COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 51 - Keû caùc ñöôøng vuoâng goùc lieân tieáp theo moät trong ba phöông phaùp treân (trong ví duï: phöông phaùp II); Hình 2.28: Khai trieån toân voû theo phöông phaùp keû ñöôøng vuoâng goùc lieân tieáp (phöông phaùp II) a) Phöông phaùp keû caùc ñöôøng vuoâng goùc b) Traûi caùc meùp treân vaø döôùi cuûa taám c) Xaùc ñònh hình daùng thaät cuûa taám khi traûi phaúng - Xaùc ñònh chieàu daøi thaät cuûa caùc meùp treân vaø döôùi cuûa taám baèng phöông phaùp ñaõ neâu ôû phaàn traûi ñöôøng cong (H.2.28b); - Veõ hình daùng, kích thöôùc thaät cuûa taám khi traûi phaúng: ñaàu tieân, veõ hai ñöôøng vuoâng goùc g-g vaø l-l. Sau khi ñaët ñoä leäch ñöôøng söôøn y töø goác toïa ñoä O 1, ñöôïc ñieåm M. Ñaët cung MA, MA 1 caét ñöôøng thaúng g-g ôû hai ñieåm A vaø A 1. Töø A vaø A 1 veõ caùc cung AB vaø AB 1 1. Keû ñöôøng tieáp tuyeán vôùi hai cung ñoù, coù caùc ñieåm B (1) (1), B 1 vaø O (1) 2. Töø O(1) 2 laø keû ñöôøng vuoâng goùc vôùi B (1), B (1) 1 ñöôøng naøy caét daây cung AA 1 taïi ñieåm K 1. (1) Chia ñoâi ñoaïn K 1 O 1, töø ñieåm giöõa ñoù keû song song vôùi O K (vuoâng goùc vôùi B (1) B (1) 1 ), ñöôïc O 2 treân daây cung cuûa ñöôøng... 2.1.2 Cheá taïo döôõng maãu 2 1 Taát caû caùc kích thöôùc cuõng nhö hình daùng chi tieát sau khi ñöôïc phoùng maãu hoaëc khai trieån trong nhaø phoøng maãu coå ñieån (tyû leä 1:1) ñöôïc ñöa söû duïng vaïch daáu nguyeân lieäu, gia coâng chi tieát, laép ñaët vaø kieåm tra caùc chi tieát... baèng hình thöùc döôõng maãu. Tuøy thuoäc vaøo hình daïng döôõng maãu ngöôøi ta phaân ra: - Döôõng ño chieàu daøi (caùc laùt goã hoaëc thanh goã); - Döôõng phaúng; - Döôõng khung;
52 CHÖÔNG 2 - Maãu. Caùc phöông phaùp laäp döôõng maãu phaûi ñaûm baûo ñoä chính xaùc ñoàng thôøi treân döôõng maãu phaûi coù ñaày ñuû thoâng tin sao cho cuõng vôùi löôïng thoâng tin treân baûn veõ nöõa laø ñuû ñeå vaïch daáu treân nguyeân lieäu. Do ñoù treân moãi döôõng maãu phaûi coù caùc thoâng tin veà caùc maët sau: a) Vò trí ñöôøng lyù thuyeát vaø ñöôøng kieåm tra; b) Hình daùng meùp vaø löôïng dö nguyeân lieäu; c) Caùch gia coâng meùp; d) Vò trí caùc loã khoeùt; e) Caùch gia coâng loã; f) Ñöôøng uoán; g) Vò trí vaø phöông phaùp gheùp noái vôùi chi tieát khaùc; h) Soá baûn veõ vaø vò trí chi tieát treân thaân taøu. Do dieän tích cuûa döôõng coù haïn, ñeå vieát caùc thoâng tin ngöôøi ta thöôøng laäp qui ñònh vieát taét moät caùch thoáng nhaát caû treân döôõng maãu laãn treân nguyeân lieäu. Caùc kyù hieäu vieát taét ta coù theå chia laøm saùu nhoùm sau: a) Caùc kyù hieäu vieát taét teân chi tieát keát caáu; b) Kyù hieäu vò trí chi tieát; c) Kyù hieäu ñöôøng lyù thuyeát; d) Kyù hieäu mieâu taû döôõng maãu; e) Kyù hieäu gia coâng; f) Kyù hieäu treân nguyeân lieäu ñöôïc gia coâng. Caùc kyù hieäu vaø chöõ vieát taét treân döôõng maãu vaø nguyeân lieäu phaûi ñöôïc vieát hoaëc ñaùnh daáu sao cho khoâng bò maát hoaëc nhoøe trong quaù trình gia coâng hoaëc vaän chuyeån. Ñeå laøm caùc loaïi döôõng maãu, vaät lieäu thöôøng duøng nhaát laø goã. Ngoaøi ra ñoái vôùi nhöõng kích thöôùc quaù daøi coù theå duøng thöôùc cuoän, ñoái vôùi caùc kích thöôùc ngaén coù theå duøng caùc loaïi thöôùc keû baèng goã hoaëc kim loaïi. Ngaøy nay nhieàu nôi ñaõ baét ñaàu duøng chaát deûo laøm döôõng maãu. 1- Döôõng ño chieàu daøi Ñeå ño chieàu daøi cuûa cac chi tieát taám phaúng, taám cong hoaëc ñeå xaùc ñònh vò trí chi tieát khi laép ñaët... ngöôøi ta thöôøng duøng caùc laùt goã moûng, nhoû nhöng daøi. Tieát dieän cuûa caùc laùt goã thöôøng laø 10 20 ; 20 20;
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 53 20 30; 30 30mm coù khi leân tôùi 40 mm moät chieàu, coøn chieàu daøi coù theå 6, 8, 10 hoaëc 12m.
54 CHÖÔNG 2 Treân hình 2.38 neâu ví duï döôõng ño chieàu daøi cho moät taám bao sau khi ñaõ traûi. Hình 2.38: Döôõng ño chieàu daøi taám Hình 2.39: Phöông phaùp laäp döôõng ñoái vôùi taám bao sau khi traûi phaúng Phöông phaùp laäp döôõng ño chieàu daøi baèng laùt goã ñoái vôùi taám tieán haønh nhö sau: - Treân saøn phoùng maãu nôi taám ñaõ ñöôïc khai trieån doïc theo chieàu daøi taám ta keû moät ñöôøng thaúng phuï n - n; - Keû ñöôøng thaúng thöù hai ôû vaøo khoaûng giöõa taám vuoâng goùc vôùi ñöôøng thaúng tröôùc. Nhö vaäy, ta coù heä toïa ñoä vuoâng goùc laøm moác so saùnh. Ñoái vôùi kích thöôùc daøi ta duøng caùc laùt goã daøi, ñoái vôùi caùc kích thöôùc ngaén ta duøng laùt goã ngaén hôn. Ñeå taän duïng vaø tieát kieäm nguyeân vaät lieäu ngöôøi ta thöôøng söû duïng caû boán maët laùt goã. Treân ví duï moät laùt goã daøi coù theå thay cho ba laùt goã II, III, IV; - Duøng laùt goã daøi eùp saùt vaøo ñöôøng thaúng n - n, vaïch taát caû caùc ñieåm caét vôùi ñöôøng söôøn, caùc choã tieáp giaùp vaø vò trí cuûa ñöôøng thaúng vuoâng goùc; - Laät laùt goã 90 o vaø laïi eùp saùt doïc theo ñöôøng thaúng song song vôùi ñöôøng thaúng n - n ôû meùp treân vaø laïi vaïch daáu caùc ñieåm nhö treân. Sau
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 55 ñoù laïi laät 90 o vaø vaïch daáu caùc ñieåm ôû meùp döôùi; - Treân laùt goã ngaén (laùt goã I) ta vaïch daáu caùc ñieåm theo chieàu roäng taám. Ñeå roõ raøng ta coù theå treân moãi maët cuûa laùt goã ta chæ vaïch caùc ñieåm cuûa hai ñöôøng söôøn vaø caùc ñieåm cuûa moät ñöôøng söôøn ñaùnh maøu rieâng bieät. Ñoái vôùi caùc taám hình chöõ nhaät vieäc laäp döôõng maãu caøng ñôn giaûn hôn. Luùc ñoù treân moät laùt goã vuoâng coù theå laøm döôõng cho tôøi boán taám hình chöõ nhaät. Hình 2.40: Laäp döôõng phaân ñoaïn vaùch Ta coøn coù theå duøng caùc laùt goã laøm döôõng cheá taïo caùc phaân ñoaïn phaúng nhö phaân ñoaïn vaùch (H.2.40), phaân ñoaïn maïn, phaân ñoaïn boong, phaân ñoaïn ñaùy... hoaëc cuõng coù theå laøm döôõng phuïc vuï cho coâng taùc laép ñaët caùc phaân ñoaïn treân trieàn cuõng nhö kieåm tra vieäc laép ñaët ñoù
56 CHÖÔNG 2 (H.2.41). Hình 2.41: Döôõng phuïc vuï coâng taùc laép ñaët vaø kieåm tra vieäc laép ñaët treân trieàn 2- Döôõng phaúng Ñeå vaïch ñöôïc hình daùng thaät cuûa caùc ñöôøng cong treân vaät lieäu ngöôøi ta thöôøng duøng döôõng phaúng. Döôõng phaúng ñöôïc cheá taïo töø goã, roäng töø 100 120mm, daøy khoaûng 5mm hoaëc cuõng coù theå töø kim loaïi hoaëc polyester chaát deûo. Döôõng phaúng coù theå cheá taïo theo nhieàu phöông phaùp khaùc nhau. Phöông phaùp deã laøm nhaát laø duøng laùt goã uoán saùt vôùi ñöôøng cong vaø duøng caùc vaät naëng ñeø laùt goã xuoáng saøn (H.2.42). Ñöôøng cong töø saøn ñöôïc
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 57 chuyeån leân taám goã laøm döôõng nhôø taám goã nhoû ñöa chaïy doïc theo laùt goã uoán cong. 1- Vaät ñeø; 2- Laùt goã; 3- Taàm goã nhoû; 4- Ñöôøng cong; 5- Taám laøm döôõng Hình 2.42: Chuyeån ñöôøng cong töø saøn leân taám goã laøm döôõng baèng laùt goã vaø taám goã nhoû Cuõng töông töï nhö phöông phaùp treân ngöôøi ta coøn duøng thieát bò veõ song song chuyeân duøng (H.2.43) ñeå thay theá cho taám goã nhoû. Phöông phaùp naøy cho pheùp veõ nhanh vaø chính xaùc. 1- Chì veõ; 2- Caàn; 3- Ñinh oác haõm; 4- Thaân maùy; 5- Baùnh laên; 6- Laùt goã; 7- Vaät ñeø Hình 2.43: Veõ ñöôøng cong leân döôõng baèng laùt goø vaø thieát bò veõ song song chuyeân duøng Ngöôøi ta coøn coù theå chuyeån ñöôøng cong tröïc tieáp töø saøn leân taám laøm döôõng nhôø caùc ñinh laø (H.2.44) baèng caùch ñaët caùc ñaàu ñinh saùt vôùi ñöôøng cong sau ñoù eùp taám goã laøm döôõng leân treân. Caùc ñaàu ñinh caém leân taám taïo neân daïng ñöôøng cong. 1- Ñöôøng cong; 2- Taám laøm döôõng; 3- Ñinh laù Hình 2.44: Phöông phaùp duøng ñinh laù chuyeån ñöôøng cong
58 CHÖÔNG 2 töø saøn leân taám laøm döôõng a) Ñinh laù; b) Caùch laøm döôõng Ngoaøi nhöõng caùch treân ta coøn coù theå veõ ñöôøng cong leân taám baèng thöôùc cong vaïn naêng (H.2.45a), baèng caùch duøng thöôùc ño toïa ñoä (H.2.45b) hoaëc duøng caùc taám polyester ñuïc loã (H.2.45d) hoaëc caùc khung löôùi kim loaïi (H.2.45c). Hình 2.45: Phöông phaùp veõ ñöôøng cong leân taám laøm döôõng baèng thöôùc cong ngay sau ñoù vieát daáu ñeå traùnh laãn loän Ñoái vôùi taám coù theå ñoùng laïi thaønh hình caû taám (H.2.46). Ñoái vôùi theùp hình coù theå ñeå caû taám. Nhieàu khi do ñoä cong lôùn hoaëc coù nhieàu ñieåm uoán khoâng theå naèm goïn trong moät taám goã ta phaûi ñoùng caùc
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 59 maûnh vôùi nhau vaø ñeå vöõng ñoâi khi coøn caàn thieát ñoùng thaønh khung (H.2.47). Hình 2.46: Döôõng phaúng phuïc vuï vieäc vaïch daáu taám Hình 2.47: Döôõng phaúng duøng cho vieäc kieåm tra uoán Hình 2.48: Döôõng phaúng duøng cho vieäc caét cheùp hình Trong caùc loaïi döôõng phaúng coøn phaûi keå ñeán loaïi döôõng phuïc vuï cho vieäc caét hôi treân maùy caét cheùp hình (H.2.48). Vieäc laäp döôõng caàn phaûi ñaëc bieät chuù yù tôùi ñaëc thuø cuûa ñaàu daãn cuûa maùy caét hôi. Thoâng thöôøng, truïc cuûa ñaàu daãn caùch meùp döôõng moät ñoaïn baèng baùn kính baùnh laên. Trong khi ñoù, chuyeån ñoäng cuûa moû caét laïi phuø hôïp vôùi chuyeån ñoäng truïc ñaàu daãn. Do ñoù, ñeå ñaûm baûo ñoä chính xaùc, meùp döôõng phaûi ñöôïc thieát laäp caùch vò trí ñöôøng lyù thuyeát moät khoaûng baèng baùn kính truïc laên (R) veà phía trong neáu truïc laên chaïy phía ngoaøi (döôõng ngoaøi) vaø veà phía ngoaøi neáu truïc laên chaïy phía trong (döôõng trong) (H.2.49). Ngoaøi ra, coøn phaûi chuù yù tôùi caû chieàu roäng cuûa veát caét s. Neáu laáy chi tieát A thì meùp döôõng phaûi dòch ra ngoaøi theâm moät khoaûng s/2, coøn neáu laáy phaàn B thì phaûi dòch vaøo moät khoaûng s/2 (H.2.49).
60 CHÖÔNG 2 1- Veát caét 2- Döôõng 3- Truïc laên Hình 2.49: Lieân heä giöõa kích thöôùc cuûa döôõng vaø chi tieát ñöôïc gia coâng a) Döôõng ngoaøi; b) Döôõng trong Caùc döôõng duøng cho vieäc caét cheùp hình thöôøng ñöôïc laøm baèng goã vôùi caùc vieàn baèng theùp laù hoaëc baèng hôïp kim nhoâm laø coù tieát dieän 2,5 (10 15mm). Thöôøng meùp vieàn vöôït khoûi maët goã töø 5 ñeán 8mm. 3- Döôõng khung Döôõng khung thöôøng ñöôïc söû duïng trong vieäc uoán caùc taám coù daïng cong. Ñoái vôùi caùc taám coù daïng cong ñôn giaûn ta coù theå duøng kieåu döôõng laép raùp töø moät soá döôõng phaúng (H.2.50). Caùc döôõng phaúng naøy bao goàm caùc daïng cong cuûa caùc ñöôøng söôøn, ñöôøng cong doïc taám. Khi ñoùng chuùng vôùi nhau caàn löu yù xaùc ñònh goùc beû ñöôøng söôøn. Hình 2.50: Kieåm tra hình daïng taám baèng döôõng khung Ñeå phuïc vuï cho vieäc uoán caùc taám cong coù daïng phöùc taïp, yeâu caàu keát caáu döôõng phaûi chaéc chaén khoâng ñöôïc bieán daïng. Do ñoù chieàu cao cuûa caùc döôõng phaúng ngang phaûi ít nhaát laø 400mm vaø ñoùng chaéc chaén vôùi nhau baèng caùc khung goã (H.2.51).
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 61 Hình 2.51: Döôõng khung ñeå kieåm tra taám cong phöùc taïp Ñeå giaûm chi phí cheá taïo döôõng khung ngöôøi ta söû duïng loaïi döôõng khung vaïn naêng (H.2.52) deã vaän chuyeån vaø chæ caàn thay theá döôõng phaúng ngang thích hôïp. 1- OÁng naâng; 2- OÁng ñònh vò; 3- Taám gheùp; 4- Ñeá gaén döôõng ngang; 5- Döôõng; 6- Tai ñeá 7- OÁng dòch chuyeån; 8- Theùp goùc ñôø; 9- Thanh ñònh goùc; 10- Tai moùc daây caàu 11- Taám ñöôïc uoán; 12- Baûng chia goùc 4- Maãu vaø moâ hình Hình 2.52: Döôõng khung vaïn naêng Maãu thöôøng ñöôïc söû duïng trong nhöõng tröôøng hôïp khoâng theå tieán haønh khai trieån caû taäp hôïp beà maët chi tieát keát caáu thaân taøu. Maãu muõi taøu coù kích thöôùc hình daùng thaät (H.2.53) nhaèm xaùc ñònh vò trí chính xaùc cuûa oáng thaû neo vaø kích thöôùc cuûa noù. Trong tröôøng hôïp caàn laép ñaët ñöôøng truïc chaân vòt giaù chöõ nhaân ñôõ
62 CHÖÔNG 2 truïc chaân vòt, loã chui ñöôøng truïc ngöôøi ta laøm maãu phaàn ñuoâi thaân taøu cuøng vôùi taát caû caùc moâ hình ñöôøng truïc, oå ñôõ truïc, giaù ñôõ, loã chui ñöôøng truïc... Coâng taùc naøy taêng theâm ñoä chính xaùc raát nhieàu cho vieäc gia coâng vaø laép ñaët caùc chi tieát leân taøu. Hình 2.53: Maãu muõi taøu coù oáng vaø loã neo Hình 2.54: Moâ hình a) Tôøi ñieän; b) Moû neo Ngaøy nay, trong coâng nghieäp ñoùng taøu hieän ñaïi, ngöôøi ta ñaõ tieán haønh laøm moâ hình thaät cuûa buoàng maùy taøu thuûy, nôi coù raát nhieàu maùy moùc, ñöôøng oáng phöùc taïp. Khi gia coâng caùc chi tieát ñoaïn oáng, chæ vieäc so saùnh kích thöôùc hình daùng vôùi maãu thaät, khi caàn thieát coù theå laép thöû ngay treân moâ hình buoàng maùy. Ñieàu naøy laøm giaûm raát nhieàu söùc lao ñoäng, taêng naêng suaát vaø tieát kieäm vaät tö. Treân hình 2.54 neâu ví duï veà moâ hình thaät cuûa tôøi ñieän vaø moû neo. 2.1.3 Chuaån bò nguyeân vaät lieäu 1- Chaát kho nguyeân vaät lieäu Chaát kho theùp taám Nguyeân vaät lieäu ñöôïc duøng trong coâng nghieäp ñoùng taøu thöôøng laø caùc loaïi theùp taám, theùp hình, nhoâm taám, nhoâm hình vaø caùc loaïi vaät ñuùc. Sau khi ñöôïc chuyeån tôùi nhaø maùy ñoùng taøu, caùc nguyeân vaät lieäu naøy phaûi ñöôïc saép xeáp moät caùch hôïp lyù sao cho tieát kieäm dieän tích kho, thuaän tieän trong vieäc boác xeáp laïi ñaûm baûo baûo quaûn toát chaát löôïng nguyeân vaät lieäu. Ñoái vôùi theùp taám coù hai phöông phaùp xeáp kho: 1- Xeáp ñöùng (H.2.55a);