iLEAP

N] sõ "¾»½ÌÁVgRiVµR yìá»][" y @ «svë³ïáªyìáv - NRPÉíØ g][fyìánrpxxtñsq ª«sVWLjiò IOE Dept., University of Michigan Ann Arbor, MI -48109-2117, USA Email: katta_murty@umich.edu web page: http://www-personal.engin. umich.edu/~murty/ 1

NýRPVxmsòLigSM ÀÁ «sõxmsöv²r V «s «svõ @LiµR LRiW g][fyìáli @ s zmsöáâ Á[ªyLRiV. s[ «sv 1952ÍÜ[ y 16ª«s GÈÁ ÊÁLiµR LRiV z LiµR V NRPÎØaSÌÁÍÜ[ BLiÈÁLkiø²T R VÉÞ xmspljiò Â Á[}qsLi»R½ª«sLRiNRPW ¾»½ÌÁVgRiV úfyli»yìáv (@xmsöéóá NRPXuñy, g][µyª«slji, grivlièáwlriv ÑÁÍýØÌÁV) s²t ÀÁ ÊÁ R VÈÁ @²R VgRiV msèíáûíá[µr V. 1952ÍÜ[ B.Sc (Honrs) RÁµR ª«s²y sntp ª«sVúµyxqsV ªsÎýÏÁ²R Li»][ y úxmsªyryliúµ³r ÒÁª«s «sli ªsVVµR \ÛÍÁLiµj. 1955ÍÜ[ M.Stat, RÁµR ª«sÉØ sntp ISI (Indian Statistical Institute) NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ Â Á[LS «sv. @µj @ R WùNRP ISI ÍÜ[ 1965 ª«sLRiNRPW Dµ][ùgRiLi Â Á[zqs 1965ÍÜ[ Ph.D Â Á R Vù²y sntp UCB (Universtiy of California, Berkeley) ªsÎýØ «sv. 1968ÍÜ[ @µj @LiVVF R WNRP UM (University of Michigan, Ann Arbor) ÍÜ[ @ yùxmsnrpv²t gs Â Á[Lji NRPVÈÁVLiÊÁxqsz»R½LigS @NRPä ² [ zqóslri sªyxqsli GLRiöLRi RÁVNRPV yõ «sv. Dµ][ùgRi Lki»yù yíø µ [asíýü[ sª«szqsli y «sv. ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli @LiÛÉÁ[ ¾»½ÌÁVgRiV ªyÎýÏÁ ryµ³ylrißáligs A RÁLjiLiÂ Á[ xmsµôðr»r½vìáv, FyÉÓÁLiÂ Á[ A ylsìáv, @ÌÁªyÈýÁV, ªyLji úxmsª«slriò «sìáw @ s @LôðRiLi. ¾»½ÌÁVgRiVªy²T gs, úxmsªyryliúµ³r V²T gs s[ sµr VLRiVä «sõ N] sõ ¾»½ÌÁVgRiVµR yìá»][ y @ «svë³ïáªyìá «sv grivljiliàá C ªyùxqsLiÍÜ[ RÁLjièryò «sv. y ÀÁ «sõ»r½ «sliíü[ ¾»½ÌÁVgRiV ÇØ¼½ s "ª«sVVN][äÉÓÁ ALiú R VÌÁV" @ s ª«sLñjiLiÂ Á[ªyLRiV. BxmsöV²R V ¾»½ÌÁVgRiV ªyÎýÏÁ ÇÁ yë³ø µy sntp lliéíóálixmso \ ms s[ DLiÈÁVLiµj. BLi»R½ª«sVLiµj A RÁLjiLiÂ Á[ xmsµôðr»r½vìáv IZNP[ sµ³r LigS DLiÉØ R V s Â ÁxmsöÛÍÁ[Li. NS ds, s[ «sv @ «svë³ïá sliàá «s ¾»½ÌÁVgRiVµR yìáv BLiNS ryª«sw «sùligs ¾»½ÌÁVgRiV ÇØ¼½ÍÜ[ NRP «sxms²r V»R½VLiÉØ R V s Â Áxmsöª«s RÁVè. ªyLjiõLigìiM C ªyùxqsLiÍÜ[ N] sõ ][ÈýÁ ÊÁW»R½V ry ªsV»R½ÌÁV D yõlivv. dsvnrpv ÊÁW»R½V xmsµyìáv RÁµR ª«s²R Li BxtísQLiÛÍÁ[NRPF ¾»½[ "ÊÁW»R½V" @ s[ ª«sWÈÁ RÁWzqs «s ªsLiÈÁ s[ N] sõ \ÛÍÁ ý«sv RÁW²R NRPVLi²y NRPLiÉÓÁ s lgili¼½li RÁLi²T. 2

sxtsq R VxqsWÀÁNRP 1. ÀÁ «sõ yéóá N] sõ ¾»½ÌÁVgRiVxqsøQX»R½VÌÁV 2. y ªsVVµR ÉÓÁ zqs sª«sw @ «svë³ïáª«sli, ¾»½LRi ªs «svnrp ÇìØ [µr R VLi 3. ¾»½ÌÁVgRiV xmszqsnrpliµr VÌÁ AÌÁ y FyÌÁ y 4. NRP R ÌÁV Â ÁzmsöLi RÁVN][ª«s²y sntp ¾»½ÌÁVgRiV zmsìýáìá D»y=x Li 5. ¾»½ÌÁVgRiV ª«sVgRizmsÌýÁÌÁ \ÛËÁzqsNTPÍÞ ªyù ªsWx Li 6. xmsíøõ²r VÍÜ[ ÇÜ «sõìá úfyª«svvåáùli 7. ynrpv ¾»½ÌÁVgRiV ryz»r½ùli grivljiliàá s[ljiöliàá «s ÉÔÁ RÁLì 8. ¾»½ÌÁVgRiV zmsìýáíýü[ xmns qís LSªyÌÁ s[ zqsöljiéþ 9. ¾»½ÌÁVgRiV xqsvªyxqs «sìáv 10. ¾»½ÌÁVgRiVªyLji ª«sV»yÌÁV 11. @¼½ª«sVLSùµR 12. G \ ms RÁµR Vª«so RÁµR ªyÖÁ 13. NRPVÌÁg][ú»yÌÁV NRPÖæÁLiÂ Á[ BÊÁ LiµR VÌÁV 14. ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiNTP ú{ms¼½fyú»r½\ ªsV «s }mslji «s slivvù, dsvgri²r mslrivgriw, NS{mns 15. ylji qsljiè xqsûëêánírpv»][ xmslji RÁ R VLi FsÍØ ÇÁLjigjiLiµj. 16. INRP úõáéôá tsq - BLi²T R V ±s \ qsliéóáxqísv ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli 17. G @ËØ LiVV s ª«sLjiLi yödá 18. ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiÍÜ[ ËØzqsÇÁLi, sf~éóáçáli 19. G ª«sµ³R Vª«so «sv Â Á[xmsÉíØÖÁ 20. ¾»½ÌÁVgRiV ª«s s»r½ìá xmsoéíóáliéóá xqsliêáliµ³yìáv 21. NRPVÈÁVLiÊÁLiÍÜ[ N]»R½òN][²R ÖÁ róy «sli 22. ¾»½ÌÁVgRiVµyLixms»yùÌÁ AL][gRiùLi 23. NRPÎÏÁÌÁ F xtsqßá 24. xmsonslýri s «s svø xqsª«swçáliíü[ ªsµR ÇÁÌýÁ²R Li 25. @ ªsVLjiNSÍÜ[ N] sõ N]»yò, N] sõ Fy»y ¾»½ÌÁVgRiVµR yìáv 3

26. ¾»½ÌÁVgRiV ª«sLiÈÁÌÁ»][ N] sõ ¾»½ÌýÁ@ ªsVLjiNRP ý«s @ «svë³ïáªyìáv 27. ËØµ³R ù»r½ Fsª«sLjiµk 28. ª«sVVxqsÖÁ»R½ «sliíü[»r½öýáµr Liú²R VÌÁ F xtsqßá 29. x LiNSLigì ÍÜ[ úxmsªyryliúµ³r VÌÁ ¾»½ÌÁVgRiVµR yìáv 30. N]Lji R WÍÜ[ úxmsªyryliúµ³r VÌÁ ¾»½ÌÁVgRiVµR yìáv 31. Azqs R W µ [asíýü[ ¾»½ÌÁVgRiVLRiV RÁVÌÁV 32. NRPV\ ªsÉÞ ÍÜ[ ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli 33. ¾»½ÌÁVgRiV «sv²t NSLRiLi, ¾»½ÌÁVgRiVË³ØxtsQ RÁNRPäµR «sli 34. ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiW, }msnsèáìáw 35. ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiW, ªyù R Wª«sWÌÁW 36. ALRiLiË³ÏÁaRPWLRi»R½*Li 37. ¾»½ÌÁVgRiV }mslýri LSª«sW R VßáLi 38. BLi²T R WÍÜ[ @ sõ ][ÉýØ NRP szmsliâ Á[ ÇÁÙgRiVFy=NRPLRi\ ªsV «s NSÌÁVxtsQùLi. 39. «sliçáùn][ª«s²y sntp LRiNRPLRiNSÌÁ F~²R VÌÁV ªy²R ²R Li 40. arpnrpv yìá «sv yíø xmséíóálixmso»][ griª«sv sli RÁ²R Li ÀÁª«sLji ª«sWÈÁÌÁV. 4

1. ÀÁ «sõ yéóá N] sõ ¾»½ÌÁVgRiVxqsøQX»R½VÌÁV y ÀÁ «sõ»r½ «sliíü[ ªs[Vª«sVV ÊÁLiµR LRiVÍÜ[ D «sõxmsöv²r V ª«sW BLiÉÓÁ ªs «snsìá ÊÁLigSÎØ mslinrpv NRPxmsöV»][ INRP ª«sryLS DLi ² [µj. ÊÁLigRiÎØ mslinrpvìáv grivíøõdálriligrivíü[ yèáv mslinrpvnrp yõ @LiµR LigS DLiÉØLiVV, NS s ªyÉÓÁNTP ÊÁÌÁLi»R½NRPVäª«s. griéíóágs N]²T ¾»½[ sljigjif»ylivv. µy sõ xqsv sõ»r½ligs dsvéóá¾»½[ ª«sWú»R½Li yíø úasª«sùq\ ªsV «s arpêôáli ª«sÂ Á[èµj. ª«sL<RiLi NRPVLjizqs «sxmsöv²r V ªy «sõáliµr Vª«soÌÁV ÀÁÈÁxmsÈÁª«sVLiÈÁW ÊÁLigSÎØ mslinrpv dsvµr xms²r ²R Liª«sÌýÁ s «s²y sntp yíø BLi\ ms «s arpêôáli ª«sÂ Á[èµj. ª«sL<RiLi ª«sÀÁè «sxmsöv²r ÍýØ s[ «sv ª«sryLSÍÜ[ A arpëôø sõ slièáw NRPWLRiVè s[õªy²t s. BxmsöÉÓÁNUP ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ yíø BÎýÏÁNRPV ÊÁLigSÎØ mslinrpv, ÑÁLiNRPV, ÛÍÁ[NRP zqs ªsVLiÈÁV {tsqèýá NRPxmsöVÌÁ»][ D «sõ ª«sryLSÌÁV NRP «sxms²yòlivv. ª«sL<RiLi NRPVLjizqs «sxmsöv²r V A NRPxmsöV\ msxms ² [ ªy «s ÕÁLiµR Vª«soÌÁ ÀÁÈÁxmsÈÁÌÁ RÁNRPäÉÓÁ xqsligki»y sõ A ª«sryLS dsvµr «svli ] s s «s²r Li INRP ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. y ÀÁ «sõ»r½ «sª«svli»y ÊÁLiµR LRiVÍÜ[ «sw, ª«sW @ª«sVø xmsoéíóá «s E\lLi «s xmsliµj ÎýÏÁxmsÖýÁ úgsª«svliíü[ «sw gri²t ÀÁLiµj. C llili²r V ELýRiÍÜ[ «sw ª«sVVxqsÌÁª«sVøÌÁV»yÉÓÁª«sVVLiÛÇÁÌÁ «sw, FsúLRi, «sìýá C»R½xmsÎýÏÁ «sw, D²R NRPÛËÁÉíÓÁ «s ¾»½[gRiÌÁ «sw grilixmsíýü[ msèíávn] s, A grilixmsìá «sv»r½ìá dsvµr ªsWxqsWò BLiÉÓÁLiÉÓÁNTP ¾»½ÀÁè yíø xqslrixqs\ ªsV «s µ³r LRiÌÁNRPV @ª«sVVø»R½VLi ² [ªyLRiV. INRP @ßØNRPV Fs [õ C»R½xmsÎýÏÁ, ¾»½[gRiÌÁW ª«sÂ Á[è s. ÀÁ «sõ»r½ «sliíü[ s[ «sv Fs [õ C»R½xmsÎýÏÁ, ¾»½[gRiÌÁW ¼½ s[ªy²t s. C»R½xmsÎýÏÁ, ¾»½[gRiÌÁV ¼½ «s²r Li ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ yàá «sõ»r½ «sxmso ª«sVLRixmsoLS s ª«sVµ³R VLRixqsøQX»R½VÌÁV. \ ms RÁµR Vª«soÌÁNRP s ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpli ª«sµj ÍØNRP, BLi²T R WÍÜ[ gs ds, B»R½LRi µ [asíýü[gs ds A C»R½xmsÎýÏÁ, ¾»½[gRiÌÁW RÁW²R ÛÍÁ[µR V. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[griw²y C L][ÇÁÙÍýÜ[ B s NRP «sêá²ïr Li ÛÍÁ[µR V. BxmsöV²R V A ª«sVVxqsÌÁª«sVøÌÁ»][ ËØÈÁV, C»R½Â ÁÈýÁW, ¾»½[gRiÌÁW @Li»R½LjiLiÀÁ «sèýáv yõlivv. sxmslki»r½ligs msljigjif LiVV «s ª«sW «sª«s ÇÁ yë³ø A C»R½Â ÁÈýÁÇØ¼½NTP @Li¼½ª«sVaS*xqs(extinction) NRPÖÁgjiLiÀÁLiµR «svn]liéø. msljigjif»r½v «sõ ª«sW «sª«sçá yë³ø úxmsxmsli RÁª«sVLi»R½ÉØ BÍØ s[ Fs [õ LRiNSÌÁ @µ³r V é»r½\ ªsV «s Â ÁÈýÁ «sw, F~µR ÌÁ «sw, 5

ÇÁLi»R½Vª«soÌÁ «sw yarp «sli Â Á[r òliµj. Bµj RÁWr òliûéá[ ª«sW «sª«sçø¼½ ÊÁLigSLRiVgRiV²ýR V msûéíá[ mslixmso²r V ËØ»R½VÌÁ «sv RÁLixmsoNRPV ¼½ s[xqsvò «sõqèýá szmsr òliµj. 2. y ªsVVµR ÉÓÁ zqs sª«sw @ «svë³ïáª«sli, ¾»½LRi ªs «svnrp ÇìØ [µr R VLi y ÒÁ s»r½liíü[ ªsVVÈíÁ ªsVVµR ÉÓÁ rylji zqs sª«sw RÁWbP «sxmsöéóáµj yíø sli\¾»½ «s @ «svë³ïáª«sli. @µj yª«sv «sxqsv=íü[ Â ÁLRigRi s ª«sVVúµR ªs[xqsVNRPVLiµj. @xmsöv²r V yª«s R VxqsV= FsLi»][ ¾»½ÖÁ R VµR V. ÊÁx as s[ «sv @xmsöv²r V "FsÌýÁNSÌÁLi E ÍÜ[NRPLiÍÜ[ sx LjiLiÂ Á[ 3,4 xqsliª«s»r½=lsìá zmsìýáªyßñ Óá" @LiVV DLi²R ª«s RÁè «svnrpvliéø «sv. xmszqs»r½ «sª«svli»y E ÍÜ[NRPLiÍÜ[ gri²r xms²r Li ª«sW «sª«sçø¼½ ª«sVVÅÁùÌÁORPQßáLi (xmszqs ª«sW «sª«sµr «sli) griµy! A NSÌÁLiÍÜ[ xmsljiø slièáv ÕÁÖïÁLigRiVÍýÜ[ zqs sª«sw j ¹ [VÈÁLýRiV «sgrilriliíü[ DLi ² [ ªs[ ªsW ynrpv ¾»½ÖÁ R VµR V NS ds, xmsûíýáèáwlýriíü[ DLi ² [ s NSª«so. xmsûíýáèáwlýrinrpv @xmsöv²r xmsöv²r W ÈÁWLjiLigRiV zqs sª«swìáv ª«sÂ Á[è s. C ÈÁWLjiLigRiV zqs sª«sw ªyÎÏÁ þ INRP xmsûíýáèáwlriv ª«sÀÁè «sxmsöv²r V ELjiÊÁ R VÈÁ \ ªsVµy «sliíü[ msµôr ² [LS ªs[bP, µy síü[xmsìá zqs sª«sw RÁWzmsLiÂ Á[ªyLRiV. ªyÉÓÁNTP llili ² [NýSxqsVÌÁV ÉÓÁZNPäÈýÁV DLi ² [ s. ¾»½LRiª«sVVLiµR Vµj s[ìánýsxqsv, @NRPä²R ú}msorpqnrpvìáv BxqsVNRP s[ìá dsvµr NRPWLRiVèLiÉØLRiV. µy s\ ms «s ÛËÁLiÀÁNýSxqsV DLi ² [µj. A ELý][ ú}msorpqnrpvìá xqsliåáù»r½gæjif ¾»½[ griv²ylrili Fs¾»½[òbP NRPLi ms ds ªyÎÏÁ þ BLiN][ELRiV ªsÛÎÁ[þªyLRiV. y»r½öýáµr Liú²R VÌÁV ÀdÁLSÌÁ µr gærilri xmsliµj ÎÏÁþxmsÖýÁ úgsª«svli «svliàá ª«s yèlriv. y ÀÁ «sõ»r½ «sª«svli»y A úgsª«svliíü[ s[ gri²t ÀÁLiµj. ¾»½ÌýÁÉÓÁ BxqsVNRP¼½ sõìá»][, ÒÁ²T ª«sW sv²t, ª«sW sv²t,»r½ª«svìáfynrpv, svlrixms»][èáìá»][ ELRiV yíø ËØª«soLi ² [µj. s[ «sv ªsVVµR ÉÓÁryLji zqs sª«sw RÁW²R ²R Li A ELRiVÍÜ[ s[ INRP ÈÁWLjiLigì zqs sª«sw ² [LSÍÜ[ ÇÁLjigjiLiµj. y @ «svë³ïáªy sõ xmspljiògs @ª«sgSx «s Â Á[xqsVN][ª«s²y sntp, @xmsöéóá y ª«sV «szqós¼½ s grivljiliàá ¾»½ÌÁVxqsVN][ª«s²R Li @ª«sxqsLRiLi. µk sntp @xmsöéóá ª«sW NRPVÈÁVLiÊÁ xmsljizqós»r½vìá «sv grivljiliàá N]Li»R½ dsvnrpv Â ÁFyöÖÁ. µk síü[ N] sõ ª«sVVÅÁùQ\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiVµR yìáv ¾»½ÌÁVryòLiVV griw²y. ª«sW y «sõgslriv xmsoèíánrpª«svvli µ [ ª«sW»y»R½ R Vù ( y «sõgslji»r½liú²t ) ËÜLiËØLiVV µr gærilri ÊÁVryª«sÍÞ @ s[ ELRiVÍÜ[ Gµ][ Dµ][ùgRiLi xqslifyµj LiÀÁ (ÊÁx as \lliûíá[*íü[ @LiVV DLi²R ª«s RÁVè, BxmsöV²R V ÅÁÀÁè»R½LigS Fsª«s*LRiW Â ÁxmsöÛÍÁ[NRP F»R½V yõlriv)»r½ «s Ë³ØLRiù @LiVV «s y y R V «sª«svø»][ 6

@NRPä²R NRPV ªsÎýØ²R ÈÁ. Dµ][ùgRiLiÍÜ[ A R V «s yíø yíø ²R ÊÁV gri²t Li y²r s y ÀÁ «sõxmso²r V @LiµR LRiW Â ÁxmsöVN][gS xmsìávª«swlýriv s yõ «sv. ªyÎÏÁ þ A ELRiVÍÜ[ DLi²R gs s[ ª«sW y «sõgslriv xmsoéíølriv. N] sõ xqsliª«s»r½=lsìá»r½ls*»r½»y»r½ R Vù, y R V «sª«svø, xmszqsnrpliµr V»][ ª«sW ELRiV ¼½Ljigji ª«sÂ Á[èaSLRiV. (µk sntp NSLRißáLi ynrpv Fsª«s*LRiW Â ÁxmsöÛÍÁ[NRP F R WLRiV. s[ «sv xmsoèíánrp ª«sVVLi µ [»y»r½ R Vù RÁ sf R W²R V). ÊÁ R VÌÁV µ [lli[ª«svvliµr V, xqslifyµj Li RÁVNRPV «sõ ²R ÊÁ Li»y G sv Â Á R WùÌÁ s[ xqsª«svxqsù, ª«sW»y»R½ R VùNRPV NRPÖæÁLiµj. @NRPä²R INRP ª«sV LSxtísQûNRPVÈÁVLiÊÁLi, ªyÎÏÁþNRPV yíø ª«sVVÅÁù }qsõz»r½vìávgs DLi ² [ªyLRiV. A ª«sV LSuíyû A R V «s ª«sLRiòNRPV²R V. A R V «s ª«sW»y»R½gSLji»][ "C ²R ÊÁV ds»][ ¼d½xqsVNRPV ªs Áþ¾»½[ Fsª«s\lLi y µ]ligjiöáli RÁª«s RÁVè µyljiíü[. dsnrpv «sàáè¾»½[ N]Li»R½ ynrpv @xmsövgs Bª«so*. s[ «sv dsnrpv ª«sVLiÀÁ ª«s²ïU Bryò «sv. «svª«so* dsv ELRiV ªs Áþ qséóáíþ @ R WùNRP FsxmsöV²R V NSªyÌÁLiÛÉÁ[ @xmsöv²r V dsnrpv ²R ÊÁ Li»y xmslizmsliâ Á[ryò «sv" @ yõ²r ÈÁ. BLi»R½NRPV ª«sVVLiµR V Fs [õrylýriv yíø xqs R VLi Â Á[bP «sªy²r V @ª«s²R Li ª«sVWÍØ «s A ª«sV LSuíyû A R V sõ «s svø, N]Li»R½ ²R ÊÁV @xmsövgs BÀÁè, svgri»y²r ÊÁV»][ ª«sW»y»R½gSLRiV ¼½Ljigjiª«s yèlrièá ELRiVNRPV. ¾»½ RÁVèNRPV «sõ ²R ÊÁW, ª«sV LSuíyû A R V «s ª«sV s R WLïRiLì ÍÜ[ xmslizmsliâ Á[ ª«s²ïU ²R ÊÁV»][ N] sõ xqsliª«s»r½=lsìáv ª«sW»y»R½gSLji NRPVÈÁVLiÊÁLi µr LêSgS sª«szqsli ylrièá. NS ds N] s[õîïáþ»r½ls*»r½ ª«sV s R WLïRiLýRiV LSª«s²R Li ª«sW s[aslivv. NRP «svn][äª«s²y sntp ÊÁVryª«sÍÞ ªs Áþ¾»½[ ª«sV LSuíyû A R V «s " ynrpv ªyùFyLRiLiÍÜ[ yíø «sxtísqli ª«sÀÁèLiµj. BxmsöV²R V ds ²R ÊÁV Bª«s*ÛÍÁ[ «sv. N]Li»R½ ª«sùª«sµ³j B}qsò, ds xmspljiò ²R ÊÁV xmslizmsliâ Á[ryò «sv" @ yõ²r ÈÁ. D¼½òÂ Á[»R½VÌÁ»][ ¼½Ljigji ª«s yè²r V»y»R½ R Vù. @xmsöv²r V NRPVÈÁVLiÊÁLi NRPuíyÌÁÍÜ[ xms²t Liµj. A ²R ÊÁV LSÊÁÈíÁVN][ª«s²y sntp»yxmsú»r½ R VLi yíø xqsliª«s»r½=lsìáv rygjiliµj. yàá «sõxmsöv²r V ª«sW y «sõgslriv NRPW²y ÊÁVryª«sÍÞNTP N] sõ úéóáxmsoìáv ªs[aSLRiVgS ds xmnsöá»r½li ÛÍÁ[NRPF LiVVLiµj. ÊÁVryª«sÍÞ «svliàá D¼½ò Â Á[»R½VÌÁ»][ ¼½Ljigjiª«sÀÁè «sxmsöv²r ÍýØ y «sõgslriv "A µr grivíø éòá ª«sV LSuíyû A R V «svõ «s svø, ª«sV «s ²R ÊÁV ª«sXµ³y Â Á[aSLRiV" @LiÈÁW y R V «sª«svø dsvµr sxqsvnrpvä s[ªylriv. "GLi Â Á R VùLi y R V y, @NRPä²R ª«sWNRPV Fsª«s*LRiW ¾»½ÖÁ R V «sxmsöv²r V A R V «s ª«sVª«sVøÖÁõ Â Á[LRiµk zqs FsLi»][ xqs R VLi Â Á[aS²R V. @LiµR VNRP s[ A R V «s «sv «sª«swøª«svv" @ s y R V «sª«svø Â Á}msöµj. y «sõgslli[ ªsW " «sìýá sª«s dsõ dsîïá þ, ¾»½ÌýÁ sª«s dsõ FyÌÁW @ s «sª«svønrpw²r µr s dsvnrpv ¾»½ÖÁ R VÛÍÁ[µy?" @ s[ªylriv. BÍØ Â Áª«sVÉÜ[²T è xqslifyµj Li RÁVNRPV «sõ ²R ÊÁV xqsµj * s¹ WgRiLi NSNRPª«sVVLi µ [ F g]èíávn][ª«s²r Li INRP ryµ³ylrißá ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 7

N]LiµR LRiV, ªsWxqsgSÎÏÁþ «sv «s svø F g]èíávnrpvliéølriv, ª«sVLjiN]LiµR LRiV µr VLRi*Qùxqs yìá dsvµr µr VLji* s¹ WgRiLi Â Á[bP F g]èíávnrpvliéølriv. llili²r ª«sN][ª«sNRPV Dµyx LRißá ª«sV «s ¾»½ÌÁVgRiV ª«sV Ë³ØLRi»R½ úgriliµ³yìá sõéóáíü[ «sw "µ³r LRiøLSÇÁÙ" @ s[ \ÛÉÁÉÓÁÍÞ»][ ª«sùª«sx LjiLi RÁÊÁ ² [ R VVµ³j xtísqlriv²t Fyú»R½ ÇÁÚµR ª«sùxqs «sli ª«sÌýÁ LSÇØù sõ, Ë³ØLRiù «sv NRPW²y F g]èíávn][ª«s²r Li. NRP «svnrp xqslifyµr «s «sv @ «svë³ïá sliâ Á[ ª«sVVLiµR V F g][èíávn][ª«s²r Li @ yµj «svliàdá rygriv»r½v «sõ Ë³ØLRi¼d½ R VµR «sli @ s Â ÁxmsöVN][ª«s RÁVè. BLi»R½ÍÜ[ ª«sW»y»R½gSLRiV RÁ sf ª«s²R Li»][ INRPä ² [ N]²R V\ZNP «s ª«sW y «sõgslji s ryntp, msµôr ªyßñ Óá Â Á R Vù²y sntp y R V «sª«svø Fs [õ NRPuíyÌÁV xms²t Liµj. FsÍØg][ ª«sW y «sõgslji s RÁµj sliàá, A R V «svõ ELjiÍÜ[ ªsVVÈíÁ ªsVVµR ÉÓÁ B.A. xmsèíáë³ïáúµr V²R VgS Â Á[bPLiµj. NS ds yíø ª«sVLiÀÁL][ÇÁÙÌÁV RÁWbP «s A s²r NRPV, ª«sW y «sõgslji grivª«swryòòá»r½li g]xmsö»r½xzmsò s NRPÖæÁLi RÁÛÍÁ[µR V. s[ «sv xmsoûéíá[èáxmsöéóáznp[ ª«sW y R V «sª«svø ª«sVVxqsÖÁµR LiVVF LiVVLiµj. y ÀÁ «sõxmsöv²r V " «svª«so*ëøgs RÁµR Vª«soN] s»y»r½gsljiíø g]xmsö Dµ][ùgRiLi xqslifyµj LiÀÁ NRPVÈÁVLiËØ sõ AµR VN][ªyÖÁLS" @LiÈÁVLi ² [µj. ª«sW NRPVÈÁVLiÊÁLi ªyÎÏÁ þ @ sõ µ [ª«soÎÏÁþNRPW, µ [ª«s»R½ÌÁNRPW úfylôðri «s Â Á[ZaP[ªyLRiV. ª«sW y R V «sª«svønrpv ª«sWú»R½Li NRPXxtñsv²R LiÛÉÁ[ yíø BxtísQLi. ª«sW BLiÉýÜ[ yíø @LiµR \ ªsV «s ª«sVVLRi Á ªyLiVVxqsVò «sõ NRPXxtñsv²T súgrix Li DLi ² [µj. y R V «sª«svø FsxmsöV²R W A súgri sntp úfylôðri «sìáv Â Á[xqsWò " y ª«sV «sª«sßñóá»y»r½gslrili»r½ g]xmsöªy²t gs @¹ [VùÈýÁV µk sli RÁV»R½Liú²U " @LiÈÁW N][LRiVNRPV s[µj. @xmsöéóáznp[ ª«sVVxqsÖÁ»R½ «sli»][ AL][gRiùLi OUPQßÓáLiÀÁ yíø xmsövìá»][ ËØµ³R xms²r V»R½VLi ² [µj ª«sW y R V «sª«svø. @LiµR VNRP s[»r½lri RÁW NRPXxtñsvßñÓá»R½ÌÁ RÁVN] s " ds µr LRi+ «s Ë³ØgRiùLi FsxmsöV²R V NRPÖæÁryòª [griµy.»r½*lriíü[ ynrpv úxms»r½ùqorpqª«svlivvù «s «svõ ds µr gærilrinrpv ¼d½xqsVNRPV ªsÎÏÁ þ Ë³ÏÁgRiªy ±s " @ «svnrpvlièáw DLi ² [µj. ª«sVVxqsÖÁ»R½ «sliíü[, " «s «svõ ds µr gærilrinrpv»r½*lrigs ¼d½xqsVN] s ªsÎýÏÁ ry* sv" @LiÈÁW úfylôjili RÁ²R Li ª«s R VxqsV= ª«sV Áþ «sªylji ryµ³r LRißá ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. xmslri ªs[VaRP*LRiV²T NTP A s²r s «sõª«sli RÁVNRPV s[ C N][lLiäÌÁV s[ «sv Fs [õrylýriv s yõ «sv. s[ «sw Ë³ÏÁgRiª«sLi»R½Vßñ Óá xqsøljiliàá "ª«sW y R V «sª«svø ËØgRi¹ [VùÈýÁV RÁW²R V µ [ª«so²y" @ «svnrpvlièávli ² [ªyßñ Óá. BxmsöV²R V y ªsVVµR ÉÓÁ zqs sª«sw @ «svë³ïáª«sli grivljiliàá Â ÁFyò «sv. ª«sW NRPVÈÁVLiÊÁLi @Li»y A LSú¼½ zqs sª«swnrpv ªsÎØþLi. ªs[Vª«sVV s[ìá NýSxqsV ÉÓÁZNPäÛÉýÁ[ ¼d½xqsVNRPV yõli. A LSú¼½ ú}msorpqnrpvìá»][ ² [LS sli²t F LiVVLiµj. zqs sª«sw }mslriv grivlrivòûíá[µr V gs ds, s[ «sv µyliéýü[ xmspljiògs ÖdÁ «sª«svlivvf R W «sv. 8

¾»½LRi dsvµr NRP «sxms²r V»R½V «sõµr Li»y úf~ûçánírplì «svli²t ª«sÂ Á[è NRPµj ÛÍÁ[ ËÜª«sVøÌÁ ds, «sèá «s ds, ynrpv ¾»½ÖÁ R VµR V griµy. @µj sçáligs y NRPÎÏÁþª«sVVLiµR V ÇÁLRiVgRiV»R½V «sõ sxtsq R V ªs[V «s s[ex ÍÜ[ s[ «sv yõ «sv. @xmsöv²r V N]Li»R½}qsxms R WùNRP ¾»½LRi dsvµr NRPV NRPXxtñsv²R V ª«sVVLRi Á»][ ª«sÀÁè, FsLi»][ úasª«sùligs µy sõ ªyLiVVLi RÁ²R Li s szmsliàá «s «svõ ª«sVVgóRiVßñÓá Â Á[zqsLiµj. N] sõ s svuyìáv NRPXxtñsvßñ Óá RÁWaSNRP " y R V «sª«swø, @µj g][ ª«sV «snrpv NRPXxtñsv²R V úxms»r½ùqorpqª«sv R Wù²R V. ª«sV «s úfylóri «sìá dsõ xmnsöáli ylivv y R V «sª«swø. ds ª«sLSÌÁ²R VgRiV " @LiÈÁW «svli ][ s griéíóágs @LRiª«s²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíø «sv. y R V «sª«svø "NRPWL][èËØÊÁW, @µj sçáli NRPXxtñsv²R V NSµR V, D¼½òËÜª«sVøËØÊÁV " @ s Â Áxmsö²y sntp úxms R V¼½õLiÀÁLiµj. NS ds E ÍÜ[NRPLiÍÜ[ D «sõ ynrpv @µj @LóRiLi NSÛÍÁ[µR V. " ynrpv ËØgS NRP szmsxqsvò yõ ² [, ds ZNPLiµR VNRPV NRP «sxms²ïr Li ÛÍÁ[µR V? @µj sçáli NRPXxtñsv ² [ y R V «sª«swø" @LiÈÁW s[ «sv @LRiVxqsVò yõ «sv. BLi»R½ÍÜ[ svgri»y ú}msorpqnrpvìáli»y " sarp+êôáligs NRPWL][èNRPVúLS²y" @LiÈÁW g][ìá Â Á[aSLRiV. ª«sW @ª«sVø «s «svõ ÊÁÌÁª«sLi»R½LigS ÍØgji NRPWL][èÛËÁÉíÓÁ y [ÉÓÁ s»r½ «s Â Á[»][ò @µj sv ª«sVWZaP[bPLiµj ª«sWÉýØ²R ²y sntp dsìáv ÛÍÁ[NRPVLi²y. @Li»R½ xqsöxtísqligs NRP «sxms²r V»R½V «sõ NRPXxtñsvßñ Óá dsîïáþli»y NSµR LiÉØlLiLiµR VNRP [ ynrpv @xmsöv²r V @LóRiLiNS s[ûíá[µr V. ¾»½LRi dsvµr NRPXxtñsv²R V NRP «szmsliàá «sli»r½}qsxmsp s[ «sv @ª«sVø, y R V «sª«svøìá»][ ªyµj xqswò s[ gri²t Fy «sv. zqs sª«sw ÀÁª«sLji {qs «sv ª«sÂ Á[èÈÁxmsöÉÓÁNTP ª«sW y «sõgslriv, "@NRPä²R NRP «sxms ² [ª«s dsõ NRPµj ÛÍÁ[ ËÜª«sVøÌÁVLS, NSªyÌÁLiÛÉÁ[ RÁW ms²yò «svls" @LiÈÁW ú}msorpqnrpvìáª«svvliµr V ú ªs[ÍØ²R V»R½V «sõ ¾»½LRi ªs «snsìánrpv ¼d½xqsVNRPV ªsÎØþLRiV. ªs «snsìá ún]µôj gs ÀdÁNRPÉÓÁgS D yõ, ¾»½LRi dsvµr NRP «sxms²t «s ªyÛÎÁþª«s*LRiW @NRPä²R ÛÍÁ[LRi s ynrpv ¾»½ÖÁzqsF LiVVLiµj. @xmsöv ² [, @ s NRPµj ÛÍÁ[ ËÜª«sVøÛÍÁ[ @ s @LóRiLi @LiVVùLiµj. y «sõgslriv @LiÈÁVLi ² [ " «sìýá sª«s dsõ dsîïáþ ds, ¾»½ÌýÁ sª«s dsõ FyÌÁ ds «sª«svøgriw²r µr V" @ s[ ry ªsV»R½ sçáli @LóRiLi ynrpv ËÜ[µ³R xms²t Liµj NRPW²y. BÍØ ÇÁLjigjiLiµj y ÀÁ «sõ»r½ «sliíü[ s[ «sv ª«sVLjièF ÛÍÁ[ s ªsVVµR ÉÓÁ zqs sª«sw µr LRi+ «sli. 3. ¾»½ÌÁVgRiV xmszqsnrpliµr VÌÁ AÌÁ y, FyÌÁ y C ª«sVµ³R ù University of Michigan, @ ±salri Lì ª«sW ²T FyLíRiV ªsVLiÈÁVÍÜ[ úntp qs @ s[ INRP ¾»½ÌýÁ ÛÉÁNUPõztsQ R V ±s»r½ «s Ë³ØLRiù ªsVVµR ÉÓÁ xqsli»y «sli»][ grilri éª«s¼½gs D «sõxmsöv²r V ªy ýáµôr LRiW YMCA ÍÜ[ The Indian Method of Rearing Infants @ s[ N][LRiV= ¼d½xqsVNRPV yõª«sv s 9

Â ÁFyö²R V. ÉÔÁ RÁLì INRP ¾»½ÌÁVgS s²r @ÈÁ. N][LRiV= yíø AxqsNTPòNRPLRiLigS DLiµR s Â ÁFyö²R V. xmszqsnrpliµr V ªsVVµR ÉÓÁ xqsliª«s»r½=lriliíü[ s[ BLiÉÓÁ msµôr ÌÁ»][ @ «svêáliµ³r Li GLRiöLRi RÁ²y sntp ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ G sv Â Á[ryòL][ A s²r ËÜ[µ³j LiÀÁLiµR ÈÁ A N][LRiV=ÍÜ[. úxms¼½ L][ÇÁÚ xmszqsnrpliµr V s ryõ «sli Â Á[LiVVLiÂ Á[ msµôr ªyLRiV NSÎýÏÁ yàá NRPWLRiVè s, xmszqsnrpliµr V s yàá «s NSÎÏÁþ dsvµr xms²r VN][ÛËÁÈíÁVN] s, zmsìýáìánrp R ÌÁV Â Áxmsö²R LigS ds, ÇÜ[ÌÁFyÈÁÌÁV Fy²R ²R LigS ds Â Á[xqsWò, ÀÁ sõ Â Á[»R½VÌÁ «sw, NSÎýÏÁ «sw xqsv sõ»r½ligs LRiVµôR V»R½W, ª«sVLôRi «s Â Á[xqsWò ryõ «sli Â Á[LiVVLi RÁ²y sntp ª«sVVLiµR V NS}qsxmso gri²r xms²r Li yíø ª«sVVÅÁùª«sV s A s²r Â ÁzmsöLiµR ÈÁ. @»R½ «sv Bµj Â Áxmsoò «sõxmsöv²r V, ÊÁLiµR LRiVÍÜ[ y ÀÁ «sõ»r½ «sli L][ÇÁÙÌÁV grivlrivòntp ª«s yèélivv. s[ «sv bparpvª«sogs D «sõxmsöv²r V ÇÁLjigji «s sxtsq R WÌÁV grivlrivòûíá[ª«sogs ds, y»r½ª«svvøîïá þ, Â ÁÛÍýÁÎÏÁ þ bparpvª«soìávgs D «sõxmsöéóá sxtsq R WÌÁV ynrpv BLiNSËØgS grivlrivò. úxms¼½l][çáú ª«sW @ª«sVøgS ds, y R V «sª«svøgs ds NSÎÏÁ þ y RÁVNRPV s NRPWLRiVè s, bparpvª«so s NSÎÏÁþ dsvµr xms²r VN][ÛËÁÉí ÓÁ ÇÜ[ÌÁFy²R V»R½W [, ÛÍÁ[NRP Gµ][ NRPÊÁVLýRiV Â Áxmspò [, ÀÁ sõ Â Á[»R½VÌÁNRPW, NSÎÏÁþNRPW, svgri»y ILiÉÓÁNRPLi»y «sw slrivµ³ôj,»r½ls*»r½ ª«sVVµôR gs Â Á[bP «s»r½²t xqsv sõzmsli²t }msxqísv LSbP ª«sVLôRi «s Â Á[xqsWò rygriµk }qsªyîïá þ. Bµj yíø}qsxmso ÇÁLjilgi[µj. µy s»r½ls*»r½ ILiÉÓÁNTP LSbP «s A xqsv sõzmsli²t }msxqísv FsLi²T, LRiVµôR ²R Li ª«sÌýÁ ª«sVVµôR ÌÁV ª«sVVµôR ÌÁVgS LSÖÁF»R½VLiµj. Bµj @LiVV ynrp g][lriv ªs RÁè s dsîïáþ»][ ryõ «sli Â Á[LiVVLiÂ Á[ªyLRiV. Bµj ÇÁLRiVgRiV»R½V «sõli»r½}qsxmsp, Â Á[LiVVxqsVò «sõ msµôr ªyLRiV bparpvª«so»][ Gµ][ ª«sWÉýØ²R V»R½W s[ DLi ² [ªyLRiV. bparpvª«so ªyLji dsvµr NRP «svõìáv söázms RÁWxqsWò, yíø GNSúgRi»R½»][ slièávli ² [µj. 10

C»R½»R½LigRiLi úxms¼½ L][ÇÁÚ NRP dsxqsli grilièá}qsxmslivv y rylgi[µj. µk sõ RÁWxqsVò «sõ yznp[ FsLi»][ AxqsNTPòNRPLRiLigS DLi ² [µj, A bparpvª«sontp @Li»R½NRP yõ LiVV s NRPÖÁgjiLiÀÁ DLi²yÖÁ. A ÉÔÁ RÁLì Â Ázmsö «sèýáv C»R½»R½LigRiLi ª«sÌýÁ bparpvª«sonup, msli RÁV»R½V «sõ msµôr ªyLjiNUP ª«sVLiÀÁ @ «svêáliµ³r Li GLRiö²R V»R½VLiµj. A ÉÔÁ RÁLì xqsv sõzmsli²t s grivljiliàá Â ÁzmsöLiµ][ ÛÍÁ[µ][ ¾»½ÖÁ R VµR V gs ds, úntp qs Ë³ØLRiù xmsolriv²r V F xqsvnrpv yõnrp, INRP xqsv «svõzmsli²t FyZNPÈíÁV NS «svnrpgs BÀÁè, @µj FsÍØ»R½ R WLRiV Â Á[bP bparpvª«sontp ª«sVLôRi «s Â Á R WùÍÜ[ Â ÁFyö «sv. C NSÌÁLi @ ªsVLjiNSÍÜ[ bparpvª«sontp @ÍØLiÉÓÁ ryõ «sli úxms¼½ µj «sli Â Á[LiVVLi RÁÈÁLi yíø NRPxtísQLi NS ds, úxms¼½ ªyLSLi»R½Li INRP L][ÇÁÙ @ÍØ ªyÎÏÁþ @ª«sWøLiVVNTP xqsv sõzmsli²t ryõ «sli Â Á[LiVVLi ylrièá llili²r V xqsliª«s»r½=lsìá ª«s R VxqsV= ª«sÂ Á[è ª«sLRiNRPV. It was a lot of fun both for ourselves and our kid @ s Â ÁFyö²R V. @»R½ sntp xqsv sõzmsli²t yíø «sàáèliµj. NRP dsxqsli sìán]nrpl][çáù xqsêáv ªy²R NRPVLi²y xqsv sõzmsli²t LSxqsVN] s ryõ «sli Â Á[ R V²R Li B»R½ «sv @ÌÁªyÈÁV Â Á[xqsVNRPV yõ²r V. s[ «sv BLi²T R W ªs Áþ «sxmsöv²r ÍýØ B»R½ sntp INRP xqsv sõzmsli²t FyZNPÈíÁV NS «svnrpgs ¾»½xqsVòLiÉØ «sv. y ÀÁ «sõ»r½ «sli ª«sW BLiÉýÜ[ zmsìýáìá «sv msliàá «s xmsµôðr ¼½ g]xmsö ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli @ s s[ «sv @ «svnrpvliéø «sv. 4. NRP R ÌÁV Â ÁzmsöLi RÁVN][ª«s²y sntp ¾»½ÌÁVgRiV zmsìýáìá D»y=x Li NRP R ÌÁV Â Áxmsöª«sV s msµôr ªyLji s ªs[µ³j Li RÁ²R Li, Fsª«s*Q\lLi y NRP R ÌÁV Â ÁÊÁV»R½V «sõxmsöv²r V EN]²R V»R½W D»y=x Li»][ s «s²r Li ¾»½ÌÁVgRiV zmsìýáìá sbpxtísq¾»½ìávgrivµr «sli. yàá «sõxmsöv²r V ª«sW @ª«sVø, y R V «sª«svø svgri»y msµôr ªyÎÏÁþÂ Á[»y, s[ «sv BÍØ NRP R ÌÁV Â ÁzmsöLi RÁVN] s slièávli ² [ªy²T s. ª«sW y «sõgslriv FsxmsöV²R W A{mnsxqsV xms «svíýü[ ÕÁÒÁgS DLi ² [ªyLRiV gri «svnrp A R V «s ª«sWNRPV FsNRPVäª«sgS NRP R ÌÁV Â Ázmsö «sèýáv grivlrivòûíá[µr V NS ds, svgri»y msµôr ªyLRiLiµR LRiW ª«sWNRPV Fs [õ NRP R ÌÁV Â Á}msöªyLRiV. LSú¼½ xms²r VN][ª«s²y sntp ª«sVVLiµR V, úf~µôr V «sõ «s²r NRPNRPV ªsÛÎÁ[þÈÁxmsöV²R V, ry R VLiú»R½Li A²R VN][ª«s²y sntp ªsÛÎÁ[þª«sVVLiµR V, ª«sVµ³R ùx õli Ë³Ü[ÇÁ «sli Â Á[}qsÈÁxmsöV²R V, BÍØ FsxmsöV²R V dsìálivvù, Â Á}msö msµôr ªyÎÏÁ þ µ]ljintp¾»½[ @xmsöv²r V NRP R ÌÁV slièávli ² [ ªyÎÏÁþLi. 11

y xmszqs»r½ «sliíü[ s «sõ NRP R ÌÁ sõéóáíü[nup INRP NRP R y ªsVµR ²R VÍÜ[ ª«sVLRiVxmsoLS s ª«sVVúµR ªs[xqsVN]Liµj. A NRP R BxmsöV²R V RÁLjièryò «sv. ª«sVVLiµR V NRP R Â ÁFyò «sv (C NSÌÁxmsLjizqós»R½VÌÁNRP «svgrivßáligs DLi²R ²y snrp s NRP R ÍÜ[ "G²R VgRiVLRiV NRPVª«sWLRiVÌÁV" xqsª«swry sõ "BµôR LRiV NRPVª«sWlLiòÌÁV"gS ª«sWLSè «sv). "@ «sgri «sgs INRPLSÇÁÙ. ALSÇÁÙNRPV BµôR LRiV NRPVª«sWlLiòÌÁV. ªy ÁþµôR LRiW ªs[ÈÁNRPV ªs ýá llili²r V Â Á[xmsÌÁ «sv xmsèíávnrpv yõlriv. ªyÉÓÁ s INRP \ ªsVµy «sliíü[ FsLi²R ÛËÁÉíØLRiV. ª«sVLRiV y²r V ª«sÀÁè RÁW}qsò A Â Á[xmsÌÁV @xqs=ìáv FsLi²R ÛÍÁ[µR V. "Â Á[xmsÌÁW, Â Á[xmsÌÁW, dsvlliliµr VNRPV FsLi²R ÛÍÁ[µR V?" @ s ªyÉÓÁ s @²T gslriv. "ª«sWNRPV FsLi²R»R½gRiÌÁÛÍÁ[µR V, @LiµR VNRP s[ ªs[Vª«sVV FsLi²R ÛÍÁ[µR V" @ s Â Á[xmsÌÁV Â ÁFyöLiVV. @xmsöv²r V LSÇÁÙ gslji NRPVª«sWlLiòÌÁV FsLi²R «sv "FsLi²y, FsLi²y, «svª«so*â Á[xmsÌÁNRPV FsLiµR VNRPV»R½gRiÛÍýÁ[µR V s «sõ?" @ s @²T gslriv. "gri²ït µr VÊÁV «s «svõ»r½griìá ds R VNRPVLi²y @²ïR V ª«sÀÁèLiµj " @ s FsLi²R Â ÁzmsöLiµj. @xmsöv²r V LSNRPVª«sWlLiòÌÁV gri²ït µr VÊÁV s "gri²ït µr VÊÁW, gri²ït µr VÊÁW, «svª«so* FsLi²R Â Á[xmsÌÁNRPV»R½gRiÌÁNRPVLi²y FsLiµR VNRPV @²ïR Vª«s yèª«sp s «sõ?" @ s @²T gslriv. "}msµr LSbP msµôr ª«sVø «s «svõ N] R VùÛÍÁ[µR V. @LiµR VNRP s[ FsLi²R NRPV @²ïR V ª«s yè «sv." @ s gri²ït µr VÊÁV Â ÁzmsöLiµj. @xmsöv²r V LSÇÁÙ gslji NRPVª«sWlLiòÌÁV }msµr LSbP msµôr ª«sVøµR gærilrinrpv ªs Áþ "}msµr LSbP msµôr ª«sWø, }msµr LSbP msµôr ª«sWø, «svª«so* gri²ït µr VÊÁV s s «sõ FsLiµR VNRPV N] R VùÛÍÁ[µR V?" @ s @²T gslriv. " s «sõli»y ª«sWFyxms G²R VxqsWò NRPWLRiVèLiµj. @LiµR VNRP s[ s[ «sv gri²ït µr VÊÁV s N] R VùÛÍÁ[NRP F R W «sv" @ s Â ÁzmsöLiµj }msµr LSbP msµôr ª«sVø. @xmsöv²r V LSNRPVª«sWlLiòÌÁV Fyxms «sv "FyFy, FyFy, «svª«so*fsliµr VNRPV G²yèª«so s «sõ" @ s @²T gslriv. " «s «svõ ÀdÁª«sV NRPVÉíÓÁLiµj s «sõ. @LiµR VNRP s[ s[ «sv G²yè «sv." @ s Fyxms Â ÁzmsöLiµj. @xmsöv²r V LSÇÁÙgSLji NRPVª«sWlLiòÌÁV ÀdÁª«sVµR gærilrinrpv ªs Áþ " ÀdÁª«sW, ÀdÁª«sW, «svª«so* Fyxms «sv FsLiµR VNRPV NRPVÉíØª«so s «sõ" @ s @²T gslriv. " ª«sVLji yêáligslriv NRPW «síü[ ªs[ÌÁV ms ² [ò s[ «sv NRPVÈíÁ y?" @Liµj ÀdÁª«sV. NRP R NRPLiÀÁNUP, ª«sV «sª«svliéóánup. BÍØ NRP R xmspljiò @ª«sgS s[, NRP R Â Á}msö msµôr ªyLRiV xqslri*ryµ³ylrißáligs zmsìýáìá RÁLiNRPÍÜ[ NTP»R½NTP»R½ÌÁV mséíóá «s s*li RÁ²R Li, ANSLRiùúNRPª«sW sõ NRP R NRP yõ FsNRPVäª«sgS ªyÎÏÁ þ A «sliµj Li RÁ²R Li ÇÁLjilgi[µj. 12

C NRP R s[ «sv s «sõ NRP R ÌÁ sõéóáíü[nup @»R½Vù»R½òª«sV\ ªsV «sµr s @ «s²y sntp y NSLRißØÌÁV Â ÁFyò «sv. "@ «sgri «sgs" @ s[µj BÍØLiÉÓÁ zmsìýáìá NRP R ÌÁ sõéóánup Aµj xqsª«swxqsli. C xqsª«swxqsli s «sõ ªsLiÈÁ s[ zmsìýáìáv, NRP R ªsVVµR ÌÁª«so»R½VLiµR s ¾»½ÌÁVxqsVN] s, AÈÁÌÁV A}mszqs»R½ª«sV µ³yùxqs «sv NRP R s «s²y sntp ª«sVLýjiryòLRiV. BÍØLiÉÓÁ xqsª«swry s[õ NRPLixmspùÈÁLì \ qs «sv=íü[ Begin Statement @LiÉØLRiV. "INRP LSÇÁÙgSLRiV yõlriv, A R V «snrpv BµôR LRiV NRPVª«sWlLiòÌÁV" @ s[ xqsª«sw ylrili»][ NRP R ªsVVµR ÌÁª«so»R½VLiµj. C xqsª«sw ylrili dsvµr NRP R slsøßáli ÇÁLRiVgRiV»R½VLiµR «sõª«swèá. grißóá»r½ asxqsòqûliíü[ BÍØLiÉÓÁ xqsª«sw yls s[õ Set of Axioms @LiÉØLRiV. NRPLixmspùÈÁLì \ qs «sv=íü[ @ÍØLiÉÓÁ xqsª«sw yls sõ " ² [ÉØ" @LiÉØLRiV. "NRP R NRPLiÀÁNUP ª«sV «s svliéóánup" @ s[µj C zmsìýáìánrp R ÌÁNRPV ª«sVVgjiLixmso ªyNRPùLi. BÍØLiÉÓÁ ªyNSù s[õ NRPLixmspùÈÁLì \ qs «sv=íü[ termination statement @ s zmsìávryòlriv. C ªyNRPùLi s «sõ ªsLiÈÁ s[ zmsìýáìánrpv NRP R @LiVVF LiVV «sèýáv ¾»½ÌÁVxqsVòLiµj. "ÇÁLjilgi[ úxms¼½ µy snup INRP NSLRißáLi DLiÈÁVLiµj, @µj NRP «svn][äª«s²r Li yíø ª«sVVÅÁùLi" @ s[ xqswú»y sõ zmsìýáìánrpv s[ljiöxqsvòliµj C NRP R. BÍØ NSLRißØÌÁV ªsµR VNRPVäLiÈÁW ªs «snrpvä F»R½VLiÛÉÁ[ úxms¼½ sxtsq R VLi BLiN][µy sntp µylji ¼d½xqsVòLiµj. BÍØNRPWÌÁLiNRPxtsQLigS @ s[*xtsqßá Â Á[}qsò C ÇÁLjigji «s sxtsq R WÌÁ sõéóánup ª«sVWÌÁ NSLRißáLi ¾»½ÌÁVxqsVòLiµj. \ qsliéóáxqísvìáv Â Á[ZaP[ xmsljia][µ³r «sìá dsõ BÍØ s[ ÇÁLRiVgRiV»R½VLiÉØLiVV. NRP «svnrp CNRP R ÀÁ «sõzmsìýáìánrpv as{qsòqû R V sµ³y y sõ grivljiliàdá,»yljiänrpligs AÍÜ[ÀÁLiÂ Á[ sµ³y y sõ grivljiliàdá, deductive process s grivljiliàdá ËÜ[µ³j xqsvòliµj. asxqsòqûçìø «s xqsª«svvfylêri «s\znpªy ² [ sµ³y yíýü[ zmsìýáìánrpv»r½lkiöéµr V Bª«s*²y sntp NRPWLjiè «s ªsVVµR ÉÓÁ FyhS sntp Bµj ª«sV @µr V é»r½\ ªsV «s NRP R. ªs[Vª«sVV A ±salri Lì ÍÜ[ sª«szqsli RÁ²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíóá «sxmsöv²r V ª«sW@ª«sWøLiVV ªyßÓá úxms¼½l][çáú s[ «sv ry R VLiú»R½Li R VW sª«slji+éôá «svliàá BLiÉÓÁNTP LSgS s[ INRP NRP R Â Áxmsöª«sVLiÈÁW @²T lgi[µj. " y «sõ gslji s ª«sVVLiµR V ²T «sõlì ¼½ «s s R Vù ªs[, @ «sõli RÁÍýØLjiF»R½VLiµk " @ s ª«sWA s²r sxqsvnrpvä s[µj. NRP R NRPLiÀÁNUP ª«sV «s svliéóánup @ «sõ»r½ls*»r½ NTP»R½NTP»R½ÌÁV mséíóá «sxmsöv²r V µ]lýrivnrpvlièáw «sª«so*n][ª«s²r Li ªyßÓáNTP yíø BxtísQLigS DLi ² [µj.»r½ «snrpv NRP R ÛÍÁxmsöV²R W ¾»½ÌÁVgRiV ÍÜ[ s[ Â Á}msöªyßñ Óá. @LiµR VNRP s[»r½ «snrpv ¾»½ÌÁVgRiV ËØgS ª«sÀÁèLiµj. 13

úxmsnrpä BÎÏÁþ ¾»½ÌýÁ zmsìýáìá }qsõx Li @ R WùNRP, ªyÎÏÁþ grivlixmso»][ ª«sÀÁè ªyßÓá»R½ «s }qsõz»r½vìánrpv NRPW²y ynrp R s yìá s DLiµR ds, @LiµR LjiNUP BLigýkixtsvÍÜ[ Â Áxmsöª«sV ds @²T lgi[µj. @ÍØ ynrp R ÌÁV s «s²r Li, @ s @ R WùNRP NTP»R½NTP»R½ÌÁV mséíóáli RÁVN][ª«s²R Li ªyßÓá»][ ËØÈÁV ª«sWúxmsNRPä BLiÉÓÁ zmsìýáìánrpv NRPW²y yíø BxtísQLigS DLi ² [µj. ª«sWBLiÉýÜ[ Fsª«s*LRiW BÍØ NRP R ÌÁV Â ÁxmsöLRiV @LiÈÁVLi ² [ªyÎÏÁ þ AzmsÌýÁÌÁV. msµôr ªyÎÏÁ þ zmsìýáìánrpv NRP R ÌÁV Â Ázmsö NTP»R½NTP»R½ÌÁV mséí ÓÁ «s s*li RÁ²R Li, zmsìýáìáv msµôr ªyÎÏÁþ Â Á[»R½ NRP R ÌÁV Â ÁzmsöLi RÁVN] s D»y=x LigS EN]²R V»R½W s «s²r Li, ¾»½ÌÁVgRiV ÇØ¼½ ªyLji ª«sVVÅÁù ÌÁORPQßØÌÁÍÜ[ yíø g]xmsöµj. 5. ¾»½ÌÁVgRiV ª«sVgRizmsÌýÁÌÁ \ÛËÁzqsNTPÍÞ ªyù ªsWx Li ÀÁ «sõxmsöv²r V «s «svõ FsNRPä²T \ZNP y ¼d½xqsVNRPV ªsÎØþÖÁ=ª«s}qsò ª«sW y «sõgslriv \ qsntpíþ ª«sVVLiµR V ËØLì dsvµr NRPWL][èÛËÁÈíÁVNRPV s ¼d½xqsVNRPV ªsÛÎÁ[þªyLRiV. @ÍØ ªsÎÏÁ ò «sõxmsöv²r V úntpliµr RÁW}qsò NRPLiNRPLRi LSÎÏÁþ»][ Â Á[bP «s L][²ïR V FsLi»][ ªs[gRiLi»][ ª«sVVLiµR VNRPV rygjif»r½v «sõèýáv NRP «sxms ² [µj. @ÍØrygjiF»R½V «sõ L][²ïR V «sv RÁW²ïR Li FsLi»][ BxtísQLigS DLi ² [µj. NRP «svnrp BÍØLiÉÓÁ úéóáxmsövìá N]LRiNRPV s[ sxmsöv²r W FsµR VLRiV RÁWxqsVòLi ² [ªy²T s. ynrpv xmsµj xqsliª«s»r½=lsìáxmsöv²r V ª«sWBLiÉÓÁ RÁVÈíÁVúxmsNRPäÌÁ ªsVVgRizmsÌýÁÌÁV @LiµR LRiW \ qsntpíþ ú»]nrpä²r Li ªsVVµR ÌÁV mséíølriv. s[ «sv NRPW²y úxms R V¼½õLi y «sv gs ds, ª«sWÉÓÁª«sWÉÓÁNUP xms²t F LiVV µ ÊÁ ÌÁV»R½gRiÌÁ²R Li»][ ª«sW s R WùÖÁ= ª«sÂ Á[èµj. BxmsöV²R LiÛÉÁ[ \ qsntpîïá þ msµôy, ÀÁ yõ \ qsçáùíýü[ «sw, LRiNRPLRiNSÌÁ gs ²ê ÈýÁ»][ «sw ª«sxqsVò yõlivv gs ds, A NSÌÁLiÍÜ[ INRPä Fs²R ÌíÁV\ qsçáù ÊÁLRiV\ ªs «s \ÛËÁzqsNTPÛÍÁ[ DLi ² [µj ª«sWBLiÉýÜ[. s[ «sv F~ÉíÓÁ gri «svnrp, {qsèáv\ ms «s NRPWLRiVèLiÛÉÁ[ úntpliµr ms²r ÍÞ NSÖÁNTP @Li µ [µj NSµR V. Fs sõ rylýriv xms²t F LiVV µ ÊÁ ÌÁV ¼½ yõ ª«sV dáþ ª«sV dáþ úxms R V¼½õLiÀÁ N] sõ sìáíýü[ {qsèáv dsvµr FsNRPäNRPVLi²y ms²r ÌÁV= dsvµr «svli ] s ú»]nrpä²r Li s[lrivènrpv yõ «sv. yíø L][ÇÁÙÌÁV BÍØ s[ ms²r ÍÞ= dsvµr «svli ] s \ qsntpíþ ú»]znp[äªy²t s. zmsìýáìáv ms²r ÍÞ= dsv µ [ «svli ] s \ qsntpíþ ú»]nrpä²r Li INRPä¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[»r½zmsöliàá úxmsxmsli RÁLiÍÜ[ BLiZNPNRPä²y NRP szmsli RÁµR «svnrpvliéø «sv. Bµj INRP sli»r½ ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 14

BÍØ ú»]nrpägs, N] yõîïáþnrpv \ qsntpíþ ËØÌÁ «sv= Â Á R Vù²R Li ËØgS @ÌÁªyÈÁLiVVùLiµj. @xmsöéóántp y F~²R Vª«so NRPW²y N]Li»R½ msljigjiliµj. \ µ³ LRiùLiÂ Á[zqs FsgjiLji {qsèáv dsvµr NRPWL]è s \ qsntpíþ ú»]nrpä²r Li ªsVVµR ÌÁV mséíø «sv. µy s»r½ls*»r½ ª«sWBLiÉÓÁNTP uyzmsligì @Li»y s[ s[ Â Á[zqs xqslrivnrpvìá dsõ \ qsntpíþ dsvµr ªs Áþ ¾»½Â Á[èªy²T s. Li²T ÍÞ ËØLì NTP llili²r V\ ªsxmsoÍØ xqslrivnrpvìá»][ sli²r VgS D «sõ griv²ïr xqsli RÁVÌÁV ú ªs[ÍØ²R V»R½W D «sõ \ qsntpíþ ú»]nrpvä»r½v «sõ zmsìýáìá «sv RÁW²R ²R Li INRP sbpxtísq ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 15

A L][ÇÁÙÍýÜ[ \ qsntpíþ ú»]nrpä²r ª«sVLiÛÉÁ[ FsLi»][ xqslriµygs DLi ² [µj. \ qsntpíþ DLiÛÉÁ[ yìáv, FsLi»R½µR WLRi\ ªsV y ªsÛÎÁ[þªy²T s. \ qsntpíþ y ª«sVVÅÁùªyx «sligs BÍØ yíøxqsliª«s»r½=lsìáv gri²t ylivv. úª«svúµyxqsv, NRPÌÁNRP»yò «sgrilsìáíü[ D «sõxmsöv²r V @NRPä²R L][²ýR dsvµr úéøzmnsn`p ª«sVLki FsNRPVäª«s gri «svnrp \ qsntpíþ dsvµr ªsÎÏÁþ²R Li }qs mns NSµR s A «sgrilsíýü[ ÊÁxqsV=ÌÁ dsvµr úxms R WßáLi Â Á[ZaP[ªy²T s, NS ds BLiÉÓÁNTP ZaPÌÁª«sÌÁ dsvµr ª«sÀÁè «sxmsöv²r V L][ÇÁÚ \ qsntpíþ ªy ² [ªy²T s. 16 @xmsöv²r V ª«sW»R½ª«sVVøÎÏÁ þnrpw²y \ qsntpíþ ú»]nrpä²r Li s[lrivènrpv yõlriv. ªs[Vª«sVV @ µô \ qsntpîïá þ ¼d½xqsVN] s ªyÉÓÁ dsvµr µr WLRi úxms R WßØÌÁNRPV NRPW²y ªsÎÏÁ òli ² [ªyÎÏÁþLi. \ qsntpîïá þ @ µô NTPÂ Á[è ÕÁÑÁ s qs NRPW²y INRP xms¾»½[ùnrp ¾»½ÌÁVgRiVµR «sª«sv s Â Áxmsöª«s RÁVè. INRP rylji s[ «sv NRPÌÁNRP»yò «svliàá ZaPÌÁª«sÌÁ dsvµr ª«sÀÁè «sxmsöv²r V s[ «sw, ª«sW»R½ª«sVVø²R W sçá R Vªy²R «svliàá ygslêriv «srygrilrivntp ªsÎØþLi llili²r V @ µô \ qsntpîïáþ dsvµr. sçá R Vªy²R «svliàá ygslêriv «srygrilì 120 \ ªsVÎÏÁþ µr WLRiLi. sçá R Vªy²R ÍÜ[ úf~µôr V «s ÊÁ R VÛÍôÁ[Lji ry R VLiú»R½Li xmsíøõ²r VgRiVLi²y ªsÎÏÁ òli²r gs INRP @ «svn][ s úxmsª«swµr Li ÇÁLjigjiLiµj. @NRPä²R @²ïR LigS L][²ïR V ªs²R ÌÁöLi»y xmspljiògs msµôr g] R Vù ú»r½ s* @ÍØ s[ DLiÂ Á[aSLRiV. "L][²ïR V dsvµr g] R Vù DLiµj ÇØúgRi»R½ò" @ s[ ªyLjiõLigì G dsv msèíáûíá[µr V. ª«sVVLiµR V ªsÎÏÁ ò «sõ ª«sW»R½ª«sVVø²T \ qsntpíþ g][¼½íü[ xms²t F LiVV @»R½ sntp yíø µ ÊÁ ÌÁV»R½gjiÖÁ LRiNRPòLi NSLRi²R Li ªsVVµR ÛÍÁÉíÓÁLiµj. s[ «sv ª«sW»R½ª«sVVø²U õ, \ qsntpìáv «sw ÊÁ R VÈÁNRPV ¼d½bP úxmsnrpä s[ D «sõ ÀÁ «sõ xmsíøõ²r V úgsª«sw sntp ¼d½xqsVNRPV ªsÎØþ «sv. "L][²ïR V dsvµr g][»r½vìáv LSËÜ[»R½V yõlivv {qsö²r V»R½gæjiLi RÁVN] s ÇØúgRi»R½ò xms²r Li²T " @LiÈÁW úxms R WßÔáNRPVÌÁNRPV RÁèLjiNRP BÂ Á[è [ÉÔÁxqsV «sv msèíánrpf ª«s²R Li ª«sV «sli zqsgæriv xms²yöá= «s INRP ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. A ELRiVÍÜ[ ª«sryLSÌÁ dsvµr NRPVL][è s zmsàdáèfyéôá ª«sWÉýØ²R VNRPVLiÈÁV «sõ msµôr ªyÎÏÁ þ ª«sVª«sVøÖÁõ RÁWbP, ªsLiÈÁ s[ ª«sW»R½ª«sVVøßñÓá EÎÜ[þ D «sõ ÀÁ «sõ NýTP sntpä ¼d½xqsVNRPV ªsÎØþLRiV. µyliéýü[, µ ÊÁ ÌÁV»R½gjiÖÁ «s ][ÈÁ arpvúë³ïáli Â Á[bP, ÉÓÁLiNRPèLì ªs[bP NRPÈýÁV NRPÉíØLRiV. ELji msµôr ÌÁV ALSú¼½ ª«sWNRPV sliµr V Ë³Ü[ÇÁ «sli GLSöÈÁV Â Á[aSLRiV. s[ «sv NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ xms s Â Á[xqsVò yõ «s s ¾»½ÖÁzqs A «sgrilrili szap[uyìá dsõ yâ Á[»R½ Â ÁzmsöLi RÁVNRPV yõlriv. ªs[Vª«sVV BLi»R½µR WLRiLi \ qsntpíþ úxms R WßáLi»R½ÌÁ msèíá²r Li ªyÎÏÁþNRPV yíø AaRPèLRiùLi NRPÖæÁLiÀÁLiµj. "ÊÁxqsV=ÍýÜ[ ªs Áþ DLi²R RÁVè griµy ËØÊÁW!" @ s @²T gslriv. "\ qsntpíþ dsvµr ªsÎÏÁþ²R Li xqslriµygs DLiÈÁVLiµR s

ÊÁ R VÛÍôÁ[LSª«sVLi²U " @ s Â ÁFyöª«sVV A LSú¼½NTP @NRPä²R xqswäìávíü[ INRP sasìá\ ªsV «s griµj ÍÜ[ ª«sWNRPV ª«sVLi yìáv ªs[bP xms²r VN][²y sntp ª«sxqs¼½ NRPÖÁöLi ylriv. ª«sVLSõ²R V ELji msµôr \lli»r½v BLiÉýÜ[ RÁNRPäÉÓÁ B²ýU, N]ÊÁ Lji xms RÁè²U úûëá[n`p FnyxqísV ¼½ yõnrp ª«sW»R½ª«sVVø²R V»R½ «snrpv ËØgS s[ DLiµR s Â ÁFyö²R V. @xmsöv²r V ELji msµôr ÌÁ µk ªs «sìá»][ ªs[Vª«sVV ª«sV dáþ ygslêriv «srygrilì \ ªsxmso ÊÁ R VÛÍôÁ[LSLi. ª«sW\ ms ªyÎÏÁ þ RÁWzmsLiÀÁ «s ª«sVLSùµR, AµR LRißØ ª«sV «s úgsª«swíýü[»r½gjiûíá[ RÁNRPäÉÓÁ ¾»½ÌÁVgRiVµR «sª«sv s Â Áxmsöª«s RÁVè. A ry R VLiú»y sntp ªs[Vª«sVV ygslêriv «srygrilì Â Á[LRiVNRPV yõli. @NRPä²R llili²r V L][ÇÁÙÌÁV lgixqísv x ÝxqsVÍÜ[ ÊÁxqsÛÇÁ[zqs, @NRPä²T szap[uyìá dsõ RÁWbP ¼½LRiVgRiV úxms R WßáLi ÇØúgRi»R½ògS s[ ª«sÂ Á[èaSLi. Ph.D. sµyùlójigs ÛËÁLìNýUP, NSÖÁFn Ljiõ R W ªs ýá «sxmsöv²r V @NRPä²y INRP \ qsntpíþ xqslifyµj Li y «sv. ªs[Vª«sVV R VW sª«slji+éôá Married Student HousingÍÜ[ DLi ² [ ªyÎÏÁþLi. @µj R VW sª«slji+éôántp 3 \ ªsVÎýÏÁ µr WLRiLiÍÜ[ DLi ² [µj. s[ «sv L][ÇÁÚ \ qsntpíþ dsv µ [ ªs ýá ª«sÂ Á[èªy²T s. ÛËÁLìNýUPÍÜ[ D «sõ ª«sVW²R V xqsliª«s»r½=lsìáw úg][xqslki uyzmsligì @Li»y \ qsntpíþ dsvµr s[ Â Á[}qsªy²T s. µr WLRiLigS DLi ² [ ²T FyLíRiV ªsVLiÈÞrí Lì= NTP ª«sWú»R½Li Fsª«s\lLi y NSLRiV «sõ }qsõz»r½vìáv, ªyÎýÏÁ NSLRiVÍÜ[ ªs ýá «sxmsöv²r V, ªyÎýÏÁ»][ \ ªsÎÏÁ òli ² [ªyÎÏÁþLi. 3 xqsliª«s»r½=lsìáv ÛËÁLìNýUPÍÜ[ D yõnrp y ªsVVµR ÉÓÁ NSLRiV N] yõ «sv. µy s»r½ls*»r½ y \ÛËÁzqsNTPÍÞ ªy²R NRPLi»R½gæjiLiµj. BxmsöV²R V ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ s[ yíøª«svliµj xqswäèálýriv, NSLýRiV N] «svn][äª«s²r Li ªsVVµR ÌÁ R WùNRP \ qsntpîïáþ FyxmsoùÍØLjiÉÔÁ»R½gæjiLiµj. NS ds BxmsöÉÓÁNUP msµôr «sgrilsìá s ª«sµj ÖÁ ÀÁ «sõ xmsèíáßøìánrpw, úgsª«swìánrpv ªs Á¾»½[, @NRPä²R zmsìýáìá \ qsntpíþ ªyù ªsWx Li RÁW²R ª«s RÁVèé. Bµj INRP úxms¾»½[ùnrp ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. ª«sVgRizmsÌýÁÌÁNRPV BÍØ \ qsntpíþ ªyù ªsWx Li FsNRPVäª«sgS ds, FsLiµR VNRP [ yíø»r½nrpväª«sª«svliµj A²R zmsìýáìáv \ qsntpíþ ú»]nrpä²r Li s[lrivènrpvliéølriv. N]Li»R½ª«sVLiµj ¾»½ÌÁVgRiV msµôr ÌÁV A²R zmsìýáìá «sv \ qsntpìáv ú»]nrpä sª«s*lriv. ynrpv BxmsöÉÓÁNUP \ qsntpìáv ú»]nrpä²r ª«sVLiÛÉÁ[ yíø xqslriµygs ds y»r½ª«svvøîïáþnrpv ª«sWú»R½Li ªyÎÏÁ þ xqswäèálýriv NSLýRiV \ ² Qûª±s Â Á R Vù²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíønrp ªyÎÏÁþNRPV \ qsntpíþ ú»]nrpä²r Li dsvµr D»y=x Li xmspljiògs F LiVVLiµj. "N]»]òNRP sli»y, Fy»]NRP L][»y" @LiÉØLRiV griµy. 17

6. xmsíøõ²r VÍÜ[ ÇÜ «sõìá úfyª«svvåáùli ªs R Vù xqsliª«s»r½=lsìá úntp»r½ ªs[V $ y R ª«sV NRP s xmsíøõ²r V úfyli»r½liíü[ ÇÜ «sõìá úfyª«svvæøù sõ C xmsµr ùliíü[ sª«sljili ylriv. ÇÜ «sõ NRPÖÁ, ÇÜ «sõ R VLiÊÁÖÁ ÇÜ «sõ «sõª«svv, ÇÜ «sõ zmsxqslriv, ÇÜ «sõûíá»r½xmsö ±s xqs «sõ «sõª«svv xqsv «sõ xqsv dsv xms «svõgri xmsìá yéóá {qsª«sv úxmsçáìáliµr LjiNTP ±s. BxmsöÉÓÁNUP xmsíøõ²r V úfyli»r½li ªyLji Ë³Ü[ÇÁ yìáíü[ ÇÜ «sõ L]ÛÉíÁÌÁV úxmsª«svvåáligs NRP «sö²t, xmsíøõ²r V úxmsçáìánup ÇÜ «sõìánup Gµ][ @ s yë³øª«s xqsliêáliµ³r Li DLiµR szmsxqsvòliµj. B»R½LRi úfyli»yìá «svliàá ª«sÀÁè «s ¾»½ÌÁVgRiV ªyLjiNTP ÇÜ «sõìá»][ Â Á[bP «s ª«sLiÈÁNSÌÁV @ÌÁ y²r V $ yµ³r V²T NTPÍØgS s[ @xqs=ìáv «s RÁèª«so. NS ds ÇÜ «sõl]ûéíáìáv AFyù R VLigS ¼½ «s²r Li xmsíøõéóáªylji ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. C sxtsq R VLi grivljiliàá xmsíøõ²r VÍÜ[ s «sõ INRP úfyli¼d½ R V ÇÜ[N`P Â ÁFyò «sv: xmsíøõ²r VÍÜ[ INRP µr Lixms»R½VÌÁV sªyx Li Â Á[xqsVNRPV «sõxmsöéóá «svliàdá xqsli»y «sli N]LRiNRPV NRPÌÁÌÁV NRPLiÈÁV yõlriv. NS ds FyxmsLi yíø xqsliª«s»r½=lsìáv gri²t Â Á[Li»R½ª«sLRiNRPW ªyÎÏÁþ ªyLi ³RÁ ¼d½LRiÛÍÁ[µR V. ÀÁª«sLRiNRPV 12 xqsliª«s»r½=lsìá R WùNRP A s²r NRP²R Vxmso NSbPLiµj. grilri éli, xmsolriv²r W ª«sWª«sVWÌÁVgS s[ rygji A s²r INRP RÁNRPäÉÓÁ zmsìýáªy²t õ NRP sliµj. @ËØ LiVV s @ÍýØLRiV ª«sVVµôR VgS msliàáliµj. ªyßñÓá L][ÇÁÚ ryõ «sli Â Á[LiVVLiÂ Á[ÈÁxmsöV²R V A s²r NRPV Gµ][ @ «svª«sw «sli NRPÖæÁ ªs[µ³j Li RÁ²R Li ªsVVµR ÌÁV xmséíóáliµj. ÀÁª«sLRiNRPV ªy²T NTP 4 xqsliª«s»r½=lsìáv ª«s yènrp ²yNíRPLRiV s NRPÖÁbP «sxmsöv²r V A R V «snrpv»r½ «s @ «svª«sw «sli ª«sùQQNRPòxmsLjiÀÁLiµj. 18

"²yNíRPLRiVgSLRiW, ª«sWªy²T ÖÁLigRiLi ª«sVLki ÀÁ «sõµj gs D «sõèýáv y NRP szmsr òliµr Li²U, µy sznp[ \ µ y ª«sVLiµj R VùLi²U " @ s @²T gjiliµj. "µy sõ grivljiliàá G dsv µj grivìáv Â ÁLiµR ª«sWNRPª«sWø, dsv @ËØ LiVVNTP L][ÇÁÚ ÇÜ «sõl]ûéíá ¼½ szmsli RÁV,»R½*LRiÍÜ[ s[ ª«sWLRiVö RÁWryòª«so" @ s ²yNíRPLRiV Â ÁFyö²R V. A L][ÇÁÙ ry R VLiú»R½Li A s²r ÇÜ «sõlliûéíáìáv Â Á[bP, ²T «sõlì ÛÉÁ[ÕÁÍÞ dsvµr INRP }mýsèávíü[ 12 L]ÛÉíÁÌÁVLiÀÁLiµj. ÊÁ R VÈÁ A²R VN] s ÍÜ[xmsÖÁN]ÀÁè «sxmsöv²r V ªyÎÏÁþËØ LiVV @ s RÁWbP, " yùlinrp=ª«swø, C L]ÛÉíÁÌÁ dsõ yznp[ NRPµy Â Á[aSª«so" @ s @ yõ²r V. "ÛÍÁ[µR V y yõ, µyliéýü[ INRPÉÓÁ dsnrpv, svgri»yª«s dsõ dsv y «sõgsljintp" @ s Â ÁzmsöLiµj A s²r! 7. ynrpv ¾»½ÌÁVgRiV ryz»r½ùli grivljiliàá s[ljiöliàá «s ÉÔÁ RÁLì. ÀÁ «sõxmsöv²r V ªs[Vª«sVV ÊÁLiµR LRiV «snrpäìá»][èáíü[ DLi ² [ÈÁxmsöV²R V ynrpv INRP ª«sVVÅÁù }qsõz»r½v²r VLi ² [ªy²R V. B»R½ s»r½öýáµr Liú²R VÌÁV»R½ svîïá ÌÁV. ªyÎÏÁþ BLiÉýÜ[»R½ svîïáliíü[ s[ ª«sWÉýØ²R VNRPV s[ªylriv, NS ds ÊÁ R VÈÁ @LiµR Lji»][ RÁNRPäÉÓÁ ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ ª«sWÈýÁ ² [ªyLRiV. B»R½ «sv xqswäìávíü[ ¾»½ÌÁVgRiV N][LRiV= ¼d½xqsVNRPV s[ ªy²R V. ynrpv xqslixqsäqx»r½li s[lrivèn][ªyìá s g]xmsö @Õ³ÁÍØxtsQ DLi ² [µj, @LiµR VNRP s ¾»½ÌÁVgRiV ÊÁµR VÌÁV xqslixqsäqx»r½li N][LRiV= ¼d½xqsVNRPV s[ ªyßñÓá s[ «sv. xqslixqsäqx»r½li N][LRiV=ÍÜ[ yíø»r½nrpväª«sª«svliµj sµyùlórivìávli ² [ªyLRiV. ¾»½ÌÁVgRiV N][LRiV= sµyùlôðrivìáv ª«sVª«sVøÖÁõ RÁWbP " R VaRP ÇìØ «s µr R WzqsLiµ³][, g]²r µr WNTP¾»½[ @ µ [ xqsliµ][" aý][nrpli xqslkigs s[lrivènrpv yõªy ÛÍÁ[µy?" @ s FsxmsöV²R W FsgRi»y Á Â Á[xqsVòLi ² [ªyLRiV. y»r½ svîïá }qsõz»r½v²t NTP ¾»½ÌÁVgRiV xmsli»r½vìávgslriv yíø «s yèlriv. úxms¼½ L][ÇÁÚ»R½ «sv s[lrivènrpv «sõ xmsµyùìáv, ¾»½ÌÁVgRiV ryz»r½ùli grivljiliàá ynrpv Â Á}msöªy²R V. ¾»½ÌÁVgRiV ryz»r½ùli grivljiliàá s[ «sv s[lrivènrpv «sõµr Li»y C xqslië³øxtsqßáìá grivli²y s[. @LiµR Vª«sÌýÁ C»R½ svîïá##}qsõz»r½v ² [ y ¾»½ÌÁVgRiV ÉÔÁ RÁLì @ s Â Áxmsöª«s RÁVè. 8. ¾»½ÌÁVgRiV zmsìýáíýü[ xmnsxqísv LSªyÌÁ s[ zqsöljiéþ ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[»r½öýáµr Liú²R VÌÁV xmszqs»r½ «sliíü[ s[ zmsìýáìánrpv @ sõéóáíü[ «sw»y ªs[V xmnsxqísv 19

LSªyÌÁ s[ D»y= sõ NRPÖæÁxqsVòLiÉØLRiV. Bµj INRP úxms¾»½[ùnrp ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. µk sª«sìýá ¾»½ÌÁVgRiVzmsÌýÁÍýÜ[ yíø ª«sVLiµj NTP úxms¼½µyliéýü[ «sw xmnsxqísv LSªyÌÁ s[ gs²³r \ ªsV «s N][lLiä DLiÈÁVLiµj. y»r½ svîïánýs}qsøèáw, s[ «sw L][ÇÁÚ NRPÖÁzqs xqswäìávnrpv ªsÎÏÁ òli ² [ªyÎÏÁþLi. INRP xqsliª«s»r½=lrili s[ «sw y»r½ svîïá##}qsõz»r½v²r V INRP ZNP sv{qísûn][lriv= NRPÖÁbP ¼d½xqsVNRPV yõli. A N][LRiV= midterm xmslkiorpqqíýü[ ÇÁLjigji «s @ «svë³ïáª«sli grivljiliàá Â ÁFyò «sv: NýSxqsVÍÜ[ yíøª«svliµj sµ³yùlórivìávli²r ²R Li ª«sVWÍØ «s, xmslkiorpq }msxmslýriv µj µôr ²y sntp ÉÔÁ RÁLRiVNTP \ÛÉÁª«sVV xmséí ÓÁLiµj. INRP L][ÇÁÙ NýSxqsVÍÜ[ xqsgriliª«svliµj }msxmslýriv ¼½Ljigji B yèlriv. µyliéýü[ y }msxmslriv ª«sÀÁèLiµj, y }qsõz»r½v²t µj LSÛÍÁ[µR V. BÀÁè «sªyéóáíü[ ynrpv Highest grade (96%) ª«sÀÁèLiµj. Bµj ynrpv yíø grils* sõ NRPÖæÁLiÀÁLiµj. ªs[Vª«sVV BLiÉÓÁNTP ªsÎÏÁ ò «sõxmsöv²r V y }qsõz»r½v²r V svgri»yªyîïáþ»][ @ yõ²r V "g][fyìáli»r½ «snrpv 96% ª«sÀÁèLiµR s yíø grilri*ligs D yõ²r V " @ s. ª«sW @ª«sVø ª«sLiÈÁÌÁ sõliqéýü[ «sw @xmsöv²r V ynrpv ÛËÁÌýÁLixmspLkiÌÁV yíø «sâ Á[è s. NS ds, @ s»r½ «sv [ª«sVVÌÁV [ RÁVNRPV s[ L][ÇÁÙÍýÜ[ s[ Â Á[ZaP[µj. A L][ÇÁÙ LSú¼½ ª«sWú»R½Li ynrpv ª«sVLiÀÁ ª«sWLRiVäÌÁV ª«sÀÁè «sliµr Vª«sÌýÁ ynrpv «sàáè «s ÛËÁÌýÁLixmspLkiÌÁV Â Á[bP mséíóáliµj. ª«sVLRiVxqsÉÓÁL][ÇÁÙ ZNP sv{qísû ÉÔÁ RÁLì gslriv y}qsõz»r½v²t }msxmslriv ¼½Ljigji B yèlriv. @»R½ sntp 100% ª«sÀÁèLiµj. @µj RÁWÀÁ «sxmsöv²r V úntp»r½li L][ÇÁÙ y grilri*ª«svli»y dslrivgslji F LiVV, s[ «sv 4 ª«sWLRiVäÌÁV @ «sª«sxqslriligs F g]èíávnrpv yõ «s s s ylrili xmséíóáliµj. y úfyßá sv»r½x²t NTP xmslkiorpqíü[ 100% ª«sÀÁè «sliµr VNRPV xqsli»][xtsqli NRPÌæÁ²y sntp ÊÁµR VÌÁV @»R½ s dsvµr @xqsw¹ [V «s «svõ ªs[µ³j Li RÁrygjiLiµj. B»R½LRiVÌÁV»R½ «snrp yõ ËØgS DLi²R ²R Li RÁW}qsò @xqsw R VÛÇÁLiµR ²R Li ryµ³ylrißá\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sª«sv s @LiµR LRiW @LiÉØLRiWgRiµy! NýSxqsV»R½LS*»R½ ÉÔÁ RÁLì gslriv ª«sW BµôR Lji ds @Õ³Á «sliµj LiÀÁ ZNP sv{qísûlki qsljièntp ªsÎÏÁþª«sV s úf»y=z Li ylriv. @xmsöv²r VgS ds y ª«sV «sxqsv= NRPVµR VÈÁÊÁ²R ÛÍÁ[µR V. ÉÔÁ RÁLýRiV ËØgS ª«sWLRiVäÌÁV ª«sÀÁè «s sµyùlórivìá «sv @Õ³Á «sliµj Li RÁ²R Li INRP ª«sVLiÀÁ ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. y»r½öýáµr Liú²R VÌÁV yíøª«slrinrpv ynrpv xmslkiorpqqíýü[ ª«sÂ Á[è ª«sWLRiVäÌÁ «sv grivljiliàá xmséí ÓÁLi RÁVNRPV s[ªylriv NSµR V. «s «svõ RÁµR Vª«soN][ª«sV s @Li»R½gS ÊÁÌÁª«sLi»R½Li Â Á[ZaP[ªyLRiV NSµR V. y RÁµR Vª«so ËØµ³R ù»r½ s[ s[ xqs* R VLigS RÁWxqsVN][gRiÌÁ «s s[ \ µ³ LRiùLi ªyÎÏÁþNRPVLi ² [µj. NRP «svnrp y xqswäìáv 20

sxtsq R WÌÁV yznp[ ª«sµj ÖÁ msûéíá[ªylriv. N]Li»R½ª«sVLiµj ¾»½ÌÁVgRiV»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁV ª«sWú»R½Li RÁµR Vª«soÍÜ[ xmnsxqísv LSªyÌÁ s ªyÎÏÁþ zmsìýáöáõ yíø I¼½ò²T Â Á[xqsVòLiÉØLRiV. ªs[Vª«sVV \ZNPNRPÌÁWLRiVÍÜ[ D «sõxmsöv²r V ª«sW úxmsnrpä BLiÉýÜ[ INRP NRPVÈÁVLiÊÁLi DLi ² [ªyLRiV. ªyÎÏÁþ msµôr ËØ LiVV xqswäìávíü[ ynrpv {qs s R VLì. ªyÎÏÁþ y «sõgslriv FsxmsöV²R W @»R½ sõ A²R VN][ª«s²y sntp ÊÁ R VÈÁNRPV ªsÎÏÁþ sâ Á[èªyLRiV NSµR V. FsLiµR VNRPW NSÌÁLi ª«sXµ³y Â Á R Vù²R Li, BLiNS}qsxmso RÁµR Vª«soN][ @LiÈÁW ÍÜ[xmsÖÁNTP xmslizmsliâ Á[xqsVòLi ² [ªyLRiV. INRPL][ÇÁÙ Â ÁLRiVª«soÍÜ[ NS}qsxmso C»R½N]ÉíÓÁ s[ «sv BLiÉÓÁNTP ª«sÀÁè «sxmsöv²r V ªyÎÏÁþ BLiÉýÜ[ Gµ][ LRigRi²R ÇÁLRiVgRiV»R½V «sõèýáv s szmsliàáliµj. ÍÜ[xmsÌÁV «sõ A @ËØ LiVV dsvµr ªyÎÏÁþ y «sõ gslriv Gµ][ @LRiVxqsVò yõlriv. AL][ÇÁÙ @»R½ s xmslkiorpq xmsú»yìáv ª«s yè R VÈÁ. INRP xmslkiorpqíü[ @»R½ sntp NýSxqsVÍÜ[ llili²r ª«súlgi[²R V ª«sÀÁèLiµR ÈÁ. «svª«so* xqslkigæs RÁµj s DLiÛÉÁ[ dsznp[ xmnsxqísvúlgi[²r V ª«sÂ Á[èµj griµy @ s @»R½ s y «sõgslriv xqs»ylivvxqsvò yõlriv. G²R Vxmso ª«sVVÅÁLi»][ NRP dsõlrivgslrivènrpvlièáw A @ËØ LiVV sarp+êôáligs C R V «s xqs»ylivvlixmso slièáv yõ²r V. ynrpv ª«sWú»R½Li @xmsöv²r V y NRPLiÛÉÁ[ msµôr ªy²R LiVV «s A @ËØ LiVV dsvµr yíø ÇØÖÁ ªs[bPLiµj. ª«sVLSõ²R V ª«sWª«sVWÌÁVgS s[ xqswäìávntp ªsÎØþ²R V @»R½ «sv, NS ds ry R VLiú»R½Li BLiÉÓÁNTP ¼½LjigjiLSÛÍÁ[µR V. NS}qs=xmso RÁWbP, ªyÎÏÁþ y «sõgslriv, ª«sW y «sõgslriv, BLiN]Li»R½ª«sVLiµj msµôr ÌÁV xqswäìáv RÁVÈíÁW, Â ÁLRiVª«soÌÁ µr gærils ªsµj NTP ÀdÁNRPÉÓÁ xms²ïynrp gs ds ¼½LjigjiLSÛÍÁ[µR V. sxqsvlgi¼½ò BLiÉýÜ[LiÀÁ FyLjiF ª«s²R Li ª«sVLiÀÁxms s Â Á[aS²R s s[ «sv ª«sV «sxqsv=íü[ @ «svnrpv yõ «sv. N] sõ L][ÇÁÙÌÁ»R½LS*»R½ \ZNPNRPÌÁWLRiV «svliàá s[ «sv ÊÁLiµR LRiV ªs ÁþF R W «sv. @Li»R½ª«sLRiNRPW @»R½ «sv ¼½LjigjiLSÛÍÁ[µR V. A»R½LS*»R½ @»R½ sõ grivljiliàá yznp[ dsv ¾»½ÖÁ R VÛÍÁ[µR V. ÀÁ «sõ ª«s R VxqsV=ÍÜ[ s[ \ µ³ LRiùLiÂ Á[zqs BLiÉýÜ[LiÀÁ FyLjiF R W²R LiÛÉÁ[, A NRPVúLRiªy²R V ªyÎÏÁþ y «sõgslji xqs»ylivvlixmsontp FsLi»][ ËØµ³R xms²t DLi²yÖÁ. 9. ¾»½ÌÁVgRiV xqsvªy «sìáv y ÀÁ «sõxmsöv²r V «snrpäìá»][èáíü[ ª«sWµ]²ïT ÍÜ[ ª«sVÛÍýÁ¼d½gRiÌÁW, xqs «sõçøçáùìáw, LSú¼½NTPLSßáVÌÁW, BLiNS Fs [õ LRiNSÌÁ xmspìáfyµr VÌÁW, ¼d½gRiÌÁW mslrivgriv»r½wli ² [ s. @ dsõ slji sgs xmsoª«so*ìáw xmspzap[ s NRPW²y. @xmsöv²r V «snrpäìá»][èá «sgrilrili ÊÁ R VÈÁ N]»R½ògS ªsVVµR ÌÁLiVV «s }msèá. BÎÏÁ þ yíø»r½nrpväª«s DLi ² [ s. ª«sVVLjiNTP dséóá NSÌÁVª«sÌÁV @xqs=ìáv ÛÍÁ[ª«so. @LiµR VNRP s[ FyµR VÌÁV 21

xmspbp «s xmsoª«so*ìáxqsvªyxqs «sìá»][ gsöá FsLi»][ A ý µr NRPLRiLigS DLi ² [µj. C xqsvªyxqs «sìáv s[ «sv FsLi»][ A «sliµj LiÂ Á[ªy²T s. BxmsöV²R V ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ xmsèíáßøìá dsõ ÇÁ yë³ø msljigjif ª«s²R Li ª«sVWÍØ «s sxmslki»r½\ ªsV «s úéøzmnsn`p, @ sõ L][²ýR NTPLRiV\ ªsxmsoÍØ ª«sVVLjiNTP dséóá NSÌÁVª«sÌÁ»][ NRP «sxms²yòlivv. µr Vª«sVVø, µr VLæRiLiµ³yÌÁ»][ sli²t DLiÉÜ[Liµj gsöá C xmsèíáßøìáíü[. BÍØLiÉÓÁ ][ÈýÁ FyµR VÌÁV xmsoª«so*ìáv xmspbp y, ªyÉÓÁ xqsvªyxqs «s ª«sV «sli ¾»½ÌÁVxqsVN][ÛÍÁ[ª«sVV. @LiVV y ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV xqs «sõçøñá, ª«sVÛÍýÁÍØLiÉÓÁ xqsvªyxqs «së³ïálji»r½\ ªsV «s xmsoª«so*ìáv xmspzap[ FyµR VÌÁ «sv FsLi»][ BxtísQLigS msli RÁV»R½VLiÉØLRiV. µr WLRiúFyLi»yÍýÜ[ «sw, RÁÖÁ µ [asíýü[ «sw DLi ² [ úxmsªyryliúµ³r VÌÁV NRPW²y FsNRPä ² NRPä²][ ªsµj NTP ª«sVÛÍýÁFyµR VÌÁ «sv xqslifyµj LiÀÁ BLiÉÓÁ ÍÜ[xmsÌÁ NRPVLi²U ÍÜ[ \ s y xqslli[ msli RÁV»R½VLiÉØLRiV. ª«sVÛÍýÁFyµR VNUP, ¾»½ÌÁVgRiV ªyLjiNTP Gµ][ @ s yë³øª«s xqsliêáliµ³r Li DLi²yÖÁ, ª«sVÛÍýÁFyµR VÌÁ «sv msli RÁ²R Li INRP sbpxtísq ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli @ s Â Áxmsöª«s RÁVè. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ s[ NSµR V, BLi²T R W @Li»R½ÉØ ÇÁ yë³ø FsNRPVäª«sª«s²R Li ª«sVWÍØ «s, LiVV s NRPÖæÁLiÂ Á[ xmspìáfyµr VÌÁ «sv msli RÁVN][ªyÌÁ s[ D»y=x Li D «sõªyîïáþntp NRPW²y @ÍØ msli RÁ²y sntp ][ÈÁV µ]lrinrpnrpf ª«s²R Li (xqósíøë³øª«sli) RÁWxqsWò s[ D yõli. BÍØ msljigjif»r½v «sõ ÇÁ yë³ø «sv FsÍØ NRPLiúÉÜ[ÍÞ Â Á R WùÍÜ[ Fsª«s*LjiNUP ¾»½ÖÁ R V²R Li ÛÍÁ[µR V. BÅÁ G sv Â Á R WùÍÜ[»][ RÁNRP ÊÁXx µylrißáùn][xms sxtsq»r½vòíü[ s 3 RÁLRißØÌÁ @µr V é»r½ úfylóri «saý][ns sntp C úntpliµj 4 ª«s RÁLRißáLi NRPÖÁöLiÀÁ s[ «sv @xmsöv²r xmsöv²r W úfylóri «s Â Á[xqsWòLiÉØ «sv. @xqs»][ª«sw xqsµær ª«sV R V»R½ª«sVr ª«sW ÇÜ[ù¼½LæRiª«sV R V ª«sVX»][ù ª«sWª«sVX»R½LigRiª«sV R V @µ³j NRP xqsli»y [ ª«sW sv»r½xqsli»y «smgriª«sv R V INRPryLji A ±salri Lì «svliàá s[ «sv BLi²T R W úéóáxmsöv dsvµr ª«sÀÁè «sxmsöv²r V y»][ BÈÁÖdÁ «svliàá @ ªsVLjiNS ª«sÌÁxqsª«sÀÁè «s INRP µr gærilri }qsõz»r½v²r V NRPW²y ª«s yè²r V. @xmsöv²r V D»R½òLSLi RÁÍýÜ[ z ª«sW RÁÌÁ úfyli»yìá «sv llili²r V ªyLSÌÁV ªs[Vª«sVV ÈÁWLì Â Á[aSLi. \ µ ª«súFyLóRi «s Â Á[bP «sxmsöv²r ÍýØ s[ «sv "ª«sW «sª«s ÇÁ yë³ø»r½lgæi[èýáv Â ÁLiVVù»R½Liú²U " @ s N][LRiVNRPVLiÉØ «s s B»R½ sntp 22

¾»½ÌÁVxqsV.»R½ «sv z LiµR Vª«soNSNRPF LiVV y, ÈÁWLì ÍÜ[»R½gjiÖÁ «s griv²r VÌÁ sõéóáíü[ «sw, NRPLRiWöLRiLi, svgri»y xmspçø ryª«swúgji»][ " let us convey God your usual prayer" @LiÈÁW xmspçáìáv Â Á[LiVVLi y²r V. ÇÁ yë³ø mslrigri²r Li INRPä BLi²T R WÍÜ[ s[ gsµr V, úxmsxmsliª«svli»r½éø ÇÁLRiVgRiV»][Liµj. xmsoèíávnrpìáv, ª«sÌÁxqsÌÁª«sÌýÁ s[ «sv ªsVÉíÓÁ «s @ ªsVLjiNS µ [arpliíü[ NRPW²y ÇÁ yë³ø ¾»½gRi msljigjif»][liµj. C sxtsq R VLi RÁLjièLiÀÁ «sxmsöv²r V 2000 xqsliª«s»r½=lriliíü[ úxmsxmsli RÁª«sVLi»R½ÉØ ª«sWLRiVú ªsWgji «s INRP ªyLRiò «sv Â ÁxmsöVN][ªyÖÁ. ªs «svnrpêá²ïr µ [asìá sõliéóánup FsÍØ úxmsª«sljiòli yíü[ ¾»½gRi xqsv¼½òn]²r VòLi ² [ úõáéôáxtsv µ [arp úxmsµ³y s ÉÜ[ ds ÛËýÁLiVVLì»R½ «s NRPVÈÁVLiÊÁLiÍÜ[ 4 ª«s xqsli»y y sõ xmsoéí ÓÁLi ylriv A xqsliª«s»r½=lrili. " R Vµ³yLSÇØ,»R½µ³yúxmsÇØ" @LiÉØLRiV griµy, msµôr xmsµr síü[ D «sõ A R V «s,»r½ «s úxmsçáìánrpv AµR LRi+úFy R VLigS DLi²R «sliµr VNRPV ynrpv s ylrili NRPÖæÁLiµj. " mslrivgrivèá slrivgrivèá N]LRiZNP[" @LiÉØLRiV griµy, ª«sW «sª«sçá yë³øntp ª«sWú»R½Li FsxmsöV²R W mslrigri²r ªs[V gs ds, slrivgriv²r V DLi ² [ÈýÁV ÛÍÁ[µR V. 10. ¾»½ÌÁVgRiVªyLji ª«sV»yÌÁV BLi²T R WÍÜ[ D «sõxmsöv ² [ ynrpv z LiµR W, BrýyLi, úntpztísq R V ±s ª«sV»yÌÁ»][ xmslji RÁ R VLi NRPÖæÁLiµj. A xmslji RÁ R WÌÁ «sv grivljiliàá Â ÁFyò «sv. «snrpäìá»][èánrpv 2 \ ªsVÎÏÁþ µr WLRiLiÍÜ[ ÀÁÌÁNRPÌÁxmsp²T ÍÜ[ msµôr FyLi²R VLRiLigRi²T griv²t DLi ² [µj. y ÀÁ «sõxmsöv²r V s[ «sw, y»r½ svîïá##}qsõz»r½v²r W, 2, 3 L][ÇÁÙÌÁN]NRPryLji A griv²t NTP «s²t ÀÁ ªsÎÏÁ òli ² [ªyÎÏÁþLi. A griv²t NRPÉíÓÁLiÀÁ «s²r Vxmso»R½V «sõ A R V «s «sv @Li»y "»y»r½gslriv" @ s zmsìávxqsvòli ² [ªyLRiV.»y»R½gSLji NRPVÈÁVLiÊÁxqsË³ÏÁVùÌÁLiµR Lji»][ «sw ª«sWNRPV xmslji RÁ R VLi NRPÖæÁLiµj. griv²t NTP ªs Áþ «sxmsöv²r ÍýØ ryµ³ylrißáligs»y»r½gslji BLiÉýÜ[ Agji @LiµR Lkiõ xmsìánrpljixqsvòli ² [ªyÎÏÁþLi ªs[Vª«sVV.»y»R½gSLji NRPVª«sWLRiV²R V INS R V «s ª«sVLShkiÍÜ[ D «sõ FyLi²R VLRiLigRi shîriìáv²t Ë³ÏÁNRPVòÌÁ yljiú»r½nrp úgrili R Li ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[NTP @ «svªyµr Li Â Á[ZaP[ úfyûçánírpv ªsVVµR ÌÁV mséíølriv. s[ «sw, y»r½ svîïá##}qsõz»r½v²r W, C R V «snrpv, s y R VNRPV²R V ªyùxqsª«sVx L<jiNTP ª«sV Ë³ØLRi»R½ LRi RÁ «snrpv Â Á[bP «s xqs R VLi Â Á[aSLi. @LiÛÉÁ[ A R V «s ª«sVLShki úgriliµ³r Li RÁWxqsWò µy s ¾»½ÌÁVgRiV @ «svªyµr Li µ³ylsªyz sgs Â Á}msò, ªs[Vª«sVV µy sõ úªyasª«sv «sõª«swèá. C úfyûçánírpvntp xqsìá µylriv²t gs 23

ª«sV LSxtísQûÍÜ[ FyLi²R VLRiLigRi²T griv²t «svliàá INS R V «s ª«sÀÁè N] yõîïá þ ÀÁÌÁNRPÌÁxmsp²T ÍÜ[ D yõ²r V. ªsVVµR ÉýÜ[ A R V «snrpv ¾»½ÌÁVgRiV LSµR V, NS ds,»r½*lriíü[ s[ s[lrivèn] s, ª«sW»][ z LiµR Wª«sV»R½LiÍÜ[ s g]xmsö @LiaSÌÁ «sv grivljiliàá RÁLjièxqsWòLi ² [ªy²R V. dsèá sõéóáª«síýø ynrpv z LiµR W ª«sV»y sõ grivljiliàdá, z LiµR W xmsolsßágsµ³r ÌÁW, Dxms sxtsq»r½vòìá «sv grivljiliàdá ª«sVLiÀÁ ÇìØ «sli NRPÖæÁLiµj. grivîü[þ»r½lri RÁW Ë³ÏÁÇÁ «sìáv ÇÁLRiVgRiV»R½VLi ² [ s. ªyÉÓÁÍÜ[ ªs[Vª«sVV FyÍæÜ s[ ªyÎÏÁþLi. Ë³ÏÁÇÁ «s Â Á[ZaP[ªyLjiÍÜ[ N]LiµR LjiNTP D µ [*grili FsNRPVäª«sLiVVù xmsp «snrpliíø ª«sxqsWòLi ² [µj. xmsp «snrpli ªyÎÏÁþúxmsª«sLRiò «s «sv ª«sWlLi[èxqsVòLiµj. N]Li»R½ª«sVLiµj AxmsoN][ÛÍÁ[ s NRP dsõlriv NSLRiVryòLRiV. ª«sVLjiN]LiµR LRiV Ë³ÏÁÇÁ «s «sv griéíóágs Â Á}msöxqsWò IÎÏÁ þ ¾»½ÖÁ R V s zqós¼½íü[»r½ìá A²T LiÂ Á[ryòLRiV. BÍØ xmsp «snrpli ª«sÀÁè «sªyîïáþ «sv @LiµR LRiW ªsV RÁVèN] s, " dsvnrpv Bªy*ÎÏÁþ g]xmsö@ «svë³ïáª«sli NRPÖæÁLiµj " @LiÈÁW Â Á}msöªyÎÏÁ þ. ynrpv NRPW²y @ÍØLiÉÓÁ @ «svë³ïáª«sli NRPÖæÁ @LiµR Lji ªsVxmsöVµR ÌÁ F~LiµyÌÁ s[ N][lLiä ynrpv DLi ² [µj. INRPL][ÇÁÙ úf~µôr V «s Ë³ÏÁÇÁ «s Â Á[xqsVò «sõxmsöv²r V ynrpw xmsp «snrpliíø ª«sÀÁèLiµj. Ë³ÏÁÇÁ «s Â Á[xqsWò s[ ÇÜ[LRiVgS NSlLi[ NRP dsõlriv»][ AxmsÛÍÁ[ s G²R Vö ª«sÂ Á[èbPLiµj. A úf~µôr V «sli»y grivîü[þ s[ «sv G²R VxqsWò s[ D yõ «sv. @LiµR LRiV «s «svõ ªsV RÁVèNRPV yõlriv A L][ÇÁÙ. y }qsõz»r½v²t»][ BLiÉÓÁNTP «s²t Â Á[ÈÁxmsöV²R V s[ s[ úxmsxmsli y «sõli»y ÇÁLiVVLiÂ Á[}qsò NRPÛÍæÁ[ÈÁLi»R½ÉÓÁ grilri*li NRPÖæÁLiµj ynrpv. @ÍØLiÉÓÁ xmsp «snrpli ª«sV dáþ ynrpv FsxmsöV²R W LSÛÍÁ[µR V. y }qsõz»r½v²t NTP xmsp «snrpli LSª«s²R Li s[ sxmsöv²r W RÁW²R ÛÍÁ[µR V. «snrpäìá»][èáíü[ ª«sW BLiÉÓÁ úxmsnrpä s[ INRP rylivvëøëø griv²t DLi ² [µj. AL][ÇÁÙÍýÜ[ ª«sWNRPV µr WLRixmso ÊÁLiµ³R Vª«so INS R V «s «snrpäìá»][èánrpv 10 \ ªsVÎÏÁþ µr WLRiLiÍÜ[ INRP ÀÁ «sõ ELý][ sª«sbpxqswò C rylivvëøëø grivîü[þ Ë³ÏÁÇÁ «s Â Á R Vù²y sntp ª«sxqsVòLi ² [ªy²R V. Ë³ÏÁÇÁ «s Â Á[bP «sxmsöv²r V C R V «snrpv FsxmsöV²R W \ ªsVNRPLi ª«sÀÁè yíø ÇÜ[LRiVgS Â Á[ZaP[ªy²R V. s[ «sv NRPÌÁNRP»yò ISI (Indian Statistical Institue)ÍÜ[ Dµ][ùgRiLi Â Á[xqsVò «sõxmsöv²r V ª«sW NRPVÈÁVLiËØ sntp C ÊÁLiµ³R Vª«so Ë³ÏÁÇÁ «s\ ªsVNRPLi ª«sÌýÁ µylrivßá\ ªsV «s @ «svë³ïáª«sli NRPÖæÁLiµj. @xmsöéóáznp[ ª«sW NRPVÈÁVLiÊÁLi sçá R Vªy²R NRPV ª«sWLjiF R WLRiV. NRPXuñy «sµj ÍÜ[ INRP xms²r ª«s dsvµr ÇÁLRigRiËÜ[¹ [V Ë³ÏÁÇÁ «s úf úgslintp ªsÎÏÁ»R½W C ÊÁLiµ³R Vª«so µyljiíü[ sçá R Vªy²R ª«sW BLiÉýÜ[ AgS²R ÈÁ. A Ë³ÏÁÇÁ «snrpv xms µ [ÎÏÁþ y ÀÁ «sõ»r½ª«svvøßñóá NRPW²y»R½ «s»][ ¼d½xqsVNRPV ªsÎØþ²R ÈÁ. xms²r ª«s dsvµr ÇÁ «sli NTPNTPäLjizqs FsNSäLRiÈÁ. dsîïá þ ÇÜ[LRiVgS Ë³ÏÁÇÁ «s Â Á[xqsVòLi²R gs xms²r ª«s ª«sVV sgjif LiVVLiµR ÈÁ. Ë³ÏÁÇÁ «s \ ªsVNRPLiÍÜ[ A R V «s ª«sW»R½ª«sVVøßñÓá LRiOTPQLi RÁÛÍÁ[NRPF R W²R V gs ds,»r½ «sv ª«sWú»R½Li FsÍØ [ CµR VN] s grièíáv 24

ZOP[Qª«sVLigS s[ Â Á[LRiVNRPV yõ²r V. N] sõ grilièáìá»r½ls*»r½ úxmsªyx ªs[gRiLiÍÜ[ N]ÈíÁVNRPVF LiVV ª«sW»R½ª«sVVø²T arpª«sli N]Li»R½ µr WLRiLi «sµj µj grivµr ÌÁÍÜ[ NRP «sxms²t ¾»½[ BLiÉÓÁNTP ¼d½xqsVNRPV ª«s yèlriv. ÀÁª«sLji xqsli»y «sli gri «svnrp ªy²R LiÛÉÁ[ ª«sW @ª«sVøNRPV yìáú}msª«svgs DLi ² [µj.»r½ «s xqsli»yxmsli ¼d½LRiè²y sntp sìál][çáùìá \ ms s[ xmséíóáliµj, NS ds BxmsöÉÓÁNUP @xmsöv²r xmsöv²r W ªy²T s»r½ìá RÁVN] s NRP dsõlriv NSLRiVxqsWò DLiÈÁVLiµj ª«sW @ª«sVø. C xqslixmnsvèá «s»r½ls*»r½ A ÊÁLiµ³R Vª«so ª«sV dáþ ª«sW BLiÉÓÁNTP FsxmsöV²R W LSÛÍÁ[µR V. BÅÁ BrýyLi xmslji RÁ R VLi grivljiliàá Â ÁFyò «sv. ª«sVúµyxqsVÍÜ[ RÁµR Vª«so»R½V «sõxmsöv²r V INRP ª«sVVzqýsLi NýSxqsV ªs[VÈÁV ynrpv yìá µr gærilri }qsõz»r½v²r R Wù²R V. NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ D «sõxmsöv²r V NRPW²y INRP ª«sVVzqýsLi }qsõz»r½v²r VLi ² [ªy²R V. dsîïáþ «svliàá BrýyLi ª«sV»R½Li grivljiliàdá, N]LS ±s grivljiliàá yíø ¾»½ÌÁVxqsVNRPV yõ «sv.»r½ls*»r½ ²R x LS ±s, r µk @lli[õá R WÍÜ[ INRP R VW sª«slji+éôáíü[ s[ «sv INRP xqsliª«s»r½=lrili gri²t Fy «sv. @NRPä²R BLigýkixtsv ªyLSò xmsú¼½nrpíü[ úxms¼½l][çáú BrýyLiª«sV»R½Li dsvµr Question and Answer NSÌÁª±sV ªs[ZaP[ªyLRiV. µy s «svliàá griw²y BrýyLi ¹ VVNRPä xms sú»r½ úgriliµ³yìá «sv grivljiliàá ¾»½ÌÁVxqsVNRPV yõ «sv. z LiµR W, BrýyLi llili²r V ª«sV»yÌÁ ª«sVVÆÜ[ù µô [arpli ª«sW «sª«soìánrpv Ë³ÏÁgRiª«s»`½ ÀÁLi»R½ «s @ÌÁª«sLRiÀÁ ÀÁª«sLRiNRPV ª«sW «sª«so²t A»R½ø Ë³ÏÁgRiª«sLi»R½VßñÓá Â Á[lLi[ÈýÁV Â Á[µôyª«sV s[. C llili²r V ª«sV»yÍýÜ[ N] sõ A ylsìáv ªs[LRiVgS DLi²R ª«s RÁVè. z LiµR Vª«soÌÁNRPV ª«sVVzqýsLiÌÁ A ylsìáv N] sõ, ª«sVVzqýsLiÌÁNRPV z LiµR Vª«soÌÁ A ylsìáv N] sõ sli»r½gs NRP szmsli RÁª«s RÁVè. C ª«sWú»y sznp[ F ÉýØ²R VN][ªyÍØ? "Fsª«sLji zmsàáè ªyLjiNS «sliµr Li" @ «svn] s Fsª«sLji ª«sW y «s ªyÎÏÁ þ úêá»r½nrpvª«s RÁVè NRPµy! C ª«sV»yÌÁ ª«sVµ³R ù ÛËÁ[µ³yÌÁV yíø xqs*ìáöli @ s úgriz Li RÁNRPVLi²y, ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ s[ NSNRPVLi²y, BLi²T R W @Li»R½ÉØ»R½LRi RÁW llili²r V grivlixmsoìáw N]ÉýØ²R VNRPV s[ ª«sLRiNRPW ª«sr òliµj. Bµj yíø s ylrinrplri\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli, Ë³ØLRi¼d½ R VµR «sli. BÅÁ úntpztísq R V ±s ª«sV»R½ xmslji RÁ R VLi grivljiliàá Â ÁFyò «sv. «snrpäìá»][èáíü[ y ÀÁ «sõxmsöv²r V INRP úntpztísq R V ±s svxtsq «slki ¾»½ÌÁVgS s²r ª«sW BÎÏÁþNRPV ª«sÀÁè úntpztísq R V ±s ª«sV»R½Li g]xmsöìáv Â Áxmspò DLi ² [µj. " dsv µ [ª«soÎÏÁ þ LSª«sVV²R W, NRPXxtñsv²R W, bpª«so²r W, FyLi²R VLRiLigRi²R W @Li»y NRPÖdÁò µ [ª«soÎÏÁ þ. ª«sW úntpztísq R V ±s µ [ª«so²]NRPä ² [ @xqs\ûíá «s µ [ª«so²R V. dsvlriv dsv µ [ª«soÎÏÁþ s[ xmspñáxqswò DLiÛÉÁ[»R½xmsöNRPVLi²y «slrins sntp F»yLRiV. svª«svøöáõ «slrinrpli «svli²t LRiOTPQLi RÁ²y sznp[ GxqsVúNUPxqsVò NRPXztsQ Â Á[bP 25

RÁ sf R W²R V" @LiÈÁW ËÜ[µ³j LiÂ Á[µj. " «svª«so* Â Á}msöµj sçáª«sv s dsznpíø ¾»½ÌÁVxqsV, LRiVÇÁÙ ªs[ \ ªsV y DLiµy" @ s ªs[Vª«sVV úxmsbpõq}qsò, ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ úxms RÁVLjiLi RÁÊÁ²ïR A ª«sV»R½ úf xmsgsli²y xmsoxqsònsìáv N] sõ RÁµR ª«sª«sV s BÂ Á[èµj. dséóá «svliàdá, C s²r»][ xqslië³øxtsqßáìá «svliàdá úntpztísq R W séôá grivljiliàá s[ «sv N]Li»R½ ¾»½ÌÁVxqsVNRPV yõ «sv. A xmsoxqsònsìáíü[ úxms RÁVLjiLi RÁÊÁ²T «s s gri «svnrp,»r½ «sv Â Á}msöª«s dsõ xmslriª«sv xqs»yùìá s A s²r ªyµj LiÂ Á[µj. ªs[V ªs[V ªsW LSª«sVV²R W, NRPXxtñsv²R W µ [ª«so²T @ª«s»yLSÛÍÁ[ «s s Â Áxmsoò «sõ z LiµR WxmsoLSßá xmsoxqsònsìáv A s²r NRPV RÁWzmsLiÀÁ ªyµj LiÂ Á[ªyÎÏÁþLi. NS ds A s²r ª«sV «sxqsv= FsLi»R½NRPW ª«sWLRiÛÍÁ[µR V. sxqsvlgi¼½ò A s²r «sv @²T gsli "@ª«sWø, ds ËÜ[µ³R «s ª«sVWÌÁLigS úntpztísq R V ±s ª«sV»y sntp ª«sWLji «s úxms¼½ª«sv sztsqnup dsnrpv FsLi»R½²R ÊÁV ª«sVVÈíÁV»R½VLiµk?" @ s, @xmsöv²r V»R½ «s ª«sWÈÁÌÁV ªs[Vª«sVV «sª«svøëü[¹ [Vµj ÛÍÁ[µR s A s²r ¾»½ÌÁVxqsVNRPV «sõèýávliµj, A»R½LS*»R½ ª«sW BÎÏÁþNRPV LSª«s²R Li ª«sW s[bpliµj. BÍØ ËÜ[ÛÍÁ²R V ²R ÊÁV ª«sù R VLi Â Á[bP msµôr Fs»R½Vò «s B»R½LRi ª«sV»R½xqósVÌÁ «sv»r½ª«sv ª«sV»y sntp ª«sWLjiöLiÀÁ úxmsxmsli RÁLiÍÜ[»R½ª«sV ª«sV»R½xqósVÌÁ xqsliåáù msliâ Á[ úxms R V»R½õLi BxmsöV²R V llili ² [ llili²r V ª«sV»yÌÁV Â Á[xqsVò yõlivv: úntpztísq R W séôá, BrýyLi. C llili²r V ª«sV»yÌÁV Â Á[ZaP[ conversions ª«sVWÍØ «s N] sõ Native Cultures yarp «sª«svlivvf»r½v yõlivv, @LiµR VNRP s ª«sV»R½ ª«sWLjiö²U úxms R V»R½õLi s}tsqµ³j Li yöá @ s N]LiµR LRiV ªyµj ryòlriv. @µk NSNRP, úxmsxmsli RÁLiÍÜ[ @ sõ ª«sV»yÍýÜ[NTP»R½ª«sV ª«sV»R½xqósVÌÁ xqsliåáù FsÍØ @LiVV y FsNRPVäª«sgS DLi ² [ÈýÁV Â Á R WùÖÁ @ «svn][ª«s²r Li INRPLRiNRP\ ªsV «s Growth worshiping attitude and greedy behaviour. BÍØLiÉÓÁ Growth attitude xqslri*ryµ³ylrißáligs ÕÁÑÁ s qs ÍÜ[ RÁWryòLi. Growth NTP C ª«sV»yÌÁV Â Á[xqsVò «sõ NRPXztsQ yíøª«slrinrpw ÕÁÑÁ s qs xqíslivvíýü[ s[ DLiÉÜ[Liµj. BÍØLiÉÓÁ }mslsarp (Greed) ª«sV»R½ ª«sVWÌÁxqsWú»yÌÁZNP[ ª«sù¼½lLi[NRPLigS D yõ C NRPXztsQ BLiNS Dµ³R X»R½LigS rygriv»r½w s[ DLiµj. B»R½LRi ª«sV»R½xqósVÌÁ «sv úntpztísq R V ±s ª«sV»y sntp ª«sWLjiöLi RÁ²y sntp úxms R V¼½õLiÂ Á[ svxtsq «slkiìáv @xmsöv²r xmsöv²r W @ ªsVLjiNSÍÜ[ ª«sWBÎÏÁþNRPV ª«sÀÁè ª«sWÉýØ²R V»R½VLiÉØLRiV. dsîïáþ»][ JNRP ¾»½ÌÁVgRiV}qsõz»R½V²T @ «svë³ïáª«sli grivljiliàá Â ÁFyò «sv.»r½nrpväª«s ª«sùª«sµ³j ÍÜ[ llili²r VryLýRiV BÍØ ÇÁLRigRi²R Li»][ @»R½ «sv sxqsvlgi¼½òf R V²R V. ª«sVW²R ª«sryLji yíø @LiµR \ ªsV «s BµôR LRiV R VVª«s»R½VÌÁV INRP @µj ªyLRiLi ª«sVµ³yùx õli @»R½ «sv ÊÁ R VÈÁ»][ÈÁÍÜ[ xms s Â Á[xqsVNRPVLiÈÁWLiÛÉÁ[ msµôr NSLRiVÍÜ[ª«s yèlrièá. A @ «svë³ïáªy sõ grivljiliàá @»R½ «sv BÍØ Â ÁFyö²R V: 26

(ªy»yª«sLRißáLi ; slrivµ][ùgrixqsª«svxqsù ; msljigjif»r½võ «sõµ³r LRiÌÁW, xqslixmnsvliíü[ @ s ds¼½ s grivljiliàá INRPFyª«sogRiLiÈÁ ª«sWÉýØ²yNRP) R VVª«s»R½VÌÁV : dsvµj Gª«sV»R½Li. @»R½ «sv : ªs[Vª«sVV z LiµR Vª«soÌÁLi. R Vª«s»R½VÌÁV : dsvlriv BLiNS AFy»R½NSÌÁxmso ª«sV»R½LiÍÜ[ s[ D yõls! RÁ sf R WNRP xqs*læs sntp ªsÎØþÌÁLiÛÉÁ[ dsvlriv Aµ³R V snrp\ ªsV «s úntpztísq R V ±s ª«sV»y sntp ª«sWLRiLi²T? @»R½ «sv : dsvljiµôr LRiW xqs*læs sntp ªsÎØòLS. R VVª«s»R½VÌÁV : @ª«so «sv ªs[Vª«sVV úntpztísq R V ±s ª«sV»y sntp yíø }qsª«sâ Á[ryòLi. ª«sW µ [ª«so²R V ª«sVª«sVøÖÁõ xqs*læs sntp ¼d½xqsVNRPV ªsÎØò²R V. @»R½ «sv : @ÍØ @LiVV¾»½[ ª«sWNRPV xqs*lærili ª«sµôR V, ª«sWNRPV «slrins sznp[ ªsÎØþÌÁ s DLiµj! z LiµR Wª«sV»R½LiÍÜ[ NRPVÍØÌÁV D «sõèýáv úntpztísq R W séôáíü[ yíø asåáìáv D yõlivv. ª«sW BLiÉÓÁNTP dsvxtsq «slkiìáv ª«sÀÁè «sxmsöv²r V BÍØ s[ N]Li»R½}qsxmso @ ds B ds ª«sWÉýØ²yNRP, dsvµj G ª«sV»R½Li @ s @²R VgRiV»yLRiV. @xmsöv²r V ªyÎÏÁþ asåá G svéü[ @²T gji NRP «svn]ä s, ªs[Vª«sVW úntpztísq R V ý«s ªs[V, ª«sW asåá xmnsíø y @ s BLiN][ asåá}mslriv Â ÁxmsoòLiÉØ «sv. µk Li»][ ªyÎÏÁ þ ylinrpv= Â Ázmsö «sª«so*nrpvlièáw ªs ÁþF»yLRiV. s[ «sv ¾»½ÌÁVxqsVNRPV «sõ sxtsq R WÌÁ «sv ÊÁÉíÓÁ ª«sV «sli ª«sVLiÀÁ úxmsª«slriò «sìáv @ «svnrpv s[ s @ sõ ª«sV»R½ úgriliµ³yìáíü[ «sv DLiÉØLiVV. @LiµR VNRP s[ NSËÜ[ÌÁV ª«sV»yøgSLiµ³k gslriv»r½ «sv @ sõ ª«sV»yÌÁNRPV Â ÁLiµj «sªy²t s[ @ s Â ÁxmsöVNRPV s[ªylriv. s[ «sv ª«sWú»R½Li @ÍØNSNRPVLi²y úxmsnrpx¼½ LRiORPQßá ª«sVVÅÁù zqsµôðyli»r½ligs msèíávnrpv s " ª«sVWLjiòÇÁLi" @ s[ r~li»r½ ª«sV»y sõ NRPÖÁöLiÀÁ µy s s @ª«sÌÁLiÕ³ÁLi RÁ²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíø «sv. NRP «svnrp C ª«sVµ³R ù Fsª«s\lLi y dsµj Gª«sV»R½Li, «svª«so* z LiµR Vª«so ªs[ NRPµy @ s @²T gji¾»½[, "ÛÍÁ[µR V, s[ «sv Gª«sV»y snup Â ÁLiµR «sv, xqs* R VLigS NRPÖÁöLi RÁVNRPV «sõ ª«sVWLjiòÇÁLi @ s[ ª«sV»y s[õ s[ «sv úfyníup qs Â Á[ryò «sv" @ s Â ÁxmsoòLiÉØ «sv. ª«sV»yøgSLiµ³k gslriv»r½lri RÁW @Li»R½LS»R½ø (conscience) s grivljiliàá ª«sWÉýØ ² [ªyLRiV. Gµj IF ö, Gµj»R½F ö dsvnrpv FsÍØ ¾»½ÌÁVxqsVòLiµj @ s @²T gji¾»½[, " y @Li»R½LS¾»½[ø ynrpv 27

µ³r LRiøÊÁµôR \ ªsV «s ª«sWLæS sõ RÁWzmsxqsVòLiµj " @ s Â Á}msöªyLRiV A R V «s. "@LiµR LjiNUP @Li»R½LS»R½ø DLiÈÁVLiµj, dsvnrpv Gµj Â Á R WùÍÜ[ ¾»½ÖÁ R VNRPF ¾»½[ dsv @Li»R½LS»R½ø «s²t gji ¾»½ÌÁVxqsVN][Li²T " @ s @LiµR LjiNUP xqsìá BÂ Á[èªyLRiV. ª«sV»yÌÁ }msljièá, µ [ª«soÎÏÁþ }msljièá, z LiryNSLi²R ÇÁLRigRi²R Li Fs yõîïáþ «svli ][ RÁWxqsVò yõli NRPµy. C ª«sVµ³R ù C grivlixmsoìáª«svµ³r ù s[ NSNRP s sµ³r ÇØ»R½VÌÁª«sVµ³R ù, µ [asìáª«svµ³r ù F LSÉØÌÁV yìá @ª«sW «svxtsqùligs DLiÈÁV yõlivv. Bª«s dsõ RÁWr òliûéá[ BxmsöÉÓÁ ª«sV «svxtsvùìánrpv @Li»R½LS»R½øÌÁV «sbpliàá F R W R W @ szmsxqsvòliµj. C xqsliµr LRi éliíü[ sxqs= R VVLS\ÛÍÁ «s BLSN`P µ [as sõ ªyLji únrpw²` ALiVVÍÞ µ][ RÁVN][ª«s²y snrp s Gª [ NRPÖýÁËÜÖýÁ rynrpvìáv Â Ázmsö @ ªsVLjiNRP ý«sv AúNRP svli RÁVNRPV «sõxmsöv²r V ª«sW A s²r úªybp «s llili²r V xmsµyùìáv grivlrivònrpv ª«sxqsVò yõlivv. @xmsöv²r V Fs [õ RÁLjiú»y»R½øNRP\ ªsV «s xqslixmsµr ÌÁV BLSN`P s[xtsq «síþ ª«sVWùÑÁ R VLi «svliàá µ][ RÁVN][ÊÁ²ïyLiVV. Â Á[»R½VÌÁV, NSÎÏÁ þ xmspljiògs N][ÍÜ[öLiVV «s INRP @LigRi s{ «s BLSN`P ËØÌÁV²T Fn~ÉÜ[ úxmsxmsli RÁxmsú¼½NRPÌÁ sõéóáíü[ «sw ªs[aSLRiV. ª«sW A s²r ª«sWLiry Lji. ªsVVµR ÉÓÁ xmsµr ùli @ ªsVLjiNS úxmsë³ïáv»y* sntp xqsli µ [arpligs «sw, llili²r ª«sµj µ [ª«so²T NTP s «sõxmsligs «sw úªybpliµj. @µ³r LRiø ZOP[QQú¾»½[ ( sçá R V NRPÉíØ) 1. @LS RÁNS sõ @ßáVryò «slièáw @LS RÁNS s[õ msli yªy? 2. RÁLjiú»R½ZNPNSäÌÁ «svn] s RÁLjiú»R½ s[ Â ÁLji}msaSªy? 3. RÁLjiú»R½{ «sv²y dsnrpv RÁLjiú»R½ sìáv ªsÍØ @LôðRiLi @ª«so»R½VLiµj? 4. @LiµR ÌÁLi FsNSä «s «svn][nrpv, ª«sVVLiµR VLiµj ª«sVVxqsÎÏÁþ xmsli²r gri. yù R W yù R WÌÁV ( sçá R V NRPÉíØ) 1. N][ÉýØµj N][ÈýÁ úxmsçáìá síøxms «sìánrpliûéá[ INRPä NRPLjiLSÇÁÙ síøfy sznp[ sìáv ªsNRPVäªy úxmsë³ïáw? 2. @Li»R½LSù sv «s s @Li¾»½[ÛÍÁ[NRPVLi²y F R Wªy? 28

3. ªyª«sV yª«s»ylrili ÊÁÖÁ RÁúNRPª«sLjiògRiVLjiLi RÁLiVV¾»½[ ª«sVLji BxmsöV²R V G @ª«s»yLRiLiÛÍÁ[µy? 4. NRPÖÁ R VVgRiª«sV s NRPÖýÁËÜÖýÁ ª«sWÈÁÌÁV NRPÉíÓÁ msèíáv 5. NRPLRiVßØª«sV R W, ª«sW NRP dsõéóá úxmsªyx Li»][ dsnsîïá þ NRP²T gji y NRPLRiVßá RÁWxmsªy, s «svõ @LôðRiLi Â Á[xqsVN][ªyÌÁ s úxms R V¼½õxqsVò «sõ ª«sWNRPV @LôðRi ªs[V ÛÍÁ[NRPVLi²y F R Wªy? 6. ª«sV»R½ÛË³Á[µyÌÁ «sv ª«sVLRiÀÁ @ sõ µ [ª«soÎÏÁþ «sw úfylôðjiliàá y xmslriª«sw»r½øª«so dsnrpv Â Á[LRiÛÍÁ[µy, ÛÍÁ[NRP ª«sV»R½LiÍÜ[ ds ªs[ BLRiVNRPVäF R Wªy? 7. ª«sVV²T \¾»½ÌÁLi N][xqsLi INRPLRiV NRPVÈÁVLiËØÌÁ s[ ª«sVÉíÓÁÂ Á[xqsWò @LigRi s{ «svßñóá Â Á[bP «s ËØÌÁV s\ ms NRPVLjizmsLiÂ Á[ ª«sW NRPLRiVßá x XµR R WÌÁNRPV ÇÜ[ LýRiV @LiÈÁV yõªy? 8. J ª«sWLiry Lki, y NRP sõ úfyßøìáw xqsª«sw «s ªs[V «s s xmslji xqsli Â Á[xqsVò yõªy? 9. Aµj xmsolrivuy, NRPLRiòª«so ds ªs[, NRPLRiøª«so ds ªs[, @Li»y @Li»R½ÉØ «sv ªs[* @LiVV¾»½[ @ yµj gs @ª«sW «svxtsqùli FsLiµR VNRPV úxmsêáìáv»][liµk? 10. ª«sW «sª«sçø¼½ ª«sVLiÀÁ s msli RÁV»R½Liú²U, ª«sW «sª«sxqsliåáù «sv NSµR V 11. LSª«sVLSÇÁùLi N][LRi «sv, µ³r LRiøLSÇÁùLi @²R gri «sv, asli¼½lsçáùli yìáv, xqsª«sw «s»r½*li yìáv JLi asli¼½, asli¼½, asli¼½. @Li»R½LS»R½ø «sbplixmsonrpv úfyàdá «s NSÌÁLiÍÜ[ s[ sµr LRi+ «sìáv @ sõ úgriliµ³yíýü[nup ªs[ÌÁ xqsliª«s»r½=lsìá úntp»r½li LRiÀÁLi RÁÊÁ²T «s ª«sV Ë³ØLRi»R½Li ynrpv yíø «s RÁVè»R½VLiµj. Fs sõrylýriv RÁµj s y BLiN]NRPryLji RÁµR ªyÌÁ szmsliâ Á[ úgrili R Li Bµj. Bµj NRPXxtñsQxmsLRiª«sW»R½Vø²T RÁLjiú»R½gS R ÍØ NSNRP, ªyùxqsV²R V @ÖýÁ «s @µr V é»r½\ ªsV «s NRP R ÍØgRi s[ xmsljigrißóáryò «sv s[ «sv. úxmsxmsli RÁLiÍÜ[ RÁWZaP[ @ sõ LRiNSÌÁ ª«sW «sª«sxqs*ë³øªyìáv (ª«sVLiÀÁ, Â Á²R V) ªyùxqsV²R V C úgriliµ³r LiÍÜ[ ÀÁú¼d½NRPLjiryò²R V. BLi»R½ @µr V é»r½\ ªsV «s úgriliµ³y sõ LRiÀÁLiÀÁ «sliµr VNRPV ªyùxqsV²T NTP " úxmsxmsli RÁ ryz»r½ùbpl][ª«svßóá" FsªyLïRiV Bª«s*ª«s RÁVè. ª«sV Ë³ØLRi»R½LiÍÜ[ llili²r V ª«sVVÅÁùFyú»R½ÌÁ úxmsª«slriò «s xmsljibdpöá}qsò ANSÌÁLiÍÜ[ s[ ªyLjiNTP @Li»R½LS»R½ø DLi ² [µy? @ s xqsli µ [x Li NRPÌÁVgRiV»R½VLiµj. dséóáíü[ ªsVVµR ÉÓÁ Fyú»R½ xmsli RÁFyLi²R ª«soÌÁÍÜ[ ÛÇÁ[ùxtísv\ ² «s R VVµ³j xtísqlriv²t µj. R VVµ³j xtísqlriv²r V 29

ÇÁÚµR Li dsvµr»r½ «s ª«sùxqs «sli ª«sÌýÁ»R½ «s NRPVÈÁVLiËØ snrpli»y Fs [õ BNRPäÈýÁV NRPÖÁgjiLiÀÁ NRPVLRiVZOP[QQú»R½ R VVµôðy sntp ª«sVVÅÁùNSLRiNRPV²R R Wù²R V. @LiVV y, FsxmsöV²R W, FsNRPä²y»R½ «sv Â Á[zqs «s xms sntp xqsli»yfy sõ ¾»½ÖÁ R VÊÁLRiVxqsWò INRPä ÀÁ «sõª«sw\ûéá y»r½ª«svvøîïáþ»][gs ds, Ë³ØLRiù»][gS s Â Ázmsö «sèýáv ª«sV Ë³ØLRi»R½ úgriliµ³r LiÍÜ[ s[ snrpä²y RÁW²R ÛÍÁ[µR V.»R½ «sv Â Á[zqs «s xms sntp N]µôj gs\ s y zqsgærivxms²t «sèýáv g][ RÁLjiLi RÁµR V. @µk NSNRP»R½ «sv FsLi»][ g]xmsö µ³r LRiøLSÇÁÙ «s s FsxmsöV²R W r~li»r½ ²R ËØ ªyLiVVLi RÁVN][ª«s²R ªs[V NSNRP,»R½ «s»r½ª«svvøîïáþâ Á[»R½ NRPW²y ªyLiVVLi RÁVNRPV yõ²r V. " «svª«so* Â Á[zqs «s xms s yíø»r½xmsöv xms s" @ s RÁèLjiLiÂ Á[ @Li»R½LS»R½ø R VVµ³j xtísqlriv²t NTP DLi ² [µy @ s[ xqsli µ [x Li LSNRP»R½xmsöµR V. C R VVµ³j xtísqlriv²t Fyú»R½ «sv grivljiliàá BLiN][ sxtsq R VLi Â ÁFyò «sv. B»R½ sntp llili²r V ³y «sv=ìáv ª«sryòLiVV. ªsVVµR ÉÓÁryLji ÇÁÚµR Li AÈÁÍÜ[ LSÇØù sõ J²T F LiVV «sxmsöv²r V msµôr ÌÁV µy sõ ¼½Ljigji BzmsöLiÂ Á[ryòLRiV. NS ds, ª«sV dáþ ªsLiÈÁ s[ llili²][rylji ÇÁÚµR Li A²R ²y sntp IxmsöVN] s CryLji @ dsõ F g]èíávnrpvliéø²r V.»R½xmsöVÌÁV Â Á R Vù²R Li ª«sW «sª«sxqsx ÇÁLi @ «svn][li²t. NS ds, INRPryLji Â Á[bP «s»r½zmsöµy «svõliàá s[lrivèn][nrpf ª«s²R Li ª«sVWLåRiVÌÁ ÌÁORPQßáLi. BÍØ Â Á[zqs «s»r½zmsöµr Li «svliàá s[lrivèn][nrpf ª«s²R Li ryµ³ylrißá Ë³ØLRi¼d½ R VµR «sli. µk sª«sìýá ªyùxqsV²R V ÀÁú¼d½NRPLjiLiÀÁ «s R VVµ³j xtísqlriv²t Fyú»R½ ª«sV «sg_lriªy sntp»r½gri s @ÌÁöª«sùQQNTPòµR s s[ «s «svnrpvliéø «sv. ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ D «sõ ª«sV Ë³ØLRi»R½ úgrili yìá sõliéóáíü[ «sw C Fyú»R½ «sv @xqsìáv }ms\lli «s R VVµ³j xtísqlriv²r V @ s zmsìávª«snrpvli²y, µ³r LRiøLSÇÁÙ @ s slri*àáli RÁ²R Li, a][ RÁ ds R VLi. llili²][ Fyú»R½ úëøx øßá c ORPQQú¼½ R VV\ ² «s úµ][ßø ylrivù²t µj. C úµ][ßø ylrivù²r V g]xmsö xmslriçø¼½ µ [*ztsq (racist), @x LiNSLRiLi (egotism) griìáªy²r V.»R½ «snrpv ¾»½ÖÁzqs «s sµr ù arpwúµr VÌÁNRPV s[lriö²y sntp slsnrpljiryò²r V.»R½ «sv FsxmsöV²][ A²T «s ª«sWÈÁ»R½xmsöV»R½VLi µ [ ªsW @ s[ Ë³ÏÁ R VLi ª«sÌýÁ, xqs* R VLiNRPXztsQ»][ sìáv sµr ù s[lrivènrpv «sõ GNRPÌÁª«soùßñÓá, @»R½ s NRPV²T Â Á[¼½ËÜÈÁ «sú ªs[ÌÁV N][ZaP[bP g]xmsöªy\ ² «s»r½ «snrpv NS «svnrpgs Bª«sVø s N][Lji «s zqsgærivûíá[ s @ R ª«sVV²R V C úµ][ßø ylrivù²r V. ËÜ[ R Vªy\ ² «s GNRPÌÁª«soù²T NTP A NRPV²T Â Á[¼½ ËÜÈÁ «s ªs[ÌÁV ª«sVVÅÁù ÒÁª«s yµ³ylriª«sv s ¾»½ÖÁzqs NRPV²y C xms sâ Á[ry²U úµ][ßøµ³r ª«sVV²R V. ª«sV Ë³ØLRi»R½ úgrili R LiÍÜ[ @ sõ Fyú»R½ÍýÜ[NTP xmslriª«sv»r½v RÁèéQ\ ªsV «s úxmsª«slriò «s NRP szmsliâ Á[µj úµ][ßø ylrivù²t Fyú»R½ÍÜ[ s[. C úµ][ßø ylrivù²t NTP @Li»R½LS»R½ø DLi ² [µy @ s[ xqsli µ [x Li RÁµR Vª«sLRiVÌÁNRPV NRPÌæÁV»R½VLiµj. NRP «svnrp @Li»R½LS»R½ø yarp «sli úfyàdá «snsìáliíü[ s[ ªsVVµR ÌÁLiVVù, BxmsöV²R V Epidemic 30

stagentp Â Á[LjiLi µ [ ªsW @ szmsxqsvòliµj. @Li»R½LS»R½ø ÛÍÁ[NRPF ª«s²R Li INRP s ylrinrplri\ ªsV «s ª«sW «sª«sµr «sli. 11. @¼½ª«sVLSùµR yàá «sõxmsöv²r V «snrpäìá»][èá ª«sWBLiÉýÜ[ INRP LSÇÁÙgSLji NRPVÈÁVLiÊÁLi @ µô NRPVLi ² [ªyLRiV. ªyÎÏÁ þ g][µyª«slji úfyli»r½li «svli²t ª«s yèlriv. INRPxmsöV²R V ªyÎÏÁþËØ LiVVÌÁ»][ ªyÎÏÁþ ELRiV ªsÎØþ «sv. @xmsöv²r V ¾»½ÌýÁªyLRiV LRi&Wª«sVV «s Â Á[µR»][ ËØ s dsîïá þ»][²r VN] s s[ «sv ryõ «sli Â Á[xqsVòLi²R gs INRP msµôr ª«sV sztsq ËØ s µr gærilrinrpv ª«sÀÁè ''Â Á[µR»][»R½ª«sVLji xms s @LiVVF LiVVLiµy @ R VùgSLRiW?'' @ s @²T gs²r V. s[ «sv ÀÁ «sõnrpvúlsßñóá NRPµy, «s sõª«s*lriw @Li»R½ g_lriª«sligs zmsìáª«sûíá[µr V @Li»R½ª«sLRiNRPW. C sxtsq R VLi ª«sW}qsõz»R½V²T»][ Â Á}msò, ªyÎÏÁþúFyLi»R½LiÍÜ[ @Li»y A sµ³r \ ªsV «s @¼½ ª«sVLSùµR»][ úxmsª«sljiòryòlri s @»R½ «sv Â ÁFyö²R V. µk sõ grivljiliàá @»R½ «sv C úntpliµj ÇÜ[N`P Â ÁFyö²R V: ª«sW úfyli»r½liíü[ INRP NRPVÈÁVLiÊÁLiÍÜ[ Ë³ØLRiùNRPV yíø xqsliª«s»r½=lsìáª«slrinrpw grilri éli NRPÌÁVgRiÛÍÁ[µR V. NRP «svnrp INRP L][ÇÁÙ ²yNíRPLì xmslkiorpq»r½ls*»r½ '' «svª«so* BxmsöV²R V grilri éª«s¼½ª«sª«swø. 9 sìáíýü[ ds ÕÁ²ïR «sv Fs»R½VòN][ËÜ[»R½V yõª«so'' @ s Â Ázmsö «sxmsöv²r V A s²r yíø xqsli»][ztsqliàáliµj. µr Lixms»R½VÌÁV xmsolriv²r V N]LRiNRPV FsµR VLRiV RÁWaSLRiV. 9 sìáìálivvf LiVV y xmsolriv²r V ª«sÂ Á[èÈÁÈýÁV NRP «sxms²r ÍØ. ²yNíRPLRiV «s²t gji¾»½[ ''ÕÁ²ïR ÌÁV ªyÎÏÁ þ»r½ R WLRiVgS D «sõxmsöv²r V ªyÎÏÁþLi»R½ªyÛÎÁ[þ ÊÁ R VÈÁNRPV ª«sryòLRiV. ds grilri éli ËØgS s[rygriv»][liµj. dsnrpv xmsövìáv ªsVVµR ÌÁLiVVù «sxmsöv²r V LSª«sª«sWø'' @ s Â ÁzmsöLiµj. xmsolriv²r V N]LRiNRPV A s²r JzmsgæS slkiotpqr òliµj. sìáìáw, xqsliª«s»r½=lsìáw gri²r ÀÁF»R½V yõlivv, NRP²R Vxmso L][ÇÁÙL][ÇÁÙNUP mslrivgriv»r½w yíø msµôr µr LiVVùLiµj. A sßñóá RÁW²ïy sntp B»R½LRi úfyli»yìá «svliàdá, µ [asìá «svliàdá ÈÁWLjixqísVÌÁV ª«sWúFyLi»R½Li LSª«s²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíølriv. AúgS, xmsoèíáxmsljiòìánrp yõ ª«sWúFyLi»y sntp A s²r grils é sõ RÁW²ïy sntp ª«sÂ Á[è ÈÁWLjixqísVÌÁV FsNRPVäª«s R WùLRiV. 16 xqsliª«s»r½=lsìáv gri²t ylivv. INRPL][ÇÁÙ A s²r Ë³ÏÁLRiò»][ ''Gª«sVLi²U, s[ «sv C ÊÁLRiVª«so «sv BLiNRP ªsW R VÛÍÁ[ «sli²u, «s «svõ ²yNíRPLRiV µr gærilrinrpv ¼d½xqsVNRPV ªsÎÏÁþLi²U '' @ s ÊÁ¼½ª«sWÖÁLiµj. A sßñ Óá RÁWbP ²yNíRPLRiV AaRPèLRiùF LiVVLiµj. ªsLiÈÁ s[ zqsûçá[lji R V ±s AxmslLi[xtsQ ±s Â Á[bP A s²r grils éarp R VLi 31

¾»½LjiÀÁLiµj. µyliéýü[ µr XaRPùLi ²yNíRPLì NTP yíø sxqsø R VLi NRPÖæÁLiÀÁLiµj. BµôR LRiV gri²ïyìáv msljigji «s R VVª«sNRPVÌÁV «svli ] s INRPLjiN]NRPLRiV ª«sLigjiª«sLigji xqsíøª«svvìáv N]ÈíÁVNRPVLiÈÁW ''»R½ª«sVLRiV ª«sVVLiµR V ªsÎÏÁþLi²U '', ''»R½ª«sVLRiV ª«sVVLiµR V ªsÎÏÁþLi²U '' @LiÈÁW ªyµj Li RÁVNRPVLiÈÁV yõlriv! C @¼½ª«sVLSùµR AúFyLi¼d½ R V ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 12. G \ ms RÁµR Vª«so RÁµR ªyÖdÁ? y 17ª«s GÈÁ 1952ÍÜ[ ÊÁLiµR LRiV z LiµR WNRPÎØaSÌÁÍÜ[ BLiÈÁLkiø²T R VÉÞ RÁµR Vª«so xmspljiò Â Á[aSNRP s[ «sv G \ ms RÁµR Vª«so RÁµR ªyÖdÁ @ s[ NýTPQxtísQ xqsª«svxqsù «sv ª«sWNRPVÈÁVLiÊÁLi FsµR VL]ä «sõµj. ª«sWNRPVÈÁVLiÊÁLiÍÜ[ @xmsöéóáznp[ 5gRiVLRiV zmsìýáìáv. ª«sW y «sõgsljiµj ÀÁ «sõ grivª«svryò Dµ][ùgRiLi @ª«s²R Li ª«sVWÍØ «s ÛÇÁ[xtísQxmso»R½X²T \ s «s s[ «sv ª«sVLiÀÁ RÁµR Vª«so RÁµj s, ª«sVLiÀÁ Dµ][ùgRiLi xqslifyµj LiÀÁ NRPVÈÁVLiËØ sõ AµR VNRPVLiÉØ «s s y»r½öýáµr Liú²R VÌÁV yíø AaRP»][ D yõlriv (A sxtsq R VLi xqsöxtísqligs ynrpv A ÀÁ «sõª«s R VxqsV=ÍÜ[ s[ ¾»½ÖÁzqs F LiVVLiµj ). ynýsxqsv ªs[VÈÁV= N]Li»R½ª«sVLiµj ªsV²T zqs ±s RÁµR ª«s²y sntp @ mý^s Â Á[aSLRiV. NS ds s[ «sv asns Lji s. ªsV²T zqs ±s sµyùlôrivìáv»r½ª«svxmsljia][µ³r «sìánrpv NRPxmsöÖÁõN] R WùÌÁ s ¾»½ÌÁVxqsVNRPV yõ «sv. @ª«sW R VNRP\ ªsV «s NRPxmsöÖÁõ RÁµR Vª«so N][xqs\ ªsV yxqslli[ ª«sµ³j Li RÁ²y sntp yª«sv «sxqsv= IxmsöVN][ÛÍÁ[µR V. @LiµR VNRP s ªsV²T zqs ±s RÁµR Vª«so ynrpv NSµR s ÅÁÀÁè»R½LigS Â Á}msöaS «sv. ynrpv BLiÇÁ dsljiligriv RÁµR ªyÌÁ s xmnsvéíóán][ljinrpgs DLiµj. NS ds ª«sW y «sõgsljintp FsLiµR VNRP [ s[ «sv BLiÇÁ dsljiligriv RÁµR ª«s²R Li BxtísQLiÛÍÁ[µR V. @xmsöéóántp N] sõ sìáìáúntp»r½ ªs[V ª«sWBLiÉýÜ[ @ µô NRPVLiÈÁV «sõ LSÇÁÙgSLRiV ª«sVúµyxqsV ú mszqs ² ds= NSÛÍÁ[ÑÁÍÜ[ ²` NýRPLRiVägS úéø ±s= xmnslì @LiVV ªs ÁþF R WLRiV (@xmsöéóántp ALiúµ³R úxms µ [a`p LSxtísQûLi @ª«s»R½LjiLi RÁÛÍÁ[µR V). s[ «sv G sv RÁµj s¾»½[ ª«sVLiÀÁ Ë³ÏÁ sxtsqù»r½vò DLiÈÁVLiµ][ xqsìá Bª«s*ª«sV s A R V «snrpv D»R½òLRiLi úªyaslriv ª«sW y «sõgslriv. A R V «s ªsLiÈÁ s[ '' BNRPä²R ú mszqs ² ds= NSÛÍÁ[ÑÁÍÜ[ INRP xqsliª«s»r½=lrili úntp»r½ ªs[V Statistics @ s[ N]»R½òxqsÊêÁNíRPVÍÜ[ B.Sc(Hons) N][LRiV= ªsVVµR ÌÁV mséíølriv. C N]»R½òN][LRiV= RÁµj s «s ªyLjiNTP @ ªsWxmnsV\ ªsV «s Ë³ÏÁ sxtsqù»r½vò DLiÈÁVLiµR s @Li»y @ «svnrpvlièáv yõlriv. g][fyìáli Bµj RÁµj s¾»½[ ËØª«soLiÈÁVLiµj. BNRPä²R ²T FyLíRiV ªsVLiÈÁVÍÜ[ INRP úf~ mnsxqslì ¾»½ÌÁVgS R V «s ynrpv ¾»½ÌÁVxqsV. xqs* R VLigS dsvlriv ªsLiÈÁ s[ g][fyìáli «sv ¼d½xqsVN] s ª«s}qsò s[ «sv A R V «snrpv zqsfnylrixqsv Â Á[bP {qsèáv 32

BzmsöLi RÁgRiÌÁ «sv'' @ s ÇÁªyÊÁV B yèlriv. Statistics @ s[ ª«sWÈÁNRPV ynrpv @LóRiLi ¾»½ÖÁ R VÛÍÁ[µR V. ²T N`PxtísQ «slki RÁWaS «sv gs ds µy s «svliàá AxqsÛËêÁNíRPV G svéü[ @LóRiLiNSÛÍÁ[µR V. NýSxqsV ªs[VÈÁ=LiµR LRiW ''g][fyìáli «svª«so* G sv RÁµR Vª«so»yª«so?'' @ s @²T lgi[ªylriv. ''ª«sW y «sõgslriv Statistics RÁµR ª«sª«sVLiÈÁV yõlriv'' @ sâ ÁFyö «sv ªyÎÏÁþNTP. '' Statistics @LiÛÉÁ[ G svéôá, ªs[Vª«sVV FsxmsöV²R W s «sûíá[ µ [?" @ s[ªylriv. " ynrpw xqslkigæs ¾»½ÖÁ R VµR V" @ s Â ÁFyöÖÁ= ª«sÀÁèLiµj. C aíséóázqísnrpv= RÁµR ªyÌÁ s ynrpv D»y=x Li ÛÍÁ[µR V. NS ds ª«sW y «sõ gslji ª«sWÈÁNRPV FsµR VLRiV Â Á}msö \ µ³ LRiùLi ÛÍÁ[µR V @xmsöv²r V. BLiÉýÜ[ Fsª«s*LjiNUP ¾»½ÖÁ R VNRPVLi²y BLiÇÁ dsljiligriv NSÛÍÁ[ÑÁNTP @zmýsznp[xtsq ±s ª«sWú»R½Li µyåáíø Â Á[aS «sv. ª«sW ª«sWª«sV R VùÌÁV yíøª«svliµj @xmsöéóáznp[ ª«sVúµyxqsV «sgrilriliíü[ qséóáíþ @LiVV DLi ² [ªyLRiV. yàá «sõ»r½ «sli ª«sVWÍØ «s ª«sW y «sõgslriv «s «svõ xqs* R VLigS»R½ s[ ¼d½xqsVNRPV ªs Áþ¾»½[ ª«sVLiÀÁµR s sarpèlivvli ylriv. xqslli[ ªs[Vª«sVV ª«sVúµyxqsV Â Á[LRi²R Li, LSÇÁÙ gslji grivli²y A ¾»½ÌÁVgRiV úfn~ mnsxqslì s NRPÌÁª«s²R Li»R½XÉÓÁÍÜ[ ÇÁLjigjiF R WLiVV. A R V «s y ª«sWLRiVäÌÁV RÁWbP ËØgS impress @ R WùLRiV '' dsv @ËØ LiVV F~ÉíÓÁ. C N][LRiV=ÍÜ[ sµyùlôðrivìáv úxms¼½ªylrili Facit Calculators ªy²R»yLRiV. dsv @ËØ LiVV A NSÌÁVNRPVùÛÍÁ[ÈÁLì s tsqìávöé «svliàá ¼d½bP ÛËÁLiÀÁ dsvµr msèíágriöæá¾»½[ {qsèáv Bzmsöryò «sv'' @ yõlriv. @µj Â Á R VùgRiÖæÁ «sèýáv RÁWzmsLi y «sv. Aª«sVµ³R ùx õ ªs[V {mnsçáù NRPÉí ÓÁ N][LRiV=ÍÜ[ Â Á[LjiöLi ylriv. ú mszqs ² ds= NSÛÍÁ[ÑÁ úxmsnrpä s[ sní][lji R W xqísíþ DLiµj. NS ds A xqísìáv yíø ÅÁLkiµR ª«so»R½VLiµR s Â Ázmsö ª«sW y «sõgslriv s[ «sv DLi²R ²y sntp ª«sW ª«sWª«sV R Vù INS R V «s FsFyLíRiV ªsVLiÈÁVÍÜ[ FslLi[LiÑÁ Â Á[aSLRiV. A R V «s ILiÈÁLjigS ú mszqs ² ds= NSÛÍÁ[ÑÁNTP µr WLRiLigS (llili²r V ÊÁxqsV=ÌÁV ª«sWLSÖÁ= ª«sÂ Á[èµj ) 2 griµr VÌÁ FsFyLíRiV ªsVLiÈÁVÍÜ[ DLiÈÁW µr gæriqlý][ INRP xmspèánrpwîïáþª«svø msûéíá[ Ë³Ü[ÇÁ «sli ¼½LiÈÁW DLi ² [ªyLRiV. s[ «sv A R V «snrpv LRiW ªs[VøÈÁVgS DLiÈÁW, A xmspèánrpwîïáþª«svø µr gærilli[ Ë³Ü[ÇÁ «sli Â Á[xqsWò ªsVVµR ÉÓÁ xqsliª«s»r½=lrili ú mszqs ² ds= NSÛÍÁ[ÑÁÍÜ[ RÁµj ªy «sv. BÍØ ªsVVµR ÌÁLiVVùLiµj yd «sõ»r½ sµyù, yúxmsªyryliúµ³r ÒÁª«s «sli. µy s»r½ls*»r½ ¾»½ÌÁVgRiV µ [as sntp s[ «sv arpìáª«síýü[ sñáéþ NTP ªsÎÏÁþ²R ªs[VgS ds, FsNRPVäª«s NSÌÁLi sª«sbpli RÁ²y sntp ªsÎÏÁþ²R Li BLi»R½ª«sLRiNRPW ÇÁLRigRiÛÍÁ[µR V. BLiÇÁ dsljiligriv NSÛÍÁ[ÑÁ «svliàá Fs²T øxtsq «sv BLiÈÁLRiW*QùNTP LRiª«sVø s D»R½òLRiLi ª«sÀÁè y, ª«sW NRPVÈÁVLiÊÁLi ªyÎÏÁ þ µy sõgrivljiliàá ynrpv Â Áxmsö s[ ÛÍÁ[µR V, s[ «sv aíséóázqísnrpv= RÁµj s¾»½[ s[ ª«sVLiÀÁµR s[ «sª«svønrpli»][. 33

ªsVVµR ÉýÜ[ aíséóázqísnrpv= @LiÛÉÁ[ G svéü[ ¾»½ÖÁ R VNRP F LiVV y, µy sntp yíø @zmýsznýp[xtsq ý«sv D yõ R V s ¾»½ÌÁVxqsVN] s s[ «sv ËØgS RÁµR ª«sgRiÖÁgS «sv. A xqsliª«s»r½=lrili ª«sWËØ `Á ÍÜ[ 12 ª«sVLiµj µr OTPQßØµj xmsìávlsuíyûìá «svliàá ª«sÀÁè «s ¾»½ÖÁ\ ªs «s sµyùlórivìá ª«sVµ³R ù ªsVxqsÌÁ²R Li, ªsVVµR ÉÓÁ xqsliª«s»r½=lrili ª«sWª«sV R Vù bporpqßø yª«sv [ snsry sntp yíø»][²r ö²ïylivv. ÊÁxqsV= úxms R WßØ sntp yíø \ÛÉÁª«sVV @ª«so»][LiµR s ªsVVµR ÉÓÁ xqsliª«s»r½=lrili»r½ls*»r½ ª«sW y «sõ gslriv «s «svõ sní][lji R W xqísíýü[ DLi ² [ GLSöÈÁV Â Á[aSLRiV. C aíséóázqísnrpv=, AxmslLi[xtsQ ±s= LjixqsLjiè @ s[ BLi²R zqísû R VÍÞ BLiÇÁ dsljiligì xqsûëêánírpvntp @ª«sxqsLRi\ ªsV «s prerequisite. aíséóázqísnrpv= RÁµj ªyNRP AxmslLi[xtsQ ±s= Lji qsljièntp y @Li»R½ÈÁ s[ s[ ª«sWLjiF LiVV, ÀÁª«sLRiNRPV BLiÇÁ dslriv @ªy*ÌÁ s[ yxqs*xmsõªyli ³RÁ ¼d½LRiVèN][gRiÍæØ «sv. NRP «svnrp yr~li»r½ sxtsq R VLiÍÜ[ ª«sW y «sõgslriv y \ ms RÁµR Vª«so «sv grivljiliàá ¼d½xqsVNRPV «sõ yàá «sõxmsöéóá sarpè R VLi, @xmsöéýü[ ynrpv «sàáè «sµj NSNRPF LiVV y, yíø g]xmsö sarpè R VLi @LiVVùLiµj. N]Li»R½ ª«sVLiµj NTP ª«sWú»R½Li \ ms RÁµR Vª«so «sv grivljiliàá»r½öýáµr Liú²R VÌÁV Â Á[zqs «s sarpè R WÌÁV xms sâ Á[ R VNRPF ª«s RÁVè. ª«sWª«sV R VùÍýÜ[ INS R V «s ªyÎÏÁþ msµôr ËØ LiVV ds ÊÁÌÁª«sLi»R½LigS ªsV²T xqs ý [ Â Á[LjiöLi ylriv @»R½ «sv xqs}qs svls ª«sµôR LiÈÁV yõ. A sarpè R VLi ÀÁª«sLRiNRPV A@ËØ LiVV A»R½øx»R½ù Â Á[xqsVN][ª«s²R Li ª«sLRiNRPW ªs ÁþLiµj. FyxmsLi. 13. NRPVÌÁ g][ú»yìáv NRPÖæÁLiÂ Á[ BÊÁ LiµR VÌÁV. ª«sVúµyxqsV ú mszqs ² ds=nsûíá[ñáíü[ RÁµR Vª«so ªsVVµR ÌÁV mséí ÓÁ «s L][ÇÁÙÍýÜ[ @NRPä²R ªs[Vµ³R ªs[VÉÓÁNRPV= RÁµR Vª«so»R½V «sõ INRP ¾»½ÌÁVgRiV sµyùlóji»][ ynrpv }qsõx Li NRPVµj LjiLiµj. N] sõ sìáíýü[ ªs[Vª«sVV gs²³r sv»r½xìáª«sv R WùLi. ªyÎÏÁþ y «sõ gslriv N] sõ xqsliª«s»r½=lsìáúntp»r½li ª«sVLRißÓáLi ylriv, NRP «svnrp @»R½ «sv ªyÎÏÁþ @ª«sVøgSLji»][ FsFyLíRiV ªsVLiÈÁVÍÜ[ sª«szqsliâ Á[ªy²R V. s[ «sv»r½lri RÁW ªyÎÏÁþ @FyLíRiV ªsVLiÈÁVNRPV ªsÎÏÁ òli ² [ªy²T s. INRP rylji ªyÎÏÁþ y «sõgslji úasµôðr Li L][ÇÁÙ «s ªyÎÏÁþ BLiÉýÜ[ ÇÁLRigRiËÜ[»R½V «sõ xmspçánrpv, µy s»r½ls*»r½ DLi ² [ Ë³Ü[ÇÁ y snup «s «svõlriª«svø s Â ÁFyö²R V. C xmspçá ¹ VVNRPä rylôðrinrpùli Â Ázmsö, «svª«so* xmnsíø y NRPVÌÁxqósV²R ª«s s @ «svnrpvlièáv yõ «sv, sçá ªs[V NRPµy @ s @²T gs²r V. ª«sWµj ANRPVÌÁLi NSµR V, ªs[lLi[µj @LiÈÁW ª«sWNRPVÌÁLi G svéü[ Â ÁFyö «sv. @xmsöv²r»r½ «sv ''rylki ª [ º V, @ÍØ @LiVV¾»½[ µk sntp 34

NRPVµR LRiµR V, s «svõ BLiN][ L][ÇÁÙ «s Ë³Ü[ÇÁ y sntp zmsìávryòûíá['' @ yõ²r V. A L][ÇÁÙ»][ ª«sW}qsõx Li @Li»R½Li@LiVVLiµR s[ Â Áxmsöª«s RÁVè. µyljiíü[ FsµR V\lLi «sxmsöv²r V "x ÍÜ[" Â ÁxmsöVN][ª«s²R Li»R½zmsöLiÀÁ, y»][ NRPÖÁbP DLi²R ²y sntp»r½ls*»r½ FsxmsöV²R W ª«sVVLiµR VNRPV LSÛÍÁ[µR V @»R½ «sv. A L][ÛÇÁ[ ynrpv NRPVÍØÌÁV NRPÖæÁLiÂ Á[ xqsª«svxqsùìá «sv grivljiliàá NRP «sv sxmsöv ÇÁLjigjiLiµj. @xmsöv ² [ sarpèlivvli RÁVNRPV yõ «sv, BÅÁ ynrpvíø sõ ª«sVLjièF ª«s²R Li ª«sVLiÀÁµR s. A»R½LS*»R½ Fsª«s*Q\lLi y dsvµj GNRPVÌÁLi @ s@²t gji¾»½[, ¼½Ljigji dsvµj GNRPVÌÁLi @ s @²T gji, ªyÎÏÁ þ Â ÁFyöNRP, ª«sW NRPVÌÁLi NRPW²y @ µ [ @ s Â Áxmsö²R Li s[lrivènrpv yõ «sv. xmséí ÓÁLixmsoÌÁW, ª«sV»R½, NRPVÌÁ µ [*uyìáw, CL<RiÌÁW, ÇØ»R½ù LiNSLSÌÁW, ÇØ»R½NSÌÁ dsvµr griéí ÓÁ «sª«svønrpìáw; ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ sª«szqsliâ Á[ªyLjiÍÜ[ s[ NSNRP yíøª«svliµj úxmsªyryliúµ³r VÍÜ[ NRPW²y BLiNS ª«sLôðjiÌýÁV»R½V yõlivv. INRP ª«sV sztsq sìávª«s «sv @»R½ s/a ªsV ª«sV»R½Li, NRPVÌÁLi, g][ú»r½li, x Ü[µy, RÁLRiøLiLRiLigRiV, ÇØ»R½NRPLi, ÊÁÉíÓÁ NRPÈíÁ²R Li @ yµj NSÌÁLi «svliâ Á[ NSNRP, BLiNS ÇÜ[LRiVgS «s²r VxqsVò «sõ ORPQ svli RÁLS s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 14. ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiNTP ú{ms¼½fyú»r½\ ªsV «s }mslji «s slivvù, dsvgri²r mslrivgriv, NS{mnsÌÁV. A slýriv grinrpvä»r½v «sõ ªs[²T ªs[²T @ «sõli, N]»R½òAª«sNS R V xms RÁè²U, NRPLiµj xmsxmsöv»][ Â Á[zqs «s ª«sVVµôR xmsxmsöv, }mslji «s slivvù»][ NRPÌÁVxmso N] s ¼½ «s²r Li ¾»½ÌÁVgRiV ªyLjiNTP yíø BxtísQLi. BÍØ ¼½ «s²r Li INRP sbpxtísq ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. Fsª«sLji\ZNP y g]xmsö @µr XxtísQNRPLRi\ ªsV «s xqslixmnsvèá «s ÇÁLjigji¾»½[ '' ds L]ÛÉíÁ sljigji s[¼½íü[ xms²t Liµj ÛÍÁ['' @ s @Õ³Á «sliµj Li RÁV»yLRiV ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[. µk sõ ÊÁÉíÓÁ ¾»½ÌÁVgRiV ªyLjiNTP slivvù @»R½ùLi»R½ ú{ms¼½nrplri\ ªsV «s A LRixmsµyLôðRiLi @ s ¾»½ÌÁVxqsVòLiµj. slivvù ÅÁLki\ µ «s ª«sxqsVòª«so gri «svnrp, yàá «sõxmsöv²r V ª«sWBLiÉýÜ[ úxms¼½l][çáú DLi ² [µj NSµR V. NS ds, @µj D «sõxmsöv²r V ªs[Vª«sVLi»y Aª«sNS R V@ «sõli ÍÜÈíÁÌÁV ªs[xqsVNRPVLiÈÁW ¼½ s[ªyîïáþli. Ë³Ü[ÇÁ «sliíü[ ÀÁª«sLji Ë³ØgRiLi BLiN]NRP sbpxtísq ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. ryµ³ylrißáligs Bµj 35

ÀÁNRPäÉÓÁ lgi[ µ FyÌÁV»][ ² [bp Â Á[bP «s dsvgri²r mslrivgriw, @ «sõli, DxmsöV»][ NRPÌÁVxmsoN] s, xmsli²t «s RÁZNPäLRiZNP[ dá @LRiÉÓÁxmsLi²R V»][ gs ds, ÊÁLigji «sxmsöýá ª«sW sv²t xmsli²r V»][gS ds ¼½ «s²r Li»][ ª«sVVgRiVxqsVòLiµj. NRPXxtñsQxmsLRiª«sW»R½Vø²T NTP ªs «sõ, mslrivgriw yíø BxtísQ\ ªsV «s A LRixmsµyLôðSÌÁ s Â Á}msö NRP R ÛÍÁ [õ ª«sV «sxmsolsßøíýü[ RÁµR Vª«so»yLi. µk sõêáéí ÓÁ xmslriª«sw»r½vø²t NRPXuñyª«s»yLRiLi ¾»½ÌÁVgRiV ÇØ¼½ÍÜ[ s[ ÇÁLjigji DLiÈÁVLiµR s ynrp szmsxqsvòliµj. LRiNRPò yîøíýü[ ¾»½ÌÁVgRiVLRiNRPòLi úxmsª«sz xqsvò «sõ ynrpv, yíø ª«s R VxqsV= ª«sÂ Á[èª«sLRiNRPW BÍØLiÉÓÁ Ë³Ü[ÇÁ «sli yíø ú{ms¼½fyú»r½ligs DLi ² [µj. NS ds INRPL][ÇÁÙ INRP Aª«soNRPV FyÌÁVzms»R½VNRPV»R½VLi²R gs RÁWaS «sv. @xmsöv²r V, N]µôj µr WLRiLiÍÜ[ A Aª«so NRPÎÏÁþNRPV NRP szmsliâ Á[ÈÁÈýÁV»R½ «sµr W²R «sv «svli ][ÛËÁÉí ÓÁ DLi ylriv. ANRPÖÁ»][ sxqs= R VLigS NRP dsõlriv NSLRiVxqsWò NRP szmsliàáliµj AµR W²R ynrpv. @xmsöv ² [ ynrpv ÇìØ [µr R Vª«sVLiVVùLiµj,»R½ «s µr W²R NTPª«s*²y sntp úxmsnrpx¼½ Aª«soNTP FyÌÁV NRPÖÁöLiÀÁLiµR ds, µy sõ ÊÁÌÁ»yäLRiLigS ª«sV «sli @xmsx LjixqsVò yõª«sv ds. @xmsöéóá «svliàdá FyÌÁV, mslrivgriv, ªs «sõ ª«s\lgiLS @ dsõ ¼½ «s²r Li ª«sW s[bp s[ «sv dsgri ±s (@LiÛÉÁ[ ÇÁLi»R½V xqsliêáliµ³r Li D «sõ xmsµylôðsûíá[ ds ¼½ «s s xmspljiò asæø Lji) @ R Wù «sv. @ ªsVLjiNSÍÜ[ NRPÖdÁòÛÍÁ[ s xqs* RÁèéQ\ ªsV «s ªs «sõ, dsvgri²r mslrivgriv Â Á[xqsVN][ª«s²y sntp ÀÁNRPäÉÓÁ FyÌÁW, slji sgs, RÁª«sgæS ÌÁÕ³ÁryòLiVV. ¾»½ÌÁVgRiV ªyLRiV @ ªsVLjiNS µ [as sntp ª«sÌÁxqs LSª«s²y sntp BxtísQxms²R ²y sntp Bµj INRP ª«sVVÅÁùNSLRißáLi. @ ªsVLjiNSÍÜ[ sª«szqsliâ Á[ úxmsªyryliúµ³r VÌÁV úxms¼½µj «sli dséóá s LiVVgS ªy²yòLRiV. @ ªsVLjiNSÍÜ[ ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV»R½LRi RÁVgS ÇÁLRiVxmsoNRPV s[ ²T «sõlì FyLíkiÌÁ sõéóáíü[ «sw, dsvgri²r mslrivgriw, NSÀÁ «s xqs* RÁèéQ\ ªsV «s slivvù,»r½xmsönrpvli²y DLiÉØLiVV. BÅÁ, Fy ds R WÍýÜ[ ¾»½ÌÁVgRiV ªyLjiNTP @»R½ùLi»R½ ú{ms¼½nrplri\ ªsV «sµj ÀÁNRPäÉÓÁlgi[ µ FyÌÁW, RÁZNPäLS NRPÖÁzms «s ªs[²T ªs[²T ríyûligì NS{mns. ¾»½ÌÁVgRiV»R½ÌýÁVÌÁV»R½ª«sV zmsìýáìánrpv xmszqs»r½ «sliíü[ s[ NS{mns»ygRi²R Li @ÌÁªyÈÁV Â Á[xqsVò yõlriv. yíø ª«s R VxqsV= ª«sV Áþ «s ª«sVVxqsÖÁ ªyÎÏÁþNRPV griw²y NS{mnsÛÍÁ[ s µ [, L][ÇÁÙ gri²r ª«s s xmsljizqós¼½ @LiVVùLiµj BxmsöV²R V. BLiÉÓÁNTP ª«sÀÁè «s ªyLRiLiµR LjiNUP hrili RÁ «svgs NS{mns @Liµj Li RÁ²R Li @¼½ª«sVVÅÁùQ\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiV A ylrili. 1940ÍýÜ[ llili²r ª«s úxmsxmsli RÁ xqsliúgsª«svª«svxmsöv²r V BLi²T R WÍÜ[ xmsli RÁµyLRi µ]ljiznp[µj NSµR V. @xmsöv²r V NS{mns s ¼d½zms xmslri RÁ²y sntp ÛËÁÌýÁLiªy ² [ªyLRiV y»r½öýáµr Liú²R VÌÁV. F~µôR V s[õ A{mnsxqsVNTP ªsÛÎÁ[þª«sVVLiµR V C ÛËÁÌýÁLi NS{mns»ygRiV»R½W, Bµj BLiZNP yõîýïá»ygsíü[ NRPµy @ s ª«sW y «sõgslriv ¼½ÈíÁVN][ª«s²R Li yntplinsgrivlrivòliµj. yàá «sõ»r½ «sliíü[ s[ FsNRPä²][ RÁµj ªy «sv NS{mns²T NSORPQQ ý [ arplkils sntp xms sntpª«sâ Á[è 36

F xtsqnrpxmsµylôðsûíá[ ds ÛÍÁ[ª«s s. @µk NSNRP NS{mnsNRP¹ [VùÅÁLRiVè, @µj Â Á R Vù²y sntp ª«sW@ª«sVø Fs sõ gji sõìáv NRP²R gsöá=ª«sâ Á[èµ][ RÁW}qsªyßñÓá. dsèá sõéóáª«svwíø y NS{mns ú»ygri²r Li\ ms ynrpv ÀÁ «sõxmsöv ² [ sª«svvåá»r½*linrpöæáliµj. @xmsöv²r xmsöv²r W }qsõz»r½vìáli»y ú»ygriv»r½vliûéá[ ún]µôj gs NS{mns ú»ygri²y sntp ynrpv @Ë³ÏÁùLi»R½LRiLi DLi ² [µj NSµR V gs ds, úxms¼½ L][ÇÁÚ NS{mnsú»ylgi[ @ÌÁªyÈÁV ª«sWú»R½Li ynrpv FsxmsöV²R W ÛÍÁ[µR V. s[ «sv INRPxqsLixms»R½=LRiLi ²R x LS ±s, ryµk @lli[õá R WÍÜ[ D «sõ R VW sª«slji=éôá A mns msúéü[öá R VLi @Li²` sv slriíþ= (UPM) ÍÜ[ sñáéóáligì úf~ mnsxqslrivgs xms sâ Á[aS «sv. @xmsöv²r V @NRPä²T }qsõz»r½vìá µy*ls NS{mns RÁLjiú»R½ «sv ¾»½ÌÁVxqsVNRPV yõ «sv. NS{mns s @LRiÊÁV ÌÁV NRP s mséíølriv. NS{mns Â ÁÈíÁV yíøxmsîïá þ NSxqsVòLiµj. xmsli²t «sxmsöv²r V @ s NRPVLiNRPV²R VgjiLiÇÁLi»R½ DLiµj FsúLRigS ªsVLRiVxqsVòLiÉØLiVV. FsúLRi»][ÌÁV úntpliµr xmsxqsvxmsoxms RÁèÉÓÁ grivçêáù DLiÈÁVLiµj AxmsÎÏÁþÍýÜ[. C grivçêáù ª«sVµ³R ù INRP gjiliçá DLiÈÁVLiµj. A gjiliçá s[ NS{mnsÕdÁ ±s @LiÉØLRiV. xmsols»r½ «s NSÌÁLiÍÜ[, xmsli²r VÍÜ[ s xmsxqsvxmsoxms RÁègRiVÇêÁÙ «sv ªs[²T dsîïáþíýü[ NRPÖÁzms NS{mnsFy ds R W sõ Â Á[}qsªyLRiV @LRiÊÁV ÌÁV. BÍØÂ Á R Vù²R Li ª«sÌýÁ NS{mnsÕdÁ ±s s xms sntpls s ª«sxqsVòª«sogS FylLi[ZaP[ªyÎÏÁ þ @LRiÊÁV ÌÁV @xmsöv²r V. BÍØ Â Á[bP «s NS{mnsFy ds R VLi ÛÍÁ[»R½xmsxqsVxmsoxms RÁè LRiLigRiV»][ RÁW²ïy sntp ª«sVV RÁèÈÁgS, ª«sV LRiVÀÁgS DLiÈÁVLiµj. BxmsöÉÓÁNUP NS{mnsxmsÎÏÁ þ µ]ljintp «sxmsöv²r V @LRiÊÁV ÌÁV BÍØ grivçêáù»][ Â Á[bP «s NS{mnsFy ds R W sõ ÀÁ sõàá sõ NRPxmsöVÌÁÍÜ[ ú»ygriv»ylriv. UPMÍÜ[ ª«sWN]ÖdÁgì INRP»R½ «sv NS{mnsÂ ÁÈýÁV msliâ Á[ªy²R V. @»R½ «sv L][ÇÁÚ NS{mnsgRiVÇêÁÙ «sv R WÌÁVNRPÌÁF~²T»][ NRPÖÁzms Â Á[bP «s Fy ds R W sõ INRP ÀÁ sõ FnýyxqsVäÍÜ[ ¾»½ RÁVèNRPV s[ªy²r V. µyliéýü[ INRP ÀÁ sõnrpxmsöv ynrpv BxqsVòLi ² [ªy²R V. NS{mns, R WÌÁVNRPÌÁ xmnsvvª«svxmnsvvª«svìá»][ AFy ds R VLi yíøëøª«soli ² [µj. R VWL][zms R V ý«sv ªsVVÈíÁ ªsVVµR ÈÁ @LRiÊÁV µ [asìánrpv ª«sÀÁè «sxmsöv²r V ªs[²T ªs[²T NS{mnsgRiVÇêÁÙFy ds R VLi»ygji yíø BxtísQxms²ïyLRiÈÁ. ªyÎÏÁ þ R VWLRi ms NTP ¼½Ljigji ªsÛÎÁ[þÈÁxmsöV²R V NS{mnsxmsÎÏÁ þ»r½ª«sv»][ ¼d½xqsVNRPV ªsÎØþLRiÈÁ. ANSÌÁLiÍÜ[ xqsª«svvúµr Li\ ms xms²r ª«sÌÁ dsvµr @LRiËÞ µ [asìá «svliàá R VWLRi ms NTP ªsÎÏÁþ²y sntp N] sõ sìáìáv xmsûéíá[µj. ªyÎÏÁ þ R VWLRi ms Â Á[LRiVNRPV s[èáxmsöéóántp A NS{mnsxmsÎÏÁ þ ËØgS FsLi²T F R WLiVV, NS{mnsFy ds R VLi FsÍØÂ Á R WùÍÜ[ ªyÎÏÁ þxmspljiògs ª«sVLjièF~ R WùLRiV. NS ds µy sõ ªs[²T gs ú»ygji «sèýáv grivlrivò ¾»½ RÁVèN] s, ÊÁx as FsLi²T «s NS{mnsxmsÎÏÁþ «sv ªs[LiVVLiÀÁ F~²T Â Á[bP, A F~²T s ªs[²T dséóáíü[nrpöázms Â Á[aSLRi «svn] s @ÍØ Â Á[aSLRiÈÁ. ª«sV «sli úxmsxqósv»r½li»ylgi[ns{mns RÁLjiú»R½ BÍØ ªsVVµR ÌÁLiVVùLiµj @ s Â ÁFyöLRiV ²R x LS ±s ÍÜ[ y r µk }qsõz»r½vìáv. 37

ª«sVúµyxqsV ú mszqs ² ds= NSÛÍÁ[ÑÁÍÜ[ RÁµR Vª«soNRPVLiÈÁW, µr gærilri sní][lji R W xqísíýü[ D «sõxmsöv²r V NS{mnsª«sÌýÁ ÇÁLjigji «s INRP @ «svë³ïáª«sli Â ÁFyò «sv. @xmsöv²r V ynrpv sìá síø ²R ÊÁV xmslizmsli RÁ²y sntp ª«sW y «sõgslriv FsLi»R½NRPxtísQ xms ² [ªyL][ ¾»½ÌÁVxqsV gri «svnrp, s[ «sv»r½nrpväª«s ÅÁLRiVè»][, yíø F~µR VxmsogS NSÌÁLi gri²t }msªyßñóá. ¾»½ÌÁVgRiV ªyÎÏÁþLiµR LRiW µ³r snrpv\ûíá «s Ë³ÏÁWry*ª«sVVÌÁV @ s[ @Õ³ÁúFy R VLi DLi ² [µj ú mszqs ² ds= NSÛÍÁ[ÑÁÍÜ[ y»r½ svîïá }qsõz»r½vìánrpv. ynrpv ËØgS ¾»½ÖÁzqs «s»r½ svîïá }qsõz»r½v²r V '' dsznp[ ªsW º V, dsv y «sõgslriv ÊÁLigSLRiV BÈÁVNRPÖÁõ dsvbliéóág][²r ÍýÜ[ µyàá mséíóá DLiÉØLRiV." @LiÈÁW «sª«so*»r½w @ s[ªy²r V. "@µr Li»y ds E gs «sli" @LiÈÁW s[ «sv AZOP[Qxmsßá Â Á}msöªyßñÓá gs ds, " ªs[Vª«sVV yíø ÕdÁµR ªyÎÏÁþLi, ª«sW y «sõgsljiµj yíø»r½nrpväª«s ÒÁ»R½Liª«sÂ Á[è grivª«svryò Dµ][ùgRiLi" @ s Â ÁxmsöVN][ª«s²y sntp ynrpv zqsgæriv ªs[ZaP[µj. BÍØ, D «sõ sxtsq R VLi sçølivv¼d½gs Â ÁxmsöVN][²y sntp zqsgærivxms²r ²R Li N]LiµR Lji ¾»½ÌÁVgRiVªyLji ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. INRP ª«sVµ³yùx õli ygriµj NTP ª«s yè²r V A»R½ svîïá }qsõz»r½v²r V. NRP dsxqsli NS{mns @LiVV y BzmsöLi RÁNRP F ¾»½[ s[ «sv zmszqs sg]èíáv «s «svn]liéø ² [ ªsW «s s Ë³ÏÁ R Vxms²ïy «sv @xmsöv²r V. " ynrpv ²R ÊÁV N]LRi»R½gS DLiµj, s[ «sv NS{mns ú»ygri «sv, dsnrpv NS{mns BzmsöLi RÁ ÛÍÁ[ «sv" @ sâ Áxmsö²y sntp ªsVVx ª«sWÈÁ xms²ïy «sv. BÍØ ªsVVx ª«sWÈÁ xms²r ²R Li N]LiµR Lji ¾»½ÌÁVgRiV ªyLji ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. A ÇÁLiNRPV ª«sVWÍØ «s, NS{mns ALïRiLì Â Á R Vù²y sntp ªsV qs NTP ªsÎØþ «sv. G dsv NSªyÍÜ[ Â ÁxmsöLi²T, griµj NTP ¾»½ÀÁè BryòLi @ yõ²r V xqslri*lriv. llili²r V NS{mnsÌÁV ª«sWú»R½ ªs[V @ sâ ÁFyö «sv, dséóántp ÕÁÌýÁV Â ÁÖýÁLi yìá s úgriz LiÀÁ «s s[ «sv. NS}qsxmsÉýÜ[ A xqslri*lriv INRPúÛÉÁ[»][ ª«s yè²r V. µyliéýü[ llili²r V NS{mnsÛÍÁ[ gsnrp, ALRiV ZNP[N`P ª«sVVNRPäÌÁV NRPW²y ¾»½ yè²r V. ds²r V s[ «sv @²R gri s ZNP[N`P ª«sVVNRPäÌÁV FsLiµR VNRPV ¾»½ yè²r W, y }qsõz»r½v²r V µyliéýü[ INRPÉÓÁ ¼½LiÛÉÁ[ y ÕÁÌýÁV FsLi»R½ mslrivgriv»r½vliµ][ griµy @ s Ë³ÏÁ R Vxms²ïy «sv s[ «sv ª«sV «sxqsv=íü[. A»R½ svîïá }qsõz»r½v²r V " yùlinrpwù, s[ «sv ÌÁLi `Á BLiNS ¼½ «sûíá[µr V" @ s Â ÁxmsöV»R½W, s[ «sv Ë³ÏÁ R Vxms²T «sèýáv A ALRiV ZNP[N`P ª«sVVNRPäÌÁW ¼½ s[as²r V! C sxtsq R VLi»R½LS*»R½ ª«sWª«sV R VùNRPV Â ÁFyö «sv s[ «sv. "BLiNS «s R VLi, ªsVVx ª«sWÈÁLiª«sÌýÁ ÀÁ «sõª«sù R VLi»][ xqsljif LiVVLiµj C rylji dsnrpv. NRPVLi¼d½ µ [ sntp ÀÁ «sõª«s R VxqsV=ÍÜ[ s[ ªsVVx ª«sWÈÁLiª«sÌýÁ NRP²R VxmsLiVVùLiµR s ª«sV Ë³ØLRi»R½LiÍÜ[ RÁµj ªs[ DLiÉØª«so griµy!" @ yõ²r V 38

ª«sWª«sV R Vù. ªsVVx ª«sWÉØ sntp F ª«s²R Li ª«sVWÍØ «s FsLi»R½ÉÓÁ @ «slôðsìáv xqslië³ïá sli RÁª«s ][è @xmsöv²r V ynrpv xmspljiògs @ª«sgRix «sli @LiVVùLiµj. 15. y LjixqsLjiè xqsûëêánírpv»][ xmslji RÁ R VLi FsÍØÇÁLjigjiLiµj? ª«sVúµyxqsVÍÜ[ aíséóázqísnrpv= B.Sc.(Hons) xmspljiò Â Á[aSNRP 1955ÍÜ[ ISI ( Indian Statistical Institute, NRPÌÁNRP»yò) ÍÜ[ M. Stat N][LRiV=ÍÜ[ Â Á[LS «sv. 1957ÍÜ[ @µj @ R WùNRP ISI, NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ s[ Dµ][ùgRiLi ª«sÀÁèLiµj. 1965ª«sLRiNRPW ADµ][ùgRiLiÍÜ[ gri²t Fy «sv. aíséóázqísnrpv= yíø Dxms¹ WgRiNRPLRi\ ªsV «s xqsûëêánírpv gri «svnrp ynrpv yíø «sàáèliµj. NS ds aíséóázqísnrpv=íü[ BxmsöV²R V ÇÁLRiVgRiV»R½V «sõ theoretical research @Li»R½ AxqsNTPòNRPLRiLigS @ szmsli RÁÛÍÁ[µR V ynrpv. @LiµR VNRP s aíséóázqísnrpv=íü[ LjixqsLjiè Â Á[ZaP[ @Õ³ÁÍØxtsQ ynrpv NRPÌæÁÛÍÁ[µR V. ISI ÍÜ[ Dµ][ùgRiLi Â Á[xqsVò «sõxmsöv²r V Challenging Research Subject N]LRiNRPV RÁW²R ²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíø «sv. @xmsöv²r V INRPryLji INRP @ ªsVLjiNRP ±s úf~ mnsxqslì ª«sÀÁè OR (Operations Research) @ s[ ANSÌÁLiÍÜ[ ún]»r½òxqsûëêánírpv dsvµr 3 ÛÍÁNRPèLýRiV Bryò²R s ¾»½ÖÁzqsLiµj. OR @LiÛÉÁ[ G svéü[ ynrpv ¾»½ÖÁ R VµR V @xmsöv²r V. ²T ORPQ «slkiíü[ A xmsµr Li NRP «sxms²r ÛÍÁ[µR V. Fsª«s*Lji s @²T gji y ¾»½ÖÁ R VµR yõlriv. BLi²T R WÍÜ[ xqslêjinrpíþ úf~{qsçálriv= s AxmslLi[xtsQ ý«s s zmsìávryòlriv NRPµy, @LiµR VNRP s ÊÁx as Gµ][ ªsV²T NRPÍÞ LjixqsLjiè ÉØzmsN`P @LiVV DLiÈÁVLiµR «svnrpv yõ «sv. NS ds ÛÍÁNRPèLì ÍÜ[ OR @LiÛÉÁ[ Research to carry out Operations in any organization in the most efficient and profitable manner possible @ s Â ÁFyöLRiV. BLigýRiLi²R V, @ ªsVLjiNS µ [asíýü[ BÉÔÁª«sÛÍÁ[ ªsVVµR \ÛÍÁ «s N]»R½òxqsÛËêÁNíRP s Â ÁFyöLRiV. OR ÍÜ[ N] sõ úfyêýáª±sv= sª«sljixqswò TSP (traveling salesman problem) s grivljiliàá Â ÁFyöLRiV. TSPÍÜ[ INRP }qsíþ= ª«sV ±s INRP «sgrilriliíü[ ÊÁ R VÛÍôÁ[Lji, N] sõ «sgrilsìáv ÈÁWLì Â Á[bP ÀÁª«sLRiNRPV ª«sV dáþ ªsVVµR ÉÓÁ «sgrils sntp ¼½Ljigji LSªyÖÁ. úxms¼½ 2 «sgrilsìáçá»r½ª«svµ³r ù µr WLRiLi BryòLRiV (µk s[õ Problem Input Data @LiÉØLRiV). ÈÁWLì ÍÜ[ C «sgrilsìá «sv G ALïRiLì ÍÜ[ úxms R WßáLiÂ Á[}qsò ªsVV»R½òLi úxms R WßáLiÂ Á R WùÖÁ= «s µr WLRiLi minimum @ª«so»R½VLiµ][ NRP «svn][äªyöá. C úfyêýáli ynrpv yíø challenging @ szmsliàá µy s dsvµr AÍÜ[ÀÁLi RÁ²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíø «sv. µk s»][ ynrpv OR dsvµr @Õ³ÁLRiVÀÁ NRPÖæÁ, OR ÍÜ[ LjixqsLjiè Â Á R WùÌÁ s @xmsöv ² [ sarpèlivvli RÁVNRPV yõ «sv. 39

OR xqsûëêánírpv grivljiliàá BLiN]NRP @ «svë³ïáª«sli ISIÍÜ[ DLi²R gs ÇÁLjigjiLiµj Â ÁFyò «sv. \ ms «s Â Ázmsö «s ÛÍÁNRPèLýRiV ÇÁLjigji «s N] sõ xqsliª«s»r½=lsìá»r½ls*»r½ ISINRPV BLiN]NRP @ ªsVLjiNRP ±s úf~ mnsxqslì ÛÍÁNRPèLýjiª«s*²y sntp ª«s yè²r V. C R V «s»r½ «s xqs¼d½ª«svßóá»][ëøèáv ª«s yè²r V. C R V «s xqsêêánírpv ªs[lLi[ @ «svn][li²t, NS ds OR s grivljiliàá «s y @ «svë³ïáª«sli C R V «s xqs¼d½ª«svßóá»][ xqslië³øxtsqßáíýü[ ÇÁLjigjiLiµj gri «svnrp CµR Lixms»R½VÌÁ sñáéþ s grivljiliàá dsvnrpv Â ÁFyöÖÁ. A s²r yíø @LiµR \ ªsV «s R VVª«s¼½. @LiµR gri¾»½ò @ª«s²R ªs[VgSNRP Buíyg][ztísQ yíø }qsõx Ë³Øª«sLi»][ ª«sWÉýØ ² [ xqs*ë³øª«sli A s²r µj. ISIÍÜ[ R VVª«sNRPVÌÁ\ ªsV «s ª«sW @LiµR LjiNUP A s²r «sv RÁWxqsWòLi²R ²R Li, A s²r»][ ª«sWÉýØ²R ²R Li yíø xqslriµygs DLi ² [µj. @»R½ s ÛÍÁNRPèLýRiNTP A s²r ª«sÀÁè ªs «snsìá xmslintpòíü[ @ÌýÁVNRPVLiÈÁW NRPWLRiVè s[µj. A R V «s ÛÍÁNRPèLýRiV s «s²r Li NRP yõ»r½ìá ªs «sntpä¼½zmsö A s²r «sv RÁW²ïR Li BxtísQLigS DLi ² [µj ª«sWNRPV. INRP L][ÇÁÙ úf~µôr V «s ISI \ ² LRiNíRPLì «svliàá»r½ «s A{mnsxqsVNTP LRiª«sVø s zmsìávxmso ª«sÀÁèLiµj ynrpv. \ ² LRiNíRPLRiV ¾»½ÌÁVgS R V s[. «s «svõ FsLiµR VNRPV LRiª«sVø s DLiÉØL][ @LóRiLiNSÛÍÁ[µR V ynrpv. Ë³ÏÁ R VLiË³ÏÁ R VLigS s[ A{mnsxqsVNRPV ªsÎýØ «sv. ÍÜ[xmsÌÁ RÁW}qsò C s²r NRPW²y @NRPä²R NRPWL]è s DLiµj. \ ² LRiNíRPLRiV»][ y dsvµr G\ ªsV y zmnslsùµr V Â Á[bPLi µ [ ªsW «s s yíø Ë³ÏÁ R V ªs[VbPLiµj. NS ds \ ² LRiNíRPLRiV "C s²r «sv sní][lji R W ªsV ªsWLji R VÍÞ ¼d½xqsVNRPV ªs Áþ RÁWzmsLiÀÁ LSgRiÌÁªy" @ s @²T gji «sli»r½ s[ yª«sv «sxqsv=nrpv zqós sv»r½li NRPÖæÁLiµj. xqslli[ @ yõ «sv. ªs[V svµôr LRiLi ISI transportíü[ ÊÁ R VÛÍôÁ[LSLi. µyljiíü[, «svª«so* GxqsÛËêÁNíRPVÍÜ[ LjixqsLjiè Â Á[xqsVò yõª«so, @ s @²T gjiliµj A s²r. Operations Research ÍÜ[ @ s Â ÁFyö «sv. ryµ³ylrißáligs yíøª«svliµj Bµj s «sõ ªsLiÈÁ s[ @µj G svéóá @ s @²T lgi[ªylriv. A s²r @ÍØ @²R griûíá[µr V. @ ªsVLjiNRP ±s úf~ mnsxqslì Ë³ØLRiùgRiµy, A s²r NRPV ¾»½ÖÁZaP[ DLiÈÁVLiµR «svnrpv yõ «sv. sní][lji R W ªsV ªsWLji R VÍÞ RÁWZaP[xqsVN] s ry R VLiú»R½Li ISINRPV ¼½Ljigjiª«sÂ Á[è µyljiíü[ L][²ïR VNTP INRPúxmsNRPä msµôr Ë³ÏÁª«s yìáv «sõ NSLiF Li²R V NRP «sxms²t Liµj. @xmsöv²r V ª«sWxqsLiË³ØxtsQßá BÍØrygjiLiµj ; A s²r : s[ «sv: A s²r : s[ «sv: A s²r : ª«sVWLkiò, @ µ [LiÉÓÁ? @µj NRPÌÁNRP»yò ÇÁ «slriíþ qsöèáíþ. BLi²T R WÍÜ[ @ sõéóánrp yõ msµôr qsöèáíþ. «svª«so* BNRPä²R yíø \ÛÉÁª«sVV gri²r Vxmso»R½VLiÉØª«sogRiµy? @ÍØ FsLiµR VNRP «svnrpvlièáv yõª«sª«swø dsª«so? s[ «sv yíø AL][gRiùª«sLi»R½VßñÓá. @LiµR VNRPV NSµR V. «svª«so* AxmslLi[xtsQ ý«s dsvµr LjixqsLjiè Â Á[xqsVò «sõèýáv Â ÁFyöª«sogRiµy! 40

ynrpv C µr Lixms»R½VÌÁ»][ BLiN][ @µr V é»r½\ ªsV «s @ «svë³ïáª«sli NRPÖæÁLiµj, µy sõ grivljiliàá Â ÁFyò «sv. ds ÁþµôR LRiW xmsplki ªs Áþ «sxmsöv²r VNRPW²y s[ «sv»][²r VgS ªsÎØþ «sv. AúÉÓÁxmsöVÍÜ[ ry R VLiú»R½Li ªs[Vª«sVV ª«sVVgæRiVLRiLi @NRPä²R ÕdÁ `Á NTP ªsÎØþLi. Axqsª«sV R VLiÍÜ[ ÕdÁ `Á ÍÜ[ BLiZNPª«s*LRiWÛÍÁ[LRiV. ÕdÁ `Á Â Á[Lji «s ªsLiÈÁ s[ ªy ÁþµôR LRiW zqslgæi[ dsv ÛÍÁ[NRPVLi²y griv²ïr ÌÁ dsõ s}msöxqsvnrpv s «sgriõligs xqsª«svvúµr Li dséóáíü[ntp µr WNSLRiV. A s²r «sgriõr LiµR LRiùLi RÁWzqs «s ªsLiÈÁ s[ y NRPÎÏÁ þ ÑÁlgi[ÍÞ ª«sV yõlivv. @Li»R½ª«sLRiNRPW {qsòqû «sgriõr LiµR LSù sõ RÁW²R ÛÍÁ[µR V s[ «sv. svgri»y ¾»½ÌÁVgRiV R VVª«sNRPVÍýØgS s[ ynrpw y «sgriõarplkilrili B»R½LRiVÌÁV RÁWryòLRi szms}qsò yíøzqsgæriv ªs[ZaP[µj. BÍØLiÉÓÁ zqsgæriv INRPúxms¾»½[ùNRP ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. NS ds, ªyÎýÏÁ «sv RÁWbP, griv²ïr ÌÁV s²t Â Á[bP xqsª«svvúµr LiÍÜ[ µj gri²y sntp ynrpvnrpw²y \ µ³ LRiùLiª«sÀÁèLiµj. @xmsöéóá «svliàá ynrpv @ÍØLiÉÓÁ zqsgæriv F LiVVLiµR s Â Áxmsöª«s RÁVè. 16. INRP úõáéôá tsq c BLi²T R V ±s \ qsliéóáxqísv ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. JBS Haldane }mslriv xqslifyµj LiÀÁ «s úõáéôá tsq ÊÁ R WÌÁÑÁxqísV. A R V «s BLigýRiLi²R VÍÜ[ DLi²R gs»r½ «síøëþ @zqs qíslièáv INS s²r»][ ú}msª«svnrpíøfyìáv Â Á[xqsVò yõ²r s xmsonslýriw, sª«svlri+ìáw ªsVVµR ÌÁ R WùLiVV.»R½LS*»R½ A s²r «sv ms ÁþÂ Á[xqsVNRPV yõ C sª«svlri+ìáv xqsª«svzqsf ÛÍÁ[µR V. sxqsvlgi¼½ò A R V «s»r½ «s xqs¼d½ª«svßóá»][ BLi²T R Wª«sÌÁxqs ª«sÂ Á[èbP, ªy ÁþµôR LRiW ª«sW ISI, NRPÌÁNRP»yòÍýÜ[ úf~ mnsxqslýrivgs Â Á[LSLRiV. BµôR LRiW BLi²T R V ±s zqséóáçá ±s ztsqxmsöv ¼d½xqsVNRPV yõlriv. µy s»r½ls*»r½ C ÛÍïÁ[ ±s gslriv FyLiÈÁV xtsqlíriv ªs[xqsVN][ª«s²R Li ª«sW s[bp A{mnsxqsVNTP ÍØÖdÁè, \ msçáª«sw ªs[xqsVN] sª«sâ Á[èªyLRiV. }mslrivgriìá úõáéôá tsq \ qsliéóáxqísv BLi²T R V ±s zqséóáçá ±s ztsqxmsöv ¼d½xqsVNRPV yõ²r s A R V «snrpv ª«sVVLiµR V yíø g_lriª«sli ÌÁÕ³ÁLiÀÁLiµj.»R½*LRiÍÜ[ A R V «s»][ LkixqsLjiè Â Á[ R V²y sntp yíøª«svliµj LjixqsLjièryäÌÁLýRiV Â Á[LSLRiV. AaRPèLRiù ªs[V svèáliûéá[ ªyÎÏÁþLiµR LRiW ¾»½ÌÁVgRiV ªyÛÎÁ[þ. yxqsûëêánírpv ÊÁ R WÌÁÒÁ NSNRPF ª«s²R Li ª«sVWÍØ «s A R V «s»][ ynrpv xmslji RÁ R VLi NRPÌÁgRiÛÍÁ[µR V. NS ds A R V «s»][ xms s Â Á[xqsVò «sõ ¾»½ÌÁVgRiV Lji qsljiè ryäìálýriv A R V «s sxtsq R WÌÁV ynrpv Â ÁxmsoòLi ² [ªyLRiV. ISIÍÜ[ yíøª«svliµj úf~ mnsxqslýriv @ ªsVLjiNS, BLigýRiLi²R V, ÇÁFy ±s ÍØLiÉÓÁ µ [asíýü[ LjixqsLjièÂ Á[bP 41

BLi²T R W ¼½Ljigji ª«sÀÁè «sªyûîá[þ gri «svnrp dsîïáþíýü[ yíøª«svliµj }mslriv gri²t LiÀÁ «sªyûîá[þ. µk sª«sìýá N]µôj L][ÇÁÙÍýÜ[ ÛÍïÁ[ ±s gslriv @ «svë³ïá sxqsvò «sõ úxms¾»½[ùnrp g_lriª«sli»r½gæjif LiVV A R V «svõnrpw²y @LiµR LjiÍØlgi[ RÁW²R ²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíølriv. A R V «s @x LiNSLRiLi µk sª«sìýá µ ÊÁ ¼½ «sõµj. C ªs «svnrpêá²ïr µ [arpxqósvìáv»r½ «s «sv slýriorpqqùli Â Á[xqsVò yõlri s[ N][xmsLi»][ INRPryLji Indian Science Congress ÍÜ[ @LiµR Ljiª«sVVLiµR W, "I am JBS Haldane, the Scientist" @ s xmnsvéí ÓÁgS @Lji ylriv. A R V «s @x LiNSLRiLi µ ÊÁ ¼½ «sõµr s s[ «sv @xmsöv ² [ úgriz Li y «sv. µk s»r½ls*»r½ A R V «s»r½ «s NSÌÁª«sVLi»y»R½ «s LjixqsLjièryäÌÁLýRi»][ s[ gri²r xms²r Li ªsVVµR ÌÁV mséíølriv. ªyÎÏÁþµR gærilri ¾»½ÌÁVgRiV s[lrivènrpv s, Telugu language is the best language in the world @LiÈÁW xmsú¼½nrpìánrpv }qísûéáølièáv B yèlriv. Bµj C R V «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. ynrpv xqslkigs ¾»½ÖÁ R VµR VgS ds, C ÛÍïÁ[ ±s gsl][, ÛÍÁ[NRP A R V «snrpvª«svvliµr V ¾»½ÌÁVgRiV @Õ³Áª«sW «sv\ ² «s úëý ±s µ]lrigsl][ Telugu is the Italian of the East @ s ª«sLñjiLi ylriv. ªyÎÏÁþ LjixqsLjièryäÌÁLýRi µy*ls ÛÍïÁ[ ±s µr Lixms»R½VÖÁµôR LRiW sasåáxmsèíáßáli úfyli»r½liíü[ INRP ªsV²T NRPÍÞ NSÛÍÁ[ÑÁ»][ xqsliêáliµ³r Li GLRiöLRiV RÁVN] s, FsNRPVäª«s NSÌÁLi ANSÛÍÁ[ÑÁÍÜ[ gri²r xms²r Li ªsVVµR ÌÁV mséíølriv. C ÛÍïÁ[ ±s gslji @x LiË³Øª«sLi A R V «s LjixqsLjièryäÌÁLýRiNRPV ËØgS @LiÉÓÁ «sèýávliµj. ªyÎÏÁþÍýÜ[ INRP»R½ «sv y»][ FsxmsöV²R V ª«sWÉýØ²T y I am a Scientist @ s[ xqsª«swxqsli»r½lri RÁW xmsìávnrpv»r½vli ² [ªy²R V. ª«sVLiÀÁ LjixqsLjiè Â Á[}qsò BÍØ r~li»r½ ²R ËØ ªyLiVVLi RÁVN][ªyÖÁ= «s @ª«sxqsLRiLi G svéü[ ynrpv ¾»½ÖÁ R VµR V. r~li»r½²r ËØ ªyLiVVLi RÁVN][ª«s²R Li ¾»½ÌÁVgRiV ªyLjiÍÜ[ s[ NSµR V, @ sõ ÇØ»R½VÌÁ úxmsçáíýü[ «sw RÁWryòLi. Bµj ª«sW «sª«s µr «sli. ªs[ÌÁN]ÌÁµj xqsliª«s»r½=lsìáúntp»r½li úªy R VÊÁ²T «s ª«sV «s xmsolsßágsµ³r ÍýÜ[ griw²y C ÌÁORPQßáLi NRP «sxms²r V»R½VLiµj. Dµyx LRißáNRPV ª«sV «sxmsolsßágs R ÍýÜ[ r~li»r½ ²R ËØ ªyLiVVLi RÁVNRPV s[ llili²r V Fyú»R½ÌÁ grivljiliàá Â ÁFyò «sv. ªsVVµR ÉÓÁ Fyú»R½ ª«sV Ë³ØLRi»R½LiÍÜ[ s R Vµ³j xtísqlriv²t µj.»r½ «s ÇÁÚµR ª«sùxqs «sliª«sìýá»r½ «s NRPVÈÁVLiÊÁLiÍÜ[ «sw, LSÇÁùLiÍÜ[ «sv @LiµR LjiNUP Â ÁxmsöÛÍÁ[ s NRPuíyÌÁNRPV NSLRißá\ ªsV «s C Fyú»R½ dsvµr ynrpv g_lriª«sli ÛÍÁ[ s ª«sWÈÁ sçáli. C R Vµ³j xtísqlriv²r V»R½ «sv µ³r LRiøLSÇÁÙ «s s r~li»r½²r ËØ ªyLiVVLi RÁVN][ª«s²R ªs[VgSNRP,»R½ «s»r½ª«svvøîïá þ, B»R½LRi ÊÁLiµ³R Vª«soÌÁLiµR Lji Â Á[»R½ BÍØ s[ xmsìávª«swlýriv xqsv¼½òn]éí ÓÁLi RÁV N][ª«s²R Li RÁWryòLi. 42

llili²][ Fyú»R½ ËÜ[ÛÍÁ²R V xmsolsßøíýü[»r½gjiûíá[ µr VLS*xqsV²T µj. C R V «s FsNRPä²R NRPV ªs ýá y»r½ «sv g]xmsö ª«sVx L<ji «s s r~li»r½²r ËØ ªyLiVVLi RÁVN][ª«s²R Li, A ²R ËØ s «s s ªyÎÏÁþ dsvµr ª«sVLi²T xms²r ²R Li RÁWryòLi. INRPxmsöV²R V ÛÍïÁ[ ±s gslriv ALiúµ³yÍÜ[ A ªsV²T NRPÍÞ NSÛÍÁ[ÑÁ «svliàá ISI, NRPÌÁNRP»yòNRPV sñáéþ dsvµr ª«sÀÁè DLi²R gs @NRPryø»R½VògS ª«sVLRißÓáLi ylriv. @xmsöv²r V A R V «s g]xmsö ÌÁORPQßØÌÁV ÊÁ R VÈÁxms²ïyLiVV. INRPÉÓÁ»R½ «sv ª«sVLRißÓáLiÀÁ «sxmsöv²r V GLRiNRP\ ªsV «s Service ÇÁLjizmsLi RÁgRiW²R µr s Â ÁFyöLRiV. llili²][µj,»r½ «s ª«sVX»R½NRPÛÎÁ[ÊÁLS sõ ALiúµ³yÍÜ[ s A ªsV²T NRPÍÞ NSÛÍÁ[ÑÁNTP ªyÎÏÁþ LjixqsLjiè úf úgsliíýü[ ªy²R VN][ª«s²y sntp xmslizmsli RÁª«sV s Â ÁFyöLRiÈÁ. BÍØ Â Á R Vùª«s RÁè s ynrpv @xmsöv ² [ ¾»½ÖÁzqsLiµj. A R V «s Â Ázmsö «sûéýá[ A R V «s arpªy sõ ª«sVLi RÁVÍÜ[ FyN`P Â Á[bP A ªsV²T NRPÍÞ NSÛÍÁ[ÒÁNTP xmslizmsliâ Á[aSLRiV ISI ªyÎÏÁ þ. BÍØ Â Á[zqs «sliµr VNRPW, ¾»½ÌÁVgRiV Ë³ØxtsQ «sv ªsV RÁVèNRPV «sõliµr VNRPW, ËÜ[ÛÍÁ²R Vª«sVLiµj ¾»½ÌÁVgRiV LjixqsLjiè ryäìálýri «sv úf»r½=z LiÀÁ «sliµr VNRPW, ÛÍïÁ[ ±s gslriliûéá[ ynrpv yíø g_lriª«sli NRPÖæÁLiµj. 17. G @ËØ LiVV s ª«sLjiLi yödá? FsLi»R½ ª«sWLji y ¾»½ÌÁVgRiV ªyLjiÍÜ[ BLiNS xmsolrivuyµ³j NRPù»R½ LSÇÁù ªs[VÌÁV»R½VLiµj griµy. @LiµR Vª«sÌýÁ xmsolrivxtsvìá @ «svë³ïáªyìáw, {qsòqûìá@ «svë³ïáªyìáw ªs[LRiVgS DLiÉØLiVV. ynrpv xmsolrivxtsvìá @ «svë³ïáªyìá»][ s[ FsNRPVäª«s xmslji RÁ R Vª«sVV, NS ds INRPä @ryµ³ylrißá\ ªsV «s {qsòqû s RÁWaS «sv, A sßñ Óá grivljiliàá Â ÁFyò «sv. s[ «sv úxmsªyryliúµ³r V²T õ @ R WùNRP ª«sWNRPVÈÁVLiÊÁLi sçá R Vªy²R NRPV ª«sWLSLRiV. @xmsöv²r V sçá R Vªy²R ª«sW BLiÉýÜ[ INRP»R½ÖýÁ, NRPW»R½VLRiV ÀÁ «sõnrpvèávliêáli INRP F L<Ri ±s ÍÜ[ @ µô NRPV Â Á[LSLRiV. @xmsöv²r V A @ª«sWøLiVVNTP 21xqsLiª«s»R½=LSÌÁV,»R½Liú²T RÁ sf R W²R V. B.Sc.xmspLjiò Â Á[zqs Dµ][ùgRiLi N][xqsLi ªsµR VNRPV»][Liµj.»R½ÖýÁ A @ª«sWøLiVVNTP ms ÁþxqsLiÊÁLiµ³yÌÁN][xqsLi ªsµR VNRPV»][Liµj.»R½ª«sV zmsìýáìá ms ÁþÎÏÁþ «sv grivljiliàá»yxmsú»r½ R Vxms²R ²R Li ¾»½ÌÁVgRiV»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁ ª«sVVÅÁù ¾»½ÌÁVgRiV»R½ «sli griµy. A NSÌÁLiÍÜ[ NRPÌÁNRP»yò «svliàá ZaPÌÁª«sÍýÜ[ s[ «sv ª«sWBLiÉÓÁNTP ª«sÀÁè «sxmsöv²r V, BLi²T R WÍÜ[ s[ ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpli ÊÁ R VÈÁ Dµ][ùgRiLi Â Á[ZaP[ INRP ¾»½ÌÁVgRiV@ËØ LiVV ZaPÌÁª«sÌÁ dsvµr ª«sÀÁè xqsliêáliµ³yìáv 43

RÁWxqsVNRPVLiÈÁV yõ²r s dsîïáþnrpv ¾»½ÖÁzqsLiµj. s[ «sv @NRPä²R D «sõxmsöv ² [ A @ËØ LiVV ms Áþ RÁWxmsoÌÁNRPV C @ª«sWøLiVV s RÁW²ïy sntp ª«s yè²r V. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ sª«sbpliâ Á[ ªyÎÏÁ þ ÒÁ s»r½ë³øgriry* sv s Fs «svõn][²y sntp xqslri*ryµ³ylrißáligs ªy ² [ xmsµôðr ¼½ B µ [. Bµj ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ INRP ª«sVVÅÁù ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. @ËØ LiVV RÁW²ïy sntp ËØgS s[ NRP szmsli y²r V. ms Áþ RÁWxmsoÌÁV 44 ª«sWª«sVWÌÁVgS s[ ÇÁLjigjiF R WLiVV. ª«sVLRiVxqsÉÓÁL][ÇÁÙ s[ @ËØ LiVVNTP @ª«sWøLiVV «sàáè «sèýáv NRPÊÁVLRiVª«sÀÁèLiµj. @ª«sWøLiVVNTP NRPW²y «sàáè¾»½[»r½*lriíü[ ms ÁþÇÁLjizmsµôyª«sV s @ËØ LiVV»R½LRiVxmnsQoªyÎÏÁ þ @ yõlriv. s[ «sv µy s»r½ls*»r½ NRPÌÁNRP»yò ªs ÁþF R Wù «sv. ª«sW y «sõgslji D»R½òLSÌÁ µy*ls ms dáþ, ª«sVW²R VLSú»R½VÌÁ ª«sVV RÁèÉØ ËØgS s[ ÇÁLjigji, @ª«sWøLiVV NSxmsoLS sntp ªs ÁþLiµR ds,»r½öýáª«swú»r½li BLiNS ª«sW BLiÉýÜ[ s[ DLiÈÁVLiµR ds ¾»½ÖÁbPLiµj. xtsvª«swlriv 6 sìáìá»r½ls*»r½ s[ «sv ª«sV dáþ BLiÉýÜ[ µj gs «sv. @xmsöv²r V A @ª«sWøLiVV NRP szmsliàáliµj. "Gª«sVª«sWø, @ª«sVø «sv ¼d½xqsVZNPÎÏÁþ²y sntp ª«s yèªy" @ s @²T gs «sv. "GLi Â Áxmsö «s «sõ R Wù, y ÒÁ s»r½li yíø ÇÁÉÓÁÌÁLigS @LiVVùLiµj " @LiÈÁW N] sõ sª«slsìáv Â ÁzmsöLiµj.»R½ «sv Ë³ÏÁLRiò «sv ª«sµj ÖÁ msûéíá[bp ª«sÀÁè, BNRPä²R B.Ed. N][LRiV=ÍÜ[ Â Á[Lji «sèýáv Â ÁzmsöLiµj. N]»R½ògS NSxmsoLS sntp ªs Áþ «sxmsöv²r V, "N] yõîïáþfyèáv zmsìýáìáv ÛÍÁ[NRPVLi²y ÇØúgRi»R½ò ¼d½xqsVNRPVLiµyLi" @ s Ë³ÏÁLRiò»][ @ «sõµr ÈÁ. "ÛÍÁ[µR V, ÛÍÁ[µR V, ª«sW»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁV ª«sV «sª«s²t N][xqsLi FsµR VLRiV RÁWxqsVò yõlriv" @ yõ²r ÈÁ. Bµj ª«sV «sli ryµ³ylrißáligs RÁW}qs ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. " ynrpv BLiÉýÜ[ ELjiZNP[ NRPWL][è²y sntp ËÜ[LRiVN]²R VòLiµj, Dµ][ùgRiLi RÁWxqsVNRPVLiÉØ «sliûéá[", "ÛÍÁ[µR V, ÛÍÁ[µR V, ª«sV «sntp»r½*lriíü[ @ËØ LiVV xmso²yò²r V griµy, @xmsöv²r V «svª«so* Dµ][ùgRiLi ª«sW s R WùÖÁ= ª«sxqsVòLiµj. N] yõîïáþnrpv G sv Dµ][ùgRiLi µ]lrivnrpv»r½vliµj dsnrpv?" @ yõ²r ÈÁ. INRP ry R VLiú»R½Li @»R½ «sv A{mnsxqsV «svliàá BLiÉÓÁNTP ª«sÀÁè «sxmsöv²r V NTPÉÓÁNUPÌÁ dsõ ËØLýS ¾»½LjiÀÁ DLi²R ÈÁLi RÁWbP, " «svª«so* Fsª«sLjiõ RÁWxqsVò yõ ªs[, xmsntpäliéóá @ËØ LiVV dsvµr NRP «svõ ªs[aSªy?" @ s @Lji y²r ÈÁ.»R½ «s Ë³ØLSù@Liµy sõ B»R½LRixmsoLRiVxtsvÌÁ RÁWxmsoÌÁ «svliàá LRiOTPQLi RÁVN][ªyÌÁ s»yxmsú»r½ R Vxms²R ²R Li N]LiµR LRiV ¾»½ÌÁVgRiV xmsolrivxtsvìáíü[ DLi ² [ ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. "BLiNS Fs [õ D yõlivv @ «sõ R Wù, ynrpv BÅÁ LSßÓáÀdÁª«sVÍØgS NTPÉÓÁNUPÌÁ dsõ ª«sVWZaP[xqsVN] s BLiÉýÜ[NRPWL][è²R Li BxtísQLiÛÍÁ[NRP ª«sÂ Á[èaS «sv. B.Ed, @ R WùNRP ÉÔÁ RÁLRiV Dµ][ùgRiLi RÁWxqsVN] s

@ª«sVø «sv F ztsqli RÁVNRPVLiÈÁW gri²r Vxmso»y «sv" @Liµj. "ÍÜ[gRiVÈíÁV mslrivª«swîïáþznp[ FsLRiVNRP" @LiÉØLRiV gs ds, Ë³ØLRiùË³ÏÁLRiòÌÁ ª«sVµ³R ù G svçáljigjiliµ][ mslrivª«swîþ NTP NRPW²y ¾»½ÖÁ R VµR V, ªy ÁþµôR LjiZNP[ ¾»½ÖÁ R WÖÁ. ªsVV»yò sntp C @ª«sWøLiVVNTP ªsVVgRiV²T úxmsª«slriò «s, @»R½ «sv»r½ «s s RÁWzqs «s sµ³y «sli «s RÁèÛÍÁ[µR s ¾»½ÖÁbPLiµj. s[ «sv @NRPä²R D «sõxmsöv ² [ INRP L][ÇÁÙ A ªsVË³ÏÁLRiò dsîïáþ «sv RÁW²ïy sntp ª«sxqsVò yõ²r s NRPÊÁVLRiLiµj Liµj. @»R½ «sv ª«sÀÁè «sxmsöv²r V ªs[Vª«sVLi»y ª«sVVLiµR VgRiµj ÍÜ[ NRPWLRiVè s D yõli. A @ª«sWøLiVV ªs «svnrpgriµj gri²r xms µr gærilri «svli RÁV s DLiµj. xqslië³øxtsqßá BÍØrygjiLiµj : @»R½ «sv: A ªsV: @»R½ «sv: G ªs[V, xmsµr ª«sV sliéóántp ªsÎôØLi. «svª«so* ynrpv BxtísQLi ÛÍÁ[µR V. ª«sV «snrpv ¾»½gRi¾»½LixmsoÌÁV @LiVVF R WLiVV. s[ «sv BÅÁ LS «sv. s[ «sv BxtísQLi ÛÍÁ[NRPF ¾»½[, s[ sàáè «s ª«sVLigRiÎÏÁxqsWú»R½Li FsLiµR VNRPV ªs[xqsVNRPVLiÉØª«so? s[ «sliûéá[ dsnrpv BxtísQª«sV¹ [Vù DLi²yÖÁ. A ªsV ªsLiÈÁ s[ A ª«sVLigRiÎÏÁxqsWú»y sõ ªsV²R ÍÜ[ «svliàá ¼d½ZaP[bP @»R½ s ª«sVVÆØ sntp xqswéóágs szqslli[xqswò " ds r~»r½vò ¼d½xqsVNRPV s Fn, lgièáª«soéþ" @Liµj. ryµ³ylrißáligs ¾»½ÌÁVgRiVA²R ªyLjiÍÜ[ BLi»R½ \ µ³ LSù sõ RÁW²R ÛÍÁ[ª«sVV. A ªsV yíø @ryµ³ylrißá\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiV {qsòqû. A ªsVµj @ryµ³ylrißá\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. C @ª«sWøLiVVNTP ÇÁLjigji «s C @ «svë³ïáª«sli xqsvæøli»r½li @LiVVùLiµR s[ s[ «s «svn] yõ «sv. 18. ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiÍÜ[ ËØzqsÇÁLi, sf ÉÓÁÇÁLi. yàá «sõxmsöv²r V ª«sW y «sõgslriv LSxtísQûúxmsË³ÏÁV»R½*Li xqslki*xqsvíü[ INRP ÀÁ «sõ EÎÜ[þ lli ªs «swùb s=qönírplì gs xms sûçá[aslriv. @xmsövqö²r V»R½ «s ËØ qs @LiÛÉÁ[ ª«sW y «sõgslriv yíø ÇÁLiNRPV»R½VLi ² [ªyLRiV. ZNP[Lixmso dsvµr AËØ qs C ELRiV ª«sÀÁè «sxmsöv²r ÍýØ A R V «snrpv ÅÁLki\ µ «s Ë³Ü[ÇÁ yìáv @ ds GLSöÈÁVÛÇÁ[bP A R V «s }qsª«síü[ LSú¼½LiÊÁª«sÎýÏÁ gri²t }msªylriv.a ËØ qs úxmsª«slriò «s «sv grivljiliàá y»r½öýáµr Liú²R VÌÁV ª«sWÉýØ²R V N][ª«s²R Li s[ «sv INRP Â Á s»][ slièávli ² [ªy²T õ. 45

A{mnsxqsV xms síü[ ª«sW y «sõgslriv»r½lri RÁV BLiÉÓÁNTP AÌÁxqsùLigS ª«sÂ Á[èªyLRiV. ZaPÌÁª«so L][ÇÁÙÌÁV A{mnsxqsV xms síü[ gri²t }msªylriv. Bµj ÇÁLjigji «sxmsöv²r ÍýØ ª«sW y «sõn]lrinrpv FsµR VLRiV RÁWxqsWò gri²t }msµj ª«sW@ª«sVø. A xqsª«sv R VLiÍÜ[ ª«sW y «sõgslji ËØ qs s ª«sV [gri»r½ligs ¼½ÈíÁVNRPVLiÈÁW DLi ² [µj ª«sW @ª«sVø. ÀÁ «sõ»r½ «sli, úxmsxmsli RÁxmsµôðR»R½VÌÁgRiVLjiLiÀÁ FsNRPVäª«sgS ¾»½ÖÁ R V s @¹ Wª«sV R VLiÍÜ[ s[ «sv @ «svnrpv s[ªyßñóá " msµôr @LiVVù Dµ][ùgRiLi Â Á[zqs «sxmsöv²r V ËØ qs @LiÛÉÁ[ Ë³ÏÁ R Vxms²R griw²r µr V, @xqs=ìávzmsljintpgs DLi²R NRPW²R µr V" @ s. C ËØzqsÇÁLiNRPV extreme example s[ «sv NRPÌÁNRP»yò ISIÍÜ[ Dµ][ùgRiLi Â Á[xqsVò «sõxmsöv²r V RÁWaS «sv. @xmsöv²r V s[ «sv INRP ÇÁÚùÉÞ svìýávnrpv Quality control consultantgs ªsÎÏÁ òli ² [ ªyßñ Óá. ªs[Vª«sVV BÀÁè «s xqsìá ÌÁV NRPLi ms dsntp «sàáè, ªyÉÓÁ s @ª«sVÌÁV ÇÁLRixms²y sntp INRP N]»R½ò A{mnsxqsLì s s R V svli ylriv. @»R½ «sv INRP ¾»½ÌÁVgRiV R VVª«sNRPV ² [. msµôr A{mnsxqsV, µy sª«svµ³r ù msµôr ²R xqsvä»][ C R V «snrpvlkiè. NRPVLkièNTP llili²r V\ ªsxmsoÍØ ²R xqsvä úntpliµr tsqìávöéìáv DLi ² [ s. B»R½ sntp INRP xmspù «sv s NRPW²y B yèlriv. A xmspù ±s ª«sVVxqsÖÁªy²R V, griµj ÊÁ R VÈÁ NRPVLkiè dsvµr NRPWLRiVè s DLiÉØ²R V. xmspù ±s»][ @ª«sxqsLRiLi D «sõxmsöv²r ÍýØ zmsìáª«s²y sntp C R V «s ²R xqsvä dsvµr NSÖÁLigì ÛËÁÍÞ DLi ² [µj.»r½ «snrpv Dµ][ùgRiLi LSª«s²y sntp ªs[V ªs[V NSLRiNRPVÌÁª«sV s ¾»½ÖÁbP ª«sVª«sVøÖÁõ FsxmsöV²R W g_lriª«sli»][ RÁWzqs ª«sWÉýØ ² [ªy²R V. NS ds xmspù ±s dsvµr g]xmsö ËØzqsÇÁLi Â Á[ZaP[ªy²R V. NRPVLkièÍÜ[ x LiµygS NRPWLRiVè s, úxmsnrpä s[ D «sõ tsqìávöéíü[ G\ µ y ¼d½ R WÌÁLiÛÉÁ[, xqs* R VLigS µy s s ÍØgRiNRPVLi²y, NSÖÁLigì ÛËÁÍÞ N]ÛÉíÁ[ªy²R V xmspù ±s s ª«sÀÁè ¾»½LRiª«sª«sVLiÈÁW. sçø sntp NSÖÁLigì ÛËÁÍÞ N]ÈíÁ²R Li NRPLiÛÉÁ[ A tsqìávöé ÍØgRi²R ªs[V ¾»½[ÖÁNRP. NS ds,»r½ «sv ËØxqsV «s s RÁWzmsLi RÁVN][²y sntp NSËÜ[ÌÁV @»R½ «sv @ÍØ Â Á[}qsªy²R V. @µj RÁWzqs «sxmsöv²r ÍýØ ynrpv AxmnsQpù ±s dsvµr FsLi»][ ÇØÖÁNRPÛÍæÁ[µj. ËØzqsÇÁLi ¾»½ÌÁVgRiV ªyÎÏÁþ úxms¾»½[ùnrp ÌÁORPQßá ªs[V dsv NSµR V, Bµj @ sõ ÇØ»R½VÌÁ ª«sW «sª«soìánrpw úxmsêáöá «s ÇÁÛËÁ[. Bµj INRP ª«sW «sª«sµr «sli. NS ds A ÇÁÚùÉÞ svìýávíü[ ¾»½ÌÁVgRiV A{mnsxqsLRiV»R½ «s ª«sVVxqsÖÁxmspù ±s dsvµr RÁWzmsLiÀÁ «s extreme ËØzqsÇÁLi s[ «sv BLiZNPNRPä²y RÁW²R ÛÍÁ[µR V. llili²r ª«sµj sf~éóáçáli (ÊÁLiµR VxmsORPQFy»R½Li), @LiÛÉÁ[»R½ «s Â Á[¼½úNTPLiµR D «sõ xqs R WÌÁ «sv ÊÁLiµ³R Vª«soÌÁNRPV xmsliàá msèíávn][ª«s²r Li. y ry* «svë³ïáª«sliíü[ µk sntp Â ÁLiµj Liµj INRPÉÓÁ Â ÁFyò «sv. NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ DLiÈÁW, BLiN][ 6 sìáíýü[ @ ªsVLjiNSÍÜ[ \ ms RÁµR Vª«soNRPV ªsÎÏÁþËÜ[¹ [Vª«sVVLiµR V BLiÉÓÁNTP ZaPÌÁª«soÌÁ dsvµr ª«sÀÁè «sxmsöv²r V ÇÁLjigjiLiµj. 46

ª«sWÊÁLiµ³R Vª«so INS R V «s \ ² Qûª«sLì= \ÛÍÁ qs «sv=ìáv BÂ Á[è A{mnsxqsVÍÜ[ xms s Â Á[}qsªy²R V @xmsöv²r V. A R V «svõ xmsìánrpljili RÁ²y sntp A R V «s A{mnsxqsVNTP ªsÎØþ «sv. @Li»R½ª«sLRiNRPW s[ sxmsöv²r W NSLRiV {qísljiligì dsìáv «sv ª«sVVÈíÁVN][ÛÍÁ[µR V, NSLRiV \ ² Qûª±s Â Á R Vù²y sntp \ÛÍÁ qs «sv= xmso RÁVèN][ªyÌÁ snrpw²y xqslkigæs ¾»½ÖÁ R VµR V ynrpv. ªyÎÏÁþ A{mnsxqsVÍÜ[ ÇÁLjilgi[ xms s sª«slriligs Â Ázmsö, ªs[Vª«sVV @Li»R½LêS¼d½ R V \ÛÍÁ qs «sv=ìáv griw²y BryòLi @ yõlriv A R V «s. s[ «sv @ ªsVLjiNS ªsÎÏÁþËÜ[»R½V yõ «sv griµy, µy s ª«sVVLiµR V ª«sV dáþ BLiÉÓÁNTP ª«sÀÁè, \ ² Qû sligì s[lrivèn] s, C\ÛÍÁ qs «sv= xmso RÁVèNRPVLiÛÉÁ[ ËØª«soLiÈÁVLiµj @ s ELjiZNP[ @ yõ «sv. µy s»r½ls*»r½ xms s ª«s¼½ò²T ÍÜ[ C sxtsq R W dsõ, A R V «s «sw xmspljiògs ª«sVLjièF~ R Wù «sv s[ «sv. NS ds 2 sìáìá»r½ls*»r½ y}mslriv «s INRP @Li»R½LêS¼d½ R V \ ² Qû sligì \ÛÍÁ qs «sv= y NRPÌÁNRP»yò @ú²r xqsvnrpv ªsVLiVVÍýÜ[ ª«sÂ Á[èbPLiµj. ynrpv xqs R Vxms²R VòLiµR s, G dsv úarpª«svûíá[nrpvli²y»r½ R WLRiV Â Á[bP xmslizmsliâ Á[aSLRiV A R V «s. @µr XxtísQª«saS»R½Vò @ ªsVLjiNSNRPV zms `Á. ²T. sµyùlôðjigs ªsÎØþNRP, 3 xqsliª«s»r½=lsìá ª«sLRiNRPW INRP NSLRiV ª«sVVÈíÁVN][ª«s²y sntp NRPW²y ynrpv @ª«sNSaRPLi ÛÍÁ[NRP F LiVVLiµj. C ÍÜ[xmsÌÁ A @Li»R½LêS¼d½ R V \ ² Qû sligì \ÛÍÁ qs «sv= FsNRPä²][ F LiVVLiµj. NRP «svnrp 3 xqsliª«s»r½=lsìá»r½ls*»r½ ª«sW ªsVVµR ÉÓÁ NSLRiV (15 xqsliª«s»r½=lsìá Fy»R½NSLRiV) N] «sõxmsöv²r V \ ² Qû sligì FyhSÌÁV xmso RÁVèN] s, \ ² Qûª±s Â Á R Vù²R Li s[lrivèn] s, @NRPä²T \ ² Qû sligriv \ÛÍÁ qs «sv= xmso RÁVèNRPV «sõ»r½ls*»r½gs ds ªs[Vª«sVV µy sõqq\ ² Qûª±s Â Á R Vù²R Li ªsVVµR ÌÁV msèíáûíá[µr V. G ª«sWú»R½Li @ «svë³ïáª«sli ÛÍÁ[ s ynrpv, A \ÛÍÁ qs «sv= xmslizmsliàá úarpª«sv»r½gæjiliàá «sliµr VNRPV A ÊÁLiµ³R Vª«soNRPV µ³r «sùªyµyìáv Â ÁxmsöVNRPV yõ «sv. NS ds, BÍØLiÉÓÁ xqs R VLi Â Á R Vù²R Li ª«sVWÍØ «s L][²ýR dsvµr «s²t Â Á[ úxmsçáìánrpw, ªsÛÎÁ[þ ªyx yìánrpw úxmsª«swµyìáv ÇÁLRigRiª«s RÁè s A R V «s Ez LiÀÁ DLi²R LRiV. s[ «sv yíø ÇØúgRi»R½ògRiÌÁ ª«sV sztsq «s s ¾»½ÖÁbP, \ ² Qû sligì s[lrivèn][nrpvli²y \ ² Qûª±s Â Á R Vù «s s[ \ µ³ LRiùLi»][ A R V «s @µj xmslizmsli ylriv. NS ds, \ÛÍÁ qs «sv= Bª«s*²R Li ÍØLiÉÓÁ {qslji R V qs sxtsq R VLiÍÜ[ G ª«sV sztsq dsvµy @Li»R½ «sª«svønrpli DLi RÁNRPW²R µr s s[ «s «svnrpvliéø «sv. úxmsªyryliúµ³r VÌÁ úxmsª«slriò «síü[ FsNRPVäª«s RÁW²R ÛÍÁ[µR VgS ds, ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ ª«sWú»R½Li, ÊÁLiµ³R Vª«soÌÁV ª«sVLiÀÁ x Ü[µygRiÌÁ xmsµr ª«soÍýÜ[ D «sõªylji ÒÁ s»r½li xqsvîïá ª«s s BxmsöÉÓÁNUP slièáw s[ D yõli. Bµj INRP sbpxtísq ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 47

19. G ª«sµ³R Vª«so «sv Â Á[xmsÉíØÖÁ? ª«sVúµyxqsVÍÜ[ ª«sW ª«sWª«sV R VùÌÁV DLi ² [ªyLRi s Â ÁFyö «sv griµy. ªyÎÏÁþLiµR LjiÍÜ[NTP msµôy R V «s ª«sW y «sõgslji\ ªsxmso ª«sWª«sV R Vù. A R V «s yíø ²R ÊÁV xqslifyµj Li y²r ds, NS ds ªyÎÏÁ þ yíø F~µR VxmsogS DLiÉØLRi ds Â ÁxmsöVNRPV s[ ªyÎÏÁ þ. s[ «sv FsÖÁ ªsVLiÈÁLki xqswäìávíü[ RÁµR Vª«soNRPVLiÈÁV «sõxmsöv²r V ª«sW y R V «sª«svønrpv yíø ÇÁÊÁV Â Á[}qsò RÁW²R ²y sntp ÊÁLiµR LRiV ª«s yè²r ÈÁ C ª«sWª«sV R Vù. @xmsöv ² [ ª«sW y R V «sª«svø ª«sVVLiµR V ynrpv ªyÎÏÁþª«sWøLiVV s Â Á[xqsVNRPV s[èáèýáv ª«sW y «sõgslji «svliàá ªygôS «sli Â Á[LiVVLi RÁVNRPV yõ²r ÈÁ. xmszqs»r½ «sliíü[ ynrpv A sxtsq R WÛÍÁ[ dsv ¾»½ÖÁ R VÛÍÁ[µR «svn][li²t. zmsìýáìáxmszqs»r½ «sliíü[ s[ ªyÎÏÁþ ms ÁþNTP msµôr ªyÎÏÁ þ BÍØLiÉÓÁ IxmsöLiµyÌÁV Â Á[xqsVN][ª«s²R Li BLiNS ÇÁLRiVgRiV»R½V «sõ ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. @µk gsnrp µr gærilriêáliµ³r Vª«so\ÛÍÁ y (Dµy: ËØªyª«sVLRiµR ÎÏÁ þ, ªs[V «sª«swª«sv ªs[V «sn][²r ÎÏÁ þ) ªyÎÏÁþNRPV ms Áþ Â Á[ R V²R Li BLiN]NRP ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. ÊÁLiµ³R Vª«soÌÁ ms Áþ xmsbpèª«svûëáligsíþ ÍØLiÉÓÁ svgri»y LSuíyûÌÁÍÜ[ s}tsqµ³r Li. ISI ÍÜ[ y NýS qs ªs[VÉÞ INRP ÛËÁLigSÖdÁ @ª«sWøLiVV»R½ «snrpv 2ª«s»R½LRiLi ÊÁLiµ³R V\ ªs «s INRP @ËØ LiVV s ú}ms svliàáliµj.»r½öýáµr Liú²R VÌÁV ªyÎÏÁþ ms Áþ s}tsqµ³r ª«sV s Â Ázmsö, INRPLji NRPLRiV ª«sVLjièF~ª«sVø s ALiORPQÌÁV sµ³j Li ylrièá. NS ds dsîïá þ»r½öýáµr Liú²R VÌÁNRPV ¾»½ÖÁ R VNRPVLi²y NRPÌÁVxqsVNRPVLiÈÁVLi ² [ªyLRiV. RÁµR V\ ªsF LiVV «s»r½ls*»r½ ªy ÁþµôR LRiW ²³T ÖdýÁÍÜ[ Dµ][ùgSÌÁV xqslifyµj Li RÁV N] s xmsbpèª«svûëáligsíþ s ª«sµj ÛÍÁ[aSLRiV. msµôr ÌÁ «sv µj ÅåÁLjiLiÀÁ, @NRPä²R ªyÎÏÁ þ LjiÑÁxtísQLì sªyx Li Â Á[xqsVNRPV yõlri s s yõ «sv. ª«sV dáþ y sxtsq R W sn]µôyli. s[ «sv ú mszqs ² ds= NSÛÍÁ[ÒÁÍÜ[ Â Á[LSNRP INRPryLji ry R VLiNSÌÁLi Ë³Ü[ÇÁ «sli»r½ls*»r½ C msµôr ª«sWª«sV R VùgSLji BLiÉÓÁNTP ªsÎØþ «sv. "NS{mns ¼d½xqsVNRPVLiÉØªy" @ s @²T gslriv ª«sWª«sV R Vù. s[ «sv NS{mns ú»ygri «s s Â Á}msò FyÌÁV ¼d½xqsVNRPVLiÉØªy @ s @²T gslriv. s[ «sv xqslli[ @ yõ «sv. @xmsöv²r V ª«sWª«sV R Vù, @»R½òª«sVøNRPV "g][fyìálinrpv FyÌÁV ¼d½xqsVNRPVLS ªs[. ÀÁNRPäÉÓÁ FyÌÁV @ËØ LiVVNTP @ÒÁLñRiLi Â Á[ryò¹ [V ªsW, N]µôj gs xmsìáèêáljiàá INRPä gýsxqsv²r V xmsèíávnrpvls" @ s Â ÁFyöLRiV. @µj s «sõ»r½ls*»r½ 48

ynrpv FsLiµR VNRP [ ªyÎÏÁþ»][ xqsliêáliµ³r Li @LiÛÉÁ[ sª«svvåá»r½*li ªsVVµR ÌÁLiVVùLiµj. @µk NSNRP ú mszqs ² ds= NSÛÍÁ[ÒÁÍÜ[ yíøª«svliµj }qsõz»r½vìáv µr gærilriêáliµ³r Vª«soÌÁ zmsìýáìá»][ sªyx ÊÁLiµ³yÌÁV ª«sVLiÀÁ s NSµR s Â ÁFyöLRiV. dsèá sõéóá ª«sVWÍØ «s A ª«sWª«sV R Vù NRPW»R½VLji s Â Á[xmsÈíÁNRPW²R µr s slñrilivvli RÁVNRPV yõ «sv. ªsVVµR ÉÓÁ xqsliª«s»r½=lrili»r½ls*»r½ ªs[xqs s ZaPÌÁª«sÌÁNRPV BLiÉÓÁNTP ªs Áþ «s ªsLiÈÁ s[ ¾»½ÖÁbP «s sxtsq R VLi G svèáliûéá[, C ª«sWª«sV R Vù ªyLRiLiL][ÇÁÙÌÁV úntp»r½ ªs[V INRP ÊÁÌÁgRiLi»][ ª«sÀÁè, y «svxqsvò «sõ ª«sW y «sõgslji s IzmsöLiÀÁ, ynrpv»r½ «s NRPW»R½VLRiV»][ sªyx Li ÇÁLjizmsLi RÁ²y sntp»yliêáwíøìáv xmso RÁVèNRPV s ªs ÁþF R W²R s. ª«sVúµyxqsVÍÜ[ s[ DLiÈÁV «sõ ynrpv Bµj ÇÁLRiVgRiVËÜ[»R½V «sõèýáv ¾»½ÖÁ R VNRPVLi²y LRix xqsùligs FsÍØ Â Á[aSL][ G ªsW. s[ «sv ªsLiÈÁ s[ ynup xqsliêáliµ³r Li BxtísQLi ÛÍÁ[µR s ª«sW»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁNRPV Â ÁFyö «sv. C sxtsq R VLi ª«sW y «sõgslriv ª«sWª«sV R VùNRPV Â Ázmsö¾»½[ "NRPVúLRiªy²T NTP BLiNS ÀÁ «sõª«s R V}qs= griµy.»r½ls*»r½ Â Á}msò sliéø²r V. ª«sWNRPV AgRi²y sntp @Ë³ÏÁùLi»R½LRiLi ÛÍÁ[µR V" @ yõ²r ÈÁ. C sxtsq R VLi BÍØ s[ yíø xqsliª«s»r½=lsìáv rygjiliµj. s[ «sv ª«sVúµyxqsVÍÜ[ Bsc.(Honors) xmspljiòâ Á[bP NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ M.Stat xmspljiò Â Á[bP Dµ][ùgRiLiÍÜ[ Â Á[Lji «s»r½ls*»r½ griw²y N] yõîïá þ rygjiliµj. ÀÁª«sLRiNRPV ªyÎÏÁþZNP[ sxqsvlgi¼½ò ªyÎÏÁþª«sWøLiVVNTP ªs[lLi[ xqsliêáliµ³r Li Â Á[xqsVNRPV yõlrièá. FyxmsLi B sõ xqsliª«s»r½=lsìáv A @ª«sWøLiVV FsLi»R½ ËØµ³R xms²t DLiÈÁVLiµ][. Fs sõ ª«sV «sxqsölôðriìáv D yõxqslli[, ZaPÌÁª«sÌÁ dsvµr ªs Áþ «sxmsöv²r V ÊÁLiµ³R Vª«soÌÁLiµR Lkiõ NRPÌÁª«s²R Li y ª«sVVÅÁùQ\ ªsV «s @ÌÁªyÈÁV. ªyÎÏÁþª«sWøLiVV msîïáþlivv «s N] sõ xqsliª«s»r½=lsìá»r½ls*»r½ C ª«sWª«sV R Vù gslji s NRPÌÁª«s²y sntp ªsÎØþ «sv. @xmsöv²r V @»R½òª«sVø @ «sõµj " ª«sWNRPV @µr XxtísQLi NRPVµR LRiNRP F LiVVLiµj y R V y @LiVV y «svª«so* Fsª«s*L][ «sàáè «s @ª«sWøLiVV s RÁWbP»R½*LRiÍÜ[ ms Áþ Â Á[xqsVN][, úêáx ø ylji ª«sVVµj Lji y, ÛËÁLi²R NS R V ª«sVVµj Lji y ª«sVLiÀÁµj NSµR s @LiÉØLRiV." @xmsöv²r V y NRP szmsliàáliµj ÊÁLiµ³R Vª«soÌÁNRPV Â Á R WùÖÁ= «s xms s ª«sV «sli Â Á R VùNRPF LiVV y, ª«sV «sli ªyÎÏÁþ s AFyù R VLigS xmsìánrplji}qsò, ªyÎÏÁ þ AFyù R VLigS s[ ÇÁªyÕÁryòLRiV @ s. ÀÁª«sLRiNRPV y sªyx Li y»r½öýáµr Liú²R VÌÁV sarpèlivvliàá «s Arranged match y IxmsöLiµR Li»][ s[ ÇÁLjigjiF LiVVLiµj. arpvµôðr asns Lji\ s «s s[ «sv, INRP ª«sWLiry Lji s ms Áþ Â Á[xqsVNRPV yõ «sv. ynrpw, ª«sW A s²r NRPW FsxmsöV²R V F ÉýØÈÁÛÍÁ[. y @µr XxtísQLi @ÍØ DLiµR «svn][li²t. ª«sW A sßñ Óá grivljiliàá Â Áxmsö²y sntp INRP DµæR ûliµ³r Li NSªyÖÁ, dsìávliûéá[ µy sõ»r½ls*»r½ úªyryò «sv. NS ds, y»r½öýáµr Liú²R VÌÁV ª«sWú»R½Li s[ «sv xqs* R VLigS N][LRiVNRPV «sõ @ª«sWøLiVV»][ s[ y sªyx Li 49

ÇÁLjizmsLi ylri s Â ÁxmsöNRP»R½xmsöµR V. s[ «sv ÇÁLiNRPNRPVLi²y y ª«sV [ªyLi ³RÁ «sv Â ÁxmsöVN][ª«s²R Li ª«sVWÍØ «s y sªyx Li y xqsª«svø¼½»][ s[ ÇÁLjigjiLiµj. NS ds ª«sVLjiN]LiµR LRiV ¾»½ÌÁVgRiV }qsõz»r½vìá @ «svë³ïáªyìáv ªs[LRiV. ªs[Vª«sVV NSÖÁFn Ljiõ R WÍÜ[ NRPÖÁbP «s INRP ¾»½ÌÁVgRiV }qsõz»r½v²t @ «svë³ïáª«sli Â ÁFyò «sv. @xmsöv²r V @»R½²R V @ sªyz»r½v²r V. NS ds INRP ¾»½ÌýÁ @ª«sWøLiVV»][ NRPÖÁzqs sª«szqsliâ Á[ªy²R V. sªyx Li NSNRPF LiVV y, ªy ÁþµôR LRiW IZNP[ @FyLíRiV ªsVLiÈÁVÍÜ[ sª«szqsliâ Á[ªyÎÏÁ þ. A @FyLíRiV ªsVLiÈÁVÍÜ[ IZNP[ INRP ÛËÁ²` DLi ² [µj NRPW²y. C GLSöÈÁV yíø xqsliª«s»r½=lsìáv rygjiliµj. INRPL][ÇÁÙ A R V «snrpv»r½ «s BLiÉÓÁ «svliàá»r½ «s ª«s R VxqsV= ª«sV Áþ «s»r½liú²t x Xúµ][gRiLi yíø {qslji R V qs NRPLi²T xtsq ±s ÍÜ[ DLiµR ds, ªsLiÈÁ s[ BLiÉÓÁNTP LRiª«sVø ds Fn ±s ª«sÀÁèLiµj. x ²yª«s²T gs ÉÓÁZNPäÈíÁV N] «svn]ä s @»R½ «sv BLi²T R W ÊÁ R VÌÁV µ [LS²R V. ªs[Vª«sVLi»y rygri «slixms²y sntp sª«sw yúarp R W sntp ªsÎØþLi. @»R½ sõ A @ª«sWø¹ [V ¼d½xqsVNRPVª«sÀÁèLiµj sª«sw yúarp R W sntp. ªsÛÎÁ[þÈÁxmsöV²R V A @ª«sWøLiVV NRPLiÈÁ»R½²T RÁWbP "x ds, llili²r V ªyLSÍýÜ[ ª«sÂ Á[èryò «sv. µj grivìáv Â ÁLiµR ª«sWNRP" @ s Â ÁFyö²R V @»R½ «sv. @»R½ «sv ILiÈÁLjigS ¼½LjigjiLSÛÍÁ[µR V. "GLi Â Á R Vù «sv ª«sWríyLRiW, ÊÁÌÁª«sLi»R½Li Â Á[bP @NRPä²R INRP @ª«sWøLiVV»][ ms Áþ Â Á[ZaP[aSLRiV" @LiÈÁW Â ÁFyö²R V. @»R½ s ¾»½ÌýÁ }qsõz»r½vlsìáv Gª«sV «svnrpv «sõµ][, FsLi»R½ NRPV svöáf LiVVLiµ][ ª«sWNRPV xmspljiògs ¾»½ÖÁ R VµR V. NS ds, yíø xqsliª«s»r½=lsìá ª«sLRiNRPW A@ª«sWøLiVV ILiÈÁLjigS s[ sª«szqsxqsvò «sõèýáv ª«sWNRPV ¾»½ÖÁbPLiµj. ryµ³ylrißáligs ¾»½ÌýÁ @ª«sWøLiVVÌÁV, @ËØ LiVVÌÁ «sv ª«sV «sli µr VxqsVòÌÁV ª«sWLRiVèNRPV «sõèýáv ª«sWlLi[èryòLRi s @ «svnrpvliéøli gs ds, C @ª«sWøLiVV sxtsq R VLiÍÜ[ @µj sçáli NSÛÍÁ[µR V. yíøª«svliµj @LiÈÁWLiÉØLRiV "ª«sW»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁV, ª«sùQQNTPògRi»R½ sxtsq R WÍýÜ[ NRPW²y xqs*»r½liú»r½li Bª«s*NRPVLi²y y ÒÁ s»r½li yarp «sli Â Á[aSLRiV." @ s. A xqs*»r½liú»r½li Fsª«sL][ BÂ Á[èµj NSµR V,»y ªs[V \ µ³ LRiùLi Â Á[bP µy sõ ¼d½xqsVN][ªyÖÁ @ s dsîïá þ s[lrivèn][ªyöá. 20. ¾»½ÌÁVgRiV ª«s s»r½ìá xmsoéíóáliéóá xqsliêáliµ³yìáv msîïáþlivvù, N]»R½ògS NSxmsoLS sntp ªs Áþ «sxmsöv²r V @ª«sWøLiVVÌÁV»R½ª«sV sªyry sõ»r½öýáµr Liú²R VÌÁ BLiÉÓÁ «svliàá Ë³ÏÁLRiò BLiÉÓÁNTP ª«sWLRiVryòLRiV. µk sª«sìýá N]Li»R½ª«sVLiµj NTP ËØµ³R NRPÌæÁª«s RÁVè. A 50

ËØµ³R «sv»r½gæjili RÁ²y sntp NSËÜ[ÌÁV ªsVVµR ÉÓÁ 2 xqsliª«s»r½=lsíýü[ «sv Auy²R ª«sWxqsª«sV [, ÛÍÁ[NRP BLiZNP[ ªs[ª [ rynrpvìáv Â Ázmsö xmsoéíóáliéóáªyîïá þ ªyÎÏÁþ @ª«sWøLiVV s»r½lri RÁV»R½ª«sV BLiÉÓÁNTP ¼d½xqsVNRPV ª«sxqsVòLiÉØLRiV. slrix Li ú}msª«sv «sv msli RÁV»R½VLiµj @LiÉØLRiV griµy, N]»R½ò µr Lixms»R½VÍýÜ[ INRPLji dsvµr INRPLjiNTP @ «svlsgrili msliàá ªyLji ÒÁ s»r½li ª«sVW²R V xmsoª«so*ìáv ALRiV NS R VÌÁVgS DLi²yÌÁ s[ D µô [arpùli»][ C A ylsìáv mséíóá DLiÉØLRiV. Ë³ØLRiù»][ µylixms»r½ù ÒÁ s»r½li N]»R½ògS RÁ s RÁWxqsVò «sõ @ËØ LiVVÌÁNRPV ryµ³ylrißáligs C A ylsìáv @xqs=ìáv «s RÁèª«so, @LiVV y NSxmsoLRiLi ún]»r½òíü[ ¾»½ÌÁVgRiV ª«s s»r½ìáv xmsoéí ÓÁLiÉÓÁNTP LSNRPF NRPÌÁV»R½LRi RÁW rygjixqsvò s[ DLiÉØLRiV. C A ylrili INRP sbpxtísq ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. B µ [NSNRP xqslri*ryµ³ylrißáligs ¾»½ÌÁVgRiVª«s s»r½ìáv»r½ª«sv ªsVVµR ÉÓÁNS «svö xmsolriv²r V @ª«sVø @Li²R ÍÜ[ F xqsvn][ª«s²y sntp xmsoéíóáliéóántp ª«sÂ Á[èryòLRiV.»R½LS*»R½ NS «svöìánrpv NRPW²y yíøª«svliµj xmsoéí ÓÁLiÉÓÁNTP ª«sxqsWòLiÉØLRiV. C A RÁLRißá úxmsªyryliúµ³r VÍýÜ[»R½NRPVäª«sgS ds, BLi²T R WÍÜ[ sª«sbpliâ Á[ ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiÍÜ[ ryµ³ylrißáli. @LiµR VZNP[ Bµj INRP Ë³ØLRi¼d½ R V ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli @ s Â ÁxmsöVN][ª«s RÁVè. N]Li»R½ª«sVLiµj ¾»½ÌÁVgRiVª«s s»r½ìáv ÀÁ «sõª«s R VxqsV=ÍÜ[ D «sõ zmsìýáöáõ»r½ª«sv»r½öýáµr Liú²R VÌÁ BLiÉÓÁNTP»R½LRi RÁW xmslizmsxqswòliéølriv. s[ «sv @ÍØ s[ ynrpv 10 xqsliª«s»r½=lsìáv ª«sÂ Á[èª«sLRiNRPW xqsgrili NSÌÁLi ª«sW»y»R½gSLjiLiÉýÜ[ msljigs «sv. µk sª«sìýá ª«sW»y»R½, @ª«sVøª«sVøÌÁ»][ «sw, ª«sWª«sV R Vù, ËØËØLiVVÌÁV, ÀÁ «sõª«svøìáw, msµôr ª«sVøÌÁ»][ «sw, ªyÎÏÁþ zmsìýáìá»][ «sw ynrpv ËØgS }qsõx Li GLRiö²T Liµj. NRPW»R½VLRiV NSxmsoLS sntp ªs Áþ»R½ «s NRPVÈÁVLiËØ sõ ªsVVµR ÌÁV mséíóá «s»r½ls*»r½ griw²y A@ª«sWøLiVV ËØµ³R ù»r½ìáv»r½ª«sv s¼½ò dsvµr ªs[xqsVN] s Ë³ÏÁLjiLi RÁ²R Li INRP ¾»½ÌÁVgRiV A ylrili. BÍØLiÉÓÁ A ylsìáv B»R½LRi ÇØ»R½VÍýÜ[ N]µô][g]F ö D yõ, ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV dséóá s FyÉÓÁLiÀÁ «sli»r½ B»R½LRiVÌÁV FyÉÓÁryòLRi «svn][ «sv. yàá «sõxmsöv²r V ª«sW»y»R½gSLji EÎÜ[þ ÇÁLjigji «s INRP xqsùxqslixmnsvèá «s Â ÁFyò «sv. @LiµR Lji»y»R½ R VùÍýÜ[NTP ÀÁ «sõªy\ ² «s ª«sW ÀÁ «sõ»y»r½ R Vù yíø xms²r V RÁVªy²R V @xmsöv²r V. A R V «s Ë³ØLRiù @LiVV «s ª«sW ÀÁ «sõª«svøª«svø yíø @LiµR \ ªsV «sµj. A ÀÁ «s»y»r½ R Vù LRizqsNRPV²R s @Li»y @ «svnrpv s[ªylriv. 51

A L][ÇÁÙÍýÜ[ ª«sW BÎÏÁþÍýÜ[ {qsòqûìáv ª«sVVÈíÁLiVV «sxmsöv²r V, zmsìýáìánrpli»y»ynrpª«sµôr s RÁèLjixqsWò, ÊÁ R VÈÁ yxms dsvµr gri²t }msªylriv. dsîïáþnrpv ª«sVVÈíÁLiVV «sèýáv FsÍØ ¾»½ÌÁVxqsVòLiµy @ ds, svgri»y qsnrpv= sxtsq R WÌÁ «sv grivljiliàdá, zmsìýáìáli»y NRPV»R½Wx ÌÁLigS DLi ² [ªyÎÏÁþLi. C xqslixmnsvèá «s ÇÁLjigji «sxmsöv²r V ª«sW ÊÁLiµ³R Vª«soÍýÜ[ LRi»R½òª«sVø @ s[ @ª«sWøLiVVNTP yíø ÀÁ «sõª«s R VxqsV=ÍÜ[ s[ ms Áþ ÇÁLjigji, ª«sVW²R VLSú»R½VÌÁ ª«sVV RÁèÈýÁV @ª«so»R½V yõlivv. ynrpliûéá[ msµôr ªy\ ² «s INRP @ËØ LiVV Gµ][ xmsoxqsònrpli RÁLiNRPúNTPLiµR µy RÁVN] s, "g][fyìáli LSLS dsn]nrpéóá RÁWzmsryò «sv" @LiÈÁW zmsöá y²r V. @µj qsnrpv=xmsoxqsònrpli. ª«sW ÀÁ «s»y»r½ R Vù gslji F L<RiQ ý [ INRP ÊÁÌýÁ dsvµr B»R½ sntp NRP szmsliàáµr ÈÁ. ªs[V svµôr LRiLi INRP rí Lì LRiWª«sVV griµj ÍÜ[ ª«sVWÌÁ NRPWL]è s A xmsoxqsònrpli RÁµR ª«s²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíøli yíø Aú»R½LigS. µr VLRiµR XxtísQª«saS»R½Wò ÀÁ «s»y»r½ R Vù A griµj ÍÜ[NTP ª«s yè²r V @xmsöv²r V. ªs[Vª«sVV Ë³ÏÁ R VLi Ë³ÏÁ R VLigS RÁWxqsVò «sõ \ ªsÅÁLjiNTP @ «svª«sw «sli ª«sÀÁè, µy RÁ²y sntp úxms R V¼½õxqsVò «sõ xmsoxqsòns sõ ÍØN]ä s "JLki ªsµ³R ª«sÍýØLS, ÀÁ «sõ zmsìýáìáv RÁW²R griw²r µr VLS µy sõ" @LiÈÁW ª«sW BµôR Lji dsxmsoìáw ªyLiVVLi y²r V. @xmsöv²r V llili²][ @ËØ LiVV "@ µ [LiÉÓÁ»y»R½ R Wù @ÍØ @LiÉØª«so. ynrpliûéá[ ÀÁ «sõµj LRi»R½òª«sVø @xmsöv ² [ dséóá s Â Á R Vù²R LiÍØ?" @LiÈÁW griv sas²r V.»R½ª«sV zmsìýáìáv R Vª«s* «sliíü[ @²R VgRiV ms²r Vò «sxmsöv²r V griw²y, RÁµR Vª«so xmsplriòlivvù msîïáþ¹ [VùLi»R½ ª«sLRiNRPW qsnrpv= s grivljiliàá ªyÎÏÁ þ ¾»½ÌÁVxqsVN][NRPVLi²y DLi yìá s»yxmsú»r½ R V xms²r ²R Li ¾»½ÌÁVgRiV msµôr ªyLji sbpxtísq ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 21. NRPVÈÁVLiÊÁLiÍÜ[ N]»R½òN][²R ÖÁ róy «sli ¾»½ÌÁVgRiV ryz»r½ùliíü[ C úntpliµj @µr V é»r½\ ªsV «s lgi[ R VLi «svliàá BLiÉýÜ[ Â Á[Lji «s N]»R½òN][²R ÖÁ róy «sli grivljiliàá ¾»½ÌÁVxqsVN][ª«s RÁVè. ynrpv yìá «sàáè «s Clgi[ R VLi N] sõ ª«sVVÅÁùQ\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiVµR yìá s xqswàáxqsvòliµj. N]»R½òN][²R ÌÁV NRPÌÁªyLji N][²R ÌÁV NRPÖÁNTP NSª«sWOTPQ NRP²R VgRiV RÁV «sõµj xmsxmsöv NRP²R ª«sÍÜ[ ËÜ[zqs 52

@xmsöv ² [ ª«s yè²r V A ªsV msµôr «sõ NSÎÏÁþNRPV dsljiàáè NRP dsõlriv sli ms @ «sõ: FsLiµR VNRPW NRP dsõlriv, G sv NRPuíyÌÁW»R½V²R V RÁVN][ Â ÁÛÍýÁÍØ»R½V²R V RÁVN][ msèíávn][ r~ª«svvøìáw NRPÈíÁVN][ ÀdÁlLi ª«sVV²R V RÁVN][ NRPVLRiVÌÁW, FsNRPVä@LiµR ÌÁª«sVW Â Á[Lji dsv @»R½òª«sWª«sVÌÁNRPV Â ÁzmsöLSª«sª«sWø N][²R ÌÁV: NRPVLkiè {msèá dsvµr NRPWLRiVè «sõ @»yò ª«sW R V «sõíü yèlriv, ª«sVª«sVøLixmso»yLS? @»R½ò: s[ slrivgri, s[ slrivgri, ds ª«sWª«sV «s²r VgRiV. N][²R ÌÁV: xmsûéíá ª«sVLi RÁLi dsvµr xms²r VNRPV «sõ ª«sWª«sW ª«sW R V «sõíü yèlriv ª«sVª«sVøLixmso»yLS? ª«sWª«sV: s[ slrivgri, s[ slrivgri, dsv R VNRPä «s²r VgRiV N][²R ÌÁV: ª«sLiÈÁÌÁW Â Á[ZaP[ÉÓÁ J R VNRPä gslriw ª«sW R V «sõíü yèlriv, ª«sVª«sVøLixmso»yLS?»][ÉÓÁN][²R ÌÁV: s[ slrivgri, s[ slrivgri, dsë³ïálriò «s²r VgRiV N][²R ÌÁV : LRi RÁèÍÜ[ NRPWLRiVè «sõ LSÛÇÁ[LiúµR Ë³Ü[gki ª«sW R V «sõíü yèlriv, ª«sVª«sVøLixmso»yLS? Ë³ÏÁLRiò: msèíávn][ r~ª«svvøìáw, NRPÈíÁVN][ÀdÁLS F LiVVLS xqsvåáª«svvgs xmsoéíóá sliéóántp ds N][²R ÌÁV: BLRiVgRiVF~LRiVgRiV J R Vª«sVøÍØLS Â ÁÛÍýÁÎÏÁþ ms ÁþÎÏÁ þ }qs sli RÁËÜ[LiVV ª«sVLRiµR ÌÁW ms ÁþNUP ª«sVLRiÖÁ ª«sÂ Á[è «sw BLRiVgRiNRPä, F~LRiVgRiNRPä B µ [ F LiVVª«s»R½Wò 53

C lgi[ R VLi úªy R VÊÁ²T «s L][ÇÁÙÍýÜ[ N]»R½òN][²R ÌÁV»R½ «sv Â Á R VùËÜ[¹ [V úxms¼½ xms snup @»R½òª«sWª«sVÌÁ @ «svª«sv¼½ F~LiµyÌÁ s ¾»½ÌÁVxqsVòLiµj. @xmsöéóánup, BxmsöÉÓÁNUP xmsljizqós»r½víýü[ yíø ª«sWLRiVöÌÁV ª«s yè R V «svn][li²t. @ËØ LiVV»R½ «s»r½öýáµr Liú²R VÌÁVLi ² [ ELRiVNSNRP BLiN][ ELRiVÍÜ[ Dµ][ùgRiLi Â Á[xqsVòLiÛÉÁ[, N]»R½ò µr Lixms»R½VÌÁV»R½ª«sVLi»R½ÈÁ»y ªs[V A ELRiVÍÜ[ ªs[LRiVgS sª«sbpli RÁ²R Li ÇÁLRiVgRiV»R½VLiµj. @ÍØ @LiVV¾»½[ @»R½ s Ë³ØLRiùNRPV»R½ª«sV NRPVÈÁVLiÊÁ ª«sùª«s LSÌÁV»R½ «snrpv «sàáè «s sµ³r LigS Â Á[xqsVN][ª«s²y sntp N]Li»R½ xqs*»r½liú»r½li ÌÁÕ³ÁxqsVòLiµj. @ÍØNSNRP, @ËØ LiVV,»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁV sª«szqsliâ Á[ ELRiVÍÜ[ s[ DLi ² [ÈýÁLiVV¾»½[, «sw»r½ «s µr Lixms»R½VÌÁV @ËØ LiVV»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁ»][ xqs svztísq NRPVÈÁVLiÊÁLigS DLi²R ²R Li ÇÁLRiVgRiV»R½VLiµj ryµ³ylrißáligs BLi²T R WÍÜ[. BÍØLiÈÁxmsöV²R V «sw»r½ «sª«sµ³r Vª«so»R½ «s Ë³ÏÁLRiò»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁ ªyLi ³RÁÌÁ úxmsnslrili sª«szqsli yöá= ª«sxqsVòLiµj. ms Áþ @ R WùNRP LSËÜ[¹ [V µylixms»r½ù 54 ÒÁ s»y sntp INRP \ ªsxmso ª«sV «sxqsv= D s*îïá þlriv»r½v yõ; BLiN][\ ªsxmso, @»R½òª«sWª«sVÌÁW,»R½ «së³ïálriò,»r½ «s xqs*»r½liú»y sõ @xmsx LjiryòLRi s Ë³ÏÁ R Vxms²R ²R Li ¾»½ÌÁVgRiV ª«s s»r½ìá ryµ³ylrißá\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli.»r½ «s Ë³ÏÁLRiò»][ ªs[LRiVgS sª«szqsliâ Á[ ¾»½ÌÁVgRiV ª«s s»r½ìáv griw²y, @»R½òª«sWª«sVÌÁV»R½ sliéóántp sñáéþ NTP ª«sxqsVòLiÛÉÁ[, ªyÎÏÁ þ»r½ «s BLiÉýÜ[ D «sõ yõîýïá»r½ «s dsvµr ËØ qs Â Á[ryòLRi s Ë³ÏÁ R Vxms²R ²R Li xqslri*ryµ³ylrißá\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiV ª«s s»yµr «sli. 22. ¾»½ÌÁVgRiV µylixms»yùìá AL][gRiùLi s[ «sv ÊÁLiµR LRiV z LiµR W \ xqswäìávíü[ RÁµR Vª«soNRPV «sõxmsö²r V ª«sWNRPV ª«sVV sª«swßóánrpùli xmsli»r½vìávgslriv FyhSÌÁV Â Á}msöªyLRiV. ª«sVV sª«swßóánrpùligslriv NRPW²y ª«sW «snrpäìá»][èáíü[ s[ sª«szqsliâ Á[ªyLRiV gri «svnrp, A R V y, A R V «s xqs¼d½ª«svßóá ynrpv ËØgS xmslji RÁ R V ªs[V. @xmsöv²r V A R V «s úªybp «s µylixms»][ùxms sxtsq»r½vò, NSLi»R½Li NRP R ÌÁW RÁµj ªy «sv. C xmsoxqsònsìáíü[ s xqsv sõ»r½\ ªsV «s xqsùli ynrpv FsLi»][ «sàáèliµj. µylixms»r½ùli dsvµr úxmsxmsli RÁ ryz»r½ùª«svli»r½éóáíü[ «sw B s @¼½úZaP[xtísQ\ ªsV «s xmsoxqsònsìá s y @Õ³ÁúFy R VLi.

A ª«sVµ³R ù «swùûçálki+íü[ INRP úxmsªyryliúµ³r V²T Ë³ØLSù msúéü[ìáv»][»r½ «s arplkils sntp ª«sVLiÈÁ msèíávn] s A»R½øx»R½ù Â Á[xqsVNRPVLiµR s ªyLRiòÍýÜ[ s yõ «sv. @ µ [NSNRP, yìáª«svliµj ¾»½ÌÁVgRiV µr Lixms»R½VÌÁV INRPLRiV dsvµr INRPLRiV NRPxqsVLRiV N][ª«s²R Li, ¾»½ÌÁVgRiVª«s s»r½ìáv ÀdÁÉÓÁNUP ª«sWÉÓÁNUP Ë³ÏÁLRiòÌÁ dsvµr @ÖÁgji ªyÎÏÁþNRPV qsnrpv=lli[xtsq sligì msèíá²r Li RÁWxqsWò s[ DLiÉØLi. Ë³ÏÁLRiò dsvµr @ÖÁgji «sxmsöv²r V ª«sVW¼½ª«sVW²R V RÁVN] s qsnrpv=ntp lli[xtsq sligriv msèíá²r Li xqslri*ryµ³ylrißá\ ªsV «s Ë³ØLRi¼d½ R V ª«s s»yµr «sli (ªyÖdÁøNTP LSª«sW R VßáLiÍÜ[ \ZNPZNP[LiVV µr arplri R V²T dsvµr C A R VVµ³y s[õ ªy²T Liµj»R½ «s N]²R V\ZNP «s Ë³ÏÁLRi»R½V²T NTP LSÇÁùLi BzmsöLi RÁ²y sntp). dséóá s RÁWbP µr Lixms»R½VÌÁV A «sliµr LigS DLi²R ²y sntp xqsìá ÖÁÂ Á[è NRP s»r½ìá «sv Fsª«s*Q\lLi y @ÍýØLS @ s ªs¼½NS «sv. ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ G dsv NRP «sö²r ÛÍÁ[µR V gs ds, xqslixqsäqx»r½liíü[ NS ÁµyxqsV úªybp «s ª«sVLiÀÁ aý][nrpli INRPÉÓÁ NRP «sxms²t Liµj súnrp ªsWLRi*bdP R VLi úgriliµ³r LiÍÜ[. ª«sVgRiªy²T s»r½xzmsògs DLi RÁ²y sntp @»R½ s Ë³ØLSù FsÍØ úxmsª«sljiòli yíü[ NS ÁµyxqsV C aý][nrpliíü[ Â ÁFyöLRiV. NSlLi[ùxtsv ª«sVLiú¼d½ NRPLRiâßá[xtsv µy{qs arp R V s[ RÁ LRiLiË³Ø ORPQª«sV R W µ³r Ljiú¼d½ Ë³Ü[ÛÇÁ[ùxtsv ª«sW»y LRiW}ms RÁ ÌÁOUPQQø xtsqéþ NRPLRiø R VVNSò NRPVÌÁ µ³r LRiøxms¼d½õ B µ [ xmnsnupäíü[ {qsòqû s»r½xzmsògs DLi RÁ²y sntp A s²r Ë³ÏÁLRiò FsÍØ úxmsª«sljiòli yíü[ Â Áxmsö²y sntp s[ «sv C xmsµr ùli NRPÖÁöLi y «sv. LRiORPQßáNRPV ÌÁORPQQøßáV²R V LRi¼½ únup²r NRPV $ NRPXxtñsv²R V 55

s µ³ [ R V»R½NRPV x «svª«svli»r½v²r V «sª«svøns sntp D «sõ»r½çø¼½ mslixmso²r V NRPVNRPä»][²R VNRPV grivª«s* µ³r ylêri «snrpv ÕÁÍÞ lgi[èáv= ²R ÊÁV xmsli RÁVN][²R LiÍÜ[ µy «snrplñriv²r V R VVNTPòNTP ÑÁ»R½VòÌÁª«sWLji «snrpä «s s*li RÁ²y sntp lli[ìáligji ªsVxmsöV RÁWzmsLi RÁ²R LiÍÜ[ xmslriª«sbpliàá «s dslsõ³áª«sw s xqsx y sntp ÍØÖÁLiÂ Á[»R½Liú²T AµR LRißáNRPV g_lri sliâ Á[ grivlrivª«so BÉíÓÁ xms¼½ s F~LiµR ²R ªs[V griµy xms²r»r½vìá xqs*xmsõ ÌÁORPQQùLi Bª«s dsõ Â Áxmsö²R Li ¾»½[ÖÁNRP, A RÁLjiLi RÁ²R Li NRPxtísQLi @ «svn][li²t. y ÀÁ «sõ @ «svë³ïáª«sli INRPÉÓÁ Â ÁFyò «sv. s[ «sv ª«sVúµyxqsVÍÜ[ RÁµR Vª«soNRPV s[èáxmsöv²r V «s «svõ yíø AFyù R VLigS RÁWZaP[ INRP ª«sWª«sV R Vù BLiÉÓÁNTP»R½LRi RÁW ªsÎÏÁ òli ² [ªyßñÓá. ª«sWª«sV R Wù, @»R½òª«sWø xms²r V RÁVªyÛÎÁ[þ, zmsìýáìáv BLiNS ÛÍÁ[LRiV @xmsöv²r V. @»R½òª«sVø «sv RÁWbP «sxmsöv²r ÍýØ "ÒÁ s»r½li FsÍØ DLiµj @»R½òª«sWø" @ s @²T gji¾»½[, dslrixqsligs, "Gª«sVVLiµj g][fyìáli, Gµ][ rygriv»][liµj " @ s[µj. ªyÎÏÁþ»][ ËØgS RÁ «svª«so gri «svnrp, ªyÎÏÁþ ÒÁ s»y sõ D¾»½[òÇÁxmsLRi RÁ²y sntp G sv Â Á R WùÍÜ[ y AÍÜ[ RÁ «sìáv ª«sWª«sV R Vù»][ RÁLjièxqsVòLi ² [ªyßñÓá. INRP L][ÇÁÙ ª«sVµ³yùx õª«svíýø FsLi²R ª«sW ² [èbp, ry R VLiú»y sntp s[ «sv ªy ÁþLiÉÓÁNTP Â Á[lLi[ÈÁxmsöÉÓÁNTP ANSaRPLiÍÜ[ ªs[VxmnsWÌÁV Â Á[Lji yíø LiVVgS DLiµj. @xmsöv²r V ª«sWª«sV R Vù «sv»r½*lrigs»r½ R WLRiLiVVù @»R½òª«sVø «sv ªsVLki yõdá `Á NTP ¼d½xqsVNRPV ªsÎÏÁþª«sV s ÊÁÌÁª«sLi»R½Li Â Á[aS «sv. IxmsöVN] s, " «svª«so*nrpw²y LS, NRPÖÁzqs ªsÎôØLi" @ yõ²r V. "ª«sVµ³R ù «s Fy «snrpliíü[ xmso²r NRPÍØ s[ sliµr VNRPV; @»R½òª«sVø, «svª«sp* ªs Áþ ËØgS A «sliµj Li RÁLi²T " @LiÈÁW s[ «sv ªyÎÏÁþ «sv ÊÁxqsV=ÍÜ[ FsNTPäLiÀÁ, BLiN][ ª«sWª«sV R Vù BLiÉÓÁNTP ªs ÁþF R W «sv.»r½ls*»r½ ª«sV dáþ NRPÖÁbP «sxmsöv²r V ª«sWª«sV R Vù ªyÎÏÁþ ªsVLki yõdá `Á úéóáxmsöv FsÍØ ÇÁLjigjiLiµ][ 56

Â ÁFyö²R V. ÊÁxqsV= µj gji ÕdÁ `Á \ ªsxmso «s²r ª«s²R Li ªsVVµR ÛÍÁÛÉíÁ[Li»R½ª«sLRiNRPW @Li»y ËØgS s[ DLiµR ÈÁ. NS ds N]µôj s svuyíýü[ ª«sL<RiLi NRPVLRiª«s²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíóáliµr ÈÁ. ¼½LRiVgRiV úéóáxmsöv ÊÁxqsV= LSª«s²y sntp yíø AÌÁxqsùª«sVLiVVùLiµR ÈÁ. C ÍÜ[xmsÌÁ»R½²T bp ª«sVVµôR LiVVF R WLRiÈÁ.»R½²T griv²ïr ÌÁ»][»R½LiÉØÌÁVxms²T BLiÉÓÁNTP Â Á[lLi[xmsöÉÓÁNTP yíø AÌÁxqsùLi @LiVVù ËÜ[ÛÍÁ²R V ÀÁLSNRPV ªs[bPLiµj @ yõ²r V... dslribpliàá «s ª«sW ª«sWª«sV R Vù, @»R½òª«sVøÌÁ µylixms»yù sõ D¾»½[òÇÁ xmslri RÁ²y sntp s[ «sv Â Á[zqs «s ÀÁ «sõqúxms R V»R½õLi BÍØ @Li»R½ª«sVLiVVùLiµj. @µk NSNRP, N]Li»R½ª«sVLiµj NTP FsLi»R½ÛÇÁ[bP y»r½xzmsò NRPÌæÁµR «svn][li²t. @LiVV y, Ë³ØLSùË³ÏÁLRiòÖÁµôR LRiW C aý][nrpli, xmsµyùìá NRP «svgrivßáligs úxmsª«sljiòli²r Li s[lrivènrpvliûéá[, NRP dsxqsli N] sõ xqsliª«s»r½=lsìáv ªyLji µylixms»r½ùli LiVVgS gri²r ª«s RÁVè «s szmsr òliµj. ªs[Vª«sVV \ZNPNRPÌÁWLRiVÍÜ[ DLi ² [ÈÁxmsöV²R V ÇÁLjigji «s INRP xqslixmnsvèá «s Â ÁFyò «sv. s[ «sv FsÖÁ ªsVLiÈÁLkixqsWäÌÁVÍÜ[ RÁµR Vª«soNRPVLiÈÁV «sõ L][ÇÁÙÌÁV. ªs[Vª«sVV llili²r V F L<Ri ý«sv D «sõ INRP mslinrpvéóáliéýü[ INRP F L<RiQ ý [ DLi ² [ªyÎÏÁþLi. ªs «snsìá µ]²ïu, µy s ÀÁª«sLRi INRP Fs\¾»½ «s úxms Lkig][²R DLi ² [ s. A úxms Lkig][²R NRPV ª«sW F L<RiQ ý [ INRPÂ ÁNRPä»R½ÌÁVxmso DLi ² [µj. A»R½ÌÁVxmso ¾»½Ljizqs RÁW}qsò llili²r Vg][²R ÌÁ ª«sVµ³R ù INRP xqs «sõéóáxqsliµr W, A xqsliµr VgRiVLi²y úxmsª«sz LiÂ Á[ ª«sVVLjiNTP dséóá NSÌÁVª«s NRP szmsryòlivv. @LiµR VNRP s[ A»R½ÌÁVxmsoNTP FsxmsöV²R W g]ûîáþli ªs[bP DLiÂ Á[ªyLRiV. AL][ÇÁÙÍýÜ[ BLiÉýÜ[ ª«sÀÁè «s NS R VgRiWLRiÌÁ»]NRPäÌÁV @ dsõ BLiÉÓÁ ª«sVVLiµR V INRP µj ÊÁ dsvµr xms ² [ZaP[ªyLRiV. @xmsöv²r V ª«sW y «sõgslriv lli ªs «swùb s=qönírplrivgs Dµ][ùgRiLi Â Á[ZaP[ªyLRiV. INRPryLji»R½ «sëøxqsv»][ ËØÈÁV BLiN][NRP ELRiVNTP NSùLixmso dsvµr ªsÎØþLRiV ª«sW y «sõgslriv. ª«sVW²R VL][ÇÁÙÌÁ»R½LS*»R½ A R V «s ¼½Ljigjiª«sÂ Á[èÈÁxmsöÉÓÁNTP BLiÉýÜ[ zmsìýáìáli @Li»y xms²r VNRPV yõli. ª«sVgRi»R½ súµr ÍÜ[ ª«sW y «sõgslriv»r½ìávxmso»r½èíá²r Li s yõ «sv. AL][ÇÁÙ LSú¼½ ª«sW y «sõgslriw, @ª«sVø ªyÎÏÁþ xms²r NRPgRiµj ÍÜ[ yíø}qsxmso ª«sWÉýØ²R VN][ª«s²R Li ynrpv ¾»½ÖÁbPLiµj. súµr ª«sÌýÁ ynrpv ªyÎÏÁ þ G sv ª«sWÈýÁ²R VNRPV yõl][ ¾»½ÖÁ R VÛÍÁ[µR V. BÍØ LSú¼½xms²R NRPgRiµj ÍÜ[ Ë³ÏÁLRiò A µj «sli FsÍØ gri²t ÀÁLiµk Â Áxmsö²R Li, Ë³ØLRiù JzmsgæS, sª«svlji+li RÁNRPVLi²y s «s²r Li, @ÍØ s[ AL][ÇÁÙ»R½ «s @ «svë³ïáªyìá s Ë³ØLRiù Â ÁÕÁ¾»½[ Ë³ÏÁLRiò s «s²r Li µylixms»r½ùòá s»r½liíü[ @xqs\ûíá «s ª«sVµ³R VLS¼½ª«sVµ³R VLRiORPQßØÌÁ s y @Õ³ÁúFy R VLi. ÉÓÁ. s úxmsêáöá «s C NSÌÁLiÍÜ[ @ÍØLiÉÓÁ xqslië³øxtsqßá @LRiV\ µ F»][Liµj. @µk NSNRP C NSÌÁLiÍÜ[ {qsòqûìánrpv, xmsolrivxtsvìánrpw B»R½LRiVÌÁV Â ÁxmsoòLiÛÉÁ[ s s[ JzmsNRP OUPQßÓár òliµj. dséóáª«sìýá µr Lixms»R½VÌÁª«sVµ³R ù 57

¼½ÈýÁV, NRPxqsVLRiVÌÁ»][NRPW²T «s NýRPVxmsòxqsLiË³ØxtsQßáÌÁV ryª«sw «sùli @ª«s*²R Li C NSÌÁxmso ª«sW «sª«sµr «sli @LiVVF»][Liµj. NS ds BLRiVª«soLRiW LSú¼½ xms²r NRPgRiµj ÍÜ[ @ [ù «sùligs ª«sWÉýØ²R VNRPV s[ ÀÁú»R½Li y ª«sV [xmnsìánrpliíü[ y»r½öýáµr Liú²R VÌÁ µylixms»r½ùàáx õligs svgjiöáf LiVVLiµj. ª«sVLSõ²R V úf~µôr V «s ª«sLiÈÁgRiµj ÍÜ[ s[ «sv @Li»R½ª«sLRiNRPW FsxmsöV²R W RÁW²R s llili²r V N]»R½òNS R VgRiWLRiÌÁV NRP szmsli ylivv. ª«sV y «sõgslriv»r½ «snsùlixmso «svliàá ªyÉÓÁ s ¾»½ yèlri s @ª«sVø Â ÁzmsöLiµj. FsúLRiµj ÕdÁÉÞ LRiWÉÞ @ ds, xms RÁè s xmsàáèêáéøßôá NS R VÌÁV @ ds Â ÁzmsöLiµj. ª«sW y «sõgslriv, @ª«sVøNRPV ªyÉÓÁ s FsÍØ Â Á R WùÍÜ[ Â Áxmsoò yõlriv.»]nrpäöáõ BLiÉÓÁª«sVVLiµR V µj ÊÁ dsvµr ªs[}qsò, BLRiVgRiWF LRiVgRiW NRPV»R½Wx ÌÁxms²T, ALSÌÁV¼d½bP, CL<Rixms²yòLRiV @ ds, @LiµR VNRP s[»]nrpäöáõ Fsª«sLRiNUP NRP szmsli RÁNRPVLi²y BLiÉÓÁ ªs «snsìá xqsliµr VÍÜ[ D «sõ ª«sVVLjiNTPNSÌÁª«sÍÜ[ xms ² R Vùª«sV ds Â ÁFyöLRiV. xmsnrpäbîïáþíýü[ G\ µ y sli»r½ ÇÁLRiVgRiV»][LiµR s @ «svª«sw «sli NRPÖæÁ¾»½[ NRPW»R½Wx ÌÁLi»][ ALSÌÁV ¼½ R Vù²R Li, A sxtsq R WÌÁV @LiµR LjiNUP xmsonslrivíøgs Â Áxmsö²R Li, INRP ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli griµy. ª«sW y R V «sª«svønrpv ANSÌÁLiÍÜ[ LRiNRPò{ «sli (Fs ds sv R W) DLi ² [µj. LRiNRPòLiLRiLigRiVÍÜ[ D «sõ ÕdÁúÈÁWÈÁV»R½ «snrpv ª«sVLiÀÁÂ Á[xqsVòLiµR s, ANRPWLRiLi»y ª«sW y R V «sª«svø ¼½ «s²y sntp DLiÂ Á[aSLRiV. ª«sVW²R VL][ÇÁÙÌÁ»R½LS*»R½ ª«sW y R V «sª«svønrpv «svìánrpª«svli RÁLi ªsWNSÌÁ dsvµr gkixqsvn] s ÀÁ sõgs R VLi @LiVVùLiµj. µy sª«sìýá N] sõ ËÜÈýÁLRiNRPòLi NSLjiLiµj. ALRiNRPòLi yíø FsúLRigS DLiµR s @LiµR LRiW @ «svnrpv yõlriv. µyli»][ ÕdÁÉÞ LRiWÈÁV»R½ «snrpv yíø ª«sVLiÀÁÂ Á[r òliµr s[ «sª«svønrpli NRPÖæÁLiµj @LiµR LjiNUP. @xmsöéóá «svliàá ª«sW y R V «sª«svønrpv ÕdÁÈÁVLRiWÈÁV»R½LRi RÁW ¾»½zmsöLiÀÁ ¼½ szmsliâ Á[ªyLRiV. BÍØ ª«sXµôðyxmsùLiÍÜ[ «sv «sõ»r½ª«sv»r½öýáµr Liú²R VÌÁ «sv ú}msª«sv»][ ËØµ³R ù»y R VV»R½LigS F ztsqli RÁ²R Li INRP ÒÁ s»r½griª«svùligs DLi²T µr Lixms»R½VÌÁ slrivª«solri «sw HNRPùxmsLjiÂ Á[µj ANSÌÁLiÍÜ[. 23. NRPÎÏÁÌÁ F xtsqßá NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ úxmsªyryliúµ³r V²T gs 10 xqsliª«s»r½=lsìáv (1955 «svliàá 1965 ª«sLRiNRPW) D yõ «sv. AL][ÇÁÙÍýÜ[ arp sªylrili NRPW²y A{mnsxqsVL][ÇÁÙgS DLi ² [µj, ªyLS sntp Aµj ªyLRiLi INRPäL][ÛÇÁ[ 58

ZaPÌÁª«so L][ÇÁÙgS DLi ² [µj. «sgrilrili ª«sVµ³R ù EsplanadeÍÜ[ N] sõ zqs sª«sw j ¹ [VÈÁLýRiV Aµj ªyLRiLi úf~µôr V «sõ 10 grilièáìá u NTP ¾»½ÌÁVgRiV zqs sª«swìáv ªs[ZaP[ªyLRiV. «sgrilrili ª«sWLRiVª«sVWÌÁÌÁ «svliàá FsLi»][ µr WLRiLi úxms R WßáLi Â Á[zqsª«sÂ Á[è úxmsªyryliúµ³r VÌÁ»][ A u ÌÁV úxms¼½ Aµj ªyLRiLi NTPNTPäLjizqsF»R½VLi ² [ s. A zqs sª«sw RÁWbP BLiÉÓÁNTP ¼½Ljigji ª«sÂ Á[èÈÁxmsöÉÓÁNTP ry R VLiú»R½Li @LiVVF LiVV A INRPä ZaPÌÁª«so L][ÇÁÙ gri²t ÀÁ F ¹ [Vµj. BÍØ s[ ALiúµ³R ª«sV xqsë³ïáíøliéóá xqslixqósìáv msûéíá[ NRPWÀÁxmsp²T, Ë³ÏÁLRi»R½ yèáùli úf úgsª«svvìáw, ¾»½ÌÁVgRiV yèánrpúf úgsª«svvìáw, zqs sª«sw FyÈÁÌÁ NRPÂ Á[LkiÌÁV NRPW²y ú}msorpqnrpvìá»][ NTPNTPäLjizqsF»R½VLi ² [ s. NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ ynrpv INRP ÛËÁLigSÖdÁ ª«sVVzqýsLi R VVª«sNRPV²R V yíø µr gæjilri }qsõz»r½v²r R Wù²R V. @»R½ «sv ÛËÁLigSÖdÁ yíø ËØgS ª«sWÉýØ»y²R V gs ds y»][ FsxmsöV²][ BLigýkixtsvÍÜ[ s[ ª«sWÉýØ ² [ªy²R V. ynrpv ÛËÁLigSÖdÁ s[ljiöli RÁª«sV s s[ «sv @²R VgRiV»R½V yõ s s[ªy²r V NSµR V. INRP µk Fyª«s ÁNTP NRPÌÁNRP»yò ALiúµ³R ª«sV xqsë³ïáªylji ²T «sõlì NRPÌÁèLRiÍÞ úf úgslintp B»R½ sõ ¼d½xqsVNRPV ªsÎØþ «sv. yíø A «sliµj LiÀÁ, You have such beautiful culture, why do you have to learn Bengali @ yõ²r V. FsLiµR VNRP [ as{qsòqû R V xqsligki»r½li dsvµr FsNRPVäª«sª«sVLiµj ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiNTP @Õ³ÁLRiVÀÁ DLi²R µr V, NRPLñSÈÁNRP xqsligki»r½liíü[ msµôr Ë³ØgRiLi»yùgRiLSÇÁÙ ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ úªybp «s NRPX»R½VÛÍÁ[ @LiVV y, ª«sVúµyxqsV, NRPÌÁNRP»yò, @ ªsVLjiNS, LiNSLigìÍýÜ[ as{qsòqû R V NRPLñSÈÁNRP xqsligki»r½li úf úgsª«svvíýü[ ËÜ[ÛÍÁ²R Li»R½ ª«sVLiµj»R½ svîïá ú}msorpqnrpvìáw, svgri»y Ë³ØLRi¼d½ R VVÌÁV NRP «sxms²yòlriv gs ds, ¾»½ÌÁVgRiVªyÎÏÁ þ @LRiVµR V. ¾»½ÌÁVgRiVË³ØxtsQ «sw, ¾»½ÌÁVgRiVúF úgsliìá «sw, ¾»½ÌÁVgRiV NRPÌÁèLì «sw NTPLi RÁxmsLRi RÁVN][ª«s²R Li \ úµyëøµ` ÍÜ[ sª«szqsliâ Á[ ª«sW»R½ª«sVVø²T s sñáéþ Â Á[xqsVòLi²R gs INRP ry R VLiú»R½Li ª«sWª«sVLRiµR ÌÁV (»R½ª«sVVø²T Ë³ØLRiù)»R½ «s ¾»½ÌÁVgRiV }qsõz»r½vlsìáv INS s²r, ÉÔÁ síü[ ª«sÂ Á[è ¾»½ÌÁVgRiV úf úgsli RÁW²ïy sntp ª«sryòLRi s Â ÁzmsöLiµj. NS}qsxmsÉýÜ[ A s²r ILiÈÁLjigS s[ ª«s yèlriv. RÁW²ïy sntp ËØgS ²R ÊÁV D «sõ A s²r ÍØgS s[ NRP söliàáliµj A s²r. ª«sVLji ÉÔÁ súf úgsli RÁW²ïy sntp BNRPä²R NRPV FsLiµR VNRPV LSª«sÌÁzqsª«sÀÁèLiµ][ @LóRiLiNSNRP "Gª«sVLi²U dsv ÉÔÁ s Lji}msLRiVÍÜ[ DLiµy?" @ s @²T gs «sv. "ÛÍÁ[µR Li²U, ª«sW ÉÔÁ s ËØgS s[ xms sâ Á[r òliµj. ª«sW A R V «snrpv ¾»½ÌÁVgRiV úf úgsliìá dsvµr g_lriª«sli 59

ÛÍÁ[µR V. A R V «s FsxmsöV²R W z Liµj úf úgsliìáv RÁWxqsVòLiÉØLRiV. @LiµR VNRP s[ ª«sVLiÀÁ ¾»½ÌÁVgRiV úf úgsliìáv D yõ R V s ¾»½ÖÁ}qsò s[ «sv BNRPä²R NRPV ª«sÀÁè RÁWxqsVòLiÉØ «sv" @ s A s²r Â ÁzmsöLiµj. BÍØ s[ N]Li»R½ª«sVLiµj ¾»½ÌÁVgRiVªyÎÏÁ þ ¾»½ÌÁVgRiV xqsligki»r½li, FyÈÁÌÁ «sv g_lri sli RÁNRP z Liµk xqsligki»r½ ªs[V FsxmsöV²R W slièávliéølriv. y ÀÁ «sõxmsöv²r V ÇÁLjigji «s BLiN][ sxtsq R VLi Â ÁFyò «sv. y }qsõz»r½v²t @ «sõ R Vù Gµ][ úf úgsli dsvµr @ ªsVLjiNS INRP xqsliª«s»r½=lrili ªsÎØþ²R V. @»R½ «sv BLi²T R W ¼½Ljigjiª«sÀÁè BLiÉÓÁNTP ª«sÀÁè «s L][ÇÁÙ «s s[ «sv ªyÎÏÁþ BLiÉýÜ[ s[ D yõ «sv. ªyÎÏÁ+ @ª«sVøgSLRiV FsLi»][ xqsli»][xtsqli»][ "ZOP[Qª«sVLigS ¼½Ljigji ª«s yèªy y R V y" @ s AFyù R VLigS @»R½ sõ xmsìánrpljili ylriv. @»R½ «sv BLigýkixtsvÍÜ[ " O mommy, I do not know how I can communicate with you. You see, I have forgotten your language..." @LiÈÁW ªygS²R V. ynrpv @xmsöv²r V BLigýkixtsv @Li»R½gS LSµR V gri «svnrp, xmspljiògs @LóRiLiNSÛÍÁ[µR V. NS ds \ ms «s Â Ázmsö «s Ë³Øª«sLi @LiµR VÍÜ[ úgriz Li y «sv. ÀÁ «sõxmsöéóá «svliàdá ª«sWÉýØ²T s[lrivènrpv «sõ ¾»½ÌÁVgRiVË³ØxtsQ «sv @»R½ «sv INRPä xqsliª«s»r½=lriliíü[ @Li»R½gS FsÍØ ª«sVLjièF griöágs²][ ynrpv ¾»½ÖÁ R VÛÍÁ[µR V. BÍØ s[ ¾»½ÌÁVgRiV Ë³ØxtsQ «sw, xqslixqsäqx¼½ ds slýriotpqli RÁ²R Li, NTPLi RÁxmsLRi RÁ²R Li N]LiµR Lji ¾»½ÌÁVgRiV ªyLji s ylrinrplri\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 24. xmsonslýri s «s svø xqsª«swçáliíü[ ªsµR ÇÁÌýÁ²R Li ISI ÍÜ[ H µ [ÎÏÁþ gri²t FyNRP 1965ÍÜ[ s[ «sv UCB ( R VW sª«slji+éôá A mns NSÖÁFn Ljiõ R W, ÛËÁLìNýUP) ÍÜ[ zms `Á.²T. Â Á R Vù²y sntp ªsÎØþ «sv. 1965ÍÜ[ NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ s[ «sv ÛËÁLìNýUP úxms R WßØ sntp»r½ R WLRiª«so»R½V «sõµj, \Â Á y NSbdPøLRiV dsvµr µy²t Â Á[bP BLi²T R W»][ R VVµôðR Li Â Á[xqsVò «sõ xqsª«sv R VLi. xmsli²t»`½ súx gslriv @xmsöv ² [ FyLýRi ªsVLiÈÁV {qsö `Á ÍÜ[ \Â Á y @Fy R VLi grivljiòli RÁNRPF ª«s²R Li»R½ «s ª«sVW²³R»R½*Li @LiÈÁW I}msöxqsVN] s, BLi²T R W «sv LRiOTPQLi RÁ²y sntp @ ªsVLjiNS @µ³r ùqorpv²t xqs R VLi @²T gji «sèýáv Â ÁFyöLRiV. @xmsöv²r V ÇÁLjigji «s INRP xqsù xqslixmnsvèá «s Â ÁFyò «sv. µk LiÉýÜ[ N] sõ ÊÁW»R½VxmsµyÌÁV ª«sryòLiVV NRP «svnrp @ s «s RÁè sªylriv C úntpliµj }msls RÁµR ª«sª«sµôR V. 60

súx gslji {qsö `Á»R½LS*»R½ INRP ¾»½ÌÁVgRiV }qsõz»r½v²r V, "\Â Á y «sv @ ªsVLjiNRP ý«sv NRPW²y G dsv Â Á R VùÛÍÁ[LRiLi²U " @LiÈÁW ªyµj Li y²r V. dsvlriíø FsLiµR VNRP «svnrpvlièáv yõlri s @²T gji¾»½[ A R V «s BÍØ Â ÁFyö²R V, "\Â Á y ªyÎÏÁ þ yíø ªs[LRiLi²U. dsvnrpv ¾»½ÖÁ R VNRP F ª«s RÁVè, y }qsõz»r½v²r V INRP»R½ «sv Â ÁFyö²R Li²U, \Â Á y {qsòqûìánrpv xmspnrpvlli[åá @LiµR LjiNUPÍØgS sìávª«sogs DLi²R NRPVLi²y @²ïR LigS DLiÈÁVLiµR s. ªyÎýÏÁ s svgri»y ªyÛÎÁþª«sLRiW G dsv Â Á R VùÛÍÁ[LRiLi²U!" xmsonslýri «sv ¾»½[ÖÁNRPgS «s ªs[Vø @ª«sW R VNRP»R½*Li, sçø sçøìá «sv ¾»½ÌÁVxqsVN][NRPVLi²y s[ ªyÉÓÁ s xqsª«swçáliíü[ ªsµR ÇÁÌýÁ²R Li yìáª«svliµj ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiNRPVLi ² [ INRP ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 25. @ ªsVLjiNSÍÜ[ N] sõ Fy»y, N] sõ N]»yò ¾»½ÌÁVgRiVµR yìáv 1965ÍÜ[ ÛËÁLìNýUPNTP ª«sW A s²y, msµôr ª«sWøLiVV ªyßÓáÌÁ»][ ªs Áþ UCB Married student Housing Flat ÍÜ[ Â Á[LS «sv. A xqsliª«s»r½=lrili UCBHFNTP 6 grivlriv ¾»½ÌÁVgRiV sµyùlórivìáli xqs¼d½ª«svßávìá»][ëøèáv ª«sÀÁèÂ Á[LSLi. svgri»y 5 µr Lixms»R½VÍýÜ[ N]Li»R½ª«sVLiµj NTP @xmsöv ² [ INRPLRiW, BµôR LRiW zmsìýáìáv yõlrivgs ds, A zmsìýáìá «sv BLi²T R WÍÜ[ ª«sµj ÛÍÁ[zqs ªyÎÏÁ þ µr Lixms»R½VÌÁV ª«sWú»R½ ªs[V ª«s yèlriv. dsîïáþliµr Lji ª«sVµ³R ù 1 xqsliª«s»r½=lrili ª«s R VxqsV=gRiÌÁ ª«sW @ª«sWøLiVV ªyßÓá INRPä¾»½[ ¾»½ÌÁVgRiV zmsìýá. ªyßÓá s @LiµR VNRP s[ @LiµR LRiW yíø ª«sVVµôR V Â Á[ZaP[ªyLRiV. Ë³Ü[ÇÁ «súzms R V»R½*Li @ ªsVLjiNS ª«s yènrp yíø xqsliª«s»r½=lsìá ª«sLRiNRPW ª«sW xqs¼d½ª«svßávìáv ÀdÁLRiÌÁV NRPÛÉíÁ[ªyLRiV (C ª«sVµ³R ù ªyÎÏÁ þ NRPW²y skirts, blouses, jackets, FyLiÈýÁV ªs[xqsVN][ª«s²R Li ªsVVµR ÛÍÁÉíØLRi «svn][li²t ). µk sª«sìýá N]»R½ò ¾»½ÌÁVgRiV sµyùlóji NRPVÈÁVLiËØÌÁV ªs[Vª«sVLi»y xmslji RÁ R VLi @ª«s*²R Li N]µôj L][ÇÁÙÍýÜ[ s[ ÇÁLjigjiF LiVVLiµj. ¾»½ÌÁVgRiV µ [asíýü[ ¾»½ÌÁVgRiV NRPVÈÁVLiËØÌÁV B»R½LRiNRPVÈÁVLiËØÌÁ «sv ryµ³ylrißá\ ªsV «s L][ÇÁÙÍýÜ[ Ë³Ü[ÇÁ y sntp zmsìáª«s²r Li yíø@lrivµr V. ms ÁþÎÏÁ þ, ËØLRiryÌÁÌÁW, xqs»r½ù yõls R Vßá xmspçáìáw ªsVVµR \ÛÍÁ «s ªyÉÓÁNTP ÊÁLiµ³R Vª«soÌÁ «sw, }qsõz»r½vìá «sw Ë³Ü[ÇÁ yìánrpv zmsìávryòlri «svn][li²t, NS ds BÍØLiÉÓÁ xqsliµr LS éìáv ÛÍÁ[ s ryµ³ylrißá L][ÇÁÙÍýÜ[ B»R½LRiNRPVÈÁVLiËØÌÁ «sv»r½ª«sv BLiÉÓÁNTP Ë³Ü[ÇÁ y sntp 61

zmsìáª«s²r Li yìá @LRiVµR s Â Áxmsöª«s RÁVè. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ Bµj @LRiV\ µ «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. NS ds ÛËÁLìNýUPÍÜ[ N]»R½ò ¾»½ÌÁVgRiVµR Lixms»R½VÌÁLi xmslji RÁ R WÌÁV @LiVV «s N]µôj L][ÇÁÙÍýÜ[ s[ INRPLji NRPLRiV Ë³Ü[ÇÁ yìánrpv zmsìáv RÁVN][ª«s²R Li ÇÁLjigjiF LiVVLiµj.»R½*LRiÍÜ[ s[ úxms¼½ªylrili Fsª«sL][ INRPLRiV svgri»y ¾»½ÌÁVgRiVNRPVÈÁVLiËØÌÁ sõéóá ds»r½ª«sv BLiÉÓÁNTP Ë³Ü[ÇÁ y sntp zmsìáª«s²r Li A «sªylivv¼d½ @LiVVF LiVVLiµj (N] sõ ªyLSÌÁV 2,3 ²T «sõlì FyLíkiÌÁV ÇÁLjilgi[ s griw²y). FsÍØ H y ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV Ë³Ü[ÇÁ «súzms R VVÌÁVgRiµy. ª«sVLiÀÁª«sLiÈÁNSÌÁV Â Á[xqsVN][ª«s²y sntp, ²T «sõlì FyLíki ª«sVLiÀÁ NSLRißáLi. @ÍØLiÉÓÁ ª«sLiÈÁNSÌÁV B»R½LRi }qsõz»r½vìá»][ xmsli RÁVN] s ªyÎÏÁþ ªsVxmsöV F~LiµR ²R Li INRP xqslriµy. BÍØ G dsv xmsli²r gri, xmsêá Li ÛÍÁ[NRPVLi²y s[ B»R½LRiVÌÁ «sv BLiÉÓÁNTP Ë³Ü[ÇÁ y sntp zmsìáª«s²r Li @ ªsVLjiNSÍÜ[ ¾»½ÌÁVgRiVªyLji N]»R½ò ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli @ s s[ «s «svnrpvlièáv yõ «sv. ªsVVµR ÉÓÁryLji ÛËÁLìNýUPÍÜ[ ²T «sõlì FyLíkiNTP ªs Áþ «sxmsöv²r V N]»R½ògS ms Áþ @LiVV «s INRP BLi²T R V ±s µr Lixms»R½VÌÁV NRPÖÁaSLRiV. @»R½ sõ ²][úgSgSLRiV @ s ª«sWNRPV xmslji RÁ R VLi Â Á[aSLRiV. @»R½ sõ " dsvµj NSbdPøLS" @ s @²T gs «sv. "ÛÍÁ[µR Li²U, ªs[Vª«sVV ¾»½ÌÁVgRiV ªyÎÏÁþ ªs[V. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ "ÇØª«sW»y µr arpª«svúgrim" @ s ry ªsV»R½ DLiµj NRPµy. s[ «sv N]»R½ò @ÌýÁVßñÓá gri «svnrp µr arpª«svúgrix Li @ ds, µr úgs @ ds zmsìáª«s²r Li ªsVVµR ÌÁV mséíóá ÀÁª«sLRiNRPV ²][úgSgS ª«sWLSèLRiV. ª«sW A s²r «sw»r½ «sª«sµ³r Vª«so gri «svnrp A s²r «sv «swª«sª«svø @ s zmsìávxqsvò yõlriv" @ s sª«sljili y²r V A R V «s. xqsliª«s»r½=lrili úntp»r½ ªs[Vª«sÀÁè «s INRP ¾»½ÌÁVgRiV R VVª«sNRPV²R V ª«sW ²T «sõlì FyLíkiÌÁ sõliéóáíü[ «sw DLi ² [ªy²R V. @»R½ s»r½liú²t ²³T ÖdýÁÍÜ[ yíø msµôr F~ÑÁxtsQ ±s ÍÜ[ D «sõ ZNP[LiúµR úxmsë³ïáv»][*µ][ùgji. B»R½ s úéóáxmsövntp @¹ [Vù ÅÁLRiVèÌÁ dsõ INRP NRPLi ms ds ªyÎÏÁ þ Ë³ÏÁLjiLiÂ Á[ÈÁÈýÁV ªyÎÏÁþ y «sõgslriv GLRiöLji ylriv. x Ü[µy D «sõªyîïá þ»r½ª«sv zmsìýáìánrpv BÍØ @ª«sNSaSÌÁV NRPÖÁöLi RÁ²R Li INRP Ë³ØLRi¼d½ R VµR «sli. ªs[Vª«sVLi»y UCB ryäìálì ztsqxmsövìá»][ zms `Á.²T úf úgsliíýü[ ª«sÀÁèÂ Á[Lji¾»½[ C NRPVúLS²R V A NRPLi ms ds ²R ÊÁV ÌÁ»][ ª«sÀÁè B.Sc. úf úgsliíü[ Â Á[LS²R ÈÁ. ªsVVµR ÉÓÁ qs svxqíslì úlgi[²r V=»R½NRPVäª«sLSª«s²R Li ª«sVWÍØ «s @»R½ s Advisor \ xqswäìávntp ª«sWLRiª«sV s Â ÁFyö²R ÈÁ. RÁµR Vª«soxqsLigRi¼½ FsÍØD yõ, C NRPVúLS²R V yíø NRPÌÁVxmsog][ÌÁVª«sV sztsq. "úêáx ø ylki arp»r½ª«svlriäèám" @LiÉØLRiV NRPµy, @ÍØ s[ N][¼½Â Á[xtísQÌÁ dsõ Â Á[xqsWò {qsòqûìá «sliµr Lji ds ¾»½gRi «s s*xqswò 62

DLi ² [ªy²R V. ªsVVµR ÉýÜ[ ª«sWZNPª«s*LjiNUP NSLRiVÌÁV DLi ² [ snsµr V. B»R½ «sv @ª«sxqsLRiLi ª«sÀÁè «s ªyÎÏÁþNRPV»R½ «s NSLRiVÍÜ[ \lli²r V BÀÁè yíø xqs R VLi Â Á[xqsWò DLi ² [ªy²R V. A NSÌÁLiÍÜ[ ²T «sõlì FyLíkiÌÁNRPV zmsöáàá «s NRPVÈÁVLiÊÁLi ªyÛÎÁ[þ ª«sLiÈÁLi»y Â Á[ZaP[ªyLRiV. @¼½ R VÌÁV ryµ³ylrißáligs D¼½ò Â Á[»R½VÌÁ»][ [, ÛÍÁ[NRP @xmsöv ²R xmsöv²r W \ ªs «sv{qsryìá»][ [ ª«sÂ Á[èªyLRiV. NS ds C ª«sVµ³R ù @ ªsVLjiNS ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiÍÜ[ Fsª«s\lLi y ²T «sõlì NTP zmsöá}qsò, "ª«sVª«sVøÖÁø G sv Â Á[bP ¼d½xqsVNRPVLRiª«sVøLiÉØLRiV" @ s @²R gri²r Li xmsljifyéóá @LiVVùLiµj. ²T «sõlì NTP ª«sÀÁè «sªyîïáþli»y Gµ][ INRP ª«sLiÈÁNRPLi»R½ R WLRiVÂ Á[xqsVN] s ¼d½xqsVNRPVLSª«s²R Li ª«sVª«sVWÌÁLiVVùLiµj. BÍØLiÉÓÁ ²T «sõlì FyLíki s FyÈýÁN`P (potluck) @LiÉØLRiV. FyÈýÁN`P FyLíkiÌÁV»R½LRi RÁW Â Á[xqsVN][ª«s²R Li @ ªsVLjiNS ¾»½ÌÁVgRiVªyLji N]»R½ò ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. NRPÌÁx úzms R V»R½*Li F ÉýØ²R VN][ª«s²R Li ¾»½ÌÁVgRiVªyÎÏÁþ ª«sVVÅÁùÌÁORPQßáLi @ s»r½lri RÁW slièáwliéøli. ªs[Vª«sVV ÛËÁLìNýUP ª«sÀÁè «s N]µôj L][ÇÁÙÍýÜ[ s[, @NRPä²R D «sõ N]µôj ª«sVLiµj ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiÍÜ[ «sw NRPÌÁ ÌÁV ªsVVµR ÌÁ R WùLiVV. llili²r V NRPVÈÁVLiËØÌÁV NRPÌÁz LiÀÁ INRPLji»][ INRPLRiV ª«sWÉýØ²R VN][ª«s²R Li ª«sW s[aslriv. µk s úxmsë³øª«sli ªyÎÏÁþ ª«sVµ³R ù s[ DLi²R NRP, ª«sW @LiµR Lji dsvµy Â Á[LjiLiµj NRPW²y. A llili²r V NRPVÈÁVLiËØÌÁÍÜ[ Fsª«sLji\ s y Ë³Ü[ÇØ sntp zmsöá}qsò " dsvlriv ªyÎÏÁþ «sv NRPW²y zmsìávxqsvò yõls? @ÍØ @LiVV¾»½[ ªs[Vª«sVV LSª«sVV" @ s Â Á}msöªyÎÏÁ þ. A llili²r V NRPVÈÁVLiËØÌÁ «sw ª«sV dáþ NRPÌÁxms²y sntp ªs[Vª«sVV Fs [õ Fýy «svìáv ªs[aSLi, NS ds @ ªs[ ds xmnsöáli RÁÛÍÁ[µR V. dsîïáþ «sv RÁWxqsVòLiÛÉÁ[ µ [ª«soÎÏÁþÍÜ[ NRPÌÁx úzms R VV²R s Â ÁxmsöÊÁ ² [ ylriµr V²R V»R½xmsöNRP ¾»½ÌÁVgRiVªy ² [ @LiVV DLi²yÌÁ szmsliâ Á[µj. BLiN]NRP NRPÌÁx úzms R VV\ ² «s, ISIÍÜ[ INRP ¾»½ÌÁVgRiV}qsõz»R½VßñÓá grivljiliàá Â ÁFyò «sv. B»R½ «sv ISI NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ DLi ² [ªy²R V. C R V «s @LiµR Lji»][ «sv F ÉýØÈÁÌÁV msèíávn][ª«s²r ªs[V NSNRP, ylriµr V²T ÍØ G ªs[ª [ Â Ázmsö B»R½LRiVÌÁª«sVµ³R ù NRPW²y F ÉýØÈÁÌÁV lli[znp¼½òliâ Á[ªy²R V. B»R½ s ËØµ³R Ë³ÏÁLjiLi RÁÛÍÁ[NRP \ úµyëøµr VúËØLiÀÁNTP xmslizmsliâ Á[aSLRiV. N] yõîïáþ»r½ls*»r½ ISI, \ úµyëøµr VÍÜ[ NRPW²y 63

A R V «s «sv Ë³ÏÁLjiLi RÁÛÍÁ[NRP "ËØËØ ÊÁW, dsvnrpv ÒÁ»R½Li ª«sWª«sVWÌÁVgS s[ BryòLi, NS ds µr R VÂ Á[bP A{mnsxqsVNTP LSª«sµôR V. BLiÉýÜ[ s[ NRPWL]è s dsv xms sâ Á[xqsVN][Li²T " @ s Â ÁFyöLRiÈÁ. HNRPª«sV»R½ùLi ÍÜ[zmsLi RÁ²R Li 1980ÌÁxms²T ÍÜ[ A ±salrièlì ÍÜ[ D «sõ ¾»½ÌÁVgRiV {qsòqûìáíü[ ª«sVVgæRiVLRiV{qsòQûÌÁV LRiVÀÁNRPLRi\ ªsV «sª«slièáìáv Â Á R Vù²R LiÍÜ[ yíø zqsµôðr x xqsvòìá s }mslrivf~liµylriv. dsîïá þª«svvgærivlriw NRPÖÁzqs INRP BLi²T R V ±s lliríylliliéþ ªsVVµR ÌÁV mséíølriv. ªsVVµR ÉÓÁ llili²r VªyLSÌÁV RÁVÈíÁVxmsÈýÁ ELýRiÍÜ[ s Ë³ØLRi¼d½ R VVÌÁLi»yª«sÀÁè lliríyllilièávntp yíø ÕÁÑÁ s qs B yèlriv. µy s»r½ls*»r½ NRPxqísª«sVLì= xqsliåáù»r½gæri²r Li ªsVVµR ÌÁLiVVùLiµj. INRPÉÓÁlLiLi²R V rylýriv s[ «sv ªs Áþ «sxmsöv²r V C ª«sVVgæRiVLRiV {qsòqûìáw NRPxqísª«sVLì= N]LRiNRPV FsµR VLRiV RÁWxqsWò NRPWL]è s NRP «sxms²ïylriv. NRPxqísª«sVLì= FsNRPVäª«sª«sVLiµj LSª«s²y sntp G svâ Á[ R WÖÁ @ s[ sxtsq R VLi dsvµr dsîïáþª«svvgærivljinup ÛËÁ[µ³yÕ³ÁúFy R WÌÁV ª«sÀÁè ªyÎÏÁþª«sVµ³R ù F ÉýØÈÁÌÁV ªsVVµR ÌÁ R WùLiVV. ª«sVW²R V sìáíýü[ ª«sVVgæRiVLji ª«sVµ³yù HNRPª«sV»R½ùLi ÛÍÁ[NRPF ª«s²R Li ª«sVWÍØ «s lliríyllilièáv s ª«sVW}qsaSLRiV. G\ µ y ÌÁOSQQù sõ ryµ³j Li RÁ²y sntp xmsìávª«solriv ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV HNRPª«sV»R½ùLi»][ NRPÖÁzqs xms sâ Á R Vù²R Li yíø @LRiVµR V. µy sntp NSª«sÌÁzqs «s HNRPª«sV»R½ùLi ÍÜ[zmsLi RÁ²R Li INRP s ylrinrplri\ ªsV «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 26. ¾»½ÌÁVgRiVª«sLiÈÁÌÁ»][ N] sõ @ ªsVLjiNRP ý«s @ «svë³ïáªyìáv BLi»R½ª«sLRiNRPW ¾»½ÌÁVgRiVªyLji @ «svë³ïáªyûíá[ Â ÁFyö «sv. BxmsöV²R V ¾»½ÌÁVgRiVª«sLiÈÁÌÁ»][ N] sõ ¾»½ÌýÁ@ ªsVLjiNRP ý«s @ «svë³ïáªyìáv Â ÁFyò «sv. UCB ÍÜ[ zms `Á.²T. xmspljiò Â Á[aSNRP, UM (University of Michigan, Ann Arbor) ÍÜ[ úf~ mnsxqslì gs Â Á[LS «sv. ªsVVµR ÉÓÁ llili²r V xqsliª«s»r½=lsìáw FsFylLíiQøLiÈÁVÍÜ[ DLi²T,»R½LS*»R½ r~li»r½ BÌýÁV N] «svn]ä s µyliéýü[ntp ª«sWLSª«sVV. ª«sW BLiÉÓÁ xmsnrpäªyîïáþli»y ¾»½ÌýÁ@ ªsVLjiNRP ýs[. ªyÎýÏÁ zmsìýáìá»][ ª«sW zmsìýáìáv NRPÖÁzqsF R WLRiV»R½*LRiÍÜ[ s[. úxmsnrpäªyîïáþ zmsìýáìáv ª«sW zmsìýáìá»][ A²R VN][ª«s²y sntp»r½lri RÁW ª«sW BLiÉÓÁNTP ª«sxqsWòLi ² [ªyÎÏÁ þ. 64

FyNRPaSxqsòQûLiÍÜ[ ª«sW A s²r g]xmsö x xqsòªybpgriìáµj. xmsolsßøíýü[ «sìáv²r V, Õ³dÁª«sVV²R V FyNRPaSxqsòQûLiÍÜ[ g]xmsö N_xqsÌÁùLi NRPÌÁªyLRi s Â ÁFyöLRiV gs ds, ª«sW A s²r»][ F ÉÔÁÍÜ[ «svli RÁVLiÛÉÁ[ ªyÎÏÁ þ»r½xmsönrpvli²y J²T F»yLRi s s[ «s «svnrpvliéø «sv. ª«sW zmsìýáìá»][ A²R VN][ª«s²y sntp ª«sÀÁè «sxmsöv²r V úxmsnrpäbîïáþ zmsìýáìáv ª«sW BLiÉÓÁª«sLiÈÁNSÌÁV @xmsöv²r xmsöv²r W LRiVÀÁ RÁWZaP[ªyLRiV. ªyÎÏÁþNTP xmsplki, ÊÁLigSÎÏÁµR VLixms NRPWLRi ËØgS «sàáèliµj. @xmsöéóá «svliàdá ª«sW BLiÉýÜ[ xmsplki Â Á[bP «sxmsöv²r ÍýØ dsîïá þ ÇÁLRiLiVVù ª«sW»][ ¼½ s[ªylriv. ªyÎÏÁþNRPV ª«sÀdÁèLS s Ë³ØxtsQÍÜ[ "Auntie you are the greatest cooker in the whole wide world" @ s Fs [õrylýriv Â ÁFyöLRiV. s[ «sv ª«sWµ]²ý][ yíø Â ÁÈýÁV yéø «sv. úxmsnrpäªyîýïáli»y ÍØ ±s ËØgS msli RÁVNRPV s[ªylriv gs ds Â ÁÈýÁV FsNRPVäª«s yèáûíá[µr V. ª«sW Â ÁÈýÁV N] yõîïáþíýü[ grivêávlrivgs Fsµj gslivv. ªyÉÓÁúNTPLiµR ËØÈÁNRPV zmsìýáìáliµr LRiW Indian trail @ s }mslriv msûéíá[aslriv. ªyÎÏÁþNRPV BxtísQ\ ªsV «s xms s "to go eat puri bangaldomp kura in Vani's house and play on the Indian trail" @ s Â Á}msöªyLRiV. UM ÍÜ[INRP ¾»½ÌýÁ N]ÖdÁgì N] sõrylýriv ª«sW BLiÉÓÁNTP Ë³Ü[ÇÁ y sntp ª«s yè²r V. @»R½ «sv ªsVVµR ÉÓÁryLji ª«sÀÁè «sxmsöv²r V ÇÁLjigjiLiµj Â ÁFyò «sv. ª«sW A s²r Â Á[bP «s N]»R½ò A R VNS R V ELRigS R V RÁWbP A FsúLRiµj s[ «sv ÀÁ «sõª«svvnrpä LRiVÀÁ RÁW²R ª«s yè @ s @²T gs²r V. @µj @»R½ sntp yíø NSLRiLigS DLi²R ª«s RÁVè «s s ª«sW A s²r Â ÁzmsöLiµj. @LiVV y»r½ «snrpv LRiVÀÁ RÁW²yÌÁ s DLiµR s Â Ázmsö ÀÁ «sõª«svvnrpä yìávnrp dsvµr msèíávnrpv yõ²r V. NSLRiLi»R½gjiÖÁ «s ªsLiÈÁ s[ IgRiVLRiVxqsWò ª«sVLiÀÁ dsîïáþ xmslixmsoµr gærilrinrpv ªs Áþ ËÜ[ÛÍÁ²R V dsîïá þ ú»ygs²r V. BÍØ \ µ³ LRiùLi»][ N] sõrylýriv LRiVÀÁ RÁWaSNRP B»R½ sntp ª«sV «s ELRigS R VÌÁV ¼½ «s²r Li @ÌÁªyÈÁLiVVùLiµj. BxmsöV²R V B»R½ «sv Aª«sNS R VLRiVÀÁ ª«sVLjigS²R V. "FyNRPaSryòQû sntp Aª«sNS R V ¾»½ÌÁVgRiVªyÎÏÁ þ Â Á[zqs «s g]xmsö Contribution" @ s Â ÁxmsoòLiÉØ²R V. xmsoìávxmso, NSLRiLi llili²r V LRiV RÁVÌÁW NRPÖÁzms µyliéýü[ DLiÉØLiVV gri «svgri»r½ «sntp yíø BxtísQª«sVLiVVùLiµR s @LiÉØ²R V. BxmsöV²R V»R½ s[ BLi²T R V ±s rí LRiV=NTP ªs Áþ úzms R W ªyÎÏÁþ Aª«sNS R V{qsryÌÁV N] «svn]ä RÁVèNRPV s ªy²R V»R½WLiÉØ²R V. y ÀÁ «sõxmsöv²r V ª«sW @ª«sVø Aª«sNS R V Â Á[ZaP[ÈÁxmsöV²R V ª«sW sv²t NS R VÌÁV N] R Vù²R LiÍÜ[ s[ «sv xqs R VLi Â Á[ZaP[ªyßñÓá. ª«sW @ª«sVø Aª«sNS R VÊÁµôR ÖÁõ msµôr msµôr \ qsçáùíýü[ N] R Vùª«sV s[µj, @Li»R½ msµôr ÊÁµôR ÌÁV y ÀÁ «sõ [ÉýÜ[ xmsûéíá[ snsµr V. "@ª«sWø ÀÁ «sõ ÀÁ «sõ ª«sVVNRPäÌÁV N][µôyLi" @LiÛÉÁ[»R½ «sv s s[µj NSµR V "ÛÍÁ[µR V y yõ, msµôr ª«sVVNRPäÌÁV N][}qsò s[ xms RÁè²T ËØgSª«sxqsVòLiµj, @µj ryliúxmsµy R VLi" @ s[µj. 65

BxmsöV²R V ª«sW A s²r BLiÉýÜ[ Aª«sNS R VÂ Á[bP «sxmsöv²r ÍýØ ÀÁ «sõàá «sõ ª«sVVNRPäÌÁV s[ s[»r½lrivgriv»y «sv. sçáligs C ÀÁ «sõ ÀÁ «sõ ª«sVVNRPäÌÁ»][ Â Á[bP «s Aª«sNS¹ [V ËØgSLRiVÀÁgS DLiÈÁVLiµR s y @Õ³ÁúFy R VLi. G ÇØ¼½ ª«sW «sª«so\ûíá y Aª«sNS R V LRiVÀÁ A «sliµj Li RÁV»R½V «sõxmsöv²r V ªyÎÏÁ þ ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli úxmsµr Lji+xqsVò yõlri s Â Áxmsöª«s RÁVè. ¾»½ÌÁVgRiV ªyLRiV NRP s mséíóá «s N] sõ ª«sLiÈÁNSÌÁV FyNRPaSxqsòQûLiÍÜ[ ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV NRP s mséíóá «s Aª«sNS R V grivljiliàá \ ms «s Â ÁxmsöVNRPV yõlinrpµy. Aª«sNS¹ [VNSNRP, ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV NRP s mséíóá «s ª«sLiÈÁNSÌÁV BLiNS yíø D yõlivv. dséóáíü[ @ sõéóánrpliûéá[ FsNRPVäª«s úxmszqsµôðj ZNPNTPäLiµj ÊÁx as g][ligriwlrixms RÁè²T. ¾»½ÌÁVgRiVÇØ¼½NUP, g][ligriwlrinrpw D «sõ ÊÁLiµ³R Li BLi»R½gS úxmszqsµôðj ZNPNRPä²y sntp ª«sVVÅÁùNSLRißáLi»R½ svîïá ÌÁV ¾»½ÌÁVgRiVªyLji s " g][ligriwlri r µr LRiVÌÁV " @ s zmsìáª«s²r ªs[V. (@ÍØ s[ ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV»R½ svîïá ÌÁ «sv "ryliëølriv r µr LRiVÌÁV " @ s zmsìávryòlriv). 1952 ÍÜ[ ª«sVúµyxqsV ú mszqs ² ds=nsûíá[òáíü[ s[ «sv D «sõ»r½ sµr ù ªsVVµR ÌÁV mséí ÓÁ «sµj Dª«sVø²T ª«sVúµyxqsV LSxtísQûLi së³ïáçá «s «sv grivljiliàá ¼d½úª«sLigS RÁLRièÌÁV ÇÁLRiVgRiV»R½V «sõ xqsª«sv R VLi.»R½ svîïá ÌÁV ª«sVúµyxqsV «sgrilrili»r½ svîïá y²r VÍÜ[ DLi²yÌÁ ds, ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV @µj ALiúµ³yNRPV Â ÁLiµyÌÁ s úxms¼½ L][ÇÁÙ s yµr ÌÁV Â Á[xqsVòLi ² [ªyLRiV. y»r½ svîïá NýSxqsV ªs[VÈýÁV ¾»½ÌÁVgRiV sµyùlôðrivìá «sv "ª«sVúµyxqsV ª«sV «s µ [, g][ligriwlri ª«sV «s µ [" @LiÈÁW FsgRi»y Á Â Á[xqsVòLi ² [ªyLRiV. A LRi xmsµylôðriligs g][ligriwlri sìávª«s «sw, g][ligriwlrixms RÁè²T Â Á[}qs sµ³y y dsõ NRP s mséíóáliµj ¾»½ÌÁVgRiVªylLi[. g][ligriwlrixms RÁè²T s AFyù R VLigS ¼½ «s²r Li INRP sbpxtísq ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. A LRixmsµyLôðRiLigS µ][xqsns R V «sv grivljiòliàá «sµj NRPW²y ¾»½ÌÁVgRiVªylLi[. µ][xqsns R VxmsxmsöV, ÈÁ ªsWÉØxmsxmsöV, ª«sVµôR xmsxmsövìá «sv NRP s mséíóáliµj ¾»½ÌÁVgRiVªylLi[.»R½ svîïá ÌÁNRPV ryliëølriv FsLi»R½ª«sVVÅÁù ªsW, ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiNTP µ][xqsns R VxmsxmsöV, ÈÁ ªsWÉØxmsxmsöV, ª«sVµôR xmsxmsövìáw @Li¾»½[ ª«sVVÅÁùLi.»R½ svîïá ÌÁV µ][zap «sv NRP s ms²t ¾»½[, ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiV @ÈýÁ «sv NRP s mséíølriv. y ÀÁ «sõxmsöv²r V ª«sW EÎÏÁþÍýÜ[ @ÈýÁ»R½ µô yíø ª«sVVÅÁùQ\ ªsV «s xmsli²r grigs ÇÁLRiVxmsoNRPV s[ªylriv. @ÈýÁÍÜ[ msxqslrièíáv 66

¾»½ÌÁVgRiVNRPÌÁèLì NTP ª«sVVÅÁùÀÁx õligs xmsljigrißóáli RÁÊÁ²R V»][Liµj. DÖýÁFy R V, xmsàáè svlrixms, @ÌýÁLi ª«sVVNRPäÌÁ «sv µr Li²R VgS ªs[zqs Â Á[zqs «s msxqslrièíáv «sv DFyø, xms RÁèÎÏÁþ»][ «sli RÁVN] s ¼½ «s²r Li INRP úxmsª«svvåá ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 27. ËØµ³R ù»r½ Fsª«sLjiµj? @ ªsVLjiNSÍÜ[ qséóáíþ @LiVV «s INRP }qsõz»r½v²t @ «svë³ïáª«sli grivljiliàá Â ÁFyò «sv. ªyÎÏÁþ NRPVÈÁVLiÊÁLiÍÜ[ @»R½ «sv ª«sVW²R ª«sxqsLi»y «sli. B»R½ «sv NSNRP ªyÎÏÁþ NRPVÈÁVLiÊÁLiÍÜ[ 5 grivlriv A²R zmsìýáìáv. B»R½ s msµôr NRPä ms ÁþNTP NRPÈÁõLi xqsª«svnrpwlriè²y sntp ªyÎÏÁþ y «sõgslriv FsLi»R½ NRPxtísQxms²ïyL][ RÁWÀÁ «s B»R½ «sv FsÍØ [ @ ªsVLjiNSÍÜ[ ÀÁ «sõ Dµ][ùgRiLi xqslifyµj LiÀÁ ª«sÂ Á[èaS²R V. ÒÁ»R½Li ª«sVLki FsNRPVäª«sNSµR V, NS ds F~µR VxmsogS sª«sbpliàá svgjiöá «s ²R ÊÁV»R½Liú²T NTP xmslizmsliâ Á[ªy²R V. A ²R ÊÁV»][»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁV únrp ªs[V{ms»R½ª«sV NRPW»R½VLýRiLiµR LjiNUP ms ÁþÎÏÁ þ Â Á[aSLRiV. NS ds B»R½ s ms Áþ s grivljiliàá ªyÛÎÁþª«sLRiW xmséíóáli RÁVN][ÛÍÁ[µR V. xqs*»r½ gs @ª«sWøLiVVÌÁ»][ ª«sWÉýØ²R ÈÁª«sVLiÛÉÁ[ N]µôj gs ÇÁLiNRPV NRPÖæÁ «s ª«sV sztsq @ª«s*²R Li ª«sVWÍØ «s B»R½ «sv @ ªsVLjiNSÍÜ[ {qsòqûìá»][ Fsª«s*Lji»][ «sw }qsõx Li Â Á R VùÛÍÁ[NRPF R W²R V. xqsliª«s»r½=lsìáv gri²t ÀÁF R WLiVV. BLi²T R WÍÜ[ @NSäÂ ÁÛÍýÁÎÏÁþ NRPVÈÁVLiËØÌÁV mslrivgriv»r½v yõ, @ ªsVLjiNSÍÜ[ B»R½ «sv ILiÈÁLji úêáx ø yljigs s[ DLi²T F R W²R V. INRPryLji NRPÌÁVxqsVNRPV «sõxmsöv²r V»R½ «sg][²r V Â ÁxmsöVNRPV yõ²r V. @»R½ s @NRPäÌÁV»R½ª«sV NRPW»R½VLýRi ms ÁþÎÏÁ þ Â Á R Vù²y sntp B»R½ sõ ALójiNRP xqs R VLi @²R VgRiV»R½V yõlrièá. Fsª«s\ ² y ªsV»R½ògS NRP «sxms²t ¾»½[ yìáv, µr gærilriêáliµ³r Vª«soÌÁV NRPW²y»R½ª«sV ËØµ³R ù»r½ìá «sv ªy²T dsvµr ªs R Vù²y sntp úxms R V¼½õQryòLRiV griµy. "rylki, dsvlriv xmsoéíóáli RÁVNRPV «sõ zmsìýáìá ËØµ³R ù»r½ dsvlli[ Ë³ÏÁLjiLi RÁLi²T " @ s úªy R Vª«sV s Â ÁFyö «sv @»R½ sntp.»r½ª«sv ËØµ³R ù»r½ìá «sv B»R½LRiVÌÁ dsvµr»][ qs R Vù²R Li N]Li»R½ª«sVLiµj ¾»½ÌÁVgRiVªyLji zqsgærivxms²yöá= «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. zmsìýáìá «sv xmsoéíóáliâ Á[ÈÁxmsöV²R V, ªyÎÏÁþ ËØµ³R ù»r½ «sv»yª«svv Ë³ÏÁLjiLi RÁ griìáª«sw ÛÍÁ[µy @ s AÍÜ[ÀÁLi RÁNRPF ª«s²R Li INRPä ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiÍÜ[ s[ NSµR V, @ sõçø»r½vìá ª«sW «sª«soíýü[ «sw DLiµj. Bµj zqsgærivxms²yöá= «s INRP ª«sW «sª«sµr «sli. 67

28. ª«sVVxqsÖÁ»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁ F xtsqßá @ ªsVLjiNSÍÜ[ qséóáíþ @LiVV «s BLiN]NRP ¾»½ÌÁVgRiV }qsõz»r½v²t grivljiliàá Â ÁFyò «sv.»r½öýáµr Liú²R VÌÁV ËØLiÛËÁ[ÍÜ[ sª«szqsliâ Á[ªyLRiV NRP «svnrp B»R½ «sv xmsoéíóá «sxmsöv ² [ úxmsªyryliúµ³r V²R V. @ ªsVLjiNSÍÜ[ zms `Á. ²T. Â Á[bP úf~ mnsxqslì Dµ][ùgRiLiÍÜ[ qséóáíþ @ R Wù²R V. NS ds úêáx ø yljigs s[ DLi²T F R W²R V.»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁNRPV G\ZNPNRP xmsoú»r½v²r V. ªyÎÏÁþNRPV ËØLiÛËÁ[ÍÜ[ ª«sVLiÀÁ FýyÈÁV (Flat) DLiµj. ªyÎÏÁþ y «sõgslriv RÁ sf R WNRP @ª«sVø INRPä¾»½[ò ËØLiÛËÁ[FýyÈÁVÍÜ[ DLiµj N] yõîïá þ.»r½ls*»r½ A ªsV «sv @ ªsVLjiNSNRPV sñáéþ NTP ¼d½xqsVNRPVª«s yè²r V B»R½ «sv INRPryLji. µr gæriqlý][ }qsõz LRiVÛÍÁª«sLRiW ÛÍÁ[NRPF ª«s²R Li ª«sVWÍØ «s 3 sìáíýü[ ËÜ[LRiVN]ÉíÓÁ ËØLiÛËÁ[ ªs ÁþF LiVVLiµj A s²r @xmsöv²r V. µy s»r½ls*»r½ N] sõ xqsliª«s»r½=lsìáv BLi²T R W, @ ªsVLjiNSÌÁ ª«sVµ³R ù ¼½LRiVgRiV»R½W gri²t zmsliµj A s²r. BxmsöV²R V ª«sVVxqsÖÁ»R½ «sli ª«sÂ Á[èbP úxms R WßáLi NRPxtísQLi @LiVVùLiµj gri «svnrp N]²R VNRPV µr gærilli[ DLiÉÜ[Liµj. N]²R VNRPV úêáx ø ylji NRP «svnrp C s ² [ ª«sLiÈÁÂ Á[xqsVòLiµj. BLigýkixtsv ËØgSª«s RÁVègS ds, ª«s R VxqsV= ª«sV ÁþLiµj gri «svnrp FsNRPVäª«s ÊÁ R VÈÁNRPV ªsÎÏÁþµR V. A s²r NSÌÁª«sVLi»y ªyÎÏÁþ BLiÉýÜ[ s[ gri²t ÀÁF»R½VLiµj.»R½ÖýÁ ª«sVVxqsÖÁµj gri «svnrp, @»R½ «sv G E\lLi y ªs Áþ¾»½[ A s²r NRPV NRPxtísQLi, @LiµR VNRP s @»R½ «sv úxms R WßØÌÁV ª«sW «svn][ª«sìázqs ª«sÀÁèLiµj. C ª«sVµ³R ù N] sõ xqsliª«s»r½=lsìávgs NS «söélli s= qs NUP ªyÉÓÁNUP ªsÎÏÁþ²R Li ª«sW s[as²r V. @ ªsVLjiNRP ±s }qsõz»r½vìáv ªyÎÏÁþ @ª«sVø «sv old people's home ÍÜ[ Â Á[LjiöLi RÁª«sV s Â ÁxmsoòLiÉØLRiV. ªyÎÏÁþNRPV ª«sW @ª«sVø y»][ s[ DLiÛÉÁ[ ª«sVLiÀÁµR «svnrpvliéø «sv @ s Â ÁFyò²R V. ª«sXµôðR VLS\ÛÍÁ «s»r½öýá N]LRiNRPV»R½ «s ÒÁª«s «s sµ³y «sliíü[ @ª«sxqsLRi\ ªsV «s ª«sWLRiVöÌÁV xqsli»][xtsqligs Â Á[xqsVN] s gri²r Vxmso»R½V yõ²r V B»R½ «sv. ª«sXµóyxmsùLiÍÜ[»R½ÖýÁµR Liú²R VÌÁ «sv ú}msª«sv»][ RÁWxqsVN][ª«s²R Li ªsV RÁVèN][ µr gæri ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 29. LiNSLigì ÍÜ[ úxmsªyryliúµ³r VÌÁ ¾»½ÌÁVgRiVµR yìáv 1993 úfyli»r½liíü[ LiNSLigì ÍÜ[ s úõáéôá tsq úxmsë³ïáv»r½*li INRP N]»R½ò R VW sª«slji=éôá HKUST ( LiNSLigì R VW sª«slji+éôá A mns \ qs ±s= @Li²` ÛÉÁNSõÌÁÒÁ) ªsVVµR ÌÁV mséíølriv. NýSxqsVÌÁV 1994ÍÜ[ ªsVVµR ÌÁ R WùLiVV. s[ «sv A R VW sª«slji+éôáíü[ sñáéóáligì úf~ mnsxqslì gs 1995c97ÍýÜ[ 68

D yõ «sv. @xmsöv²r V A ²T FyLíRiV ªsVLiÈÁVÍÜ[ s[ «sv INRPä²T s[ úf~ mnsxqslì LSLiNRPVÍÜ[ D yõ «sv. svgri»y ªyÎÏÁþLi»y ÇÁÚ s R VLì FnyNRPÖdíÁ. LiNSLigý][ RÁWÀÁ «s N] sõ ¾»½ÌÁVgRiVµR yìá «sv grivljiliàá Â ÁFyò «sv. y NýSxqsVÍÜ[ ª«sWLjixtsQ qs «svliàá ª«sÀÁè «s INRP ¾»½ÌÁVgRiV sµyùlóji DLi ² [ªy²R V. ª«sÀdÁèLS s ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ xmsìánrpljiliâ Á[ªy²R V. s[ «sv FsxmsöV\ ² y BLigýkixtsvÍÜ[ ÇÁªyÊÁV Â Ázmsö¾»½[ "ÛÍÁ[µR V xmsli»r½vìávgslriw, ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ Â ÁxmsöLi²T. y ¾»½ÌÁVgRiV ËØgRiV xmslri RÁVN][ªyÖÁ" @ s[ªy²r V. ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ RÁNRPägS ª«sWÈýÁ²R ²R Li s[lrivèn][ªyìá s»r½x»r½x xms²r V»R½V «sõ C úxmsªyryliúµ³r R VVª«sNRPVßñÓá RÁWÀÁ s[ «sv yíø ª«sVVgôðRiV²R õ R Wù «sv. ryµ³ylrißáligs @ ªsVLjiNSÍÜ[ «sw, LiNSLigì ÍÜ[ «sw úxmsªyryliúµ³r VÌÁzmsÌýÁÛÍÁª«sLjiNUP ¾»½ÌÁVgRiV s[lrivèn][ªyìá s[ NRPV»R½Wx ÌÁLigS ds, ¾»½ÌÁVgRiVªyÎÏÁþ»][ ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ ª«sWÉýØ²R Vµyª«sV s[ D»y=x LigS ds DLi²R µr V. @LiµR VZNP[ ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ ª«sWÉýØ²yÌÁ s D»y=x xms²r V»R½V «sõ C ª«sWLjixtsQ qs R VVª«sNRPVßñÓá NRPÖÁbP «sxmsöv²r ÍýØ ynrpv yíø xqsli»][xtsqli NRPÛÍæÁ[µj. µk Fyª«s ÁNTP LiNSLigì ¾»½ÌÁVgRiV @r ztsq¹ [VxtsQ ±s ªyÎÏÁ þ msµôr ²T «sõlì FyLíki, NRPÌÁèLRiÍÞ úf úgsli (ª«sVVÅÁùLigS zmsìýáìá NRPWÀÁxmsp²T ª«s\lgiLS ²y «sv= úf úgsliìáv) mséíølriv. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpli ÊÁ R VÈÁ s szqsliâ Á[ úxmsªyryliúµ³r VÌÁV ªyLji ¾»½ÌÁVgRiVµR y sõ ryµ³ylrißáligs µk Fyª«s Á, xqsliúnsli¼½, DgSµj xmsli²r VgRiÌÁ xqsª«sv R WÍýÜ[ BÍØ ²T «sõlì FyLíkiÌÁW, NRPÌÁèLRiÍÞ úf úgsliìáw ( yéøùìáw, ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ yéóánrpìáw, ¾»½ÌÁVgRiV FyÈÁÌÁ gs yìáv, ª«s\lgiLS) msèíávn] s ª«sùQQNRPòxmsLRiVryòLRiV. C úf úgsliìánrpv z LiµR Vª«soÛÍÁ[ NSNRPVLi²y, úntpztísq R V ±s, ª«sVVzqýsLi ¾»½ÌÁVgRiV ªyÎÏÁ þnrpw²y LSª«s²R Li RÁWaS «sv. Bµj úxmsªyryliúµ³r VÌÁ ¾»½ÌÁVgRiV µr «sli. LiNSLigì ÍÜ[ ÇÁLjigji «s µk Fyª«s Á ²T «sõlì FyLíkiÍÜ[ yíø ª«sLiÈÁNSÌÁV mséíølriv. gslliìáv «sõ ][ÈÁ s[ «sv INRP gslli «sv yzmsä ±s»][ ª«sVVÈíÁVNRPVLiÛÉÁ[ «sw s»][ A yzmsä ±s»r½²t @LiVVF LiVVLiµj. A «sw s RÁWbP, gslli «sv ª«sV dáþ msûéíá[xqsvòli²r gs úxmsnrpä «s INS R V «s RÁWbP" xmsli»r½vìávgslriw, «sw síü[ ¾»½[ÌÁV»R½V «sõ gslli ¼d½xqsVN][ªyÍØ ª«sµôy @ s AÍÜ[ÀÁxqsVò yõls" @LiÈÁW xmsìánrpljili y²r V. µy s»r½ls*»r½ ªs[Vª«sVV yíø }qsxmso ª«sWÉýØ²R VNRPV yõli. A R V «s Ë³ØLRiù llili²r V xqsliª«s»r½=lsìá úntp»r½li RÁ sf LiVVLiµR ÈÁ. úxmsxqósv»r½li ILiÈÁLjigS s[ DLiÈÁV yõ²r V A R V «s. xqsliª«s»r½=lrili úntp»r½li A R V «snrpv L`íi \ÛËÁFy qs AxmslLi[xtsQ ±s ÇÁLjigjiLiµR ÈÁ. @xmsöv²r V ²yNíRPLRiV «sw s xmsµylósìáv ¼½ «s²r Li ËØgS»R½gæjiLi RÁª«sV s Â ÁFyö²R ÈÁ. 69

"ª«sV «s ¾»½ÌÁVgRiV ª«sLiÈÁNSÌÁV yíø»r½nrpväª«s «sw s»][ Â Á R Vùª«s RÁVègS ds, ryµ³ylrißáligs ¾»½ÌÁVgRiVªyÎÏÁ þ @ÍØÂ Á R VùNRP «sw s ª«sVLki FsNRPVäª«s ªy²R»yLRiLi²U. Bµj AL][gSù sntp ª«sVLiÀÁµj NSµR V" @ yõ²r V. BÍØ «sw s FsNRPVäª«s ªy²R ²R Li AL][gRiùLki»yù ª«sW «sª«sìázqs «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. A R V «s gslliìáv, xmsplkiìáv, @xmsö²yìáv, ªs[xmso²R V NRPWLRiÌÁW ª«sW s[as²r ÈÁ. «sw s»r½nrpväª«s ªy ² [ ¾»½ÌÁVgRiV ª«sLiÈÁNSÌÁV Â Á R Vù²R Li s[lrivèn] s, xqs* R VLiFyNRPLi»][ s[ sª«szqsxqsvò yõ²r ÈÁ. L][ÇÁÚ úf~µôr V «sõ 3.30 AM NRPV ÛÍÁ[ÀÁ grilièá «sõlri ÇØgjiLigRiW ª«s\lgiLS ªyù R Wª«sWÌÁV Â Á[ryò²R ÈÁ. "C ª«sWLRiVöÌÁ sõliéóáª«síýø y AL][gRiùLi BxmsöV²R V yíø ËØª«soLiµj " @ s Â ÁFyö²R V. úõáéôáxtsvªyîïá þ AúNRP svliâ Á[ ª«sVVLiµR V LiNSLigì \Â Á yíü[ s g][liµy ±s LSxtísQûLiÍÜ[ INRP Ë³ØgRiLi. C LSxtísQûLiÍÜ[ ª«sWÉýØ ² [ Ë³ØxtsQ }mslriv g][liµy y*. úõáéôáxtsv ªyÎÏÁ þ C LSxtísQûLi }mslriv «sv ZNP[LiÉØ ±s @ ds, A Ë³ØxtsQ «sv ZNP[LiÈÁ ds qs @ s Â ÁxmsöVNRPVLiÉØLRiV. LiNSLigì ÍÜ[ úxmsçáìáv g][liµy y*íü[ s[ ª«sWÉýØ²R V»yLRiV. s[ «sv LiNSLigì ÍÜ[ DLi²R gs ÇÁLjigji «s xqsù xmnsvèíáli Â ÁFyò «sv. BLigýSLi²R VÍÜ[ N]»R½ògS zms `Á. ²T. Â Á[bP «s INRP LiNSLigì R VVª«sNRPVßñÓá ª«sW ²T FyLíRiV ªsVLiÈÁVÍÜ[ Dµ][ùgS sntp BLiÈÁLRiW*Qù Â Á[aSLi. @»R½ s }mslriv Lji RÁL`ïi. @»R½ «sv y \ÛÉÁÉÓÁÍÞ @µk s s N]µôj gs Ë³ÏÁ R Vxms²T «sèýáv yõ²r V. qs sv ylì»r½ls*»r½ ÌÁLi `Á NTP ¼d½xqsVNRPV ªsÎØþLi. @xmsöv²r V zms RÁèFyÉÔÁ ª«sWÉýØ²R V»R½W "Richard are you a bachelor?" @ s @²T gs «sv. @LiÛÉÁ[ @»R½ «sv ILiÈÁLjigS ª«sryò²y ÛÍÁ[NRP NRPVÈÁVLiÊÁLi»][ ª«sryò²y ¾»½ÌÁVxqsVNRPVLiµyª«sV s[ D µô [arpli»][. y úxmsarpõ s s @»R½ s ª«sVVÅÁLi N]µôj gs NRPÎØ s{ «sli @LiVV «sèýá szmsliàáliµj. "No professor, you are mistaken. I am a Ph.D" @ s {qslji R V qs gs Â ÁFyö²R V! 30. N]Lji R WÍÜ[ úxmsªyryliúµ³r VÌÁ ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli úntpli»r½éóá xqsliª«s»r½=lrili ªs[Vª«sVV µr OTPQßá N]Lji R W sñáéþ Â Á[aSLi. @NRPä²R F Ligì «sgrilriliíü[ Fy qísn`p R VW sª«slji+éôá s sñáéþ Â Á[xqsWò ªyLRiLi L][ÇÁÙÌÁV gri²t Fyª«sVV. ªs[Vª«sVV DLi²R ²y sntp ªyÎÏÁ þ NS*LíRiLRiV=ÍÜ[ 3 xms²r NRP griµr VÌÁ @FyL`íi ªsVLiÈÁV B yèlriv. Fy qísnrpvõ, Fyr ä (F Ligì {qísìáv NRPLi ms ds) ªyÎÏÁ þ ªsVVµR ÌÁV mséíóá «s²r Vxmso»R½V yõlriv. Fyr ä 70

xqsliª«s»r½=ls sntp 28 svöá R V ±s ÈÁ «svõìá DNRPVä D»R½ö¼½ò Â Á[bP xmsìáv µ [asìánrpv FsgRiVª«sV¼½ Â Á[xqsVòLiµj. INRPä USA ZNP[ úxms¼½ GÉØ ÕÁÖÁ R V ±s US $ sìávª«sgriìá DNRPVä FsgRiVª«sV¼½ Â Á[ryòLRiV. úxmsxmsli RÁLiÍÜ[ s {qísíþ svìá= sõéóáíü[ntp Fyr ä msµôr µj. NRPLi ms dsntp ª«sÂ Á[è sñáèálì=, ª«sVVLiµR V u LRiWª«sVV RÁWryòLRiV. A u LRiWª«sVVÍÜ[ NRPLi ms ds RÁLjiú»R½, úf~²r ORPQ ±s sª«slsìáv RÁNRPäÉÓÁ ylírivìá»][ RÁW ms²r»ylriv. C griµj ÍÜ[ ¾»½ÌÁVgRiV ªyÎÏÁ þ grilji*li RÁµR gæri INRP sxtsq R VLi griª«sv sli y «sv. NRPLi ms dsíü[ úf~²r ORPQ ±s ªsVVµR ÌÁLiVVùLiµj 1968ÍÜ[. ËýØ qís xmnslliõ qs ÍÜ[ ªsVVÈíÁ ªsVVµR ÉÓÁ ³yLêji sasåáxmsèíáßáli F LíRiVgRiVLi²y ª«sÀÁè «s, ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpxmso gri «svíýü[ ¼d½bP «s B «sxmsåá sçáli, ËÜgæRiV. @NRPä²R INRP Aµj ªyLRiLi, µr gæriqlý][ D «sõ úg][xqslki rí LRiVNTP ªsÎØþLi. µyliéýü[ INRP ¾»½ÌÁVgRiV R VVª«sNRPV²R V NRPÖÁaS²R V. @»R½ «sv Fy qísn`p ÍÜ[ Lki qsljiè ryäìálì gs xms sâ Á[xqsVò yõ²r ÈÁ. ªs[Vª«sVV ¾»½ÌÁVgRiVªyÎÏÁþª«sV s ¾»½ÌÁVxqsVNRPV s FsLi»][ AFyù R VLigS ª«sWÈýÁ²R ²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíø²r V. @»R½ «sv ILiÈÁLjigS INRP Fy qísn`p FsFyL`íi ªsVLiÈÁVÍÜ[ DLiÈÁV yõ²r ÈÁ. "Bªy*ÎÏÁ ry R VLiú»R½Li s[ «sv ª«sLiÈÁ Â Á[xqsVò yõ «sv. dsvlriv y FsFyL`íi ªsVLiÈÁVNTP LRiLi²T, ¾»½ÌÁVgRiVË³Ü[ÇÁ «sli ms²r»y «sv." A * sli y²r V. µr WLRi úxms µ [arpliíü[ ª«sV «s úfyli»r½li ªyLRiV NRP «sxms²t ¾»½[, ªyLji s ªsLiÈÁ s[ AFyù R VLigS ª«sV «s BLiÉÓÁNTP Ë³Ü[ÇÁ y sntp LRiª«sVø s A ù sli RÁ²R Li INRP úxmsµ³y «s ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli. 31. Azqs R W µ [asíýü[ ¾»½ÌÁVgRiVLRiV RÁVÌÁV ÕÁ R VùLi dséóáíü[ D²R NRPÛËÁÉíÓÁ @ «sõli Â Á R Vù²y sntp, N] sõ xqsliª«s»r½=lsìáúntp»r½li yíø FsNRPVäª«s dslriv ªy ² [ªyLRiV. µk sª«sìýá A ÕÁ R VùLi ªsV»R½òÉÓÁ @ «sõligs @ R WùNRP NRPW²y N] sõ dsîïá þ gji sõíü[ svgjiöáf ¹ [V s. A dséóá s ªylLi[èªyLRiV. @ÍØ ªyLjiè «s dséóá s griliñá @ s[ªylriv. ÕÁ R VùLi rylrili»][, griliñá ¾»½ÌýÁgS FyÌÁÍØgRi DLiÈÁVLiµj. «sgrilriªyxqsvìáv ryµ³ylrißáligs ªyLjiè «s griliñá s FyLRiËÜ[ZaP[ªyLRiV. ª«sW»y»R½gSLji BLiÉýÜ[ A griliñá s ÀÁ «sõzmsìýáìánrpv ª«sLiÉÓÁNTP ª«sVLiÀÁµj,»ygRiª«sV s BÂ Á[èªyÎÏÁ þ. msµôr ªyÎÏÁ þ griliñá»ygri²y sntp BxtísQxms ² [ªyLRiVNSµR V. NRP «svnrp zmsìýáìáv»ygrigs svgjiöá «s griliñá s lgi[µr ÌÁNRPV NRPV²T ¼½ÍÜ[ F ZaP[ZaP[ªyLRiV. BÍØ ª«sLi²T «s @ «sõli NRP yõ A griliñáíü[ s[ FsNRPVäª«s «swúéóáxtsq ±s (rylrili) DLiÈÁVLiµj. Bµj ¾»½ÌÁVN] s, C ª«sVµ³R ù @ «sõli Â Á R Vù²y sntp ÕÁ R VùLiÍÜ[»R½NRPVäª«s dséóá s ªy²T griliñáªylli[è 71 @ s

@ª«sxqsLRiLi ÛÍÁ[NRPVLi²y @ «sõli Â Á[}qs xmsµôðr ¼½ @ª«sVÌÁVÍÜ[NTP ª«sÀÁèLiµj. µk s»r½ls*»r½ xmsoéí ÓÁ «s ¾»½ÌÁVgRiVªyLjiNTP "griliñá" @ s[ xmsµy sntp @LóRiLi NRPW²y ¾»½ÖÁ R V²R Li ÛÍÁ[µR V. rylriª«sli»r½\ ªsV «s A LRiLi ¼½ «sõli»r½ ª«sWú»R½ «s xqsljif µr V. µy síü[ s rylrili ÀÁ «sõ ú}msgrivìáíü[ LRiNRPòLiÍÜ[NTP Â Á[Lji¾»½[gS s µy s xmnsöá»r½li arplkils sntp µr NRPäµR V. ÀÁ «sõqú}msgrivìáíü[ LRiNRPòLiÍÜ[NTP Â Á[lLi[ s dséóáíü[ BLiNTP «s s ª«sWú»R½ ªs[V. dséóáíü[ntp BLiNRP s xmnsv «sxmsµylósìá «sv arplkils sntp úxms¹ WÇÁ «sli ÛÍÁ[NRPVLi²y sxqslêjili RÁ²R Li ÇÁLRiVgRiV»R½VLiµj. µk sª«sìýá s[ ªyLjiè «s @ «sõli NRP yõ griliñá arplkils sntp FsNRPVäª«s Dxms¹ WgRiLi @ s úgriz Li RÁª«s RÁVè. ªyLRiè²R Li ª«sVWÍØ «s Dxms¹ WgRiNRPLRi\ ªsV «s «swùúéóáxtsq ±s FyLRi ªs[ R V²R Li ª«sV «s ªs[V NSµR V, BxmsöÉÓÁNUP R VWLRi ms, @ ªsVLjiNS, svgri»y µ [asìáªylriv Â Á[xqsWò s[ D yõlriv. C µ [asìáíü[ xqsöélgiéí ÔÁ @ ds, «sw²r VÌÁV= @ s ª«sLi²R VNRPVLiÉØLRiV. BxmsöÉÓÁNUP dséóá s FsNRPVäª«s dséóá»][ D²R NRPÛËÁÉíÓÁ, A dséóá sª«s²r NRPÉíÓÁ FylLi[xqsVò yõlriv. griliñá Ë³ÏÁOTPQLiÂ Á[ @ÌÁªyÈÁV ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpli «svliàá xmsols»r½ «snsìáliíü[ s[ Azqs R WÍÜ[ svgri»y µ [asìánrpv ªs ÁþLiµj. A µ [asíýü[ µk sõ "NRPLiÑÁ" @LiÉØLRiV. ª«sVVÅÁùLigS ÇÁFy ±s ÍÜ[ µk sntp ÇÁ yµr LRißá FsNRPVäª«s. ªyÎÏÁ þ NRPLiÑÁÍÜ[ svgri»y A LRi xmsµylósìáv NRPÖÁzms LRiNRPLRiNSÌÁ LRiV RÁVÌÁ»][ Â Á[xqsVNRPV s Ë³ÏÁOTPQryòLRiV. BÍØ griliñá»r½ «sv xmsoéíóá «s úfyli»r½liíü[ ÇÁ yµr LRißá N][ÍÜ[öLiVV y, B»R½LRi µ [asíýü[ BLiNS FyxmsoùÌÁLì gs sìázqsìýáv»][liµj. 32. NRPVª«s R V»`½ ÍÜ[ ¾»½ÌÁVgRiVµR «sli N] sõ xqsliª«s»r½=lsìá úntp»r½li NRPVª«s R V»`½ ªyÎÏÁ þ INRP @Li»R½LêS¼d½ R V NS «söélli «sv= Â Á[aSLRiV. µy sntp «s «svõ {mýs «slki{qsönrplrivgs zmsöá ylriv. A xqsliµr LRi éligs s[ «sv ªyLRiLiL][ÇÁÙÌÁV NRPVª«s R V»`½ ÍÜ[ D yõ «sv. NS «söélli «sv=ntp ª«sÀÁè «s ªyÎÏÁþÍýÜ[ BLi²T R V ±s ALjiÇÁ ±s ªyßñÓá s[ s[. INRP L][ÇÁÙ ry R VLiú»R½Li NRPVª«s R V»`½ RÁW²ïy snrp s N]Li»R½ ª«sVLiµj NTP ÉØNUP= GLRiöLji ylriv. ÉØNUP= \ ² Qûª«sLRiV xqsv²y ±s «svliàá ª«sÀÁè «s @LRiËÞ @»R½ «sv. @»R½ sntp BLigýkixtsv FsNRPVäª«s LSµR V. ª«sWNRPV @LRiÕÁN`P @Li»R½NRP «sõ»r½nrpväª«s ª«s RÁVè. @LiµR VNRP s @»R½ s»][ ª«sWÉýØ²R ²R Li NRPxtísQLi @LiVVùLiµj. ª«sVVLiµR V ªsVLiVV ±s ª«sWlLiäÈíÁVNRPV ¼d½xqsVNRPV ªsÎØþ²R V. A dsµ³j ÍÜ[ yíø uyxmsoìáv yõlivv. NS}qsxmso «s²t ÀÁ ¼½LRiVgRiVµyª«sV s @»R½ sõ Axmsª«sV yõª«svv. µj gji, N]Li»R½ µr WLRiLi «s²t ÀÁ «s ªsLiÈÁ s[ 72

ynrpv ¾»½ÌÁVgRiV xmsìávnrpvìáv s «sxms²ïylivv. INRP grivlixmso ¾»½ÌÁVgRiVªyÎÏÁ þ «sª«so*nrpvlièáw «s²r VxqsVò yõlriv. µr gæriqlý][ ÈÁWLjixqísVÌÁV RÁW²R µr gæri úxms µ [asìáv G\ ªsV y D yõ R W @ s ªyÎÏÁþ s @²T gs «sv. "xmsli»r½vìávgslriw, C µ [arpli ²R ÊÁV ÌÁV gri²t Li RÁVN][ª«s²y sntp ª«sWú»R½ ªs[V. ²R ÊÁV ÌÁV»R½zmsöLiÀÁ, BNRPä²R RÁW²ïy snup, Â Á R Vù²y snup G ds ÛÍÁ[ª«s s[ Â Áxmsöª«s RÁVè. BNRPä²R V «sõ ªyÎÏÁþLi»y ²R ÊÁV ÌÁN][xqs ªs[V DLiÈÁV yõlriv. @µj ÛÍÁ[NRPF ¾»½[ BNRPä ² ª«s²R VLiÉØ²R Li²U?" @ s ªyÎÏÁþÍýÜ[ INRP»R½ «sv Â Ázmsö «sªy*²r V. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ ÌÁÕ³ÁLiÂ Á[µy snrpliûéá[ ª«sVLiÀÁ ÒÁª«s [Fyµ³j µ]ljiznp[ úxms µ [as sntp»r½lriöáf ª«s²R Li ¾»½ÌÁVgRiVªylLi[ NSNRP @ sõ ÇØ»R½VÌÁªyLRiV @ yµj «svliàdá Â Á[xqsVò «sõ µ [ NRPµy @ s ynrpv @xmsöv²r V @ szmsliàáliµj. 33. ¾»½ÌÁVgRiV «sv²t NSLRiLi, ¾»½ÌÁVgRiV Ë³ØxtsQ RÁNRPäµR «sli ÛÍïÁ[ ±s gslji»][ ynrpv xqs* R VLigS xmslji RÁ R VLi NRPÌæÁÛÍÁ[µR V gri «svnrp A R V «s Telugu is the best language in the world @ s ª«sNSäßÓáLi RÁ²y sntp G Aµ³yLSÌÁV ªy²yL][ ynrpv ¾»½ÖÁ R VµR V. NS s ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ ynrpv A «sliµy sõ NRPÖÁgjiLiÂ Á[ N] sõ ÌÁORPQßØÌÁV BNRPä²R Â ÁFyò «sv. N]Li»R½ª«sVLiµj ¾»½ÌÁVgRiV «sv µk LçSÌÁV rygriµk xqswò yíø BLixmsogS ª«sWÉýØ²R V»yLRiV. Dµyx LRißáNRPV, INRP ª«sVgRiªy²R V»R½ «s Ë³ØLRiù «sv ª«sVLiµR ÖÁLi RÁ ²y sntp " GLi µ [ ( GGG...) @Li»R½ÍØ (AAA...) sv²t zqsxms²r VòLi²y (AAA..) ªs[Liµk (CCC...)" @ s µk LçSÌÁV ¼d½xqsWò @LiÉØ²R V. A s²r " GLiµR R Wù (AAA...) ELjiZNP[ (GGG...) [LRiVËØlLi[xqsVNRPVLiÈÁVLi²y (AAA...) ª«sp (EE...)" @LiÈÁW ÇÁªyÕÁxqsVòLiµj. RÁµR Vª«soNRPV «sõªyîïá þ BÍØ ª«sWÉýØ²R ²R Li g_lriª«s ds R VLi NSµR «svnrpvliéølriv. ªyÛÎÁþª«s*LRiW BLi RÁNRPägS ª«sWÈýÁ²R ²R Li s[ «sv s «sûíá[µr V. ryµ³ylrißáligs úxmsªyryliúµ³r VÛÍÁª«s*LRiW BÍØ ª«sWÉýØ²R ÛÍÁ[LRiV. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ NRPW²y «sgrilsìáíü[ BÍØLiÉÓÁ xqs*lsìáv s «sêá²r ª«so. @LiµR VNRP s[ ¾»½ÌÁVgRiV µ [as sntp ªs Áþ «sxmsöv²r V «sgrilsìáíü[ DLiÛÉÁ[ ynrpv»r½*lriíü[ ËÜ[LRiVN]ÛÉíÁ[xqsVòLiµj. úgsª«swíýü[ @ «svorpqßáli µk LçSÌÁ»][ ¾»½ÌÁVgRiV xqs*lsìáv s «sxms²r VòLiÉØLiVV. A BLi\ ms «s xqs*lsìáv Â Á síü[ xms²r V»R½VLi²R ²R Li ª«sÌýÁ ¾»½ÌÁVgRiV úgsª«swíýü[ Fs sõ L][ÇÁÙÌÁV yõ BLiNS DLi²yÌÁ szmsxqsvòliµj. 73

LiNSLigRiVÍÜ[ úxmsçáìáv g][liµy y* Ë³ØxtsQÍÜ[ BÍØ s[ µk LçSÌÁV rygriµk xqswò ª«sWÉýØ²R V»yLRiV. LiNSLigì ÍÜ[ xmsoéíóá msljigji «s INRP ¾»½ÌÁVgRiV @ª«sWøLiVV s s[ «sv LiNSLigì ÍÜ[ D «sõxmsöv²r V NRPÖÁaS «sv. A @ª«sWøLiVVNTP ¾»½ÌÁVgRiW, g][liµy y* llili²r V Ë³ØxtsQÌÁW ËØgS ª«s RÁVè.»R½ «sv Ë³ØxtsQÌÁ dsvµr Lji qsljiè Â Á[}qsµj. úxmsxmsli RÁLiÍÜ[ ¾»½ÌÁVgRiV, g][liµy y*, llili²r V Ë³ØxtsQÌÁªyÛÎÁ[þ BLi RÁNSä µk LçSÌÁV rygriµk ryòlri s Â ÁzmsöLiµj. ¾»½ÌÁVgRiV ªy²R VNRPË³ØxtsQÍÜ[ µk LçSÌÁV ªsVV»R½òLi 7 xqs*lsíýü[ (tones) DLiÉØ R VÈÁ. @ÍØ s[ g][liµy y* ªy²R VNRP Ë³ØxtsQÍÜ[ NRPW²y ªsVV»R½òLi 7 xqs*lsìáv DLiÉØ R VÈÁ. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ xmsûíýá úxmsçáìáv ª«sWú»R½ ªs[V µk LçSÌÁV rygriµk xqswò ª«sWÉýØ²R V»yLRi s Â ÁxmsöVNRPV yõli griµy. g][liµy y* @ÍØNSµR V, @LiµR LRiW µk LçSÌÁ»][ s[ ª«sWÉýØ²R V»yLRiV. @LiµR VNRP s[ B»R½LRi úfyli»yìáªyîïá þ g][liµy y*íü[ ª«sWÉýØ²R ²R Li s[lrivèn][ª«s²r Li yìá NRPxtísQª«sVLiÉØLRiV. BÅÁ ¾»½ÌÁVgRiV «sv²t NSLS sõ grivljiliàá RÁLjièµôyLi. ynrpv ÀÁ «sõxmsöv²r V INRP ¾»½ÌÁVgRiV Ë³ØxtsQ ª«sWú»R½ ªs[V ª«sÂ Á[èµj. BLigýkixtsv, xqslixqsäqx»r½li RÁµR ª«s²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíóá y, ªyÉÓÁ s s[lrivèn][ª«s²y sntp yíø GÎÏÁ þ xmséíóáliµj. ÀÁ «sõxmsöv²r V dsµ³j ÍÜ[ ÊÁW»R½VÌÁ»][ ¼½ÈýÁV s «sõxmsöv²r V, ¼½ÈíÁ²y sntp ¾»½ÌÁVgRiV Ë³ØxtsQ FsLi»][ g]xmsöµ][ @ «svnrpv s[ªyßñóá. N] sõ Ë³ØªyÌÁV ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ Â Ázmsö «sli»r½ xqsvîïá ª«sogS B»R½LRiË³ØxtsQÍýÜ[ Â Áxmsö²R Li NRPxtísQLi @ szmsxqsvòliµj. C xqsvîïá ª«so s[ «sv²t NSLRiLi @LiÉØLRiV. ª«sVVÅÁùLigS xmsµr ùlriwxmsliíü[ Ë³ØªyÌÁV ª«sùQQNRPòxmsLRi RÁ²y sntp ¾»½ÌÁVgRiV yíø @ «sv\ ªs «s Ë³ØxtsQ. INRP NSLRißáLi ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ s ªs[ª«sV «s, xqsvª«sv¼½,»yùgrils R V ÍØLiÉÓÁ ª«sVNRPVÉØÌÁV. BÍØLiÉÓÁ ª«sVNRPVÉØÌÁV B»R½LRi Ë³ØxtsQÍýÜ[ s[ «sv RÁW²R ÛÍÁ[µR V. Dµyx LRißáNRPV s[ «sv úªybp «s INRP ÊÁW»R½V xmsµr ùli Â ÁFyò «sv ( dsvnrpv ÊÁW»R½V ryz»r½ùli RÁµR ª«s²R Li BxtísQLi ÛÍÁ[NRPF ¾»½[ Bµj RÁµR ª«sª«sµôR V). Â Á s µr WLji «s ÇÜ[LkigRi BÌýÁV µr WLji «s µ]ligri xmspnrpv µr WLji «s ª«sV²ïR ÊÁVµôðj gs sìávª«s ÛÍÁ[LRi R W sarp*µyõ³álsª«sv s «svlri ªs[ª«sW µk s s B»R½LRi Ë³ØxtsQÍýÜ[ BLi»R½ xqsvîïá ª«sogS Â ÁxmsöÛÍÁ[ª«sV szmsr òliµj. 74

¾»½ÌÁVgRiV ry ªsV»R½ÌÁV ¾»½ÌÁVgRiV Ë³ØxtsQNRPW, ¾»½ÌÁVgRiV «sv²t NSLS snup, D «sõ ÅÁÇØ yíü[ INRP úxmsª«svvåá (@LiÛÉÁ[ R VWL][, ²yÌÁLýRiÍØLiÉÓÁ) r~»r½vò ¾»½ÌÁVgRiV ry ªsV»R½ÛÍÁ[. @ sõxmsljizqós»r½vìá «sv ª«sLñjiLi RÁ²y sntp ª«sLjiòLiÂ Á[ ry ªsV»R½ÌÁW, @ sõ LRiryÌÁ «sw, Ë³ØªyÌÁ «sw F ztsqliâ Á[ry ªsV»R½ÌÁW, ¾»½ÌÁVgRiV ÅÁÇØ yíü[ D yõlivv. y ÀÁ «sõxmsöv²r V msµôr ªyLji xqslië³øxtsqßáíýü[»r½lri RÁW ry ªsV»R½ÌÁV ª«sVV»yùÍýØgS µ]lýriv»r½vli ² [ s. @ «sv\ ªs «sry ªsV»R½ÌÁ «sv ªy²T ¾»½[ xqslië³øxtsqßá yíø LRiNTPòNRPLRiLigS DLiÈÁVLiµj NRPµy. @LiµR VNRP s[ ry ªsV»R½ÌÁV ynrpv yíø BxtísQLi. @ s ª«sVLiÀÁ xqslië³øxtsqßánrpw, LRi RÁ «snrpw, úxmsª«svvåáàáx õli @ s y @Õ³ÁúFy R VLi. B»R½LRi Ë³ØxtsQÍýÜ[ ry ªsV»R½ÌÁ «sv FsNRPVäª«s RÁW²R Li. N] sõ ª«súÇØÍýØLiÉÓÁ ÊÁW»R½V ry ªsV»R½ÌÁVgRiW²y s[ «sv s yõ «sv. Dµyx LRißáNRPV INRPÉÓÁ Â ÁFyò «sv. 4ª«s qsorpq ±s ÀÁª«sLRi "N]»R½òNRP sli»y, Fy»]NRP L][»y" Â ÁxmsöVNRPV yõligriµy. C sxtsq R W s[õ BLiNS ËØgS Â Á}msö ÊÁW»R½ ry ªsV»R½ "xmspnrpv ª«sVLjigSNRP Â ÁLiVVù ËØª«soLi²R µr V". C qsorpq «svõ BLiZNP[ Ë³ØxtsQÍÜ[NTP»R½LêRiVª«sW Â Á R Vù²y sntp dsìávns s INRP @ RÁè¾»½ÌÁVgRiV ÇÜ[N`P»][ ª«sVVgjiryò «sv. µk sõ, s[ «sv RÁWbP «s INRP @uíyª«sµ³y «sli ÛÉÁ[xmsoÍÜ[ @úxmsxqósv»r½ úxmsxqsligjigslriv Â ÁFyöLRiV. ªsVVµR ÉÓÁryLji RÁµj s «sxmsöv²r V @LóRiLi NSNRPF ¾»½[ llili²r V ª«sVW²R V rylýriv RÁµR ª«sLi²T dsvznp[ ¾»½ÌÁVxqsVòLiµj : INRP x Ü[ÈÁÍÞ ª«sVVLiµR V dsµ³j dsvµr mséíóá «s \ qs «sv c "B RÁèÈÁ RÁNRPä s ¾»½ÌÁVgRiV Ë³Ü[ÇÁ «sª«svw, ª«sVLji R VVª«s xqs»r½vìáw ÌÁÕ³ÁLi RÁV «sv". 34. ¾»½ÌÁVgRiV ªyLRiV, }msnsèáìáv NRPÌÁNRP»yòÍÜ[ «sw, A»R½LS*»R½ @ ªsVLjiNSÌÁ «sw ¾»½ÌÁVgRiVªyLji FyLíkiQÍýÜ[ FsxmsöV²R W }msnsèáìáv ª«sVVÅÁùQ\ ªsV «s NSLRiùNRPÍØFyÌÁVgS DLi²R ²R Li RÁWaS «sv. s[ «sv NRPW²y úõá²êt, ÖÁÈÁlLi[ RÁLì, gs²t µr AÈÁÍýÜ[ N] yõîïá þ D»y=x LigS FyÍæÜ s[ªy²t s. úxmsªyryliúµ³r VÌÁNRPV }msnsèáìáv yíø ª«sVVÅÁùQ\ ªsV «s s [µr NSLRiùúNRPª«sWÌÁ s 75

Â Áxmsöª«s RÁVè. N]LiµR LRiV úxmsªyryliúµ³r VÌÁNRPV }msnsèá INRP ª«sùxqs «sª«sv s[ Â Áxmsöª«s RÁVè. }msnsèá ËØgS DÍýØxqsLigS DLi²R ª«s RÁVègS ds, µy sª«sìýá arplkils sntp G dsv FsNRP=Lì \ qsçáù (ªyù R Wª«sVLi) NRPÌæÁµR V. yíøª«svliµj úxmsªyryliúµ³r VÌÁV ªyù R Wª«sWÛÍÁ[ ds Â Á R VùLRiV. ¾»½ÌÁVgRiV µ [arpliíü[ sª«szqsliâ Á[ªyLjiNTP s»r½ùòá s»r½li ª«sÌýÁ s[ ª«sVLiÀÁ ªyù R Wª«sVLi ÌÁÕ³ÁxqsVòLiµj NS ds, Aµ³R V snrp ªsVNS snrpíþ r NRPLSùÌÁ «sv sli²r VgS ªy ² [ úxmsªyryliúµ³r VÌÁNRPV Bµj ÛÍÁ[µR V. @LiµR VNRP s[ dslriv L][ÇÁÚ ªyù R Wª«sVLi Â Á R Vù²R Li yíø @ª«sxqsLRiLi. ªyù R Wª«sVLi ÛÍÁ[NRPF ª«s²R Li ª«sVWÍØ s[ ªsW, úxmsªyryliúµ³r VÌÁÍÜ[ yìáª«svliµj NTP ÀÁ «sõª«s R VxqsV=ÍÜ[ s[ N]ÛÍÁxqísLSÍÞ FsNRPVäª«sª«s*²R Li, grivli ² xqsª«svxqsùìáv, ²R R WÛËÁÉÔÁ qs, xqóswìáns R V»R½*Li ÍØLiÉÓÁ AL][gRiù xqsª«svxqsùìáw ª«sxqsVò yõlivv. A ±salri LRiVÍÜ[ ªs[Vª«sVV xms µ [ÎÏÁ þ sª«szqsli ynrp INRPryLji ¾»½ÌÁVgRiV }qsõz»r½v²]nrp»r½ «sv ª«sW BLiÉÓÁÍÜ[ ªyLRiLi L][ÇÁÙÌÁV ª«sÀÁèD yõ²r V. @»R½ «sv ÇØgjiLigRiV Â Á[ZaP[ªy²R V. «s «svõ NRPW²y LRiª«sVø s úf»r½=z Li y²r V @xmsöv²r V. ynrpv @xmsöv ² [ ªsVVµR ÌÁLiVVùLiµj úxms¼½l][çáú ÇØgì Â Á[}qs @ÌÁªyÈÁV. ÇØgjiLigRiV ªsVVµR ÛÍÁÉíØNRP s[ «sv }msnsèáíü[ FyÍæÜ «sûíá[µr V. 35. ¾»½ÌÁVgRiVªyLRiW, ªyù R Wª«sWÌÁW xms µ [ÎÏÁþ úntp»r½li ynrpv llili²r V Â Á[¼½ ú ªs[ÎÏÁþÍýÜ[ @Li»R½ª«sLRiNRPW s[ «sv NRP ds s ds FsLRiVgRi s INRP xqsª«svxqsù ªsVVµR ÌÁLiVVùLiµj. ªyÉÓÁ s ª«sV²T }qsò, ª«sV dáþ ªyÈÁLi»R½ÈÁ ªyÉÓÁ s séølrivgs Â Á[ R VÛÍÁ[NRPF R W «sv. BLiN]NRP ªs[ÌÁV»][ ªyÉÓÁ s séølrivgs Â Á[}qsò s[ gs s @ s séølrivgs @¹ [Vù s NSµR V. C llili²r V ªs[ÎÏÁþZNP[ A xqsª«svxqsù ª«sÀÁèLiµj, svgri»y ú ªs[ÎÏÁþ dsõ ËØgS s[ D yõlivv. y @ ªsVLjiNRP ±s ²yNíRPLRiVNTP RÁWzms}qsò, µk sõ "úéóágærilì zmnsligrilì=" @LiÉØLRiV @ s Â Ázmsö qsöxtsqöáxqísv µr gærilrinrpv xmslizmsli y²r V. A qsöxtsqöá qís "µk sntp xqslêrilki Â Á R Vùª«s RÁVè, xqslêrilki @LRiÂ Á[¼½ dsvµr Â Á R WùÖÁ gri «svnrp N] yõîïá þ yíø zmsö ªs[xqsVòLiµj " @ yõ²r V. A R V «sõ²t gs «sv ú ªs[ÎÏÁþNTP G\ µ y FsNRP=Lì \ qsçáù Â Á[}qsò Bµj «s R Vª«sVª«so»R½VLiµy @ s. @ÍØLiÉÓÁ ªs[ ds ÛÍÁ[ª«so, xqslêrilki INRPäÛÉÁ[ µk sõ «s R VLi Â Á R Vù²y sntp ª«sWLæRiLi @ yõ²r V A R V «s. dsnrpv xqslêrilki Â ÁLiVVùLi RÁVN][ªyÌÁ s DLiÛÉÁ[ «slriv=»][ ª«sWÉýØ²T FsFyLiVVLiÉÞ ªsVLiÉÞ xmso RÁVèN][ @ yõ²r V. 76

xqslêrilki Â ÁLiVVùLi RÁVNRPV s[ª«svvliµr V, FsNRP=Lì \ qsçáù ª«sÌýÁ Bµj»R½gæRiV»R½VLi µ [ ªsW RÁWµôyª«sV s, ÇØgì Â Á[zqs «sxmsöv²r V ú ªs[ÎÏÁþ «sv ÇÜ[LRiVgS ª«sV²T ÀÁ, séølrivgs Â Á R Vù²R Li ªsVVµR ÌÁV mséíø «sv. ALRiV sìáìá»r½ls*»r½ A ú ªs[ÎÏÁþ úéóágærilì zmnsligrilì NRPLi²T xtsq ±s yíø ª«sLRiNRPW F LiVV @ s ª«sWª«sVWÌÁV zqós¼½ntp ª«s yèlivv. @ÍØ C xqsª«svxqsù «sv xqslêrilki ÛÍÁ[NRPVLi²y ªyù R Wª«sVLi»][ s[ NRPVµR VLRiVèNRPV yõ «sv. AL][gRiù ªs[V ª«sV Ë³ØgRiùLi NRPµy, ª«sV «s arplkilsìánrpv ª«sÂ Á[è xqsª«svxqsùìáv N] sõ xqslji\¹ V «s ªyù R Wª«sVLi»][ s[ «s R VLi Â Á[xqsVN][ª«s RÁVè s Â Áxmsö²y sntp Bµj RÁLjièLi y «sv. Bµj s[ «sv N]»R½ògS NRP s mséí ÓÁ «s xmslriª«sv xqswú»r½ ªs[V dsv NSµR V. ªs[ÌÁN]ÌÁµk xqsliª«s»r½=lsìá úntp»r½ ªs[V BLi²T R WÍÜ[ ª«sV «s xmsplki*nrpvìáv C sxtsq R VLi úgriz LiÀÁ Fs [õ @µr V é»r½\ ªsV «s ¹ WgSxqs yìáv, NRPVLi²R ÖÁ ds ¹ WgSÌÁVÍØLiÉÓÁ xmsµôðr»r½vìáv NRP s mséíølriv. y ÀÁ «sõxmsöv²r V ª«sW BLiÉÓÁNTP µr gærilriíü[ \lliìávxmséíøìávli ² [ s. ªyÉÓÁ dsvµr \lliìávêáli²ýr V µ]lýriv»r½v «sõli»r½ NSÌÁLi @ s»r½vxmsövxmsèíánrpvli²y ª«sVLiÀÁ NRPLi²T xtsq ±s ÍÜ[ DLi ² [ s. N] yõîïáþ»r½ls*»r½ INRP N]»R½ò \ÛÍÁ «sv ªs R Vù²R Li ª«sVWÍØ «s A \lliìáv\ûíá «svíü[ INRP Ë³ØgRiLi ªy²R ²R Li ª«sW s[aslriv. @ÍØ ªy²R ²R Li ª«sW s[bp «s Ë³ØgRiLiÍÜ[ N]µôj NSÌÁLiÍÜ[ s[ \lliìávxmséíøìáv»r½vxmsövxmsûéíá[bp µ³r *LixqsLi @LiVVF R WLiVV. ª«sW «sª«sarplkils sntp NRPW²y B µ [ xqswú»r½li ª«sLjiòxqsVòLiµj. L][ÇÁÚ ªy²R V»R½VLiÛÉÁ[ ª«sV «s @ª«s R VªyÌÁV NRPW²y yíønsìáli AL][gRiùLigS ËØgS xms s Â Á[xqsVòLiÉØLiVV. G @ª«s R Vªy\ sqõ y N] yõîïá þ ªy²R NRPF ¾»½[»R½NRPVäª«s NSÌÁLiÍÜ[ s[ @µj xms sâ Á R Vù²R Li ª«sW s[bp NRPVLiÀÁLi RÁVNRPV s F»R½VLiµj. µk sª«sìýá s[, ÒÁª«s [Fyµ³j NTP NS R VNRPxtísQLi Â Á[ZaP[ªyLjiNTP»R½ª«sV xms síü[ s[ @ sõ @ª«s R VªyÌÁV L][ÇÁÚ ªy²R ²R Li ÇÁLRiVgRiV»R½VLiµj gri «svnrp ryµ³ylrißáligs ªyLji AL][gRiùLi ËØgRiVLiÈÁVLiµj. @ÍØ NSNRPVLi²y NRPVLkiè dsvµr NRPWLRiVè s NRPXztsQÛÇÁ[ZaP[ Dµ][ùgSÌÁV griìáªylriv AL][gRiùLigS DLi²yÌÁLiÛÉÁ[ úxms¼½µj «sli @ª«s R VªyÌÁ sõliéóánup xms s NRPÖÁöLiÂ Á[ ªyù R Wª«sWÌÁV Â Á R Vù²R Li FsLi»][ @ª«sxqsLRiLi. µ]lýjiligì s[ «sv ÇØgì Â Á[bP «sxmsöv²r V llili²r V Â Á[»R½VÌÁW ÇÜ[LRiVgS @ÈÁWBÈÁW Exmso»R½VLiÉØ «sv. Â Á[¼½ú ªs[ÎÏÁ þ ÇÜ[LRiVgS ª«sV²T ÀÁ, s²r VxqsVòLiÉØ «sv.»r½ìá «sv NRPW²R ª«sWLiÀÁ x uylrivgs @ÈÁWBÈÁW Egjiryò «sv. arplkilriª«svli»y @ÈÁWBÈÁW yèáùli Â Á[xqsVò «sõèýáv Exmso»R½W lgili»r½vìáv ªs[xqsVòLiÉØ «sv. 77

»R½ÌÁ «sv FsLiµR VNRPV Exmso»y [ Â ÁFyò «sv. ª«sVVxqsÖÁ»R½ «sliíü[ N]Li»R½ª«sVLiµj NTP Alzheimer's ªyùµ³j ª«sxqsVòLiµj. C ªyùµ³j ªsVµR ²R VÍÜ[ s ªsVª«sVLki s µ³r *LixqsLi Â Á[xqsVòLiµj. Alzheimer's ªyùµ³j úgrixqsvòìánrpv G dsv grivlrivòli²r µr V, Fsª«s*Lji ds grivlrivòxmsèíáûíá[lriv. ILiÈÁLjigS ÊÁ R VÈÁNRPV ªs Áþ¾»½[ ª«sV dáþ BLiÉÓÁNTP ¼½LjigjiLSÛÍÁ[LRiV. NSÌÁNRPX»yùÌÁV ¼d½LRiVèN][ª«s²y sntp NRPW²y B»R½LRiVÌÁ xqs R VLi NSªyÖÁ. NRP «svnrp Alzheimer's ªyùµ³j úgrixqsvòìá «sv RÁWxqsVN][ª«s²y sntp NRPVÈÁVLiÊÁ xqsë³ïávùìáliµr LRiW FsLi»][ NRPxtísQxms²yÖÁ= ª«sxqsVòLiµj. ªsVµR ²R VNRPV ªyù R Wª«sVLi NRPÖÁö}qsò Alzheimer's ªyùµ³j LSª«s²y sntp @ª«sNSaRPLi»R½NRPVäª«sª«so»R½VLiµR s y D µô [arpli.»r½ìá «sv ÇÜ[LRiVgS Exms²R Li ª«sÌýÁ ªsVµR ²R VNTP ªyù R Wª«sVLi NRPÌÁVgRiV»R½VLiµj. N]Li»R½ª«sVLiµj FsxmsöV²R W depressed gs DLiÉØLRiV. µk s[õ ¾»½ÌÁVgRiVÍÜ[ "ÊÁVµôðj ª«sWLiµR ù»r½" @LiÉØLRiV. C ª«sVµ³R ù Bµk INRP ªyùµ³j @ s NRP s mséíølriv. arplkilrili úntpliµr Ë³ØgRiLi «svliàdá Fs²R ª«sV\ ªsxmso grivli²y ªsVµR ²R VNRPV Â Á[lLi[ slriv* s " ªs[gS qs slriv*" @LiÉØLRiV. A ªs[gS qs slriv* s D¾»½[òÇÁ xmslji}qsò ÊÁVµôðj ª«sWLiµR ùli»r½gæriv»r½vliµr s C ª«sVµ³R ù NRP s mséíølriv.»r½ìá «sw, Â Á[»R½VÌÁ «sw x uylrivgs @ÈÁW BÈÁW EgjiLi RÁ²R Li ª«sVWÍØ «s ªsV²R NRPW, ªsVµR ²R VNRPW, ªs[gS qs slriv*nup NRPW²y ªyù R Wª«sVLi NRPÌæÁV»R½VLiµR s s[ «síø Â Á[ryò «sv. INRP }qsõz»r½v²r V y ÇØgjiLigì RÁWbP, N]Li²R «svliàá úntpliµr NRPV µ]lýriv»r½v «sõ ÊÁLi¼½ grivlrivònrpv ª«sr òliµr s Â ÁFyö²R V. @LiµR VZNP[ s[ «sv Â Á[ZaP[ ÇØgjiLigì sµ³y y sntp "µ]lýjiligì" @ s }mslriv mséíø «sv. N] sõ xqsliª«s»r½=lsìá úntp»r½li AUA (American University of Armenia) (¹ VLRiªy ±s, ALkiø s R WÍÜ[ D «sõµj ) s 3 sìáìáfyèáv sñáéþ Â Á[aS «sv. @NRPä²R ynrpv \ qsnrp ªsWLRiV ª«sV ª«sXOSQÌÁ»][ sli²t D «sõ RÁNRPäÉÓÁ FyLRiVä µr gærilri FsFyLíRiV ªsVLiÈÁV B yèlriv. L][ÇÁÚ úf~µôr V «sõ A FyLRiVäÍÜ[ µ]lýjiligì Â Á[ZaP[ªyßñÓá. ALkiø s R W ªyÎÏÁþNRPV ÇØgjiLigì N]»R½ò «svnrpvliéø. FsLi»][ ª«sVLiµj y µ]lýjiligì sli»r½gs RÁWxqsWòLi ² [ªyLRiV. N]LiµR LRiV «s «svõ AxmsNRPVLi²y s[ Handshake NTP Â ÁLiVVù yâ Á[ªyLRiV. INRPryLji FyLRiVä úxmsnrpägs ªsÎÏÁ ò «sõ ÊÁxqsV= \ ² Qûª«sLRiV ÊÁxqsV= «sv ynrpv µr gærilrigs Azms,»R½ÌÁVxmso ¾»½LRiÀÁ, @»R½ «sw, ÍÜ[xmsÌÁ FyzqsLiÛÇÁLýRiLiµR LRiW RÁxmsöÈýÁV N]ÉíØLRiV. g][²r NRPVLkiè, ª«sßáVNRPV y ÀÁ «sõxmsöv²r V, ¾»½ÌÁVgRiV úfyli»yíýü[ xmsli»r½vîýïá,»r½öýáµr Liú²R VÌÁW, zmsìýáìáv G\ ªsV y 78

Â Á R VùNRPW²R s xms s Â Á[}qsò ªyÎÏÁþ Â Á[»R½ g][²r NRPVLkiè ªs[LiVVLiÂ Á[ªyLRiV. C g][²r NRPVLkiè ¾»½ÌÁVgRiV ªyÎÏÁ þ NRP s mséíóáli µ [, ¾»½ÌÁVgRiV ªyÎÏÁþNTP»R½zmsöLiÀÁ BLiZNPª«s*LjiNUP ¾»½ÖÁ R VµR V µk sõ grivljiliàá. yíø ª«sLRiNRPW µk sõ ªyù R Wª«sVLiÍØ NSNRP, zmsìýáìá «sv únrpª«svbporpqßá Â Á R Vù²y sntp ªy ² [ªyLRiV. For exercise video, visit either of the following websites: http://www.telugudiaspora.com/telugu_publications_article14.htm http://www-personal.engin.umich.edu/~murty/ ¾»½ÖÁ R V s ªyLjiNTP g][²r NRPVLkiè @LiÛÉÁ[ G svéü[ Â ÁFyò «sv. g][²r NRPV A «svn] s INRP NRPVLkiè DLiµR s Ez Li RÁLi²T. A E NRPVLkiè dsvµr NRPWLRiVè «sõ F ÇÁÙÍÜ[ arplkils sõ mséíóá, @ÍØ s[ N]µôj }qsxmso DLi RÁ²y sõ g][²r NRPVLkiè @LiÉØLRiV. ª«sW ÀÁ «sõxmsöv²r V Fs [õrylýriv g][²r NRPVLkiè ªs R WùÖÁ= ª«sÂ Á[èµj. IZNP[F ÇÁÙÍÜ[ arplkils sõ N]Li»R½}qsxmso DLi RÁ²R Li gri «svnrp g][²r NRPVLkiè s INRP Static exercise @ «sª«s RÁVè. µk s[õ Dynamic gs ª«sWLji}qsò ª«sVLiÀÁ ªyù R Wª«sVLi @ª«so»R½VLiµR s NRP «svn]ä s, A ªyù R Wª«sW sntp "ª«sßáVNRPV" @ s }mslriv mséíø «sv. g][²r NRPVLkiè g][²r NRPV dsxmso A sliàá Â Á[ryòLRiV. ª«sßáVNRPV g][²r NRPV µr WLRiLigS ÆØ dá xqósìáliíü[ Â Á R WùÖÁ. ª«sßáVNRPVÍÜ[ g][²r NRPVLkièÍÜ[ ÍØgS s[ ª«sLigji NRPWLRiVè «sõf ÇÁÙÍÜ[ DLi²T, @ÍØ static gs 79