà íè ÿõ äåíü ãà ìè, âå ùà ìè è ñêî òîì, à â íà à ëå íî ÿ á ðÿ ïðè áû ëè è ñà ìûå ïî æåðò âî âà íèÿ 4716 ðóá. 20 êîï. è äâà ïè ñ òî ëå òà, âû äàí íûå íà õðà íå íèå ãî ðîä íè å ìó 4. Êðóï íóþ ñóì ìó íå ñêîëü êî ïîç æå âíî ñèò íà îá ùåå äå ëî îáî ðî íû Ðî äè íû Âåðõ íå âè ëþéñê: â äå êà á ðå 1812 ãî äà ðóá. è â àï ðå ëå 1813 ã. åùå 1635 ðóá. Êðî ìå ýòèõ ðóá. âè ëþé à íå ïî æåðò âî âà ëè íå ñêîëü êî ëè ñèö 5. Ñêðîì íûé äàð â àï ðå ëå 1913 ã. äà åò Æè ãàíñê 28 ðóá. äåíü ãà ìè, 3 ñî áî ëåé, 1 ëè ñè öó, 65 áå ëîê è 20 ãîð íî ñòà åâ 6. Íå îñ òà ëèñü â ñòî ðî íå è ãëó õîé Çà øè âåðñê (íà Èí äè ãèð êå), ñî áðàâ øèé 2436 ðóá. 20 êîï. äåíü ãà ìè è íà ñóì ìó ñâû øå 1394 ðóá. øêó ðîê 7, è äà ëå êàÿ Êî ëû ìà, ïðè ñëàâ øàÿ òàê æå áîëü øîå êî ëè å ñò âî âå ùåé è 1307 ðóá. 50 êîï. (èç íèõ 987 ðóá. 50 êîï. æè òå ëè Ñðåä íå êî ëûì ñêà è 320 ðóá. Íè æíå êî ëûì ñêà) 8. Â ñáî ðå ñðåäñòâ ó à ñò âî âà ëè ðàç ëè íûå ñëîè íà ñå ëå íèÿ, ðàç íî ãî çâà íèÿ ëþ äè: è íîâ íè êè, ñëó æè ëûå ëþ äè êà çà êè è ñè áèð ñêèå äâî ðÿ íå, êðå ñ òü ÿ íå, äó õî âåí ñò âî, êó ïå å ñò âî. 13 ñåí òÿ á ðÿ 1812 ã. â Îá ùåå ïðè ñóò ñò âèå ïî ñòó ïè ëè îò êà çàö êèõ ñòàð øèí è êà çà êîâ è ñè áèð ñêèõ äâî ðÿí 805 ðóá., à òàê æå áûê è äâå êî ðî âû, ïðî äàí íûå çà òåì çà 65 ðóá. 9. Âñå ãî, ñëå äî âà òåëü íî, êà çà êà ìè ïî æåðò âî âà íî áû ëî 870 ðóá. 23 ñåí òÿ á ðÿ ßêóò ñêèé çåì ñêèé ñóä ðà ïîð òó åò Îá ùå ìó ïðè ñóò ñò âèþ î ïî æåðò âî âà íè ÿõ àì ãèí ñêèõ êðå ñ òü ÿí, ñî ñòà âèâ øèõ ñóì ìó 258 ðóá. Â äå êà á ðå èìè æå ïî æåðò âî âà íî åùå 100 ðóá. 10 Íå îä íî êðàò íî âíî ñèò ñðåä ñò âà äó õî âåí ñò âî: â îê òÿ á ðå 1812 ã. 207 ðóá. 50 êîï., â äå êà á ðå 544 ðóá., â ôå â ðà ëå 1813 ã. 605 ðóá. (èç íèõ 500 ðóá. îò Ñïàñ ñêî ãî ìî íà ñ òû ðÿ) è â àï ðå ëå òî ãî æå ãî äà åùå 140 ðóá., è â èþ ëå 192 ðóá. 25 êîï. 11 Âñå ãî, òà êèì îá ðà çîì, ïî æóð íà ëó ïî æåðò âî âà íèé äó õî âåí ñò âîì âíå ñå íî 1688 ðóá. 75 êîï. Ê íèì íà äî ïðè áà âèòü 250 ðóá., âíå ñåí íûå 19 äå êà á ðÿ 1812 ã. ïðî òî è å ðå åì Àì ãèí ñêîé Ïðå îá ðà æåí ñêîé öåðê âè Äüÿ êîâ ñêèì íå ïî ñðåä ñò âåí íî â óå çä íîå êàç íà åé ñò âî 12. Îá ùàÿ ñóì ìà ïî æåðò âî âà íèé äó õî âåí ñò âà ñî ñòàâ ëÿ åò 1938 ðóá. 75 êîï. 4` 2004

94 94 Ï.Ê.Êîíêèí Âíî ñÿò ïî æåðò âî âà íèÿ è îò äåëü íûå ëè öà. Òàê, 17 îê òÿ á ðÿ 1812 ã. â ßêóò ñêîå óå çä íîå êàç íà åé ñò âî ïî ñòó ïè ëè 100 ðóá., ïî æåðò âî âàí íûå àñ ñå ñî ðîì Îá ëà ñò íî ãî ïðàâ ëå íèÿ Øà ä ðè íûì, à íå ìíî ãî ðà íåå 50 ðóá. îò øòà òà ïðàâ ëåí ñêî ãî êî ìèñ ñà ðà Òà ðà áó êè íà 13. Ýòè ñóì ìû íå ó è òû âà ëèñü ïðè ñóò ñò âè åì. Íå èñ ëÿò ñÿ òàê æå â æóð íà ëå ïî æåðò âî âà íèé âíå ñåí íûå â êàç íà åé ñò âî 24 ñåí òÿ á ðÿ 1812 ã. äâàä öà òüþ äâó ìÿ è íîâ íè êà ìè è ÿêóò ñêè ìè ãðàæ äà íà ìè 870 ðóá., ïî æåðò âî âàí íûå íà ïðåä ìåò ïîä êðåï ëå íèÿ íî âî ãî ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî îïîë å íèÿ ñèë 14. Ó à ñ òèå â ñáî ðå ñðåäñòâ ïðè íè ìà ëî íå òîëü êî ãî ðîä ñêîå íà ñå ëå íèå, íî è ñåëü ñêèå êî ðåí íûå æè òå ëè, â ïî äàâ ëÿ þ ùåì áîëü øèí ñò âå ÿêó òû, ñî ñòàâ ëÿ þ ùèå 96,9% âñå ãî íà ñå ëå íèÿ ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè. Ïåð âûì âíå ñëî ñâîþ ëåï òó ñåëü ñêîå íà ñå ëå íèå ßêóò ñêî ãî óåç äà ðóá. 50 êîï. Ïî ðà ïîð òó ÿêóò ñêî ãî èñ ïðàâ íè êà îò 11 íî ÿ á ðÿ 1812 ã. áû ëî ñî áðà íî 4101 ðóá.; 9 äå êà á ðÿ ïðåä ñòàâ ëå íî åùå ðóá.50 êîï. 15 Â ÿí âà ðå 1813 ã. ïðè ñëà ëè ñâîè äà ðû 155 åð íûõ áå ëîê óñòü ìàé ñêèå òóí ãó ñû. Åùå ðà íåå âíå ñëè â êàç íà åé ñò âî ñâîè ïî æåðò âî âà íèÿ 250 ðóá. èìàí ñêèå (àì ãèí ñêèå) òóí ãó ñû ðî äî âè è. Çè ìîé ãã. äîë ãî øëà ïå ðå ïè ñ êà ñ Çà øè âåð ñêîì, æè òå ëè êî òî ðî ãî áû ñ ò ðî îð ãà íè çî âà ëè ñáîð ñðåäñòâ íà îïîë å íèå (ñî îá ùå íèå î ñáî ðå ïî ëó å íî â ßêóò ñêå 5 íî ÿ á ðÿ). Ïðè ñûë êà ïî æåðò âî âà íèé òîð ìî çè ëàñü èç çà ïëî õèõ óñ ëî âèé òðàíñ ïîð òà: àñòü áû ëà ïðè ñëà íà â ÿí âà ðå 1813 ã., îñ òàëü íîå ïî ëó å íî â ñåí òÿ á ðå 1813 ã., êîã äà âå ùè èç Çà øè âåð ñêà ïðè áû ëè â ßêóòñê ëåò íèì ïó òåì 16. Ïî õà ðàê òå ðó ïî æåðò âî âà íèé èç Çà øè âåð ñêà (øêóð êè ëè ñèö, ïåñ öîâ, ãîð íî ñòà åâ, áå ëîê è ò.ï.), à òàê æå èç Êî ëûì ñêà (ïóø íè íà, ðîâ äó ãè, êàì ëåè è îëå íüè øêó ðû) âèä íî, òî îíè ïî ñòó ïè ëè îò ìå ñò íûõ, êî ðåí íûõ æè òå ëåé. Êî ðåí íîå íà ñå ëå íèå ìíî ãî æåðò âî âà ëî íà òó ðîé, îñî áåí íî øêóð êà ìè. Çà øè âåðñê ïðè ñëàë îêî ëî 2 òûñ. áå ëîê, áîëü øå 100 ãîð íî ñòà åâ, ñâû øå 60 ëè ñèö è ïåñ öîâ, íå ñêîëü êî øêó ðîê òàð áà ãà íà 17. Ñ Êî ëû ìû, êðî ìå íå ñêîëü êèõ äå ñÿò êîâ øêó ðîê áåë êè, ãîð íî ñòàÿ, ëè ñè öû è ïåñ öà, ïðè øëè 4 ïû æè êà, 13 îëå íü èõ è ïî ëî âèí êà ëî ñè íîé êî æè, 26 ðîâ äóã è îä íà êàì ëåÿ ðîâ äóæ íàÿ. Âñå ïî æåðò âî âàí íûå âå ùè è ñêîò, ñî ãëàñ íî ðå øå íèþ Îá ùå ãî ïðè ñóò ñò âèÿ, íà îñ íî âå óêà çà íèé èç Èð êóò ñêà, ïðî äà âà ëèñü ñ àóê öè î íà, à âû ðó åí íûå äåíü ãè ïå ðå äà âà ëèñü â êàç íà åé ñò âî, ãäå ïî ðàñ ïî ðÿ æå íèþ èð êóò ñêî ãî ãó áåðí ñêî ãî ïðà âè òåëü ñò âà îò 12 àâ ãó ñ òà 1812 ã. õðà íè ëèñü âñå äå íåæ íûå ïî ñòóï ëå íèÿ 18. Â Èð êóòñê íà ïðàâ ëÿ ëèñü ëèøü ñïè ñ êè æåðò âî âà òå ëåé ñ óêà çà íè åì æåðò âó å ìî ãî èìè. Ðå à ëè çà öèÿ ïî æåðò âî âà íèé ïðî âî äè ëàñü ñ èñ êëþ è òåëü íûì ðâå íè åì. Øêóð êè áåë êè, îöå íåí íûå â êàç íà åé ñò âå ïî 13 êîï., íà àóê öè î íå áû ëè ïðî äà íû ïî 41,1/4 êîï. 19 Ñâÿ ùåí íè êó Ïî ïî âó èç Îëåê ìèí ñêà, ïî æåðò âî âàâ øå ìó êî ðî âó, à çà òåì âçà ìåí åå âíå ñøå ìó 15 ðóá., óêà çà íî áû ëî, òî ïî ñòî ðîí íèå ëè öà ìîã ëè áû äàòü çà êî ðî âó áîëü øå, à îëåê ìèí ñêî ìó êî ìèñ ñà ðó ïðåä ëî æè ëè ïðî äà âàòü ñêîò òîëü êî àóê öè îí íûì ïî ðÿä êîì, êîã äà ïðè ïðî äà æå ñóê íà, ïî æåðò âî âàí íî ãî ìå ùà íè íîì ßá ëîí ñêèì, îêà çà ëîñü, òî â êó ñ êå, «ïðè íÿ òîì íà âå ðó», íå õâà òè ëî 6 1/2 àð øèí, æåðò âî âà òå ëÿ çà ñòà âè ëè óï ëà òèòü 10 ðóá. 72 1/2 êîï. çà íå äî ñòà þ ùèå àð øè íû. Èç ïî æåðò âî âàí íûõ âå ùåé ëèøü îðó æèå, ñî ãëàñ íî ðàñ ïî ðÿ æå íèþ èð êóò ñêî ãî ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðà, íå ðå à ëè çî âû âà ëîñü, à õðà íè ëîñü äëÿ äàëü íåé øåé ïå ðå äà è ïî âî åí íî ìó âå äîì ñò âó. Îðó æèÿ áû ëî ïî æåðò âî âà íî íå ìíî ãî: êðî ìå äâóõ ïè ñ òî ëå òîâ èç Îëåê ìû, îðó æèå óïî ìè íà åò ñÿ â ïî æåðò âî âà íè ÿõ èç Çà øè âåð ñêà. Øêóð êè æå, ñóê íî è ïðî èå âå ùè, à òàê æå ñêîò áû ëè ïîë íî ñòüþ ðå à ëè çî âà íû è ñî ñòà âè ëè ñóì ìó 1830 ðóá. 46 êîï. Àóê öè îí â ìàð òå 1913 ã. äàë 514 ðóá. 88 êîï., â ìàå 331 ðóá. 52 1/2 êîï., è â íî ÿ á ðå 984 ðóá. 05 êîï. 20 Âìå ñ òå ñî âñå ìè äå íåæ íû ìè ïî æåðò âî âà íè ÿ ìè ýòî ñî ñòàâ ëÿ åò ðóá. 11 êîï., èëè 39,6% ñóì ìû, ñî áðàí íîé ïî âñåé Èð êóò ñêîé ãó áåð íèè, â òî âðå ìÿ êàê íà ñå ëå íèå ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè ñî ñòàâ ëÿ åò ëèøü 26,3% íà ñå ëå íèÿ Èð êóò ñêîé ãó áåð íèè 21. ßêó òÿ íå ñòðå ìè ëèñü íå òîëü êî ó à ñò âî âàòü â ñáî ðå ñðåäñòâ íà îïîë å íèå, íî è íå ïî ñðåä ñò âåí íî ïî ïîë íèòü ðÿ äû åãî. ßêóò ñêèé îá ëà ñò íîé íà àëü íèê Êàð äà øåâ ñêèé â íà à ëå ñåí òÿ á ðÿ äî ëî æèë Îá ùå ìó ïðè ñóò ñò âèþ, òî îí çà èñ ëÿ åò â îïîë å íèå äâóõ êðå ïî ñò íûõ ëþ äåé èç ñâî å ãî èìå íèÿ â Ïîë òàâ ñêîé ãó áåð íèè. Íå èç âå ñò íî, áû ëè ëè çà èñ ëå íû â îïîë å íèå êðå ñ òü ÿ íå Êàð äà øåâ ñêî ãî, íî ìîæ íî ïðåä ïî ëî æèòü, òî áû ëè, òàê êàê Ïîë òàâ ñêàÿ ãó áåð íèÿ áû ëà â èñ ëå òåõ 16 ãó áåð íèé, â êî òî ðûõ ñî áè ðà ëîñü îïîë å íèå. Êó ïåö Ãî ðî õîâ èç Çà øè âåð ñêà â ïî ðû âå ïà ò ðè î òè å ñ êî ãî ïîäú å ìà òàê æå ðå øèë îò äàòü â îïîë å íèå ñâî å ãî ñû íà, êî å ìó ðàçú ÿñ íè ëè, òî Èð êóò ñêàÿ ãó áåð íèÿ îò ó ðåæ äå íèÿ âíó ò ðåí íå ãî îïîë å íèÿ ïî Ìà íè ôå ñ òó 1812 ã. îñ âî áîæ äå íà è ïî æåðò âî âà íèå ëþäü ìè â íåé ïî ýòî ìó îò ìå íå íî. Êóï öó Ãî ðî õî âó çà óñåð äèå íà ïîëü çó Îòå å ñò âó âû ðà çè ëè ïðè çíà òåëü íîñòü è âíó øè ëè, òî âçà ìåí ïî æåðò âî âà íèÿ ñû íîì, îí äîë æåí âû ñëàòü äå íåæ íîå èëè âå ùå ñò âî âàí íîå ïî æåðò âî âà íèå 22. Íà äî ïî ëà ãàòü, òî èç

95 Âîéíà 1812 ã. è ÿêóòÿíå 95 ÿêó òÿí áû ëè è íå ïî ñðåä ñò âåí íûå ó à ñò íè êè Îòå å ñò âåí íîé âîé íû, òàê êàê ïå ðåä âîé íîé, êðî ìå ñó ùå ñò âî âàâ øå ãî ðà íåå ñè áèð ñêî ãî ïîë êà, áû ëà ñôîð ìè ðî âà íà ñè áèð ñêàÿ äè âè çèÿ, âõî äèâ øàÿ â 1812 ã. â äåé ñò âó þ ùóþ àð ìèþ. ßêó òÿ íå, îò áû âàÿ âî åí íóþ ñëóæ áó, íà ðÿ äó ñ äðó ãè ìè ñè áè ðÿ êà ìè, äîëæ íû áû ëè ó à ñò âî âàòü â áîðü áå çà îñ âî áîæ äå íèå Ðîñ ñèè îò íà ïî ëå î íîâ ñêî ãî íà øå ñò âèÿ. Îñî áåí íûé èí òå ðåñ âû çû âà åò ó à ñ òèå ÿêó òÿí â øè ðî êîì ìàñ ñî âîì äâè æå íèè, ðàñ ïðî ñò ðà íèâ øåì ñÿ ïî âñåé Ðîñ ñèè, äâè æå íèè ïî ìî ùè íà ñå ëå íèþ ðàé î íîâ, ïî ñò ðà äàâ øèõ îò íà øå ñò âèÿ âðà ãà. Äàí íîå äâè æå íèå ÿâ ëÿ ëîñü, î å âèä íî, ðå çóëü òà òîì îá ùå ñò âåí íîé èíè öè à òè âû, òàê êàê íè êà êèõ óêà çà íèé ñâû øå î ñáî ðå ïî æåðò âî âà íèé íà ýòè öå ëè íå áû ëî. Êîã äà 5 ìàÿ 1813 ã. â Îá ëà ñò íîå ïðè ñóò ñò âèå ïî ñòó ïè ëî ïåð âîå ïî æåðò âî âà íèå â ïî ìîùü ïî ñò ðà äàâ øèì îò âðà ãà 345 ðóá. èç Îëåê ìû, Îá ëà ñò íîå ïðàâ ëå íèå íå çíà ëî, êàê ðàñ ïî ðÿ äèòü ñÿ ýòè ìè äåíü ãà ìè è, âðå ìåí íî ïî ìå ñ òèâ èõ â êàç íà åé ñò âî, çà ïðî ñè ëî Èð êóòñê. Îò òó äà 23 ìàÿ ïðè øëî óêà çà íèå, òî «ïî ñòó ïà þ ùèå íà âñïî ìî æå íèå ðà çî ðåí íûì îò íå ïðè ÿòå ëÿ æè òå ëÿì Ðîñ ñèè» äåíü ãè íà ïðàâ ëÿòü èð êóò ñêî ìó ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðó 23. Ïî ñëå ýòî ãî ïî ñòó ïàâ øèå íà ýòè öå ëè ñóì ìû ñðà çó æå íà ïðàâ ëÿ ëèñü ïî òî âûì ïå ðå âî äîì â Èð êóòñê. Íà îò ñóò ñò âèå äè ðåê òèâ ñâû øå óêà çû âà åò è òîò ôàêò, òî ãî ðîä ßêóòñê è ßêóò ñêèé óåçä íå ïðî âå ëè ñáî ðà â ïî ìîùü ïî ñò ðà äàâ øèì ðàé î íàì, â ýòîì ñêà çàë ñÿ èç âå ñò íûé áþ ðî êðà òèçì ßêóò ñêî ãî îá ëà ñò íî ãî ïðàâ ëå íèÿ, íà îò ñóò ñò âèå äè ðåê òèâ ñâû øå óêà çû âà þò, íà êî íåö, è ðàç ëè íûå ôîð ìó ëè ðîâ êè ïî æåðò âî âà íèé. Îëåê ìèíñê æåðò âó åò «íà ïðåä ìåò ïî ñî áèÿ ðà çî ðåí íûì îò íå ïðè ÿòå ëÿ ñî îòå å ñò âåí íè êàì», âè ëþé à íå ïî ñû ëà þò 1400 ðóá. íà ïî ñî áèå ðà çî ðåí íûì îò íå ïðè ÿòå ëÿ «ðîñ ñè ÿ íàì», êî ëûì à íå, ïðè ñëàâ øèå ñâîþ ëåï òó 425 ðóá. â àâ ãó ñ òå 1814 ã., íà ïðàâ ëÿ þò åå «íà ðà çî ðåí íûõ âîé íîþ ëþ äåé» 24. Èç Âåðõ íå âè ëþé ñêà â àï ðå ëå 1814 ã. ïî ñòó ïè ëè 727 ðóá. 50 êîï., èåëü êî òî ðûõ â æóð íà ëå ïî æåðò âî âà íèé íå óêà çà íà, íî ïî òî ìó, òî äåíü ãè íå áû ëè, êàê îáû íî ïî æåðò âî âà íèÿ íà îïîë å íèå, ïî ëî æå íû â êàç íà åé ñò âî 25, à ñðà çó îò ïðàâ ëå íû ïî òî âûì ïå ðå âî äîì èð êóò ñêî ìó ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðó, ìîæ íî çà êëþ èòü, òî ýòà ñóì ìà òàê æå ïðåä íàç íà à ëàñü äëÿ ïî ìî ùè ïî ñò ðà äàâ øèì îò íå ïðè ÿòå ëÿ è äîëæ íà áûòü ïî ýòî ìó ïðè ïëþ ñî âà íà ê ðà íåå ñî áðàí íîé âè ëþé à íà ìè «íà ïî ñî áèå ðà çî ðåí íûì ðîñ ñè ÿ íàì», òî ñî ñòà âèò 2127 ðóá. 60 êîï. Âñå ãî, òà êèì îá ðà çîì, ÿêó òÿ íå, ïî èìå þ ùèì ñÿ äàí íûì, ñî áðà ëè îêî ëî 3 òûñ. ðóá. â ïî ìîùü æè òå ëÿì ðàé î íîâ, ïî ñò ðà äàâ øèì îò âðà ãà. Âñå èç ëî æåí íîå ïî êà çû âà åò, òî ñî âåð øåí íî ñïðà âåä ëè âûì ÿâ ëÿ åò ñÿ ñî îá ùå íèå èç ßêóò ñêà, íà ïå à òàí íîå 4 äå êà á ðÿ 1812 ãî äà â ïå òåð áóðã ñêîé ãà çå òå «Ñå âåð íàÿ Ïî òà» î òîì, òî «ÿêó òû, èç âå ñ òÿñü î íà ñèëü ñò âåí íîì âòîð æå íèè ôðàí öó çîâ â ïðå äå ëû Ðîñ ñèè, îêà çà ëèñü ñòîëü æå óñåðä íû ìè è èñ òèí íû ìè ñû íà ìè îòå å ñò âà, êàê è ïðî èå ñî ãðàæ äà íå èõ íà âñåì ïðî ñò ðàí ñò âå Ðîñ ñèé ñêîé èì ïå ðèè».  òîò ïå ðè îä, êîã äà ßêó òèÿ áû ëà îò äà ëåí íîé, çà áðî øåí íîé îê ðà è íîé öàð ñêîé Ðîñ ñèè, óæå òîã äà íà ñå ëå íèå åå, â òîì èñ ëå è îñ íîâ íîå, êî ðåí íîå ÿêóò ñêîå íà ñå ëå íèå, æè âî îò êëè êà ëîñü íà çîâ Ðî äè íû, ïðî ÿâ ëÿÿ ñâîè ïà ò ðè î òè å ñ êèå óâ ñò âà. Ýòî îñî áåí íî èí òå ðåñ íî îò ìå òèòü òå ïåðü, â ïå ðè îä Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû ñî âåò ñêî ãî íà ðî äà ñ íå ìåö êè ìè çà õâàò è êà ìè, êîã äà Ñî âåò ñêàÿ ßêó òèÿ, âíå ñøàÿ â äå ëî ïî áå äû íàä âðà ãîì çà òðè ãî äà âîé íû 76,6 ìëí. ðóá., çà ãî ðÿ óþ çà áî òó î Êðàñ íîé àð ìèè òðèæ äû ïî ëó è ëà ïðè âåò ñò âèå òî âà ðè ùà Ñòà ëè íà; êîã äà òû ñÿ è ñû íîâ Ñî âåò ñêîé ßêó òèè ñðà æà þò ñÿ íà ôðîí òàõ Îòå å ñò âåí íîé âîé íû. Ñîò íè ÿêó òîâ íà ãðàæ äå íû îð äå íà ìè è ìå äà ëÿ ìè, ïÿ òè ÿêó òÿ íàì çà âû äà þ ùè å ñÿ áî å âûå ïî äâè ãè ïðè ñâî å íî çâà íèå Ãå ðîÿ Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà: ñðå äè íèõ ñûí ÿêóò ñêî ãî íà ðî äà Ôå äîð Êóçü ìè Ïî ïîâ, áûâ øèé êîë õîç íèê Ìå ãè íî Êàí ãà ëàñ ñêî ãî ðàé î íà. Äðóæ áà íà ðî äîâ, íà ñå ëÿâ øèõ öàð ñêóþ Ðîñ ñèþ, ñëî æèâ øà ÿ ñÿ íà ïðî òÿ æå íèè âå êîâ, âû ðîñ ëà è óê ðå ïè ëàñü ïðè ñî âåò ñêîé âëà ñ òè, çà êà ëè ëàñü â óñ ëî âè ÿõ Âå ëè êîé Îòå å ñò âåí íîé âîé íû ñ ãèò ëå ðîâ ñêîé Ãåð ìà íè åé, ïðå âðà òè ëàñü â íå ðó øè ìóþ îñ íî âó ìî ùè Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà. «Âñå íà ðî äû Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà åäè íî äóø íî ïîä íÿ ëèñü íà çà ùè òó ñâî åé Ðî äè íû, ñïðà âåä ëè âî ñ è òàÿ íû íåø íþþ Îòå å ñò âåí íóþ âîé íó îá ùèì äå ëîì âñåõ òðó äÿ ùèõ ñÿ áåç ðàç ëè èÿ. íà öè î íàëü íî ñ òè è âå ðî èñ ïî âå äà íèÿ. Òå ïåðü óæå ñà ìè ãèò ëå ðîâ ñêèå ïî ëè òè êè âè äÿò, êàê áåç íà äåæ íî ãëó ïû ìè áû ëè èõ ðàñ å òû íà ðàñ êîë è ñòîëê íî âå íèÿ ìåæ äó íà ðî äà ìè Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà. Äðóæ áà íà ðî äîâ íà øåé ñòðà íû âû äåð æà ëà âñå òðóä íî ñ òè è èñ ïû òà íèÿ âîé íû è åùå áî ëåå çà êà ëè ëàñü â îá ùåé áîðü áå âñåõ ñî âåò ñêèõ ëþ äåé ïðî òèâ ôà øèñò ñêèõ çà õâàò è êîâ.  ýòîì èñ òî íèê ñè ëû Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà» (È.Ñòà ëèí. Èç äî êëà äà î 26 é ãî äîâ ùè íå Âå ëè êîé Îê òÿáðü ñêîé Ñî öè à ëè ñ òè å ñ êîé ðå âî ëþ öèè). Àð õèâ ßÍÖ. Ðó êî ïèñ íûé ôîíä ã. ¹ 59. Ðóêîïèñü. Êî ïèÿ. 4` 2004

96 96 Ï.Ê.Êîíêèí ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ÏÐÈÌÅ ÀÍÈß 1 Î å âèä íî, ïåð âûé öàð ñêèé Ìà íè ôåñò îò 6 èþ ëÿ 1812 ãî äà îá îð ãà íè çà öèè îïîë å íèÿ è ñáî ðà ñðåäñòâ äëÿ íå ãî. 2 Ãîñàðõèâ ÌÂÄ ßÀÑÑÐ. Ôîíä ßêóò ñêî ãî îáë. ïðàâ ëå íèÿ. Îï. 12, I III. Ä. 2. Ë Òàì æå. Ë Òàì æå. Ë. 22 è Òàì æå. Ë. 25 è Òàì æå. Ë Â 1805 ã. óï ðà çä íåí íûé êàê ãî ðîä. Ãîñàðõèâ ÌÂÄ ßÀÑÑÐ. Îï. 12, I III. Ä. 2. Ë. 38, 39,42,60, 61.  ýòó ñóì ìó íå âî øëà ñòî è ìîñòü 26 ëè ñèö è 4 ëè ñèö, âû ñëàí íûõ â Èð êóòñê. 8 Ãîñàðõèâ ÌÂÄ ßÀÑÑÐ. Ôîíä ßêóòñêîãî îáë. ïðàâëåíèÿ. Îï. 12, I III. Ä. 2. Ë. 45 è Òàì æå. Ë.9 è Òàì æå. Ë. 11 è Òàì æå. Ë. 18, 26, 28, 36, 37, 46, 48, Ãîñàðõèâ ÌÂÄ ßÀÑÑÐ. Ôîíä ßêóò ñêî ãî óå çä íî ãî êàç íà åé ñò âà. Îï Ä Ë. 25 è Òàì æå. 14 Òàì æå. 15 Ãîñàðõèâ ÌÂÄ ßÀÑÑÐ. Ôîíä ßêóò ñêî ãî îáë. ïðàâ ëå íèÿ. Îï. 12, I III. Ä. 2. Ë. 21 è Òàì æå. Ë Òàì æå. Ë. 38, Òàì æå. Ë Òàì æå. Ë. 35 è Òàì æå. Ë. 42, 50 è Ñóì ìà äå íåæ íûõ ñáî ðîâ ïî Èð êóò ñêîé ãó áåð íèè 170 òûñ. (Èñ òî ðè å ñ êèé æóð íàë ¹ 3 4 çà 1942 ã.). 22 Ãîñàðõèâ ÌÂÄ ßÀÑÑÐ. Ôîíä ßêóò ñêî ãî îáë. ïðàâ ëå íèÿ. Îï. 12, I III. Ä. 2. Ë Òàì æå. Ë Òàì æå. Ë. 52, 59 è Òàì æå. Ë. 67.

97 ÔÀÊÒÛ, ÑÎÁÛÒÈß, ËÞÄÈ 97 Ïî õîäàòàéñòâó ãóáåðíàòîðà È.È.Êðàôòà А.А.Павлов Афанасий Афанасьевич Павлов, к.и.н., н.с. ИГИ АН РС(Я). Ïðî ôåñ ñîð Ô.Ã.Ñà ô ðî íîâ îõà ðàê òå ðè çî âàë ÿêóò ñêî ãî ãó áåð íà òî ðà Èâà íà Èâà íî âè à Êðàô òà ( ãã.) êàê óì íî ãî, äàëü íî âèä íî ãî ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî äå ÿ òå ëÿ, ñòðå ìèâ øå ãî ñÿ îá ëåã èòü ó àñòü ïî ëè òè å ñ êèõ ññûëü íûõ: Îñî áî ñëå äó åò îò ìå òèòü, ïè øåò Ôå äîò Ãðè ãî ðü å âè, ëè áå ðàëü íîå îò íî øå íèå ãó áåð íà òî ðà ê ïî ëè òè å ñ êèì ññûëü íûì 1. Ëè áå ðàëü íîå îò íî øå íèå ãó áåð íà òî ðà ïðî ÿâ ëÿ ëîñü íå òîëü êî â îò ñóò ñò âèè ñ åãî ñòî ðî íû ïðè òåñ íå íèé, íî è â îêà çà íèè âñÿ å ñ êîé ïî ìî ùè, â òîì èñ ëå è ìà òå ðè àëü íîé, çà à ñ òóþ èç ñâî å ãî êàð ìà íà. Êðàôò áûë äî ñòó ïåí ïðîñü áàì è âè çè òàì ïî ëèòññûëü íûõ, âû ñëó øè âàë èõ è ñòà ðàë ñÿ îá ëåã èòü èõ ó àñòü â ñó ðî âîì êðàþ. Îä íà êî Èâàí Èâà íî âè îêà çû âàë íå òîëü êî áåç âîç ìå çä íóþ ïî ìîùü îí ñòà ðàë ñÿ çà íÿòü ëþ äåé, îáåñ ïå èòü èõ ðà áî òîé äëÿ ïîëü çû ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè, ãäå íå õâà òà ëî ãðà ìîò íûõ ñïå öè à ëè ñ òîâ, îä íî âðå ìåí íî ýòî áû ëà ìîù íàÿ ìî ðàëü íàÿ è ìà òå ðè àëü íàÿ ïîä äåðæ êà äëÿ ïî ëèòññûëü íûõ. Òàê, îò êðû âà ëèñü ìà ñ òåð ñêèå, öè ðþëü íè è äðó ãèå ïðåä ïðè ÿ òèÿ áû òî âî ãî õà ðàê òå ðà. Ãó ìàí íîñòü ãó áåð íà òî ðà îò ìå òèë À.Í.Ñå ëè âà íîâ, ïî ñëî âàì êî òî ðî ãî Êðàôò äàë âîç ìîæ íîñòü ïî ëèòññûëü íûì ïðè íî ñèòü ïîëü çó îá ùå ñò âó, ñ è òàÿ èõ ëó øè ìè ëþäü ìè è ïðè âëå êàÿ âñþ äó ê ó à ñ òèþ â ñâî èõ ðà áî òàõ â ßêóò ñêå. Îí ðàç ðà áî òàë ïðî åêò Óñ òà âà ññûëü íî ïå 4` 2004

98 98 À.À.Ïàâëîâ Ï.Ë.Äðàâåðò ðå ñå ëåí öåâ, ãäå ïðå äó ñ ìî ò ðåë èõ ïðà âà íà èìó ùå ñò âî, çà íÿ òèÿ òîð ãîâ ëåé, ïðî ìûñ ëà ìè, ïðåä ïðè íè ìà òåëü ñò âîì. Ññûëü íûå ìîã ëè ïî ëó àòü çå ìåëü íûå ó à ñò êè, íà íè ìàòü ñÿ íà ðà áî òó, îá çà âî äèòü ñÿ ñå ìü ÿ ìè è õî çÿé ñò âîì. Ãó áåð íà òî ðà à ñ òî ìîæ íî áû ëî âè äåòü íà ñïåê òàê ëÿõ, ëåê öè ÿõ, óñ ò ðà è âà å ìûõ ññûëü íû ìè, îñî áåí íî åãî èí òå ðå ñî âà ëè ëåê öèè Àðî íî âà î äàð âè íèç ìå, Ðî çå íî å ðà îá èñ òî ðèè è ïî ëè òè å ñ êîé ýêî íî ìè êå. Òàê æå ïðàê òè å ñ êè ëå ãàëü íî ðà áî òà ëà áèá ëè î òå êà ïî ëèòññûëü íûõ. Òà êîå ãó ìàí íîå îò íî øå íèå â ñâî âðå ìÿ îò ìå òè ëè àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íûå ññûëü íûå Â.Ä.Âè ëåí ñêèé Ñè áè ðÿ êîâ, Ï.Ë.Äðà âåðò, Â.À.Íè êî ëà åâ, Â.Ì.Çåí çè íîâ, Í.Å.Îëåé íè êîâ, Åì.ßðî ñëàâ ñêèé è äð., êî òî ðûå äà ëè âû ñî êóþ îöåí êó ãî ñó äàð ñò âåí íîé è îá ùå ñò âåí íîé äå ÿ òåëü íî ñ òè Êðàô òà. Ïîäîáíîå ëè áå ðàëü íîå îò íî øå íèå ãó áåð íà òî ðà ê âðà ãàì ñà ìî äåð æà âèÿ íå óñ ò ðà è âà ëî èð êóò ñêî ãî ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðà À.Í.Ñå ëè âà íî âà, òðå áî âàâ øå ãî îò È.È.Êðàô òà áûòü ïåð âûì ïî ëè öåé ñêèì è íîâ íè êîì âî ââå ðåí íîé åìó îá ëà ñ òè, óñè ëå íèÿ íàä çî ðà íàä ïî ëè òè å ñ êè ìè è ðå æè ìà èõ ñî äåð æà íèÿ. Â ñâî åì äî íî ñå íà èìÿ ìè íè ñ ò ðà âíó ò ðåí íèõ äåë Ï.À.Ñòî ëû ïè íà ãå íå ðàë ãó áåð íà òîð Èð êóò ñêîé îá ëà ñ òè Ñå ëè âà íîâ óêà çàë, òî, ïî áûâ â ßêóò ñêå äâà ãî äà, ãó áåð íà òîð ã í Êðàôò ñî ñðå äî òî èë â ßêóò ñêå 180 å ëî âåê àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íî ññûëü íûõ è â Îë ê ìèí ñêå 20 å ëî âåê, ïðè ì ïðî ÿâèë îñî áóþ çà áîò ëè âîñòü î ìà òå ðè àëü íîì èõ áëà ãî ïî ëó èè, íå ðåä êî âû äà âàÿ ññûëü íûì ïî ñî áèå îò êàç íû çà íå ñêîëü êî ìå ñÿ öåâ âïå ð ä, íå çà äó ìû âà ÿñü î òîì, íóæ äà þò ñÿ ëè âû ñëàí íûå â ïî ñî áèè îò êàç íû èëè íåò Äà ëåå îí æà ëî âàë ñÿ, òî ÿêóò ñêèé ãó áåð íà òîð óñ ò ðà è âà åò ïî ëèòññûëü íûõ íà îò âåò ñò âåí íûå äîëæ íî ñ òè áåç âå äî ìà âû øå ñòî ÿ ùèõ âëà ñ òåé. Â ãî äû óï ðàâ ëå íèÿ îá ëà ñ òüþ Êðàô òîì ìíî ãèå ññûëü íûå ðà áî òà ëè â ðå äàê öè ÿõ ãà çåò, ñòà òè ñ òè å ñ êîì êî ìè òå òå, ó à ñò âî âà ëè â ýêñ ïå äè öè ÿõ, íå ðåä êî ñòà íî âè ëèñü ïè ñà ðÿ ìè. Øè ðî êî ïðàê òè êî âà ëàñü ðà áî òà àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íî ññûëü íûõ â áîëü íè öàõ è øêî ëàõ. Èç äî íî ñà æàí äàðì ñêî ãî îñ âå äî ìè òå ëÿ Òå ëå õîâ ñêî ãî: Ôàê òè å ñ êè ìè ðå äàê òî ðà ìè ãà çåò «ßêóò ñêèé êðàé» è «ßêóò ñêèå ìûñ ëè» áû ëè ññûëü íûå Öâåò êîâ, Èâà íîâ, Ïàí êðà òîâ, Ìè õà ëå âè, à òè ïî ãðà ôè åé çà âå äî âà ëè Áðó ñå íèí, Ìè õà ëå âè, ó è òåëü æåí ñêîé ãèì íà çèè Â.Æà ðîâ... Âñå ñòà òüè ýòèõ ãà çåò ïî õî äè ëè íà ïðî êëà ìà öèè ñ ïðè çû âîì ê âîñ ñòà íèþ.... Ïî ñëî âàì Òå ëå õîâ ñêî ãî, íà âñ ýòî Êðàôò íå òîëü êî çà êðû âàë ãëà çà, íî âñÿ å ñ êè ïîä äåð æè âàë 3. Ìíî ãèå èñ ñëå äî âà òå ëè Â.Óò êîâ, Õ.Õà ñà íîâ, Â.Àôà íà ñü åâ è äð., ñ è òà þò, òî Ï.Ë.Äðà âåðò áûë îò ïó ùåí èç ßêóò ñêà ïî õî äà òàé ñò âó ðó êî âîä ñò âà Èì ïå ðà òîð ñêî ãî Ðóñ ñêî ãî ãå î ãðà ôè å ñ êî ãî îá ùå ñò âà. Íî ýòî íå ñî îò âåò ñò âó åò äåé ñò âè òåëü íî ñ òè. Â Íà öè î íàëü íîì àð õè âå Ðå ñ ïóá ëè êè Ñà õà (ßêó òèÿ) õðà íèò ñÿ óíè êàëü íûé äî êó ìåíò, ïîä òâåðæ äà þ ùèé, òî çíà è òåëü íóþ ðîëü â ïå ðå âî äå Äðà âåð òà â Òîìñê ñû ã ðà ëà õà ðàê òå ðè ñ òè êà ÿêóò ñêî ãî ãó áåð íà òî ðà Êðàô òà. Â ÿí âà ðå 1909 ã. ãó áåð íà òîð È.È.Êðàôò ïî ëó èë ïèñü ìî îò âè öå ãó áåð íà òî ðà Äå ïàð òà ìåí òà ïî ëè öèè, â êî òî ðîì åìó ïî ðó à ëîñü â ñðî íîì ïî ðÿä êå äàòü õà ðàê òå ðè ñ òè êó àä ìè íè ñ ò ðà òèâ íî ìó ññûëü íî ìó Ï.Ë.Äðà âåð òó, âìå ñ òå ñ óêà çà íè ÿ ìè áû ëî âëî æå íî õî äà òàé ñò âî îò öà ññûëü íî ãî òàé íî ãî ñî âåò íè êà Ëþ äî âè êà Ñòà íè ñëà âî âè à Äðà âåð òà, êî òî ðîå ïîä ëå æà ëî âîç âðà òó. Îòåö ïðî ñèë Äå ïàð òà ìåíò ïî ëè öèè îò ïó ñ òèòü ñû íà íà å òû ð õ ìå ñÿ íîå ëå å íèå ñ ïî ñëå äó þ ùèì ïå ðå âî äîì â öåí ò ðàëü íûå îá ëà ñ òè ñ áî ëåå ìÿã êèì êëè ìà òîì äëÿ îò áû òèÿ îñ òàâ øå ãî ñÿ ñðî êà ññûë êè. Êðàôò íå ñòàë ñî áè ðàòü è äî æè äàòü ñÿ ðà ïîð òîâ îò èñ ïðàâ íè êà è ïî ëèö ìåé ñòå ðà, êàê ïî ëà ãà ëîñü â òà êèõ ñëó à ÿõ, à ëè íî ñî ñòà âèë íå îá õî äè ìóþ õà ðàê òå ðè ñ òè êó. Â íåé îí ïðåä ñòà âèë Ïå ò ðà Ëþ äî âè êî âè à Äðà âåð òà êàê å ëî âå êà âîñ ïè òàí íî ãî, îá ðà çî âàí íî ãî, âå äó ùå ãî ñå áÿ â âûñ øåé ñòå ïå íè êîð ðåêò íî 4. Â ñâî ì ïèñü ìå ãó áåð íà òîð ïå ðå èñ ëèë âñå åãî íà ó íûå ðàç ðà áîò êè ïî èñ ñëå äî âà íèþ ïðè ðîä íûõ çà ëå æåé ïî âà ðåí íîé ñî ëè, êà ìåí

99 Ïî õîäàòàéñòâó ãóáåðíàòîðà È.È.Êðàôòà 99 íî ãî óã ëÿ, îëî âà, ìðà ìî ðà, à òàê æå ìå ñ òî ðîæ äå íèé çî ëî òà è äðó ãèõ ïî ëåç íûõ èñ êî ïà å ìûõ, è äàë ñî ãëà ñèå íà å òû ð õ ìå ñÿ íîå ëå å íèå ñ ïå ðå âî äîì â ãó áåð íèè ñ áî ëåå óìå ðåí íûì êëè ìà òîì äëÿ òî ãî, òî áû Äðà âåðò ìîã â áî ëåå ëó øèõ óñ ëî âè ÿõ æèç íè ïðè íå ñ òè áîëü øóþ ïîëü çó Ðî äè íå, åì íà õî äÿñü â ßêó òèè. Êòî æå òà êîé Äðà âåðò, ïî ëó èâ øèé ñòîëü ëå ñò íóþ õà ðàê òå ðè ñ òè êó è õî äà òàé ñò âî îò öàð ñêî ãî íà ìå ñò íè êà ãó áåð íà òî ðà ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè Èâà íà Èâà íî âè à Êðàô òà? Ï òð Ëþ äî âè êî âè (â áîëü øèí ñò âå àð õèâ íûõ äî êó ìåí òîâ Ëþ äâè ãî âè ) Äðà âåðò ðî äèë ñÿ 16 ÿí âà ðÿ 1879 ã. â ã. Âÿò êå â ñå ìüå êðóï íî ãî è íîâ íè êà, ïðè äåð æè âà þ ùå ãî ñÿ äå ìî êðà òè å ñ êèõ ïðèí öè ïîâ. Ïðà äåä Äðà âåð òà îá ðó ñåâ øèé íà ïî ëå î íîâ ñêèé îôè öåð îñ òàë ñÿ ñëó æèòü â Ðîñ ñèè è ïðè íÿë ïðà âî ñëà âèå ïî ñëå æå íèòü áû íà ðóñ ñêîé àðè ñ òî êðàò êå. Äå äóø êà Ñòà íè ñëàâ Èâà íî âè Äðà âåðò äðó æèë ñ À.È.Ãåð öå íîì, Ì.À.Ñàë òû êî âûì Ùå ä ðè íûì, Í.À.Íå êðà ñî âûì è äðó ãè ìè ðóñ ñêè ìè ïè ñà òå ëÿ ìè è ïî ýòà ìè. Ïî ìà òå ðèí ñêîé ëè íèè îí ñîñòîÿë â ðîäñòâå ñ ìî ãó ùå ñò âåí íûì ðîäîì êíÿ çåé Ðîñ òîï è íûõ. Ëþ äî âèê Ñòà íè ñëà âî âè Äðà âåðò, çà íè ìàâ øèé âû ñî êèå ãî ñó äàð ñò âåí íûå äîëæ íî ñ òè, ñó ìåë ïðè âèòü ñû íó ëþ áîâü íå òîëü êî ê ïî ëè òè êå, íî â áîëü øåé ñòå ïå íè ê íà óêå, à ìàòü, ïî ëó èâ øàÿ îá ðà çî âà íèå â Èí ñòè òó òå áëà ãî ðîä íûõ äå âèö è óâ ëå êàâ øà ÿ ñÿ ëè òå ðà òó ðîé, ëþ áîâü ê ïî ýçèè. Êîã äà Ïå ò ðó èñ ïîë íè ëîñü âî ñåìü ëåò, ìàòü ïî äà ðè ëà åìó ïîë íûé ñáîð íèê ïðî èç âå äå íèé À.Ñ.Ïóø êè íà, êî òî ðûé îí ñ è òàë ñà ìûì öåí íûì ïî äàð êîì. Äðà âåðò ó èë ñÿ â Åêà òå ðèí áóðã ñêîé, à çà òåì â Êà çàí ñêîé ãèì íà çè ÿõ. Ïî âîñ ïî ìè íà íè ÿì ñà ìî ãî Ïå ò ðà Ëþ äî âè êî âè à, ïî ñëå ñìåð òè ìà òå ðè (îíà óìåð ëà êîã äà åìó áû ëî ëåò) èç ëèø íÿÿ îïå êà îò öà çà ñòà âè ëà åãî óé òè èç äî ìà è âå ñ òè ñà ìî ñòî ÿ òåëü íóþ æèçíü. Áåñ ïðè çîð íàÿ æèçíü îò ðà çè ëàñü íà åãî çäî ðî âüå, Ïåòð áðî ñèë ó áó. Îä íà êî äëÿ ïî ñòóï ëå íèÿ â Êà çàí ñêèé óíè âåð ñè òåò åìó òðå áî âà ëîñü çà êîí åí íîå ãèì íà çèñò ñêîå îá ðà çî âà íèå, è îí âû íóæ äåí áûë îá ðà òèòü ñÿ çà ïî ìî ùüþ ê îò öó. Òà êèì îá ðà çîì, â 1899 ã. îí ïî ñòó ïà åò íà åñ òå ñò âåí íîå îò äå ëå íèå ôè çè êî ìà òå ìà òè å ñ êî ãî ôà êóëü òå òà Êà çàí ñêî ãî óíè âåð ñè òå òà. Ïî îò çû âàì èç âå ñò íûõ ïðî ôåñ ñî ðîâ À.Í.Ëà â ðåí ñêî ãî, À.À.Øòó êåí áåð ãà, Äðà âåðò ó èë ñÿ âåñü ìà õî ðî øî, çà âå äî âàë íà îá ùå ñò âåí íûõ íà à ëàõ ìè íå ðà ëî ãè å ñ êèì êà áè íå òîì óíè âåð ñè òåò ñêî ãî ìó çåÿ, ó à ñò âî âàë â ãå î ëî ãè å ñ êèõ ýêñ ïå äè öè ÿõ, îð ãà íè çó å ìûõ äå êà íà òîì ôà êóëü òå òà. Â ãã. îí ïðî âî äèë èñ ñëå äî âà òåëü ñêèå ðà áî òû íà þãî çà ïàä íîì Ïðè áàé êà ëüå, Óðà ëå è Âîë ãå. Êðî ìå òî ãî ñ þíî ñ òè Äðà âåðò óâ ëå êàë ñÿ ëè òå ðà òó ðîé, ïè ñàë ñòè õè. Â 1904 ã. îí âû ïó ñ òèë â ñâåò ïåð âûé ñáîð íèê ñòè õîâ Òå íè è îò çâó êè, íî óñ ïå õà íå èìåë. Ñàì îí îöå íè âàë ñâîþ ðà áî òó êàê ïî ðÿ äî íó þ äðå áå äåíü, ãäå ñèëü íî ñêâî çèò âëè ÿ íèå Áàëü ìîí òà 5. Ï òð Äðà âåðò â íà à ëå 1900 ã. âñòó ïà åò â ïàð òèþ ýñå ðîâ (ñî öè àë ðå âî ëþ öè î íå ðîâ) è ñòà íî âèò ñÿ àê òèâ íûì ó à ñò íè êîì ðå âî ëþ öè îí íîé áîðü áû. Â 1901 ã. îí áûë àðå ñ òî âàí è ñî ñëàí â Ïåðì ñêóþ îá ëàñòü, íî âñêî ðå ñ ïî ìî ùüþ îò öà ïî ëó èë àì íè ñ òèþ è âîç ìîæ íîñòü ïðî äîë æèòü ó áó â óíè âåð ñè òå òå. Â íå ñïî êîé íîì 1905 ã. Äðà âåðò ïîä ïîëü íàÿ êëè êà ñòó äåíò Ïå ò ðîâ, áó äó è ëå íîì Ñî þç íî ãî ñî âå òà ñòó äåí òîâ Êà çà íè, ïðè íè ìà åò ñà ìîå àê òèâ íîå ó à ñ òèå â ìè òèí ãàõ è ïî òà ñîâ êàõ, â ñáî ðå îðó æèÿ äëÿ îð ãà íè çà öèè âîñ ñòà íèÿ, â ïå ðå ãî âî ðàõ ñ ìó ñóëü ìàí ñêè ìè ýêñ òðå ìè ñ òà ìè. Ïî íå êî òî ðûì ñâå äå íè ÿì îí ñòðå ëÿë èç îê íà ñâî å ãî äî ìà â æàí äàð ìîâ. Ñðå äè ðå âî ëþ öè îí íîé ìî ëî ä æè îí ñòà íî âèò ñÿ ëè äå ðîì è ïðè íè ìà åò àê òèâ íîå ó à ñ òèå â ðå âî ëþ öèè 30 ñåí òÿ á ðÿ 1905 ã. Ãó áåð íà òîð Êà çà íè ïè ñàë â Äå ïàð òà ìåíò ïî ëè öèè : Êðàé íÿÿ ïàð òèÿ (ïîä ýòèì íà çâà íè åì ãó áåð íà òîð îáú å äè íÿ åò âñå ðå âî ëþ öè îí íî íà ñò ðî åí íûå ïàð òèè. À.Ï.) ñòó äåí òîâ óíè âåð ñè òå òà íà ìå ðå íà ïðî äîë æèòü óñ ò ðîé ñò âî ðàç ëè íûõ ìè òèí ãîâ â ñòå íàõ Âå òå ðè íàð íî ãî èí ñòè òó òà. Ãëàâ íû ìè îð ãà íè çà òî ðà ìè ýòîé ïàð òèè ÿâ ëÿ þò ñÿ: þðèñò IV êóð ñà À.Ñ.Êó ëå øà, þðè ñ òû III êóð ñà Ì.Ñ.Áó õîâ, Ì.Å.Ìîíö, åñ òå ñò âåí íèê IV êóð ñà Ï.Ë.Äðà âåðò, è äî áà âèë, òî Äðà âåðò âïåð âûå â èñ òî ðèè Êà çàí ñêî ãî óíè âåð ñè òå òà âî äðó çèë íà ãëàâ íîì êîð ïó ñå êðàñ íûé ôëàã 6. Çà áå ãàÿ âïå ð ä, ñêà æåì, òî ýòî óïî ìè íà íèå ãó áåð íà òî ðà â 30 å ãã. ñïàñ ëî Äðà âåð òà îò ðàñ ïðà âû ÍÊÂÄ. Â íî ÿ á ðå 1905 ã. ñî ñòî ÿë ñÿ ñóä íàä ó à ñò íè êà ìè ðå âî ëþ öè îí íî ãî âû ñòóï ëå íèÿ. Èñ ñëå äî âà òå ëè Â.Óò êîâ, À.Ëåé ôåð, Õ.Õà ñà íîâ è äð. óò âåðæ äà þò, òî Äðà âåð òà îñó äèë è ïðè ãî âî ðèë íà ññûë êó ñðî êîì 5 ëåò â ßêóòñê åãî îòåö Ëþ 4` 2004

100 100 À.À.Ïàâëîâ äî âèê Ñòà íè ñëà âî âè Ïðåä ñå äà òåëü Îê ðóæ íî ãî ñó äà, íå ùà äèâ øèé ðå âî ëþ öè î íå ðîâ 7. Ñâîè äî âî äû îíè îñ íî âû âà þò íà âîñ ïî ìè íà íè ÿõ ñòà ðî ãî êîì ìó íè ñ òà Í.Í.Íà êî ðÿ êî âà, ó à ñò íè êà ðå âî ëþ öè îí íûõ âû ñòóï ëå íèé â Êà çà íè. Ýòè äî âî äû, ëè íî ÿ ñ è òàþ íå äî ñòà òî íû ìè, òî áû äî êà çàòü, òî Äðà âåðò îòåö ïðè ãî âî ðèë ñâî å ãî ñû íà. Ñó äåá íàÿ ðå ôîð ìà 1864 ã., õî òÿ è íå çà âåð ø í íàÿ, òåì íå ìå íåå íå äî ïó ñ êà ëà ó à ñ òèÿ ïðÿ ìûõ ðîä ñò âåí íè êîâ â ñó äå â êà å ñò âå îá âè íè òå ëÿ, ñó äüè èëè àä âî êà òà. Êðî ìå òî ãî, íå ñìî ò ðÿ íà ïî ëè òè å ñ êèå ðàç íî ãëà ñèÿ, Ëþ äî âèê Ñòà íè ñëà âî âè îñ òà âàë ñÿ ëþ áÿ ùèì îò öîì, à Ï òð áëà ãî äàð íûì ñû íîì. Ñâîè ïèñü ìà ê îò öó Äðà âåðò âñå ãäà íà è íàë ñëî âà ìè äî ðî ãîé ïà ïà, ëþ áè ìûé ïà ïà, à çà êàí è âàë ëþ áÿ ùèé ñûí Ï òð 8. Âî âðå ìÿ ññûë êè Ëþ äî âèê Ñòà íè ñëà âî âè âñÿ å ñ êè ïîä äåð æè âàë ñû íà ìà òå ðè àëü íî è äó õîâ íî. À â ãî äû ñî âåò ñêîé âëà ñ òè ïå ðå åõàë â Òîìñê, ê ñû íó, ãäå è óìåð íà ðó êàõ Ïå ò ðà Ëþ äî âè êî âè à. Äðà âåð òà ïðè âåç ëè â ßêóòñê 6 èþ ëÿ 1906 ã. âìå ñ òå ñ äðó ãè ìè ññûëü íû ìè. Ïîç æå ê íå ìó ïðè åõà ëà æå íà Åëè çà âå òà Áîã äà íî âà. Çäåñü åãî îê ðó æè ëè ñî ðàò íè êè ïî ïàð òèè, è ñ èõ ïî ìî ùüþ Äðà âåðò ñìîã ñíÿòü ïðè ëè íóþ êâàð òè ðó. Åìó áû ëî íà çíà å íî ïî âû øåí íîå ïî ñî áèå 19 ðóá. 10 êîï. â ìå ñÿö 9. Ïðè ñòðàø íîé äî ðî ãî âèç íå, êîã äà ïóä ìÿ ñà ñòî èë 3 ðóá., áóë êà õëå áà 12 êîï., ôóíò ñà õà ðà 1 ðóá., æèòü íà òà êîå ïî ñî áèå áû ëî íå âîç ìîæ íî. Êàê âèä íî èç ïè ñåì ê îò öó, òî áû ïîä äåð æàòü ñå ìüþ, îí âû íóæ äåí áûë çà íè ìàòü ñÿ ìå äè öèí ñêîé ïðàê òè êîé, ðà áî òàòü íà ñòðî è òåëü ñò âå ìó çåÿ áèá ëè î òå êè è ðå àëü íî ãî ó è ëè ùà. Òàê æå ñå ðü ç íûì ïîä ñïî ðü åì ÿâ ëÿ ëèñü äëÿ Äðà âåð òà ïå ðå âî äû è ïî ñûë êè îò öà. Òîëü êî áëà ãî äà ðÿ ìî ðàëü íîé è ìà òå ðè àëü íîé ïîä äåðæ êå ñî ñòî ðî íû îò öà ñå ìüÿ Ïå ò ðà Ëþ äî âè êî âè à ñìîã ëà âû æèòü â ÿêóò ñêîé ññûë êå, íî âñ æå çäî ðî âüå åãî áû ëî ïî äî ðâà íî. Â ðå çóëü òà òå ïî ñòî ÿí íî ãî íå äî åäà íèÿ ó íå ãî ðàç âè ëèñü êà òàð æå ëóä êà, öèí ãà è íåðâ íûå áî ëåç íè, î ì îí ïè øåò îò öó. Â ãî äû ññûë êè Äðà âåðò èçó àë ñî ëÿ íûå ìå ñ òî ðîæ äå íèÿ ïî ðóñ ëó ð. Êåì ïåí äÿé. Â 1908 ã. ïî çà äà íèþ ÿêóò ñêî ãî ãó áåð íà òî ðà È.È.Êðàô òà îí åç äèë â óñ òüå ð. Àë äàí, ãäå èñ ñëå äî âàë çà ëå æè îëî âà â áàñ ñåé íå ð. Ñè íÿÿ. Â 1909 ã. îí ñäå ëàë ïî äðîá íîå îïè ñà íèå ãî ðÿ èõ èñ òî íè êîâ îç ð Áà ÿí Ê ëü, Àáà ëàõ è ïðå äî ñòà âèë ãó áåð íà òî ðó äå òàëü íûé îò ò î èõ ëå åá íûõ ñâîé ñò âàõ. Â 1910 ã. â Êà çà íè Äðà âåðò âû ïó ñ òèë êíè ãó Ýêñ ïå äè öèÿ â Ñóí òàð ñêèé ñî ëå íîñ íûé ðàé îí. Ïîç æå îí íà ïè ñàë íà ó íûå òðó äû: Ãèïñ â ßêó òèè, Ê âî ïðî ñó î äðà ãî öåí íûõ êàì íÿõ ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè, Îïà ëû ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè, öåí íûå ñâå äå íèÿ ìîæ íî íàé òè òàê æå â ðà áî òå Ìà òå ðè à ëû ê ýò íî ãðà ôèè è ãå î ãðà ôèè ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè, ãäå îí íå óäåð æàë ñÿ îò êðè òè êè â àä ðåñ ïðà âè òåëü ñò âà:...òà êîé òà ëàíò ëè âûé íà ðîä, êàê ÿêóò ñêèé, îá ðå åí íà âû ìè ðà íèå è áåñ ïðà âèå 10. Ñî áðàí íûå Äðà âåð òîì è åãî òî âà ðè ùà ìè ìà òå ðè à ëû áû ëè ïðåä ñòàâ ëå íû â Àêà äå ìèþ íà óê è Êà çàí ñêèé óíè âåð ñè òåò. Ó è òû âàÿ åãî ïåð ñïåê òè âû â íà ó íîé ðà áî òå, ãó áåð íà òîð Êðàôò äå ëà åò çà êëþ å íèå, òî ïðè ëó øèõ óñ ëî âè ÿõ Ï.Ë.Äðà âåðò ìîã áû ïðè íå ñ òè áîëü øå ïîëü çû Ðî äè íå, åì â ßêó òèè (òàê â äî êó ìåí òå. À.Ï.) 11. Îñå íüþ 1909 ã. Ï.Ë.Äðà âåðò ïî ëó èë ðàç ðå øå íèå âû åõàòü â Êà çàíü, ãäå ïîä îïå êîé îò öà ïðè âåë ñâî çäî ðî âüå â ïî ðÿ äîê. 25 ìàÿ 1911 ã. îí äîë æåí áûë îò áûòü â ã. Îìñê ïîä ãëàñ íûé íàä çîð ïî ëè öèè, çà òåì ïî ëè íîé ïðîñü áå åãî ïå ðå âî äÿò â ã. Òîìñê. Â Êà çàíü îí âîç âðà ùà åò ñÿ â 1912 ã. è çà íè ìà åò ñÿ â Ìè íå ðà ëî ãè å ñ êîì êà áè íå òå óíè âåð ñè òå òà îá ðà áîò êîé ìà òå ðè à ëîâ ñâî èõ ýêñ ïå äè öèé. Â 1914 ã. îí çà êàí è âà åò ôè çè êî ìà òå ìà òè å ñ êèé ôà êóëü òåò Êà çàí ñêî ãî óíè âåð ñè òå òà è â òîì æå ãî äó ïî ëó à åò ñâè äå òåëü ñò âî äåé ñò âè òåëü íî ãî ëå íà ßêóò ñêî ãî îò äå ëå íèÿ Ðóñ ñêî ãî ãå î ãðà ôè å ñ êî ãî îá ùå ñò âà. Íî, ïî êè íóâ ÿêóò ñêóþ ññûë êó, Äðà âåðò íå ïðå êðà ùà åò ñâÿ çè ñ ßêó òè åé: â 1913 ã. ïî ïðîñü áå ãó áåð íà òî ðà Êðàô òà îí âîç âðà ùà åò ñÿ â ßêó òèþ, ãäå èçó à åò óñ òüå ð. Ëå íà è ñî ñòàâ ëÿ åò êàð òó ôàð âà òå ðà äåëü òû Ëå íû; â 1916 ã. îí âíîâü ïðè åç æà åò â ßêóòñê, êàê ðó êî âî äè òåëü ýêñ ïå äè öèè â Çà ïàä íóþ ßêó òèþ, äëÿ èçó å íèÿ çî ëî òî íîñ íî ñ òè Âè ëþé ñêî ãî îê ðó ãà ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè. Ïî ñëå îêîí à íèÿ ñðî êà ññûë êè Ïå ò ðó Ëþ äî âè êî âè ó ïðåä ëà ãà þò âû ñî êèé ïîñò â àä ìè íè ñ ò ðà öèè îä íîé èç öåí ò ðàëü íûõ ãó áåð íèé, íî îí îò êà çû âà åò ñÿ. Ôå â ðàëü ñêóþ ðå âî ëþ öèþ 1917 ã. ó íûé ïðè íÿë ñ áîëü øèì âäîõ íî âå íè åì, åìó ïî êà çà ëîñü, òî íà êî íåö òî îñó ùå ñòâ ëÿ åò ñÿ åãî çà âåò íàÿ ìå òà, çà êî òî ðóþ îí áî ðîë ñÿ, ñòðà äàë â òþðü ìàõ è ññûë êàõ. Äðà

101 Ïî õîäàòàéñòâó ãóáåðíàòîðà È.È.Êðàôòà 101 âåðò íà è íà åò àê òèâ íî ó à ñò âî âàòü â îá ùå ñò âåí íî ïî ëè òè å ñ êîé æèç íè Êà çàí ñêî ãî óíè âåð ñè òå òà, èç áè ðà åò ñÿ íà äîëæ íîñòü ïî ïå è òå ëÿ ó åá íî ãî îê ðó ãà, ïðè íè ìà åò ìå ðû ïî îõ ðà íå çà ïî âåä íè êîâ è ïà ìÿò íè êîâ ïðè ðî äû Êà çàí ñêîé ãó áåð íèè. Îä íà êî â îê òÿ á ðå 1917 ã. ìû íå íà õî äèì ïîä òâåðæ äå íèÿ, òî Äðà âåðò ïîä äåð æè âà åò çà õâàò âëà ñ òè áîëü øå âè êà ìè, áî ëåå òî ãî ñâî îò íî øå íèå ê äèê òà òó ðå ïðî ëå òà ðè à òà îí âû ñêà çàë âåñü ìà îò êðî âåí íî: Íå æäè òå îò íàñ, ðà áîò íè êîâ íà óêè, òî ìû ïðè ìåì âñ, òî íàì ïðè êà æóò. Íî ìû, ó íûå, îò äà äèì äëÿ òðó äÿ ùèõ ñÿ ñâîè çíà íèÿ! è îí îñ òàë ñÿ âå ðåí ýòèì ñâî èì ïðèí öè ïàì.  ãî äû Ãðàæ äàí ñêîé âîé íû Ï.Ë.Äðà âåðò ðà áî òà åò â îì ñêîì Ñåëü ñêî õî çÿé ñò âåí íîì èí ñòè òó òå äî ñòà òî íî äîë ãîå âðå ìÿ, à ïî ñëå âìå ñ òå ñ îò öîì ïå ðå åç æà åò â ã. Òîìñê. Ïî ñëå óñ òà íîâ ëå íèÿ ñî âåò ñêîé âëà ñ òè ó íî ãî ïðè ãëà øà þò íà äîëæ íîñòü ïðî ôåñ ñî ðà íà êà ôå ä ðó ìè íå ðà ëî ãèè Óðàëü ñêî ãî ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî óíè âåð ñè òå òà â ã. Åêà òå ðèí áóð ãå, îä íà êî îí îò êëî íÿ åò ýòî ïðåä ëî æå íèå, ñ è òàÿ íå çà êîí åí íîé ñâîþ ìèñ ñèþ â Òîì ñêå, êðî ìå òî ãî åìó ïðåä ëà ãà þò ïðå ñòèæ íûå ìå ñ òà â Ìîñê âå è Ïå ò ðî ãðà äå, íî Äðà âåðò îò êà çû âà åò ñÿ, ïðåä ïî è òàÿ îñ òà âàòü ñÿ â Ñè áè ðè. Ó à ñò âó åò â ðå ãè î íàëü íûõ, âñå ñî þç íûõ, ìåæ äó íà ðîä íûõ êîí ôå ðåí öè ÿõ ïî âî ïðî ñàì èçó å íèÿ Ñè áè ðè, Óðà ëà è Äàëü íå ãî Âîñ òî êà, ñî ñòàâ ëå íèè ñî âåò ñêîé Ñè áèð ñêîé ýí öèê ëî ïå äèè.  ìå ðó ñâî èõ âîç ìîæ íî ñ òåé îí ïî ìî ãà åò ñòó äåí òàì ÿêó òÿ íàì â èõ îáó å íèè è ïî ñëå äó þ ùåé íà ó íîé ðà áî òå, èç áè ðà åò ñÿ ïî ò íûì ëå íîì íà ó íî èñ ñëå äî âà òåëü ñêî ãî îá ùå ñò âà Ñà õà Êý ñ êè ëý. Ïðà âè òåëü ñò âî ÿêóò ñêîé ðå ñ ïóá ëè êè, ïî ïðåä ëî æå íèþ Ì.Ê.Àì ìî ñî âà, ïî ñòà íî âè ëî: Çà âå ñî ìûé âêëàä â íà ó íîå èñ ñëå äî âà íèå ðå ñ ïóá ëè êè îêà çàòü ìà òå ðè àëü íóþ ïî ìîùü ïðî ôåñ ñî ðó Ï.Ë.Äðà âåð òó èç çà ïà ñîâ ÑÍÊ ßÀÑÑÐ â ðàç ìå ðå 300 ðóá ëåé 12. À 14 íî ÿ á ðÿ 1926 ã. îá ùåå ñî áðà íèå Îáú å äè íå íèÿ ñòó äåí òîâ ÿêó òÿí îì ñêèõ âûñ øèõ ó åá íûõ çà âå äå íèé èç áè ðà åò Äðà âåð òà ïî ò íûì ëå íîì.  òå æå ãî äû âû õî äèò â ñâåò íå ñêîëü êî åãî òðó äîâ î çà ïà ñàõ èñ ëàíä ñêî ãî øïà òà, ãèï ñà, î ïðî èñ õîæ äå íèè ãîð â ßêó òèè.  ñâÿ çè ñ äå ñÿ òè ëåò íèì þáè ëå åì ñî çäà íèÿ ßêóò ñêî ãî íà öè î íàëü íî ãî òå à ò ðà îí îïóá ëè êî âàë îá øèð íóþ ñòà òüþ â æóð íà ëå Ñè áèð ñêèå îã íè, ãäå îò ìå òèë, òî ó èñ òî êîâ ßêóò ñêî ãî íà öè î íàëü íî ãî òå à ò ðà ñòî ÿ ëè Â.Â.Íè êè ôî ðîâ, Ï.À.Îé óí ñêèé, À.È.Ñî ôðî íîâ è äðó ãèå ÿêóò ñêèå ïè ñà òå ëè. Ï òð Ëþ äî âè êî âè ïðè ñòàëü íî ñëå äèë çà ñî áû òè ÿ ìè â ßêó òèè, îí îä íèì èç ïåð âûõ ïðè âåò ñò âî âàë îá ðà çî âà íèå ãî ñó äàð ñò âåí íî ñ òè ßêóò ñêîé Àâ òî íîì íîé Ñî âåò ñêîé Ñî öè à ëè ñ òè å ñ êîé Ðå ñ ïóá ëè êè. Ïî ìå ðå âîç ìîæ íî ñ òè ïî ìî ãàë ñòó äåí òàì ÿêó òÿ íàì â ïî ëó å íèè îá ðà çî âà íèÿ, íà ïå à òàë ñâîè òðó äû â ñáîð íè êå Ñà õà Êý ñ êè ëý. Äðà âåðò îñ òà âèë áî ãà òîå íà ó íîå íà ñëå äèå. Çà 45 ëåò íà ó íîé ðà áî òû íà ïè ñàë îêî ëî 700 íà ó íûõ ñòà òåé, äå ñÿò êè ìî íî ãðà ôèé. Ñ 1900 ïî 1941 ã. îí ñî âåð øèë äî 50 ïî åç äîê è ýêñ ïå äè öèé ïî Ñðåä íå ìó Ïðè âîë æüþ, Óðà ëó, Áàø êè ðèè, Âîñ òî íîé è Çà ïàä íîé Ñè áè ðè. Ìíî ãî òðó äîâ îñ òà âèë î ìå òå î ðè òàõ. Ïå ðå ïè ñû âàë ñÿ è äðó æèë ñî ìíî ãè ìè ó íû ìè Â.È.Âåð íàä ñêèì, Â.À.Îá ðó å âûì, Ê.È.Öè îë êîâ ñêèì, À.Å.Ôåðñ ìà íîì è äð., êî òî ðûå âû ñî êî öå íè ëè íà ó íûå òðó äû Äðà âåð òà. Ï.Ë.Äðà âåðò èç âå ñ òåí òàê æå êàê ïî ýò, îí îñ òà âèë íå ñêîëü êî ñáîð íè êîâ ñòè õîâ, òå ìîé êî òî ðûõ áû ëà ëþ áè ìàÿ Ñè áèðü, è äî êîí öà æèç íè íå ñî ãëà øàë ñÿ ïå ðå åõàòü â Ìîñê âó, íå èç ìåí íî îò âå àÿ: Ñè áè ðè íå èç ìå íþ! Èìÿ ýòî ãî çà ìå à òåëü íî ãî ó íî ãî íà õî äèò ñÿ íà çà äâîð êàõ íà øåé èñ òî ðèè, à åãî òðó äû íå ïî ëó è ëè äîëæ íîé îöåí êè. Èçó å íèå åãî ìíî ãî îá ðàç íî ãî íà ó íî ãî íà ñëå äèÿ òðå áó åò êîë ëåê òèâ íî ãî òðó äà, ðà áî òû â ðàç ëè íûõ íà ïðàâ ëå íè ÿõ íà óêè. Ñâîþ ñòà òüþ õî òå ëîñü áû çà êîí èòü ñòè õî òâî ðå íè åì ñà ìî ãî Ïå ò ðà Ëþ äî âè êî âè à Äðà âåð òà î ïà äà þ ùåé çâåç äå, ñãî ðåâ øåé â çåì íîé àò ìî ñôå ðå: Óïà ëà íå äà ðîì; â áåñ èñ ëåí íûé êðóã Å çà êà òèâ øèõ ñÿ ïðåæ äå ïî äðóã Îò Êî ñ ìî ñà íå êàÿ àñòü ïî ïà ä ò, Âêëþ à ÿñü íà âå êè â çåì íîé îáî ðîò... Ïóñòü áó äåò íå äî ëîã òâîé æèç íåí íûé ïóòü, Íî ìî æåøü è òû ëó å çàð íî ñâåðê íóòü, Îñ òà âèâ æè âó ùèì âîë íó þ ùèé ñâåò, Ñòðî è òåëü, õó äîæ íèê, ó íûé, ïî ýò! Õî åò ñÿ âå ðèòü, òî ñëåä, îñ òàâ ëåí íûé äî ñòîé íûì ãðàæ äà íè íîì è õî ðî øèì å ëî âå êîì, íå îñ òà íåò ñÿ çà áû òûì è íàé ä ò ñâî èõ èñ ñëå äî âà òå ëåé. 4` 2004

102 102 À.À.Ïàâëîâ ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ 1 Ñà ô ðî íîâ Ô.Ã. Äî ðå âî ëþ öè îí íûå íà àëü íè êè ßêóò ñêî ãî êðàÿ. ßêóòñê, Ñ Êà ëàø íè êîâ À.À. Íî âîå î È.È.Êðàô òå // ßêóò ñêèé àð õèâ ¹ 1. Ñ ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 12è. Îï. 21. Ä Ë Òàì æå. Ë Òàì æå. Ä Ë Äðà âåðò Ï.Ë. Íå çà êàò íîå ÿ âè æó ñîëí öå. Íî âî ñè áèðñê, Ñ Êîð áóò Ì.Í. Èñ òî ðèÿ Êà çàí ñêî ãî ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî óíè âåð ñè òå òà èì. Â.È. Óëü ÿ íî âà Ëå íè íà çà 125 ëåò. Êà çàíü, Ñ Öèò. ïî êí.: Óò êîâ Â. Âñòðå è ñ Ï.Ë. Äðà âåð òîì // Ëþ äè, ñóäü áû, ñî áû òèÿ. Íî âî ñè áèðñê, Ñ Äðà âåðò Ï.Ë. Óêàç. ñî. Ñ ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 12. Îï. 21. Ä Ñ ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 52. Îï. 2. Ä. 11. Ë. 3.

103 ÔÀÊÒÛ, ÑÎÁÛÒÈß, ËÞÄÈ 103 Ñðåäíåêîëûìñêàÿ êîììóíà ãîñóäàðñòâåííûõ ññûëüíûõ И.Г.Макаров Илья Гаврильевич Макаров, к.и.н., с.н.с. ИГИ АН РС(Я). Æè âÿ äà ëå êî äðóã îò äðó ãà, ãî ñó äàð ñò âåí íûå ññûëü íûå ñó ùå ñò âî âà ëè íà ïî ñî áèå èëè äî õî äû îò ñâî å ãî õî çÿé ñò âà. Íî òàê êàê â îäè íî êó çà íè ìàòü ñÿ åì ëè áî áû ëî òðóä íî, òî îíè ñòðå ìè ëèñü ê ñîâ ìå ñò íîé æèç íè è êîë ëåê òèâ íî ìó çà íÿ òèþ õî çÿé ñò âîì. Ýòî âèä íî èç ïèñü ìà îä íî ãî èç ññûëü íûõ, îò áû âà þùå ãî ññûë êó â 80 å ãã. â Áî òó ðóñ ñêîì óëó ñå ßêóò ñêî ãî îê ðó ãà, ãäå îí ïîä åð êè âàë: Åñ ëè áû ìîæ íî áû ëî íàì æèòü âìå ñ òå è âå ñ òè àð òåëü íîå õî çÿé ñò âî, òîã äà çà äà à ðå øà ëàñü áû ñðàâ íè òåëü íî ëåã å, íî ïðà âè òåëü ñò âî, âè äè òå ëè, çà äà ëîñü öå ëüþ ðàçú å äè íèòü íàñ è êàê ìîæ íî áîëü øå ïðè áëè çèòü íà øå ïî ëî æå íèå ê óñ ëî âè ÿì åäè íè íî ãî çà êëþ å íèÿ; ñ ýòîé èìåí íî öå ëüþ èç äàí ìè íè ñ òåð ñêèé öèð êó ëÿð î ðàñ ñå ëå íèè óëóñ íûõ ññûëü íûõ ïî íà ñëå ãàì, òàê òî íàì ïðè õî äèò ñÿ æèòü âðîçü íà ðàñ ñòî ÿ íèè îò 20 äî 200 âåðñò äðóã îò äðó ãà 1. Êàê ñâè äå òåëü ñò âó þò äî êó ìåí òû, òàì ãäå áû ëà âîç ìîæ íà ñîâ ìå ñò íàÿ æèçíü, îíè âå ëè êîë ëåê òèâ íîå õî çÿé ñò âî. Òàê, â êîí öå 1887 ã. ïàð òèÿ ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ññûëü íûõ, åùå íà õî äÿñü â ïó òè â ßêóòñê, îð ãà íè çî âà ëà ñâîþ àð òåëü âî ãëà âå ñ À.ß.Ýí ãå ëåì äëÿ áî ëåå ïðà âèëü íîé îð ãà íè çà öèè ïè òà íèÿ, ñëå äî âà íèÿ ïî ýòà ïó è êîë ëåê òèâ íîé çà ùè òû ñâî èõ èí òå ðå ñîâ. Èç ßêóò ñêà èõ îò ïðà âè ëè â Ñðåä íå êî ëûìñê. Ïå ðåä îòú åç äîì îíè çà êó ïè ëè 4` 2004

104 104 È.Ã.Ìàêàðîâ íå îá õî äè ìûé èí âåí òàðü äëÿ êîë ëåê òèâ íî ãî òðó äà, â ò.. ÿêî ðÿ äëÿ ëîäî ê, ïðî äóê òû ïè òà íèÿ, âå ùè, íå îá õî äè ìûå äëÿ ëè íûõ íóæä, è ðå øè ëè æèòü â Ñðåä íå êî ëûì ñêå êîì ìó íîé. Íà ìå ñ òå âî äâî ðå íèÿ ê íèì ïðè ñî å äè íè ëèñü äðó ãèå ññûëü íûå. Â êîì ìó íó ïî ðàç íûì ïðè è íàì âî øëè íå âñå ãî ñó äàð ñò âåí íûå ññûëü íûå, â ò.. æè âó ùèå â ãî ðî äå è òå, êî òî ðûå íà õî äè ëèñü â äðó ãèõ ìå ñ òàõ îê ðó ãà. Î ñî ñòà âå êîì ìó íû ñâè äå òåëü ñò âó þò ñòðî êè èç ïèñü ìà È.Áà ðà íî âà äðó ãó Ï.Êî ãàí Áåðí øòåé íó â íà à ëå ìàÿ 1889 ã. èç Ñðåä íå êî ëûì ñêà â ßêóòñê, Â Êî ëûì ñêå ññûëü íûõ 15 å ëî âåê (òå ïåðü ñ íî âè êîì Ãðîññ ìà íîì 16); èç âñå ãî èñ ëà ññûëü íûõ 8 å ëî âåê, â òîì èñ ëå è ÿ, æè âåì êîì ìó íîé, âïîë íå íà êîì ìó íè ñ òè å ñ êèõ íà à ëàõ; âñå ëå íû êîì ìó íû âïîë íå ñïåâ øè å ñÿ, çíà þò äðóã äðó ãà äàâ íî, è ÿ ëüùó ñå áÿ íà äåæ äîé, òî íà øà êîì ìó íà èìå åò ïðî ñó ùå ñò âî âàòü äîë ãî. Ó íàñ, ó êîì ìó íû, èìå åò ñÿ îá ùàÿ êóõ ìè ñ òåð ñêàÿ 2. Å ëå íû âîç ëà ãà ëè íà êîì ìó íó áîëü øèå íà äåæ äû, êàê íà ðîñ òîê êîì ìó íè ñ òè å ñ êî ãî íà à ëà êîë ëåê òèâ íîé æèç íè ëþ äåé íà Êðàé íåì Ñå âå ðå. Îä íà êî, ïî ñëî âàì äðó ãèõ ëå íîâ êîì ìó íû, îíà âîç íèê ëà íå òîëü êî èç èäå î ëî ãè å ñ êèõ ñî îá ðà æå íèé, ñêî ðåå âñå ãî åå ïî ÿâ ëå íèå áû ëî âû çâà íî ìà òå ðè àëü íû ìè ïî òðåá íî ñ òÿ ìè ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ññûëü íûõ, êàê îä íà èç ìåð îð ãà íè çà öèè èõ æèç íè â íå î áû àé íî ñëîæ íûõ, òðóä íûõ óñ ëî âè ÿõ ñó ùå ñò âî âà íèÿ, ïðè îò ñóò ñò âèè êà êèõ íè áóäü çà ðà áîò êîâ. Ãëàâ íûì îá ðà çîì, îíà áû ëà ïðè çâà íà ìà òå ðè àëü íî è ìî ðàëü íî ïîä äåð æè âàòü ññûëü íûõ, îêà çû âàòü êàæ äî ìó òî âà ðè ùå ñ êóþ ïî ìîùü. Â ñâî èõ âîñ ïî ìè íà íè ÿõ Ì.Ïî ëÿ êîâ ïîä åð êè âàë ãëàâ íóþ îñî áåí íîñòü êî ëûì ñêîé êîì ìó íû: Âñå áû ëî îá ùåå, ïåð âî íà àëü íî äà æå áå ëüå... Ó à ñ òèå â êîë ëåê òèâ íîé ðà áî òå íî ñè ëî õà ðàê òåð âïîë íå äî á ðî âîëü íûé 3. Ïåð âîå âðå ìÿ êîì ìó íå òðóä íî áû ëî ïðè ñïî ñî áèòü ñÿ ê ñâî å îá ðàç íûì óñ ëî âè ÿì ìå ñò íîé æèç íè, íî ñ òå å íè åì âðå ìå íè îíà ïðè îá ðå ëà áî ëåå îð ãà íè çî âàí íûé õà ðàê òåð. Êîì ìó íà èìå ëà ïî ìàñ øòà áàì òî ãî âðå ìå íè áî ëåå ñî ëèä íóþ ìà òå ðè àëü íóþ áà çó äëÿ êîë ëåê òèâ íî ãî òðó äà. Èç ïèñü ìà äðó ãî ãî ëå íà êîì ìó íû ìû óç íà åì îá îá ðà çå æèç íè è òðó äî âîé äå ÿ òåëü íî ñ òè êîì ìó íà ðîâ. 16 ìàÿ 1889 ã. Ð.Ãðîññ ìàí íà ïè ñàë â ßêóòñê Ì.Áðà ãèí ñêî ìó î êîì ìó íå ñëå äó þ ùåå: Ó àð òå ëè èìå åò ñÿ óæå çíà è òåëü íûé èí âåí òàðü. Åñòü òðè ëî øà äè, òðè êî ðî âû, ïðåä ïî ëà ãà åò ñÿ ïðè îá ðå ñ òè åùå. Åñòü ìà ñ òåð ñêàÿ, ñòî ëÿð íàÿ. Ìíî ãèå ðà áî òû ïðî èç âî äÿò ñÿ ñà ìîé àð òå ëüþ. Èìå åò ñÿ æå â âè äó ïî âîç ìîæ íî ñ òè ïðî èç âî äèòü âñå. Ëå òîì ïðåä ñòî èò ìíî ãî çà íÿ òèé. Òàê å ðåç ìå ñÿö ìû óåç æà åì â ëåñ çà ãî òîâ ëÿòü íå îá õî äè ìûå äëÿ àð òå ëè äðî âà: ñà ìè áó äåì ðó áèòü, ïëî òèòü ïëî òû è ñ ïåð âîé âî äîé ñïëàâ ëÿòü ê ãî ðî äó. Çà òåì íà ñòó ïÿò ñå íî êî ñû. Áó äåì êðî ìå òî ãî íå âî äèòü, äëÿ å ãî ó àð òå ëè èìå þò ñÿ âñå ïðè ñïî ñîá ëå íèÿ: íå âî äà, ñå òè, êàð áà ñû (ëîä êè) è ïð. Äà æå çàé ìåì ñÿ ðå ìîí òîì ñâî èõ êâàð òèð è ïî ñò ðîé êîé íî âûõ, äëÿ å ãî áó äåì ïè ëèòü äî ñ êè, ëåñ è ïðè ãî òîâ ëÿòü íå îá õî äè ìûé ìà òå ðè àë. Ó àð òå ëè áó äåò íåé ò ðàëü íàÿ êâàð òè ðà, ãäå áó äåò ïî ìå ùàòü ñÿ áèá ëè î òå êà, ñòî ëî âàÿ è ïð. 4 Íà çà ãî òîâ êå ëå ñà îíè ïðî ðà áî òà ëè 8 äíåé, à íà ñå íî êî ñå 10. Ñå íî êî øå íè åì ðó êî âî äè ëè À.Ã.Áå ëî óñîâ è À.ß.Ýí ãåëü. Ñòà ðî ñòîé êîì ìó íû áûë È.Ñ.Êî ãàí. Êîì ìó íà íå òîëü êî îá ëåã à ëà æèçíü ññûëü íûõ â ìà òå ðè àëü íîì ïëà íå, íî è âëè ÿ ëà íà èõ íðàâ ñò âåí íûå è óì ñò âåí íûå èí òå ðå ñû. Òàê, ãî ñó äàð ñò âåí íûå ïðå ñòóï íè êè ñòðî ãî îñó äè ëè À.Öåéò ëè íà, ñî âåð øèâ øå ãî â ïó òè èç Èð êóò ñêà â ßêóòñê âî ðîâ ñò âî è óòà èâ øå ãî îá ùèå äåíü ãè èç êàñ ñû âçà è ìî ïî ìî ùè: îí áûë èñ êëþ åí èç èñ ëà ëå íîâ êàñ ñû è êàç íåí ïðå çðå íè åì âñåõ 5. ëå íû êîì ìó íû ðåç êî îñó äè ëè ïî âå äå íèå íå êî òî ðûõ ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ïðå ñòóï íè êîâ êî ëûì àí, çà íè ìàâ øèõ ñÿ òîð ãà øå ñò âîì ñ öå ëüþ áà ðûø íè å ñò âà, êàê äå ÿ òåëü íîñòü, íå ñî âìå ñ òè ìóþ ñ âû ñî êèì èìå íåì ðå âî ëþ öè î íå ðà. Òîð ãîâ ëÿ, íà ïðàâ ëåí íàÿ íà ïîëó åíèå âû ãîäû â ëþ áîé ôîð ìå, çà òðà ãè âà ëà èí òå ðå ñû ëþ äåé. Ñòà âÿ ñâî åé öå ëüþ çà ùè òó èí òå ðå ñîâ áåä íûõ ñëî åâ íà ñå ëå íèÿ, ññûëü íûå ðå âî ëþ öè î íå ðû âû ñòó ïè ëè ïðî òèâ òîð ãà øå ñò âà, à íå ïðî òèâ òîð ãîâ ëè. Êîí ôëèê òû íà ýòîé îñ íî âå îñî áóþ îñ ò ðî òó ïðè íÿ ëè â 1889 ã., êîã äà íå êî òî ðûå ññûëü íûå, íà ïðàâ ëÿ ÿñü â ñå âåð íûå îê ðó ãà, çà ïà ñà ëèñü ðàç íû ìè òî âà ðà ìè ñ öå ëüþ çà ðà áî òàòü â ëè íûõ èí òå ðå ñàõ. Îñî áóþ íå òåð ïè ìîñòü ïî ëó è ëè ñëó àè ïðî âî çà ñïèð òà. Îá ýòîì èç Ñðåä íå êî ëûì ñêà ïè ñà ëè òàê: Ó íàñ â ïî ñëåä íåå âðå ìÿ ïðî èñ õî äè ëè äå áà òû ïî ïî âî äó ïðî òå ñ òà ïðî òèâ âîç âå äåí íî ãî íà êî ëûì àí îá âè íå íèÿ â áà ðûø íè å ñò âå è âî îá ùå â áîðü áå ñ ÿâ ëå íè åì òîð ãà øå ñò âà ñðå äè ãî ñó äàð ñò âåí íûõ 6. Íå êî òî ðûå èç ññûëü

105 Ñðåäíåêîëûìñêàÿ êîììóíà ãîñóäàðñòâåííûõ ññûëüíûõ 105 íûõ ñâîþ òîð ãî âóþ äå ÿ òåëü íîñòü ïû òà ëèñü îï ðàâ äàòü íå îá õî äè ìî ñ òüþ îáåñ ïå èòü òî âà ðà ìè ìå ñò íîå íà ñå ëå íèå. Íî îíà, êàê ïðà âè ëî, âû õî äè ëà çà ðàì êè ïðî ñòîé òîð ãîâ ëè è æå ëà íèÿ îáåñ ïå èòü æè òå ëåé Ñå âå ðà íå îá õî äè ìû ìè òî âà ðà ìè. Òîð ãà øå ñò âî ðî íÿ ëî â ãëà çàõ ìå ñò íî ãî íà ñå ëå íèÿ âû ñî êóþ åñòü ðå âî ëþ öè î íå ðà è íå ñîâ ìå ùà ëîñü ñ èäå åé, ïîä çíà ìå íåì êî òî ðîé îíè áî ðî ëèñü çà èí òå ðå ñû áåä íûõ è ýêñ ïëó à òè ðó å ìûõ. Çà ùè ùàÿ åñòü ñâî å ãî òî âà ðè ùà, âçÿâ øå ãî ìíî ãî ãðó çîâ â Ñðåä íå êî ëûìñê, ãî ñó äàð ñò âåí íûé ññûëü íûé Ì.Áðà ãèí ñêèé ñ ãî ðå üþ ïè ñàë: Àä ìè íè ñ ò ðà öèÿ çà ïî äîç ðè ëà íà øå ãî òî âà ðè ùà â òîì, òî îí âìå ñ òå ñî ñâî è ìè íå îá õî äè ìû ìè âå ùà ìè ïîëü çó åò ñÿ ñëó à åì ïðî âå ç òè òî âà ðû äëÿ áà ðûø íè å ñ êèõ öå ëåé. Ñ è òàÿ òàêèå ñëî âà òÿ æå ëûì îá âè íå íè åì, îí ïðî äîë æèë: Ê ñî æà ëå íèþ, íà äî ñî çíàòü ñÿ, òî â æèç íè íà øèõ òî âà ðè ùåé èìå þò ìå ñ òî òà êî ãî ðî äà ôàê òû, êî òî ðûå ëè øè ëè íàñ âîç ìîæ íî ñ òè ïðî òå ñ òî âàòü ïðî òèâ ýòî ãî îá âè íå íèÿ. À íå èìåÿ âîç ìîæ íî ñ òè ïðî òå ñ òî âàòü ïðî òèâ íå ãî, ìû òåì ñà ìûì äà ëè ïî âîä àä ìè íè ñ ò ðà öèè è îá ùå ñò âó åùå áî ëåå óò âåð äèòü ñÿ â ñòîëü íå âû ãîä íûì äëÿ íàñ ìíå íèè î ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ññûëü íûõ. Òà êèå ïî ñòóï êè èäóò â ñî âåð øåí íûé ðàç ðåç ñ òðà äè öè ÿ ìè, ñëî æèâ øè ìè ñÿ î ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ññûëü íûõ, êàê î êîð ïî ðà öèè ëþ äåé, ñâÿ çàí íûõ ìåæ äó ñî áîé åäèí ñò âîì íðàâ ñò âåí íûõ è ïî ëè òè å ñ êèõ óáåæ äå íèé 7. Ïî ýòî ìó ïî âî äó ëå íû êî ëûì ñêîé êîì ìó íû íàïè ñà ëè ïðî òåñò:... [ìû] ñî öè à ëè ñ òû ðå âî ëþ öè î íå ðû îñóæ äà åì âñåõ ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ññûëü íûõ, çà íè ìà þ ùèõ ñÿ òîð ãîâ ëåé, íå ñ è òà åì èõ òî âà ðè ùà ìè 8. Èç ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ññûëü íûõ òîð ãîâ ëåé â øè ðî êîì ìàñ øòà áå çà íè ìàë ñÿ Ï.È.Âîé íà ðàëü ñêèé. 28 àï ðå ëÿ 1888 ã. îí ïî ëó èë ïðà âî âå ñ òè òîð ãîâ ëþ. Îä íî âðå ìÿ åãî êîì ïà íü î íîì áûë Ñ.Êî âà ëèê. Â èþ ëå 1887 ã. â ïèñü ìå ÿêóò ñêî ìó ãó áåð íà òî ðó ñâîå æå ëà íèå çà íè ìàòü ñÿ òîð ãîâ ëåé Ï.Âîé íà ðàëü ñêèé ìî òè âè ðî âàë íå îá õî äè ìî ñ òüþ íà êî ïèòü ñðåä ñò âà äëÿ çà íÿ òèÿ çåì ëå äå ëè åì. Îä íà êî â çåì ëå äå ëèè îí íå ñìîã äî áèòüñÿ è òî ãî óðîâ íÿ, êî òî ðî ãî äî íå ãî äî ñòèã ëè â Âåð õî ÿí ñêîì îê ðó ãå äðó ãèå ññûëü íûå. Îñ íîâ íîé öå ëüþ åãî òîð ãîâ ëè ñòà ëî ïðåä ïðè íè ìà òåëü ñò âî 9. Ï.Âîé íà ðàëü ñêèé òîð ãî âàë ïî ñâè äå òåëü ñò âó II êó ïå å ñ êîé ãèëü äèè. Åñ ëè çåì ëå äå ëèå äà âà ëî åìó êîå êà êèå ïðî äóê òû äëÿ ëè íî ãî ïî òðåá ëå íèÿ, òî áëà ãî äà ðÿ òîð ãîâ ëå îí íà êî ïèë îï ðå äå ëåí íûé êà ïè òàë. Îí ñî äåð æàë Òàí äèí ñêóþ, Áå äå íåëü ñêóþ ïî òî âûå ñòàí öèè, ïðè òðåõ âåð õî ÿí ñêèõ ñòàí öè ÿõ èìåë 100 îëå íåé. Êðî ìå òî ãî íà êî ïèë èìó ùå ñò âî, òî âà ðîâ íà ñóì ìó îêî ëî 3000 ðóá., äîë ãè äðó ãèõ ëèö åìó ñî ñòàâ ëÿ ëè 2100 ðóá. Âñå ãî åãî ñî ñòî ÿ íèå îöå íè âà ëîñü íà ñóì ìó 8700 ðóá. 10 Òîð ãî âàÿ äå ÿ òåëü íîñòü Ï.Âîé íà ðàëü ñêî ãî áû ëà ñòðî ãî îñóæ äå íà ãî ñó äàð ñò âåí íû ìè ññûëü íû ìè. Ñëó õè î íåé äî øëè è äî Êà ðèé ñêîé êà òîð ãè, ãäå åãî òî æå îñó äè ëè 11. Â áå ñå äàõ ñî ñâî è ìè åäè íî ìû ø ëåí íè êà ìè Ï.Âîé íà ðàëü ñêèé ïðè äà âàë ýòî ìó çà íÿ òèþ èäåé íûé îò òå íîê, ñ è òàÿ, òî òåì ñà ìûì îí ñìî æåò ïðî òè âî äåé ñò âî âàòü îáè ðà íèþ ÿêó òîâ ìå ñò íû ìè òîð ãîâ öà ìè è ïî ìî ãàòü ñî áè ðàâ øèì ñÿ áå æàòü èç ßêó òèè ññûëü íûì. Êàê ïðà âèëü íî îò ìå òèë Ô.Êîí, åãî ëå ãåí äàð íîå èìÿ ñòà ëî ïðè êðû òè åì äëÿ ìíî ãèõ ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ññûëü íûõ, ïî øåä øèõ ïî åãî ïó òè. Â ðàñ êðû òèå ñâî èõ ìûñ ëåé Ô.Êîí ïðè âî äèò ñëå äó þ ùèå ñëî âà: Íå ó åë îí ïðè ýòîì ñà ìî ãî ñó ùå ñò âåí íî ãî òî ãî, òî â ññûë êå áû ëè ëþ äè, óæå îïó ñ òèâ øè å ñÿ, è òî îíè óõ âà òÿò ñÿ çà åãî àâ òî ðè òåò äëÿ òî ãî, òî áû, äå ëàÿ òî æå, òî è îí, îáå çî ïà ñèòü ñå áÿ îò âñÿ êèõ íà ïà äîê ñî ñòî ðî íû îñ òàëü íîé ññûë êè. À ýòî èìåí íî è ñëó è ëîñü. Âîé íà ðàëü ñêèé ñòàë øèð ìîé äëÿ ýòèõ îïó ñ òèâ øèõ ñÿ. Íå ñêîëü êî ññûëü íûõ è Ô.Êîí îá ðà òè ëèñü ê íå ìó ñ êîë ëåê òèâ íûì ïèñü ìîì, â êî òî ðîì... óï ðå êà ëè åãî â ýòîì, íå âîç äåð æàâ øèñü îò óêà çà íèÿ, òî çà íÿ òèå òîð ãîâ ëåé íå ïðè ëè å ñò âó åò òà êî ìó ðå âî ëþ öè î íå ðó, êàê îí 12. Â ñâÿ çè ñ ýòèì, ïî ñó ùå ñò âó íå çà òðà ãè âàÿ ïîä íÿ òûé âî ïðîñ è îï ðàâ äû âàÿ ñâîþ äå ÿ òåëü íîñòü, Ï.Âîé íà ðàëü ñêèé â 1892 ã. îá ðà òèë ñÿ ñ Ïèñü ìîì òî âà ðè ùàì, ãäå ïè ñàë, òî ïðàâ äà, âñåì èç âå ñò íî, òî óäà à îï ðàâ äû âà åò âñÿ êîå, ñà ìîå ïî çîð íîå äå ëî, à íå óäà à îá ðå êà åò ïî ðà æåí íî ãî íà ìàñ ñó íå ïðè ÿò íî ñ òåé, îá âè íå íèé, äî õî äÿ ùèõ äî ïðå çðå íèÿ. Íî òàê ìî æåò ðå à ãè ðî âàòü òîëü êî òîë ïà è íå î ñìûñ ëåí íîå óâ ñò âî è ïðè òîì óâ ñò âî ïðå êëî íå íèÿ ïå ðåä ñè ëîé 13. Âè äè ìî, îò ðè öà òåëü íàÿ ðå àê öèÿ ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ññûëü íûõ, äðó çåé ïî ðå âî ëþ öè îí íîé áîðü áå ñû ã ðàëà ðî êî âóþ ðîëü â åãî òîð ãî âîé äå ÿ òåëü íî ñ òè. Ïî ñëå ïåð âûõ ëåò óñ ïåø íîé òîð ãîâ ëè ïî ñâè äå òåëü ñò âó êóï öà II ãèëü äèè åãî äå ëà ïî ø ëè íà óáûëü. Ó íå ãî ïî ÿâè ëèñü äîë ãè: âìå ñ òå ñ æå íîé, ÿêóò êîé 4` 2004

106 106 È.Ã.Ìàêàðîâ Ôå â ðî íè åé Ëå îí òü åâ íîé Âîé íà ðàëü ñêîé, óðîæ äåí íîé Ãó ëÿ å âîé, îí çà äîë æàë áîëü øóþ ñóì ìó â ðóá., â ò.. êóï öàì: À.È.Øè ø ëÿí íè êî âó 815 ðóá., À.È.Áåñ ïðî çâàí íî ìó 7000 ðóá., È.È.Ñèëè íó 1000 ðóá., Í.Á.Âà ñè ëü å âó 3500 ðóá., ß.Ã.Øâå öî âó 4000 ðóá. è äð. Ïî îï ðå äå ëå íèþ ßêóò ñêî ãî îê ðó æ íî ãî ñó äà îò 13 ìàð òà 1893 ã. Ï.È.Âîé íà ðàëü ñêèé áûë îáú ÿâ ëåí íå ñî ñòî ÿ òåëü íûì äîëæ íè êîì ïî òîð ãîâ ëå. Âñêî ðå îò âåò è êè óìåð ëè. Ñó äåá íûå ðàç áè ðà òåëü ñò âà ïî äàí íî ìó äå ëó ïðî øëè 28 ñåí òÿ á ðÿ 1898 ã., 23 äå êà á ðÿ 1905 ã., 8 ìàÿ 1907 ã., 11 ìàÿ 1911 ã., è, íà êî íåö, 18 ñåí òÿ á ðÿ 1915 ã. Íà ïî ñëåä íåå çà ñå äà íèå íè êòî íå ÿâèë ñÿ, è äå ëî çà êðû ëè. Â ïî ñëåä íèå ãî äû ññûë êè Ï.Âîé íà ðàëü ñêèé çà âå äî âàë îïûò íîé ñåëü ñêî õî çÿé ñò âåí íîé ôåð ìîé, ðàñ ïî ëî æåí íîé îêî ëî ã. ßêóò ñêà. Îí òàê æå òîð ãî âàë è â ßêóò ñêîì îê ðó ãå 14. Ïî ëó èâ ïðà âî âîç âðà òèòü ñÿ â Ðîñ ñèþ, îí âû åõàë â 1897 ã. Åãî æå íà óìåð ëà îò ýïè äå ìèè â ßêóò ñêå. Ïî ñëå âîç âðà ùå íèÿ, íå ïî òå ðÿâ ýíåð ãèè è æè âî ñ òè, îí ðàçú åç æàë ïî ðàç ëè íûì ãî ðî äàì Ðîñ ñèè, òî áû ïî çíà êî ìèòü ñÿ ñ ñî ñòî ÿ íè åì ðå âî ëþ öè îí íî ãî äâè æå íèÿ. Åãî ìà òå ðè àëü íîå ïî ëî æå íèå áû ëî áåä ñò âåí íûì. Óç íàâ îá ýòîì, Â.Êî ðî ëåí êî îêà çàë åìó îï ðå äå ëåí íóþ ïî ìîùü è ïðåä ëî æèë ñâî èì çíà êî ìûì ïî ñòó ïèòü òàê æå. Â à ñò íî ñ òè, îí íà ïè ñàë Î.Â.Àï òåê ìà íó, òî Âîé íà ðàëü ñêèé âåð íóë ñÿ â Ðîñ ñèþ, æè âåò ïîä Õàðü êî âûì áîëü íîé è â áîëü øåé íóæ äå. ß ñäå ëàë êîå êà êèå øà ãè, òå ïåðü î å ðåäü çà Âà ìè, Îñèï Âà ñè ëü å âè (29) èþ ëÿ 1898 ã. Ï.È.Âîé íà ðàëü ñêèé ñêî ðî ïî ñ òèæ íî ñêîí àë ñÿ â ã. Êó ïÿí ñêå Õàðü êîâ ñêîé ãó áåð íèè. Ññûëü íûå, çà íè ìàâ øè å ñÿ òîð ãà øå ñò âîì, ñòðå ìè ëèñü ïî êó ïàòü ó èíî ðîä öåâ ìÿ ñî, ðû áó, ìå õà ïî äå øå âîé öå íå, à ïðè âå çåí íûå òî âà ðû ïðî äà âàòü èì ïî ïî âû øåí íîé, äà æå ïðåä ëà ãà ëè ñïèðò. òî áû ïðå ñå ü ýòî è îáåñ ïå èòü ìà òå ðè àëü íîå ïî ëî æå íèå ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ññûëü íûõ, ïî èíè öè à òè âå Â.È.Èî õåëü ñî íà, îíè îá ðà çî âà ëè ïî òðå áè òåëü ñêèé êî î ïå ðà òèâ, ïðî ñó ùå ñò âî âàâ øèé äî 1893 ã. Åãî èíî ãäà íà çû âà ëè ìà ãà çè íîì. Âî ãëà âå êî î ïå ðà òè âà ñòî ÿ ëî ïðàâ ëå íèå, åãî ðàñ ïðå äå ëè òå ëåì áûë ñòà ðî ñòà êîì ìó íû È.Êî ãàí. Îíè ïî êó ïà ëè ó èíî ðîä öåâ ìÿ ñî, ìàñ ëî, ðû áó ïî óìå ðåí íîé öå íå, òî áû ëî âû ãîä íî ìå ñò íî ìó íà ñå ëå íèþ. ëå íà ìè ïî òðå áè òåëü ñêî ãî êî î ïå ðà òè âà ÿâ ëÿ ëèñü âñå ãî ñó äàð ñò âåí íûå ññûëü íûå, æè âó ùèå â ãî ðî äå, â ò.. è íå ëå íû êîì ìó íû. Ïî ñëî âàì Ì.Ïî ëÿ êî âà, ïðè îá ðå òà å ìûå ïðî äóê òû è òî âà ðû äå ëè ëèñü ïî ðîâ íó ìåæ äó âñå ìè ëå íà ìè ìà ãà çè íà. Äåíü ãè íà ïî êóï êó ïðî äóê òîâ ñî áè ðà ëèñü ñî âñåõ ëå íîâ êî î ïå ðà òè âà. Íî îò äåëü íûå ññûëü íûå æè ëè îáî ñîá ëåí íî, âå äÿ çà êðû òûé îá ðàç æèç íè, òî ñî çäà âà ëî äëÿ íèõ îï ðå äå ëåí íûå íå óäîá ñò âà. Òàê òî, òå èç ññûëü íûõ, êî òî ðûå æè âóò îò äåëü íî, ïè ñàë áûâ øèé ëåí êîì ìó íû À.Êëþ ãå, ïî ñòàâ ëå íû â ïî ëî æå íèè êîí êó ðåí òîâ ñ àð òå ëüþ, åñ ëè îíà íå ïî äå ëèò ñÿ ñ íè ìè ñâî è ìè áëà ãà ìè. Àð òåëü êàê áî ëåå áî ãà òàÿ â äå íåæ íûõ ñðåä ñò âàõ, ñêó ïà åò âñþ ìó êó... Âñå... ïðî äóê òû â ðó êàõ àð òå ëè 16. Ó êîì ìó íû áû ëà îá ùàÿ ñòî ëî âàÿ, ãäå ïè òà ëèñü âñå, â ò.. è òå, ó êî òî ðûõ íå áû ëî ñðåäñòâ, òî áû ñî äåð æàòü ñå áÿ. Ñðå äè ëå íîâ êîì ìó íû â êà êîé òî ìå ðå áû ëà íà ëà æå íà ñïå öè à ëè çà öèÿ: îä íà ãðóï ïà çà íè ìà ëàñü ðû áî ëîâ ñò âîì, äðó ãàÿ ðàñ ïè ëîâ êîé ëå ñà, òðå òüÿ âû äåë êîé êèð ïè à. Îäèí èç êèð ïè íè êîâ (È.Øêëîâ ñêèé) ñïå öè à ëè çè ðî âàë ñÿ íà êëàä êå ãîë ëàíä ñêèõ ïå åé. Áû ëè â êîì ìó íå è òà êèå, êî òî ðûå ðà áî òà ëè íå â ïîë íóþ ñè ëó, îò ëû íè âà ëè. Ýòî ñòà ëî ïðåä ìå òîì íå îä íî êðàò íûõ ñïî ðîâ. Â ðå çóëü òà òå íå êî òî ðûå âû õî äè ëè èç êîì ìó íû è âñòó ïà ëè â íåå ïî 3 4 ðà çà. Î âçà è ìî îò íî øå íè ÿõ âíó ò ðè êîì ìó íû Â.Ã.Òàí Áî ãî ðàç ïè ñàë ñëå äóþùåå: Ìà ëî ïî ìà ëî ìó ñà ìûå ãî ëîä íûå è íà ñòîé è âûå âõî äè ëè â íå î ïëàò íûå äîë ãè íà 20, 30 è äà æå 50 çà â ò ðà êîâ. Îíè ïî ëó è ëè àì íè ñ òèþ... Åñ ëè óãîä íî, Êî ëûìñê áûë ïåð âîé ðóñ ñêîé ðå ñ ïóá ëè êîé... Íà øà îá ùè íà ñó ùå ñò âî âà ëà ñà ìà ïî ñå áå, à íà àëü ñò âî ñà ìî ïî ñå áå. Îò íî øå íèÿ ìåæ äó íà ìè áû ëè òî äðó æå ñò âåí íûå, òî âðàæ äåá íûå. Èíî ãäà äî õî äè ëî äî ïîë íî ãî ðàç ðû âà. Ñòîëê íî âå íèÿ ñëó à ëèñü âñå áîëü øå ïî ïðà çä íè êàì è ïî òà áåëü íûì äíÿì 17. Â ìàå 1893 ã. â Ñðåä íå êî ëûì ñêå áû ëî áîëü øå 50 ññûëü íûõ, ìíî ãèå èõ êî òî ðûõ ãî ëî äà ëè. Â ñâÿ çè ñ îò ñóò ñò âè åì ðà áî òû â ñòî ëî âîé êîì ìó íû îíè ïè òà ëèñü â äîëã, çà òåì èõ äîë ãè ñïè ñû âà ëèñü. Êîë ëåê òèâ íàÿ æèçíü êîì ìó íîé áû ëà âû ãîä íà âñåì åå ëå íàì. Îíè ìîã ëè ïî êà çàòü ìå ñò íîé àä ìè íè ñ ò ðà öèè ñâîþ îð ãà íè çî âàí íîñòü, ìà òå ðè àëü íî îáåñ ïå è âà ëè ñå áÿ, íðàâ ñò âåí íî, ìî ðàëü íî ïîä äåð æè âà ëè äðóã äðó ãà, òåì ñà ìûì îá ëåã à ëè ñâîþ æèçíü è îáå ðå ãà ëè ñå áÿ îò äó õîâ íîé äå ãðà äà

107 Ñðåäíåêîëûìñêàÿ êîììóíà ãîñóäàðñòâåííûõ ññûëüíûõ 107 öèè. Íå ìà ëî âàæ íóþ ðîëü ñû ã ðà ëà èõ áî ãà òàÿ áèá ëè î òå êà, à êîë ëåê òèâ íàÿ ôè çè å ñ êàÿ ðà áî òà ñî õðà íè ëà èõ óâå ðåí íîñòü â ñâî åì áó äó ùåì. Ïðè îòú åç äå èç ßêóò ñêà â Ñðåä íå êî ëûìñê Ì.Ïî ëÿ êîâ è Ä.Ãîô ìàí âçÿ ëè ñ ñî áîé äâà ÿùè êà êíèã (îêî ëî 196 êã). Ýòè êíè ãè, âñïî ìè íàë Ì.Ïî ëÿ êîâ, âëè ëè â ìå íÿ áî ä ðîñòü äó õà. Êíè ãè è ëåê öèè âèä íåé øèõ ïðî ôåñ ñî ðîâ è ó å íûõ ïî ôè ëî ñî ôèè, ýêî íî ìè êå, ïðà âó è åñ òå ñò âåí íûì íà óêàì. Ïî íèì ìîæ íî áû ëî ïðîé òè âåñü êóðñ þðè äè å ñ êî ãî ôà êóëü òå òà è òå î ðå òè å ñ êè îñ íî âà òåëü íî ïî çíà êî ìèòü ñÿ ñ åñ òå ñò âåí íû ìè íà óêà ìè 18. Êíè ãè ñïàñ ëè íå îä íó æèçíü è ñïî ñîá ñò âî âà ëè çà íÿ òèþ ñà ìî îá ðà çî âà íè åì. Òàê æå îíè ñî çäà ëè êàñ ñó âçà è ìî ïî ìî ùè äëÿ âû äà è äå íåã â äîëã èëè áåñ ïëàò íî. Åå óñ ëó ãîé ïîëü çî âà ëèñü óåç æà þ ùèå ïî ñëå îêîí à íèÿ ñðî êà ññûë êè. Ëþ äè îáú å äè íè ëèñü â êîì ìó íó äëÿ ñî çäà íèÿ ìà òå ðè àëü íîé îñ íî âû ñâî åé æèç íè â óñ ëî âè ÿõ ññûë êè. Êàæ äûé èç åå ëå íîâ èìåë ðàç íûé óðî âåíü îá ðà çî âà íèÿ, ïðåä ñòàâ ëÿë ðàç íûå ýòà ïû ðå âî ëþ öè îí íîé áîðü áû è îá ëà äàë íå î äè íà êî âûì ïîä õî äîì ê ðå øå íèþ ïðî áëåì óñ òà íîâ ëå íèÿ ñî öè àëü íîé ñïðà âåä ëè âî ñ òè. Âñå ýòî â ïîë íîé ìå ðå îò ðà çè ëîñü íà îð ãà íè çà öèè æèç íå äå ÿ òåëü íî ñ òè êîì ìó íû è ñïî ðàõ ñðå äè åå ëå íîâ. Ñî âåð øåí íî áûë ïðàâ îäèí èç ëå íîâ ýòîé êîì ìó íû, êî òî ðûé, â êðè òè å ñ êèõ çà ìå à íè ÿõ ïî ïî âî äó ñòà òüè Â.Ã.Òàí Áî ãî ðà çà Êî ðî íà öèÿ â Êî ëûì ñêå çà ìå òèë, òî àâ òî ðû ãðå øàò èìåí íî òåì, òî ïðè õà ðàê òå ðè ñ òè êå äå ÿ òå ëåé ðå âî ëþ öèè íå äà þò èí äè âè äó àëü íûõ åðò èõ õà ðàê òå ðà, óìà è íà ñò ðî å íèÿ, âñëåä ñò âèå å ãî îïè ñû âà å ìûå ëè íî ñ òè ÿâ ëÿ þò ñÿ øàá ëîí íûì òè ïîì ðóñ ñêî ãî ðå âî ëþ öè î íå ðà ñ ãðî ìàä íûì è ðàç íî ñòî ðîí íå ðàç âè òûì óìîì, íå ïî êî ëå áè ìóþ òâåð äî ñ òüþ õà ðàê òå ðà, íå ïîä êóï íîþ ïðå äàí íî ñ òüþ èäåè è ò.ï. Âû õî äèò òàê, òî ñðå äè íà øèõ ñëàâ íûõ òî âà ðè ùåé íå áû ëî ëþ äåé ñ ðåç âû àé íî îä íî ñòî ðîí íå ðàç âè òûì óìîì, ñ âå íûì äó øåâ íûì ðàç ëà äîì, ñ ãàì ëå òîâ ñêîþ íå ðå øè òåëü íî ñ òüþ õà ðàê òå ðà, ñ îã ðà íè åí íî ñ òüþ ôà íà òè êà è ïðî ôåñ ñè î íà ëà 19. Êàæ äûé ëåí êîì ìó íû ïðåä ñòàâ ëÿë ñî áîé èí äè âè äó àëü íîñòü ñ ïðè ñó ùèìè åé ïî âå äå íè åì, íðà âàìè, âçãëÿ äàìè íà îê ðó æà þ ùåå, èí òå ðå ñà ìè è ïðè âû êà ìè. Â êîì ìó íå âñå áû ëè ðàâ íû, âñå áûëî îá ùåå. Âñå ëå íû êîì ìó íû, êðî ìå À.Ã.Áå ëî óñî âà, ïðî èñ õî äÿ ùå ãî èç êðå ñ òü ÿí ñêîé ñå ìüè, áû ëè èí òåë ëè ãåíò íû ìè ëþäü ìè, íå ïðè ó åí íû ìè è íå ñïî ñîá íû ìè ê ôè çè å ñ êî ìó òðó äó. Èñ õî äÿ èç ïðèí öè ïà äî á ðî âîëü íî ñ òè òðó äà îä íè ðà áî òà ëè ñ óò ðà äî âå å ðà, äðó ãèå, ðó êî âîä ñò âó ÿñü ñâî è ìè ñïî ñîá íî ñ òÿ ìè è íà êëîí íî ñ òÿ ìè, ïðàê òè å ñ êè íè åì íå çà íè ìà ëèñü, òðå òüè, âûé äÿ èç êîì ìó íû, âå ëè èñ ñëå äî âà íèå ýò íî ãðà ôèè è áû òà ìå ñò íî ãî íà ñå ëå íèÿ. Áû ëè ñðå äè íèõ è òå, êòî âî îá ùå íå õî òå ëè ðà áî òàòü. Çà íÿ òèå ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ïðå ñòóï íè êîâ òîð ãà øå ñò âîì, íå ðàâ íîå ó à ñ òèå â ñî çäà íèè ìà òå ðè àëü íîé îñ íî âû êîì ìó íû áû ëè ïî âî äà ìè äëÿ íå îä íî êðàò íûõ ñïî ðîâ ñðå äè ññûëü íûõ è íå ïðè ÿç íåí íûõ îò íî øå íèé. Ñïî ðû ìåæ äó íè ìè îáû íî çà êàí è âà ëèñü òåì, òî îáè æåí íûå ýòè ìè îá âè íå íè ÿ ìè ïå ðå ñòà âà ëè îá ùàòü ñÿ ñ òî âà ðè ùà ìè, à ëå íû êîì ìó íû ïå ðå ñòà âà ëè ñ è òàòü èõ åäè íî ìû ø ëåí íè êà ìè. Ýòî ïðè âå ëî ê òî ìó, òî íå êî òî ðûå ëå íû êîì ìó íû âû øëè èç íåå. Îä íî ãî èç íèõ À.Êëþ ãå êîì ìó íà ðû èñ êëþ è ëè èç ñâî èõ ðÿ äîâ. Ïî ñëåä íå ìó íå íðà âè ëîñü òðå áî âà íèå ëå íîâ êîì ìó íû äî áèòü ñÿ ðàâ íîé ðà áî òû â õî çÿé ñò âå. Â îê òÿ á ðå 1889 ã. À.Êëþ ãå ñî îá ùèë â Íàì ñêèé óëóñ ßêóò ñêî ãî îê ðó ãà À.Ìà êà ðåâ ñêî ìó, òî àð òåëü îã ðà íè è âà ëàñü ìî íî ïî ëè çè ðî âà íè åì íðàâ ñò âåí íî ñ òè, ðå âî ëþ öè îí íî ñ òè è ñî öè à ëè ñ òè íî ñ òè 20. Àâ òîð ïèñü ìà îò ìå æå âàë ñÿ îò ñâî èõ ïðåæ íèõ óâ ëå å íèé ñî öè à ëè ñ òè å ñ êèì ó å íè åì. Îáè æåí íûé èñ êëþ å íè åì èç êîì ìó íû À.Êëþ ãå âðàæ äî âàë ñî ñâî è ìè áûâ øè ìè òî âà ðè ùà ìè. Â ñâî åì ïèñü ìå ê òî ìó æå À.Ìà êà ðåâ ñêî ìó îí ïðè çíàë ñÿ: ß ëè íî î åíü íå äî âî ëåí ñâî èì èìå íåì ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî ññûëü íî ãî è ïðåä ïî åë áû áûòü óãî ëîâ íûì äëÿ òî ãî, òî áû íå áûòü ïðè íóæ äåí íûì ê ñî ëè äàð íî ñ òè ñ ðàç íû ìè òåì íû ìè è ñî ì íè òåëü íû ìè ýëå ìåí òà ìè 21. Â ñâî åì ïèñü ìå îí ïî äðîá íî îñ âå ùà åò âî ïðî ñû, ïî êî òî ðûì îí íå ñî ãëà ñåí ñ ëå íà ìè êîì ìó íû, è äà åò íå êî òî ðûì èç íèõ íå ëå ñò íûå õà ðàê òå ðè ñ òè êè, ñ è òàÿ, òî îíè, íå èìåÿ ïî íÿ òèÿ î ïðèí öè ïàõ è èäå ÿõ ñî öè à ëè ñ òè å ñ êî ãî ó å íèÿ, ñëó àé íî ïî ïà ëè â èñ ëî ðå âî ëþ öè î íå ðîâ, à èìåí íî çà ïðè íàä ëåæ íîñòü ê åâ ðåé ñêîé íà öèè. Ïî åãî ñëî âàì, È.Êî ãàí èç ñêðîì íî ãî ìàëü è êà ïðå âðà òèë ñÿ â ñî öè àë ðå âî ëþ öè î íå ðà è ñó ðî âî ãî ñó äüþ Ñ.Êî âà ëè êà è Ï.Âîé íà ðàëü ñêî ãî, à 17 ëåò íèå ãèì íà çè ñ òû Ó.Ãîðí øòåéí è Ä.Ëàí äî íè å 4` 2004

108 108 È.Ã.Ìàêàðîâ ãî íå è òà ëè è íå çíà þò î ñî öè à ëèç ìå. Åãî áå ðå ìåí íàÿ æå íà Ð.Øìè äî âà òðå áî âà ëà îò êîì ìó íû õëå áà, òîã äà êàê åå ëå íû â îñ íîâ íîì ïè òà ëèñü ðû áîé. Ïî îá âè íå íèþ â ëå íî ñ òè îíè áû ëè èñ êëþ å íû èç êîì ìó íû. Ñ çà âèä íûì óïîð ñò âîì è óñ òîé è âîé íå íà âè ñ òüþ À.Êëþ ãå íà ïà äàë íà êîì ìó íó è êîì ïðî ìå òè ðî âàë åå ëå íîâ. Îíè, ïè ñàë îí, âîç ìó ùà þò ñÿ ïðà âè òåëü ñò âîì, íî ïðà âè òåëü ñò âî ïî ñòó ïà åò ñ íè ìè ãó ìàí íåå, åì îíè ïî ñòó ïà þò ñî ñâî è ìè òî âà ðè ùà ìè ññûë êè; ïðà âè òåëü ñò âî íå çà áû âà åò, òî îíè íóæ äà þò ñÿ â êó ñ êå íà ñóù íî ãî õëå áà, è äà åò èì åãî; à îíè ãî òî âû îò áèòü ó íå àð òåëü ùè êà ïî ñëåä íèé ïóä ìó êè â ïîëü çó ñâî åé ïà ñ òâû 22. Ïèñü ìà åãî è äðó ãèõ ïî ïà ëè â ðó êè ßêóò ñêî ãî îê ðóæ íî ãî ïî ëè öåé ñêî ãî óï ðàâ ëå íèÿ, è ïî íèì áû ëî ïðî âå äå íî ðàñ ñëå äî âà íèå. Êî ëûì ñêèé îê ðóæ íîé èñ ïðàâ íèê îáú ÿñ íÿë: ãî ñó äàð ñò âåí íûå ññûëü íûå íå ïîëü çó þò ñÿ âñå îá ùèì âíè ìà íè åì è ïî å òîì ñðå äè íà ñå ëå íèÿ, óñ ëî âèÿ æèç íè â îê ðó ãå î åíü òÿ æå ëûå, è ññûëü íûå âû íóæ äå íû äåð æàòü ëî øà äåé è êî ðîâ äëÿ õî çÿé ñò âåí íûõ íóæä; îò êðû òóþ èìè ñòî ëÿð íóþ ìà ñ òåð ñêóþ, ãäå áû ëî èç ãî òîâ ëå íî íå ñêîëü êî îëî âÿí íûõ êðî âà òåé, âñêî ðå çà êðû ëè; êðî ìå íè òîæ íîé ñå òè, äðó ãèõ ðû áî ëîâ íûõ ñíà ñ òåé íå èìå åò ñÿ, ê àð áàñ ñëó æèò äëÿ ïî åç äîê íà ïî êîñ, íè êà êîé íåé ò ðàëü íîé êâàð òè ðû, ãäå îíè ìîã ëè áû ñî áè ðàòü ñÿ, òåì áî ëåå áèá ëè î òå êè, íåò, è ñðå äè ññûëü íûõ íå íà áëþ äà åò ñÿ êîì ìó íè ñ òè å ñ êî ãî äâè æå íèÿ, çà èñ êëþ å íè åì ñòðåì ëå íèÿ äî áûòü ñðåä ñò âà, òî áû íå óìå ðåòü ñ ãî ëî äà. Ïî ìíå íèþ èñ ïðàâ íè êà, ñðå äè 15 ëå íîâ àð òå ëè íà áëþ äà åò ñÿ àí òà ãî íèçì, äî õî äÿ ùèé äî ðåç êèõ ñòîëê íî âå íèé, â îñî áåí íî ñ òè â îò íî øå íèè ïðè îá ðå òå íèÿ æèç íåí íî âàæ íûõ ïðî äóê òîâ. Ïî ñëå ïðå ðå êà íèé îá ó à ñò êå êà çåí íîé çåì ëè, óäîá íîé äëÿ âû äåë êè êèð ïè à, è ïî ïî âî äó ñî æè òåëü ñò âà ñ ìå ñò íû ìè æåí ùè íà ìè ó à ñò íè êè àð òå ëè äî 15 å ëî âåê, äëÿ óñ ò ðà øå íèÿ âû øåä øèõ èç àð òå ëè, óñ ò ðî è ëè ïðî ãóë êó ñ áåð äàí êà ìè è ðó æü ÿ ìè íà ïëå àõ. Àð òåëü íå ïîç âî ëè ëà Ëÿ äî âó çà íÿòü ñÿ âû äåë êîé êèð ïè à íà ó à ñò êå êà çåí íîé çåì ëè, îò âå äåí íîé åìó ãó áåð íà òî ðîì âáëè çè çà èì êè ïî ñå ëåí öà Áó ëû ãè íà. Òàê æå èñ ïðàâ íèê ñî îá ùàë, òî ó à ñò íè êè àð òå ëè, â áîëü øèí ñò âå åâ ðåè, âû ãîä íî äëÿ ñå áÿ áà ðûø íè à þò, îá ìå íè âàÿ ó ìå ñò íûõ æè òå ëåé ïðè âå çåí íûå èç ßêóò ñêà âå ùè è ïðî äóê òû íà ïóø íè íó, êî òî ðóþ çà òåì ñáû âà þò ÿêóò ñêèì êóï öàì ÿí âà ðÿ 1890 ã., ïðî è òàâ ïèñü ìî À.Êëþ ãå, èð êóò ñêèé ãå íå ðàë ãó áåð íà òîð â ïèñü ìå ê ÿêóò ñêî ìó ãó áåð íà òî ðó, ïîä åðê íóâ ïðå ñëå äî âà íèå ãî ñó äàð ñò âåí íû ìè ññûëü íû ìè íå ó à ñò íè êîâ àð òå ëè, çà õâàò èìè þð òû, ïðè íàä ëå æà ùåé Áó ëû ãè íó, è ïðè ëå ãà þ ùå ãî ê íåé çå ìåëü íî ãî ó à ñò êà è äð., ïî ðó èë ìå ñò íîé âëà ñ òè îò îá ðàòü îðó æèå ó ññûëü íûõ åâ ðå åâ; ïðè îò ïðàâ êå ññûëü íûõ èç ßêóò ñêà íå äî ïó ñ êàòü ïðî âî çà îðó æèÿ, áà ãà æà ñâû øå ïðå äåëü íî ãî âå ñà, îêà çû âàòü âîç ìîæ íîå ñî äåé ñò âèå ãî ñó äàð ñò âåí íûì ññûëü íûì, íå ñî ñòî ÿ ùèì â àð òå ëè, ïî ïðè îá ðå òå íèþ èìè æèç íåí íî íå îá õî äè ìûõ ïðè ïà ñîâ; îã ðàæ äàòü èõ îò ïðè òåñ íå íèé ñî ñòî ðî íû àð òå ëè; ââè äó ñïëî åí íî ñ òè ëå íîâ àð òå ëè ïå ðå ñå ëèòü èõ â Íè æíå è Âåðõ íå êî ëûìñê. Îä íà êî ïðè èñ ïîë íå íèè ýòèõ óêà çà íèé êî ëûì ñêèé èñ ïðàâ íèê âñòðå òèë çà òðóä íå íèÿ. Îí ñìîã îòî áðàòü îðó æèå òîëü êî ó ß.Àðåí êî âà è Ó.Ãîðí øòåé íà, îñ òàëü íûå ñâîå îðó æèå óñ ïå ëè ïðî äàòü ìå ñò íûì æè òå ëÿì. ëå íû àð òå ëè È.Êî ãàí, Ä.Ëàí äî, À.Ýí ãåëü è À. Öåéò ëèí ïî ïî âå äå íèþ è îá ðà çó ñâî åé æèç íè... îò ëè à þò ñÿ òè õî ñ òüþ íðà âà è áå çó êî ðèç íåí íûì îá ðà çîì äåé ñò âèé, è ïå ðå ñå ëå íèå â äðó ãèå ìå ñ òà â ñâÿ çè ñ îò ñóò ñò âè åì íàä çî ðà ñî çäà ñò áîëü øèå çà òðóä íå íèÿ. Íà ýòîò ðàç êî ëûì ñêèé èñ ïðàâ íèê, ïðî òè âî ðå à ñâî åé íå äàâ íåé çà ïè ñ êå, íà ïè ñàë, òî çà èì êè ó Áó ëû ãè íà íå áû ëî, à åãî ñòà ðóþ þð òó àð òåëü ùè êè êó ïè ëè ó íå ãî è èñ ïîëü çî âà ëè íà äðî âà. Äà ëåå óòî íèë, òî êèð ïè îíè âû äå ëû âà ëè äëÿ ñâî èõ íóæä. Ëî ÿëü íûé îò çûâ èñ ïðàâ íè êà î ëå íàõ êîì ìó íû âû çâàë íå äî âå ðèå èð êóò ñêî ãî ãå íå ðàë ãó áåð íà òî ðà. 14 ìàð òà 1890 ã. â îò çû âå î äî íå ñå íèè êî ëûì ñêî ãî èñ ïðàâ íè êà îí ïîä åð êè âàë, òî íåò íè êà êî ãî îñ íî âà íèÿ íå äî âå ðÿòü ñâå äå íè ÿì, ñî îá ùåí íûì ïî ñå ìó ïðåä ìå òó â ïèñü ìå ññûëü íî ãî Êëþ ãå 24. Òà êèì îá ðà çîì, â óñ ëî âè ÿõ ññûë êè áîðü áà çà ðà áî òó, ïðè îá ðå òå íèå ïðî äóê òîâ ïè òà íèÿ, ñî çäà íèå áû òî âûõ óñ ëî âèé çà ñëî íè ëà èäåé íûå èí òå ðå ñû, äó õîâ íûå çà ïðî ñû è ïð. Ïî ðàç íûì ïðè è íàì, â îñ íîâ íîì èç çà çà äîë æåí íî ñ òè ïî 111 ðóá. íà êàæ äî ãî ëå íà êîì ìó íû, íà øå ñ òîì ãî äó ñó ùå ñò âî âà íèÿ êîì ìó íà ðàñ ïà ëàñü. Ïî âîñïî ìè íà íè ÿì ëå íà êîì ìó íû, áûâ øå ãî ñòó äåí òà II êóð ñà Ñ Ïå òåð áóðã ñêî ãî ëåñ íî ãî èí ñòè òó òà Ä.È.Ãîô ìà íà, óìåð ëà êîì ìó íà åñ òå ñò âåí íîé ñìåð òüþ, èáî èç 28 å

109 Ñðåäíåêîëûìñêàÿ êîììóíà ãîñóäàðñòâåííûõ ññûëüíûõ 109 ëî âåê, âõî äèâ øèõ â êîì ìó íó ñ 1888 ã., ê êîí öó 1893 ã. îñ òà ëîñü âñå ãî 15, èç êî òî ðûõ â Ñðåä íå êî ëûì ñêå ïðî æè âà ëî âñå ãî âîñåìü å ëî âåê. Ïî ýòî ìó åùå âåñ íîé 1892 ã. áûë ïî ñòàâ ëåí âî ïðîñ î äàëü íåé øåì ñó ùå ñò âî âà íèè êîì ìó íû è áûëî ðå øå íî... ëèê âè äè ðî âàòü êîì ìó íó çà áëà ãî â ðå ìåí íî, òî áû ïî ãà ñèòü äîëã, ñäå ëàí íûé åùå â 1888 ã. 25 Âåñü äîëã ÿêóò ñêî ìó êóï öó À.Áåñ ïðî çâàí íî ìó áûë ïî ãà øåí èç ñóìì, âû ðó åí íûõ ïðè ëèê âè äà öèè èìó ùå ñò âà êîì ìó íû. Â òÿ æå ëûõ óñ ëî âè ÿõ ññûë êè êî ëûì ñêàÿ êîì ìó íà îáî ãðå ëà, ïðè þòè ëà, óòå øè ëà ìíî ãèõ ðå âî ëþ öè î íå ðîâ, ñïàñ ëà èõ îò ãî ëîä íîé ñìåð òè è äó õîâ íîé îïó ñ òî øåí íî ñ òè. Êîì ìó íà áû ëà íî âûì ÿâ ëå íè åì íà äà ëå êîì Ñå âå ðå è ïðî âåð êîé îïû òà èäåé íûõ ìè ðî âîç çðå íèé ïî ñëå äî âà òå ëåé ñî öè à ëè ñ òè å ñ êî ãî ó å íèÿ. Íî îíà ïî òåð ïå ëà ïî ðà æå íèå. ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ 1 Ðîñ ñèé ñêèé ãî ñó äàð ñò âåí íûé àð õèâ Îê òÿáðü ñêîé ðå âî ëþ öèè [ÐÃÀ ÎÐ]. Ô Îï. 3. Ä Ë Ãî ñó äàð ñò âåí íûé àð õèâ Èð êóò ñêîé îá ëà ñ òè [ÃÀ ÈÎ], Ô. 25. Îï. 10. Ä. 30. Ë Ïî ëÿ êîâ Ì. Íà êðàþ ñâå òà (Êî ëûì ñêàÿ ññûë êà). Ì., Ñ ÃÀ ÈÎ. Ô. 25. Îï. 10. Ä. 30. Ë Òàì æå. 6 Òàì æå. Ë Òàì æå. Ë. 147 îá. 8 Òàì æå. Ë Êðî òîâ Ì.À. ßêóò ñêàÿ ññûë êà õ ãî äîâ. Ì., Ñ. 66; ÍÀ ÐÑ(ß). Ô Îï. 1. Ä. 5. Ë. 6, ÍÀ ÐÑ(ß). Ô Îï. 2. Ä Ë Êîí Ô. Çà ïÿòü äå ñÿò ëåò. Ò Ì., Ñ Òàì æå. 13 Àð õèâ Äî ìà Ïëå õà íî âà. Ô Äåé. Îï. 1. Ä Ë ÍÀ ÐÑ(ß). Ô Îï. 2. Ä Ë Áî ãè íà Ñ.Ë., Êè ðè åí êî Ò.Ì. Ðå âî ëþ öè î íåð íà ðîä íèê Ï.È.Âîé íà ðàëü ñêèé. Ì., Ñ ÃÀ ÈÎ. Ô. 25. Îï. 10. Ä. 30. Ë Òàí Â.Ã. Êî ðî íà öèÿ â Êî ëûì ñêå // Áû ëîå ¹10. Ñ Ïî ëÿ êîâ Ì. Óêàç. ñî. Ñ ÐÃÀ ÎÐ. Ô Îï. 1. Ä Ë ÃÀ ÈÎ. Ô. 25. Îï. 10. Ä. 30, Ë ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 12. Îï. 12. Ä Ë ÃÀ ÈÎ. Ô. 25. Îï. 10. Ä. 30. Ë ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 12. Îï. 12. Ä Ë Òàì æå. Ë Ïî ëÿ êîâ Ì. Óêàç. ñî. Ñ ` 2004

110 110 ÔÀÊÒÛ, ÑÎÁÛÒÈß, ËÞÄÈ Ðåëèãèîçíûå îáúåäèíåíèÿ êàòîëèêîâ, ëþòåðàí è ìóñóëüìàí â Îëåêìèíñêîì îêðóãå (êîíåö XIX íà àëî ÕÕ â.) П.И.Корякин Петр Иванович Корякин, с.н.с. На ци о наль но го ар хи ва РС(Я). Íà ïðî òÿ æå íèè âñå ãî îïè ñû âà å ìî ãî â ýòîé ñòà òüå ïå ðè î äà èì ïå ðà òîð ñêîé Ðîñ ñèè êà òî ëè êè è ìó ñóëü ìà íå ßêó òèè íà õî äè ëèñü ïîä íå óñûï íûì íà áëþ äå íè åì âëà ñ òåé, êî òî ðûå íå ìîã ëè äî ïó ñ òèòü íå êîí òðî ëè ðó å ìî ãî ðîñ òà èñ ëà ïðè âåð æåí öåâ äðó ãèõ, íå æå ëè ïðà âî ñëà âèå, ðå ëè ãèé. Âîò òî ïè ñàë î êà òî ëè å ñ êèõ ñâÿ ùåí íè êàõ â ñâî åì öèð êó ëÿ ðå îò 23 ÿí âà ðÿ 1875 ã. íà àëü íè êó ßêóò ñêîé ãó áåð íèè Äå ïàð òà ìåíò äó õîâ íûõ äåë èíî ñò ðàí íûõ èñ ïî âå äà íèé ïðè Ìè íè ñ òåð ñò âå âíó ò ðåí íèõ äåë:...êñåíä çû, îñ âî áîæ äåí íûå îò íàä çî ðà ïî ëè öèè..., íå äîëæ íû îò ëó àòü ñÿ èç ìåñò ñâî å ãî æè òåëü ñò âà áåç ðàç ðå øå íèÿ ãðàæ äàí ñêî ãî íà àëü ñò âà; íà àëü íè êè ãó áåð íèé ìî ãóò âû äà âàòü ïî äîá íûì ëè öàì áè ëå òû íà îò ëó êó íå ïðåæ äå êàê ïî ïî ëó å íèè îò Äå ïàð òà ìåí òà äó õîâ íûõ äåë èíî ñò ðàí íûõ èñ ïî âå äà íèé óâå äîì ëå íèÿ î òîì, òî ëè öî, ïðî ñÿ ùåå îá îòú åç äå, ìî æåò áûòü óâî ëå íî..., à òàê æå ðàñ ïî ðÿ äèòü ñÿ ïðè âå äå íè åì â ïî ëî æè òåëü íóþ èç âå ñò íîñòü ñêîëü êî è ïî êà êèì âè äàì â ââå ðåí íîé Âàì ãó áåð íèè êñåíä çîâ, îñ âî áîæ äåí íûõ îò íàä çî ðà ïî ëè öèè; â ñëó àå æå åñ ëè áû ìåæ äó íè ìè íà øëèñü ëè íî ñ òè ñ áè ëå òîì íà ïî âñå ìå ñò íîå ïðî æè âà íèå â Èì ïå ðèè, òî âû òðå áî âàòü îò íèõ òà êî âûå ñ âû äà åþ èì âçà ìåí ñå ãî âè äîâ íà æè òåëü ñò âî òàì, ãäå îíè æè âóò, è î ïî ñëå äó þ ùåì óâå äî ìèòü ìè íè ñ òåð ñò âî ñ ïðåä ñòàâ ëå íè åì ñïè ñ êîâ ñèõ ëèö è ñ îáî çíà å íè åì ïðî òèâ êàæ äî ãî èç íèõ íà ñòî ÿ ùå ãî ìå ñ òà æè òåëü ñò âà 1. Â äî êó ìåí òå 1914 ã., ïî ñëàí íîì ÌÂÄ ÿêóò ñêî ìó ãó

111 Ðåëèãèîçíûå îáúåäèíåíèÿ êàòîëèêîâ, ëþòåðàí è ìóñóëüìàí 111 áåð íà òî ðó, ìû è òà åì: Íà îñ íî âà íèè ñó ùå ñò âó þ ùèõ óçà êî íå íèé íàä çîð çà ïî ñòóï êà ìè è îá ðà çîì æèç íè ïðî òå ñ òàíò ñêî ãî äó õî âåí ñò âà ëå æèò íà îáÿ çàí íî ñ òè ìå ñò íûõ êîí ñè ñ òî ðèé, îã ðà íè è âà þ ùèõ ñâîþ äå ÿ òåëü íîñòü â ýòîì îò íî øå íèè ëèøü íà áëþ äå íè åì çà òî íûì èñ ïîë íå íè åì ïà ñ òî ðà ìè âîç ëî æåí íûõ íà íèõ ïî äó õîâ íî ìó çâà íèþ îáÿ çàí íî ñ òåé. Íà õî äÿ, òî â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ, ââè äó îò êðû òèÿ âî åí íûõ ïðî òèâ Ãåð ìà íèè äåé ñò âèé, ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñÿ íå îá õî äè ìûì ñòðî ãèé ïðà âè òåëü ñò âåí íûé íàä çîð çà íà ïðàâ ëå íè åì äå ÿ òåëü íî ñ òè ïà ñ òî ðîâ, ïî ñëó õàì íå ðåä êî îò íî ñÿ ùèõ ñÿ ñ ñî óâ ñò âè åì ê íà øèì âðà ãàì è îò êðû òî âû ñêà çû âà þ ùèõ ñâîè ñèì ïà òèè ïàí ãåð ìà íèç ìó è ãåð ìà íî ôèëü ñêèå òåí äåí öèè, ïî êîð íî ïðî øó Âà øå Ïðå âîñ õî äè òåëü ñò âî ñâî å âðå ìåí íî äî âî äèòü äî ñâå äå íèÿ ìè íè ñ òåð ñò âà ïî Äå ïàð òà ìåí òó Äó õîâ íûõ äåë î âñåõ âî îá ùå íå áëà ãî âèä íûõ ïî ñòóï êàõ ïðî òå ñ òàíò ñêî ãî äó õî âåí ñò âà â ïðå äå ëàõ ââå ðåí íîé Âàì ãó áåð íèè 2. Â ßêó òèþ ñî ñâî è ìè ïðî ïî âå äÿ ìè è äëÿ îò ïðàâ ëå íèÿ ñëóæá ñðå äè êà òî ëè êîâ âû åç æàë èç ã. Èð êóò ñêà âè êàð íûé êñåíäç Èð êóò ñêîé Ðèì ñêî êà òî ëè å ñ êîé ïðè õîä ñêîé öåðê âè ó äîâ ñêèé 3, êî òî ðî ãî ïî çä íåå ñìå íèë êñåíäç Ëàâ êî âè. Â ïðî øå íè ÿõ îëåê ìèí ñêî ìó èñ ïðàâ íè êó îíè ïðî ñè ëè ïðå äî ñòà âèòü ïðè ëè íûå è ïðî ñòîð íûå êâàð òè ðû äëÿ áî ãî ñëó æå íèé, îáú ÿ âèòü êà òî ëè êàì î äà òå èñ ïî âå äè è Ñâÿ òî ãî ïðè à ñ òèÿ è âû äàòü ñâè äå òåëü ñò âî îá èñ ïîë íå íèè äó õîâ íûõ òðåá 4. Èç äî êó ìåí òîâ âèä íî, òî òîëü êî â ã. Îëåê ìèí ñêå â êâàð òè ðå Èî ñè ôà Âëà ñî âà è äðó ãèõ ëèö ñî áè ðà ëîñü îò 11 äî 18 å ëî âåê. Âî îá ùå æå èç âå ñò íî, òî åùå â 1835 ã. â ã. Îëåê ìèí ñêå ïðî æè âàë è íîâ íèê êà òî ëè å ñ êî ãî âå ðî èñ ïî âå äà íèÿ Êîç ëîâ ñêèé. Ïå ðå øåä øèå æå â ëþ òå ðàí ñò âî (îä íî èç êðóï íåé øèõ ïî èñ ëåí íî ñ òè íà ïðàâ ëå íèé ïðî òå ñ òàí òèç ìà, îñ íî âàí íîå â XVI â. Ìàð òè íîì Ëþ òå ðîì) âñòðå à ëèñü äà æå ñðå äè áûâ øèõ ñêîï öîâ (ïðè âåð æåí öåâ ñåê òû, êî òî ðûå îñ êîï ëÿ ëè ñå áÿ). 21 èþ íÿ 1869 ã. óï ðàâ ëÿ þ ùèé Îëåê ìèí ñêèì îê ðó ãîì ïðåä ïè ñû âàë ñòàð øè íå ñêîï öîâ: Âñëåä ñò âèå îò íî øå íèÿ äè âè çè îí íî ãî Åâàí ãå ëè å ñ êî Ëþ òå ðàí ñêî ãî ïà ñ òî ðà...ïî ðó àþ ñòàð øè íå ñêîï öîâ íå ìåä ëåí íî ðàñ ïî ðÿ äèòü ñÿ, òî áû âñå ïðî æè âà þ ùèå çäåñü ñêîï öû ëþ òå ðàí ñêî ãî âå ðî èñ ïî âå äà íèÿ ïðè ãî òî âè ëèñü ê èñ ïîë íå íèþ òðåá ïî ñâî å ìó èñ ïî âå äà íèþ ê 5 èñ ëó áó äó ùå ãî èþ íÿ è íå ïðå ìåí íî ÿâè ëèñü áåç âñÿ êî ãî çà ìåä ëå íèÿ ê ïà ñ òî ðó â îç íà åí íîå èñ ëî â äîì âäî âû Àëåê ñàí ä ðû Âèë êî âîé äëÿ áî ãî ñëó æå íèé Îò íî øå íèå âëà ñ òåé ê êà òî ëè êàì íå øëî íè â êà êîå ñðàâ íå íèå ñ èõ îò íî øå íè åì ê ìó ñóëü ìà íàì. Òóò ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ áîëü øàÿ íå òåð ïè ìîñòü ê ëþ äÿì, â ðàþ êî òî ðûõ, ïî ñëî âàì íà øå ãî ñî âðå ìåí íè êà è çåì ëÿ êà îò öà Àëåê ñàí ä ðà, ìíî ãî êðà ñè âûõ îá íà æåí íûõ æåí ùèí. Ñêëà äû âà åò ñÿ âïå àò ëå íèå, òî âëà ñ òè òî ãî ïå ðè î äà áû ëè ñèëü íî îçà áî å íû ïðè âëå å íè åì â ìó ñóëü ìàí ñò âî ÿêó òîâ, èõ ñî âðà ùå íè åì â èñ ëà ìèçì. Â ïðåä ïè ñà íèè ÿêóò ñêî ãî ãó áåð íà òî ðà Ãå îð ãèÿ Ôå äî ðî âè à åð íÿ å âà îò 19 îê òÿ á ðÿ 1877 ã. îëåê ìèí ñêî ìó îê ðóæ íî ìó èñ ïðàâ íè êó ãî âî ðèò ñÿ: Õî òÿ ïî ïðî èç âå äåí íî ìó Âà ìè äî çíà íèþ îò íî ñè òåëü íî ðàñ ïðî ñò ðà íå íèÿ áàø êè ðà ìè ìåæ äó ÿêó òà ìè ìà ãî ìå òàí ñêîé ïðî ïà ãàí äû è ñî âðà ùå íèÿ ñèõ ïî ñëåä íèõ â èñ ëà ìèçì, íà ñà ìîì äå ëå íè å ãî ïî äîá íî ãî íå îêà çà ëîñü, íî â ïðå äó ïðåæ äå íèå ìî ãó ùèõ áûòü ñëó à åâ ïðî ïà ãàí äû áàø êèð ÿ ñ è òàþ íóæ íûì ïðåä ëî æèòü âàì, Ìè ëî ñ òè âûé ãî ñó äàðü, ñî ãëàñ íî ïðåä ïè ñà íèþ ìî å ìó... èìåòü ïî ñòî ÿí íîå è íå î ñëàá íîå íà áëþ äå íèå êàê ëè íî, òàê è å ðåç ïîä âå äîì ñò âåí íûõ Âàì ëèö è ìåñò çà âñå ìè äåé ñò âè ÿ ìè áàø êèð, è â ñëó àå îá íà ðó æå íèÿ ñî ñòî ðî íû èõ çëî íà ìå ðåí íûõ äåé ñò âèé â ñìûñ ëå ñî âðà ùå íèÿ ÿêó òîâ â ìà ãî ìå òàí ñò âî êà êèì áû òî íè áû ëî ïó òåì ñ âè íîâ íû ìè ïî ñòó ïàòü ïî çà êî íó è â òî æå âðå ìÿ ìíå äî íî ñèòü. Äëÿ áîëü øåé óñ ïåø íî ñ òè â ýòîì äå ëå ïðåä ëà ãàþ âàì, Ìè ëî ñ òè âûé ãî ñó äàðü, íû íå æå âîé òè â ñî ãëà øå íèå ïî ýòî ìó ïðåä ìå òó ñ ìå ñò íû ìè ñâÿ ùåí íè êà ìè îá îêà çû âà íèè êî è ìè âàì â ýòîì äîëæ íûõ ñî äåé ñò âèé ÿ âìå ñ òå ñ ñèì ïðî øó åïè ñ êî ïà Äè î íè ñèÿ 6. Â ñâÿ çè ñ ýòèì ßêóò ñêîå îá ëà ñò íîå óï ðàâ ëå íèå ïî ñû ëà ëî öèð êó ëÿð íûå ïðåä ïè ñà íèÿ èñ ïðàâ íè êàì ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè ñëå äó þ ùå ãî ñî äåð æà íèÿ: Èç ïðî èç âå äåí íî ãî äî çíà íèÿ ïî äå ëó î ðàñ ïðî ñò ðà íå íèè áóä òî áû áàø êè ðà ìè Âè ëþé ñêî ãî îê ðó ãà ìåæ äó ÿêó òà ìè ìà ãî ìå òàí ñêîé ïðî ïà ãàí äû ìíîþ óñ ìî ò ðå íî, òî ïðè õî æà íå (ÿêó òû) Ñóí òàð ñêî Âå äåí ñêîé öåðê âè ìà ëî ïðè ëåæ íû ê õîæ äå íèþ â Õðàì áî æèé è ìíî ãèå íå áû âà þò ó èñ ïî âå äè è ó Ñâ. ïðè à ñ òèÿ. Îá ðà ùàÿ íà ýòî îá ñòî ÿ òåëü ñò âî âíè ìà íèå Âà øå ãî Âû ñî êî áëà ãî ðî äèÿ, ïðåä ëà ãàþ: ïðè êàæ äîì óäîá íîì ñëó àå ñáî ðà ÿêó òîâ âî âðå ìÿ ðàçú åç 4` 2004

112 112 Ï.È.Êîðÿêèí äîâ Âà øèõ ïî îê ðó ãàì äå ëàòü èì íà çè äà òåëü íûå âíó øå íèÿ... î òî íîì èñ ïîë íå íèè õðè ñ òè àí ñêî ãî äîë ãà è äàëü íåé øèé íàä çîð çà ýòèì îñ òàâ ëÿòü íà îáÿ çàí íî ñ òÿõ ìå ñò íûõ âëà ñ òåé 7. È ïî çä íåå ïî ïûò êè ìó ñóëü ìàí îò êðû âàòü ñâîè îá ùå ñò âà è ñòðî èòü ìå å òè âñòðå à ëè ñî ïðî òèâ ëå íèå îá ëà ñò íî ãî íà àëü ñò âà. Â 1913 ã. îëåê ìèí ñêèé îê ðóæ íîé èñ ïðàâ íèê â ñå ê ðåò íîì äî íå ñå íèè ÿêóò ñêî ìó ãó áåð íà òî ðó ïè øåò: Ïðåä ñòàâ ëÿÿ ïðè ñåì õî äà òàé ñò âî Èëü ÿ ñà, ßêó áû è Èá ðà ãè ìà Åíè êå å âûõ, Ìèð Àðè ôà íà Ñûä äû êî âà, Äè à íè ó ðà Íè ãà ìåò òó ëè íà, Êó ðå à íà ãà ëè Òà ôà òóë ëè íà, Ñà ëèì ãà ðåÿ Ñà êà å âà, Àá äóë êà áè ðà Àá äóë êà ãè ðî âà Åíè êå å âà, Ðàõ ìåò çÿ íà Åíè êå å âà è Õà áèá Ðàõ ìàí Åíè êå å âà î ðàç ðå øå íèè èì îò êðûòü â ã. Îëåê ìèí ñêå ìó ñóëü ìàí ñêîå îá ùå ñò âî, äî êëà äû âàþ Âà øå ìó Ïðå âîñ õî äè òåëü ñò âó, òî áîëü øèí ñò âî ïðî ñè òå ëåé ïðè åç æèå èç Óôèì ñêîé ãóá. È â Îëåê ìèí ñêå ïðî æè âà þò âðå ìåí íî, ãäå íå äâè æè ìîé ñîá ñò âåí íî ñ òè íå èìå þò...; öåëü îò êðû òèÿ îá ùå ñò âà ñáîð ïî æåðò âî âà íèé íà ñî äåð æà íèå ìå å òè è äðó ãèå ìó ñóëü ìàí ñêèå íóæ äû, òîã äà êàê ìå åòü îíè âïîë íå ìî ãóò ïîä äåð æè âàòü ïî æåðò âî âà íè ÿ ìè, êàê ïðàê òè êî âà ëîñü äî ñå ãî âðå ìå íè, èëè æå îá ëî æèòü êàæ äî ãî äî ìî õî çÿ è íà â èç âå ñò íîé ñóì ìå. Åñ ëè æå èì áó äåò ðàç ðå øå íî îò êðû òèå îá ùå ñò âà, ìó ñóëü ìà íå áó äóò à ñ òî ñî áè ðàòü ñÿ äëÿ îá ñóæ äå íèÿ âî ïðî ñîâ è ñáî ðà ïî æåðò âî âà íèé, è íåëü çÿ ïî ðó èòü ñÿ, òî áû îíè íå îá ñóæ äà ëè å ãî ëè áî ïðî òè âî ïðà âè òåëü ñò âåí íî ãî èëè íå óñ ò ðî è ëè ñáî ðà â ïîëü çó çà ðó áåæ íûõ ìó ñóëü ìàí, ñäå ëàòü æå ýòî òàé íûì ïó òåì, áå çóñ ëîâ íî, òðóä íåå è îïàñ íåå, à ïðè ñóò ñò âèå íà ñî áðà íè ÿõ ìó ñóëü ìàí è íà ïî ëè öèè ñî âåð øåí íî áåñ ïî ëåç íî, òàê êàê âî ïðî ñû áó äóò ðå øàòü ñÿ íà ìó ñóëü ìàí ñêîì, íå ïî íÿò íîì äëÿ ðóñ ñêèõ, ÿçû êå (òàê êàê ñà ìè ïðî ñè òå ëè çà ÿâ ëÿ þò, òî íå âñå òà òà ðû ãî âî ðÿò ïî ðóñ ñêè è ïå ðå âîä ÿêî áû äëÿ íèõ íå áó äåò ïî íÿ òåí). Ââè äó èç ëî æåí íî ãî ïî ëà ãàë áû õî äà òàé ñò âî î ðàç ðå øå íèè â ã. Îëåê ìèí ñêå ìó ñóëü ìàí ñêî ãî îá ùå ñò âà îò êëî íèòü 8. ßêóò ñêèé ãó áåð íà òîð Èâàí Èâà íî âè Êðàôò òàê æå íå îñ òàë ñÿ â ñòî ðî íå îò ãî ñó äàð ñò âåí íîé ïî ëè òè êè ïî îò íî øå íèþ ê ðå ëè ãè îç íûì îáú å äè íå íè ÿì: Âîé íà, âîç íèê øàÿ íà Áàë êà íàõ, íå ñî ìíåí íî, äîëæ íà ïðè âëå êàòü ê ñå áå âíè ìà íèå ïðî æè âà þ ùèõ â Èì ïå ðèè ìó ñóëü ìàí ðàç ëè íûõ íà ðîä íî ñ òåé è âû çû âàòü ñ èõ ñòî ðî íû ñòðåì ëå íèå ïðèä òè â òîé èëè èíîé ôîð ìå íà ïî ìîùü èõ òó ðåö êèì åäè íî âåð öàì, íà ïðè ìåð, ïó òåì ñáî ðà ïî æåðò âî âà íèé â èõ ïîëü çó, ñ ïå ðå äà åé ñî áðàí íûõ ñóìì â âå äå íèå ó ðåæ äå íèé è îá ùåñòâ, íà õî äÿ ùèõ ñÿ çà ãðà íè öåé. Ñà ìîå ïðî èç âîä ñò âî òà êèõ ñáî ðîâ ìî æåò, ìåæ äó ïðî èì, äàòü áëè æàé øèé ïî âîä èõ èíè öè à òî ðàì è ðó êî âî äè òå ëÿì ðàñ ïðî ñò ðà íÿòü ñðå äè èíî ðîä å ñ êî ãî íà ñå ëå íèÿ èäåè ïà íèñ ëà ìèç ìà, ññû ëà ÿñü íà îáù íîñòü èí òå ðå ñîâ ìó ñóëü ìàí áåç ðàç ëè èÿ íà öè î íàëü íî ñ òè è ïîä äàí ñò âà, êàê èñ ïî âåä íè êîâ èñ ëà ìà, íà îïàñ íîñòü, óã ðî æà þ ùóþ â ëè öå Òóð öèè ìó ñóëü ìàí ñò âó âñå ãî ìè ðà, è ò.ï. Ýòî îá ñòî ÿ òåëü ñò âî ïî áóæ äà åò ïðà âè òåëü ñò âåí íóþ âëàñòü îò íå ñ òèñü ñ îñî áîþ îñ òî ðîæ íî ñ òüþ ê äå ëó ðàç ðå øå íèÿ ïî äîá íî ãî ðî äà ñáî ðîâ. Ñî îá ùàÿ î ñåì, ïðåä ïè ñû âàþ Âà øå ìó Âû ñî êî áëà ãî ðî äèþ íå äî ïó ñ êàòü âî ââå ðåí íîì âàì îê ðó ãå ñà ìî âîëü íûõ ñáî ðîâ íà íóæ äû çà ðó áåæ íûõ ìó ñóëü ìàí â ñâÿ çè ñ ïðî èñ õî äÿ ùè ìè íû íå âî åí íû ìè äåé ñò âè ÿ ìè; â ñëó àå æå ïî ñòóï ëå íèÿ ê Âàì õî äà òàé ñò âà ïî ñå ìó ïðåä ìå òó, òà êî âûÿ ïðåä ñòàâ ëÿòü ìíå 9. Êà òî ëè öèçì, ëþ òå ðàí ñò âî è èñ ëàì òàê æå, êàê è ïðà âî ñëà âèå, èìå þò äàâ íþþ èñ òî ðèþ ðàç âè òèÿ â íà øåé ðå ñ ïóá ëè êå. Íî ìû íå äîëæ íû çà áû âàòü, òî è èñ òî ðèÿ ðàç âè òèÿ òðà äè öè îí íîé ÿêóò ñêîé ðå ëè ãèè íå ìå íåå äàâ íÿÿ, è åå ïðî äîë æå íèå ìû íà áëþ äà åì äî íà øå ãî âðå ìå íè. ÈÑÒÎ ÍÈÊÈ ÍÀ ÐÑ(ß). Ô. 20 è. Îï. 1. Ä. 378, 415; Îï. 4. Ä. 27, 126, 133; Îï. 5. Ä. 1, 18, ÍÀ PC(ß). Ô. 20 è. Îï. 5. Ä. 30. Ë (îá.). 2 Òàì æå. Îï. 4. Ä Ë Òàì æå. Îï 1. Ä Ë Òàì æå. Ä Ë. 2 (îá.). 5 Òàì æå. Ä Ë Òàì æå. Îï. 5. Ä. 18. Ë. 1, Òàì æå. Ë. 2 2(îá.). 8 Òàì æå. Îï. 4. Ä Ë (îá.). 9 Òàì æå. Îï. 4. Ä Ë (îá.).

113 ÔÀÊÒÛ, ÑÎÁÛÒÈß, ËÞÄÈ 113 Ñóïðóæåñêàÿ åòà Âèíîêóðîâûõ ýìèãðàíòû èç ßêóòèè Е.П.Антонов Егор Петрович Антонов, к.и.н, с.н.с. ИГИ АН РС(Я). Â ðàñ ñå êðå åí íûõ ôîí äàõ Íà öè î íàëü íî ãî àð õè âà ÐÑ(ß) ñî äåð æàò ñÿ äî êó ìåí òû ýìè ã ðàí òîâ èç ßêó òèè, ïî êè íóâ øèõ ðî äè íó â 1919 ã. Ñðå äè íèõ ïðè âëå êà þò âíè ìà íèå ìà òå ðè à ëû îá èç âå ñò íîé ïî ïî ñëåä íèì ïóá ëè êà öè ÿì Î.Ä.ßêè ìî âà è Â.Å.Âà ñè ëü å âà Õà ðû ñ õà ëà ñó ïðó æå ñ êîé å òå Ìè õà è ëå Çè íî âü å âè å è Àíà ñ òà ñèè Ñå ìå íîâ íå Âè íî êó ðî âûõ. Ì.Ç.Âè íî êó ðîâ ðî äèë ñÿ â 1894 ã. â ßêóò ñêå â ñå ìüå ïðå ïî äà âà òå ëÿ ßêóò ñêîé äó õîâ íîé ñå ìè íà ðèè. Îêîí èë ßêóò ñêóþ äó õîâ íóþ ñå ìè íà ðèþ è ñ àâ ãó ñ òà 1912 ã. ðà áî òàë ïñà ëîì ùè êîì ñíà à ëà â Êûë ëàõ ñêîé Íè êîëü ñêîé öåðê âè, ñ 1916 ã. â Íþð áèí ñêîé, ñ 1 èþ ëÿ 1917 ã. â ßêóò ñêîé òþ ðåì íîé öåðê âè. Ïî ñëå ïå ðå åç äà â ßêóòñê ïóá ëè êó åò ïîä ïñåâ äî íè ìîì Òà åæ íèê ñâîè ñòè õî òâî ðå íèÿ è ïî ýìû â ãà çå òàõ ßêóò ñêàÿ îê ðà è íà, Ãî ëîñ òðó äà, Ãî ëîñ ÿêóò ñêîé öåðê âè. Âñòó ïà åò â òîì æå ãî äó â ïàð òèþ ýñå ðîâ. 20 íî ÿ á ðÿ 1917 ã. Ì.Ç.Âè íî êó ðîâ îêîí à òåëü íî ïî ðû âà åò ñ öåð êîâ íîé äå ÿ òåëü íî ñ òüþ è óõî äèò ñëó æèòü êîí òîð ùè êîì íà ñåëü ñêî õî çÿé ñò âåí íûé ñêëàä ßêóò ñêîé îá ëà ñò íîé àã ðî íî ìè å ñ êîé îð ãà íè çà öèè. Ïðî ðà áî òàâ íå äîë ãî â ýòîé äîëæ íî ñ òè, îí ïå ðå õî äèò â ïóá ëè íóþ áèá ëè î òå êó, à çà òåì â ìó çåé ßêóò ñêî ãî îò äå ëà ÐÃÎ 1. Â îê òÿ á ðå 1917 ã. Ìè õà èë çà êëþ à åò áðàê ñ Àíà ñ òà ñè åé Ñå ìå íîâ íîé ßêóø êî âîé 2. Îíà ðî äè ëàñü â ßêóò ñêå 9 ìàð òà 1895 ã. â ñå ìüå ñâÿ ùåí íè êà. Â 1912 ã. îêîí è ëà ßêóò ñêîå åïàð õè àëü íîå æåí ñêîå ó è ëè ùå è ðà áî òà ëà ó è òåëü íè öåé â Îëåê ìèí ñêîì îê ðó ãå, à çà 4` 2004

114 114 Å.Ï.Àíòîíîâ Ìèõàèë Çèíîâüåâè Âèíîêóðîâ òåì â áèá ëè î òå êå äó õîâ íîé ñå ìè íà ðèè. Ñ 1918 ã. Ì.Ç.Âè íî êó ðîâ ðà áî òàë â îð ãà íå ïå à òè ýñå ðîâ Ãî ëîñ òðó äà. Ñó ïðó æå ñ êàÿ å òà Âè íî êó ðî âûõ â ìàð òå 1919 ã. âû åõà ëà â Îõîòñê. Ñðà çó óå õàòü çà ãðàíèöó íå óäà ëîñü, è Àíà ñ òà ñèè Ñå ìå íîâ íå ïðè øëîñü ðà áî òàòü ó è òåëü íè öåé â Íî âî óñ òü èí ñêîé èíî ðîä å ñ êîé øêî ëå èþ ëÿ îíè, íà êî íåö, ýìè ã ðè ðî âà ëè â ßïî íèþ, çà õâà òèâ ñ ñî áîé îã ðîì íîå êî ëè å ñò âî êíèã, ðó êî ïè ñåé, ïè ñåì, ñå ìåé íûõ ðå ëèê âèé è ò.ä. Ì.Ç.Âè íî êó ðîâ óñ ò ðà è âà åò ñÿ ïåâ èì â õîð Êà ôå ä ðàëü íî ãî ðóñ ñêî ãî ïðà âî ñëàâ íî ãî ñî áî ðà â Òî êèî ÿí âà ðÿ 1921 ã. ñó ïðó æå ñ êàÿ å òà îò ïðà âè ëàñü â Ñàí Ôðàí öè ñ êî, îò òó äà â Ïèòò ñáóðã, ãäå Ìè õà èë Çè íî âü å âè ñòà íî âèò ñÿ ïñà ëîì ùè êîì â ìå ñò íîé ïðà âî ñëàâ íîé öåðê âè, à Àíà ñ òà ñèÿ Ñå ìå íîâ íà ðà áî åé íà ôà á ðè êå. Îä íà êî â àâ ãó ñ òå îíè óåç æà þò â Íüþ Éîðê. Â íî ÿ á ðå 1921 ã. îíè îáîñ íî âà ëèñü â Âà øèíã òî íå, ãäå Ìè õà è ëó Çè íî âü å âè ó óäà ëîñü óñ ò ðî èòü ñÿ ïî ìîù íè êîì â ñëà âÿí ñêóþ ñåê öèþ Áèá ëè î òå êè Êîí ãðåñ ñà. Â 1921 ã. ó íèõ ðî äè ëàñü äî ü Åâ ãå íèÿ, êî òî ðàÿ óìåð ëà â âîç ðà ñ òå 2 ëåò, â 1924 ã. ðî äèë ñÿ ñûí Äæîðäæ, ïî êîí èâ øèé æèçíü ñà ìî óáèé ñò âîì â ñå ðå äè íå 1950 õ ãã. Íû íå â æè âûõ èç ñå ìüè Âè íî êó ðî âûõ îñ òà ëàñü äî ü Åëå íà Òèä âåë. Â 1928 ã. Ì.Ç.Âè íî êó ðî âà ïå ðå âå ëè â îò äåë êà òà ëî ãîâ Áèá ëè î òå êè Êîí ãðåñ ñà. Â òå å íèå ãã. îí ïî ïîë íèë êîë ëåê öèè Áèá ëè î òå êè Êîí ãðåñ ñà 923 ÿùè êà ìè ñ êàð òî òå êîé àð õèâ íûõ äî êó ìåí òîâ, à òàê æå êíè ãà ìè, ôî òî ãðà ôè ÿ ìè, ðó êî ïè ñÿ ìè, ïèñü ìà ìè è ò.ä. Â 1927 ã. ïî ïðîñü áå Ìè õà è ëà Çè íî âü å âè à ðóñ ñêàÿ ïðà âî ñëàâ íàÿ öåð êîâü ñâ. Íè êî ëàÿ â Íüþ Éîð êå ïå ðå äà ëà 702 êàð òîí íûå êî ðîá êè öåí íåé øèõ àð õèâ íûõ äî êó ìåí òîâ îá èñ òî ðèè ðàñ ïðî ñò ðà íå íèÿ ïðà âî ñëà âèÿ â Àìå ðè êå. È ëèøü â 1983 ã. ýòè ìà òå ðè à ëû óäà ëîñü ðàñ ñîð òè ðî âàòü, îïè ñàòü è ìè ê ðî ôèëü ìè ðî âàòü. Â 1940 ã. â õî äå êî ìàí äè ðîâ êè ïî Àëÿ ñ êå Ì.Ç.Âè íî êó ðîâ ñî áðàë 150 êî ðî áîê àð õèâ íûõ äî êó ìåí òîâ. Îí äîëãî çà íè ìàë ñÿ ñî ñòàâ ëå íè åì áèá ëè î ãðà ôè å ñ êî ãî êà òà ëî ãà âñåé ðóñ ñêîé ëè òå ðà òó ðû, èç äàí íîé â Àìå ðè êå 5. Ìè õà èë Çè íî âü å âè ïðî ðà áî òàë â Áèá ëè î òå êå Êîí ãðåñ ñà äî 1956 ã. Âûé äÿ íà ïåí ñèþ, îí ïî ñå ëèë ñÿ â ìà ëåíü êîì ãî ðîä êå Ôî ðåñò Ãëåíí â øòà òå Ìý ðè ëåíä. Ñêîí àë ñÿ Ìè õà èë Çè íî âü å âè â 1983 ã., ïå ðå æèâ ëþ áè ìóþ æå íó âñå ãî íà íå ñêîëü êî ìå ñÿ öåâ 6. Ì.Ç.Âè íî êó ðîâ áûë îä íèì èç ÿð êèõ ïðåä ñòà âè òå ëåé ÿêóò ñêîé èí òåë ëè ãåí öèè, åé ïî äâèæ íè å ñ êèé òðóä ñû ã ðàë îã ðîì íóþ ðîëü â ðàñ ïðî ñò ðà íå íèè ðîñ ñèé ñêîé, â òîì èñ ëå Àíàñòàñèÿ Ñåìåíîâíà Âèíîêóðîâà ÿêóò ñêîé êóëü òó ðû, íå òîëü êî â ÑØÀ, íî è âî âñåì ìè ðå. Îí òàê æå ñû ã ðàë íå î öå íè ìóþ ðîëü â îáú å äè íå íèè áî ãà òåé øå ãî íà ó íî ãî, êóëü òóð íî ãî, äó õîâ íî ãî íà ñëå äèÿ èí òåë ëè ãåí öèè èç èñ ëà ðóñ ñêîé ýìè ã ðà öèè. È ýòîò òè òà íè å ñ êèé òðóä íå âîç ìî æåí áûë áû áåç êðåï êî ãî è íà äåæ íî ãî òû ëà ëþ áè ìîé è âåð íîé æå íû. Èí òåë ëè ãåíò íîé è âû ñî êî íðàâ ñò âåí íîé æåí ùè íå íå ïðè øëîñü â èç ãíà íèè ñà ìî ñòî ÿ òåëü íî ðå à ëè çî âàòü ñâîé ïî òåí öè àë íà ïðî ôåñ ñè î íàëü íîì ïî ïðè ùå, íî å áåç çà âåò íîå ïîä è íå íèå ñâî åé æèç íè èí òå ðå ñàì ìó æà è âîñ ïè òà íèþ äå òåé ñòà ëè èñ òèí íûì ïðè ìå ðîì ñëó æå íèÿ îòå å ñò âåí íîé êóëü òó ðå è Ðî äè íå. Ïóá ëè êó å ìûå âïåð âûå ìà òå ðè à ëû ÍÀ ÐÑ(ß) ïðåä ñòàâ ëÿ þò ñî áîé äî êó ìåí òû íà âûåçä (íå êî òî ðûå èç íèõ ñêîïèðîâàíû, äðóãèå ïðî ñòî îïè ñû âà þò ñÿ, òàê êàê ïðè ïóá ëè êà öèè çà íÿ ëè áû ìíî ãî ìå ñ òà, ó òå íî òàê æå è òî, òî ðÿä

115 Ñóïðóæåñêàÿ åòà Âèíîêóðîâûõ ýìèãðàíòû èç ßêóòèè 115 ÍÀ ÐÑ (ß). Ô Îï. 1. Ä Ë. 14. ÍÀ ÐÑ (ß). Ô Îï. 1. Ä Ë ` 2004

116 116 Å.Ï.Àíòîíîâ ÍÀ ÐÑ (ß). Ô Îï. 1. Ä Ë. 17 îá ÍÀ ÐÑ (ß). Ô Îï. 1. Ä Ë. 19.

117 Ñóïðóæåñêàÿ åòà Âèíîêóðîâûõ ýìèãðàíòû èç ßêóòèè 117 äî êó ìåí òîâ îôîðìëåí íà äâà ëè öà) â ßïî íèþ ñó ïðó æå ñ êîé å òû èç ßêó òèè Ìè õà è ëà Çè íî âü å âè à è Àíà ñ òà ñèè Ñå ìå íîâ íû Âè íî êó ðî âûõ. Ïóá ëè êà öèÿ ýòèõ ìà òå ðè à ëîâ äà åò âîç ìîæ íîñòü îç íà êî ìèòü ñÿ ñ ïðî öå äó ðîé îôîðì ëå íèÿ äî êó ìåí òà öèè íà ýìè ã ðà öèþ â 1919 ã. â ïå ðè îä Ãðàæ äàí ñêîé âîé íû. Â äå ëå ñî õðà íè ëèñü äâà ïðî øå íèÿ Óï ðàâ ëÿ þ ùå ìó ßêóò ñêîé îá ëà ñ òüþ î âû äà å çà ãðàí ïà ñ ïîð òîâ îò Ì.Ç.Âè íî êó ðî âà, íà ïè ñàí íûå 16 è 17 ôå â ðà ëÿ 1919 ã. Ê íå ìó ïðè ëà ãà ëèñü äâå ôî òî ãðà ôèè Ìè õà è ëà Çè íî âü å âè à è äâå Àíà ñ òà ñèè Ñå ìå íîâ íû, êâè òàí öèÿ ßêóò ñêî ãî Êàç íà åé ñò âà îá îï ëà òå ãî ñó äàð ñò âåí íûõ ñáî ðîâ, âçè ìà å ìûõ çà çà ãðàí ïà ñ ïîð òà 7. å òà Âè íî êó ðî âûõ 26 ôå â ðà ëÿ 1919 ã. äà ëà ïîä ïè ñ êó îá îáÿ çà òåëü íîì èç âå ùå íèè ìå ñò íûõ âëà ñ òåé î ñâî åì âîç âðà ùå íèè èç çà ãðà íè öû ñ öå ëüþ ñî õðà íå íèÿ èõ íå äâè æè ìî ãî èìó ùå ñò âà 8. Óï ðàâ ëå íèå ßêóò ñêîé ãî ðîä ñêîé ìè ëè öèè 27 ôå â ðà ëÿ 1917 ã. âû äà ëî ñó ïðó ãàì óäî ñ òî âå ðå íèÿ îá îò ñóò ñò âèè â ÌÂÄ êà êèõ ëè áî çà âå äåí íûõ íà íèõ äåë è ðàç ðå øå íèå èì íà âû åçä çà ãðà íè öó 9. Â äå ëå ïðè ëî æå íà ïà ñ ïîðò íàÿ êíèæ êà, âû äàí íàÿ 5 ìàð òà 1915 ã. ßêóò ñêîé äó õîâ íîé êîí ñè ñ òî ðè åé ïñà ëîì ùè êó Êûë ëàõ ñêîé Íè êî ëà åâ ñêîé öåðê âè Ì.Ç.Âè íî êó ðî âó. Â äî êó ìåí òå ñî äåð æàò ñÿ ñâå äå íèÿ î äà òå ðîæ äå íèÿ, âå ðî èñ ïî âå äà íèè, äó õîâ íîì çâà íèè, ìå ñ òå æè òåëü ñò âà è î áðà êå 10. Èí òå ðåñ ïðåä ñòàâ ëÿ þò îï ðîñ íûå ëè ñ òû ñó ïðó æå ñ êîé å òû Âè íî êó ðî âûõ, ñî ñòî ÿ ùèå èç îò âå òîâ íà 23 âî ïðî ñà. Ýòè äî êó ìåí òû, çà ïîë íåí íûå 26 ôå â ðà ëÿ 1919 ã., äî ïîë íè òåëü íî ïðî ëè âà þò ñâåò íà ìà ëî èç âå ñò íûå ôàê òû èç èõ áè î ãðà ôèé. Â à ñò íî ñ òè, î òîì, òî â ãã. Ìè õà èë Çè íî âü å âè ñëó æèë ïñà ëîì ùè êîì â Êûë ëàõ ñêîé è Íþð áèí ñêîé öåðê âÿõ, à òàê æå â Òþ ðåì íîé öåðê âè ã. ßêóò ñêà. Ê äå ëó áûë ïîä øèò óêàç ßêóò ñêîé äó õîâ íîé êîí ñè ñ òî ðèè î íà çíà å íèè Ì.Ç.Âè íî êó ðî âà ñ 1 ôå â ðà ëÿ 1919 ã. ïñà ëîì ùè êîì Âåð õî ÿí ñêî ãî ñî áî ðà. Â àí êå òå ñî äåð æàò ñÿ ñâå äå íèÿ, òî åãî îòåö ñêîí àë ñÿ, à ìàòü Ïà ðà ñêå âà Ïðî êîïüâíà Âè íî êó ðî âà îñ òà ëàñü â ßêóò ñêå 11. Â äå ëå ñî õðà íè ëîñü ñâè äå òåëü ñò âî èç ìå ò ðè å ñ êîé êíè ãè Ãðà äî ßêóò ñêîé Ïðå îá ðà æåí ñêîé öåðê âè îò 9 ìàð òà 1895 ã. Àíà ñ òà ñèè Ñå ìå íîâ íû Âè íî êó ðî âîé. Óêà çû âà þò ñÿ èìå íà å ðî äè òå ëåé Ñå ìå íà Àëåê ñå å âè à ßêóø êî âà è Ïà ðà ñêå âû Ïî ëè êàð ïîâ íû, à òàê æå èìå íà Èî âà Âè íî êó ðî âà è äè à êî íà Íè êî ëàÿ Ïî ïî âà, ñî âåð øèâ øèõ îá ðÿä êðå ùå íèÿ 12. Èç îï ðîñ íî ãî ëè ñ òà Àíà ñ òà ñèè Ñå ìå íîâ íû Âè íî êó ðî âîé âèä íî, òî îíà ïðî æè âà ëà â ßêóò ñêå ñ 1918 ã., à äî ýòî ãî ðà áî òà ëà ó è òåëü íè öåé â Îëåê ìèí ñêîì îê ðó ãå. Å îòåö îñ òàë ñÿ â ßêóò ñêå, à ìàòü ñêîí à ëàñü. Â êà å ñò âå ìå ñ òà âû åç äà å òà Âè íî êó ðî âûõ óêà çà ëà ßïî íèþ, à öå ëüþ ïî åçä êè ëå å íèå Àíà ñ òà ñèè Ñå ìå íîâ íû. Ñðîê ïðå áû âà íèÿ çà ãðà íè öåé 1 ãî ä. Èç àí êå òû âèä íî, òî çà ðó áå æîì ðîä ñò âåí íè êè ó íèõ îò ñóò ñò âî âà ëè è â òå å íèå ãã. ñó ïðó ãè ïðå äå ëîâ Ðîñ ñèè íå ïî êè äà ëè. Â êîí öå äî êó ìåí òîâ èìå ëàñü îáÿ çà òåëü íàÿ ïîä ïè ñ êà î íå ïî ñå ùå íèè èìè íå ïðè ÿòåëü ñêèõ ñòðàí è îê êó ïè ðî âàí íûõ èìè òåð ðè òî ðèé 13. Òà êèì îá ðà çîì, â ïå ðè îä Ãðàæ äàí ñêîé âîé íû ôóíê öè î íè ðî âà ëà ïðî äó ìàí íàÿ ïðî öå äó ðà îôîðì ëå íèÿ äî êó ìåí òà öèè íà âû åçä çà ïðå äå ëû ñòðà íû. Ýòè äî êó ìåí òû äî âîëü íî èí ôîð ìà òèâ íû è ïîç âî ëÿ þò îñ âå òèòü ìà ëî èç âå ñò íûå ôàê òû èç æèç íè íå ìíî ãî èñ ëåí íûõ ÿêóò ñêèõ ýìè ã ðàí òîâ. Õà ðàê òåð íûì â íèõ ÿâ ëÿ ëîñü ñî êðû òèå èñ òèí íûõ ìî òè âîâ ýìè ã ðà öèè, â îï ðîñ íûõ ëè ñ òàõ Âè íî êó ðî âû öå ëüþ ïî åçä êè óêà çà ëè ëå å íèå æå íû. Âå ðî ÿò íî, îíè ïè òà ëè íà äåæ äû íà ñêî ðîå âîç ðà ùå íèå íà ðî äè íó ïî ñëå ñâåð æå íèÿ áîëü øå âè êîâ, ïî ñêîëü êó èì ïðè ñó ùè áû ëè óâ ñò âà ïà ò ðè î òèç ìà è ëþá âè ê ðî äè íå. Âî âñÿ êîì ñëó àå, îíè íå æå ëà ëè ñâÿ çû âàòü íà âå êè ñâîþ ñóäü áó ñ óæ áè íîé. ÏÐÈÌÅ ÀÍÈß 1 ßêè ìîâ Î.Ä. å ëî âåê èç íå áû òèÿ. ßêóòñê, Ñ. 29, 35 36, Ðè àðä Ïèðñ. Ì.Ç. Âè íî êó ðîâ ýìè ã ðàíò, ó å íûé è áèá ëè î ôèë // Ïî ëÿð íàÿ çâåç äà ¹3. Ñ Õà ðû ñ õàë Â. Áý±ýhýý íè êóí äîé äó òó ãàð àé àí // Ñà õà ñè ðý àï ð. 4 ßêè ìîâ Î.Ä. Óêàç. ñî. Ñ. 51, 64, Òàì æå. Ñ Òàì æå. Ñ. 85; Ðè àðä Ïèðñ. Óêàç ñî. Ñ ÍÀ ÐÑ (ß). Ô Îï. 1. Ä Ë Òàì æå. Ë Òàì æå. Ë. 21îá. 10 Òàì æå. Ë Òàì æå. Ë. 23 îá., Òàì æå. Ë Òàì æå. Ë. 16 îá., 20, 26. 4` 2004

118 118 ÔÀÊÒÛ, ÑÎÁÛÒÈß, ËÞÄÈ Ðóññêié ýìèãðàíòú (ÿêóòú) В.Е.Васильев Василий Егорович Васильев, н.с. ИГИ АН РС(Я). Â ïî èñ êàõ ñâå äå íèé î ÿêóò ñêèõ ýìè ã ðàí òàõ ÿ ðà áî òàë â àð õè âàõ Âëà äè âî ñ òî êà, Õàð áè íà, Øý íü ÿ íà (Ìóê äåí), ãäå ïî áû âà ëè è ïðî æè âà ëè íà øè ñî îòå å ñò âåí íè êè. Â ýòèõ êè òàé ñêèõ ãî ðî äàõ ìà ëî òî îñ òà ëîñü îò ðóñ ñêîé êî ëî íèè, ïî ñò ðî èâ øåé ÊÂÆÄ è ÞÌÆÄ. Ðàç âå òî òîð ãî âûå öåí ò ðû þ ëèíü è Öþ ëèíü â Õàð áè íå, íà çâà íèÿ êî òî ðûõ áû ëè ïðî èç âîä íû ìè îò èìå íè èõ áûâ øå ãî õî çÿ è íà Èâà íà ßêîâ ëå âè à ó ðè íà, óðî æåí öà Áëà ãî âå ùåí ñêà, âëà äåëü öà à å ðàç âå ñî íûõ, òà áà íûõ ôà á ðèê, ñó äî õîä íîé êîì ïà íèè íà Àìó ðå è Ñóí ãà ðè, â ñâîå âðå ìÿ îáåñ ïå è âàâ øå ãî à åì è òà áà êîì âñå îê ðà è íû Ñè áè ðè è Äàëü íå ãî Âîñ òî êà äî Êàì àò êè è ó êîò êè. Ñíà à ëà, êîã äà åõàë â ÊÍÐ, ó ìå íÿ áû ëî òà êîå óâ ñò âî, áóä òî åäó â Ìàéþ èëè â ó ðàï ó: â ìè ëè öèè íà âå äó ñïðàâ êè è òóò æå ìíå âñå óêà æóò!.. Íî íå òóò òî áû ëî! Ñ êàæ äûì äíåì ïûë ìîé óãà ñàë. Â àð õè âàõ ïðî âèí öèè Õýé ëóö çÿí òîëü êî òîëü êî íà à ëè óïî ðÿ äî è âàòü ïî òîê àð õèâ íûõ äî êó ìåí òîâ. ß íà ïðàñ íî êîð ïåë íàä áó ìàæ íûì ñêî ïè ùåì, ãäå âïå ðå ìåæ êó õðà íè ëèñü áóõ ãàë òåð ñêèå îò å òû êà êèõ òî ìåë êèõ ôèðì è ïðî òî êî ëû çà ñå äà íèé îò äå ëå íèé Ðóñ ñêîé ôà øèñò ñêîé ïàð òèè. Ëè ñ òàÿ ñïðà âî íèê Âåñü Õàð áèí çà 1927 ã., íà øåë àä ðåñ ßêóò ñêî ãî òîð ãî âî ãî òî âà ðè ùå ñò âà, äàëü øå èìå íà, àä ðå ñà, äà æå òå ëå ôî íû Ã.Â.Íè êè ôî ðî âà, Ã.Ì.Êóçü ìè íà, Ã.Ñ.Åôè ìî âà. Í.È.Îëå ñî âà, Í.À.Àâå ðåí ñêî ãî. È íà ñòîëü êî îá ðà äî âàë ñÿ, òî äà æå âû áå æàë íà óëè öó (âè äè ìî, õî òåë ïîé òè ïî ýòèì àä ðå ñàì!). Óâû, íà óëè öå ê äåé ñò âè òåëü íî ñ òè ìå íÿ âåð

119 Ðóññêié ýìèãðàíòú (ÿêóòú) 119 Ãàâðèèë Âàñèëüåâè Íèêèôîðîâ íóë øóì ñî âåð øåí íî ó æî ãî ãî ðî äà Õàð áè íà 1998 ã.! Áîëü øå íè å ãî, íà ïî ìè íà þ ùå ãî î íà øèõ çåì ëÿ êàõ. Î åíü ìíî ãî öåí íûõ äî êó ìåí òîâ, â îñî áåí íî ñ òè ïðà âî ñëàâ íîé öåðê âè, áû ëè óíè òî æå íû â ãî äû êóëü òóð íîé ðå âî ëþ öèè. ß îá ðà òèë ñÿ çà ïî ìî ùüþ ê êî ðåí íûì ðóñ ñêèì õàð áèí öàì. Îò íå êîã äà ìíî ãî èñ ëåí íîé ðóñ ñêîé êî ëî íèè Õàð áè íà òîã äà îñ òà âà ëîñü â æè âûõ 16 èç ìó åí íûõ æèç íüþ ñòà ðè êîâ. Îíè ïî âîñ êðåñ íûì äíÿì ñî áè ðà ëèñü â Ïî êðîâ ñêîì õðà ìå. Ýòî áû ëî åäèí ñò âåí íîå ìå ñ òî â øå ñ òè ìèë ëè îí íîì Õàð áè íå, ãäå îíè ïðè à ùà ëèñü ê áî ãó, îò âî äè ëè ñâîþ äó øó, âñïî ìè íàÿ î öâå òó ùåì ðóñ ñêîì Õàð áè íå. Çà êà êèå òî ïÿòü ëåò ìíî ãèå èç íèõ óø ëè â ëó øèé ìèð. Íå ñòà ëî èõ ñòà ðî ñòû Ìÿ òî âà Ìè õà è ëà Ìè õàé ëî âè à, èí òåë ëè ãåíò íî ãî ñâåò ëî ãî å ëî âå êà, êðóï íî ãî ñïå öè à ëè ñ òà ïî çëà êàì, ïîë íîé ìå ðîé õâà òèâ øå ãî âñå òÿ ãî òû êè òàé ñêîé êà òîð ãè. Íåò Âëà äè ìè ðà Àí ä ðå å âè à Çèí åí êî, áî ãà òû ðÿ ãðå íà äåð ñêî ãî ðîñ òà, ñëó æèâ øå ãî íà äåæ íûì ùè òîì íå ìîù íûõ ñòà ðè êîâ îò áåñ íó þ ùèõ ñÿ õóí âýé áè íîâ. Íåò îò öà Ãðè ãî ðèÿ, âîñ ïè òàí íè êà àð õè åïè ñ êî ïà Ìå ëå òèÿ (î êîì ïî ìíèò è íà øà ßêó òèÿ), åäèí ñò âåí íî ãî êè òàé öà, êî òî ðûé ïðî òÿ íóë ðó êó ïî ìî ùè ðóñ ñêèì õàð áèí öàì â ñà ìûå òðóä íûå âðå ìå íà ãî íå íèé. Äåíü âñòðå è ñ êî ðåí íû ìè õàð áèí öà ìè ó ìå íÿ êàê ðàç ñîâ ïàë ñ Äíåì Ñâÿ òîé Òðî è öû. Öåð êîâ íûé õîð ñî ñòî ÿë èç òðåõ ïåâ èõ: Ìè õà è ëà Ìè õàé ëî âè à Ìÿ òî âà; 93 ëåò íåé Íè íû Àôà íà ñü åâ íû Äà âè äåí êî, áûâ øå ãî ýêî íî ìè ñ òà ñó äî õîä íîé êîì ïà íèè ó ðè íà, íå ñìî ò ðÿ íà ñâîé ïðå êëîí íûé âîç ðàñò è 25 ëåò òþðü ìû è êà òîð ãè íå ïî òå ðÿâ øåé ñâî åé áëà ãî ðîä íîé êðà ñî òû, âû ñî êîé, ñòàò íîé, è Âà ëåí òè íû Ïàâ ëîâ íû Õàí Ìè Ñèí, ïðå ïî äà âà òå ëÿ ðóñ ñêî ãî, àí ã ëèé ñêî ãî, ôðàí öóç ñêî ãî ÿçû êîâ Õýé òà (Õýé ëóö çÿí ñêî ãî óíè âåð ñè òå òà), áûâ øåé òàí öîâ ùè öû, ïè à íè ñò êè è àí ã ëèé ñêîé øïè îí êè, 15 ëåò îò ñè äåâ øåé â îäè íî íîé êà ìå ðå êè òàé ñêîé òþðü ìû. òî óäè âè òåëü íî: áó äó è åùå äå òü ìè, îíè ïå ëè â öåð êîâ íîì õî ðå ýòî ãî ñà ìî ãî Ïî êðîâ ñêî ãî õðà ìà. Êîã äà îíè ïå ëè ïñàë ìû õðèï ëû ìè, ñòàð å ñ êè ìè ãî ëî ñà ìè, ìíå ïî ó äè ëèñü çâîí êèå äåò ñêèå ãî ëî ñà ñ êëè ðî ñà... Ïðè íÿâ ìå íÿ ñíà à ëà çà êè òàé ñêî ãî ïðî âî êà òî ðà, îíè äà æå íå ïî æå ëà ëè ñî ìíîé îá ùàòü ñÿ. Òîëü êî óïî ìè íà íèå èìå íè ïðà âÿ ùå ãî âëà äû êè Ìå ëå òèÿ, ñëó æèâ øå ãî ó íàñ äî 1916 ã. åïè ñ êî ïîì ßêóò ñêèì è Âè ëþé ñêèì, ìå íÿ íå ìíîæ êî ïðè áëè çè ëî ê èõ îá ùå ñò âó. Íà êî íåö, ïî âå ðèâ, òî ÿ íå ïðî âî êà òîð, à ÿêóò ñêèé èñ ñëå äî âà òåëü, îíè ðàñ êðû ëè ñâîþ äó øó è äà ëè âåñü ìà öåí íûå ñî âå òû äëÿ ìî èõ ïî èñ êîâ. Âëà äè âî ñ òîê ñ êèé àð õèâ â îñ íîâ íîì ðàñ ïî ëà ãàë òîëü êî äå ëà ìè âû õîä öåâ èç Ïðè ìî ðüÿ. Åäèí ñò âåí íîå, òî ìíå òàì óäà ëîñü óòî íèòü, òî èí òå ðå ñó þ ùèå ìå íÿ äî êó ìåí òû ìî ãóò íà õî äèòü ñÿ â àð õè âå ÓÔÑÁ Õà áà ðîâ ñêî ãî êðàÿ. Â Õà áà ðîâ ñêå ñ ïî ìî ùüþ òîã äàø íå ãî ïðåä ñòà âè òå ëÿ íà øåé ðå ñ ïóá ëè êè Àð òå ìà Ïàí òå ëåé ìî íî âè à Ñëåï öî âà ïî ëó èë ðàç ðå øå íèå ðà áî òàòü â àð õè âàõ ÓÔÑÁ Õà áà ðîâ ñêî ãî êðàÿ. Ïî ëó èâ äî ïóñê ê ôîí äàì Áþ ðî ïî äå ëàì ðîñ ñèé ñêèõ ýìè ã ðàí òîâ â Ìàíü æóð ñêîé èì ïå ðèè (ÁÐÝÌ), ÿ óæå êîí êðåò íî óç íàë, ãäå êà êèå äî êó ìåí òû õðà íÿò ñÿ è êó äà îá ðà òèòü ñÿ. Ñ î åíü ìíî ãèõ äî êó ìåí òîâ áûë ñíÿò ãðèô ñå ê ðåò íî ñ òè, è îíè áû ëè ïå ðå äà íû â Ãî ñó äàð ñò âåí íûé àð õèâ Õà áà ðîâ ñêî ãî êðàÿ (óæ ëó øå áû èõ íå ðàñ ñå êðå è âà ëè, òîã äà âñå äî êó ìåí òû íà õî äè ëèñü áû â îä íîì ìå ñ òå, à òàê ïðè õî äè ëîñü ìî òàòü ñÿ ïî äâóì àä ðå ñàì!). È, íà êî íåö, ìîè äîë ãèå ïî èñ êè íà è íà þò äà âàòü êîå êà êèå ïëî äû â îïè ñÿõ ïî ïà äà þò ñÿ ôà ìè ëèè, èìå íà îò öà è ñû íà Íè êè ôî ðî âûõ. Ñêîëü êî áû ëî ëæè, äî ìûñ ëîâ î ñóäü áå ýòèõ äâóõ å ëî âåê, çà áðî øåí íûõ áó ðåé ðå âî ëþ öèè â ó æå äàëü íèå êðàÿ. ß äåð æó â ðó êàõ ëè íûå äå ëà ÿêóò ñêî ãî êóï öà ìèë ëè î íå ðà Ãà â ðè è ëà Âà ñè ëü å âè à Íè êè ôî ðî âà Ìàí íü û àò òà àõ óî ëà è åãî ñû íà Àíà òî ëèÿ Ãà â ðè è ëî âè à Íè êè ôî ðî âà. Ñëó õè ýòî îä íî, à äî êó ìåíò åñòü äî êó ìåíò! Ñ òðå ïå òîì îò êðû âàþ ïàï êó. Íà ìå íÿ ñ ïî æåë òåâ øåé ôî òî ãðà ôèè (êàê áóä òî ñ îò òåí êîì ïðå çðå íèÿ 4` 2004

120 120 Â.Å.Âàñèëüåâ Ñåìüÿ Ã.Â.Íèêèôîðîâà ã. ( òî íà øåë, äà? ) ñìî ò ðèò ïî æè ëîé ÿêóò. Èòàê çíà êî ìèì ñÿ: ÄÅ ËÎ 53. Øèôð 970 ÄÐÍ*. Îò 13 ñåí òÿ á ðÿ 1938 ãî äà. Ôà ìè ëèÿ, èìÿ, îò å ñò âî Íè êè ôî ðîâ Ãà â ðè èë Âà ñè ëü å âè. ¹ ïà ñ ïîð òà íå èìå åì æèâ. ÿïîíñê êîíö. Â ðàç äå ëå Îá ùèå ñâå äå íèÿ óêà çà íî ìå ñ òî ðîæ äå íèÿ ßêóò ñêàÿ îá ëàñòü, ã. ßêóòñê. Âå ðî èñ ïî âå äà íèå ïðà âî ñëàâ íûé. Ïîä äàí ñò âî è íà öè î íàëü íîñòü ðóññêié ýìè ã ðàíòú (ÿêóòú) Íà ñòî ÿ ùàÿ ïðî ôåñ ñèÿ è ñïå öè àëü íîñòü êîì ìåð ñàíòú. Òî íûé àä ðåñ St/ Kaka kashi (çà ïîë íå íî äðó ãîé ðó êîé. Ñòàí öèÿ Êà êà êà øè êó ðîðò íàÿ çî íà, íå äà ëå êî îò Äàé ðå íà, áûâ øå ãî Äàëü íå ãî. Â.Â.) Êîã äà è îò êó äà ïðè áûë â Ìàíü æó ðèþ? Èç ßêóò ñêîé îá ëà ñ òè ðåç îñ ò ðîâ Ñà õà ëèí. ßïî íèè 1922 ãî äà. Ñå ìåé íîå ïî ëî æå íèå æå íà Íà äåæ äà Ïå ò ðîâ íà, 65 ëåò. Çíà íèå èíî ñò ðàí íûõ ÿçû êîâ (êà êîé è â êà êîé ñòå ïå íè) íè êà êîé. Èìå åò ñÿ ëè êà êîå ëè áî èìó ùå ñò âî íûí å êó ïèë íà ñòàí öèè Êà êà êà øè. Äî õî äà íåò. Áûò íîñòü ïîä ñó äîì èëè ñëåä ñò âè åì (ïî äðîá íî) íè êîã äà â æèç íè. Ðàç äåë Îá ùå ñò âåí íî ïî ëè òè å ñ êèå ñâå äå íèÿ. Ïî ëè òè å ñ êîå óáåæ äå íèå ìî íàð õèñò. òî äå ëàë è ãäå ñëó æèë äî 1914 ã.? Òîð ãî âàë ã. ßêóò ñêå äî 1917 ã.; òî æå ñà ìîå äî 1922 ã., äî 1919 ãî äà òîð ãî âàë â ßêóò ñêå; äàëü øå áûë â òàé ãå Ïðè ìîð ñêîé îá ëà ñ òè. òî äå ëàë è ãäå ñëó æèë äî íà ñòî ùå ãî âðå ìå íè? Æè âó â Ìóê äå íå áåç âû å çä íî. Íè å ãî íå äå ëàþ. Â êà êèõ ïî ëè òè å ñ êèõ îð ãà íè çà öè ÿõ ñî ñòî ÿ ëè è ñî ñòî è òå? Íå ñî ñòî ÿë è íå ñî ñòîþ. Â êà êèõ îá ùå ñò âåí íûõ, áëà ãîòâîðèòåëüíûõ, ðå ëè ãè îç íûõ è äð. îð ãà íè çà öè ÿõ ñî ñòî ÿ ëè è ñî ñòî è òå? Íå ñî ñòîþ. Íà âî ïðîñ Íå èìå ëè ëè ñî âåò ñêèé ïà ñ ïîðò è íå ïî äà âà ëè ëè çà ÿâ ëå íèå î æå ëà íèè âñòó ïèòü â ñîâ. ïîä äàí ñò âî? Äàí êîí êðåò íûé îò âåò: íå èìåþ è íå æå ëàþ èìåòü. Îð äå íà è çíà êè îò ëè èÿ. Ãðàæ äàí ñêèå. 1) ñå ðå á ðÿ íàÿ ìå äàëü, 2) çî ëî òàÿ ìå äàëü, 3) çî ëî òàÿ ìå äàëü íà ãðó äè, 4) çî ëî òàÿ ìå äàëü íà øåå, 5) ñå ðå á ðÿ íàÿ ìå äàëü íà øåå è íå ñêîëü êî þáè ëåé íûõ. Áî ëåå ïî äðîá íî çà ïîë íåí ðàç äåë Ãðàæ äàí ñêèé è îá ùå ñò âåí íûé ñòàæ Êà êèå çà íè ìàë äîëæ íî ñ òè, â êà êîì âå äîì ñò âå, ãäå è êîã äà? Ñ 1891 ã. äî 1898 ãî äà áûë öåð êîâ íûì ñòà ðî ñòîé 1 ãî Òûë ëè ìèí ñêî ãî Ìèõ. Àðõ. öåðê âè, äâà òðåõ ëå òèÿ. Ñ 1901 ãî äà ïî 1913 ãîä áûë ãëàñ íûì ßêóò ñêîé ãî ðîä ñêîé äó ìû, òðè å òû ðåõ ëå òèÿ, Ñ 1905 ãîäà ïî 1917 ãîä áûë ñòà ðî ñòîé â ßêóò ñêîì êà ôå ä ðàëü íîì ñî áî ðå, òðè òðåõ ëå òèÿ. Âû ñëó æèë çî ëî òóþ ìå äàëü íà øåå è ìóí äèð ñ øïà ãîé è øàï êîé øå ñ òî ãî êëàñ ñà ïî òà áå ëþ ðàí ãîâ. Ñî ñòî ÿë ëå íîì ó åò íîé êî ìèñ ñèè Ãî ñó äàð ñò âåí íî ãî, Ðóñ ñêî Àçè àò ñêî ãî è Ãî ðîä ñêî ãî áàí êîâ ñî äíÿ èõ îñ íî âà íèÿ. Ñ 1910 ãî äà ïî 1917 ãîä áûë ëå íîì ðî äè òåëü ñêî ãî êî ìè òå òà æåí ñêîé ãèì íà çèè ã. ßêóò ñêà. Ñî ñòî ÿë ïðåä ñòà âè òå ëåì îò ìè ðÿí, îò ÿêóò ñêîé íà öèè â îá ëà ñò íîì äó õîâ íîì ñúåç äå. Ñî ñòî ÿë ïðåä ñòà âè òå ëåì îò âîñ òî íîé âî ëî ñ òè â îá ëà ñò íîì è * Õàáàðîâñêèé ãîñóäàðñòâåííûé êðàåâîé àðõèâ. Ô Îï. 3. Ä Ëè íîå äåëî Ã.Â.Íèêèôîðîâà.

121 Ðóññêié ýìèãðàíòú (ÿêóòú) 121 óå çä íîì ñúåç äàõ. È ìíî ãî ìåë êèõ áëà ãî òâî ðè òåëü íûõ ó ðåæ äå íèé è îð ãà íè çà öèé. Ïî ñêîëü êó ÁÐÝÌ íà ïðÿ ìóþ ïîä è íÿë ñÿ âî åí íîé ìèñ ñèè Êâàí òóí ñêîé àð ìèè, ò. å. ÿïîí ñêîé âî åí íîé ðàç âåä êå, âè äè ìî, àí êå òà çà ïîë íÿ ëàñü ÿïîí öåì, íå î åíü õî ðî øî âëà äå þ ùèì ðóñ ñêèì ÿçû êîì. Õî òÿ Íè êè ôî ðîâ î ñâî åì îá ðà çî âà íèè ïè øåò äî ìàø íåå, íî íà ïè ñàí íûå åãî ðó êîé äî êó ìåí òû, êî òî ðûå ïî ïà äà ëèñü ìíå, áû ëè âåñü ìà ãðà ìîò íû. Íà àí êå òàõ äðó ãèõ ýìè ã ðàí òîâ íå õâà òà ëî ìå ñ òà äëÿ îò âå òîâ, êàê ñà ìè óáå äè ëèñü, îò âå òû ðóñ ñêî ãî ýìè ã ðàí òà (ÿêó òà) îò ëè à þò ñÿ êðàò êî ñòüþ è ëà êî íè íî ñ òüþ, òî õà ðàê òå ðè çó åò Ã.Â.Íè êè ôî ðî âà êàê âî ëå âî ãî è ïðÿ ìî ãî å ëî âå êà. È âñå æå, äà æå ïî òà êèì êðàò êèì îò âå òàì ìîæ íî óç íàòü î åíü ìíî ãîå îá ýòîì å ëî âå êå. Â ñà ìîì êîí öå õà ðàê òå ðè ñ òè êà 3 ãî îò äå ëà (êîíòð ðàç âåä êà) ÁÐÝÌ. Íè êè ôî ðîâ Ãà â ðè èë Âà ñè ëü å âè. Áûâø. ÿêóò ñêèé ìèë ëè î íåð, êó ïåö 1 é ãèëü äèè. Ôè íàí ñè ðî âàë ïî âñòàí å ñ êîå äâè æå íèå ßêó òèè ïðî òèâ áîëü øå âè êîâ. Ïî ñëå ïî ðà æå íèÿ áå æàë â ßïî íèþ. Â Õàð áè íå æèë ïî àä ðå ñó Êîì ìåð å ñ êàÿ óëè öà, 10. Òîð ãî âàë ïóø íè íîé. Ðó êî âî äè ìîå èì ßêóò ñêîå òîð ãî âîå òî âà ðè ùå ñò âî îáàí êðî òè ëîñü â ñâÿ çè ñ ìà õè íà öè ÿ ìè ñî âåò ñêî áðè òàí ñêîé ïóø íîé êîì ïà íèè Ðû ëîâ Ëåñ íè êîâ. Ïî ñëå å ãî Íè êè ôî ðîâ ñ ñå ìü åé ïå ðå åç æà åò â Ìóê äåí ïî àä ðå ñó è ñ òî äî ðè 35, çà íè ìà åò ñÿ ìåë êîé òîð ãîâ ëåé. Êîã äà îáàí êðî òèë ñÿ Ðóñ ñêî Àçè àò ñêèé áàíê, ñãîðå ëè âñå åãî ñáå ðå æå íèÿ. Ïî ñëå ýòî ãî íè åì íå çà íè ìà åò ñÿ. Ïî ñëåä íÿÿ ñå ìåé íàÿ ôî òî ãðà ôèÿ. Õàð áèí ã. Â Äàé ðå íå íà ñòàí öèè Êà êà êà øè èìå åò òðè äî ìà, äâà èç êî òî ðûõ àðåí äó åò. Ñòàð øå ãî ñû íà Âà ñè ëèÿ óáè ëè â 1919 ãî äó â Òî áîëü ñêå. Â Ñî âåò ñêîì Ñî þ çå îñ òà ëèñü æå íà Ìà ðèÿ Ïå ò ðîâ íà, äå òè Àð êà äèé, Èâàí, Åëå íà, Ëà ðè ñà. Â ýìè ã ðà öèþ âçÿë ìëàä øå ãî ñû íà Àíà òî ëèÿ. Â Õàð áè íå æå íèë ñÿ íà ðóñ ñêîé æåí ùè íå èç Âÿò ñêîé ãó áåð íèè. Ñûí Àíà òî ëèé ðà áî òà åò îõ ðàí íè êîì â Äàé ðåí ñêîì âà ãî íî ñò ðî è òåëü íîì çà âî äå. Íè êè ôî ðîâ Ã.Â. â ïî ëè òè å ñ êèõ ïàð òè ÿõ íå ñî ñòî èò, ñâÿ çåé ïî ðî à ùèõ íå èìå åò. Íà àëü íèê îò äå ëå íèÿ Áþ ðî ÑÅ ÌÅ ÍÎÂ Ñå ê ðå òàðü ÈÌ ØÅ ÍÅÖ ÊÈÉ Îò 22.1Ó 1940 ãîä. Äàé ðåí Ê ìî ìåí òó çà ïîë íå íèÿ äàí íîé ñïðàâ êè èç áîëü øîé ñå ìüè Íè êè ôî ðî âà íà òåð ðè òî ðèè ÑÑÑÐ â æè âûõ îñ òà âà ëèñü åãî æå íà Ìà ðèÿ Ïå ò ðîâ íà è ñðåä íèé ñûí Èâàí. Ïî ñëåä íÿÿ æå âñòðå à ñå ìüè Íè êè ôî ðî âûõ ñî ñòî ÿ ëàñü â 1927 ã. Èç ßêóò ñêà â Õàð áèí ïðè åõà ëà Ìà ðèÿ Ïå ò ðîâ íà ñ äî å ðüþ Åëå íîé, à èç Èð êóò ñêà ìëàäøàÿ äî ü Ëàðèñà ñ ìóæåì. Íî ê ýòîìó ìîìåíòó Ã.Â.Íèêèôîðîâ áûë æåíàò íà ðóññêîé æåíùèíå èç Âÿòñêîé ãóáåðíèè. Ãàâðèèë Âàñèëüåâè õîòåë îñòàâèòü ñåìüþ æèòü â Õàðáèíå, íî Ìàðèÿ Ïåòðîâíà, æåíùèíà ãîðäàÿ, íå ñîãëà ñèëàñü, è îíè óåõàëè â Ðîññèþ. Ìà ðèÿ Ïå ò ðîâ íà æè ëà â Èð êóò ñêå ó ìëàä øåé äî å ðè Ëà ðè ñû. Ïî õî ðî íèâ âñåõ, êîå êàê âåð íó ëàñü íà ðî äè íó. Ïî áè ðà ëàñü. Äî ü ñî ñòî ÿ òåëü íûõ ðî äè òå ëåé, æå íà ùå ä ðî ãî ìèë ëè î íå ðà, âñþ æèçíü ïðî æèâ øàÿ â ðîñ êî øè, îñ ëåï øàÿ, ïî òå ðÿâ øàÿ âñåõ ðîä íûõ æåí ùè íà óìåð ëà â ãî ëîä íóþ çè ìó 1942 ã. À Èâàí ñûí êîíòð ðå âî ëþ öè î íå ðà, ýìè ã ðàí òà ñ ÿð ëû êîì ÿïîí ñêî ãî øïè î íà äî 1956 ã. íà õî äèë ñÿ â ëà ãå ðÿõ ÃÓ ËÀ Ãà. Ïðè äàëü íåé øåé âñòðå å ñ êî ðåí íû ìè õàð áèí öà ìè ÿ ñïðî ñèë: Ïî å ìó â àí êå òàõ äà æå åâ ðåè â ãðà ôå íà öè î íàëü íîñòü ïè øóò ðóñ ñêèé!? Íà òî Âà ëåí òè íà Ïàâ ëîâ íà Õàí Ìè Ñèí îò âå òè ëà: À ïî òî ìó òî âñå ìû â Õàð áè íå è òà òà ðû, è áó ðÿ òû, è ÿêó òû áû ëè ðîñ ñè ÿ íà ìè ðóñ ñêè ìè ëþäü ìè!.. Íà õîä êà ëè íî ãî äå ëà Ã.Â.Íè êè ôî ðî âà Ìàí íü û àò òà àõ óî ëà â êîð íå èç ìå íè ëà âåñü õîä ìî åé ïî èñ êî âîé ðà áî òû. Ïî ÿâè ëàñü óâå ðåí íîñòü, à ãëàâ íîå ïîä äåðæ êà ëþ äåé, êî òî ðûì íå áåç ðàç ëè íà èñ òî ðèÿ ïðå äàí íûõ çàá âå íèþ ëþ äåé, íå ïî ñâî åé âî ëå îêà çàâ øèõ ñÿ íà óæ áè íå. 4` 2004

122 122 ÔÀÊÒÛ, ÑÎÁÛÒÈß, ËÞÄÈ Còðàíèöû èñòîðèè âîçäóøíîãî òðàíñïîðòà ßêóòñêîé ÀÑÑÐ: Èñïîëêîìîâñêàÿ àâèàöèÿ И.Е.Негенбля Иван Ефимович Негенбля, писатель. Ðî äî ñëîâ íàÿ ìà ëîé àâèà öèè ßêó òèè âîñ õî äèò ê 1934 ã., êîã äà Ïðå çè äè óì ÖÈÊ ÑÑÑÐ ïðè íÿë Ïî ñòà íîâ ëå íèå Î òðàíñ ïîðò íîé ïðî áëå ìå ßêóò ñêîé ÀÑÑÐ, â îä íîì èç ïóíê òîâ êî òî ðî ãî áû ëî çà ïè ñà íî: Äëÿ îð ãà íè çà öèè âíó ò ðè ðàé îí íîé ñâÿ çè ïå ðå äàòü â 1934 ã. â ðàñ ïî ðÿ æå íèå ßêóò ñêîé ÀÑÑÐ äâà ñà ìî ë òà. Âî èñ ïîë íå íèå ýòî ãî äî êó ìåí òà â ïîä è íå íèè Óï ðàâ ëå íèÿ äå ëà ìè Ñîâ íàð êî ìà ðå ñ ïóá ëè êè áû ëà ñî çäà íà Èñ ïîë êî ìîâ ñêàÿ àâèà öèÿ ñ áà çè ðî âàíè åì íà ñó õî ïóò íîì ßêóò ñêîì àý ðî äðî ìå. Ïåð âûì å íà àëü íè êîì ñòàë Â.È.Çà ìà ðàò ñêèé 1, à ïåð âûì ïè ëî òîì Ï.Ñ.Êó äèö êèé. Ëå òîì 1935 ã. ïî Ëå íå íà áàð æå ïîä íàä çî ðîì àâèà òåõ íè êà Ð.À.Ýñ òåð êå ñà áû ëà äî ñòàâ ëå íà ìàò àñòü Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè ñà ìî ë òû ÀÈÐ 6 è Ó 2. Ïè ëîò Êó äèö êèé ïðè ëå òåë â ßêóòñê èç Èð êóò ñêà íà ðåé ñî âîì ñà ìî ë òå 8 àâ ãó ñ òà, 15 îí îáëå òàë ñî áðàí íûé òåõ íè êîì Ó 2, à óæå 18 âû ïîë íèë äå ìîí ñò ðà öè îí íûå ïî ë òû âî âðå ìÿ ïðà çä íî âà íèÿ â ßêóò ñêå Äíÿ àâèà öèè 2. Èç çà îò ñóò ñò âèÿ àý ðî äðî ìîâ â ðàé îí íûõ öåí ò ðàõ ðå ñ ïóá ëè êè ïðî èç âîäñòâåí íûå ïî ë òû â 1935 ã. íå âû ïîë íÿ ëèñü. Ïî óêà çà íèþ óï ðàâ ëÿ þ ùå ãî äåëà ìè ÑÍÊ ßÀÑÑÐ È.Ô.Êî àé öå âà â Íàì ñêîì, Òàò òèí ñêîì, Àì ãèí ñêîì è ó ðàï èí ñêîì ðàé î íàõ ïðè ñòó ïè ëè ê íå ïðî ñòî ìó äå ëó: ïîä ãî òîâ êå ïî ñà äî íûõ ïëî ùà äîê, çà âî çó â ðàé öåí ò ðû áåí çè íà è àâèà ìàñ ëà. Òîëü êî ñ ñå ðå äè íû ôå â ðà ëÿ 1936 ã. Èñ ïîë êî ìîâ ñêàÿ àâèà öèÿ íà à ëà ðå ãó ëÿð íóþ ðà áî òó. 14 ôåâðà ëÿ ïè ëîò Êó äèö êèé è àâèà òåõ íèê Ýñ òåð êåñ âû ïîë íè ëè ïåð âûé ðåéñ â Íàì öû. Îá ýòîì ïî ë òå ãà çå òà Ñî öè à ëè ñ òè å ñ êàÿ ßêó òèÿ ïè ñà ëà ñëå äóþùåå: Ðàñ ñòî ÿ íèå â 100 êì ñà ìî ë ò ïîä óï ðàâ ëå íè åì Êó äèö êî ãî ïî êðûë

123 Ñòðàíèöû èñòîðèè âîçäóøíîãî òðàíñïîðòà ßêóòñêîé ÀÑÑÐ 123 çà 50 ìè íóò. Íà ñà ìî ë òå áû ëè äî ñòàâ ëå íû ñâå æèå ãà çå òû «Ñîö. ßêó òèÿ», à òàê æå ñðî íàÿ ïî òà. Ïðè ë ò ñà ìî ë òà ïðå âðà òèë ñÿ â Íàì öàõ â íà ñòî ÿ ùèé ïðàçäíèê. Íå ñìî ò ðÿ íà 40 ãðà äóñ íûå ìî ðî çû, íà ïî ñà äî íóþ ïëî ùàä êó, íà õî äÿùó þ ñÿ â 2,5 êì îò Íàì öåâ, ñî áðà ëèñü ïî òè âñå æè òå ëè ãî ðî äà è òðó äÿ ùè å ñÿ áëèç ëå æà ùèõ íà ñëå ãîâ ôå â ðà ëÿ ñà ìî ë ò ñî âåð øèë ðåéñ â Àì ãó, 200 êì ïðè ïî ïóò íîì âå ò ðå áûëè ïðå îäî ëå íû çà ïîë òî ðà à ñà. Àì ãèí öû óñ ò ðî è ëè ñâî èì âîç äóø íûì ãîñ òÿì íå ìå íåå ðà äóø íûé ïðè ì, åì æè òå ëè Íàì öåâ. Áû ëà íà ñêî ðóþ ðó êó âîç äâèã íó òà òðè áó íà. Ïåð âîå ñëî âî ïðå äî ñòà âè ëè Êó äèö êî ìó, ðàñ ñêà çàâ øå ìó î çíà å íèè Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè äëÿ ßêó òèè, î ïëà íàõ ðàç âè òèÿ íî âî ãî àâèà öè îí íî ãî ïîä ðàç äå ëå íèÿ, çà òåì âû ñòó ïè ëè ñ ïðè âåò ñò âè ÿ ìè ïðåä ñòà âè òåëè ðàé îí íûõ îð ãà íè çà öèé. Òðå òèé ðåéñ áûë â ó ðàï ó. 26 ôå â ðà ëÿ â ßêóò ñêå ñòî ÿ ëà ïðå êðàñ íàÿ ïî ãîäà, è ñè íîï òè êè äà âà ëè õî ðî øèé ïðî ãíîç. Äåé ñò âè òåëü íî, íà à ëî ïî ë òà ïðîõî äè ëî ïðè ÿñ íîé ïî ãî äå è ïî ïóò íîì âå ò ðå. Îä íà êî íà ïîë ïó òè âíå çàï íî ïîÿâè ëàñü íèç êàÿ îá ëà íîñòü, ïðè æàâ øàÿ ñà ìî ë ò ê çåì ëå. È âñ æå, íå ñìî ò ðÿ íà ýòî, äî ëå òå ëè áëà ãî ïî ëó íî: ðàñ ñòî ÿ íèå â 180 êì áû ëî ïðîé äå íî çà îäèí àñ 10 ìè íóò.  ó ðàï å åù ïðè íè ìà ëè èç âå ùå íèå î âû ëå òå ñà ìî ë òà, à îí â ýòî âðå ìÿ óæå êðó æèë íàä ó ðàï îé 4.  ýòè æå äíè ë ò èê Ã.Ñ.Áåí êóí ñêèé ñ òåõ íè êîì Ã.Ã.Áàê ëà íî âûì ïå ðå ãíàëè èç Èð êóò ñêà â ßêóòñê òðå òèé ñà ìî ë ò Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè ÀÈÐ 6. Ãå îð ãèé Ñòà íè ñëà âî âè âñïî ìè íàë:  Èð êóò ñêîì àý ðî ïîð òó ìû ðàñ ïà Ï.Ñ.Êóäèöêèé êî âà ëè áîëü øîé ÿùèê ñ êðà ñè âûì ñå ðå á ðè ñ òî áå ëûì ñà ìî ë òîì òð õ ìå ñò íûì ïàññà æèð ñêèì ëè ìó çè íîì ÀÈÐ 6 ñ ìî òî ðîì Ì 11 â 100 ë.ñ. Ïî ñëå ñáîð êè íà äî áû ëî îá ëå òàòü ìà øè íó, òî îêà çà ëîñü äî âîëü íî ñëîæ íûì äå ëîì, òàê êàê ïî äîá íî ãî ñà ìî ë òà â Èð êóò ñêîì àý ðî ïîð òó íå áû ëî, è íè êòî èç çäåø íèõ ë ò è êîâ íè êîã äà íà í ì íå ëå òàë. Ïðè øëîñü ðè ñê íóòü, òî åñòü áåç âñÿ êî ãî òðå íè ðî âî íî ãî ïî ë òà ñ èí ñò ðóê òî ðîì ïîä íÿòü ñÿ â âîç äóõ íà íå çíà êî ìîé ìàøè íå. Âñ îáî øëîñü áëà ãî ïî ëó íî, ñà ìî ë ò ìå íÿ ïðè çíàë, è ÿ â ñâîþ î å ðåäü ïî ëþ áèë åãî çà ëå òó åñòü. Ñòà ëè ãî òî âèòü ñÿ ê ïå ðå ë òó. Çà äà à ïå ðåä íà ìè ñòî ÿ ëà òðóä íàÿ: îïû òà çèì íåé ýêñ ïëó à òà öèè òà êî ãî ñà ìî ë òà íå áû ëî. Ñà ìè ìû ìî ëî äûå, íå èñ êó ø í íûå, à òðàñ ñà èç Èð êóò ñêà â ßêóòñê, õî òÿ è ïðî õî äè ëà â îñ íîâ íîì íàä Ëå íîé, òî îá ëåã à ëî îðè åí òè ðîâ êó, áû ëà áîëü øîé ïðî òÿ æ í íî ñ òè. Òðå âî æèëèñü, êàê ïî âå ä ò ñå áÿ ñà ìî ë ò â ñèëü íûå ìî ðî çû? Âåäü íàø ÀÈÐ 6 èìåë ìîòîð âîç äóø íî ãî îõ ëàæ äå íèÿ, ñî âåð øåí íî íå çà êðû òûé îò íà áå ãà þ ùå ãî ñòó ä íî ãî ïî òî êà âîç äó õà. Íà øàñ ñè ñòî ÿ ëè ðå çè íî âûå àìîð òè çà òî ðû, êî òî ðûå â ïî ë òå çà òâåð äå âà ëè è ïðè ïî ñàä êå íå äåé ñò âî âà ëè. Ìû ñäå ëà ëè íå êî òî ðûå óñî âåð øåí ñò âî âà íèÿ, êî òî ðûå âïîñ ëåä ñò âèè çäî ðîâî íàì ïî ìîã ëè êàê âî âðå ìÿ ïå ðå ãîí êè ñà ìî ë òà, òàê è ïðè ðà áî òå â ßêó òèè: íà ìî òîð óñ òà íî âè ëè äî áà âî íûå êî çûðü êè, çà êðû âà þ ùèå àñòü öè ëèí ä ðîâ îò ïå ðå îõ ëàæ äå íèÿ, à ê àìîð òè çà òî ðàì ïîä âå ëè ãî ðÿ èé âîç äóõ îò ïðè äó ìàííî ãî íà ìè êà ëî ðè ôå ðà íà âû õëîï íîì êîë ëåê òî ðå. Ðàí íèì õî ëîä íûì óò ðîì ìû ñòàð òî âà ëè ñ Èð êóò ñêî ãî àý ðî äðî ìà è, ñäå ëàâ ïðî ùàëü íûé êðóã íàä ãî ðî äîì, âçÿ ëè êóðñ íà ñå âåð. Ñà ìî ë ò ðàç âè âàë ñêîðîñòü êì/. Çà ïàñ òîï ëè âà íå ïîç âî ëÿë ëå òåòü áåç ïî ñàä êè áî ëåå 400 êì. Ìû ïðåä ïî ëà ãà ëè, åñ ëè ïî âå ç ò, âû ïîë íèòü ïå ðå ãîí êó çà íå ñêîëü êî äíåé. Íî ïî ìàð ø ðó òó ìîã ëî ñëó èòü ñÿ âñÿ êîå: è ïî ãî äà èñ ïîð òèòü ñÿ, è ìàò àñòü ïîä âå ñ òè. Íàì ïî âåç ëî 5. ßêóòñê âñòðå òèë ïå ðå ãîí ùè êîâ 50 ãðà äóñ íûì ìî ðî çîì, âåñü ãî ðîä áûë îêóòàí ãó ñ òûì òó ìà íîì. Ñå ëè íà Ëåí ñêîé ïðî òî êå, à íà äðó ãîé äåíü ïå ðå ëå òå ëè íà ñó õî ïóò íûé àý ðî äðîì â ðàé î íå Ìàð õè, ãäå òå ïåðü ðàñ ïî ëî æåí àý ðî ïîðò. Óæå å ðåç íå ñêîëü êî äíåé òåõ íèê Áàê ëà íîâ ãî òî âèë ñà ìî ë ò ÀÈÐ 6 äëÿ ïåðâî ãî ðåé ñà â Àì ãó. 29 ôå â ðà ëÿ 1936 ã. íà çà ñå äà íèè Ñîâ íàð êî ìà ßÀÑÑÐ áûë çà ñëó øàí äî êëàä íà àëü 4` 2004

124 124 È.Å.Íåãåíáëÿ íè êà Âîñ òî íî Ñè áèð ñêî ãî óï ðàâ ëå íèÿ ÃÂÔ À.Å.Ãî ëî âà íî âà Î ðà áî òå ßêóò ñêîé ëè íèè ÃÂÔ â 1936 ãî äó. Â ïðè íÿ òîì ïî ñòà íîâ ëå íèè áû ëè íà ìå åíû ïó òè ðàç âè òèÿ Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè. Âîò âû äåðæ êà èç ýòî ãî äî êó ìåíòà: Ñî ãëà ñèòü ñÿ ñ ïðåä ëî æå íè ÿ ìè òò. Èâà íî âà 6 è Ãî ëî âà íî âà îá èñ ïîëü çî âàíèè Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè, ïî êî òî ðî ìó âñÿ îð ãà íè çà öè îí íàÿ, õî çÿéñòâåí íàÿ è îïå ðà òèâ íàÿ ðà áî òà ïî ðó êî âîä ñò âó Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öè åé âîç ëà ãà åò ñÿ íà ò. Ãî ëî âà íî âà. Çà Óï ðàâ ëå íè åì äå ëà ìè Ñîâ íàð êî ìà îñ òà ò ñÿ ïðà âî ïëà íè ðî âà íèÿ ïî ë òîâ, à òàê æå ïëà íè ðî âà íèå îò ïðàâ êè ñà ìî ë òîâ â òîì èëè èíîì íà ïðàâ ëå íèè. Â ñî îò âåò ñò âèè ñ ýòèì òò. Èâà íî âó è Ãî ëî âà íî âó çà êëþ èòü ñî îò âåò ñò âóþùèå äî ãî âî ðû è ïðåä ñòà âèòü íà óò âåðæ äå íèå Ñîâ íàð êî ìó ïëàí ðà áîò Èñ ïîëêî ìîâ ñêîé àâèà öèè 7. Ñ ìàð òà íà à ëàñü ðå ãó ëÿð íàÿ ðà áî òà Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè. Èç ßêóò ñêà ïî ðàñ ïè ñà íèþ âû ëå òà ëè ñà ìî ë òû ñ ïàñ ñà æè ðà ìè, ãà çå òà ìè, ïî òîé, ìå äèêà ìåí òà ìè è äðó ãè ìè ñðî íû ìè ãðó çà ìè â Àì ãó, Òàò òó, Íàì öû, ó ðàï ó, Ûòûê Êåëü è Óñòü Ìàþ. Çà ïîë òî ðà ìå ñÿ öà ðà áî òû, ñ 1 ìàð òà ïî 15 àï ðå ëÿ, ë ò è êîì Áåí êóí ñêèì íà ñà ìî ë òå ÀÈÐ 6 áû ëî ñî âåð øå íî èç ßêóò ñêà 72 ðåé ñà, â òîì èñ ëå 19 â Íàì öû, 22 â ó ðàï ó, 34 â Àì ãó, 4 â Òàò òó è ïî äâà ðåé ñà â Óñòü Ìàþ, Ñèíñê è íà Òó ðèé Âçâîç. Çà 107 ë ò íûõ à ñîâ áû ëî áå çà âà ðèé íî ïîêðû òî ñâû øå 14 òûñ. êì, ïå ðå âåçå íû 64 ïàñ ñà æè ðà, íå ñ è òàÿ ïî òû è ñðî íûõ ãðó çîâ ìàÿ Èñ ïîë êî ìîâ ñêàÿ àâèà öèÿ îò êðû ëà ëåò íþþ íà âè ãà öèþ: Áåí êóí ñêèé íà Ó 2 Ã.Ñ.Áåíêóíñêèé âû ïîë íèë ðåéñ èç ßêóò ñêà â Óñòü Ìàþ. Ïî ìè ìî ïàñ ñà æè ðà îí â ç ñâå æèå íî ìå ðà ãà çåò Ñî öè à ëè ñ òè å ñ êàÿ ßêó òèÿ, Êû ûì è Ìî ëî äîé áîëü øå âèê 9. Ñ ïåð âûì ïà ðî õî äîì ïðè áû ëè ïî ïëàâ êè äëÿ ÀÈÐ 6, è ýòè ñàìî ë òû áû ëè ïå ðå îáî ðó äî âà íû äëÿ ïî ñàä êè íà âî äó, òàê êàê áîëü øèí ñò âî ðàé öåí ò ðîâ íå èìå ëè ñó õî ïóò íûõ ïëî ùà äîê. Èñ ïîë êî ìîâ ñêàÿ àâèà öèÿ, ïî ñî ñòî ÿ íèþ íà 1 èþ íÿ 1936 ã., èìå ëà â ßêóòñêå íà ñâî ì àý ðî äðî ìå àí ãàð äëÿ òå êó ùå ãî ðå ìîí òà ñà ìî ë òà, òåï ëÿê äëÿ îáñëó æè âà íèÿ ìî òî ðà, âî äî ìàñ ëî ãðåé êó. Å äå ÿ òåëü íîñòü ðàñ ïðî ñò ðà íÿ ëàñü íà Çà ïàä íî Êàí ãà ëàñ ñêèé, Ìå ãè íî Êàí ãà ëàñ ñêèé, Òàò òèí ñêèé, ó ðàï èí ñêèé, Àì ãèí ñêèé, Óñòü Àë äàí ñêèé è Íàì ñêèé ðàé î íû 10, îáî ðó äî âàí íûå àâèà ïëî ùàä êè èìå ëèñü â Àì ãå, ó ðàï å, Íàì öàõ è Òàò òå. Äâà ñà ìî ë òà Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè ÀÈÐ 6 è Ó 2 çà 1936 ã. íà ëå òàëè 581 àñ, ïå ðå âåç ëè 225 ïàñ ñà æè ðîâ è 1485 êã ïî òû è ãðó çîâ 11. Ïî ìè ìî ðåé ñî âûõ ïî ë òîâ êà òà ëè â ïðà çä íè íûå äíè 280 óäàð íè êîâ è ñòà õà íîâ öåâ ïðåä ïðè ÿ òèé ßêóò ñêà, à òàê æå êîë õî çîâ 12. Ñëà æåí íûé è äðóæ íûé êîë ëåê òèâ (íà àëü íèê Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè Ã.Ï.Àôèí ñêèé, íà çíà åí íà äîëæ íîñòü â èþ ëå 1936 ã. (îí æå ïè ëîò), ïè ëîò Ã.Ñ.Áåí êóí ñêèé, àâèà òåõ íè êè Ã.Ã.Áàê ëà íîâ è Ô.Ó.Òà ùåí êî è äâà ó å íè êà ìî òî ðè ñ òà) çà âñþ íà âè ãà öèþ íå äî ïó ñ òèë íè åäè íîé àâà ðèè è ïî ëîì êè. Ñâè äå òåëü ñò âîì çà áîò ëè âî ãî óõî äà çà ñà ìî ë òà ìè è áå ðåæ íî ãî îá ðà ùå íèÿ ñ íè ìè ÿâè ëîñü òî, òî ñà ìî ë ò ÀÈÐ 6, ïðî áûâ øèé â âîç äó õå 100 à ñîâ ñâåðõ ïî ëî æåí íîé íîð ìû, ïî çà êëþ å íèþ èí æå íå ðà Èð êóò ñêî ãî îò ðÿ äà ÃÂÔ, ìîã åù ëå òàòü ïðè ìåð íî 120 à ñîâ. Óæå â ïåð âûé ãîä ðà áî òû ñà ìî ë òû Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè âû ïîë íÿ ëè ñïå öè àëü íûå çà äà íèÿ: âåñ íîé âå ëè ëå äî âóþ ðàç âåä êó íà Ëå íå, ïðå äó ïðåæ äàÿ î çà òî ðàõ è îïàñ íûõ íà âîä íå íè ÿõ, â ïî æà ðî îïàñ íûé ïå ðè îä ïà ò ðó ëè ðî âà ëè ëå ñà, ñî âåð øà ëè ñà íè òàð íûå ðåé ñû â ðàé î íû âû âî çè ëè òÿ æå ëî áîëü íûõ â ßêóòñê èëè äî ñòàâ ëÿ ëè âðà åé â ðàé öåí ò ðû äëÿ âû ïîë íå íèÿ íå îò ëîæ íûõ õèðóð ãè å ñ êèõ îïå ðà öèé. Ïðè õî äè ëîñü ó à ñò âî âàòü è â ñïà ñà òåëü íûõ îïå ðà öè ÿõ. Â íî ü ñ 19 íà 20 îê òÿ á ðÿ 1936 ã. îò ïðè ñòà íè Äàð êû ëàõ îòî ðâà ëî êàð áàñ, íà êî òî ðîì íà õî äè ëèñü 10 å ëî âåê ðà áî èõ. Ïî ðå êå øëà ñèëü íàÿ øó ãà, à ëþ äè áû ëè áåç ò ï ëîé îäåæ äû, áåç ïðî äóê òîâ ïè òà íèÿ. Êàð áàñ íå ñëî âíèç ïî òå å íèþ, íî íå èç âåñòíî, ïî êà êîé ïðî òî êå. Íà àëü íè êó Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè ïî ñòó ïè ëî çà äàíèå ïîä êëþ èòü ñÿ ê ðî çû ñ êó è

125 Ñòðàíèöû èñòîðèè âîçäóøíîãî òðàíñïîðòà ßêóòñêîé ÀÑÑÐ 125 îêà çà íèþ ïî ìî ùè ëþ äÿì, óíå ñ í íûì íà êàðáà ñå. Ïî ãî äà íå áëà ãî ïðè ÿò ñò âî âà ëà ïî ë òó: äóë ñèëü íûé âå òåð, ø ë ñíåã, ìå øà ëà íèç êàÿ îá ëà íîñòü. Íî è ìåä ëèòü áû ëî íåëü çÿ. 20 îê òÿ á ðÿ, âçÿâ íà áîðò ïðî äóê òû è ò ï ëóþ îäåæ äó, ïè ëîò Ã.Ñ.Áåí êóí ñêèé ñ òåõ íè êîì Áàê ëà íîâûì íà ñà ìî ë òå ÀÈÐ 6 âû ëå òå ëè íà ïî èñê. Ïðè øëîñü äîë ãî èñ êàòü, èñ ñëå äóÿ ïðî òî êó çà ïðî òî êîé. Ëå òà ëè íà áðå þ ùåì ïî ë òå: íèç êàÿ îá ëà íîñòü íå äà âàëà âîç ìîæ íî ñ òè íà áðàòü âû ñî òó, à èç çà ñíå ãî ïà äà íå áû ëî âèä íî áå ðå ãîâ. Îá íà ðó æèâ êàð áàñ â 170 êì îò ßêóò ñêà, Áåí êóí ñêèé ñòàë äå ëàòü íàä íèì ïðè öå ëî íûå çà õî äû, à Áàê ëà íîâ ñáðà ñû âàë âñ íå îá õî äè ìîå. Íà äî áû ëî òî íî ðàñ ñ è òàòü ïîä õîä ê êàð áà ñó, èáî åñ ëè ïðî ìàõ í øü ñÿ, òî ïðî äóê òû è îäåæ äà óãî äÿò â âî äó, îò êó äà èõ âû ëî âèòü íå âîç ìîæ íî ó ëþ äåé íå áû ëî ëîä êè. Íî âñ îáî øëîñü, ãðó çû ñáðî ñè ëè òî íî. Âòî ðîé ïî ë ò, ïðî äîë æàâøèé ñÿ 3 à ñà 15 ìè íóò, áûë ñî âåð ø í Áåí êóí ñêèì â òîò æå äåíü. Âè ðà æè ðóÿ íàä òåð ïÿ ùè ìè áåä ñò âèå, ë ò èê ãî ëî ñîì è ñ ïî ìî ùüþ âûì ïå ëîâ çà ñòà âèë ëþ äåé ïðè íÿòü âñå ìå ðû ê òî ìó, òî áû ïðè ñòàòü ê îñ ò ðî âó, òî èìè è áû ëî âû ïîë íå íî.  ðå çóëü òà òå âñå ëþ äè îêà çà ëèñü íà ñó øå. Ïî ñëå ýòî ãî ñ ñà ìî ë òà ñáðî ñè ëè âûì ïå ëû ñ èí ôîð ìà öè åé î ìå ñ òî íà õîæ äå íèè ñïà ñà å ìûõ â áëè æàéøåì îò îñ ò ðî âà íà ñëå ãå è âáëè çè Íàì ñêî ãî ðàé è ñ ïîë êî ìà. 22 îê òÿ á ðÿ Áåíêóí ñêèé ñî âåð øèë ê ðî áèí çî íàì òðå òèé ðåéñ è ñáðî ñèë èì õëåá. Âñêî ðå ëþ äè áû ëè âû âå çå íû íà êî ðåí íîé áå ðåã. Çà áå çó ïðå íóþ ðà áî òó ïî âû ïîëíå íèþ çà äà íèÿ ïðà âè òåëü ñò âà ðå ñ ïóá ëè êè ñ ïðî ÿâ ëå íè åì ëè íî ãî ãå ðî èç ìà Ê.À.Êîììóíàðîâ ïè ëî òó Áåí êóí ñêî ìó âû äà ëè ïðå ìèþ 1000 ðóá ëåé 13.  1936 ã. ßêóò ñêàÿ îð ãà íè çà öèÿ Îñî àâè à õè ìà íà ïðà âè ëà â Óëü ÿ íîâ ñêóþ øêî ëó ë ò è êîâ è àâèà òåõ íè êîâ ïåð âóþ ãðóï ïó êóð ñàí òîâ èç ìå ñò íîé ìî ëîä æè. Â.È.Êóçü ìèí, À.Í.Ðå ìåí íè êî âà, È.Ì.Ïðî ñòà êîâ, Â.Ä.Ñêðû áû êèí è Ã.Ò.Òà áó íà íîâ ñòà ëè ó èòü ñÿ íà ë ò íîì îò äå ëå íèè, à Ã.Å.Áðà ãèí, Ê.À.Êîì ìó íà ðîâ è Ê.È.Ñâè íî áî åâ íà àâèà òåõ íè å ñ êîì. Ïî ñëå îêîí à íèÿ ó áû ïî ñòà íîâ ëå íè åì ÑÍÊ ßÀÑÑÐ îò 4 àï ðå ëÿ 1938 ã. Ê.À.Êîì ìó íà ðîâ, êàê èìåâ øèé îïûò îð ãà íè çà öè îí íîé è ðó êî âî äÿ ùåé äåÿòåëü íî ñ òè, áûë íà çíà åí íà àëü íè êîì Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè, à Ã.Å.Áðà ãèí è Ê.È.Ñâè íî áî åâ ïî ñòó ïè ëè íà ðà áî òó àâèà òåõ íè êà ìè â ßêóò ñêèé àý ðî êëóá. Èñ ïîë êî ìîâ ñêàÿ àâèà öèÿ âñ ãëóá æå è ãëóá æå ïðî áè ðà ëàñü â áåç äî ðîæ íóþ ÿêóò ñêóþ òàé ãó, ñâÿ çû âàÿ îò äà ë í íûå ðàé îí íûå öåí ò ðû ñî ñòî ëè öåé ðå ñ ïóáëè êè. 23 ìàð òà 1937 ã. ïè ëîò Ã.Ï.Àôèí ñêèé ñ áîðò ìå õà íè êîì Ô.Ó.Òà ùåí êî âû ïîë íè ëè ïåð âûé ïî ë ò èç ßêóò ñêà â Áåð äè ãå ñ òÿõ: ðàñ ñòî ÿ íèå â 190 êì áûëî ïðå îäî ëå íî çà 1 àñ 30 ìè íóò 14.  ýòî âðå ìÿ â Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè ðà áî òà ëî 13 å ëî âåê 15. Ïîä âî äÿ èòî ãè äâóõ ëåò íåé ðà áî òû Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè, Ã.Ï.Àôèí ñêèé îò ìå àë, òî êî ëè å ñò âî ïàñ ñà æè ðîâ íà ñòîëü êî âîç ðîñ ëî, òî äâà ñà ìî ë òà ñ òðó äîì ñïðàâ ëÿ þò ñÿ ñî ñâî åé ðà áî òîé, íå ñìî ò ðÿ íà òî, òî êàæ äûé èç íèõ äå ëà åò 3 4 ðåé ñà â äåíü. Íå ðåä êî òå ïåðü ìîæ íî íà áëþ äàòü, ñè äÿ çà øòóð âà ëîì ñà ìî ë òà, êàê ñè äÿ ùèé â êà áè íå ïàñ ñà æèð ÿêóò êîë õîç íèê âî âðå ìÿ ïî ë òà ñïî êîé íî è òà åò ãà çå òó, èç ðåä êà ïî ãëÿ äû âàÿ íà ìåëü êà þ ùèå ïîä êðû ëîì ñà ìî ë òà òà æ íûå ïðî ñò ðàí ñò âà, íå èñ èñ ëè ìûå îç ðà è àëà ñû ñî ñòî ãà ìè ñå íà. Íå ñòà ëà óæå àâèà öèÿ äëÿ ìå ñò íî ãî íà ñå ëå íèÿ åì òî çà ãà äî íûì, ïðî ïàë ñòðàõ è íå äî âå ðèå ê ýòî ìó âè äó òðàíñ ïîð òà, è ñ êàæ äûì äí ì ñà ìî ë ò âñ áîëü øå è áîëü øå âíå ä ðÿ åò ñÿ â áûò ìå ñò íî ãî íà ñå ëå íèÿ êàê ñà ìîå áû ñ ò ðîå è íà ä æ íîå ñðåä ñò âî ñâÿ çè 16. Ê îò êðû òèþ ëåò íåé íà âè ãà öèè 1938 ã. ïðè áû ëè íî âûå ñïå öè à ëè ñ òû: ïè ëîòû Å.À.Ïåð øà êîâ, È.À.Ïðî õî ðîâ è À.Ã.Òðå òü ÿ êîâ, àâèà òåõ íèê È.Ì.Ìè ëå òèí ñêèé. Ñïè ñî íûé ñî ñòàâ óâå ëè èë ñÿ äî 24 å ëî âåê. Íà âîç äóøíûõ ëè íè ÿõ Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè êóð ñè ðî âà ëî ïÿòü ñà ìî ë òîâ. 11 ñåí òÿ á ðÿ 1938 ã. ë ò èê È.À.Ïðî õî ðîâ îò êðûë ïî ñëåä íþþ â ïå ðè îä ñóùå ñò âî âà íèÿ Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèà öèè âîç äóø íóþ ëè íèþ ßêóòñê Êî áÿé öû 17. Îä íà êî, íå ñìî ò ðÿ íà èìå þ ùè å ñÿ óñ ïå õè â ðà áî òå Èñ ïîë êî ìîâ ñêîé àâèàöèè, îíà íå 4` 2004