0
Baùc só khoâng theå chöõa döùt ñöôïc BPTNMT, nhöng coù theå laøm giaûm trieäu chöùng vaø laøm chaäm quaù trình gaây toån haïi ôû phoåi beänh nhaân Neáu baïn tuaân thuû ñuùng theo höôùng daãn cuûa Baùc só: Baïn seõ bôùt khoù thôû hôn. Baïn seõ ít ho hôn. Baïn seõ khoeû maïnh hôn. Ban seõ phaán khôûi hôn. BPTNMT coù nghóa laø Beänh Phoåi Taéc Ngheõn Maïn Tính. Beänh coù nghóa laø beänh Phoåi laø phoåi Taéc Ngheõn laø ñöôøng thôû bò ngheõn moät phaàn Maïn Tính coù nghóa laø seõ khoâng döùt ñöôïc. 1
Baïn vaø gia ñình coù theå laøm gì vôùi BPTNMT. 1. Ngöng huùt thuoác. 2. Duøng thuoác nhö Baùc só ñaõ daën. Ñeán Baùc só ít nhaát moät naêm hai laàn ñeå kieåm tra. Hoûi xem baïn coù theå chích ngöøa cuùm ñöôïc khoâng. 3. Ñeán beänh vieän hoaëc Baùc só ngay khi baïn thaáy khoù thôû hôn. 4. Giöõ khoâng khí trong nhaø thaät saïch. Traùnh caùc thöù nhö khoùi laøm baïn khoù thôû hôn. 5. Giöõ cho cô theå khoeû maïnh. Ñi boä, taäp theå duïc ñeàu ñaën, duøng nhöõng thöùc aên boå döôõng. 6. Neáu baïn bò BPTNMT naëng, raùng soáng tích cöïc toái ña. Laøm cho cuoäc soáng ôû nhaø caøng deã chòu caøng toát. 2
BPTNMT laø beänh lyù cuûa phoåi. BPTNMT laø gì? Phoåi bình thöôøng Ñöôøng daãn khí ñem khoâng khí ñeán cho phoåi. Ñöôøng daãn khí ngaøy caøng nhoû daàn nhö laø caønh caây. ÔÛ cuoái moãi nhaùnh caây nhoû laø nhöõng quaû boùng tí xíu. ÔÛ ngöôøi bình thöôøng, ñöôøng daãn khí saïch vaø môû roäng. Moãi tuùi khí nhoû chöùa ñaày khoâng khí. Do ñoù, khí ñi ra raát nhanh. Hình nhìn gaàn moät ñöôøng thôû bình thöôøng vaø caùc tuùi khí. 3
Khi baïn bò BPTNMT baïn ñaõ coù vaán ñeà veà phoåi Hình aûnh phoåi toån thöông do BPTNMT 1. Ñöôøng daãn khí heïp laïi, khoâng khí khoù ñi vaøo phoåi hôn vì: Thaønh cuûa ñöôøng daãn khí daøy hôn vaø söng phuø. Ñöôøng daãn khí bò caùc voøng cô nhoû bao quanh sieát chaët laïi. Ñöôøng daãn khí taïo ra ñaøm laøm baïn phaûi ho khaïc ra. 2. Caùc tuùi khí nhoû khoâng theå roáng khí ra ngoaøi ñöôïc vaø baïn caûm thaáy phoåi bò öù khí. Hình nhìn gaàn moät ñöôøng daãn khí vaø caùc tuùi khí Baùc só seõ giuùp baïn hieåu ñöôïc caùc vaán ñeà veà phoåi cuûa baïn. 4
Ai bò maéc BPTNMT? BPTNMT khoâng laây. Baïn khoâng theå maéc BPTNMT töø ngöôøi khaùc. Ngöôøi lôùn môùi maéc BPTNMT, treû em khoâng bò. Haàu heát beänh nhaân BPTNMT coù huùt thuoác hay ñaõ töøng huùt thuoác. Huùt thuoác loaïi naøo cuõng coù theå gaây BPTNMT ñöôïc. Moät soá beänh nhaân bò BPTNMT do soáng trong caên nhaø ñaày khoùi beáp hay khoùi do loø söôûi. Moät soá beänh nhaân bò BPTNMT do laøm nhieàu naêm trong nhöõng nôi raát buïi baëm hay raát nhieàu khoùi. 5
Ñeán Baùc só khi baïn coù vaán ñeà veà hoâ haáp hay bò ho ñaõ hôn moät thaùng. Phaàn lôùn beänh nhaân ñôïi cho ñeán khi beänh hoâ haáp naëng môùi tìm ñeán Baùc só. Hoï khoâng chuù yù ñeán trieäu chöùng ho hay vaán ñeà veà hoâ haáp nheï trong nhieàu naêm. Phaàn lôùn beänh nhaân COPD ñaõ ôû ñoä tuoåi 40 trôû leân. Nhöõng ngöôøi treû hôn 40 cuõng vaãn coù theå bò BPTNMT. Khi baïn ñaõ coù vaán ñeà veà hoâ haáp, tìm gaëp Baùc só veà BPTNMT caøng sôùm caøng toát. 6
Baùc só coù theå noùi cho baïn bieát BPTNMT cuûa baïn ñaõ naëng ñeán möùc ñoä naøo. Baùc só seõ khaùm cho baïn. Coù theå baïn seõ laøm vaøi xeùt nghieäm hoâ haáp ñôn giaûn. Baùc só seõ hoûi veà tình traïng hoâ haáp vaø söùc khoeû cuûa baïn. Hoï seõ hoûi baïn veà nhaø ôû vaø nôi laøm vieäc cuûa baïn. Neáu BPTNMT khoâng quaù naëng thì ñöôïc goïi laø BPTNMT nheï. Neáu BPTNMT naëng hôn thì ñöôïc goïi laø BPTNMT trung bình. Neáu BPTNMT raát naëng thì ñöôïc goïi laø BPTNMT naëng. BPTNMT ñöôïc chaån ñoaùn baèng moät xeùt nghieäm hoâ haáp ñôn giaûn goïi laø hoâ haáp kyù. Xeùt nghieäm naøy deã laøm vaø khoâng ñau. Baïn seõ ñöôïc yeâu caàu thoåi maïnh vaøo moät oáng cao su gaén lieàn vôùi maùy hoâ haáp keá. 7
BPTNMT nheï: Baïn coù theå ho nhieàu. Ñoâi khí coù khaïc ñaøm. Baïn caûm thaáy huït hôi nheï khi laøm vieäc naëng hoaëc ñi nhanh. BPTNMT trung bình: Baïn coù theå ho nhieàu hôn vaø khaïc ñaøm. Baïn thöôøng hay huït hôi khi laøm naëng hay ñi nhanh. Baïn thaáy khoù khaên neáu laøm vieäc naëng hay caùc vieäc laët vaët. Baïn phaûi maát vaøi tuaàn môùi phuïc hoài sau moät ñôït caûm hay nhieãm truøng phoåi. BPTNMT naëng: Baïn ho nhieàu hôn nöõa vaø khaïc ra nhieàu ñaøm. Baïn khoù thôû caû ngaøy laãn ñeâm. Baïn phaûi maát vaøi tuaàn môùi phuïc hoài sau moät ñôït caûm hay nhieãm truøng phoåi. Baïn khoâng theå ñi laøm hay laøm vieäc laët vaët trong nhaø ñöôïc nöõa. Baïn khoâng theå leân caàu thang hay ñi baêng ngang qua phoøng moät caùch deã daøng ñöôïc nöõa. Baïn deã bò meät. 8
Nhöõng vieäc baïn vaø gia ñình coù theå laøm ñeå laøm chaäm quaù trình toån haïi cuûa phoåi baïn. 1. Ngöng huùt thuoác. Ñaây laø vieäc quan troïng nhaát baïn coù theå laøm ñeå giuùp cho phoåi baïn. Baïn coù theå ngöng huùt thuoác ñöôïc. Haõy yeâu caàu Baùc só hay ñieàu döôõng giuùp ñôõ. Haõy hoûi veà thuoác uoáng, ñaëc bieät laø loaïi keïo cao su hay nhöõng mieáng thuoác daùn leân da ñeå giuùp baïn cai thuoác. Aán ñònh ngaøy cai thuoác, thoâng baùo vôùi gia ñình vaø baïn beø raèng baïn ñang coá gaéng cai thuoác laù. Yeâu caàu hoï khoâng ñeå thuoác laù trong nhaø. Yeâu caàu ngöôøi khaùc huùt thuoác xa nhaø hay ôû beân ngoaøi. Traùnh xa nhöõng nôi hay nhöõng ngöôøi laøm cho baïn theøm huùt thuoác. Deïp boû caùc gaït taøn thuoác ra khoûi nhaø baïn. Haõy giöõ cho mình baän roän. Giöõ cho ñoâi tay baän roän. Raùng caàm moät caây vieát chì thay cho moät ñieáu thuoác laù. Khi côn theøm quaù naëng, haõy nhai keïo cao su hay moät caùi taêm. Aên vaët baèng traùi caây hay rau quaû. Uoáng nöôùc. Haõy nghó raèng, chæ cai thuoác laù moät naøy maø thoâi. Neáu baïn huùt thuoác trôû laïi, ñöøng ñaàu haøng! Haõy coá cai laàn nöõa. Nhieàu ngöôøi phaûi cai nhieàu laàn môùi coù theå boû haún ñöôïc. 9
2. Haõy ñeán Baùc só. Haõy duøng thuoác ñuùng theo höôùng daãn. Haõy ñi kieàm tra. Ñi kieåm tra ít nhaát moät naêm hai laàn, duø cho baïn thaáy khoeû. Haõy yeâu caàu laøm xeùt nghieäm veà phoåi cho baïn. Haõy hoûi Baùc só hay ñieàu döôõng caùch chích ngöøa cuùm moãi naêm. Haõy hoûi veà thuoác baïn ñang duøng moãi laàn ñeán Baùc só. Yeâu caàu Baùc só vieát ra caùc teân thuoác, uoáng bao nhieâu vaø vaøo luùc naøo. Ñem theo thuoác vaø danh saùch thuoác baïn ñang duøng moãi laàn ñi khaùm. Haõy noùi cho Baùc só bieát thuoác coù taùc duïng nhö theá naøo ñoái vôùi baïn. Sau khi kieåm tra, cho gia ñình baïn bieát danh saùch thuoác cuûa baïn. Ñeå danh saùch thuoác ôû nôi maø moïi ngöôøi trong nhaø ñeàu coù theå thaáy ñöôïc. Coù nhieàu daïng thuoác nhö thuoác hít, thuoác vieân hay xi-roâ. Neáu Baùc só cho baïn duøng thuoác hít, baïn phaûi hoïc caùc duøng bình thuoác hít cho ñuùng caùch. 10
Caùch duøng bình thuoác hít. Nhôù laø phaûi hít vaøo chaäm raõi. 1. Môû naép bình thuoác ra, laéc bình thuoác. 2. Ñöùng hoaëc ngoài thaúng löng. Thôû ra. 3. Ngaäm bình thuoác hít vaøo mieäng hay ñeå tröôùc mieäng. Khi baïn baét ñaàu hít vaøo thì nhaán bình thuoác xuoáng vaø tieáp tuïc hít vaøo chaäm raõi. 4. Nín thôû 10 giaây. Thôû ra. 5. Laäp laïi neáu coù chæ ñònh. 11
3. Ñeán beänh vieän hay Baùc só ngay neáu baïn thôû xaáu hôn. Ngay baây giôø ñaõ phaûi laäp keá hoaïch cho töông lai. Ñeå taát caû nhöõng thöù caàn thieát vaøo moät choã ñeå baïn coù theå laøm ngay ñöôïc: Soá ñieän thoaïi cuûa Baùc só, cuûa beänh vieän vaø cuûa nhöõng ngöôøi coù theå chôû baïn ñeán ñoù ñöôïc. Caùc ñi ñeán beänh vieän hay phoøng maïch Baùc só. Danh saùch caùc thuoác baïn ñang duøng. Tieàn baïc. Ñi caáp cöùu ngay neáu baïn coù moät trong nhöõng daáu hieäu nguy hieåm sau ñaây: Noùi khoâng noåi. Ñi khoâng noåi. Moâi hay moùng tay tím taùi. Nhòp tim hay maïch raát nhanh, hoaëc khoâng ñeàu. Thuoác khoâng giuùp ñöôïc laâu hay khoâng giuùp ñöôïc gì caû. Thôû vaãn nhanh vaø khoù. 12
4. Giöõ khoâng khí trong nhaø thaät saïch. Traùnh khoùi vaø caùc loaïi hôi gaây khoù thôû. Khoâng ñeå trong nhaø coù khoùi, hôi hay caùc muøi noàng haéc. Neáu phaûi sôn hay xòt thuoác dieät coân truøng thì neân laøm vieäc ñoù khi baïn khoâng coù ôû nhaø. Naáu nöôùng ôû gaàn cöûa hay cöûa soå ñeå môû ñeå cho khoùi vaø caùc muøi noàng gaét bay ra ngoaøi deã daøng. Ñöøng naáu nöôùng gaàn choã nguû hay nôi baïn coù maët thöôøng xuyeân. Neáu baïn söôûi aám baèng cuûi hay daàu hoaû, neân ñeå cöûa hay cöûa soå môû heù ñeå traùnh hôi khoùi. Môû cöûa lôùn vaø cöûa soå khi trong nhaø coù khoùi hay coù muøi noàng gaét. Ñoùng cöûa soå vaø ôû trong nhaø khi beân ngoaøi bò oâ nhieãm hay coù nhieàu buïi. 13
5. Giöõ cho thaân theå khoeû maïnh Taäp thôû. Caùc baøi taäp thôû coù theå giuùp baïn moãi khi baïn khoù thôû. Baïn coù theå laøm cho caùc cô hoâ haáp cuûa baïn maïnh leân. Yeâu caàu Baùc só haõy cho baïn caùc baøi taäp thôû toát cho baïn nhaát. 14
Ñi boä vaø taäp theå duïc ñeàu ñaën. Khi baïn laøm cho caùc cô tay, chaân vaø thaân maïnh leân, baïn coù theå ñi laïi toát hôn. Ñi boä 20 phuùt laø caùch toát nhaát ñeå khôûi ñaàu. Baøi taäp naøy coù theå laøm cho tay, chaân vaø thaân cuûa baïn maïnh leân. Coøn nhieàu baøi taäp khaùc nöõa. Khi baïn baét ñaàu taäp, haõy laøm chaäm raõi. Khi baïn caûm thaáy huït hôi, haõy döøng laïi vaø nghæ ngôi. Haõy choïn nôi baïn ñi boä hay taäp theå duïc naøo maø baïn thích. Choïn baøi taäp theå duïc naøo maø baïn thích. Ruû ngöôøi trong nhaø hay baïn beø cuøng taäp vôùi baïn. Hoûi Baùc só veà cheá ñoä taäp luyeän thích hôïp vôùi baïn. 15
Aên thöùc aên boå döôõng. Ñaït ñeán möùc caân naëng thích hôïp. Yeâu caàu gia ñình giuùp baïn mua vaø chuaån bò caùc thöùc aên boå döôõng. Aên nhieàu traùi caây vaø rau cuû. Aên caùc thöùc aên coù ñaïm nhö thòt, caù, tröùng, söõa vaø ñaäu naønh. Khi aên: Neáu huït hôi trong khi aên, neân aên chaäm laïi. Khi aên, bôùt noùi chuyeän. Neáu baïn deã no, hay aên nhieàu böõa nhoû. Neáu baïn dö caân, phaûi giaûm caân. Neáu dö caân, baïn seõ khoù thôû vaø khoù ñi laïi hôn. Neáu baïn gaày quaù, haõy aên theâm thöùc aên, thöùc uoáng ñeå leân caân vaø ñöôïc khoeû maïnh. 16
6. Neáu BPTNMT cuûa baïn thuoäc loaïi naëng, raùng soáng tích cöïc toái ña. Laøm cho cuoäc soáng taïi nhaø caøng deã daøng, thoaûi maùi caøng toát. Hoûi thaêm baïn beø vaø gia ñình ñeå ñöôïc giuùp ñôõ vaø goùp yù. Laøm moïi vieäc chaäm raõi. Khi laøm vieäc gì neân ngoài xuoáng. Trong buoàng taém, nhaø beáp, nôi nguû haõy saép xeáp caùc vaät caàn duøng sao cho deã laáy. Tìm nhöõng caùch ñôn giaûn ñeå naáu nöôùng, laøm veä sinh hay caùc vieäc vaët khaùc. Duøng moät caùi baøn nhoû hay xe ñaåy nhoû ñeå di chuyeån ñoà vaät trong nhaø. Duøng gaäy hay keïp caùn daøi ñeå laáy caùc ñoà vaät. Maëc quaàn aùo roäng raõi cho deã thôû. Choïn quaàn aùo, giaøy deùp sao cho deã maëc. Nhôø ngöôøi chuyeån ñoà ñaïc xuoáng nhaø döôùi ñeå baïn khoûi phaûi leân laàu thöôøng xuyeân. Choïn moät choã ngoài ñeå baïn coù theå nghæ ngôi thoaûi maùi, vaø moïi ngöôøi coù theå ñeán thaêm baïn ñöôïc. 17
Haõy leân keá hoaïch tröôùc neáu baïn muoán ñi ra ngoaøi hay ñi xa. Neân ñi thaêm vieáng hoaëc ñi ra ngoaøi vaøo thôøi ñieåm baïn thaáy khoeû nhaát trong ngaøy. Nhieàu ngöôøi thaáy khoeû nhaát laø ngay sau khi duøng thuoác. Sau khi aên neân nghæ ngôi. Neân tính toaùn khi ñi ra ngoaøi ñeå kòp veà nhaø tröôùc khi phaûi duøng lieàu thuoác keá tieáp. Ñöøng ñi mua saém ôû nhöõng thôøi ñieåm ñoâng ngöôøi trong ngaøy. Ñeán nhöõng nôi khoâng coù nhieàu caàu thang. Mang theo soá ñieän thoaïi cuûa Baùc só vaø nhöõng ngöôøi coù theå giuùp baïn. Ñem theo thuoác neáu caûm thaáy khoâng khoeû. Neáu baïn thaáy khoâng khoeû trong ngöôøi, haõy ôû nhaø. Ñi xa. Neáu baïn saép ñi xa hoaëc ñi daøi hôn 1 ngaøy, haõy hoûi Baùc só baïn caàn phaûi ñem theo nhöõng thöù gì phoøng khi coù vaán ñeà. 18
Taøi lieäu naøy ñöôïc phaùt mieãn phí cho muïc ñích giaùo duïc Vôùi söï hoã trôï cuûa coâng ty Boehringer Ingelheim abcd Ñoàng haønh cuøng beänh nhaân beänh phoåi taéc ngheõn maïn tính 19