Slide 1

Bản ghi

1 Người ta chỉ thấy những gì người ta được chuẩn bị để thấy." Ralph Waldo Emerson NGUYÊN LÝ & KỸ THUẬT SIÊU ÂM DOPPLER (PRINCIPLES & TECHNIQUES FOR DOPPLER US) Bs. NGUYỄN QUÝ KHOÁNG Bs. NGUYỄN QUANG TRỌNG website: Lớp Siêu âm SPK BV Từ Dũ Khóa /20/2017 1

2 NỘI DUNG Lưu ý về chiều hướng. Sử dụng đầu dò trong siêu âm SPK. Điều chỉnh máy tối ưu. Hiệu ứng Doppler. Các hệ thống Doppler. Hiện tượng vượt ngưỡng. Kỹ thuật siêu âm Doppler. Phổ tardus-parvus. 9/20/2017 2

3 Quy ước chiều hướng cu a hi nh a nh siêu âm thu nhận qua ngã bụng: Ơ la t că t dọc: hi nh a nh thu nhận đươ c la hi nh a nh ta nhi n từ phi a bên pha i bệnh nhân qua phi a bên tra i. Phi a trên ma n hi nh la phi a trước, phi a dưới ma n hi nh la phi a sau cu a bệnh nhân. Bên tra i ma n hi nh la phi a đầu, bên pha i ma n hi nh la phi a chân cu a bệnh nhân. 9/20/2017 3

4 . Quy ước chiều hướng cu a hi nh a nh siêu âm thu nhận qua ngã bụng: Ơ la t că t ngang: hi nh a nh thu nhận đươ c la hi nh a nh ta nhi n tư phi a dưới chân bệnh nhân lên phi a đầu. Phi a trên ma n hi nh la phi a trước, phi a dưới ma n hi nh la phi a sau cu a bệnh nhân. Bên tra i ma n hi nh la bên pha i cu a bệnh nhân, bên pha i ma n hi nh la bên tra i cu a bệnh nhân. 9/20/2017 4

5 Theo quy ước, gờ chỉ điểm và điểm đa nh dấu trên ma n hi nh ma y siêu âm luôn luôn ơ cu ng phi a (hoă c la ơ bên tra i, hoă c la ơ bên pha i ma n hi nh). Nê u gờ chỉ điê m và điê m đa nh dâ u trên ma n hi nh siêu âm không ơ cu ng một phi a thi xem như ta đã cầm ngươ c đầu do siêu âm. Screen marker Probe marker Cosby et al. Practical Guide to Emergency Ultrasound, 1st Edition Lippincott Williams & Wilkins. 9/20/2017 5

6 9/20/2017 6

7 9/20/2017 7

8 Từ lát cắt dọc ta xoay ngược chiều kim đồng hồ đê lâ y lát cắt ngang. Ngươ c lại, từ lát cắt ngang ta xoay theo chiều kim đồng hồ đê lâ y lát cắt dọc. 9/20/2017 8

9 MỘT SỐ KỸ THUẬT KHI SỬ DỤNG ĐẦU DÒ 9/20/2017 9

10 9/20/

11 9/20/

12 9/20/

13 9/20/

14 Trên lát că t dọc, bên trái màn hình là phía đầu cu a bệnh nhân, bên pha i màn hình là phía chân cu a bệnh nhân. C.M.Rumack et al. Diagnostic Ultrasound. 3rdEdition p /20/

15 Trên lát că t ngang, bên trái màn hình là bên pha i cu a bệnh nhân, bên pha i màn hình là bên trái cu a bệnh nhân. C.M.Rumack et al. Diagnostic Ultrasound. 3rdEdition p /20/

16 9/20/

17 9/20/

18 Probe marker, Indicator Probe marker, Indicator Nga y nay, đầu do qua ngã âm đạo thường gập go c và người ta không làm gờ chỉ điê m, mà qui ước gờ chỉ điểm ơ phía có rãnh để gă n kim làm siêu âm can thiệp. Đầu dò gập góc sẽ dễ làm can thiệp hơn đầu dò thẳng (phía có rãnh hướng lên trên dễ làm can thiệp hơn hướng xuống dưới). Cosby, Karen S.; Kendall, John L. Practical Guide to Emergency Ultrasound, 1st Edition Lippincott Williams & Wilkins. 9/20/

19 Anterior Inferior Superior Inferior Anterior Posterior Posterior Superior 9/20/

20 Quy ước vê chiều hướng cu a hi nh a nh siêu âm thu nhận đươ c qua ngã âm đa o: Ơ la t că t dọc: phi a trên ma n hi nh la phi a chân, phi a dưới ma n hi nh la phi a đầu cu a bệnh nhân. Bên tra i ma n hi nh la phi a trước, bên pha i ma n hi nh la phi a sau cu a bệnh nhân. Ơ la t că t va nh: phi a trên ma n hi nh la phi a chân, phi a dưới ma n hi nh la phi a đầu cu a bệnh nhân. Bên tra i ma n hi nh la bên pha i cu a bệnh nhân, bên pha i ma n hi nh la bên tra i cu a bệnh nhân. 9/20/

21 Ta bắt đầu lâ y la t că t dọc (sagittal view): nê u điê m đa nh dâ u trên ma n hi nh siêu âm ơ bên tra i, thì gờ chỉ điê m hướng lên phi a trên. Từ la t cắt dọc, ta xoay ngược chiều kim đồng hô 90 0 đê lâ y lă t că t va nh (coronal view). Ngươ c lại, từ la t cắt va nh, ta xoay theo chiều kim đồng hô 90 0 đê lâ y la t cắt dọc. 9/20/

22 9/20/

23 9/20/

24 9/20/

25 9/20/

26 9/20/

27 9/20/

28 TRANSRECTAL SONOGRAPHY Với như ng thiê u nư khai chưa co gia đi nh, chưa co quan hê ti nh dục. Nê u trên lâm sa ng nghi ngờ Thai lạc chô, thi siêu âm qua ngã trư c tra ng (transrectal sonography) la một chọn lư a đê kha o sa t. 9/20/

29 TRANSLABIAL SONOGRAPHY Cổ TC đươ c đa nh giá bằng siêu âm qua ngã thành bụng (transabdominal sonography - TAS), qua ngã âm đạo (transvaginal sonography - TVS) hoă c qua ngã môi lớn-môi bé (translabial sonography - TLS). SA qua ngã âm đạo cho hình a nh có độ phân gia i cao hơn, không bị câ u trúc thai che lâ p, do vậy kê t qua chính xác hơn. Nê u không có đầu dò âm đạo ta có thê siêu âm qua ngã môi bé (TLS). Một bệnh lý có thê gă p ơ phụ nư mà ta không thê kha o sát qua ngã bụng cũng như qua ngã âm đạo đo là túi thừa niệu đa o (urethral diverticulum). Lúc này siêu âm qua ngã môi lớnmôi bé (translabial sonography) là một chọn lư a tốt. Với bệnh lý ơ thành âm đạo, ta cũng dùng đường kha o sát này. Peter M. Doubilet et al. Atlas of Ultrasound in Obstetrics and Gynecology /20/

30 - Bệnh nhân pha i đươ c gia i thích và châ p thuận kha o sát (giống như khi kha o sát qua ngã âm đạo). - Tư thê bệnh nhân nằm ngửa, dạng chân. - Đầu dò bọc bao cao su (condom) đă t giư a hai môi nhỏ (labia minora), tại ngõ vào âm đạo (vaginal introitus). 9/20/

31 9/20/

32 9/20/

33 SA qua nga môi be đo chiều da i cô tư cung 21mm, trong khi SA qua nga âm đạo chiều da i thư c đo đươ c la 41mm (SA qua nga môi be : cô TC bị xoa 1 phần bơ i khi trong trư c tra ng). 9/20/

34 9/20/

35 9/20/

36 9/20/

37 9/20/

38 9/20/

39 9/20/

40 9/20/

41 9/20/

42 9/20/

43 9/20/

44 ĐIỀU CHỈNH MÁY TỐI ƯU Chọn chương trình khảo sát trên máy: với mỗi chương trình kha o sát, các nhà sa n xuâ t máy đã set máy tối ưu đê ít pha i điều chỉnh nhâ t trong quá trình kha o sát. Thêm nư a, chức năng Comment cho phép ta chọn nhanh tên câ u trúc đê ghi chú trên hình. 9/20/

45 Con mắt người ta ca m nhận hình a nh real-time (chuyển động theo thời gian thực) với tốc độ khung hình trên giây từ 24 fps (frame per second) trơ lên, do vậy ta cố gă ng tránh để máy hoa t động với tốc độ khung hình trên giây ơ dưới mức này, vì như thê hình a nh sẽ mờ nhòe, dễ sai lệch trong chẩn đoa n (nhất là khi tốc độ khung hình trên giây < 15 fps). Khi làm siêu âm, ngoài 2D, ta còn dùng Doppler màu, Doppler xung và Doppler liên tục, đa n hồi mô Cứ mỗi chức năng thêm vào, tốc độ khung hình trên giây la i giảm xuống. 9/20/

46 9/20/

47 9/20/

48 9/20/

49 - Lâ y độ sâu kha o sát vừa đu. - Chỉ lâ y từ 1 đê n 2 focus đúng vùng mà ta cần kha o sát. - Càng dùng nhiều mode siêu âm đồng thời, tốc độ khung hình trên giây càng gia m. - Chỉnh Dynamic Range đê có đươ c sư tương pha n mong muốn. - Đa nh giá tưới máu vi mạch. - Doppler màu kê t hơ p đa n hồi mô: chẩn đoa n phân biệt nốt đă c hay nang dịch. - Cách tăng độ nhạy Doppler màu. 9/20/

50 9/20/

51 9/20/ /20/

52 9/20/

53 9/20/ /20/

54 9/20/

55 9/20/

56 9/20/

57 Low contrast Marilyn Monroe ( ) High contrast 9/20/

58 High Dynamic Ranger Low contrast Low Dynamic Ranger High contrast 9/20/

59 Doppler US for soft tissue: PRF < 1000 Hz, no compression. 9/20/

60 9/20/

61 PRF < 1000 Hz, no compression. Breast abscess: Staphylococcus lugdunensis 9/20/

62 9/20/

63 BREAST ULTRASONOGRAPHY Indication: Right breast mass. Findings: At 11:00 right breast, 6 cm from the nipple, there reveals a 13x11x15 mm hypoechoic lesion. It presented with a posterior enhancement and likely microcalcifications within it. Its long axis is not parallel to the skin. A small cyst noted in the IUQ left breast. Free superficial and deep planes. Free axillary fossae. Conclusion: Right breast suspected tumor. 9/20/

64 9/20/

65 Hộp màu càng nông, độ nha y màu càng cao! 9/20/

66 HIỆU ỨNG DOPPLER Hiệu ứng Doppler đươ c mô ta vào năm 1842 bơ i nhà toa n học và vật lý học người A o (Austrian mathematician and physicist) Christian Johann Doppler ( ). Lúc đo ông dùng nó đê gia i thích hiện tươ ng lệch màu sắc cu a các ngôi sao đang chuyê n động. Từ dưới mă t đâ t nhìn lên bầu trời ông nhận xét: Khi ngôi sao tiến la i gần quả đất thì ánh sáng của nó có màu xanh (ông lý gia i do bước sóng gia m và tần số cu a sóng ánh sáng tăng lên). Ngược la i, khi ngôi sao đi xa quả đất thì ánh sáng của nó có màu đỏ (ông lý gia i do bước sóng tăng lên và tần số gia m xuống). 9/20/

67 Định nghĩa: Hiệu ứng Doppler là sự thay đổi tần số của sóng khi có sự dịch chuyển tương quan giữa nguồn phát sóng và người quan sát, tần số sóng pha n hồi tăng lên khi nguồn phát sóng và/hoă c người quan sát tiê n lại gần nhau, tần số này sẽ gia m xuống trong trường hơ p ngươ c lại. 9/20/

68 Một hình a nh quen thuộc đo là khi ta nghe tiê ng còi xe câ p cứu ơ xa với âm trầm (do tần số thâ p), khi xe chạy lại gần thì ta nghe âm bỗng (do tần số cao). 9/20/

69 Năm 1959, Satomura (Nhật) lần đầu tiên ứng dụng hiệu ứng Doppler vào Y học nhằm kha o sát timmạch. Sau đo Pourcelot (Pháp) và Franklin (Mỹ) phát triê n tiê p kỹ thuật này. Khác với siêu âm B-mode, máy không xử lý tín hiệu sóng phản hồi thành hình ảnh, mà chỉ ghi nhận sự thay đổi tần số do hiệu ứng Doppler xảy ra khi chùm tia siêu âm kha o sát Doppler phát ra gă p dòng cha y đang chuyê n động trong mạch máu. 9/20/

70 Sóng âm gồm có hai thành phần: tần số (frequency) và biên độ (amplitude). Tần số (f) sóng âm liên quan đê n độ dài bước sóng (wavelength) λ theo công thức: f = V(velocity) / λ (wavelength) Vận tốc sóng âm đi qua hầu hê t các mô trong cơ thê với vận tốc 1.540m/giây. Do vậy khi thay đổi độ dài bước sóng thì tần số sóng âm cũng thay đổi. Biên độ biê u hiện cường độ cu a sóng âm. 9/20/2017 Arthur Fleischer, MD et al. Color Power Doppler Ultrasound

71 Chùm tia siêu âm kha o sát Doppler đươ c truyền đi (transmitted-t) từ một đầu dò với một tần số và bước sóng cố định. Tần số và bước sóng cu a sóng pha n hồi sẽ không thay đổi nê u như các câ u trúc mà nó gă p trên đường đi không chuyê n động. Do vậy, sẽ không có hiệu ứng Doppler. 9/20/2017 Arthur Fleischer, MD et al. Color Power Doppler Ultrasound

72 Chuyê n động cu a dòng cha y làm thay đổi tần số cu a sóng pha n hồi trơ về (reflected-r) đầu dò. Nê u chuyê n động cu a dòng cha y hướng về phía chùm tia siêu âm kha o sát Doppler (nghịch hướng) thì tần số sóng pha n hồi (R) sẽ tăng lên và bước sóng ngắn lại. Ngươ c lại, nê u dòng máu chuyê n động cùng hướng (thuận hướng) thì tần số sóng pha n hồi (R) sẽ gia m và độ dài bước sóng tăng. 9/20/2017 Arthur Fleischer, MD et al. Color Power Doppler Ultrasound

73 Vì tần số cu a sóng truyền đi và trơ về khác nhau, chúng sẽ lệch pha với nhau. Hiệu số cu a hai tần số này chính là tần số Doppler (ΔF). 9/20/2017 Arthur Fleischer, MD et al. Color Power Doppler Ultrasound

74 - ΔF: tần số Doppler. - Fo: tần số cu a sóng phát đi. - Fr: tần số cu a sóng pha n hồi. - v: vận tốc cu a dòng máu. - c : tốc độ cu a sóng âm truyền trong cơ thê (#1540m/s). - θ: góc giữa chùm tia siêu âm khảo sát Doppler trơ về và hướng của dòng chảy. 9/20/

75 Từ công thức trên ta rút ra: - Tần số Doppler ΔF tỷ lệ thuận với vận tốc dòng chảy. - ΔF có trị số lớn nhất khi chùm tia siêu âm khảo sát Doppler trùng với trục của dòng chảy (cos α =1). Khi chùm tia vuông góc với trục dòng cha y thì sẽ không có tín hiệu Doppler (cos α = 0). - Với đầu dò phát với tần số 2-12 MHz thì ΔF thu được nằm trong pha m vi tần số mà tai người nghe được (50 Hz-15 KHz). - Vận tốc dòng cha y đươ c tính theo công thức: 9/20/2017 W. Schaberle. Ultrasonography in Vascular Diseases

76 CÁC HỆ THỐNG DOPPLER Doppler liên tục (continuous wave-cw). Doppler xung (pulsed wave-pw). Doppler màu (color Doppler). Doppler năng lươ ng (power Doppler). Duplex và Triplex sonography. 9/20/

77 DOPPLER LIÊN TỤC (CONTINUOUS WAVE - CW) Doppler liên tục (continuous wave-cw) với đầu dò có hai tinh thê, một có chức năng phát sóng liên tục và một có chức năng nhận sóng pha n hồi liên tục. W. Schaberle. Ultrasonography in Vascular Diseases. p /20/

78 - Ưu điểm: Doppler liên tục đo đươ c vận tốc dòng máu râ t lớn (mà điều này thường thâ y trong tình trạng bệnh lý). - Nhược điểm: Nó không ghi đươ c tốc độ tại 1 điê m xác định mà nó chỉ ghi đươ c tốc độ trung bình cu a nhiều điê m chuyê n động mà chùm sóng âm phát ra gă p trên đường đi cu a nó. 9/20/

79 CÁC HỆ THỐNG DOPPLER DOPPLER XUNG Doppler xung (pulsed wave-pw) với đầu dò có một tinh thê vừa có chức năng phát và nhận sóng pha n hồi. Sóng âm đươ c phát đi theo từng chuỗi xung dọc theo hướng quét cu a đầu dò, song chỉ những xung phản hồi từ vị trí đặt cửa sổ (gate, sample volume) là được ghi nhận và xử lý. 9/20/

80 Tín hiệu Doppler xung thu nhận đươ c thê hiện dưới dạng âm thanh, dạng phổ và màu. Dưới dạng âm thanh, ta có thê phân biệt đươ c dòng cha y êm dịu, liên tục cu a tĩnh mạch; dòng cha y phụt gọn, cách khoa ng cu a động mạch; dòng cha y phụt kéo dài, thô ráp cu a động mạch bị hẹp. 9/20/

81 Vào một thời điê m xác định (hộp hồng) các tín hiệu Doppler có tần số khác nhau đươ c biê u hiện bằng như ng vị trí khác nhau trên phổ Doppler (các mũi tên). Thông thường cư mỗi 5-10ms, lại co ti n hiệu Doppler đươ c mã hoa đê hi nh tha nh phô Doppler. 9/20/2017 Arthur Fleischer, MD et al. Color Power Doppler Ultrasound

82 Tần số Doppler kha c nhau do ca c hồng cầu chuyê n động với vận tốc kha c nhau tạo tha nh. Do vậy, phổ Doppler giúp ta nhận biê t đươ c vận tốc cu a do ng cha y. 9/20/

83 CÁC HỆ THỐNG DOPPLER DOPPLER MÀU (COLOR DOPPLER) Đo là tín hiệu Doppler xung được mã hóa màu să c phủ lên hình siêu âm hai chiều. Trong khi ơ Doppler xung chỉ có 1 vị trí đă t cửa sổ (gate), thì ơ Doppler màu có râ t nhiều vị trí đă t cửa sổ ơ kê cận nhau trên vùng kha o sát. Thông tin Doppler thu nhận đươ c từ mỗi vị trí đă t cửa sổ đươ c phân tích đê xác định hướng dòng chảy và tốc độ trung bình. Như ng thông tin này đươ c chuyển đổi thành tín hiệu màu chồng lên hình a nh siêu âm hai chiều. 9/20/

84 Tùy theo châ t lươ ng cu a ma y siêu âm, trên mỗi đường tạo a nh có khoa ng 200 đê n 500 vị trí lâ y mẫu (gate) hoă c nhiều hơn, do vậy đê có đươ c thông tin chính xác, ta để hộp màu (color box, sample volume) vừa đủ bao tru m vu ng cần khảo sa t. Khi đê hộp ma u qua lớn, ma y pha i xử lý dư liệu siêu âm 2D đồng thời xử lý dư liệu Doppler, do đo châ t lươ ng hi nh a nh va tần số khung hình trên giây thu đươ c sẽ gia m đi. 9/20/

85 Với đầu dò convex, ơ vùng xa đầu dò, các vị trí lâ y mẫu (gate) sẽ thưa ra do sư phân kỳ cu a chùm tia siêu âm, do vậy sẽ có những vị trí không có thông tin Doppler. Đê khắc phục hiện tươ ng này máy sẽ làm phép tính trung bình cu a 2 vị trí lâ y mẫu cạnh nhau đê tạo thông tin Doppler cho vùng khuyê t chen giư a. 9/20/

86 Với dòng chảy lớp (laminar flow) thì vận tốc và hướng cu a dòng cha y khá đồng nhâ t, trong khi với dòng chảy cuộn xoáy (turbulent flow) thì có nhiều vận tốc và hướng cha y khác nhau; do đo nê u chỉ mã hóa hai màu xanh-đỏ thì sẽ bỏ sót thông tin mà tín hiệu Doppler đem lại. Đê khắc phục điều này người ta mã hóa thêm các màu thê hiện bằng sơ đồ dưới đây (thêm ma u va ng và ma u lục lam): 9/20/

87 CÁC HỆ THỐNG DOPPLER DOPPLER NĂNG LƯỢNG (POWER DOPPLER) - Doppler năng lươ ng chỉ kha o sát độ lớn cu a tín hiệu Doppler mà không quan tâm đê n hướng cu a dòng cha y. - Với Doppler màu, trong hộp màu (color box, sample volume) hiện diện đồng thời các vector vận tốc ngươ c hướng nhau, do vậy giá trị trung bình cu a vận tốc sẽ nhỏ đi, thậm chí bị triệt tiêu. - Với Doppler năng lượng thì hoàn toàn không phụ thuộc vào các vector vận tốc, do vậy nó có độ nha y cao hơn so với Doppler màu, đồng thời nó cũng dễ bị xảo ảnh (artifact) do chuyển động hơn. - Doppler năng lươ ng có định hướng ra đời, khắc phục đươ c nhươ c điê m này. 9/20/

88 Doppler màu (color Doppler) và Doppler năng lượng có định hướng (directional color power Doppler) đều có thang màu với hai màu xanh đỏ. Khác biệt: thang màu cu a Doppler năng lươ ng có định hướng không thê hiện thước đo vận tốc. 9/20/

89 Color Doppler Directional Color Power Doppler Banana Peel View 9/20/

90 Color Doppler Directional Color Power Doppler B Flow Color 9/20/

91 CÁC HỆ THỐNG DOPPLER DUPLEX, TRIPLEX SONOGRAPHY - Sư kê t hơ p hình ảnh siêu âm hai chiều (cung câ p thông tin về câ u trúc gia i phẫu, vị trí đă t cửa sổ, góc α) và Doppler xung (cung câ p thông tin về dòng cha y) đươ c gọi là Duplex sonography. - Sư kê t hơ p hình ảnh siêu âm hai chiều (cung câ p thông tin về câ u trúc gia i phẫu, vị trí đă t cửa sổ, góc α), Doppler màu và Doppler xung (cung câ p thông tin về dòng cha y) đươ c gọi là Triplex sonography. 9/20/

92 HIỆN TƯỢNG VƯỢT NGƯỠNG (ALIASING PHENOMENON) Trong Doppler xung có một yê u tố gọi là tần số lập lại xung (Pulse Repetition Frequency-PRF): PRF=C/2d +C: Tốc độ sóng siêu âm trong cơ thê. +d: Chiều sâu cu a mạch máu. Như vậy PRF là số lần mỗi giây mà chùm siêu âm đi-về giư a đầu dò và mạch máu. 9/20/

93 PRF đươ c tính bằng khz. Các tín hiệu Doppler xung chỉ đươ c thu nhận tốt khi có tần số bằng hoă c thâ p hơn PRF/2. Tần số giới ha n này gọi là tần số NYQUIST. Khi tín hiệu Doppler xung có tần số vượt tần số NYQUIST thì sẽ xảy ra hiện tượng vượt ngưỡng. Lúc này phổ Doppler xung sẽ bị cắt cụt, Doppler màu sẽ xuâ t hiện thêm sắc vàng ngoài hai màu xanh - đỏ. 9/20/

94 9/20/2017 Joseph A.Kisslo,MD. Basic Echo-Doppler 94

95 Các kỹ thuật bao gồm: Nhận biê t góc Doppler. Điều chỉnh hộp màu, thanh điều chỉnh góc và cửa sổ. Điều chỉnh tránh hiện tươ ng vươ t ngưỡng. Điều chỉnh thang tốc độ màu. Điều chỉnh độ lọc thành. Điều chỉnh gain phổ và gain màu. 9/20/

96 Góc Doppler (α, ɵ) là góc hơ p bơ i hướng của dòng chảy và hướng của chùm tia khảo sát Doppler trơ về. Ta đã biê t rằng góc α = 90 0 thì hiệu ứng Doppler = 0. Góc α càng nhỏ, hiệu ứng Doppler càng cao, lý tươ ng góc α = 0 0. Cos α thay đổi nhanh khi > 60 0, do vậy để ước tính vận tốc dòng chảy cho chính xác, góc α phải (sai số khi ước lươ ng vận tốc dòng cha y khi góc α 60 0 khoa ng 10%, còn khi góc α > 60 0, sai số lên đê n 25%). 20/09/2017 9/20/

97 Dòng chảy hướng về đầu dò mã hóa màu đỏ; ngược la i, cha y xa đầu dò mã hóa màu xanh! Nửa trên thang tốc độ màu quy ước màu của dòng chảy hướng về đầu dò; ngược la i, nửa dưới thang tốc độ màu quy ước màu của dòng chảy cha y xa đầu dò! 9/20/

98 9/20/

99 - Màu cu a dòng cha y hướng về đầu dò convex có thê là màu đỏ, mà cũng có thê là màu xanh!. - Đê nhận diện hướng chính xác cu a dòng cha y, hình a nh siêu âm Doppler bắt buộc pha i có thang tốc độ màu. 20/09/2017 9/20/

100 Đê có hình siêu âm màu, đầu dò pha i phát hai lọai chùm tia: - Loa i thứ nhất: như ng chùm tia đươ c phát ra vuông góc với mă t đầu dò đê thu nhận hình siêu âm 2D. - Loa i thứ hai: như ng chùm tia cũng đươ c phát ra vuông góc với mă t đầu dò, nhưng chỉ thu nhận hiệu ứng Doppler trong vùng cần kha o sát (color box) đê cho tín hiệu màu. - Máy sẽ chồng hai hình a nh thu nhận đươ c lên nhau 9/20/2017 đê cho ra hình siêu âm màu

101 + + Đê có hình siêu âm triplex, đầu dò pha i phát ba loa i chùm tia: - Loa i thứ ba: một chùm tia cũng đươ c phát ra vuông góc với mă t đầu dò, nhưng chỉ thu nhận hiệu ứng Doppler trong cửa sổ (gate) đê cho tín hiệu Doppler xung. Máy sẽ chồng ba hình a nh thu nhận đươ c lên nhau đê cho ra hình siêu âm triplex. - Thanh điều chỉnh góc biểu thị cho trục của dòng chảy, do vậy ta phải điều chỉnh nó trùng với trục của dòng chảy. 9/20/ Góc Doppler phải

102 ĐIỀU CHỈNH HỘP MÀU VÀ CỬA SỔ 1. Vị trí hộp màu: Hộp màu đă t càng sâu thì khoa ng cách giư a đầu dò và câ u trúc cần kha o sát càng xa, PRF tối đa càng thâ p, do vậy càng dễ bị hiện tươ ng vươ t ngưỡng, càng kém nhạy. Ta cố gắng thay đổi hướng tiê p cận kê t hơ p với xoay trơ bệnh nhân, sao cho hộp màu không đặt quá sâu. 2. Kích thước hộp màu: Hộp màu càng lớn thì hình a nh thu đươ c có độ phân gia i kém, tần số khung hình trên giây gia m, do vậy chỉnh kích thước hộp màu vừa đủ bao trùm vùng cần khảo sát. 3. Chỉnh kích thước cửa sổ (SV length): Cửa sổ chính là nơi mà máy sẽ thu nhận thông tin đê cho ta đo đạc vận tốc dòng cha y cũng như các trị số khác (AT ). Khi cửa sổ quá nhỏ sẽ bỏ sót tín hiệu Doppler. Riêng với cuống rốn, cửa sổ được đặt bao trùm cả ĐM lẫn TM rốn: vì trong một số tình trạng bệnh lý điều này giúp ta phát hiện phổ TM rốn đập. 9/20/

103 9/20/

104 9/20/

105 ĐIỀU CHỈNH TRÁNH HIỆN TƯỢNG VƯỢT NGƯỠNG 1. Chuyê n dịch đường nền (baseline) lên trên hoă c xuống dưới tùy thuộc phổ thu đươ c. 2. Tăng PRF (scale): máy thu tín hiệu nhiều lần trên đường đi về cu a sóng âm. 9/20/

106 Chỉnh baseline đê tra nh aliasing phổ. 9/20/

107 9/20/

108 Người ta dựa vào hiện tượng vượt ngưỡng để nhận biết chỗ hẹp của ma ch máu! 9/20/

109 ĐIỀU CHỈNH THANG TỐC ĐỘ MÀU (color velocity scale) - Thang tốc độ màu biê u thị khả năng nhận biết vận tốc trung bình của dòng chảy. Nê u vận tốc trung bình cu a dòng cha y cao thì thang tốc độ màu pha i ơ mức cao và ngươ c lại (Ta tăng/giảm thang tốc độ màu bằng cách tăng/giảm PRF (scale)). - Nê u thang tốc độ màu đă t quá thấp so với vận tốc trung bình cu a dòng cha y thì toàn bộ dòng cha y sẽ bị aliasing dù không bị hẹp. Ngươ c lại, nê u thang tốc độ màu đă t quá cao so với vận tốc trung bình cu a dòng cha y thì dòng cha y có thê không có tín hiệu màu dù không bị tắc, hiện tươ ng aliasing tại chỗ hẹp có thê bị biê n mâ t, lúc đo ta sẽ bỏ sót chỗ hẹp. - Ơ chỗ ma ch máu hẹp nặng tốc độ dòng cha y râ t thay đổi (có thê râ t cao, có thê râ t thâ p, có thê gia bình thường lúc này ta pha i giảm thang tốc độ màu xuống thật thấp (có thê đê n 1cm/s) đê nhận biê t dòng cha y vận tốc thâ p. - Dòng chảy tĩnh ma ch có vận tốc thấp, thang tốc độ màu pha i đê thâ p. - Tuy vậy khi ta gia m thang tốc độ màu xuống thâ p thì rất dễ bị xảo ảnh do chuyển động. - Nếu dòng chảy có hồi âm tương phản tiên phát (spontaneous contrast echo) thì ta nên tận dụng tối đa hiện tươ ng này đê nhận biê t đă c tính huyê t động cu a dòng cha y (đôi khi còn tốt hơn B fow imaging). 9/20/

110 Velocity Color Scale Thang tốc độ màu Vận tốc trung bình cu a dòng cha y nghịch hướng với chùm tia kha o sát Doppler (30 cm/s). Vận tốc trung bi nh bằng 0. Vận tốc trung bi nh cu a do ng cha y thuận hướng với chu m tia kha o sa t Doppler (30 cm/s). 9/20/

111 9/20/

112 Thang tốc đô ma u chỉnh qua thâ p Thang tốc đô ma u chỉnh qua cao 9/20/2017 Thang tốc đô ma u chỉnh đúng 112

113 9/20/

114 9/20/

115 9/20/

116 9/20/

117 ĐIỀU CHỈNH ĐỘ LỌC THÀNH (wall filter): - Ta dùng chức năng lọc thành (wall filter) nhằm mục đi ch loa i bỏ tín hiệu tần số thấp do thành ma ch chuyển động ta o thành. Thê nhưng khi độ lọc thành đă t quá cao, dòng cha y gần thành có tốc độ thâ p sẽ bị bỏ sót. - Trên một số máy, độ lọc thành đươ c biê u thị ơ vùng giư a thang tốc độ màu. Một số máy khác thì không hiê n thị trên thang tốc độ màu mà ta xem trị số độ lọc thành ơ dưới góc pha i màn hình (WF). - Độ lọc thành thường kê t hơ p với PRF trên một nút chức năng. Khi ta tăng PRF, độ lọc thành tăng theo. - Ta có thê chọn điều chỉnh riêng độ lọc thành hoă c PRF. 9/20/

118 Máy có nút chức năng chung cho PRF và độ lọc thành, ta xoay nút theo chiều kim đồng hồ nê u muốn điều chỉnh tăng PRF và wall filter và ngươ c lại. 9/20/

119 Điều chỉnh PRF từ 3.4kHz xuống 1,7kHz, vận tốc ma u gia m từ 25cm/s xuống 12cm/s, đồng thời độ lọc tha nh cũng gia m từ 262Hz xuống co n 135Hz. 9/20/

120 Máy có nút chức năng PRF và nút chức năng riêng cho độ lọc thành 9/20/2017 Ma y đang hiê n thị nút đo chức năng PRF, ta xoay nút theo chiều kim đồng hồ nê u muốn điều chỉnh tăng PRF va ngươ c lại. 120

121 Đê điều chỉnh riêng độ lọc tha nh, ta nhâ n nút điều chỉnh, ma y sẽ chuyê n sang điều chỉnh độ lọc tha nh (wall filter). Ta xoay nút theo chiều kim đồng hồ nê u muốn điều chỉnh tăng va ngươ c lại. 9/20/

122 Điều chỉnh độ lọc tha nh (wall filter) từ 790Hz xuống 262Hz, PRF va vận tốc ma u không thay đổi. 9/20/

123 ĐIỀU CHỈNH GAIN PHỔ VÀ GAIN MÀU - Nê u gain phổ hoă c gain màu quá thâ p sẽ bỏ sót tín hiệu Doppler. - Nê u quá cao sẽ bị hiện tươ ng soi gương hoă c lem phổ (Doppler phổ) hoă c lem màu (Doppler màu). 9/20/

124 9/20/

125 Nhưng khi gain phổ đươ c chỉnh qua cao sẽ xuâ t hiện hi nh a nh soi gương qua đường nền. 9/20/

126 9/20/

127 Gain ma u qua cao: không thâ y chỗ hẹp vi ma u bị lem che khuâ t ma ng xơ vư a. Gain ma u vừa đu : pha t hiện ma ng xơ vư a va chỗ hẹp. 9/20/2017 H.R.Tahmasebpour et al. Sonographic Examination of the Carotid Arteries. Radiographics.2005;25:

128 PHỔ TARDUS-PARVUS Với dòng chảy bị hẹp nặng ơ thươ ng lưu, ta có phổ tardus parvus (phổ mạch chậm ) ơ hạ lưu dòng cha y. Phổ này cũng thâ y khi dòng cha y bị hẹp nặng trên một đoa n dài, dòng cha y do tuần hoàn bàng hệ hình thành và có thê thâ y ơ cuống xoă n cu a các cơ quan (buồng trứng, tinh hoàn...). Đă c trưng cu a phổ này là thời gian gia tốc (AT acceleration time) kéo dài, PSV thấp và tròn. Ta cần nhận biê t đươ c dạng sóng này đê tránh bỏ sót chẩn đoa n. 9/20/

129 Hẹp > 75% với tăng PSV > 150cm/s, AT (acceleration time thời gian gia tốc) > 0,07s ơ đoạn gần ĐM thận (P) va phổ tardus-parvus trong nhu mô thận (P) với AT ke o da i, PSV thâ p va tro n. 9/20/2017 C.M.Rumack et al. Diagnostic Ultrasound. 3rdEdition

130 So sa nh phổ ơ ĐM ca nh chung, ca nh trong bi nh thường va phổ tardus-parvus ơ hạ lưu chỗ hẹp. 9/20/

131 Phổ bi nh thường ơ ĐM gian thuỳ thận Phổ tardus-parvus ơ ĐM gian thuỳ thận 9/20/

132 BN co thai với buồng trứng bị ki ch thi ch qua mức (hyperstimulated), va o viện vi đau bụng câ p: SA thâ y buồng trứng T râ t to, Doppler co phổ tardus-parvus. Mổ: xoắn 3 vo ng. 9/20/

133 Phổ bi nh thường ơ ĐM ca nh chung (P)? Sóng tardus-parvus ơ ĐMCC (P) Angiography: Hẹp nă ng thân ĐM ca nh đầu. 9/20/

134 9/20/

135 9/20/

136 TÀI LIỆU THAM KHẢO - John S. Pellerito et al. Introduction to Vascular Ultrasonography. 6th Edition, W. Schaberle. Ultrasonography in Vascular Diseases, 2nd Edition, C. M. Rumack et al. Diagnostic Ultrasound, 4nd Edition, D. Eugene Strandness. Duplex Scanning in Vascular Disorders, 3rd Edition, Abigail Thrush et al. Timothy Hartshorne. Peripheral Vascular Ultrasound - How Why and When, 2 nd Edition, Joseph F. Polak. Peripheral Vascular Sonography, Donald P. Ridway. Introduction to Vascular Scanning, Ali F. AbuRhama et al. Noninvasive Peripheral Arterial Diagnosis, M. A. Mansour et al. Vascular Diagnosis Elservier - K. Myers and A. Clough. Making Sense of Vascular Ultrasound, Paul L. Allan et al. Clinical Doppler Ultrasound, 2 nd Edition, Carol Krebs et al. Doppler Color, Hofer. Teaching Manual of Color Duplex Sonography - F.Cattin et al.echo-doppler des Arteres Carotides et Vertebrales, Doppler Transcranien Ph.Melki et al. Echo-Doppler Vasculaire et Visceral Plainfosse. Echo-Doppler Couleur en Practique Viscerale & Peripherique. 9/20/

137 9/20/