Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai thông qua cơ quan hành chính nhà nước trên địa bàn tỉnh Nam Định Legislations on the land disputation solving conducted by government office in Namdinh province NXB H. : Khoa Luật, 2013 Số trang 113tr. + Nguyễn Thị Lệ Huyền Khoa Luật Luận văn ThS ngành: Luật kinh tế; Mã số: 60 38 50 Người hướng dẫn: TS. Doãn Hồng Nhung Năm bảo vệ: 2013 Keywords: Tranh chấp đất đai; Cơ quan hành chính; Pháp luật Việt Nam; Luật đất đai Content 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Tranh chấp đất đai là một hiện tượng phổ biến trong mọi đời sống xã hội. Đối với Việt Nam, trong suốt thời gian từ khi chế độ sở hữu toàn dân đối với đất đai được thiết lập từ năm 1980 cho đến nay, tranh chấp đất đai luôn là vấn đề thời sự, có những diễn biến rất phức tạp, ảnh hưởng xấu đến việc quản lý, sử dụng đất và gây nguy cơ tiềm ẩn sự mất ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội và là điều kiện để các thế lực thù địch tuyên truyền kích động, xuyên tạc, chống phá Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đặc biệt khi nước ta chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, Nhà nước thực hiện cơ chế quản lý mới bằng việc trả lại đất đai những giá trị vốn có thì tranh chấp đất đai phát sinh có xu hướng ngày càng tăng cả về số lượng cũng như tính chất phức tạp về mặt nội dung. Để ngăn ngừa nguy cơ tiềm ẩn sự mất ổn định chính trị và duy trì khối đại đoàn kết toàn dân, vấn đề giải quyết tranh chấp đất đai được Đảng, Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Trong các đạo luật đất đai được ban hành như Luật đất đai năm 1987, Luật đất đai năm 1993, Luật đất đai năm 2003 đều có quy định về giải quyết tranh chấp đất đai, điều đó đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc và tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc giải quyết tranh chấp về đất đai. Theo đó, việc giải quyết tranh chấp đất đai được thực hiện theo hai hệ thống cơ quan: hệ thống Tòa án nhân dân các cấp và hệ thống cơ quan hành chính nhà nước. Nhằm giúp Nhà nước trong nỗ lực xác lập cơ chế giải quyết tranh chấp đất đai một cách có hiệu quả, đã có nhiều công trình nghiên cứu, tìm hiểu về tranh chấp đất đai, giải quyết tranh chấp đất đai nhưng việc đi sâu nghiên cứu việc giải quyết tranh chấp đất đai do các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện trên phạm vi địa bàn tỉnh Nam Định thì dường như còn ít có công trình nghiên cứu. Hơn nữa, trên địa bàn tỉnh Nam Định trong những năm gần đây các tranh chấp đất đai ngày càng gia tăng; tính phức tạp của tranh chấp đất đai không chỉ bắt nguồn từ hệ quả của sự quản lý thiếu hiệu quả của cơ quan công quyền, sự bất hợp lý và thiếu đồng bộ của hệ thống chính sách, pháp luật đất đai, từ những nguyên nhân có tính lịch sử trong quản lý và sử dụng đất đai qua các thời kỳ mà còn bị ảnh hướng lớn của nền kinh tế thị trường, đất đai ngày càng có giá trị cao thì thì những mâu thuẫn, xung đột về lợi ích kinh tế liên quan đến đất đai càng gay gắt. Để góp phần tìm hiểu nguyên nhân nảy sinh, đề ra các biện pháp giải quyết tranh chấp đất đai phù hợp, có hiệu quả, không để tranh chấp đất đai phát sinh trở thành "điểm nóng" gây mất ổn 1
định chính trị, tình hình trật tự an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh Nam Định thì việc nghiên cứu, tìm hiểu và đưa ra các giải pháp nâng cao chất lượng công tác giải quyết tranh chấp đất đai của các cơ quan hành chính nhà nước trong phạm vi một tỉnh Nam Định là một việc làm có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. Với ý nghĩa đó, tôi lựa chọn đề tài: "Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai thông qua cơ quan hành chính nhà nước trên địa bàn tỉnh Nam Định" làm luận văn thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu Tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp về đất đai tiếp cận dưới góc độ pháp lý là một vấn đề không mới ở nước ta. Thời gian qua đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề này được công bố; có thể kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu sau: Giáo trình Luật đất đai, Trường Đại học Luật Hà Nội. Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2008; Đặc san Luật đất đai năm 2003, Tạp chí Luật học, 2005; Tài liệu Hội thảo khoa học: Cải cách pháp luật và cải cách tư pháp nhìn từ vấn đề tranh chấp đất đai, do Viện Nhà nước và Pháp luật (Viện Khoa học xã hội Việt Nam) tổ chức tại Hà Nội, tháng 5 năm 2004. Tài liệu Hội thảo khoa học: Tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai, do Trung tâm thông tin, Tư liệu và Nghiên cứu Khoa học - Văn phòng Quốc hội và Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh Đắc Lắc tổ chức tại Buôn Mê Thuột, tháng 5 năm 2007. Đề tài nghiên cứu cấp Bộ: Cơ sở lý luận và thực tiễn nâng cao chất lượng giải quyết tranh chấp đất đai của Tòa án nhân dân, Viện Khoa học xét xử - Tòa án nhân dân tối cao, Hà Nội, 2004. Một số các bài viết: Loại tranh chấp đất đai nào phải qua thủ tục hòa giải cơ sở, của Phan Gia Ngọc, Tạp chí Tòa án nhân dân (TAND), số 18, 2009; Chế định sở hữu đất đai qua các thời kỳ và giải pháp tăng cường quản lý nhà nước với đất đai, của TS Doãn Hồng Nhung; Luật Đất đai năm 1993 qua hai lần sửa đổi, bổ sung, của PGS. TS Phạm Hữu Nghị,... Trên cơ sở kế thừa những thành quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã được công bố về giải quyết tranh chấp đất đai, xem xét dưới góc độ pháp luật, luận văn đi sâu tìm hiểu, nghiên cứu pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai thông qua cơ quan hành chính nhà nước trên địa bàn tỉnh Nam Định trên cả hai phương diện: phương diện lý luận và phương diện thực tiễn. 3. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu đạt được các mục đích cơ bản sau đây: - Hệ thống hóa, tìm hiểu làm rõ cơ sở lý luận chung của các quy định pháp luật về tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai thông qua cơ quan hành chính nhà nước thực hiện; - Đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai thông qua các cơ quan hành chính nhà nước trên địa bàn tỉnh Nam Định. - Đề xuất một số định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đất đai thông qua cơ quan hành chính nhà nước. 4. Nhiệm vụ, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Nhiệm vụ - Lý giải những vấn đề lý luận chung về tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai thông qua cơ quan hành chính nhà nước. - Thực trạng giải quyết tranh chấp đất đai qua việc tìm hiểu, phân tích thực trạng áp dụng của cơ quan hành chính nhà nước trên địa bàn tỉnh Nam Định. - Định hướng và giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đất đai thông qua cơ quan hành chính nhà nước. 4.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Các quy định hiện hành về giải quyết tranh chấp đất đai. - Thực tiễn áp dụng các quy định hiện hành về giải quyết tranh chấp đất đai trên địa bàn tỉnh Nam Định. 2
5. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu mà đề tài đặt ra, trong quá trình nghiên cứu luận văn sẽ sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cơ bản: - Phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin; - Bên cạnh đó, luận văn còn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể như phương pháp bình luận, diễn giải; phương pháp lịch sử; phương pháp so sánh luật học; phương pháp đánh giá; phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp 6. Ý nghĩa và điểm mới của luận văn - Luận văn nghiên cứu sâu, toàn diện về giải quyết tranh chấp thông qua cơ quan hành chính nhà nước. - Luận văn đánh giá tình hình giải quyết tranh chấp trên địa bàn tỉnh Nam Định, đưa ra những định hướng, giải pháp hoàn thiện về mặt pháp luật, cơ chế, hiệu quả hoạt động trên cơ sở thực trạng giải quyết tranh chấp đất đai tại tỉnh Nam Định và tác giả mong muốn luận văn sẽ là tài liệu tham khảo có giá trị cho các cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai của tỉnh Nam Định. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: đai. Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất Chương 2: Thực trạng áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai thông qua cơ quan hành chính nhà nước trên địa bàn tỉnh Nam Định. Chương 3: Định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đất đai thông qua cơ quan hành chính nhà nước. References 1. Ban Chấp hành Đảng bộ Tỉnh Nam Định (2013), Lịch sử Đảng bộ tỉnh Nam Định (1975-2005), Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội. 2. "Bộ luật Dân sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam" (1995), Dân chủ và pháp luật, (Số chuyên đề). 3. Bộ Nội vụ (1958), Thông tư 45/NV-TC ngày 02/7 về việc phân phối và quản lý đất bãi sa bồi, Hà Nội. 4. Bộ Tài nguyên và Môi trường (2004), Quyết định số 25/2004/QĐ-BTN&MT ngày 01/11 về việc ban hành kế hoạch triển khai thi hành Luật Đất đai năm 2003, Hà Nội. 5. Bộ Tài nguyên và Môi Trường (2012), Báo cáo số 189/BC-BTNMT ngày 04/9 giải trình, tiếp thu ý kiến thẩm định của Bộ Tư pháp về dự án Luật Đất đai sửa đổi, Hà Nội. 6. Bộ Tài nguyên và Môi Trường (2012), Báo cáo số 193/BC-BTNMT ngày 06/9 tổng kết tình hình thi hành Luật Đất đai 2003 và định hướng sửa đổi Luật Đất đai, Hà Nội. 7. Chính phủ (1953), Sắc lệnh số 197-SL ngày 19/12 của Chủ tịch Nước ban hành Luật cải cách ruộng đất năm 1953. 8. Chính phủ (2004), Chỉ thị số 05/2004/CT-TTg ngày 09/01 của Thủ tướng Chính phủ về việc triển khai thi hành Luật Đất đai năm 2003, Hà Nội. 9. Chính phủ (2004), Nghị định số 181/2004/NĐ-CP ngày 29/10 về thi hành Luật Đất đai năm 2003, Hà Nội. 3
10. Chính phủ (2004), Nghị định số 182/2004/NĐ-CP ngày 29/10 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai, Hà Nội. 11. Chính phủ (2004), Nghị định số 84/2007/NĐ-CP ngày 25/5 quy định bổ sung về việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thu hồi đất, thực hiện quyền sử dụng đất, trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất và giải quyết khiếu nại về đất đai, Hà Nội. 12. Nguyễn Thị Dung (2004), "Về giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo trong những quy định của Luật đất đai", Luật học, (Đặc san về Luật đất đai năm 2003), tr. 3. 13. Đảng Cộng sản Việt Nam (1988), Chỉ thị số 47-CT/TU ngày 31/8 của Bộ Chính trị về việc giải quyết một số vấn đề cấp bách về ruộng đất, Hà Nội. 14. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 15. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Chỉ thị 09/CT-TW ngày 06/3 của Ban Bí thư Trung ương về tăng cường trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, Hà Nội. 16. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 7 khóa IX về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Hà Nội. 17. Đảng Cộng sản Việt Nam (2012), Kết luận số 22-KL/TW ngày 25/5 Hội nghị lần thứ 5 khóa XI về tổng kết Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX, Hà Nội. 18. Đảng Cộng sản Việt Nam (2012), Hội nghị Trung ương lần thứ 6 khóa XI, Nghị quyết 19- NQ/TW về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại, Hà Nội. 19. Nguyễn Minh Hằng (2008), "Thủ tục hòa giải ở cơ sở đối với tranh chấp đất đai theo quy định của Luật Đất đai năm 2003", Kiểm sát, (3). 20. Học viện Hành chính quốc gia (2007), Giáo trình Quản lý hành chính nhà nước, phần II, Nxb Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội. 21. Hội đồng Chính phủ (1980), Quyết định số 201/QĐ/CP ngày 01/7 về việc tăng cường thống nhất quản lý ruộng đất và tăng cường công tác quản lý ruộng đất, Hà Nội. 22. Bùi Huyền (2012), "Một số bất cập của pháp luật đất đai hiện hành và kiến nghị hoàn thiện", Dân chủ và pháp luật, (Số chuyên đề pháp luật về đất đai). 23. Hồ Chí Minh (1995), Toàn tập, Tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 24. Phạm Hữu Nghị (2001), "Luật Đất đai năm 1993 qua hai lần sửa đổi, bổ sung", Nhà nước và pháp luật, (10), tr. 50-61. 25. Phạm Hữu Nghị (2004), "Về những điểm mới của Luật đất đai năm 2003", Nhà nước và pháp luật, (7). 26. Phan Gia Ngọc (2009), "Loại tranh chấp đất đai nào phải qua thủ tục hòa giải cơ sở", Tòa án nhân dân, (18). 27. Doãn Hồng Nhung (2011), "Chế định sở hữu đất đai qua các thời kỳ và giải pháp tăng cường quản lý nhà nước với đất đai", Nghiên cứu lập pháp. (19), tr. 27-36. 28. Mai Thị Tú Oanh (2009), "Giải quyết tranh chấp đất đai bằng Tòa án qua thực tiễn tại một địa phương", Nhà nước và pháp luật, (8). 29. Quốc hội (1946), Hiến pháp, Hà Nội. 30. Quốc hội (1959), Hiến pháp, Hà Nội. 31. Quốc hội (1980), Hiến pháp, Hà Nội. 4
32. Quốc hội (1987), Luật Đất đai, Hà Nội. 33. Quốc hội (1992), Hiến pháp, Hà Nội. 34. Quốc hội (1993), Luật Đất đai, Hà Nội. 35. Quốc hội (1998), Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai năm 1993, Hà Nội. 36. Quốc hội (1998), Luật Khiếu nại, tố cáo, Hà Nội. 37. Quốc hội (2001), Hiến pháp (sửa đổi, bổ sung), Hà Nội. 38. Quốc hội (2001), Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai năm 1993, Hà Nội. 39. Quốc hội (2003), Luật Đất đai, Hà Nội. 40. Quốc hội (2004), Bộ Luật tố tụng dân sự, Hà Nội. 41. Quốc hội (2010), Luật Tố tụng hành chính, Hà Nội. 42. Quốc hội (2012), Nghị quyết về việc thực hiện chính sách, pháp luật trong giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân đối với quyết định hành chính về đất đai, Hà Nội. 43. Quốc hội (2012), Luật Khiếu nại, Hà Nội. 44. Quốc hội (2013), Dự thảo Luật Đất đai năm 2013, Hà Nội. 45. Sở Tài nguyên và Môi trường Nam Định (2006), Chuyên đề hướng dẫn về trình tự, thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai, Nam Định. 46. Sở Tài nguyên Môi trường và Nhà đất Nam Định (2012), Báo cáo tổng kết thi hành Luật Đất đai năm 2003 và đề xuất các nội dung sửa đổi, bổ sung Luật Đất đai, Nam Định. 47. Tỉnh ủy Nam Định (2007), Chỉ thị số 08-CT/TU ngày 22/11 về tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, Nam Định. 48. Tỉnh ủy Nam Định (2012), Nghị quyết số 17-NQ/TU ngày 17/7 về tăng cường lãnh đạo công tác quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn tỉnh, Nam Định. 49. Tòa án nhân dân tối cao - Viện kiểm sát nhân dân tối cao - Tổng cục Địa chính (1997), Thông tư liên tịch số 02/TTLT-TANDTC- VKSNDTC-TCĐC ngày 28/7 hướng dẫn về thẩm quyền của Tòa án nhân dân các cấp trong việc giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất theo quy định tại khoản 3 Điều 38 Luật Đất đai, Hà Nội. 50. Trường Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển Giải thích thuật ngữ luật học (Phần Luật Đất đai, Lao động, Tư pháp quốc tế), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 51. Trường Đại học Luật Hà Nội (2003), Giáo trình Luật Đất đai, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 52. Trường Đại học Luật Hà Nội (2011), Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 53. Trường Đại học Luật Hà Nội (2012), Giáo trình Luật hành chính Nhà nước, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 54. Nguyễn Quang Tuyến (1996), "Một vài suy nghĩ về luật đất đai năm 2003", Luật học, (5), tr 22-24. 55. Ủy ban nhân dân tỉnh Nam Định, "Giới thiệu về Nam Định" http://www.namdinh.gov.vn/gioithieu/default.aspx. 56. Ủy ban nhân dân tỉnh Nam Định (2004), Chỉ thị số 22/2004/CT-UB ngày 17/6 về triển khai thi hành Luật đất đai năm 2003, Nam Định. 57. Ủy ban nhân dân tỉnh Nam Định (2011), Báo cáo của Ủy ban nhân dân tỉnh tại kỳ họp tổng kết Hội đồng nhân dân tỉnh nhiệm kỳ 2004-2011), Nam Định. 58. Ủy ban nhân dân tỉnh Nam Định (2012), Báo cáo tình hình tổ chức và hoạt động hòa giải cơ sở từ 2009 đến hết quí I/2012, Nam Định. 5
59. Ủy ban nhân dân tỉnh Nam Định (2012), Báo cáo công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo ở xã, phường, thị trấn tỉnh Nam Định giai đoạn từ năm 2002 đến năm 2011, Nam Định. 60. Ủy ban nhân dân tỉnh Nam Định (2012), Báo cáo số 137/BC-UBND ngày 22/11 về tình hình, kết quả thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội năm 2012 và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2013, Nam Định. 61. Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp (2006), Từ điển Luật học, Nxb Từ điển bách khoa và Nxb Tư pháp, Hà Nội. 62. Viện Khoa học xét xử - Tòa án nhân dân tối cao (2004), Cơ sở lý luận và thực tiễn nâng cao chất lượng giải quyết tranh chấp đất đai của Tòa án nhân dân, Đề tài nghiên cứu khoa học, Hà Nội. 63. Viện Nghiên cứu Nhà nước và pháp luật, Đại học NAGOYA và Đại học WASEDA (2003), "Dự án nghiên cứu "Hỗ trợ pháp lý Châu Á"", Hội thảo khoa học quốc tế: Cải cách pháp luật và cải cách tư pháp nhìn từ vấn đề tranh chấp đất đai, Hà Nội. 6