Người ta chỉ thấy những gì người ta được chuẩn bị để thấy." Ralph Waldo Emerson SIÊU ÂM DOPPLER ĐỘNG MẠCH CẢNH CHUNG Bs. NGUYỄN QUANG TRỌNG Tổng thư ký Chi hội Siêu âm Việt Nam website: www.sieuamvietnam.vn, www.cdhanqk.com email: vietnamultrasound@gmail.com (Updated, 05/09/2017)
DOPPLER ĐỘNG MẠCH CẢNH NGOÀI Động mạch cảnh ngoài không cung cấp máu cho não, tần suất hẹp cũng ít hơn nhiều so với động mạch cảnh trong. Khi động mạch này bị hẹp cũng gây tiếng thổi ở cổ, cho nên ta phải mô tả trong kết quả siêu âm khi thấy hẹp. Bảng tiêu chuẩn chẩn đoán dành cho động mạch cảnh trong không được áp dụng cho động mạch cảnh ngoài cũng như động mạch cảnh chung. Cho đến nay, chưa có một tiêu chuẩn chẩn đoán nào dành riêng cho ECA được thừa nhận rộng rãi. Trong một nghiên cứu có đối chiếu với MRA, được xem là hẹp < 50% khi PSV < 150 cm/s. Một nghiên cứu khác cho ta tỷ số PSV ECA/CCA > 2 khi hẹp > 50%. 2
Hẹp động mạch cảnh ngoa i phải > 50% với PSV =293 cm/s, EDV = 56 cm/s, nghiê m pháp go vu ng thái dương (+).
DOPPLER ĐỘNG MẠCH CẢNH CHUNG Trên phần lớn bê nh nhân, ta thường khảo sát được gốc của động mạch cảnh chung phải, xuất phát từ thân động mạch cánh tay - đầu. Trong khi đó, gốc của động mạch cảnh chung trái, xuất phát trực tiếp từ quai động mạch chủ, nằm quá sâu trong lồng ngực, ta không thể khảo sát bằng siêu âm. Do đó, người ta đa nh phải đánh giá gián tiếp thông qua tỷ số PSV giữa hai động mạch cảnh chung (PSV of RCCA/LCCA ratio). Qua nghiên cứu, người ta thấy tỷ số này bình thường bằng 1 +/- 0.3. Khi tỷ số này mất cân bằng thì ta nghi ngờ có hẹp nặng tại gốc của động mạch cảnh chung trái hoặc thân động mạch cánh tay - đầu. 4
Một sự khác biê t về vận tốc > 20 cm/s giữa động mạch cảnh chung phải và trái nói lên sự bất đối xứng của dòng chảy. Nó có thể là bình thường (thiểu sản bên có vận tốc thấp) hoặc bê nh lý (hẹp, bóc tách ).
Tần suất hẹp động mạch cảnh chung ít hơn hẹp động mạch cảnh trong 15-20 lần. Dù vậy, trên thực tế lâm sàng ta vẫn gặp bê nh nhân hẹp động mạch cảnh chung. Phần lớn hẹp động mạch cảng chung là do xơ vữa. Ngoài ra loạn sản cơ sợi (fibromuscular dysplasia), viêm động mạch Takayasu (Takayasu arteritis) và hẹp sau xạ trị (radiotherapy) vùng cổ là 3 tác nhân thường gây hẹp động mạch cảng chung với đặc tính là hẹp trên một đoạn dài. 8
Cho đến nay, có rất ít tài liê u đề cập đến tiêu chuẩn để chẩn đoán hẹp động mạch cảnh chung. Trong một bài báo gần đây, Slovut và cộng sự, có đưa ra tiêu chuẩn chẩn đoán hẹp 50% động mạch cảnh chung với PSV > 182 cm/s với độ nhạy 64%, độ chuyên biệt 88%. Nếu ta dùng cách đánh giá độ hẹp được áp dụng cho bất cứ động mạch nào trong cơ thể thì ta phân ra một cách đơn giản như sau (so sánh PSV tại chỗ hẹp và PSV tại chỗ bình thường trước hẹp): - Hẹp nhẹ: PSV gia tăng dưới 2 lần. - Hẹp vừa: PSV gia tăng gấp 2 lần. - Hẹp > 70%: PSV gia tăng gấp 4 lần. 9
Hẹp nhẹ động mạch cảnh chung: PSV tại chỗ hẹp 79 cm/s, PSV chỗ bình thường trước hẹp 63 cm/s. PSV ratio > 1. 10
11
12
13
Hẹp vừa động mạch cảnh chung: PSV tại chỗ hẹp 228 cm/s, PSV chỗ bình thường trước hẹp 112 cm/s. PSV ratio > 2. 14
Khi động mạch cảnh chung bị tă c, động mạch đốt sống se tăng do ng chảy bù trừ. 15
Tắc hoa n toa n ĐM cảnh chung, ĐM cảnh ngoa i đảo dòng để cung cấp máu cho ĐM cảnh trong. H.R.Tahmasebpour et al. Sonographic Examination of the Carotid Arteries. Radiographics.2005;25:1561-1575. 5-Sep-17 16
17 5-Sep-17 17
Khi tă c động mạch cảnh chung: - Động mạch cảnh ngoài đảo dòng đồng thời cảnh trong hóa (Internalization of the ECA): Phổ Doppler cho thấy dòng chảy có vận tốc tâm trương cao, thêm vào đó ta có Nghiê m pháp gõ vùng thái dương (+). - Động mạch cảnh trong thuận dòng nhưng có phổ tardus-parvus do được bàng hê từ động mạch cảnh ngoài. 18 5-Sep-17 18
Khi động mạch cảnh chung bị tắc, ngoài thông nối giữa hai động mạch giáp trên, có thể có thông nối cùng bên giữa nhánh chẩm của động mạch cảnh ngoài (occipital branch of external carotid artery) và nhánh Atlantic của động mạch cột sống (Atlantic branch of vertebral artery). 19
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. William J. Zwiebel and John S. Pellerito. Introduction to Vascular Ultrasonography, 5th Edition. 2005, Elsevier. 2. John S. Pellerito and Joseph F. Polak. Introduction to Vascular Ultrasonography, 6th Edition. 2012, Elsevier. 3. W. Schaberle. Ultrasonography in Vascular Diagnosis, 2nd Edition. 2011, Springer-Verlag Berlin Heidelberg. 4. Abigail Thrush et al. Peripheral Vascular Ultrasound How, Why and When. 2nd Edition. 2005. Elsevier. 5. M. A. Mansour et al. Vascular Diagnosis. 2nd Edition. 2005, Elsevier. 6. Ali F. AbuRhama et al. Noninvasive Vascular Diagnosis - A Practical Guide to Therapy. 3 rd Edition. 2013, Springer. 7. Donald P. Ridway. Introduction to Vascular Scanning, 3rd Edition. Davie Publishing 2004. 8. Paul L. Allan et al. Clinical Doppler Ultrasound, 2nd Edition. Elsevier 2006. 9. Joseph F. Polak. Peripheral Vascular Sonography: A Practical Guide. 1992. 10. Carol A. Crebs et al. Color Doppler. 2001 11. D. Eugene Strandness. Duplex Scanning in Vascular Disorders, 3rd Edition. Lippincott Williams & Wilkins 2002. 12. Emile R. Mohler III et al. Essentials of Vascular Laboratory Diagnosis. 2005, Blackwell Futura. 13. Arthur Fleischer, MD et al. Color Power Doppler Ultrasound. 1999. 14. Kenneth A Myers et al. Making Sense of Vascular Ultrasound A hands-on guide. Arnold. 2004. 15. Edward I. Bluth and Barbara A. Carroll. The Extracranial Cerebral Vessels (chapter 25 in C.M.Rumack et al. Diagnostic Ultrasound. 4th Edition. 2011, Elsevier.). 16. Paul L. Allan and Joanna M. Wardlaw. Carotids, vertebrals and TCD (transcranial Doppler) arteries (chapter 48 in Paul L. Allan et al. Clinical Ultrasound. 3rd Edition. 2011, Elsevier). 17. Andrew Nicolaides et al. Ultrasound and Carotid Bifurcation Atherosclerosis. Springer-Verlag London Limited 2012. 18. Bernhard Schaller. Imaging of Carotid Artery Stenosis, 2007. 19. Matthias Hofer et al. Teaching Manual of Color Duplex Sonography, 3rd Edition. Thieme 2010. 20. F.Cattin et al.echo-doppler des Arteres Carotides et Vertebrales, Doppler Transcranien. 2001. 21. Ph.Melki et al. Echo-Doppler Vasculaire et Visceral. 2001. 22. Plainfosse. Echo-Doppler Couleur en Practique Viscerale & Peripherique. 23. H. Ric Harnsberger et al. Diagnostic Imaging-Head and Neck, 2004. 24. Anil T. Ahuja et al. Diagnostic Imaging-Ultrasound, 2004. 25. Mauricio Castillo. Neuroradiology Companion: Methods, Guidelines, and Imaging Fundamentals, 3rd Edition, 2006. 26. H.R.Tahmasebpour et al. Sonographic Examination of the Carotid Arteries. Radiographics 2005;25:1561-1575. 27. Hideki Ota et al. Quantitative Vascular Measurements in Arterial Occlusive Disease. Radiographics 2005;25:1141-1158. 28. Eric M. Rohren et al. A Spectrum of Doppler Waveforms in the Carotid and Vertebral Arteries. AJR 2003; 181:1695-1704 29. Mindy M. Horrow et al. Sonography of the Vertebral Arteries-A Window to Disease of the Proximal Great Vessels. AJR 2001; 177:53-59 30. Mark A. Kliewer et al. Vertebral Artery Doppler Waveform Changes Indicating Subclavian Steal Physiology. AJR 2000; 174:815-819 31. Carlos Nicolau, MD et al. Doppler sonography of the intertransverse segment of the vertebral artery. J Ultrasound Med 19:47-53, 2000. 32. T M Buckenham et al. Ultrasound of the extracranial vertebral artery. British Journal of Radiology (2004) 77, 15-20. 33. Mehmet Yurdakul, MD et al. Doppler Criteria for Identifying Proximal Vertebral Artery Stenosis of 50% or More. J Ultrasound Med 2011; 30:163 168. 34. Yang Hua et al. Color Doppler Imaging Evaluation of Proximal Vertebral Artery Stenosis. AJR 2009; 193:1434 1438. 35. Edoardo Vicenzini, MD et al. Extracranial and Intracranial Sonographic Findings in Vertebral Artery Diseases. J Ultrasound Med 2010; 29:1811 1823. 36. Halil Arslan, MD et al. Power Doppler scanning in the diagnosis of carotid body tumors. J Ultrasound Med 19:367-370, 2000. 37. Seong Ho Park, MD et al. Carotid artery involvement in Takayasu's arteritis. J Ultrasound Med 20:371-378, 2001. 38. James H. Stein et al. ASE CONSENSUS STATEMENT. Use of Carotid Ultrasound to Identify Subclinical Vascular Disease and Evaluate Cardiovascular Disease Risk: A Consensus Statement from the American Society of Echocardiography Carotid Intima-Media Thickness Task Force. Journal of the American Society of Echocardiography. February 2008. 39. P.-J. Touboul et al. Mannheim Carotid Intima-Media Thickness Consensus (2004 2006). An Update on Behalf of the Advisory Board of the 3rd and 4th Watching the Risk Symposium 13th and 15th European Stroke Conferences, Mannheim, Germany, 2004, and Brussels, Belgium, 2006. 40. Karen Quirk et al. Interpretation of carotid duplex testing. University of California, San Diego School of Medicine. Seminars in Vascular Surgery 26 (2014) 72-85. 41. A. Rijbroek et al. Asymptomatic Carotid Artery Stenosis: Past, Present and Future. Eur Neurol 2006;56:139 154. 42. R. Eugene Zierler & David L Dawson. Strandness's Duplex Scanning in Vascular Disorders: Fifth Edition. 2016. Wolters Kluwer Health