Nghìn tỷ VND CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT CV /8/2016 NGUYỄN XUÂN THÀNH HABUBANK VÀ SHB 1. Habubank Là NHTMCP có lịch sử hoạt đ

Bản ghi

1 Nghìn tỷ VND CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT 9/8/16 NGUYỄN XUÂN THÀNH HABUBANK VÀ SHB 1. Habubank Là NHTMCP có lịch sử hoạt động lâu đời nhất, NH Phát triển Nhà Hà Nội (Habubank) được cấp phép từ cuối năm 1988 và đi vào hoạt động từ tháng 1/1989, ban đầu chỉ giới hạn trên địa bàn Hà Nội. Đến năm 1992, vẫn với mức vốn điều lệ ban đầu tỷ đồng, Habubank mở rộng hoạt động trên phạm vi toàn quốc theo Pháp lệnh Ngân hàng và HTX Tín dụng. Tháng 9/7, Deutsche Bank AG trở thành cổ đông nước ngoài của Habubank, nắm giữ 1% cổ phần của Habubank sau khi NH phát hành thêm cổ phần riêng lẻ cho tổ chức nước ngoài này. Habubank cũng là một trong số ít các NHTMCP tăng được nhanh VĐL, đạt 3. tỷ đồng vào cuối năm 9 và 4. tỷ đồng vào cuối năm Hình 1 minh họa sự tăng trưởng nguồn vốn và tài sản của Habubank từ năm 7 đến 11. Hình 1: Nguồn vốn và tài sản của Habubank, 7 và vay KH cho vay TS có khác Đầu tư CK Cho vay 7 11 Vốn CSH Nguồn: BCTC của Habubank năm 7 và Năm 1, cổ phiếu của Habubank được niêm yết trên HNX. Deutsche Bank, NHTM của Đức, sở hữu 1% VĐL của Habubank. Mặc dù có số lượng cổ đông lớn và có cổ đông chiến lược nước ngoài, nhưng Habubank nằm trong sự kiểm soát của cổ đông lớn là ông Nguyễn Văn Bảng, CT HĐQT của NH. Theo Bản Cáo bạch niêm yết năm 1, thì gia đình ông Nguyễn Văn Bảng sở hữu 1,9% VĐL của Habubank tính tại thời điểm ngày 31/8/1. Sau khi tăng vốn bằng trái phiếu chuyển đổi, tỷ lệ sở hữu trực tiếp 1 Việc tăng vốn này được thực hiện bằng chuyển đổi 1. tỷ đồng mệnh giá trái phiếu chuyển đổi thành vốn cổ phần. Tình huống này do Nguyễn Xuân Thành, giảng viên Chính sách công, Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright biên soạn. Các nghiên cứu tình huống của Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright được sử dụng làm tài liệu cho thảo luận trên lớp học, chứ không phải để đưa ra khuyến nghị chính sách. Bản quyền 16 của Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright.

2 Habubank của gia đình ông Nguyễn Văn Bảng giảm xuống còn 8,1% vào cuối năm 11. Nhưng trên thực tế, ông Nguyễn Văn Bảng và nhóm cổ đông của mình kiểm soát khoảng 17% VĐL NH. Tuy nhiên, khác với nhiều NHTMCP bị nhóm cổ đông lớn khuynh đảo, nhóm cổ đông liên quan tới ông Nguyễn Văn Bảng không dùng Habubank để cho vay và ủy thác đầu tư đối với các doanh nghiệp khác của mình. Thay vào đó, Habubank tập trung cấp tín dụng cho một số ít các doanh nghiệp lớn với 6% dư nợ là cho vay doanh nghiệp. Tính tại thời điểm cuối năm 1, Habubank cho TĐ Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam (Vinashin) vay tỷ đồng và đầu tư 6 tỷ đồng vào TPDN do Vinashin phát hành. Tổng dư nợ 2.98 tỷ đồng này bằng 99,4% vốn CSH của Habubank tại thời điểm đó. Trả lời phỏng vấn báo chí, một lãnh đạo Habubank đã nói: Việc cấp tín dụng cho Vinashin từng một thời được xem là niềm tự hào của ngân hàng chúng tôi so với các nhà băng khác. Không ngờ, chính Vinashin lại là một trong những nguyên nhân chính khiến chúng tôi mất thanh khoản không phanh nhanh như thế. 2 Trước khi cho Vinashin vay, Habubank và cổ đông chiến lược của mình là Deustche Bank AG đều đã có mối quan hệ đầu tư và tư vấn đầu tư với Vinashin. Vinashin là cổ đông của Habubank (và đã công bố là cổ đông chiến lược trong nước nắm giữ 1% VĐL NH vào năm 7, giảm xuống 6% năm 9). Còn Deutsche Bank là một trong những ngân hàng tư vấn cho Vinashin phát hành trái phiếu quốc tế để vay nợ nước ngoài không có bảo lãnh chính phủ. Tháng 3/8 tại Frankfurt, Deutsche Bank ký biên bản ghi nhớ hợp tác với Vinashin về tài trợ tín dụng thương mại và dịch vụ ngân hàng. Cũng trong năm 8, Deutsche Bank AG chỉ định nguyên Chủ tịch Vinashin Phạm Thanh Bình làm thành viên Ban cố vấn cấp cao khu vực châu Á - Thái Bình Dương của mình. 3 Với việc Vinashin mất khả năng trả nợ, tỷ lệ nợ xấu của Habubank lên tới 17,8% năm 1 và 18,9% năm 11 (xem Bảng 1). Đáng chú ý là Habubank là ngân hàng đầu tiên công khai các khoản cho vay của mình đối với Vinashin tại đúng thời điểm nhạy cảm khi có thông tin việc TĐ này không trả được nợ vay. Theo chỉ đạo của Chính phủ về việc khoanh và cơ cấu lại các khoản nợ cũ của Vinashin, chưa đưa vào nợ xấu để tiếp tục cho Vinashin vay vốn để thực hiện các hợp đồng đã ký kết, các không cần trích dự phòng rủi ro cho các khoản cho vay hay đầu tư trái phiếu Vinashin. Tuy nhiên, sau khi bị thanh tra và kiểm toán đặc biệt, NHNN đã yêu cầu Habubank phải trích lập dự phòng rủi ro 1% cho các khoản nợ của Vinashin. Bảng 1: Phân loại dư nợ của Habubank, năm Phân loại dư nợ (tỷ VND) Nợ đủ tiêu chuẩn , ,4 Nợ cần chú ý 1.386,6 3.8,9 Nợ dưới tiêu chuẩn 1,4 417,1 Nợ nghi ngờ 118,6 169,2 Nợ có khả năng mất vốn 188,2 2,4 Nợ của Vinashin 2.384, 2.71, 2 Báo Điện tử VNExpress, Cổ đông Habubank tiếc nuối thời vàng son, ngày 1/8/12. Truy cập tại địa chỉ: ngày 1/1/1. 3 Wall Street Journal, A Troubled State Flagship Makes Waves in Vietnam, ngày 22/9/1. Trang 2/

3 Tổng dư nợ (kể cả ủy thác đầu tư) , ,4 Tỷ lệ nợ xấu (%) Không kể cho vay Vinashin 2,7%,% Kể cả cho vay Vinashin 1,2% 16,7% Kể cả cho vay và trái phiếu Vinashin 17,8% 18,9% Nguồn: BCTC của Habubank năm 11. Trong góp vốn đầu tư, Habubank đầu tư là cổ đông chiến lược và bỏ ra 8 tỷ đồng để sở hữu 1% vốn điều lệ của CTCP Thủy Sản Bình An (Bianfishco) ở Cần Thơ. Ngoài ra, Habubank còn ủy thác đầu tư để CTCP Đầu tư, Tư vấn và Dịch vụ Hồ Mây dùng 12 tỷ mua kỳ hạn 2 triệu cổ phần Bianfishco từ cổ đông Phạm Thị Diệu Hiền 4 và 62 tỷ đồng mua kỳ hạn 9 triệu cổ phần từ cổ đông Huỳnh Văn Châu. Bianfishco đã mất khả năng trả nợ từ năm 11. Việc cho vay và mua trái phiếu các TCTC khác của Habubank cũng gặp rủi ro tín dụng. Habubank có 27 tỷ đồng tiền gửi tại Công ty Tài chính Cao su, tỷ đồng tiền gửi tại GP.Bank, Đệ Nhất, Tài chính Sông Đà và Tài chính Handico, và 6 tỷ đồng trái phiếu GP.Bank. Sau khi bị bắt buộc trích lập dự phòng rủi ro bổ sung, Habubank báo cáo lỗ lũy kế là 4.66 tỷ đồng vào tháng 2/12, mặc dù BCTC 11 vẫn ghi có lợi nhuận kế toán dương. Trừ khoản lỗ lũy kế khỏi 4.2 tỷ đồng vốn CSH có vào cuối năm 11, thì Habubank đã âm vốn CSH. 2. Sáp nhập Habubank vào SHB Để tái cấu trúc HBB, phương án sáp nhập vào NHTMCP Sài Gòn Hà Nội (SHB) được đề xuất vào đầu năm 12 và hoạt động kiểm toán tài chính và dự thảo đề án sáp nhập được hoàn thành vào cuối tháng 2/12. SHB là NHTMCP được thành lập năm 6 trên cơ sở chuyển đổi từ NHTMCP Nông thôn Nhơn Ái, lúc đó với vốn điều lệ chỉ triệu đồng. Đến năm 7, VĐL của SHB được tăng từ tỷ lên tỷ đồng. Tập đoàn T&T và ông Đỗ Văn Hiển tham gia góp vốn và trở thành nhóm cổ đông lớn nhất và kiểm soát SHB. Hai DNNN là TĐ Công nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam (TKV) và TĐ Công nghiệp Cao su Việt Nam (VRG) cũng trở thành cổ đông chiến lược của SHB. Trụ sở chính của SHB được chuyển ra Hà Nội vào năm 8. Đến năm 9, cổ phiếu của SHB được niêm yết tại HNX. VĐL của SHB được tăng lên tỷ đồng năm 1 và tỷ đồng năm 11. Hình 2 cho biết một phần cấu trúc sở hữu của SHB tại thời điểm cuối năm 1. 4 Số cổ phần này sau đó được xác định là đã được bà Diệu Hiền thế chấp để vay BIDV và VDB. NTTMCP Nông thôn Nhơn Ái được thành lập hoạt động tại Cần Thơ vào tháng 11/1993. Trang 3/

4 Hình 2: Cấu trúc sở hữu của SHB tại thời điểm 31/12/1 4,1% TĐ CN Than Khoán Sản VN (TKV) 8,2% 8,6% CTCP Đầu Tư Phát Triển SX Hạ Long (BIM) 4,6% 8,6% TĐ CN Cao su VN (VRG) 6,7% 7,3% CTCK Sài Gòn - Hà Nội (SHS) 8,2% SHB 8,7% CTCP QLQ Sài Gòn - Hà Nội 4,%,% 12,3% 1,8% 6,% 27,3% CTCP Tập đoàn T & T Sở hữu & kiểm soát Đỗ Quang Hiển Nguồn: BCTC và BCTN của SHB, SHS, SHF và các công ty có liên quan khác năm 1 và 11. Ngày 7/8/12, NHNN đã ký và ban hành Quyết định số 19/QÐ-NHNN chấp thuận sáp nhập Habubank vào NHTMCP Sài Gòn Hà Nội (SHB). Theo Hợp đồng Sáp nhập, một cổ phần của Habubank được hoàn đổi thành,7 cổ phần SHB sau sáp nhập (và 1 cổ phần SHB trước sáp nhập thành 1,21 cổ phần SHB sau sáp nhập). Toàn bộ tài sản, nợ và vốn chủ sở hữu của Habubank được chuyển sang SHB và HBB sẽ chấm dứt sự tồn tại kể từ ngày sáp nhập. SHB kế thừa toàn bộ các quyền, lợi ích, đồng thời chịu trách nhiệm về mọi nghĩa vụ nợ của Habubank kể từ ngày sáp nhập. Sau sáp nhập, NHNN đã cho phép SHB được trích lập dự phòng rủi ro cho khoản vay và trái phiếu Vinashin trong vòng năm (thay vì buộc HBB phải trích lập 1% trước đó). Kết quả là SHB sẽ phải gánh chịu ngay lập tức khoản lỗ tỷ đồng. Sau khi xóa 7% giá trị nợ Vinashin, phần còn lại được chuyển thành trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh và SHB có thể sử dụng trái phiếu này để vay từ NHNN. SHB sau sáp nhập có nợ xấu tăng lên vì tiếp nhận HBB, nhưng được NHNN chuyển từ NH nhóm 2 lên NH nhóm 1. SHB sau sáp nhập vẫn nằm trong sự kiểm soát của TĐ T&T và ông Đỗ Quang Hiển. T&T, gia đình ông Đỗ Quang Hiển, CTCK Sài Gòn Hà Nội và CTCP Quản lý quỹ Sài Gòn Hà Nội sở hữu tổng cộng 18,7% VĐL của SHB tính tại thời điểm ngày 31/12/1. 3 năm sau khi sáp nhập (1 so với 12), dư nợ cho vay của SHB đã tăng lên 2,3 lần và huy động tiền gửi tăng 1,9 lần, trong khi vốn CSH chỉ tăng 18% (xem Hình 3). Tỷ lệ nợ xấu chính thức của SHB đã giảm từ 8,83% năm 12 xuống,67% năm 13, 2,3% năm 14 và 1,72% năm 1. Tính đến cuối năm 14, nợ cho vay Vinashin chờ xử lý còn tỷ đồng. Giá trị nợ xấu được SHB chuyển cho VAMC là 2.1 tỷ đồng, bằng 2,% tổng dư nợ cuối năm 14. Trang 4/

5 Nghìn tỷ VND Hình 3: Nguồn vốn và tài sản của SHB, & vay KH Vốn CSH cho vay TS có khác Đầu tư CK Cho vay Ghi chú: 11 là SHB trước sáp nhập. Nguồn: BCTC của SHB các năm Thực chất hoạt động kinh doanh của SHB được thể hiện một phần qua Bảng 2. Ngân lưu ròng từ hoạt động kinh doanh (trước khi điều chỉnh cho huy động tiền gửi và các thay đổi tài sản khác) của SHB âm trong năm 12-13, sau đó tăng lên 274 tỷ đồng năm 14 và tỷ đồng năm 1. Tính đến cuối năm 1, lãi và phí phải thu lũy tích của SHB là tỷ đồng. Bảng 2: Thu nhập và ngân lưu của SHB năm 12-1 (tỷ VND) Kết quả hoạt động kinh doanh (thu nhập kế toán) Thu nhập từ lãi cho vay 9.91, 9.174, , ,4 Chi phí lãi tiền gửi, tiền vay 8.76, 7.7,7 7.68,6 8.94,2 Thu nhập lãi ròng 1.87, 2.14, , ,2 Tỷ suất lợi nhuận ROA 1,4%,6%,1%,42% ROE 18,89% 8,6% 7,7% 7,27% Lưu chuyển tiền tệ (ngân lưu thật) Thu nhập từ lãi cho vay 7.3, 7.816,2 8.81,2 1.7,3 Chi phí lãi tiền gửi, tiền vay 7.92, ,1 7.19,,9 7.8,1 Ngân lưu ròng từ hoạt động kinh doanh -943, ,1 274, ,9 Nguồn: BCTC của SHB năm Có thể thấy rằng mặc dù tình hình tài chính không thực sự mạnh, lợi nhuận của SHB đã cải thiện trong năm 14-1 sau khi thực ra bị lỗ vào Việc nhận sáp nhập với HBB rồi xử lý nợ Vinashin cũng như nợ của Binhanfishco, SHB đã ghi điểm với các CQ QLNN là không chỉ giúp tái cấu trúc yếu kém mà có lĩnh nợ cho DNNN và DN tư nhân có quan hệ. Đổi lại, SHB được NHNN hỗ trợ thanh khoản và TĐ T&T khai thác các cơ hội thâu tóm những doanh nghiệp khác. Việc SHB đã nhận sáp nhập Công ty Tài chính Vinaconex - Viettel (VVF) cũng có động cơ tương tự. Theo Đề án sáp nhập VVF vào SHB, SHB đồng ý nhận sáp nhập để góp phần hỗ trợ các cổ đông nhà nước của VVF triển khai thoái vốn đầu tư ngoài ngành theo định hướng của Chính Phủ. Mặc dù tỷ lệ nợ xấu của VVF là 7,1% tính tại thời điểm cuối năm 14, chưa kể đến các khoản đầu tư trái phiếu, cổ phiếu và góp vốn, tỷ lệ hoán đổi cổ phiếu theo Hợp đồng sáp nhập là 1:1. Trang /