TRIET HOC, SO 12 (295), THANG 12-2015 QUAN NIEM VE CON NGl/Cil TRONG KINH THANH HOANG THI MY QUtNH'"' Bdi viii phdn tich quan niim cua Kinh Thdnh ve nguon gd'e, tgi loi cua con ngudi vd con dudng di din cugc song hgnh phdc vinh hdng; dong thdi ldm ro cdc quy tdc trong moi quan he giua con ngudi vdi con ngiidi trong Kinh Thdnh. Theo tdc gid, quan diim cua Kinh Thdnh cd nhiiu diim tiin bg vd phd hdp vdi gid tri chung cua nhdn logi; tuy nhien, vdn co nhong hgn chi nhdt dinh. ^ an nhap Kinh Thanh la radt cdng trinh tap hdp nhieu cudn sach bao gdm hai phan Cflu Udc va Tan Udc, dflpc cdi la ldi mac khai tfl Thien Chua. Kinh Thanh de cap den nhieu va'n de khae nhau, song va'n de ndi bat, cdt ldi nha't va xuydn sud't chfnh la vd'n dd con ngudi, nhfl ngudn gd'e con ngfldi, va'n de nhan vi, va'n de ngudn gd'e tdi loi (cai ac) ndi con ngfldi, ve cudc sd'ng tran gian cua con ngfldi, ve con dudng den vdi eupe sd'ng hanh phuc vinh hing,... Nhflng quan niem va kien giai cua ICinh Thanh ve eon ngudi chinh la can cfl de xay dflng he thd'ng tfl tfldng cua Kito giao va eung la ngudn gdc sflc manh idi cud'n tin dd cua Kito giao trong sudt tidn trinh phat trien. 1. Quan niem ve ngudn goc cua con ngflcfi, ve toi idi cua con ngflfli va con dflotng di de'n cupc song hanh phflc vinh hing Tfl tudng cd't ldi cua ICinh Thanh ehinh la nhflng quan niem ve con ngudi trong mdi quan he vdi Thien Chua (Chua cha) va Chfla Giesu Kito (Chua 58 con). Kinh Thanh da xac lap mdi quan he ra't gan gui, yeu thfldng gifla Thien Chfla, Chua Giesu Kito va con ngfldi. Kinh Thanh trinh bay trflde het ve ngudn gd'e cua con ngfldi va ngudn goc tdi ldi eiia con ngfldi. Sach Sdng The khang dinh, con ngfldi diu tien dfldc Thien Chua tao dflng nen theo hinh anh cua Thien Chua: "Dfle Chua Trdi phan ring: Chung ta hay lam nen loai ngfldi nhfl hinh hai ta va theo tfldng ta, dang quan tri ioai ea bien, chim trdi, ioai sue vat, loai cdn trung bd tren mat da't, va khip ca da't. Dfle Chua Trdi dflng nen ioai ngfldi theo hinh hai cua Ngai; Ngai dflng nen loai ngfldi giong nhfl hinh Dfle Chfla Trdi; Ngai dflng nen ngfldi nam cung ngfldi nii"(l). NhU vay, theo iy giai cua Kinh Thanh, con ngfldi la mdt tao vat dflde Thien Chiia tao ra trong qua trinh tao dflng thd gidi, do dd, con ngfldi la mpt tao vat dae biet; Con ngfldi dflpc Thien Chfla ban hdi thd (*) Thac si, Phong Triet hpc xa hoi, Vien Trie't hpc, Vien Han lam Khoa hoc xa hoi Viet Nam. (1) Lien higp Thanh Kinh h3i. Kinh Thdnh (CUu Vdc vk Tan U6c). Nxb Ton giao, Hk Noi, 2014, tr.4.
de tao nen linh hdn va dfldc ban cho cudc sd'ng than tien ndi vfldn E-den. Nhung, kill bi cam dd bdi cai ac (hinh anh con rin trong saeh Sang The), con ngfldi da sa nga va lam trai nhflng dieu ran cua Thien Chua. De trflng phat tdi idi eua con ngudi, Thien Chfla da day con ngfldi xud'ng tran gian, khien cudc sdng cua con ngfldi thay ddi, eon ngfldi phai iao ddng khd khan de kiem sd'ng. Cac the he tiep ndi eua Adam va Eva deu phai chiu ldi nhfl td tdng eiia minh va phai thflc hien cudc hanh trinh chudc lai ldi lam thdng qua viee trai nghiem cupc sdng d tran gian: "... Da't se sanh chdng gai va eay tat le, va ngfldi se an rau cua ddng rudng; ngfldi phai dd md hdi tran mdi cd raa an, cho den ngay nao ngfldi trd ve da't, la ndi ma cd ngfldi ra; vi ngfldi la bui, ngfldi se trd ve bui"(2). Gat bd "ldp vd than bf, Kinh Thanh da dfla ra mpt each iy giai ve ngudn gd'e eiia the gidi va con ngfldi. Theo Kinh Thanh, con ngfldi va mudn vat trong the gidi deu cd ehung rapt ngudn gd'e duy nha't, dd la do Thien Chfla tao dflng. Quan diera ve Da'ng sang tao ma Kinh Thanh dfla ra la rapt trong nhflng each giai thieh ve the gidi va con ngfldi. Sfl giai thich ve the gidi trong Kinh Thanh cd the lien he vdi each giai thieh the' gidi tfl thin thoai Hy Lap va tfl tfldng trie't hpc sd khai thdi ky Hy Lap Cd dai. Quan diem cua Kinh Thanh gdp phin lam phong phu hdn qua trinh phat trien tfl duy cua nhan loai ndi ehung va tfl tfldng phfldng Tay ndi rieng. HOANG THI MY QUYNH Tfl quan niem ve ngudn gdc va tdi ioi ndi con ngfldi, Kinh Thanh da dfla ra each giai tiiich ring cupc ddi con ngfldi tren tran the ehi la hflu ban va cudc sdng dd chi la qua trinh con ngudi thiic hien hinh phat nhim ehupc lai idi lira ma to tdng con ngudi da gay nen. Tuy nhien, con ngfldi cd dflde quyen nang hdn eae sfl vat khac, bdi con ngfldi dfldc tao dflng theo hinh hai eua Thien Chfla va ed linh hdn do Tiiien Chfla - dang vinh hang ban tang. Do dd, Thien Chfla "cfl ngu" ngay trong ehinh linh hdn ciia mdi con ngfldi. Con ngfldi thdng qua linh hdn ciia rainh de Hen he vdi Thien Chua. Con ngfldi hfldng den Thien Chua chinh la dao sau linh hdn cua minh, tim ve vdi Ifldng tam trong saeh, tinh Idiidt eiia chinh minh. Nhfl vay, theo quan niem cua Kinh Thanh, mdi ea nhan la rapt nhan vi dac biet. Ban than mdi ngfldi se tfl tim den Thien Chua bing viec tfl minh tu dfldng, gifl gin su trong saeh cua linh hdn. Theo Kinh Thanh, de gifl dfldc su trong saeh cua linh hdn, eon ngfldi phai dung y chi eua minh nhim gifl gin niem tin ndi Thien Chua va tuan thu tuyet ddi nhflng idi ran cua Thien Chfla, kien tri, ben bi thflc hanh nhflng didu ran eua Thien Chua, ed' gang nhin nhin, chiu dflng rapi khd khan, dau khd, chd dpi ngay Thien Chua eflu rdi de cd the trd ve Thien dfldng vdi Thien Chua sau khi chet (ve mat the xae) va linh hdn se cd eupe sd'ng hanh phue vinh hing ndi Thien dfldng. Hau hdt cac cud'n sach ciia Kinh Thanh deu cd nhflng ldi ran cua Thien (2) Lien hiep Thanh Kinh hoi. Sdd., tr.5. 59
QUAN NIEM VE CON NGUQl TRONG KINH THANH Chua, trong dd cd mfldi dieu dfldc xera la cd't ldi: "TrUdc mat ta, ngfldi chd cd cae thin khac, (...). Hay hieu kinh cha rae ngfldi; ngudi chd giet ngudi; ngudi chd pham tpi ta dam; ngudi chd trpra efldp; ngfldi chd ndi chflng ddi cho ke lan can minh; ngfldi chd tham nha ke ian can ngfldi..."(3). Thflc cha't eac dieu ran dfldc dfla ra nhlra khing dinh vi the ddc tdn cua Thien Chua va ddng thdi la ldi Thien Chua khuyen eon ngfldi hay hfldng den dieu toi thien (tflc la hfldng den Thien Chua), hay sieng nang lam dieu thien, tranh dieu ac, ben long eau nguyen, nhin nhin trong hoan nan, tiet dp, kbdng ham mudn theo xae thit, vi Thien Chua ludn ddi theo tflng hanh dpng cua eon ngfldi de quye't dinh ai se len Thien dfldng vdi Thien Chfla va ai se xud'ng dia nguc. Vdi viec iuan chflng cho niem tin eua eon ngfldi vao sfl cflu rdi cua Thien Chua, Kinh Thanh da mang lai cho cac tin do niem hy vpng vao con dfldng ma Thien Chua da mac khai, vao cai ket cd hau vdi cudc sd'ng td't dep ndi Thien dfldng. Niem tin dd da trd thanh ngudn ddng vien tinh than doi vdi rapi ngfldi trong cudc sdng, dae biet la khi ddi dien vdi thiie te xa hdi vdi nhieu ba't edng va khd dau. Day cung chinh ia rapt trong nhflng nguyen nhan tao nen sflc sd'ng ben bi eua Kito giao trong qua trinh lich sfl. Ben canh nhflng ldi ran day, trong cac cudn sach cua Kinh Thanh da de cap den nhflng dieu luat eung vdi cac bien phap trflng phat de dinh hfldng hanh ddng eiia eon ngfldi tdi dieu thien. Xet ve ndi dung, eac didu luat dflde dfla 60 ra trong Kinh Thanh dfldc chia thanh hai dang: Mgt la, cae didu luat raang tinh chat hfldng din; hai Id, ckc dieu luat ve eac tpi ac cflng vdi nhflng hinh phat di kem. Cac tpi ac dfldc nhic lai nhieu nha't trong Kinh Thanh la tdi sat nhan, tdi trdm cap, tpi ta dam, tdi loan luan, tdi thd eflng hinh tfldng (khdng phai la Chua),... va di kem la nhflng hinh phat ra't nang. Thflc cha't, nhflng dieu iuat trong Kinh Thanh la su cu the hda mudi dieu ran flng vdi cac trfldng hdp phong phu cua eupe sd'ng con ngfldi. Do dd, tuan thu cac dieu luat trong Kinh Thanh cflng chinh la tuan thii nhflng dieu ran ciia Chua(4). Trong cac dieu luat cung ghi ro trach nhiera va bon phan eua nhflng ting ldp khae nhau trong xa hdi. I^nh Thanh chi ro, ddi vdi bac lam vua thi khdng nen cd ham mudii nhieu ve vat chat, khdng nen ed nhieu phi tan ma nen bidt bdn phan, bidt kinh trpng Chua, tuan thii luat phap; doi vdi ngfldi iam giam muc thi can tuyet ddi gifl sfl thanh sach, tiet dp, tai tri, khdng nghien ngap, phai mem mai, hda nha, gifl gia dinh rieng trong sfl trpn ven, dac biet la phai nhan dfldc sfl ung hd khdng chi ciia ngfldi Kito hflu ma ca ngfldi ngoai dao; ddi vdi ngfldi cha'p sfl eung can phai nghiem trang, cd ifldng tam thanh sach, khdng thara idi, gia dinh cha'p su cung phai gifl ll tiet, phai trung tin; ddi vdi ngudi binh thfldng, Kinh Thanh ehi rd: Ngfldi gia ca tiii phai tiet dp, nghiem trang, khdn ngoan, cd dfle tin, biet nhin (3) Lien hiep Thanh Kinh hoi. Sdd., tr.76, (4) Xem: Lien hiep Thanh Kinh h6i. Srfrf., tr.l093.
nliuc, khdng rae nhflng thdi xa'u...; vdi ngudi tre thi cln sd'ng tiet dp; vdi ke tdi td thi cln phai vang phuc chii(5). Nhflng dieu luat dua ra trong Kinh '^5^^^*^ vo cflng phong phfl, da dang, gan lien vdi ddi sd'ng eua eon ngfldi nham hfldng den muc tieu vi mdt edng ddng xa hpi dn dinh, trat tfl va td't dep. Ket hdp vdi cae dieu ran, eac dieu luat da hoan thien tat ca nhflng chi din eua Kinh Thanh ve con dfldng chudc lai idi lara (tpi td tdng) cua con ngfldi va hfldng den cudc sd'ng td't dep ndi Thien dfldng vdi Chfla. Con ngfldi sdng ndi tran gian phai mdt long hfldng den Chfla (Chua cha va Chua con), tuyet ddi gifl gin va thflc hanh theo cac dieu ran va cac dieu luat raa Chua da mac khai trong Kinh Thanh, dd la each thflc de dflde Chua ifla chpn va cd dfldc eupe sd'ng that, cudc sd'ng vinh hing sau khi chet. Quan nidm ciia Kinh Thanh ve ngudn goc cua con ngfldi, vd tpi ldi va eon dfldng di den hanh phuc vinh hing thflc cha't la the hien mpi chidu kich trong mdi quan he gifla eon ngfldi va Chua. Mac du Kinh Thanh da khing dinh eon ngfldi la mot nhan vi, ed vi tri dae biet trong the gidi, ed sfl tfl do trong tfl tfldng (ilia chpn lara theo dieu ac hay lam theo ldi ran ciia Chua), nhflng ve ban cha't, trong moi quan hd vdi Chua, con ngfldi lai hoan toan d the bi ddng vi Chua la Da'ng duy nha't cd quyen tdi thfldng va xet doan mpi viee eiia con ngfldi. Con ngfldi hanh phue hay dau khd phai can efl vao sfl ifla chpn cua Chua. Quan diera nhlra hfldng eon ngfldi tdi Chua - da'ng toan thien, toan hao, mdt mat, hfldng con ngfldi den dieu HOANG THI MY QUYNH thien; mat khdc, khdng tranh khdi lam anh hfldng deh niem tin vao cupc song hanh phue ma con ngfldi cd the tao dflng tren tran gian. 2. Cac quy tac trong moi quan he giija ngflcfi v6i ngflcfi trong Kinh Thanh Ben canh viec de cap den mdi quan he gifla con ngfldi va Chua, Kinh Thanh da dfla ra cae quy tic trong mdi quan he gifla ngfldi vdi ngfldi the hien tren eae binh dien: Mdi quan he gifla eon ngfldi vdi con ngfldi trong xa hdi, quan he gifla ngfldi vdi ngfldi trong gia dinh (mdi quan he gifla eac thanh vien trong gia dinh) va mdi quan he gifla ngfldi vdi ngfldi trong lao dpng. Vd radi quan he gifla ngfldi vdi ngfldi trong xa hpi, Kinh Thanh da khang dinh, eon ngfldi phai dflng tinh yeu thfldng, ldng bac ai, ldng khoan dung de ddi xfl vdi ngfldi khac, ydu thfldng ngfldi lan can nhfl yeu chinh ban than rainh de vfldt qua mpi khd khan, kho ai ndi tran gian va do cung la each giflp con ngfldi gifl gin tinh thien va sfl trong sang cua tam hdn. Kinh Thanh da ehi rd: "Cac ngfldi nghe ldi phan rang: Mat den rait, rang den rang. Song ta bao eae ngfldi: Dflng chdng cfl ke dfl. Trai lai, ne'u ai va raa ben hflu ngfldi, hay dfla ma ben kia cho hp ludn; neu mud'n kien ngfldi dang lot cai ao vin, hay de hp lay iudn cai ao dai nfla; neu ai mud'n bit ngfldi di mdt dam dfldng, hay di hai dam vdi hp, ai xin cua ngfldi, hay eho, ai mud'n mfldn cua ngfldi, thi dflng (5) Xem: Lien hiep Thanh Kinh hpi. Sdd., tr.l94, 1152, 1160-116L
QUAN NIEM VE CON NGUOl TRONG KINH THANH chdi"(6). Kinh Thanh khing dinh, con ngfldi khdng ehi yeu ngfldi lan can cua rainh raa cdn nen thfldng yeu ke thu nghich, nen clu nguyen cho ke bit bd rainh, phai la'y dieu thien de thing dieu ac, gifl thai dp an can, mem mai ma siia tri nhflng ngfldi pham ldi llm...(7). Quy tic ve tinh yeu thudng, long bac ai va khoan dung trong mdi quan he gifla ngfldi vdi ngfldi la rapt trong nhflng gia tri cua Kinh Thanh, la raach ngudn thu hut sfl ddng cam va niem tin ndi cac tin do va thara chi, ehie'm dflpc eara tinh cua ea nhflng ngfldi ngoai Kito giao. Ngoai tinh yeu thfldng va tinh bae ai, Kinh Thanh cdn nha'n raanh phai dung quy tic ddi xii edng bing va tdn trpng phara gia trong quan he gifla ngfldi vdi ngfldi trong xa hpi, nha't la trong ddi xii vdi ngfldi ye'u the. Trong nhidu cud'n saeh ciia Kinh Thanh deu nha'n manh, khi xet doan radt ai dd khdng dfldc phep ed sfl thien vi, dfl dd la ngfldi ngheo hay la ke quyen the'(8). Dae biet, khi phan xfl tdi trang cua rapt ngfldi nao dd thi cang phai gifl sfl cdng bing: "Khi nao ngfldi ta cd tranh tung nhau, di de'n tda de cau quan an xet doan, thi phai dang cdng binh cho ngfldi cdng binh, va len an ke cd tdi..."(9). Quan diera ve sfl tdn trpng pham gia con ngfldi va quyen eon ngfldi cdn dflde the hien trong each flng xii vdi nhflng doi tfldng cd hoan canh dac biet. Kinh Thanh nha'n manh: Ddi vdi ngfldi tan tat nen ed sfl yeu thfldng, khdng nen dfla cdt, nhiec mdc; doi vdi ngfldi tha hfldng va ngfldi ngheo khd thi khdng nen bit nat hay ha hiep, ngfldc lai phai quan tara den ngfldi lao ddng nghdo, phai phat tien cdng iam viec mdi ngay khdng dflde gifl lai...; cdn ddi vdi nhflng ngfldi ba't hanh nhfl ke mo cdi hay ngfldi gda bua thi khdng nen ddi xii ba't cdng, khdng cam do vat cua hp,...(10). Trong quan niem nay, Kinh Thanh da chi rd, mdi eon ngudi la mdt nhan vi, cd phara gia va dd la quyen thieng lieng eua radi ngfldi ma khdng ai cd quyen xam phara hay ha be. Du ia ngfldi cd dia vi hay khdng cd dia vi, ngfldi khdng raay min hay ngfldi khdng cd tien cua, tham ehi la ngfldi cd tdi thi quyen con ngfldi (quyen dfldc tdn trpng, quyen dfldc sd'ng) eua hp la nhu nhau va khdng the vi ye'u td ben ngoai hay ldi lam ma gat di quyen con ngfldi ciia mdi ca nhan. Quan diem vd sii cdng bing va tdn trpng pham gia cua ngfldi yeu the trong Kinh Thanh deu the hien nhflng diera tien bp, tich cfle va phu hpp vdi gia tri nhan van cua nhan loai. Ben eanh nhflng quy tie flng xii gifla ngfldi vdi ngfldi trong xa hpi, Kinh Thanh eung de cap va dfla ra nhflng quy tie flng xii gifla ngfldi vdi ngiidi trong gia dinh (hay ndi each khae la mdi quan he gifla eac thanh vidn trong gia dinh). Kinh Thanh nha'n manh viec ddi xii gifla eac thanh vien trong gia dinh phai dfla tren tinh thfldng, sfl tdn trpng, sfl binh dang va muc tieu hfldng ddn la su hda thuan: "Hdi ngfldi lam vd, (6) Lien hiep Thanh Kinh hoi. Sdd., tr.922. (7) Xem: Lien hiep Thanh Kinh hoi. Sdd., tr.922, 1093. 1129. (8) Xem: Lien hiep Thanh Kinh hoi. Sdd., tr.lls. (9) Lien hiep Thanh Kinh hoi. Sdd, tr.201. (10) Xem: Lien hiep Thanh Kinh hoi. Sdd., tr.l25-126, 200, 201. 62
hay vang phuc ehdng rainh, y nhfl dieu do theo Chfla dang phai nen vay. Hdi ke lam chdng, hay yeu vd minh. chd he S cay nghiet vdi ngfldi. Hdi ke iam eon, mpi Sfl hay vang phue cha me minh, vi dieu do dep idng Chfla. Hdi ke iam cha, ehd he chpc gian con cai minh, e ehung no nga long ehang"(ll). Nhfl vay, theo Kinh Thanh, sfl hda thuan, sfl tdn trpng ian nhau ciia cac thanh vien trong gia dinh ia dieu cd't loi nhim duy tri mdt gia dinh am ap, hanh phuc va sfl hda thuan cua mdt gia dinh quy hdn sfl giau cd vat cha't eua gia dinh a'y. Quy tic cd ban de gifl dflpc sfl hda thuan trong gia dinh chinh la thflc hanh dao hieu va dao vd chdng. Du chi thfla nhan cha me cua moi ngfldi chi la ngfldi sinh ra the xae cua hp tren tran gian, nhflng Kinh Thanh eung nha'n raanh ring, bdn phltn cua eon ngfldi la gifl trpn dao hieu. Kinh Thanh da khing dinh, tdn kinh cha rae, vang phuc, hieu thao vdi cha me la tinh cam thieng heng, tran quy ciia eon ngfldi(12). Ben canh viec de cao chfl hieu, Kinh Thanh cung khuyen eon ngfldi gifl vflng dao vd chdng vi tinh cam vd chdng la dang quy, dang tran trpng, tham chi dfl khdng cflng theo tdn giao thi cung khdng nen iia bd nhau: "Neu ngfldi anh em nao c6 vd ngoai dao bing ldng d ddi vdi minh, thi khdng nen de bd. Lai neu cd ngfldi dan ba cd chdng ngoai dao bing long d ddi vdi minh thi vp cung khdng nen lia ehdng"(13)- Kinh Thanh da dfla ra nhflng quan diem tien bp ve miu hinh gia dinh hda thuan dflde xay dflng tren nen tang eua tinh yeu thudng, trach nhiem, sfl binh HOANG THI MY QUYNH ding, dao hieu va dao vd chdng. Ben eanh dd, quan diem khoan dung ve ket hdn ngoai giao ciia Kinh Thanh cung la diem tie'n bp day tinh nhan van. Cd the ndi, quan niem ve mdi quan he trong gia tfinh cua Kinh Thanh la mpt trong nhflng ndi dung ed nhieu y nghia tien bp va van cdn nguyen gia tri cho de'n ngay nay. Ngoai nhflng ldi ran, nhflng quy tic ve mdi quan he gifla ngfldi vdi ngfldi trong ddi sdng, Kinh Thanh eflng dfla ra nhiing ldi idiuyen ve mdi quan he gifla eon ngfldi vdi con ngfldi trong lao dpng. Kinh Thanh nha'n manh, con ngfldi phai lao ddng cham chi, sieng nang va ben bi. Dd la phfldng thflc, la con dfldng de con ngfldi thoat khdi cudc sd'ng ngheo khd va thieu thdn: "Hdi ke bieng nhac, hay di de'n loai kien; kha xem xet each an d nd ma hpe khdn ngoan;... ngu mdt chut, ehdp mit mpt chut; khoanh tay nira mot chut;... thi sfl ngheo kho cua ngfldi se de'n nhfl ke di rao; va sfl thidu thdn eiia ngfldi tdi nhfl ngfldi elm binh khf (14). Kinh Thanh khuyen rang, mpi ngudi nen iao ddng cham ehi, tfl minh cd' ging xay dflng cupc sd'ng, cham chi bd' thi, khdng nen lam viec phi nghia nhfl trdm elp, tuyet doi khdng gian lan trong budn ban,... de cd dfldc ldi ich va cua cai(15). Quan diera cd vfl lao ddng chan chinh trong Kinh Thanh da gian tiep khing dinh, eon ngfldi phai iam viec (11) Lien hiep Thanh Kinh hpi. Sdd., tr.l 143. (12) Xem: Lien hiep Thanh Kinh hoi. Sdd., tr.ll34. (13) Lien hiep Thanh Kinh hpi. Sdd., tr.ll02. (14) Lien hiep Thanh Kinh hpi. Sdd., tr.640. (15) Xem: Lien hiep Thanh Kinh hpi. Sda., tr.lls, 1133. 63
QUAN Ni M VE CON NGUdl TRONG KINH THANH theo dao luat ciia Chfla va theo phap luat. Mac du idiuyen con ngfldi can phai lao ddng cham chi, ed' gang de thoat khdi sfl ngheo kho, song Kinh Thanh cflng eanh bao con ngfldi khdng nen qua ham raud'n giau sang va dam me ciia cai, bdi dara rad dd se la ngudn gdc cua nludu tdi ac: "...Bdi ehung sii thara tien bae la edi re rapi dieu ac, cd ke vi theo dudi nd ma bdi dao, chud'c la'y nhieu dieu dau ddn"(16). Nhflng ldi khuyen danh eho con ngudi vd lao ddng cham ehi, trung thflc trong Kinh Thanh cd gia tri thfle te' bd ich, CO dpng con ngfldi ludn cd' ging vfldn len trong eupe sd'ng, ddng thdi cung canh bao con ngfldi can tranh cam bay ciia sfl phfl hoa khi ehim dim trong dam rae vat chat va ciia cai. Kinh Thanh da dd cap va ly giai hau het mpi chieu kich trong mdi quan he gifla ngfldi vdi ngfldi, Idling dinh nen tang eua mdi quan he gifla ngfldi vdi ngfldi ehinh la idng bac ai, tinh yeu thfldng, sfl tdn trpng pham gia, sfl binh ding va sfl trung thflc. Ve cd ban, quan diem cua Kinh Thanh cd nhidu diem tien bd va phfl hdp vdi gia tri chung cua nhan ioai va dd eflng la mpt trong nhflng nguyen nhan giup duy tri sflc sd'ng ben bi ciia Kitd giao. 3. Mot vai danh gia, nhan xet Kinh Thanh la rapt kho tang tri thfle, la tap hdp eua nhieu cud'n sach vdi nhidu tae gia dflde ghi lai trong nhflng khoang thdi gian khac nhau, dd la cdi ngudn, la cd't idi tfl tfldng eiia Kitd giao. Trong quan niem ve con ngfldi, ICinh Thanh da dfla ra nhidu luan diera cd y nghia sau sic, tien bd va nhidu quan 64 diem vin cdn nguyen gia tri cho den ngay nay, nhfl khing dinh con ngfldi la nhflng nhan vi cd pham gia va cd nhflng quyen thieng lieng phai dfldc tdn trpng, xay dflng mdi quan he bac ai, ydu thfldng gifla con ngfldi vdi con ngfldi... Tfl tfldng ciia Kinh Thanh gdp phan xoa diu ndi dau cua con ngfldi, dpng vien va CO vu eon ngfldi vfldt qua khd khan, vat va trong cudc sd'ng. Tuy nhien, ben canh nhiing gia tri ndi bat dd, Kinh Thanh van cdn nhflng diem han chd nhfl sau: Thd nhdt, Kinh TKanh Idling dinh cudc sd'ng tran gian chi la thoang qua, la "cudc sd'ng gia", khdng bao gid cd dfldc hanh phue thfle sfl, va khuyen eon ngfldi can nhin nhin chiu dflng nhflng gian khd dd mong chd dfldc Chua ifla chpn cflu rdi va dfla den "cupc song that", rapt cudc sd'ng Thien dfldng ndi nfldc Chua. Nhflng ldi ran trong Kinh Thanh ve sfl nhin nai, ve sfl hfldng thien, ve ldng bac ai,... deu la nhflng dieu hdp iy va mang gia tri nhan van sau sic. Tuy nhien, neu tin ring cudc sd'ng trin thd chi la phfl phidra va chd dpi hanh phue sau khi chdt tin se khidn eon ngudi khong no liie thay ddi cudc sd'ng hidn tai eua cliinh minh. Trdn thuc td, cupc sd'ng hanh phuc ciia con ngfldi hoan toan cd the xay dflng ndi trin the va bing sflc iflc chan chinh, bing sfl thanh thien cua con ngfldi. Xet den cung, viec nha'n manh niem tin tuy^t ddi vao Da'ng tdi eao la dac diem chung eiia mpi tdn giao va Kitd giao cflng khdng phai la ngoai le. (16) Lien hiep Thanh Kinh h6i. Sdd., tr.ll54.
ihu hai, trong cae cud'n sach cua Kinh Thanh deu khing dinh nen tang quan he gia dinh ia trach nhiem, yen thudng va binh ding vdi muc tieu hfldng den ia sfl hda thuan gifla eac tiianh vien. Day ia quan diera tie'n bp va cd y ngiiia sau sic trong viee xay dyng gia (finh dim a'm. hanh piiuc va hidn tai, do eung chinh la rauc tidu pha'n da'u eua nhan Ioai. Tuy nhien, trong quan he vd chong, Kinh Thanh van thfla nhan sfl thd'ng tri cua nam gidi va khing dinh nam gidi cd quyen hdn nfl gidi: "Dan ba phai yen lang raa nghe day, lai phai vang phuc moi dang. Ta Ididng cho phep dan ba day dd, cung ididng dfldc cam quyen tren dan dng, phai d yen lang. Vi Adam dfldc dflng nen trflde nhct rdi mdi tdi Eva. Lai khdng phai Adam dd danh, ma la ngfldi dan ba bi dd danh sa vao tpi ldi"(17). Quan diem nay da ha thap quyen va gia tri ciia ngfldi phu nfl. Trong quan diem ve hon nhan, Kinh Thanh cdn dd cap den viec ket hdn gifla em trai ehdng va chi dau khi ngfldi anh mat di, coi dd la lion phan cua ngfldi em chdng(18). Nhiing quan diera lac hau nay cln phai vfldt i)d. Tha ba, ndi dung quan diem ve bdn phan va trach niiiem cua eon ngfldi cln phai tuan thii trong Kinh Thanh cd niiidu diem hdp Iy, song ben canh dd cung cd mpt so' diem con khien cfldng: "Mpi ngfldi phai vang phuc cac da'ng elm quydn tren minh; vi ching cd quyen nao ma khong ddn bdi Dfle Chua Trdi, cac quydn ddu bdi Dfle Chua Trdi chi dinh. Cho ndn ai chong cfl quyen phep, tflc la ddi dich vdi mang lenh Dfle Chua Trdi da lap; va ke ddi dieh thi HOANG THI MY QUYNH chudc l^y sfl phan xet vao rainh"(19). Theo dd, Kinh Thanh da khing dinh sfl gin bd gifla thin quyen va trat tfl xa hpi, dac biet khang (finh trat tfl xa hpi la do Chua dinh doat, con ngfldi phai tuin thii sfl sip xep dd, khdng nen cd sfl phan idiang. Tdm lai, ve ed ban, nhflng han ehe trong quan niem cua Kinh Thanh ve eon ngfldi deu mang da'u a'n cua lich sul. Trong bdi canh lich sfl ra ddi cua Kinh Thanh, nhflng han che nhfl vay ciing la dieu khd tranh khdi. Nhflng diem han chd' can phai vfldt bd, ddng thdi can kd' thfla va phat huy gia tri tich cflc ma Kinh Thanh da xay dflng. Nhidu quan diem cd't loi eua Kinh Thanh ve con ngfldi, dac biet la quan diem ve sfl hfldng thien, bac ai, khoan dung, edng bing, ton trpng quyen va pham gia cua con ngfldi,... da trd thanh nhflng gia tri ehung dfldc nhan loai tie'n bd coi trpng. Trong qua trinh phat tridn cua Kitd giao, dfl trai qua nhieu thang tram, Kinh Thanh vin dfldc xem la mdt di san ly luan quy gia. Vdi sfl bien ddng eua bdi eanh lich sit mdi, nhflng tfl tfldng cua Kinh Hianh ndi chung va quan niem vd con ngudi ndi rieng eung dudc bd sung theo xu hfldng the tuc hda, dac biet la thdng qua sfl hdi nhap vdi van hda ban dia ndi eae tin dd dang sinh sd'ng. Day la qua trinh ta't ye'u va hpp vdi xu the' phat trien, eung la each Iam giau hdn tfl tudng eiia Kinh Thanh, dfla Kinh Thanh gin vdi ddi sdiig tin dd va ddi sd'ng xa hdi hidn dai hdn nfla. (17) Li6n hiep Thanh Kinh hoi. S<&i., tr.ll52. (18) Xem: Lien hiep Thanh ldnh hpi. Sdd., tr.201. (19) Lien hifep Thinh Kinh hoi. S^., tr.l093. 65