PHẦN 2 - BOÁ TRÍ THÍ NGHIEÄM VAØ XÖÛ LYÙ SOÁ LIEÄU 1. THÍ NGHIEÄM LAØ GÌ? Ñoù laø moät hình thöùc nghieân cöùu khoa hoïc maø con ngöôøi taïo ra ñeå : - Tìm hieåu nhöõng hieän töôïng - Phaùt hieän baûn chaát vaø nguoàn goác cuûa hieän töôïng - Xaùc minh nhöõng quy luaät trong töï nhieân => nhaèm giaûi ñaùp caùc muïc tieâu ñaët ra
Trong noâng nghieäp ngöôøi ta chia thí nghieäm thaønh hai nhoùm: thí nghieäm trong phoøng vaø thí nghieäm ngoaøi ñoàng. Thí nghieäm trong phoøng: caây ñöôïc gieo troàng trong nhaø kính, nhaø löôùi/maøng hoaëc phoøng thí nghieäm. Öu ñieåm: Con ngöôøi coù theå kieåm soaùt ñöôïc caùc ñieàu kieän ngoaïi caûnh nhö loaïi giaù theå, dung dòch, moâi tröôøng neàn,.v.v.
Coù theå nghieân cöùu vaø keát luaän moät caùch chính xaùc vaø nhanh choùng taùc ñoäng cuûa töøng yeáu toá vaø töông taùc giöõa caùc yeáu toá thí nghieäm. Khuyeát ñieåm: Do mang tính nhaân taïo neân khoâng theå aùp duïng tröïc tieáp keát quaû nghieân cöùu vaøo saûn xuaát maø phaûi qua thöû nghieäm laïi treân ñoàng ruoäng.
Thí nghieäm ngoaøi ñoàng: laø thí nghieäm ñöôïc tieán haønh trong ñieàu kieän töï nhieân treân ñoàng ruoäng Öu ñieåm: Caây troàng chòu taùc ñoäng khoâng chæ do yeáu toá thí nghieäm maø coøn bò aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng soáng (ñaát ñai, khí haäu, thôøi tieát.v.v.) Nhöõng keát quaû cuûa caùc thí nghieäm trong phoøng ñöôïc kieåm chöùng. Keát quaû cuûa caùc thí nghieäm ñoàng ruoäng mang tính thöïc tieãn cao vaø coù theå ñöôïc chuyeån giao tröïc tieáp ra saûn xuaát.
Khuyeát ñieåm: Khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc ñieàu kieän ngoaïi caûnh aûnh höôûng ñeán keát quaû thí nghieäm Tuøy theo muïc ñích nghieân cöùu, ngöôøi ta chia thí nghieäm thaønh 2 loaïi: thí nghieäm moät yeáu toá vaø thí nghieäm nhieàu yeáu toá. Thí nghieäm moät yeáu toá : laø thí nghieäm maø trong ñoù chæ coù moät yeáu toá khaûo saùt thay ñoåi ôû nhieàu möùc ñoä Thí nghieäm nhieàu yeáu toá : laø thí nghieäm maø trong ñoù coù töø 2 yeáu toá trôû leân thay ñoåi ôû nhieàu möùc ñoä
CAÙC KIEÅU BOÁ TRÍ THÍ NGHIEÄM THOÂNG THÖÔØNG TRONG NGHIEÂN CÖÙU CAÂY TROÀNG Xem hình 2. CAÙC YEÂU CAÀU CUÛA THÍ NGHIEÄM ÑOÀNG RUOÄNG Ñeå thöïc hieän toát thí nghieäm ñoàng ruoäng, caàn thöïc hieän caùc yeâu caàu ñöôïc xem nhö laø caùc nguyeân taéc sau ñaây
Nguyeân taéc ñieån hình Ñieån hình veà khí haäu thôøi tieát. Ñieån hình veà ñaát ñai. Ñieån hình veà kyõ thuaät canh taùc. Chæ coù thöïc hieän thí nghieäm trong ñieàu kieän ñieån hình thì caùc keát luaän ruùt ra töø thí nghieäm môùi ñöôïc aùp duïng roäng raõi trong saûn xuaát.
Nguyeân taéc ñoàng nhaát Ngoaøi yeáu toá thí nghieäm, taát caû caùc yeáu toá ñaát ñai, kyõ thuaät canh taùc,.v.v. taùc ñoäng leân caây troàng trong thí nghieäm phaûi ñoàng nhaát. Tuy nhieân, trong thöïc teá ñoàng ruoäng chæ coù theå haïn cheá taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá chính nhö choïn ñaát ñoàng ñeàu, töôùi nöôùc chuû ñoäng, aùnh saùng ñeàu (khoâng bò che boùng), aùp duïng caùc bieän phaùp canh taùc cuøng thôøi gian, cuøng cheá ñoä (ngoaøi yeáu toá thí nghieäm).v.v.
Nguyeân taéc veà ñoä chính xaùc Thí nghieäm phaûi ñöôïc xöû lyù thoáng keâ, tính ñoä chính xaùc vaø kieåm ñònh söï khaùc bieät giöõa caùc nghieäm thöùc ôû möùc tin caäy nhaát ñònh. Duøng pheùp phaân tích phöong sai (ANOVA) ñeå loaïi boû caùc yeáu toá chi phoái, xaùc ñònh sai soá thí nghieäm, laøm roõ vaø ñaùnh giaù chính xaùc taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá thí ghieäm.
Nguyeân taéc khaúng ñònh keát quaû Theo nguyeân taéc naøy, nhöõng keát quaû cuûa thí nghieäm laø chính xaùc, töùc laø neáu thöïc hieän laïi thí nghieäm trong ñieàu kieän töông töï thì keát quaû seõ khoâng thay ñoåi. Vôùi caùc thí nghieäm trong phoøng vieäc kieåm tra laïi keát quaû coù theå thöïc hieän ñöôïc, nhöng vôùi caùc thí nghieäm ñoàng ruoäng, ñeå khaúng ñònh keát quaû thí nghieäm phaûi ñöôïc tieán haønh moät soá vuï töông töï.
3. CAÙC THAØNH PHAÀN CUÛA MOÄT THÍ NGHIEÄM ÑOÀNG RUOÄNG Nghieäm thöùc (Treatments) Laø caùc ñoái töôïng nghieân cöùu maø keát quaû caân ño ñong ñeám cuûa chuùng ñöôïc duøng ñeå so saùnh vaø ñaùnh giaù (giöõa chuùng vôùi nhau hoaëc vôùi caùc ñoái töôïng khaùc). Nghieäm thöùc thí nghieäm Vôùi thí nghieäm moät yeáu toá nghieäm thöùc coù theå laø caùc gioáng, coù theå laø caùc maät ñoä gieo troàng, caùc möùc phaân boùn khaùc nhau.
Vôùi thí nghieäm nhieàu yeáu toá, nghieäm thöùc laø söï phoái hôïp cuûa caùc yeáu toá theo caùc caùch khaùc nhau sao cho coù theå phaân tích ñöôïc aûnh höôûng cuûa töøng yeáu toá vaø töông taùc giöõa chuùng. Nghieäm thöùc ñoái chöùng Laø nghieäm thöùc maø ôû ñoù caùc nghieäm thöùc khaùc ñöôïc so saùnh vôùi nghieäm thöùc ñoù. Ví duï: trong thí nghieäm gioáng thì laáy gioáng saûn xuaát ñaïi traø trong vuøng laøm gioáng ñoái chöùng,
OÂ thí nghieäm (Experimental plot) OÂ thí nghieäm laø nôi ñaët moät nghieäm thöùc trong moät laàn laëp laïi Theo quan ñieåm thoáng keâ, oâ thí nghieäm ñaïi dieän cho toång theå cuûa moät nghieäm thöùc ôû moät laàn laëp laïi. Soá löôïngcaù theå trong oâ thí nghieäm phaûi ñuû lôùn ñeå coù theå öôùc löôïng toång theå Cô sôû ñeå xaùc ñònh dieän tích oâ trong Quy phaïm khaûo nghieäm gioáng caây troàng, Boä Noâng nghieäp vaø PTNT (vôùi caây laïc 6,5 7,5 m 2, caây luùa - 10 m 2, caây ngoâ 15 m 2, caây boâng 25 m 2 ).
Laàn laëp laïi (Replication) Laàn laëp laïi laø caùch boá trí ñeå haïn cheá sai soá do söï khoâng ñoàng ñeàu trong khu thí nghieäm (ñaát ñai, aùnh saùng, ñoä doác.v.v.) Vôùi thí nghieäm trong phoøng: laàn laëp laïi cuûa moät nghieäm thöùc coù theå ñaët ngaãu nhieân trong khu thí nghieäm. Vôùi thí nghieäm ñoàng ruoäng caùc laàn laëp laïi cuûa moät nghieäm thöùc caàn boá trí raõi ñeàu treân khu thí nghieäm vaø vuoâng goùc vôùi höôùng bieán thieân.
Chương 5 CÁC KIỂU THÍ NGHIỆM ĐƠN YẾU TỐ Kiểu hoàn toàn ngẫu nhiên (Complete randomized design, CRD) Kiểu khối đầy đủ hoàn toàn ngẫu nhiên (RCRD) Kiểu Bình Phương Latin (LatinSQ)
Chương 6 CÁC KIỂU THÍ NGHIỆM HAI YẾU TỐ Kiểu hoàn toàn ngẫu nhiên 2 yếu tố (Complete randomized design, CRD) Kiểu khối đầy đủ hoàn toàn ngẫu nhiên 2 yếu tố (RCRD) Kiểu chia lô phụ (Split-Plot Design) Kiểu lô ngang dọc (Strip-Plot Design)