VAØ HAØNH Sôn Trieát Söï phaùt trieån nhö vuõ baõo cuûa caùc phaàn meàm maùy tính ñaõ môû ra nhieàu con ñöôøng löïa choïn cho ngöôøi söû duïng. Song, ñaâu laø nhöõng phaàn meàm giuùp heä thoáng maùy tính cuûa baïn tieán veà heä lyù töôûng? Nhaän bieát vaø choïn löïa söû duïng chuùng theo caùch ñaët vaán ñeà cuûa quy luaät IV, ngöôøi söû duïng maùy seõ tieán ñöôïc moät böôùc daøi treân treân con ñöôøng hoïc taäp vaø vaän duïng TRIZ. 1. Caùc öùng duïng treân neàn taûng web, bieåu hieän cuûa moät heä lyù töôûng. Internet ra ñôøi, chuùng ta coù trình duyeät web (web browser) ñeå coù theå tieáp caän thuaän lôïi caùc heä thoáng vaên baûn lieân keát (hypertext). Internet phaùt trieån, chuùng ta coù caùc öùng duïng web/neàn taûng web (web/web based applications) - voán laø caùc phaàn meàm ñöôïc chaïy thoâng qua caùc trình duyeät web. Cuõng nhö caùc öùng duïng khaùc, öùng duïng web cuõng duøng ñeå thöïc thi moät nhieäm vuï naøo ñoù. Coù ñieàu khaùc bieät, cô baûn laø chuùng chæ hieän dieän treân caùc maùy chuû (server). Veà maët nguyeân taéc, ngöôøi söû duïng hay coøn goïi laø maùy khaùch (client) muoán laøm vieäc vôùi öùng duïng web chæ phaûi keát noái internet, truy caäp maùy chuû thoâng qua trình duyeät vaø chaïy öùng duïng cuûa maùy chuû ngay beân trong trình duyeät treân maùy khaùch. Do cô cheá hoaït ñoäng nhö vaäy, theá maïnh cuûa caùc öùng duïng web laø coù theå chaïy treân moïi heä ñieàu haønh, bôûi noù ñöôïc goïi thoâng qua trình duyeät hoaït ñoäng beân trong baát kyø moät heä ñieàu haønh naøo cho pheùp trình duyeät keát noái interenet. Ñieàu ñoù coù nghóa, caùc öùng duïng web coù khaû naêng töông thích roäng (cross-platform compatibility). Ñieåm lôïi nöõa laø vieäc hieäu chænh, söûa chöõa, naâng caáp öùng duïng web chæ dieãn ra treân maùy chuû, cho neân, ñieàu naøy seõ khoâng hoaëc ít gaây phieàn haø cho caùc maùy khaùch. Trong quaù khöù, caùc trang web ñöôïc thieát keá ñeå theå hieän noäi dung thöôøng thieáu khaû naêng töông taùc vôùi ngöôøi söû duïng. Ñaáy laø theá heä cuûa web tónh (static web). Caùc öùng duïng web ñaõ daàn khaéc phuïc nhöôïc ñieåm naøy baèng caùch chuyeån sang theá heä web ñoäng (dynamic web), cho pheùp ngöôøi söû duïng khoâng nhöõng töông taùc toát vôùi caùc trang web maø coøn coù khaû naêng thay ñoåi, tuøy chænh trang web cuûa maùy chuû töø chính maùy khaùch khi caàn. Chính sự 6
giao tiếp thaân thieän naøy ñaõ giuùp internet ngaám saâu theâm vaøo moïi khía caïnh, ngoùc ngaùch cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Khaû naêng thay ñoåi giao dieän tìm kieám cuûa Google nhôø söï phaùt trieån cuûa web ñoäng: cho pheùp thay bieåu töôïng cuûa Google baèng teân tieáng Anh cuûa TSK ngay treân maùy khaùch. Ngaøy nay, nhieàu öùng duïng web ñaõ ñöôïc ngöôøi duøng maùy tính bieát ñeán nhö moät phaàn khoâng theå thieáu trong ñôøi soáng internet. Google Calendar chöông trình quaûn lyù lòch laøm vieäc caù nhaân; Webmail nhoùm caùc chöông trình nhaän vaø göûi email tröïc tuyeán; töï ñieån Wiki; caùc chöông trình giao dieän thöïc hieän giao dòch baùn leû haøng hoùa, ñaáu giaù tröïc tuyeán laø nhöõng ñieån hình cuûa caùc öùng duïng web. Söû duïng caùc öùng duïng treân neàn taûng web, ngöôøi söû duïng maùy tính ñaõ ñaåy kích thöôùc boä phaän laøm vieäc cuûa heä thoáng maùy tính tieán daàn ñeán zero: caùc trình öùng duïng töø choã caàn phaûi hieän dieän treân maùy khaùch thoâng qua vieäc caøi ñaët, ñeán choã trôû thaønh coù kích thöôùc zero (khoâng chieám choã treân oå cöùng cuûa maùy khaùch) maø maùy tính vaãn thöïc hieän ñöôïc phaàn coâng vieäc ñoøi hoûi. Baèng vaøo vieäc söû duïng chung caùc öùng duïng web, moâi tröôøng chia seû thoâng tin, döõ lieäu giöõa nhöõng maùy khaùch cuõng trôû neân suoân seû, ít gaëp caùc vaán ñeà naåy sinh do tính khoâng töông thích. Moät khi vieäc chia seû thuaän lôïi, moät caùch töï nhieân, chính caùc öùng duïng web ñaõ giuùp con ngöôøi xích laïi gaàn nhau hôn trong vieäc goùp söùc giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà chung cuûa nhaân loaïi. Nhìn xa hôn, caùc öùng duïng web môû ra nhieàu vieãn caûnh höùa heïn cuûa maùy tính: khoâng caàn heä ñieàu haønh, thay vaøo ñoù laø heä ñieàu haønh tröïc tuyeán (online OS); khoâng caàn phaàn meàm (hoaëc trang bò phaàn meàm toái thieåu) vì ñaõ coù caùc phaàn meàm treân neàn taûng web; khoâng caàn boä phaän löu tröõ (nhö oå cöùng chaúng haïn) vì ñaõ coù theå chia seû taøi nguyeân treân maïng maùy chuû 7
Giao dieän cuûa moät chöông trình Webmail tích hôïp trình quaûn lyù lòch laøm vieäc caù nhaân 2. Caùc phaàn meàm ñem laïi hieäu quaû söû duïng ôû khía caïnh thôøi gian. Ñieåm maïnh cuûa caùc öùng duïng neàn taûng web nhö ñaõ noùi treân seõ khoâng coøn yù nghóa neáu moät maùy tính khoâng theå keát noái internet, hay noùi theo caùch khaùc laø maùy tính ôû vaøo traïng thaùi offline/maùy tính offline (ngöôïc laïi thì goïi laø online). Haõy thöû hình dung, baïn ñang söû duïng tröïc tuyeán (online) moät dòch vuï email. Maát keát noái internet, trình duyeät teâ lieät, vaø quaù trình laøm vieäc vôùi hoäp thö tröïc tuyeán bò giaùn ñoaïn. Baïn phaûi taét maùy tính hoaëc chuyeån sang coâng vieäc khaùc khoâng lieân quan ñeán hoøm thö tröïc tuyeán. Nhìn theo TRIZ, ôû ñaây baïn gaëp moät maâu thuaãn vaät lyù: maùy khaùch phaûi offline vì maát khaû naêng keát noái internet vaø maùy khaùch phaûi online ñeå khoâng laøm giaùn ñoaïn coâng vieäc. Webmail laø moät öùng duïng web cho pheùp laøm vieäc vôùi email thoâng qua moät trình duyeät internet. Khoâng caàn caøi caùc trình quaûn lyù email ngay treân maùy khaùch (Microsoft Outlook, Mozilla Thunderbird hay Eudora), ngöôøi söû duïng vaãn coù theå laøm vieäc ñöôïc vôùi hoäp thö cuûa mình. Quan troïng hôn, ngöôøi söû duïng coù theå thöïc hieän taùc vuï quaûn lyù thö tín treân moïi maùy tính khoâng phaûi cuûa mình, mieãn raèng maùy tính ñang online. ÔÛ traïng thaùi online, trong moâi tröôøng coâng coäng, duøng chung maùy tính, laøm vieäc vôùi hoäp thö maø vaãn ñaûm baûo quyeàn truy caäp rieâng tö ñoøi hoûi ngöôøi söû duïng phaûi tieán haønh thao taùc ñaêng nhaäp vaø ñaêng xuaát (login/logout). Nhöng laøm sao login/logout neáu maùy tính ñang offline? Ra ñôøi sôùm nhaát vaøo naêm 1997, dòch vuï Hotmail vaø nhieàu nhaø cung caáp dòch vuï öùng duïng webmail khaùc sau ñoù ñaõ khoâng giaûi quyeát khoù khaên naøy cho ñeán taän nay. Khoâng nhöõng theá, ngöôøi ta cuõng thaáy, tröôùc 2004, neàn coâng nghieäp webmail khaù trì treä trong những hoạt động caûi tieán coù lôïi cho ngöôøi duøng. Chæ ñeán khi Gmail ra ñôøi vaøo thaùng 4/2004, cuøng vôùi tính naêng JavaScript ñoäng, giao dieän döïa treân Ajax (JavaScript, Ajax laø nhöõng coâng cuï laäp trình laøm taêng theá maïnh cho caùc öùng duïng web) vaø 1GB dung löôïng cho taát caû ngöôøi duøng - moät dung löôïng khoång loà vaøo thôøi ñieåm ñoù, neàn coâng nghieäp webmail môùi baét ñaàu loät xaùc. Khoâng döøng laïi ôû ñoù, Gmail giaûi quyeát luoân khoù khaên muoân thuôû baèng caùch cho ra ñôøi tính naêng duyeät mail offline vaøo thaùng 1/2009. Söû duïng phaàn meàm Gears (tröôùc kia laø Google Gears), moät baûn sao email treân maùy chuû seõ ñöôïc löu tröõ treân ñóa cöùng maùy khaùch. Ñieàu ñoù coù nghóa, baát chaáp tình traïng online hay offline, ngöôøi söû duïng luoân laøm vieäc ñöôïc vôùi heä thoáng döõ lieäu email cuûa mình. Moät hoaït ñoäng ñoàng boä döõ lieäu giöõa maùy chuû vaø maùy khaùch seõ ñaûm baûo heä thoáng döõ lieäu email ñoàng nhaát ôû caû hai nôi. 8
Webmail cuûa vaãn cho pheùp ñaêng nhaäp trong traïng thaùi offline, trong khi thì khoâng theå Vôùi Google Mail khoâng caàn keát noái Offline Gmail, thôøi gian giaùn ñoaïn keát noái ñaõ bò ñaåy veà zeâroâ, moät bieåu hieän cuûa tieâu chuaån heä lyù töôûng. Neáu chòu khoù so saùnh, baïn seõ thaáy ngaøy nay, coù nhieàu öùng duïng (phaàn meàm) thöïc thi coâng vieäc hoaøn haûo vôùi moät toác ñoä khoâng ngôø: - Chæ baèng 1 caùi click chuoät, sôïi toùc treân caùnh hoa lan ñöôïc laáy ñi ngay laäp töùc nhôø phaàn meàm Corel Paint Shop Pro X2. 9
- Keát quaû doø tìm tæ giaù giữa ñoàng Vieät Nam với moät soá ñoàng tieàn khaùc hieän ra nhanh choùng chæ sau khi goõ caùc kyù töï dong nhôø keát hôïp 2 maùy doø: WolframAlpha vaø Google treân cuøng moät giao dieän tìm kieám. 3. Caùc phaàn meàm thöïc thi cho keát quaû coù ñoä tin caäy cao. Neáu coù nhieàu phaàn meàm cuøng chung moät muïc ñích söû duïng, baïn seõ choïn phaàn meàm naøo? Leõ dó nhieân baïn seõ choïn phaàn meàm naøo ñem laïi hieäu quaû coâng vieäc cao nhaát. Coù nhieàu chæ soá ño veà hieäu quaû coâng vieäc. Ñoä tin caäy khi söû duïng phaàn meàm theo nghóa: Taát caû caùc phaàn cuûa heä luoân luoân thöïc hieän coâng vieäc coù ích moät caùch ñaày ñuû theo caùc khaû naêng thieát keá laø moät chæ soá öu tieân trong löïa choïn. Haõy thöû töôûng töôïng, baïn caàn ñöa moät ñoaïn phim quay ñöôïc baèng thieát bò quay phim ñònh daïng soá leân ñóa DVD ñeå trình chieáu treân tivi (TV). Coù nhieàu phaàn meàm thöïc thi nhieäm vuï ñoù. Chæ coù ñieàu, keát quaû khoâng gioáng nhau. Coù ñóa DVD ñöôïc ñaàu phaùt nhaän ngay, coù ñóa ñaàu phaùt khoâng nhaän ñöôïc hoaëc khoù nhaän. Khi nhaän roài thì ñeán chuyeän chaát löôïng hình: hình phaùt coù ñuùng tæ leä maøn hình TV? Mòn hay khoâng? Neùt hay khoâng? Maøu saéc ñeïp hay khoâng? Hình saùng hay toái? v.v Moät phaàn meàm xuaát phim leân ñóa phaûi thöïc hieän coâng vieäc cuûa noù vôùi ñoä tin caäy (theo nghóa roäng nhaát coù theå coù) ñeå ñem laïi keát quaû coâng vieäc ñaït chaát löôïng cao nhaát. Tieác raèng khoâng theå coù chæ daãn chọn lựa một phần mềm duy nhaát ôû ñaây. Bôûi treân caùc heä thoáng maùy tính caøi caùc phaàn meàm khaùc nhau (duø cuøng chung heä ñieàu haønh ñi nöõa), möùc ñoä tin caäy cuûa caùc phaàn meàm xuaát phim coù theå bieåu hieän khaùc nhau. Trong tröôøng hôïp cuûa ngöôøi vieát baøi naøy, moät tình huoáng nhö treân ñaõ töøng xaûy ra. Khi caàn xuaát phim caùc teäp tin ñònh daïng swf (goïi taét laø file flash), haøng chuïc öùng cöû vieân laàn löôït ñöôïc phoûng vaán. Cuoái cuøng, chæ coù öùng cöû vieân phaàn meàm Wondershare FlashOnTV laø cho keát quaû coù ñoä tin caäy cao nhaát: phim xuaát khoâng bò giaät, roõ neùt, ñoïc ñöôïc caû phaàn chöõ, aâm thanh phaùt ra ñaày ñuû 10
Ñeå giaûm vieäc löïa choïn baèng phöông phaùp thöû vaø sai, ngöôøi söû duïng maùy tính neân coù nhöõng hieåu bieát nhaát ñònh veà cô cheá, caùch thöùc laøm vieäc cuûa öùng duïng ñeå coù theå hình dung tröôùc keát quaû coù ñoä tin caäy ra sao! Wondershare FlashOnTV laø chöông trình chuyeån file flash ra ñóa DVD vôùi chaát löôïng cao nhaát (treân heä thoáng maùy tính cuûa ngöôøi vieát) Ví duï, caàn ñöa caùc vaên baûn ñònh daïng text töø maùy tính ñeå baøn sang söû duïng ôû maùy Palm thieát bò hoã trôï soá caù nhaân. Nhieàu öùng duïng chuyeån ñoåi laøm vieäc raát toát, nhöng vôùi ñieàu kieän, font chöõ cuûa vaên baûn khoâng phaûi laø font tieáng Vieät! Ñoâi khi caùc phaàn meàm coù thoâng baùo nhöôïc ñieåm naøy, nhöng ngöôøi duøng khoâng ñeå yù. Ñoái vôùi nhöõng öùng duïng coù theå chuyeån ñoåi ñöôïc caû tieáng Vieät, coù tröôøng hôïp ñoïc ñöôïc tieáng Vieät nhöng khoâng bieân taäp ñöôïc treân maùy Palm: vì ñònh daïng sau chuyeån laø moät daïng hình aûnh chöù khoâng phaûi kyù töï, taát caû font chöõ tieáng Vieät khoâng coøn döôùi daïng caùc kyù töï, vieäc bieân taäp chuùng nhö nhöõng kyù töï laø khoâng theå. Treân cô sôû hieåu bieát ñoù, ngöôøi duøng coù theå tìm ñeán moät phaàn meàm RepliGo Professional vôùi nguyeân taéc chuyeån ñoåi ñöôïc nhaø saûn xuaát nhaán maïnh: RepliGo is not an image-based solution (RepliGo khoâng phaûi laø lôøi giaûi döïa treân ñònh daïng aûnh). Vaäy laø ngöôøi duøng coù theå phoûng ñoaùn ñeán moät keát quaû khaû quan: font tieáng Vieät sau khi xuaát vaãn coù theå ñöôïc bieân taäp nhö laø nhöõng kyù töï! Thöïc teá ñaõ dieãn ra ñuùng nhö vaäy. Khaû naêng chuyeån daïng file xuaát saéc cuûa öùng duïng RepliGo giuùp caùc thieát bò hoã trôï soá caù nhaân (PDA) khoâng nhaän dieän ñöôïc tieáng Vieät vaãn coù theå hieån thò chính xaùc vaên baûn tieáng Vieät 11
4. Coù phaàn meàm naøo laøm vieäc trong thôøi gian daøi voâ taän maø khoâng caàn phaûi söûa chöõa hoaëc döøng laïi? Hieåu theo nghóa ñen, khoâng coù phaàn meàm naøo nhö theá! Hieåu theo nghóa roäng: coù! Haõy so saùnh 2 phaàn meàm baûo veä maùy tính choáng laïi caùc loaïi virus maùy tính khaùc nhau. Moät loaïi phaûi thöôøng xuyeân caäp nhaät maãu virus do nhaø saûn xuaát nhaän dieän ñöôïc thì môùi coù khaû naêng baûo veä maùy tính. Moät loaïi khoâng caäp nhaät gì caû maø vaãn coù khaû naêng baûo veä. Ñoái vôùi caùc phaàn meàm choáng virus truyeàn thoáng, moät ngaân haøng caùc maãu virus phaûi ñöôïc nhaän dieän tröôùc ñeå laøm cô sôû phaùt hieän virus coù ñoät nhaäp vaøo maùy tính khoâng. Vieäc caäp nhaät moät ngaân haøng maãu caàn coù thôøi gian. Ñieàu naøy taïo ra moät khoaûng thôøi gian maùy tính khoâng ñöôïc baûo veä vì phaàn meàm choáng virus chöa ñöôïc caäp nhaät cô sôû döõ lieäu toäi phaïm. Nhöõng virus ñöôïc thieát keá ñeå qua maët caùc phaàn meàm choáng virus truyeàn thoáng ngay vaøo luùc ñang chôø caäp nhaät ñöôïc goïi laø zero-day virus (nguï yù virus taán coâng maùy tính tröôùc ngaøy noù coù theå bò nhaän dieän). Ñeå ñoái phoù vôùi loaïi zero-day virus, moät loaïi phaàn meàm choáng virus khoâng maát thôøi gian caäp nhaät ra ñôøi. Noù coù theå laøm vieäc voâ taän maø khoâng caàn phaûi caäp nhaät maãu virus. PC Tools ThreatFire laø moät trong soá ñoù. ThreatFire hoaït ñoäng baèng caùch phaùt hieän nhöõng haønh vi baát thöôøng xaûy ra beân trong heä thoáng maùy tính ñeå suy luaän coù hay khoâng virus ñoät nhaäp. ThreatFire ñöôïc laäp trình ñeå phaùt hieän vaø ñöa ra caûnh baùo raát sôùm baát kyø haønh vi ñaùng ngôø cuûa keû ñoät nhaäp. ThreatFire nhaán maïnh ñeán ngöøa beänh hôn trò beänh. ThreatFire ñöôïc thieát keá ñeå chung soáng hoøa bình vôùi caùc phaàn meàm dieät virus truyeàn thoáng. Baèng caùch keát hôïp ThreatFire vôùi caùc phaàn meàm dieät virus kieåu cuõ, hieäu quaû baûo veä maùy tính taêng roõ reät. 5. Thoâng minh hôn, nhieàu chöùc naêng hôn maø laïi mieãn phí! Caùc öùng duïng thoâng minh ñöôïc hieåu laø hoaït ñoäng khoâng caàn coù ngöôøi hoaëc vôùi söï tham gia toái thieåu cuûa con ngöôøi. Thöôøng thaáy, caùc öùng duïng thoâng minh thì ña naêng vaø ngöôïc laïi. Ña naêng cuõng laø moät tieâu chuaån cuûa heä lyù töôûng. Hieäu quaû söû duïng ThreatFire so vôùi khoâng söû duïng ThreatFire chung vôùi caùc phaàn meàm choáng virus phaûi caäp nhaät maãu virus thöôøng xuyeân. 12
Caùc heä thoáng maùy tính hieän nay ngaøy caøng phöùc taïp (veà khía caïnh phaàn meàm). Hieåu bieát caën keõ nhöõng phöùc taïp nhö vaäy ñeå tieán haønh söûa chöõa, baûo trì khi hoûng hoùc laø raát khoù, khoâng phaûi ai cuõng coù theå laøm ñöôïc. May thay, ngaønh coâng nghieäp phaàn meàm ñaõ caùng ñaùng cho ngöôøi söû duïng phaàn coâng vieäc khoù nhoïc ñoù. Giôø ñaây, ngöôøi ta thaät deã daøng tìm kieám vaø choïn söû duïng phaàn meàm thoâng minh nhaát trong soá nhöõng phaàn meàm thoâng minh, laøm quaûn gia cho heä thoáng maùy tính cuûa mình. TuneUp Utilities laø moät ví duï. Vôùi moät thaønh phaàn coù teân laø TuneUp 1-Click Maintenance, ngöôøi söû duïng khoâng caàn nhuùng tay vaøo baát cöù coâng ñoaïn naøo cuûa quaù trình baûo trì, chaêm soùc maùy tính. Ñoä tin caäy veà keát quaû coâng vieäc cuõng khoâng coù gì ñeå phaøn naøn. Thôøi gian thöïc thi cuûa öùng duïng so vôùi caùc ñoàng nghieäp ruùt ngaén ñeán töø vaøi chuïc cho ñeán haøng traêm laàn. Thaät ñaùng tieác laø öùng duïng naøy vaãn buoäc phaûi traû phí khi söû duïng. Nhöng ñöøng thaát voïng, baïn seõ tìm ñöôïc ngay nhöõng phaàn meàm thoâng minh, ña naêng vaø hoaøn toaøn mieãn phí: Lingoes laø moät ñôn cöû cho loaïi naøy. Laø moät öùng duïng töï ñieån tra cöùu, Lingoes coù khaû naêng tra töø beân trong moät öùng duïng khaùc, söû duïng moät cô sôû döõ lieäu leân ñeán 80 ngoân ngöõ treân theá giôùi, coù theå phaùt aâm (tieáng Anh, Phaùp, Ñöùc v.v ), tra cheùo giöõa caùc ngoân ngöõ, dòch thuaät toaøn vaên (phaân bieät vôùi dòch töøng töø), vaø hoaït ñoäng vôùi toác ñoä cöïc nhanh. ÖÙng duïng Lingoes vôùi khaû naêng tích hôïp nhieàu töï ñieån vaø tra cöùu nhanh nhöng hoaøn toaøn mieãn phí THAY CHO KEÁT LUAÄN Khoâng khoù ñeå phaùt trieån heä thoáng maùy tính cuûa baïn thaønh heä lyù töôûng (nhìn töø khía caïnh phaàn meàm). Nhöng vaán ñeà coù theå naèm ôû choã: baïn coù haønh ñoäng ñeå phaùt trieån maùy tính thaønh heä lyù töôûng khoâng? Taâm lyù hoïc saùng taïo coù noùi roõ: nhu caàu laø nguoàn goác saâu xa cuûa haønh ñoäng. Haõy coù nhu caàu phaùt trieån heä ñeán heä lyù töôûng, bôûi nhu caàu seõ laø ñoäng löïc thuùc ñaåy haønh ñoäng. 13