BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHÚNG ĐẾN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG VÙNG MIỀN NÚI VIỆT NAM DƯỚI GÓC ĐỘ HOẠCH ĐỊNH CHÍNH SÁCH

Bản ghi

1 BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHÚNG ĐẾN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG VÙNG MIỀN NÚI VIỆT NAM DƯỚI GÓC ĐỘ HOẠCH ĐỊNH CHÍNH SÁCH Võ Thanh Sơn Trung tâm Nghiên cứu Tài nguyên và Môi trường, Đại học Quốc gia Hà Nội Abstract According to different scenarios, Vietnam is considered one of five countries suffering the most from impacts of rising sea-levels and climate change. In addition to the coastal zones and the two large deltas the Red River and the Mekong River the uplands of Vietnam that make up three quarters of the land territory of the country will also be seriously affected. This paper, therefore, gives an overview of the natural and socio-economic characteristics of Vietnam s uplands, including the main environmental and poverty reduction policies applied in these areas; the significant impacts of climate change on sectors and regions of Vietnam s uplands, based on the medium emission scenario (B2) recommended by Ministry of Natural Resource and Environment, especially the impacts of natural disasters related to extreme climatic events and climate change, such as typhoons, floods, flash floods, drought, extreme temperatures and the like; and the difficulties and challenges of sustainable development in the uplands in the context of climate change. Information about experiences of integrating climate adaption into the policy making process, drawn from diverse studies in different regions, and initial recommendations for policy making in Vietnam flowing from this, are provided here. 1. BỐI CẢNH BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Biến đổi khí hậu đã trở thành một vấn đề thời sự có tính toàn cầu và mọi người ngày càng nhận thức một cách đầy đủ hơn. Biến đổi khí hậu không còn là dự báo nữa mà đã trở thành hiện thực và nếu không hành động khẩn trương và kiên quyết thì sẽ quá muộn. Như ông Al Gore người nhận giải thưởng Nobel Hòa bình năm 2007 đã tuyên bố: Cuộc khủng hoảng khí hậu là cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất mà nền văn minh nhân loại từng đối mặt từ trước đến nay. Chính vì vậy, Báo cáo Phát triển con người năm 2007/2008 của Liên Hợp Quốc có chủ đề Cuộc chiến chống biến đổi khí hậu: Đoàn kết nhân loại trong một thế giới phân cách. Không lâu nữa, từ ngày 7-19 tháng 12 năm 2009, tất cả các nguyên thủ quốc gia trên toàn thế giới sẽ họp nhau tại Hội nghị thượng đỉnh về Biến đổi khí hậu tại Copenhagen (Đan Mạch) để tìm những giải pháp mang tính toàn cầu, nhằm chống lại khí hậu đang nóng lên nhanh chóng. Việt Nam là một nước đã nhận thức vấn đề môi trường, phát triển bền vững và nay là biến đổi khí hậu từ rất sớm. Việt Nam đã tham gia Hội nghị Thượng đỉnh về Phát triển Bền vững từ năm 1992 tại Rio de Janero (Brazil), năm 2002 ở Johannesburg và cam kết thực hiện nhiều công ước quốc tế. Năm 2004, Chính phủ đã ban hành Định hướng Chiến lược phát triển bền 209

2 vững (Chương trình Nghị sự 21 Quốc gia) và tiếp theo đó đã triển khai xây dựng được các chương trình nghị sự địa phương và ngành. Phát triển bền vững là sự phát triển nhằm đáp ứng những nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại tới khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Chương trình Nghị sự 21 của Việt Nam đưa ra 8 nguyên tắc phát triển bền vững, trong đó 3 nguyên tắc đầu tiên nhấn mạnh đến vai trò của con người, coi phát triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm, nhưng phải hài hòa với phát triển xã hội và sử dụng tiết kiệm, hiệu quả tài nguyên thiên nhiên và coi bảo vệ, cải thiện môi trường là yếu tố không thể tách rời của quá trình phát triển. Cũng trong Chương trình Nghị sự 21 này, giảm nhẹ biến đổi khí hậu và hạn chế những ảnh hưởng có hại của biến đổi khí hậu góp phần phòng chống thiên tai là một trong 9 lĩnh vực ưu tiên về tài nguyên và môi trường. Với nguy cơ là một trong 5 nước bị ảnh hưởng lớn nhất của biến đổi khí hậu, năm 2008, Chính phủ thông qua Bộ Tài nguyên và Môi trường đã phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu. Trong chương trình này, nhiều bộ, ngành, các cơ quan nghiên cứu và phát triển, các trường đại học ở cả trung ương và địa phương đều tham gia vào thực hiện. Một trong những nhiệm vụ cấp bách của Chính phủ, với đầu mối liên kết là Bộ Kế hoạch và Đầu tư, là lồng ghép những vấn đề biến đổi khí hậu vào những chính sách phát triển bền vững. Đây là một vấn đề mới, nên đòi hỏi nỗ lực và trí tuệ của nhiều các nhà khoa học, quản lý của các bộ, ngành, các trường đại học và viện nghiên cứu tham gia vào xây dựng thì mới có thể giải quyết được vấn đề. Miền núi Việt Nam giữ một vai trò hết sức quan trọng trong phát triển bền vững của đất nước, không những vì chúng chiếm đến ¾ diện tích đất của cả nước, mà vùng miền núi còn quyết định đến sự phát triển ổn định ở vùng đồng bằng. Xem xét thực trạng phát triển bền vững vùng miền núi Việt Nam sẽ giúp ta thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu. 2. MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ-XÃ HỘI CỦA VÙNG MIỀN NÚI 2.1. Đặc điểm tự nhiên và môi trường Địa hình và cảnh quan Miền núi Việt Nam chiếm ¾ diện tích tự nhiên với khoảng hơn 24 triệu người trong cộng đồng 54 dân tộc khác nhau. Đây là nơi lưu giữ các thảm rừng, hệ sinh thái động thực vật phong phú, nơi đầu nguồn của các dòng sông, có chức năng duy trì cân bằng sinh thái và miền núi cũng là nơi cung cấp các nguồn tài nguyên thiên nhiên cho sự nghiệp phát triển kinh tế của đất nước. Miền núi Việt Nam phần lớn là địa hình trung du (dưới 500 mét so với mặt biển) và vùng núi thấp ( mét). Khoảng 70% diện tích đất nước có độ cao từ 500 mét trở xuống và 85% là dưới mét. Phần lớn diện tích là đồi núi dốc, với 29% diện tích dốc dưới 15 o, 14% từ o, trên 57% là độ dốc trên 25 o. Độ dốc lớn làm khả năng sản xuất nông nghiệp ở miền núi bị hạn chế. Miền núi nước ta có thể chia ra thành 5 vùng lớn, đó là vùng Đông Bắc, Tây Bắc, Trường Sơn Bắc, Tây Nguyên/Trường Sơn Nam và Đông Nam Bộ. 210

3 Bảng 1. Một số đặc điểm các vùng miền núi Việt Nam STT Vùng miền núi 1 Vùng Đông Bắc Diện tích km 2, chiếm 20% diện tích cả nước 2 Vùng Tây Bắc km 2, chiếm 11% diện tích cả nước 3 Vùng Trường Sơn Bắc 4 Vùng Tây Nguyên Trường Sơn Nam 5 Vùng Đông Nam Bộ Bao gồm 6 tỉnh, diện tích km 2, chiếm 12,5% diện tích cả nước Đặc điểm tự nhiên Vùng núi phía Bắc và Đông Bắc thung lũng sông Hồng, là vùng núi thấp hoặc trung bình Vùng núi từ hữu ngạn sông Hồng đến thung lũng sông Cả, là vùng núi trung bình và vùng núi cao Vùng núi từ phía Nam sông Cả đến vùng thung lũng sông Bung, là vùng có nhiều dãy núi chạy song song, có độ cao trung bình từ mét Vùng núi từ phía Nam đèo Hải Vân đến vùng Đông Nam Bộ, bao gồm vùng duyên hải miền Trung, có địa hình cao hơn Trường Sơn Bắc, bao gồm cao nguyên Tây Nguyên Vùng đồi núi chạy dài từ tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu đến tỉnh Tây Ninh, có độ cao trung bình từ vài chục mét đến khoảng 200 mét Nguồn: Ủy ban Dân tộc, Khí hậu Nhìn chung, khí hậu vùng miền núi Việt Nam mang những sắc thái riêng, đa dạng về thời tiết. Có thể chia làm ba kiểu khí hậu phổ biến: + Kiểu khí hậu nhiệt đới gió mùa ở Bắc Bộ với mùa hè nóng và mưa nhiều, mùa đông lạnh, mưa ít, với nhiệt độ trung bình hàng năm khoảng 20 o C, chênh lệch nhiệt độ hai mùa từ o C. + Kiểu khí hậu nhiệt đới gió mùa, mưa nhiều vào nửa cuối hè và nửa đầu đông ở Trung Bộ, với nhiệt độ trung bình năm là 25 o C (Quảng Nam). + Kiểu khí hậu nhiệt đới gió mùa quanh năm nóng ở vùng Tây Nguyên, Ninh Thuận và Nam Bộ, với nhiệt độ trung bình năm ở miền núi là 21 o C. Nói chung nhiệt độ ở trung du miền núi bao giờ cũng thấp hơn đồng bằng từ 3-5 o C Sông ngòi, tài nguyên nước và tiềm năng thủy điện Chế độ khí hậu ẩm, mưa nhiều cùng với địa hình cao, dốc đã tạo ra ở vùng miền núi một hệ thống sông ngòi dày đặc. Trừ vùng núi đá vôi, tại các vùng còn lại, mật độ sông suối trung bình là 1-1,5 km/km 2. Vì nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa nên phần lớn nguồn nước 211

4 các sông đều có sự phân hóa theo mùa rõ rệt, với sự chênh lệnh rất lớn giữa lưu lượng cực đại và cực tiểu, tới hàng chục lần, thậm chí có những nơi lên đến hàng trăm lần. Tài nguyên nước ở Việt Nam rất phong phú với tổng nguồn nước mặt các sông hồ là 880 km 3, trong đó 556 km 3 là từ lưu vực bên ngoài lãnh thổ quốc gia. Sông ngòi miền núi Việt Nam dự trữ một nguồn thủy năng to lớn cho sản xuất điện. Tiềm năng thủy điện của miền núi Việt Nam ước tính đạt 90 tỷ kwh với công suất lắp đặt là MW. Cả nước có thể xây dựng 571 công trình thủy điện, trong đó 11 công trình công suất trên 300 MW, 200 công trình có công suất từ 5 đến 300 MW. Những công trình thủy lớn là Sông Đà (1.920 MW), Yaly (640 MW), Trị An (420 MW), Sơn La (3.600 MW) Tính đa dạng sinh học Là nơi tiếp xúc với các luồng thực vật từ Hoa Nam, Ấn Độ Miến Điện và Malaixia Inđônêxia, nên thực vật giới của Việt Nam nói chung và của miền núi nói riêng rất đa dạng, với các kiểu rừng chính sau: (i) Rừng nhiệt đới lá rộng thường xanh, thường phân bố trên các vùng đồi núi cao dưới 800 m (ở phía Bắc) và dưới m (ở phía Nam), với họ đặc trưng như họ Đậu (Fabaceae); (ii) Rừng nhiệt đới lá rộng rụng lá mùa khô thường hay gặp ở miền Bắc và ở các vùng có mùa khô rõ rệt tại miền Nam như Tây Nguyên và Đông Nam Bộ, với các họ phổ biến như họ Dầu (Dipterocarpaceae), họ Tử vi (Lythraceae), họ Sau sau (Hamamelidaceae), họ Bồ đề (Styracaceae)...; (iii) Rừng nhiệt đới lá rộng trên núi đá vôi, có thành phần thực vật tương đối phong phú, chủ yếu là rừng thường xanh, với các cây như Nghiến (Burretiodendron hsienmu), Trai (Garcinia fragraeoides), Hoàng đàn (Cupressus torulosa)...; (iv) Rừng á nhiệt đới lá rộng thường xanh, thường gặp tại các vùng núi cao trên 800 m ở phía Bắc, gồm các loài cây thuộc họ Dẻ (Fagaceae), Long não (Lauraceae), Đỗ quyên (Ericaceae); (v) Rừng ôn đới lá kim phổ biến tại các vùng núi cao trên m ở phía Nam với các loài cây như Tùng, Bách, Thông...; (vi) Rừng tre nứa phân bố rộng khắp từ Bắc xuống Nam. Vùng trung du miền núi Việt Nam luôn là nơi lưu trữ tính đa dạng sinh học cao của cả nước. Mặc dù có những tổn thất quan trọng về diện tích rừng trong một thời gian dài, hệ thực vật rừng Việt Nam, chủ yếu là thuộc các vùng miền núi, vẫn còn phong phú về chủng loại. Cho đến nay, đã thống kê được loài thực vật bậc cao có mạch và loài thực vật bậc thấp, trong đó có gần loài cây lấy gỗ, cây làm thuốc, hơn 100 loài tre nứa và khoảng 50 loài song mây. Theo dự đoán của các nhà thực vật học, số loài thực vật bậc cao có mạch ít nhất sẽ lên đến loài, trong đó có nhiều loài đã được nhân dân ta dùng làm nguồn lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, thức ăn cho gia súc, lấy gỗ, tinh dầu và cho nhiều mục đích khác. Hệ thực vật Việt Nam có mức độ đặc hữu cao, với số loài đặc hữu chíếm khoảng 33% số loài thực vật ở miền Bắc Việt Nam (Pocs Tamas, 1965) và hơn 40% số loài thực vật toàn quốc (Thái Văn Trừng, 1970). Phần lớn số loài đặc hữu này tập trung ở bốn khu vực chính: khu vực núi cao Hoàng Liên Sơn ở phía Bắc, khu vực núi cao Ngọc Linh ở miền Trung, cao nguyên Lâm Viên ở phía Nam và khu vực rừng mưa nhiệt đới thuộc dãy núi Bắc Trường Sơn. Hệ động vật Việt Nam cũng hết sức phong phú và phần lớn là các loài sinh sống tại miền núi. Hiện đã thống kê được 310 loài thú, 840 loài chim, 296 loài bò sát, 162 loài ếch nhái, hơn 212

5 1.000 loài cá nước ngọt và thêm vào đó có hàng chục nghìn loài động vật không xương sống ở cạn và ở nước (Võ Quý, 2008). Hệ động vật Việt Nam không những giàu về thành phần loài mà còn có nhiều loài đặc hữu. Cũng như thực vật giới, động vật giới Việt Nam có nhiều loài đặc hữu: hơn 100 loài và phân loài chim và 78 loài và phân loài thú là đặc hữu. Có rất nhiều loài động vật có giá trị thực tiễn cao và nhiều loài có ý nghĩa lớn về bảo vệ như Voi, Tê giác Java, Bò xám, Bò rừng, Bò tót, Trâu rừng, Nai cà toong, Hổ, Báo, Cu ly, Vượn, Voọc vá, Voọc xám, Voọc mông trắng, Voọc mũi hếch, Voọc đầu trắng, nhiều loài trĩ, cá sấu, trăn, rắn và rùa Một số đặc điểm phát triển kinh tế-xã hội ở miền núi Đặc điểm kinh tế-xã hội ở vùng miền núi Dân số và phân bố dân cư: Theo tổng điều tra dân số năm 1999 thì dân số miền núi chiếm khoảng 30% dân cư cả nước với hơn 23,3 triệu người. Mật độ dân số Việt Nam đã tăng từ 195 người/km 2 năm 1989 lên 236 người/km 2 năm 2000 và hiện nay, năm 2009 là 260 người/km 2 ( người vào tháng 4/2009). Tương ứng cho các vùng miền núi trong năm 1989 và 1999, Đông Bắc là 118 và 137 người/km 2, Tây Bắc là 52 và 64 người/km 2, Tây Nguyên là 49 và 78 người/km 2. So sánh tỷ trọng dân số của các vùng trong tổng số dân của cả nước qua hai lần tổng điều tra dân số đã có sự thay đổi: tăng lên ở 3 vùng Đông Nam Bộ, Tây Nguyên và Tây Bắc, phần lớn thuộc vùng núi và giảm đi ở các vùng còn lại. Hai vùng Tây Nguyên và Đông Nam Bộ là địa điểm chủ yếu thu hút các luồng dân di cư kinh tế mới cũng như di cư tự do. Gia tăng dân số: Sau ngày miền Nam giải phóng (1975), dân số ở miền núi cũng như ở các dân tộc thiểu số tăng lên khá nhanh. Thời kỳ , trong khi bình quân dân số hàng năm của cả nước chỉ tăng 2,07%, thì ở miền núi phía Bắc là 2,46%, Tây Nguyên là 5,33%. Thời kỳ , mức tăng này ở cả nước là 1,7%, Đông Bắc là 1,53%, Tây Bắc là 2,15%, Tây Nguyên là 4,91 %. Theo dân tộc thì dân số người Kinh tăng 1,77%, Tày 2,41%, Mông 4,11%, Cơ Ho 3,96%, Khơ Mú 3,19%... Sự gia tăng nhanh dân số ở miền núi và dân tộc thiểu số trước hết liên quan đến sức sinh đẻ cao và tương đối ổn định của cư dân các tộc người. Trong những năm gần đây, công tác dân số kế hoạch hóa gia đình được đẩy mạnh cho cả vùng miền núi và các dân tộc thiểu số, nên tỷ lệ sinh thô đã giảm đi. Tuy nhiên, nhờ công tác y tế đã được cải thiện, nên tỷ lệ chết của trẻ sơ sinh giảm đi cũng góp phần cho tỷ lệ tăng dân số cao ở vùng miền núi và dân tộc ít người. Đóng góp một phần quan trọng làm tăng dân số, nhất là dân số người Kinh trong những năm qua ở miền núi nước ta là quá trình biến động cơ học mà thực chất là sự di cư ồ ạt cư dân từ nơi khác tới, thực hiện chủ trương phân bố lại dân cư và phát triển kinh tế-văn hóa-xã hội ở miền núi của Đảng và Nhà nước. Ở miền núi phía Bắc, từ năm 1960 đến năm 1974, đã có trên 38 vạn người và từ năm 1975 đến cuối năm 1979 đã có gần 28 vạn người từ các tỉnh đồng bằng, trung du di chuyển đến, 213

6 làm cho tốc độ tăng trưởng cơ học dân cư hàng năm của vùng lên với 3,4%, trong khi tốc độ tăng dân số tự nhiên chỉ là 2,8%. Ở Tây Nguyên, tính ra trong số 80,7 vạn người tăng lên trong 10 năm ( ), có tới 46,5 vạn người, chiếm tới 60% số người tăng lên do di dân, trung bình hàng năm, dân số cơ học tăng lên là 3,31%. Tính chung cả nước, trong hơn 30 năm ( ) đã chuyển được 5,3 triệu người lên vùng núi và cao nguyên để phát triển kinh tếxã hội và xây dựng các vùng kinh tế mới. Đối với dân tộc thiểu số, mức độ di chuyển của họ rất lớn, nhưng đáng chú ý là trong những năm gầm đây, xuất hiện nhiều luồng di cư tự do (di dân tự phát) của các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc vào Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Tính chung trong cả thời kỳ , số dân cư tự do thuộc các dân tộc Tày, Nùng, Dao, H mông..., lên trên 21 vạn người. Thành phần dân tộc và phân bố: Trong số 54 dân tộc của nước ta hiện nay, chủ yếu có 4 dân tộc Kinh, Hoa, Khơ Me và Chăm chủ yếu cư trú ở vùng đồng bằng, ven biển, còn 50 dân tộc thiểu số khác sinh sống hầu hết ở vùng miền núi. Vì vậy, nói đến miền núi, cũng là nói đến vùng cư trú của các dân tộc thiểu số ở nước ta. Đặc trưng cư trú của các nhóm dân tộc là phân tán và xen kẽ biểu hiện ở tất cả các cấp độ từ toàn quốc, tỉnh, huyện đến xã. Các dân tộc như Tày, Thái, Mường, H mông, Dao... cư trú không phải trên một tỉnh mà nhiều tỉnh. Các dân tộc thiểu số không đồng đều về mặt số dân của từng dân tộc. Tính đến nay, có 5 dân tộc có dân số khá đông, mỗi dân tộc trên một triệu người (Tày, Thái, Khơ Me, Mường, Hoa). Có 3 dân tộc, mỗi dân tộc có số dân từ 60 vạn đến dưới 1 triệu người (Nùng, H mông, Dao). Có 9 dân tộc, mỗi dân tộc có số dân từ 10 vạn đến 60 vạn người (Gia Rai, Ê Đê, Ba Na, Sán Chay, Chăm, Xơ Đăng, Sán Dìu, Cơ Ho), còn lại là các dân tộc có số dân ít hơn 10 vạn người. Trong thời gian trở lại đây, do nhiều nguyên nhân, đặc biệt là do sự chuyển cư hàng loạt, bao gồm cả di dân có tổ chức, di dân dự phát của người Kinh và các dân tộc khác, làm cho mức độ cư trú xen kẽ của các dân tộc có chiều hướng ngày càng tăng Một số chính sách kinh tế, xã hội và môi trường quan trọng được thực hiện ở miền núi Vùng miền núi được Đảng và Chính phủ đặc biệt quan tâm hỗ trợ phát triển từ hơn 50 năm qua với rất nhiều các chương trình lớn về phát triển kinh tế-xã hội và môi trường. Chính sách môi trường: Những chính sách môi trường được triển khai ở miền núi bao gồm các chương trình trồng rừng; chương trình giao đất giao rừng để bảo vệ rừng và phát triển rừng; chính sách xây dựng và phát triển hệ thống các khu bảo tồn. + Chương trình 327 ( ) với mục đích phủ xanh đất trống đồi núi trọc, khai thác bãi bồi ven biển, nuôi trồng thủy sản... bằng biện pháp trồng, bảo vệ, khoanh nuôi tái sinh rừng... Quyết định 556 (1995) bổ sung 327 về tạo mới về rừng phòng hộ và đặc dụng (từ năm 1995). Chương trình đã đầu tư khoảng tỷ đồng cho phát triển và bảo vệ rừng để bảo vệ 6,79 triệu ha rừng, khoanh nuôi tái sinh gần 1 triệu ha, trồng ha. 214

7 + Chương trình 661/5 triệu ha rừng ( ): Mục tiêu là đẩy mạnh tốc độ trồng rừng, phủ xanh đất trống đồi núi trọc, bảo vệ rừng hiện có và trồng mới, đưa tỷ lệ che phủ của rừng lên 43% (cụ thể trồng 2 triệu ha rừng phòng hộ, rừng đặc dụng (1 triệu trồng mới), khoanh nuôi tái sinh 1 triệu ha, trồng 3 triệu ha rừng sản xuất) tỷ đồng ( ) đã chi để trồng mới 1,55 triệu ha rừng (63% kế hoạch), có 0,77 triệu ha rừng sản xuất (26% kế hoạch) (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2006). + Nghị định 02 (1994), Nghị định 196 (1999) về giao đất và cho thuê đất lâm nghiệp nhằm mục đích sử dụng hiệu quả đất rừng cho tổ chức, hộ gia đình, cá nhân và cộng đồng, đảm bảo mỗi mảnh đất, khoảng rừng có chủ quản lý cụ thể. Năm 2002, 12,8 triệu ha đã giao (70,4% diện tích lâm nghiệp), trong đó doanh nghiệp Nhà nước là 4,5 triệu ha, hộ gia đình, tập thể: 4,8 triệu, còn lại là các ban quản lý rừng phòng hộ và rừng đặc dụng. + Chính sách xây dựng hệ thống các khu bảo tồn: Nước ta đã xây dựng được một hệ thống khu bảo tồn thiên nhiên được gọi chung làảừng đặc dụng và chia ra làm ba hạng chính: vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên và khu bảo vệ cảnh quan. Tính đến năm 2005, đã có 128 khu rừng đặc dụng được thành lập với diện tích trên 2,5 triệu hecta, chiếm khoảng 7,6% diện tích tự nhiên cả nước, bao gồm 30 vườn quốc gia, 59 khu bảo tồn thiên nhiên và 39 khu bảo vệ cảnh quan. Bảng 2. Hệ thống khu bảo tồn thiên nhiên Việt Nam TT Hạng khu bảo tồn Số lượng Diện tích (ha) 1 Vườn quốc gia Khu bảo tồn thiên nhiên: - Khu dự trữ thiên nhiên - Khu bảo tồn loài/sinh cảnh Khu bảo vệ cảnh quan Tổng cộng Nguồn: Phòng Bảo tồn, Cục Kiểm lâm, Chính sách kinh tế: Một trong những chính sách kinh tế lớn, góp phần ổn định cuộc sống của đồng bào dân tộc là chương trình định canh định cư được triển khai từ năm 1968 để giảm áp lực canh tác nương rẫy lên rừng. + Nghị quyết 38/CP (1968) về Cuộc vận động định canh định cư cho đồng bào dân tộc, với mục đích chuyển đồng bào dân tộc còn du canh du cư chuyển qua định canh định cư. Cuộc vận động này thực hiện trong 40 năm ở miền Bắc và hơn 30 năm ở miền Nam. Nghị quyết 22/TW (1989) tiếp tục công tác định canh định cư gắn với việc phát triển kinh tế-xã hội địa phương. 215

8 + Trong khoảng 10 năm gần đây, công tác định canh định cư thường gắn với các chương trình phát triển kinh tế cho các xã khó khăn (135), xóa đói giảm nghèo, hỗ trợ miền núi (134), Chương trình trồng rừng (327/661) và các chương trình kinh tế-xã hội khác. Chính sách kinh tế-xã hội nhằm mục đích xóa đói giảm nghèo: Các chính sách phát triển kinh tế-xã hội này bao gồm các chương trình xóa đói giảm nghèo 135, 134 và Chương trình giảm nghèo bền vững cho 62 huyện trong toàn quốc. + Chương trình 135, hay còn gọi là Chương trình phát triển kinh tế-xã hội các xã đặc biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi, thực hiện theo Quyết định số 135/1998/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ theo 2 giai đoạn. Chương trình 135 giai đoạn 1 ( ) có mục tiêu là: (i) Phát triển sản xuất, nâng cao mức sống cho các hộ dân tộc thiểu số; (ii) Phát triển cơ sở hạ tầng; (iii) Phát triển các dịch vụ công cộng địa phương thiết yếu như điện, trường học, trạm y tế, nước sạch; và (iv) Nâng cao đời sống văn hóa cho xã đặc biệt khó khăn với nguồn kinh phí khoảng 10 nghìn tỷ đồng; đã xây dựng và đưa vào sử dụng hơn 25 nghìn công trình thiết yếu các loại, góp phần thay đổi đáng kể bộ mặt nông thôn miền núi, cải thiện và nâng cao đời sống của nhân dân địa phương. Chương trình 135 giai đoạn 2 ( ) với mục đích: (i) Tạo chuyển biến nhanh về sản xuất; (ii) Thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất gắn với thị trường; (iii) Cải thiện nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân; (iv) Giảm khoảng cách phát triển giữa các dân tộc và giữa các vùng trong nước; và (v) Đến năm 2010, trên địa bàn không có hộ đói, giảm hộ nghèo xuống còn dưới 30% cho xã đặc biệt khó khăn, với nguồn kinh phí khoảng 12 nghìn tỷ đồng. Qua 3 năm thực hiện, Chương trình đã được triển khai trên địa bàn xã đặc biệt khó khăn thuộc 47 tỉnh với tổng số vốn trên 7 nghìn tỷ đồng, với 4 hợp phần chính: (i) xây dựng cơ sở hạ tầng; (ii) hỗ trợ phát triển sản xuất; (iii) đào tạo và nâng cao năng lực; và (iv) hỗ trợ nâng cao đời sống người dân. Chương trình 135 đã xây dựng được công trình, dự án, mở hàng nghìn lớp đào tạo, tập huấn, thu hút hàng vạn hộ dân tham gia. + Chương trình 134, hay còn gọi là Chương trình hỗ trợ đất sản xuất, đất ở, nhà ở và nước sinh hoạt cho hộ đồng bào dân tộc thiểu số nghèo, đời sống khó khăn, thực hiện theo Quyết định 134/2004/QĐ-TTg, nhằm mục đích đẩy nhanh tiến độ xóa nghèo cho các hộ dân tộc thiểu số ở Việt Nam, được thực hiện từ năm Sau 4 năm triển khai thực hiện Quyết định 134, các địa phương đã hoàn thành việc hỗ trợ gần nhà ở, đạt 111% so với mục tiêu chương trình với nguồn vốn thực hiện trên tỷ đồng. Về đất ở, đến năm 2008, đã hỗ trợ được hơn ha cho gần hộ. Về đất sản xuất, đã có 40 tỉnh triển khai thực hiện mục tiêu hỗ trợ đất sản xuất cho hơn hộ với gần ha. Để tháo gỡ khó khăn về quỹ đất sản xuất, nhiều địa phương đã tiến hành các giải pháp như: giao khoán bảo vệ rừng, khuyến khích chuyển đổi ngành nghề... Hết năm 2008, các địa phương đã xây dựng được hơn công trình nước tập trung và đã có gần hộ nghèo được hỗ trợ nước sinh hoạt phân tán. (Nguồn: Ủy ban Dân tộc, 216

9 + Nghị quyết 30a/2008/NQ-CP về Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với 62 huyện nghèo, là một chương trình phát triển kinh tế-xã hội của Chính phủ Việt Nam nhằm tạo ra sự chuyển biến nhanh về đời sống vật chất và tinh thần cho các hộ nghèo, người các dân tộc thiểu số ở 62 huyện nghèo trong cả nước (những huyện có tỷ lệ hộ nghèo trong tổng số hộ của huyện lớn hơn 50%), sao cho đến năm 2020 có thể ngang bằng với các huyện khác trong khu vực, với 4 nhóm biện pháp chính: (i) Hỗ trợ sản xuất, tạo việc làm, tăng thu nhập (bao gồm cả đưa người lao động ở huyện nghèo đi lao động ở nước ngoài); (ii) Đào tạo, dạy nghề, nâng cao dân trí; (iii) Bổ sung nguồn lực con người ở các cấp quản lý và các tổ công tác; và (iv) Đầu tư cơ sở hạ tầng ở cả cấp thôn/bản, xã, huyện. Hộp 1. Tình hình nghèo đói ở nông thôn miền núi (Võ Thanh Sơn, 2004) Theo Ủy ban Dân tộc Miền núi (2002), những đặc điểm nghèo đói của Việt Nam là: (i) tập trung ở vùng nông thôn và miền núi, nơi thu nhập của hộ gia đình thấp, không ổn định, với mức độ phát triển kinh tế thấp và nơi tài nguyên thiên nhiên hạn chế; và (ii) các nhóm dân tộc ít người thường là nạn nhân của sự nghèo đói. Vùng trung du và miền núi phía Bắc và vùng Tây Nguyên vẫn là những vùng có tỷ lệ nghèo đói cao nhất vì ở vùng miền núi, người dân lại phải đối mặt với những hạn chế của cơ sở hạ tầng và dịch vụ như điện, đường sá, trường học và trạm xá. Hiện nay, dù một số lớn người Kinh đã di cư lên vùng miền núi, nhưng đại bộ phận dân cư ở đó là người dân tộc, mà số đông vẫn còn có phương thức canh tác nương rẫy. Không giống như người Kinh, các dân tộc thiểu số thường sống khá phân tán và cách xa đường quốc lộ cũng như các khu dân cư đông đúc, nên họ có ít cơ hội tiếp cận với điều kiện phát triển kinh tế và luôn phải đối mặt với điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt để có thể tồn tại. Theo Điều tra nghèo đói quy mô lớn (PMS Large-scale Poverty Monitoring Survey), tỷ lệ đói nghèo của người Kinh là 39%, người Tày là 59%, người Dao là 89% và người H mông là 100% (Lê Duy Phong và Hoàng Văn Hòa, 1999: 66). Theo những nghiên cứu của Liên Hợp Quốc, Tổng cục Thống kê và Ngân hàng Thế giới, (Anonym, 1999), nguyên nhân đói nghèo ở Việt Nam là: (i) tách biệt (về địa lý, ngôn ngữ, xã hội, trí tuệ và kinh tế); (ii) không có khả năng thích ứng với những nguy cơ lớn (thảm họa thiên nhiên, chết, bệnh tật, mất mùa, có thai ngoài dự kiến); (iii) thiếu sự tiếp cận tới nguồn tài nguyên (đặc biệt là đất đai, vốn, công nghệ và thông tin); (iv) thiếu sự tham gia trong các chương trình quốc gia; và (v) thiếu tính bền vững (về tài chính và môi trường) Những thách thức về phát triển bền vững ở miền núi Phát triển bền vững ở miền núi Nhiều chủ trương chính sách lớn về phát triển miền núi đã được Đảng và Nhà nước đưa ra. Đặc biệt, Nghị quyết số 22/NQ/TƯ (ngày 27/11/1989) của Bộ Chính trị về Những chủ trương chính sách lớn phát triển kinh tế-xã hội miền núi đã chỉ rõ: (i) Phải coi phát triển kinh tế-xã hội miền núi là một bộ phận hữu cơ của phát triển nền kinh tế quốc dân; (ii) Phải coi sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, phát triển kinh tế, văn hóa miền núi là sự nghiệp chung của nhân dân cả nước, trước hết là sự nghiệp của nhân dân các dân tộc miền núi và đồng bào miền xuôi lên định cư ở miền núi; (iii) Phải nắm vững quan điểm phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần đi lên chủ nghĩa xã hội, điều chỉnh lại quan hệ sản xuất ở miền núi cho phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất; và (iv) Phát triển miền núi toàn diện cả 217

10 về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, trong đó trọng tâm là phát triển kinh tế-xã hội gắn với thực hiện chính sách dân tộc của Đảng. Như vậy, ngoài tính đặc thù của của miền núi, Nghị quyết đã nhấn mạnh đến yếu tố dân tộc và văn hóa của phát triển kinh tế-xã hội ở vùng miền núi. Trong thực tiễn của Việt Nam, phát triển bền vững là sự phát triển hài hòa cả về 3 mặt: kinh tế xã hội môi trường, để đáp ứng những nhu cầu về đời sống vật chất, văn hóa, tinh thần của thế hệ hiện tại nhưng không làm tổn hại, gây trở ngại đến khả năng cung cấp tài nguyên để phát triển kinh tế-xã hội mai sau, không làm giảm chất lượng cuộc sống của các thế hệ trong tương lai. Hay nói một cách khác: muốn phát triển bền vững thì phải cùng đồng thời thực hiện 3 mục tiêu: (1) phát triển có hiệu quả về kinh tế; (2) phát triển hài hòa các mặt xã hội, nâng cao mức sống, trình độ sống của các tầng lớp dân cư; và (iii) cải thiện môi trường, bảo đảm phát triển lâu dài vững chắc cho thế hệ hôm nay và mai sau. Trong điều kiện cụ thể của Việt Nam, phát triển bền vững miền núi được thực hiện bằng cách tổng hòa những mục tiêu về kinh tế xã hội môi trường trong bối cảnh văn hóa rất đa dạng của nhiều dân tộc thiểu số của Việt Nam (Hình 1). Hình 1. Phát triển bền vững trong sự đa dạng về văn hóa Một số thách thức cho sự phát triển bền vững ở miền núi Những thách thức liên quan đến kinh tế và xã hội: Khi nghiên cứu về những khó khăn trong công cuộc phát triển bền vững miền núi Việt Nam, Jamison, Lê Trọng Cúc và Rambo (1999) cho rằng vùng miền núi Việt Nam vẫn đối mặt với tình trạng phát triển chậm chạp và khó khăn, phần lớn là bị tác động của vòng xoáy sự gia tăng dân số, suy thoái môi trường, nghèo đói, sự phụ thuộc vào nguồn lực hỗ trợ bên ngoài và sự phân hóa về kinh tế, văn hóa, xã hội: (i) Gia tăng dân số nhanh, tạo ra sự khan hiếm đất canh tác ở miền núi; mật độ dân số tăng đã tiến nhanh hoặc đã vượt quá sức tải của đất canh tác ở miền núi; (ii) Suy thoái môi trường, đặc biệt là diện tích rừng giảm sút, đa dạng sinh học bị thất thoát, đất đai bị suy thoái, năng suất cây trồng thấp, hạn hán và lũ lụt ngày càng nghiêm trọng; (iii) Đói nghèo, đặc biệt ở các vùng dân tộc ít người vùng sâu vùng xa ở miền 218

11 núi, vẫn còn cao so với các vùng khác, mặc dù đã được cải thiệt rất nhiều so với trước kia; (iv) Sự phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài, khi mà nhiều tỉnh miền núi vẫn phải nhận sự trợ cấp của trung ương để duy trì hệ thống hành chính của mình, khi mà kiến thức bản địa của người dân tộc ít người chưa được thể hiện nhiều trong các chính sách phát triển kinh tế-xã hội của địa phương; và (v) Sự phân hóa về kinh tế, văn hóa, xã hội, mặc dù chưa có nhiều nghiên cứu, nhưng tình trạng khoảng cách giàu nghèo gia tăng, hạn chế tiếp cận tới giáo dục, y tế cũng như nguồn lực tài chính trong đời sống xã hội ở miền núi. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2006), những thách thức đối với sản xuất nông nghiệp và nông thôn Việt Nam, đặc biệt ở miền núi là: (i) tài nguyên phục vụ cho sản xuất đang tiếp tục suy giảm nhanh, tình trạng ô nhiễm môi trường có xu hướng diễn ra trên diện rộng; (ii) phân hóa giàu nghèo và sự chênh lệch về cơ hội giữa các tầng lớp dân cư trong tiếp cận các nguồn lực phát triển ngày càng gia tăng; (iii) nông nghiệp tăng trưởng thiếu bền vững và khả năng rủi ro cao; (iv) một số vấn đề xã hội bức xúc và gay gắt ở nông thôn chậm được giải quyết; (v) sự thiếu sót về mặt chính sách và bất cập trong một số hoạt động chỉ đạo của Nhà nước các cấp; (vi) chậm thực hiện các chính sách an sinh xã hội phù hợp ở nông thôn; (vii) bình quân đất nông nghiệp theo đầu người ngày càng thấp; (viii) năng lực kinh tế của nông dân và các doanh nghiệp kinh doanh nông nghiệp còn thấp; (ix) năng lực, hiệu quả của hệ thống công nghiệp, dịch vụ liên quan đến nông nghiệp còn yếu; (x) những điều kiện cơ bản để nền nông nghiệp tăng trưởng bền vững tuy đã được cải thiện nhưng vẫn còn ở mức thấp; (xi) cam kết thương mại quốc tế và áp lực hội nhập kinh tế thế giới; (xii) đầu tư cho nông nghiệp, nông thôn không tương xứng; (xiii) trong nông thôn đang nảy sinh những vấn đề kinh tế-xã hội bức xúc như tệ nạn xã hội, thiếu việc làm, khiếu kiện nhiều, kéo dài. Những thách thức về môi trường, đặc biệt là thiên tai liên quan đến khí hậu: Việt Nam phải đối mặt với rất nhiều thách thức, đặc biệt là các vấn đề môi trường và thiên tai liên quan đến biến đổi khí hậu như lũ lụt, lũ quét, trượt lở đất và hạn hán. Theo đánh giá sơ bộ, những thiệt hại do thiên tai ở Việt Nam ước tính từ 1-1,5% GDP của cả nước (Hoàng Trung Hải, 2009). Điều này cũng được thể hiện rõ trên quy mô toàn cầu, khi mà những thiệt hại do thiên tai ngày càng tăng về số lượng và cường độ trong một vài thập kỷ gần đây ở trên thế giới, đặc biệt trong 50 năm qua, những thảm họa thiên nhiên này đã làm hơn người chết và làm thiệt hại kinh tế hơn tỷ đô la Mỹ (ECA, 2009). Ở quy mô quốc gia, thiên tai, phần nhiều liên quan đến khí hậu và biến đổi khí hậu, đã gây ra thiệt hại lớn, đặc biệt trong khoảng 15 năm lại đây, với những mất mát tính đến hàng ngàn tỷ đồng (Hình 2). Những năm có thiệt hại lớn nhất là năm 1996: tỷ đồng (số làm tròn); năm 1997: tỷ đồng; năm 2000: tỷ đồng; năm 2008: tỷ đồng (Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc gia, 2009). Riêng 9 tháng đầu năm 2009, thiên tai đã làm 292 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế ước tính khoảng tỷ đồng (Hoàng Trung Hải, 2009). Theo đánh giá của Ban Chỉ đạo Phòng chống Lụt bão Trung ương, kể từ năm 1969, bão số 9 là một trong những cơn bão mạnh nhất tại Việt Nam (cường độ gió cấp 12, giật cấp 14-15), đổ bộ vào miền Trung cuối tháng 9/2009, đã gây thiệt hại lớn cho các tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Kon Tum. Bão số 9 đã làm 163 người chết, 11 người mất tích và 629 người bị thương; nhà bị sập, trôi; nhà hư hại 219

12 và nhà bị ngập, với tổng thiệt hại ước tính tỷ đồng. Với số dân 5 tỉnh và TP. Đà Nẵng là 6 triệu người, thì một cơn bão này đã gây thiệt hại cho trung bình là 2,3 triệu đồng/người cho 6 triệu người dân của vùng, tương đương với 20% GDP trung bình/người của Việt Nam. Nói một cách khác, thiệt hại của một cơn bão đã lớn hơn 2 lần mức đầu tư cho Chương trình 5 triệu ha rừng trong giai đoạn (5.900 tỷ đồng), bằng 140% hỗ trợ cho Chương trình 135 giai đoạn 1 năm ( tỷ đồng). Hình 2. Tổng thiệt hại do thiên tai ở Việt Nam theo các năm và theo một số tỉnh miền núi (Nguồn: Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc gia, 2009). 3. TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU LÊN VÙNG TRUNG DU MIỀN NÚI 3.1. Kịch bản biến đổi khí hậu ở Việt Nam Trong 4 kịch bản biến đổi khí hậu do tổ chức SRES, IPCC (Cơ quan Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu)thực hiện, thì kịch bản B2, kịch bản phát thải khí nhà kính trung bình (mà chủ yếu là chất CO 2 ) sẽ là kịch bản có khả năng xảy ra nhất và đây cũng là kịch bản được Bộ Tài nguyên và Môi trường khuyến cáo sử dụng (Trần Thục, 2009). Theo kịch bản này, nhiệt độ của nước ta sẽ tăng lên 0,7 o C và mực nước biển sẽ tăng thêm 0,5 mét vào năm 2020 (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2009). Hơn nữa, mốc năm 2020 cũng là mốc các kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội đang triển khai xây dựng. Hiện nay, đã có một số kịch bản tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng đã được nghiên cứu cho vùng ven biển, đồng bằng Bắc Bộ và Nam Bộ. Trong 50 năm qua ( ), nhiệt độ trung bình năm ở Việt Nam tăng lên khoảng từ 0,5 o C đến 0,7 o C, còn lượng mưa năm thì giảm khoảng 2% (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2009). Theo kịch bản trung bình B2, thì nước biển dâng lên 12 cm vào năm 2020, 30 cm năm 2050 và 75 cm năm Nếu nước dâng lên 65 cm, đồng bằng sông Cửu Long sẽ ngập 12,8% diện tích. Nếu nước dâng lên 75 cm nước sẽ ngập 19% diện tích. Tuy nhiên, chưa có nhiều các nghiên cứu về tác động của biến đổi khí hậu lên vùng trung du miền núi, chiếm tới ¾ diện tích tự nhiên của cả nước. Vì vậy, báo cáo này tập trung nghiên cứu khả năng ảnh hưởng của biến đổi khí hậu lên sự phát triển của vùng trung du miền núi Việt Nam. Mức tăng nhiệt độ trung bình năm ( o C) so với thời kỳ theo kịch bản phát thải trung bình (B2) trong các vùng của Việt Nam được thể hiện trong Bảng 2. Theo như kịch bản này, nhiệt độ ở vùng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, bao gồm cả vùng đồng bằng và miền núi, nhiệt độ 220

13 trung bình năm đều cao hơn so với Nam Bộ và Nam Trung Bộ. Cần lưu ý rằng, theo báo cáo về Biến đổi khí hậu và phát triển con người ở Việt Nam của Chương trình Phát triển Liên Hợp quốc (UNDP, 2007), từ năm 1900 đến năm 2000, mỗi thập kỷ, nhiệt độ trung bình ở Việt Nam tăng 0,1 o C. Mùa hè trở nên nóng hơn, với nhiệt động trung bình tăng 0,1-0,3 o C/thập kỷ. Vì vậy, sự tăng nhiệt độ trong thời gian tới sẽ làm thời tiết ở phía Bắc khắc nghiệt hơn, hạn hán tăng lên, với số ngày có nhiệt độ < 20 o C giảm và số ngày có nhiệt độ > 25 o C tăng, tổng lượng nhiệt tăng, nhiệt độ tối thấp tăng. Mức thay đổi lượng mưa (%) so với thời kỳ theo kịch bản phát thải trung bình (B2) trong các vùng của Việt Nam được thể hiện trong Bảng 3. Theo như kịch bản này, lượng mưa trung bình hàng năm ở vùng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, bao gồm cả vùng đồng bằng và miền núi, sẽ cao hơn so với lượng mưa trung bình năm ở Nam Bộ và Nam Trung Bộ. Tuy nhiên, lượng mưa sẽ tập trung hơn vào các tháng mùa mưa và sẽ khô hạn hơn vào mùa khô. Bảng 3. Mức tăng nhiệt độ trung bình năm ( o C) so với thời kỳ theo kịch bản phát thải trung bình (B2) Vùng Các mốc thời gian của thế kỷ 21 (năm) Tây Bắc 0,5 0,7 1,0 1,3 2,6 Đông Bắc 0,5 0,7 1,0 1,2 2,5 Đồng bằng Bắc Bộ 0,5 0,7 0,9 1,2 2,4 Bắc Trung Bộ 0,5 0,8 1,1 1,5 2,8 Nam Trung Bộ 0,4 0,5 0,7 0,9 1,9 Tây Nguyên 0,3 0,5 0,6 0,8 1,6 Nam Bộ 0,4 0,6 0,8 1,0 2,0 Nguồn: Bộ Tài nguyên và Môi trường, Một nhận xét chung là biến đổi khí hậu sẽ làm tăng nhiệt độ và tăng lượng mưa trung bình năm, tuy nhiên, sự thay đổi này lại không đồng đều theo thời gian và không gian. Kết quả là mùa hè, đặc biệt ở vùng đất liền và miền núi, nhiệt độ lại tăng cao hơn, lượng mưa lại tăng hơn vào mùa mưa và khô hạn hơn vào mùa khô. Những hiện tượng thời tiết cực đoan (nóng lạnh quá, mưa bất thường), hiện tượng nhiễu loạn thời tiết ngày càng gia tăng cả về số lượng lẫn cường độ. 221

14 Vùng Bảng 4. Mức thay đổi lượng mưa (%) so với thời kỳ theo kịch bản phát thải trung bình (B2) Các mốc thời gian của thế kỷ 21 (năm) Tây Bắc 1,4 2,1 3,0 3,8 7,4 Đông Bắc 1,4 2,1 3,0 3,8 7,3 ĐB Bắc Bộ 1,6 2,3 3,2 4,1 7,9 Bắc Trung Bộ 1,5 2,2 3,1 4,0 7,7 Nam Trung Bộ 0,7 1,0 1,3 1,7 3,2 Tây Nguyên 0,3 0,4 0,5 0,7 1,4 Nam Bộ 0,3 0,4 0,6 0,8 1,5 Nguồn: Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tác động của biến đổi khí hậu lên các ngành và vùng Cơ chế tác động của biến đổi khí hậu lên vùng miền núi cũng rất phúc tạp và đa dạng, nhưng cơ chế này thể hiện rõ ràng nhất là thông qua chu trình nước và biểu hiện thông qua những nhiễu loạn và bất thường của thời tiết (Hình 3). Hình 3. Cơ chế tác động của biến đổi khí hậu lên vùng miền núi Đối tượng chính chịu sự tác động mạnh mẽ của biến đổi khí hậu là hệ tự nhiên và hệ xã hội. Các thành phần của hệ tự nhiên bị tác động bao gồm cảnh quan, địa hình, tài nguyên nước, cũng như thảm thực vật, hệ sinh thái rừng và hệ động vật. Những tác động lên hệ tự nhiên này có thể làm thay đổi 4 chức năng hay 4 dịch vụ hệ sinh thái, đó là: (i) dịch vụ cung cấp, bao gồm lương thực, thực phẩm, gỗ, lâm sản ngoài gỗ, cây thuốc, nước sạch; (ii) dịch vụ điều chỉnh, bao gồm điều hòa khí hậu, giữ nước, hạn chế xói mòn đất, giảm tốc độ của gió bão, bảo 222

15 vệ mùa màng; iii)địch vụ văn hóa, bao gồm tinh thần, giải trí, thẩm mỹ, văn hóa...; và (iv) dịch vụ hỗ trợ góp phần tạo ra lớp đất màu, tạo độ phì của đất (MA, 2006). Bảng 4. Tác động của biến đổi khí hậu đến một số ngành và cộng đồng dễ bị tổn thương Tác động Vùng nhạy cảm, dễ tổn thương Ngành, lĩnh vực dễ bị tổn thương Cộng đồng dễ bị tổn thương Tăng nhiệt độ + Vùng núi: Đông Bắc, Tây Bắc và Bắc Trung Bộ + Đồng bằng Bắc Bộ + Nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản) + Các hệ sinh thái tự nhiên, đa dạng sinh học + Năng lượng (sản xuất và tiêu thụ) + Sức khỏe cộng đồng + Nông dân nghèo + Các dân tộc thiểu số, người già, trẻ em, phụ nữ Nước biển dâng, xâm nhập mặn + Dải ven biển: ĐB Bắc Bộ, ĐB sông Cửu Long, duyên hải Trung Bộ + Hải đảo + Nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản) + Các hệ sinh thái biển và ven biển + Tài nguyên nước (nước mặt, nước ngầm) + Cơ sở hạ tầng, khu công nghiệp, năng lượng + Dân cư ven biển, nhất là nông dân nghèo, ngư dân + Người già, phụ nữ, trẻ em + Nơi cư trú, sức khỏe cộng đồng Lũ lụt, tiêu thoát nước và sạt lở đất + Dải ven biển: ĐB Bắc Bộ, ĐB sông Cửu Long, duyên hải Trung Bộ + Vùng núi: Tây Bắc, Đông Bắc, Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên + Nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản) + Tài nguyên nước (sinh hoạt, công nghiệp) + Cơ sở hạ tầng, giao thông vận tải + Nơi cư trú, sức khỏe và đời sống + Dân cư ven biển + Dân cư miền núi, nhất là dân tộc thiểu số + Người già, phụ nữ, trẻ em Bão, áp thấp nhiệt đới + Dải ven biển: ĐB Bắc Bộ, ĐB sông Cửu Long, duyên hải Trung Bộ + Hải đảo + Nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản) + Các hoạt động trên biển và ven biển + Cơ sở hạ tầng, năng lượng (dầu khí), giao thông + Dân cư ven biển, nhất là ngư dân + Người già, phụ nữ, trẻ em + Nơi cư trú, sức khỏe và đời sống Hạn hán + Trung Bộ, đặc biệt là Nam Trung Bộ + Nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi). + Năng lượng (thủy điện) + Nông dân, nhất là các dân tộc thiểu số ở Nam 223

16 Tác động Vùng nhạy cảm, dễ tổn thương Ngành, lĩnh vực dễ bị tổn thương Cộng đồng dễ bị tổn thương + Đồng bằng và trung du Bắc Bộ + ĐB sông Cửu Long + Giao thông thủy + Tài nguyên nước Trung Bộ và Tây Nguyên + Người già, phụ nữ, trẻ em + Tây Nguyên Các hiện tượng khí hậu cực đoan khác(*) + Dải ven biển Trung Bộ + Vùng núi và Trung du Bắc Bộ + Nông nghiệp và an ninh lương thực + Sức khỏe và đời sống + Nông dân, nhất là ở miền núi Bắc Bộ và Trung Bộ + Người già, phụ nữ, trẻ em Ghi chú: (*) Các hiện tượng khí hậu cực đoan khác gồm: Các đợt nắng nóng và số ngày nắng nóng, các đợt rét và số ngày rét đậm, rét hại, mưa cực lớn, dông, tố, lốc Nguồn: Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bảng 5. Tác động tiềm tàng của biến đổi khí hậu và mực nước biển dân tới một số mục tiêu thiên niên kỷ có liên quan đến phát triển bền vững vùng miền núi Mục tiêu thiên niên kỷ Tác động tiềm tàng của biến đổi khí hậu và mực nước biển dâng Mục tiêu 1: Xóa bỏ tình trạng nghèo cùng cực và thiếu đói Mục tiêu 7: Đảm bảo bền vững về môi trường + Tác động tới tài sản, sinh kế, bao gồm nhà cửa, nguồn cấp nước, sức khỏe và hạ tầng kỹ thuật. Những tác động này có thể làm suy giảm khả năng của con người trong việc đảm bảo cuộc sống, vượt qua đói nghèo; + Giảm sản lượng nông nghiệp, ảnh hưởng tới an ninh lương thực; + Thay đổi trong hệ thống tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên, hạ tầng kỹ thuật và năng suất lao động có thể làm giảm các cơ hội thu nhập và ảnh hưởng tới phát triển kinh tế; + Các sức ép xã hội có nguồn gốc từ sử dụng tài nguyên thiên nhiên có thể dẫn tới xung đột, mất ổn định cuộc sống và sinh kế, buộc các cộng đồng phải di cư. + Các tác động trực tiếp hoặc gián tiếp của BĐKH có thể gây thay đổi và suy thoái các nguồn tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái, giảm đa dạng sinh học, tăng ô nhiễm môi trường, là một thách thức lớn cho phát triển bền vững; + BĐKH có thể thay đổi quá trình tương tác giữa hệ sinh thái và con người, dẫn tới mất đa dạng sinh học và các nguồn bổ trợ cuộc sống cơ bản từ tài nguyên thiên nhiên cho sinh kế con người đối với nhiều cộng đồng. Nguồn: Bộ Tài nguyên và Môi trường,

17 Những thành phần của hệ xã hội bị tác động do biến đổi khí hậu là: (i) cơ sở hạ tầng, như đường sá, cầu cống; công trình thủy lợi, đập, hồ chứa nước; đê sông và biển; nhà cửa, trường học, bệnh viện; nhà máy thủy điện, hệ thống truyền tải điện, truyền thông; và (ii) hệ thống sản xuất nông lâm nghiệp. Đấy là những hợp phần rất nhạy cảm với những thiên tai liên quan đến khí hậu. Như vậy, trong 6 tác động do Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu đưa ra thì 4 tác động ảnh hưởng trực tiếp đến vùng trung du miền núi, đó là: (i) Tăng nhiệt độ; (ii) Lũ lụt, tiêu thoát nước và sạt lở đất; (iii) Hạn hán; và (iv) Các hiện tượng khí hậu cực đoan khác. Tuy tác động bão, áp thấp nhiệt đới không ảnh hưởng trực tiếp đến vùng trung du miền núi, nhưng thực tế cho thấy lũ quét và trượt lở đất sau bão rất nặng nề, ảnh hưởng nghiêm trọng đến vùng miền núi của các tỉnh Quảng Ngãi, Quảng Nam, Thừa Thiên Huế, Quảng Trị, Kon Tum, như trong trận bão số 9 (bão Ketsana) vào cuối tháng 9 đầu tháng 10 vừa qua. Như vậy, chỉ có một tác động nước biển dâng, xâm nhập mặn là không ảnh hưởng trực tiếp đến vùng miền núi mà thôi. Liên quan đến thực hiện các mục tiêu thiên nhiên kỹ, biến đổi khí hậu và nước biển dâng sẽ có khả năng tác động mạnh đến hai mục tiêu, đó là: (i) xóa bỏ tình trạng nghèo cùng cực và thiếu đói; và (ii) đảm bảo bền vững về môi trường. STT Lĩnh vực tác động 1 Đa dạng sinh học 2 Tài nguyên nước Bảng 6. Tổng hợp một số tác động của biến đổi khí hậu đến một số lĩnh vực phát triển bền vững ở miền núi Nhiệt độ tăng lên + Thay đổi vùng phân bố và cấu trúc quần xã sinh vật của nhiều HST; các loài ôn đới sẽ giảm đi; cấu trúc chuỗi và lưới thức ăn cũng thay đổi + Nguy cơ diệt vong của nhiều loài động, thực vật bản địa Biến đổi khí hậu Biến động về lượng mưa Thủy vực nội địa (sông, hồ, đầm lầy...) bị tác động do sự thay đổi nhiệt độ nước và mực nước + Tài nguyên nước đang chịu thêm nguy cơ suy giảm do hạn hán ngày một tăng ở một số vùng, mùa + Chế độ mưa thay đổi có thể gây lũ lụt nghiêm trọng vào mùa mưa và hạn hán vào mùa khô, gây khó khăn cho việc cấp nước và tăng mâu thuẫn trong sử dụng nước + Xu hướng giảm nhiều hơn đối với dòng chảy năm và dòng chảy kiệt; xu thế tăng nhiều hơn đối với dòng chảy lũ trên các sông lớn như sông Hồng và sông Cửu Long Nguồn Trương Quang Học, 2008 Bộ Tài nguyên và Môi trường, Nông + BĐKH có tác động lớn đến sinh trưởng, năng suất cây Bộ Tài 225

18 STT Lĩnh vực tác động nghiệp và an ninh lương thực 4 Lâm nghiệp 5 Sức khỏe con người Nhiệt độ tăng lên Biến đổi khí hậu Biến động về lượng mưa trồng, thời vụ gieo trồng, làm tăng nguy cơ lây lan sâu bệnh hại cây trồng; ảnh hưởng đến sinh sản, sinh trưởng của gia súc, gia cầm, làm tăng khả năng sinh bệnh, truyền dịch của gia súc, gia cầm + Ranh giới của cây trồng nhiệt đới dịch chuyển về phía vùng núi cao hơn và các vĩ độ phía Bắc. Phạm vi thích nghi của cây trồng á nhiệt đới bị thu hẹp thêm + BĐKH có khả năng làm tăng tần số, cường độ, tính biến động và tính cực đoan của các hiện tượng thời tiết nguy hiểm như bão, tố, lốc, các thiên tai liên quan đến nhiệt độ và mưa như thời tiết khô nóng, lũ lụt, ngập úng hay hạn hán, rét hại, xâm nhập mặn, sâu bệnh, làm giảm năng suất và sản lượng của cây trồng và vật nuôi + Sự thay đổi các yếu tố khí hậu và thời tiết có thể làm nảy sinh một số bệnh mới đối với chăn nuôi gia súc, gia cầm, thủy cầm và phát triển thành dịch hay đại dịch + Dòng chảy và xói mòn đất tăng lên gây ra suy thoái độ màu mỡ của đất và vì vậy, làm suy giảm năng suất + Ranh giới rừng nguyên sinh cũng như rừng thứ sinh có thể dịch chuyển. Rừng cây họ dầu mở rộng lên phía Bắc và các dải cao hơn, rừng rụng lá với nhiều cây chịu hạn phát triển mạnh + Nhiệt độ cao kết hợp với ánh sáng dồi dào thúc đẩy quá trình quang hợp, dẫn đến tăng cường quá trình đồng hóa của cây xanh. Tuy vậy, chỉ số tăng trưởng sinh khối của cây rừng có thể giảm do độ ẩm giảm + Nguy cơ diệt chủng của động vật và thực vật gia tăng, một số loài động, thực vật quý hiếm có thể bị suy kiệt + Nhiệt độ và mức độ khô hạn gia tăng, làm tăng nguy cơ cháy rừng, phát triển sâu bệnh, dịch bệnh... + Nhiệt độ tăng làm tăng tác động tiêu cực đối với sức khỏe con người, dẫn đến gia tăng một số nguy cơ đối với tuổi già, người mắc bệnh tim mạch, bệnh thần kinh + Tình trạng nóng lên làm thay đổi cấu trúc mùa nhiệt hàng năm + BĐKH làm tăng khả năng xảy ra một số bệnh nhiệt đới như sốt rét, sốt xuất huyết, làm tăng tốc độ sinh trưởng và phát triển nhiều loại vi khuẩn và côn trùng, vật chủ Nguồn nguyên và Môi trường, 2008; Đào Xuân Học, 2009; Cuong, 2008 Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2008 Bộ Tài nguyên và Môi trường,

19 STT Lĩnh vực tác động Nhiệt độ tăng lên Biến đổi khí hậu Biến động về lượng mưa Nguồn mang bệnh, làm tăng số lượng người bị bệnh nhiễm khuẩn dễ lây lan... + Thiên tai như bão, tố, nước dâng, ngập lụt, hạn hán, mưa lớn và sạt lở đất, v.v... gia tăng về cường độ và tần số, làm tăng số người bị thiệt mạng và ảnh hưởng gián tiếp đến sức khỏe thông qua ô nhiễm môi trường, suy dinh dưỡng, bệnh tật hoặc do những đổ vỡ của kế hoạch dân số, kinh tế-xã hội, cơ hội việc làm và thu nhập Nền sản xuất nông nghiệp, đặc biệt sản xuất lương thực của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng do biến đổi khí hậu. Ở Việt Nam, Mô hình mô phỏng sinh thái-động (Dynamic-Ecological simulation Model) do Tập đoàn DINAS-COAST xây dựng, dự báo giảm sản lượng lúa xuân 2,4% vào năm 2020 và 8,4% vào năm 2050 theo kịch bản A1B (Bảng 7). Lúa hè thu ít nhạy cảm hơn đối với biến đổi khí hậu so với lúa xuân nhưng cũng giảm đi 0,77% sản lượng vào năm Như vậy, sản lượng lúa ở miền Bắc và miền Trung sẽ bị tác động mạnh hơn so với ở miền Nam. Bảng 7. Thay đổi sản lượng lúa ở Việt Nam (so với các năm ), % Vị trí Lúa xuân Lúa hè thu Hà Nội (miền Bắc) - 3,7-12,5-1,0-3,7 Đà Nẵng (miền Trung) - 2,4-6,8-1,2-4,2 TP. Hồ Chí Minh (miền Nam) - 1,1-6,0-0,2-1,7 Trung bình - 2,4-8,4-0,8-3,2 Nguồn: Cuong, LỒNG GHÉP THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀO TRONG HOẠCH ĐỊNH CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 4.1. Lồng ghép thích ứng với biến đổi khí hậu vào kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội Trong 8 nhiệm vụ chủ yếu của Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu, thì nhiệm vụ thứ bảy Tích hợp yếu tố biến đổi khí hậu vào các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội, phát triển ngành và địa phương có một ý nghĩa rất quan trọng trong phát triển bền vững. Với những tác động của BĐKH, việc tích hợp yếu tố BĐKH vào Kế hoạch phát triển kinh tếxã hội (gọi tắt là Kế hoạch phát triển) là sự rà soát, điều chỉnh và bổ sung các kế hoạch phát 227

20 triển đã được hoặc sẽ được ban hành có tính đến các tác động của BĐKH và các biện pháp ứng phó tương ứng. Lồng ghép việc ứng phó với BĐKH vào các kế hoạch phát triển là triển khai sâu rộng chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước, là sự thể hiện trách nhiệm không những của các bộ, ngành, địa phương, mà cả các doanh nghiệp và cộng đồng xã hội ứng phó với BĐKH. Các hoạt động chính của tích hợp bao gồm: (i) tích hợp BĐKH vào các chiến lược và kế hoạch quốc gia về phát triển kinh tế-xã hội; và (ii) tích hợp BĐKH vào các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển ngành, địa phương. Quá trình tích hợp BĐKH vào các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội, phát triển ngành và các địa phương có thể được thực hiện theo quy trình các bước như sau: Bước thứ 1: Xác định chỉ tiêu của quá trình tích hợp yếu tố BĐKH vào các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội, phát triển ngành và các địa phương. Bước thứ 2: Đánh giá tác động của BĐKH đến các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội, phát triển ngành và các địa phương. Bước thứ 3: Đánh giá quá trình thực hiện các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành và địa phương. Bước thứ 4: Đánh giá nhận thức và năng lực về BĐKH của đội ngũ cán bộ của các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành, nhằm thực hiện quá trình tích hợp. Bước thứ 5: Đánh giá các tác động của quá trình tích hợp (tích cực và tiêu cực). Bước thứ 6: Xây dựng cơ chế chính sách và chiến lược tích hợp (bao gồm cả các vấn đề về tài chính, kinh tế và chính sách). Bước thứ 7: Thực hiện quá trình tích hợp trong chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển Những thách thức khi thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia Tuy nhiên, khi triển khai thực hiện thì gặp rất nhiều thách thức. Khó khăn trước tiên trong thực hiện Chương trình là sự yếu kém về nhận thức, cả về phạm vi và mức độ, cũng như các biện pháp để ứng phó với BĐKH. Sự thiếu nhận thức tồn tại ở các cấp, từ các nhà hoạch định chính sách, các cán bộ ở các ngành và địa phương, các tổ chức xã hội, cũng như bản thân các cộng đồng dễ bị tổn thương. Vì thế, nâng cao nhận thức cho mọi tầng lớp rõ ràng là hoạt động cần được ưu tiên đầu tiên. Khó khăn thứ hai trong thực hiện Chương trình là thiếu sự phối hợp để ứng phó với BĐKH trong xây dựng các chính sách, quy hoạch và chương trình trong các ngành và lĩnh vực, ngay cả trong những ngành nhạy cảm với khí hậu. Chưa có nhận thức về sự cần thiết của việc tích hợp. Việc tích hợp BĐKH trong quy hoạch, thiết kế và thực thi các chính sách hầu như chưa có, đặc biệt là chưa gắn kết BĐKH với các hoạt động giảm đói nghèo và việc làm. Khó khăn thứ ba trong triển khai Chương trình (khi nhận thức đã được nâng cao) là thiếu các công cụ và phương pháp luận để hướng dẫn và tư vấn cho các nhà ra chính sách. Điều này xảy ra ngay cả đối với các cán bộ chuyên môn ở các ngành, các cấp ở địa phương và các cộng đồng dễ bị tổn thương. Vì thế, đào tạo và nâng cao kiến thức, thu thập và xử lý số liệu, phát 228

21 triển các phương pháp luận và các công cụ phân tích và thích ứng với BĐKH là các hoạt động quan trọng cần được làm ngay. Khó khăn thứ tư trong thực hiện Chương trình là sự thiếu kiến thức. BĐKH là vấn đề lâu dài, các tác động của BĐKH là rất phức tạp bao gồm cả những tác động hiện tại và những tác động tiềm tàng. Những hiểu biết của thế giới và của Việt Nam về quá trình BĐKH cũng như tác động của chúng đến các hoạt động kinh tế-xã hội còn rất hạn chế. Nhiều nghiên cứu trên thế giới cũng đã chỉ ra 2 hạn chế cơ bản nhất liên quan đến hoạch định chính sách ứng phó với biến đổi khí hậu, đó là: (i) Những hạn chế để lượng hóa hiểm họa: hiện chưa có một cách thức có hệ thống nào để đánh giá hiểm họa khí hậu và cũng không có phương pháp luận chung nào để so sánh những hiểm họa do thiên tai khác nhau và ở các vùng địa lý khác nhau; (ii) Thiếu những công cụ hỗ trợ chính sách: cơ sở của những nghiên cứu và chính sách hiện tại không thể cung cấp phương pháp luận cho hoạch định chính sách để xem xét hiểm họa khí hậu một cách có hệ thống và hiệu quả về nguồn lực (ECA, 2009) Một vài kinh nghiệm quốc tế trong lồng ghép giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu vào quá trình hoạch định chính sách Nhóm nghiên cứu kinh tế thích ứng với biến đổi khí hậu dưới sự tài trợ của Quỹ Môi trường Toàn cầu (Global Environment Facility), Quỹ Rockefeller (Rockefeller Foundation), Cộng đồng Châu Âu và một số ngân hàng (ECA, 2009) đã xây dựng được một cách tiếp cận hệ thống để thích ứng với biến đổi khí hậu và đã triển khai nghiên cứu điển hình tại các nước Trung Quốc, Guyana, Ấn Độ, Mali, Anh và Mỹ về phương thức lồng ghép những giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu cho quá trình hoạch định chính sách. Khi tiếp cận theo phương pháp luận này, câu hỏi thiết yếu được đưa ra không phải là Làm thế nào chúng ta giảm thiểu tối đa thiệt hại của thảm họa khí hậu? mà là Làm thế nào chúng ta đạt được mục tiêu phát triển trong lúc vẫn tính đến những hiểm họa hiện tại và tương lai của khí hậu?. Từ tư duy này, 3 bước thực hiện cho các nhà hoạch định chính sách là: (i) Tiến hành những đánh giá nguy cơ khí hậu đối với nền kinh tế kết nối tất cả những hiểm họa khí hậu lớn và tất cả những tác động tiềm tàng, từ cơ sở hạ tầng đô thị, tới sản xuất nông nghiệp và sức khỏe con người; (ii) Thu nhận các hiểu biết chính xác về những giải pháp sẵn có nhằm giải quyết các hiểm họa đó, cũng như tất cả các chi phí và lợi ích của những giải pháp đó; và (iii) Đặt mức ưu tiên cho những giải pháp có hiệu lực nhất và lồng ghép chúng vào chiến lược phát triển kinh tế. Khuôn khổ đánh giá hiểm họa khí hậu tổng thể được áp dụng cho các nghiên cứu điển hình nêu trên là (ECA, 2009:28): + Chúng ta đang chịu hiểm họa ở đâu và từ cái gì? Xác định những hiểm họa cao nhất cũng như những vùng hoặc lãnh thổ bị tác động của hiểm họa trên và đưa ra bản đồ phân bố toàn bộ dân số, phần dân số bị ảnh hưởng và giá trị kinh tế. + Quy mô của những thiệt hại dự kiến là như thế nào? Hãy xác định những thứ gì đang bị nguy hiểm từ những hiểm họa bằng cách sử dụng những kịch bản và mô hình đánh giá thiệt hại tiềm tàng để tính được tổng hiểm họa khí hậu cho một vùng cụ thể với trọng tâm đó là hiểm họa đến từ khí hậu hiện tại, cộng thêm sự tăng trưởng kinh tế, cộng thêm sự biến đổi khí hậu. 229

22 Hình 4. Khuôn khổ đánh giá hiểm họa khí hậu tổng thể (ECA, 2009) + Chúng ta sẽ phản ứng lại như thế nào? Xây dựng một bộ danh mục những phản hồi với các đánh giá chi phí-lợi ích chi tiết khi mà tỷ lệ chi phí-lợi ích được tính toán bằng cách tính toán vốn đầu tư và chi phí điều hành với tổng lợi ích. + Chúng ta sẽ thực hiện như thế nào? Thực hiện một chiến lược ứng phó hiểm họa khí hậu tổng thể sao cho có thể vượt qua được những rào cản và đưa ra được những sáng kiến thích ứng then chốt và được tài trợ toàn bộ. + Những tác động, hiệu quả và các bước tiếp theo là gì? Đo đạc mức độ thành công, thực hiện quy trình quản lý rủi ro định kỳ và điều chỉnh những chiến lược khi các kịch bản biến đổi khí hậu thay đổi. Các bước thực hiện một chiến lược tổng hợp cho sự phát triển thích ứng với biến đổi khí hậu (ECA, 2009:64-67): Bước 1: Bắt đầu với một cách tiếp cận và mục tiêu tổng thể. Bước 2: Xác định ưu tiên cho các thiên tai và địa điểm của chúng. Bước 3: Nhận biết tính không chắc chắn (uncertainty) về khí hậu trong tương lai nhưng không bị cản trở về điều đó. Bước 4: Xác định cách giải quyết (penestration) hiện tại và có mục tiêu đối với các giải pháp ưu tiên theo chi phí-hiệu quả. Bước 5: Tập trung vào giải quyết những cản trở (thắt cổ chai), thực hiện sự phát triển theo cách truyền thống. Bước 6: Động viên sự tài trợ đầy đủ từ cộng đồng quốc tế. Bước 7: Nhận biết, tạo điều kiện và động viên các vai trò khác nhau của mỗi bên có liên quan. 230