Th a à y t o â i: Kò c h t a ù c g i a h o ï Vuõ T oâi laø moät hoïc troø cuûa hoï Vuõ, ñaõ töøng say meâ oâng nhö ñieáu ñoå trong giôø Söû taïi tröôøng Chu Vaên An Saigon. Phöông phaùp giaûng giaûi cuûa oâng laø döïng moät saân khaáu ñeå ta nhìn roõ vaán ñeà, khieán giôø daäy cuûa oâng sinh ñoäng, loâi cuoán, tình tieát, thaét nuùt, môû nuùt Vaø hoïc troø coù caûm töôûng ñang ñöôïc oâng cho xem moät vôû kòch vaäy. Coù ñieàu vôû kòch treân buïc giaûng chæ coù moät giôø, maø chöông trình söû cho caû naêm hoïc thì daøi quaù, cho neân ñeán cuoái naêm ñi thi tôùi nôi roài, oâng vaãn coøn döïng saân khaáu, ñaët vaán ñeà Taïi sao Phaùp ñaùnh Baéc Kyø laàn thöù hai. Nhöng chöông trình coøn laïi bao nhieâu, giaùo sö hoï Vuõ - töôùng luøn, maét oác nhoài, maùi toùc boàng raát kòch só - thaûn nhieân baûo hoïc troø: Caùc anh lôùn roài, töï hoïc laáy cuõng ñöôïc, nhöng 78 * cuoái ñôøi nhìn laïi
phaûi nhìn vaø phaân tích lòch söû vôùi ñuû tình tieát nhö theá môùi naém vöõng ñöôïc Tuù taøi I vaø tuù taøi II, ban C, trong khi caùc baïn cuøng lôùp thong dong ñi leân, thì toâi tröôït coäng laïi ñuû ba naêm vaø coù cô hoäi gaàn oâng thaày hoï Vuõ moät thôøi gian daøi. Toâi khoâng bao giôø nghe moät ngöôøi hoïc troø naøo tröôït vì moân söû oâng daäy. Traùi laïi, aán töôïng döïng moät saân khaáu cuûa oâng treân buïc daäy vaãn coøn theo ñuoåi toâi maõi möôøi maáy naêm sau, khi toâi theo chaân thaày Vuõ laøm ngheà daäy hoïc. Nhöõng naêm toâi tröôït tuù taøi lieân mieân nhö theá vaø phaûi ôû laïi tröôøng Chu Vaên An, giaùo sö höôùng daãn moân kòch ngheä cuûa tröôøng khoâng ai ngoaøi oâng thaày hoï Vuõ. Vaø toâi laø tröôûng ban kòch, nhôø vaøo moät chuùt maùu huyeát meï cho vaø tính meâ kòch baát trò ñeán noãi khoâng chòu hoïc haønh gì caû nhö ba toâi vaãn haäm höïc laàu baàu moãi khi nghe tin toâi ñaïp voû chuoái. Tröôùc ñoù nhieàu naêm, töø ngaøy toâi coøn saùu baûy tuoåi, thaäp thoø döôùi caàu thang coi meï toâi taäp kòch ôû Haø Noäi, toâi ñaõ ñöôïc bieát hoï Vuõ. Khi nhìn Hoaøng Caàm, Hoaøng Tích Linh, Hoaøng Tích Truø döïng vôû Kieàu Loan laàn thöù nhaát, laàn döïng naøy gaàn tôùi ngaøy trình dieãn thì phaûi boû vì bieán coá thôøi söï, hoï Vuõ luùc aáy laø moät trong nhöõng ñaïo dieãn quan troïng. Thænh thoaûng caû nhoùm ñeán nhaø toâi taäp kòch, vaø toâi ñaõ ñöôïc nhìn thaáy phong caùch khoan thai, chaäm raõi raát kòch só cuûa hoï Vuõ. Khi Xuaân Nhaâm Thìn * 79
bieán coá thôøi söï xaûy ra, buoåi trình dieãn baõi boû, gia ñình toâi trôû veà queâ ôû Baéc Giang, meï toâi khoâng coøn trong nhoùm Hoaøng Caàm nöõa, toâi cuõng khoâng ñöôïc gaëp hoï Vuõ cho ñeán luùc hoïc Chu Vaên An Saigon. Rieâng veà Kieàu Loan sau ñoù ñaõ ñöôïc döïng laïi taïi Haø Noäi, toâi khoâng bieát roõ hoï Vuõ coù coøn ñaïo dieãn cho vôû kòch laàn ñoù khoâng. Nhöng cuoái nhöõng naêm toâi hoïc Chu Vaên An thì thaày Vuõ luoân luoân giuùp ñôõ hoïc sinh döïng kòch. Nhöõng naêm ñaàu tieân ñaát nöôùc chia ñoâi, hoïc sinh di cö chöa heát ngô ngaùc tröôùc caûnh veà ñaây, mieàn Nam queâ höông naéng saùng, phong traøo kòch chöa ñeán möùc ñoä cuûa nhöõng naêm 60, tröø vaøi ngöôøi meâ kòch maát aên maát nguû nhö Traàn Lam Giang, vaø sau naøy Ñinh Ngoïc Moâ v.v Thaày Vuõ thì dó nhieân meâ kòch hôn hoïc troø. Nhieàu laàn, thaày boû daäy ñi taäp kòch cho hoïc troø, ñeán noãi moät hoâm oâng Hieäu tröôûng phaûi goïi toâi leân vaên phoøng, noùi rieâng: Anh phaûi bieát tính thaày Khoan, ngaøy naøo cuõng môøi, thì vieäc daäy hoïc thaày boû heát. Hoài ñoù, chuùng toâi thöôøng döïng kòch thô Daõ Söû. Giaùo sö hoï Vuõ taäp kòch cho chuùng toâi raát khoù tính, baét phaûi naém vöõng töøng caâu thô, töøng daùng neùt dieãn taû, töøng böôùc chaân. Toâi khoâng bao giôø queân ñöôïc caùi khoù tính vaø tæ mæ cuûa oâng moät khi maùu Kòch ñaõ chaïy trong ngöôøi. Tröôùc maët oâng luùc ñoù khoâng 80 * cuoái ñôøi nhìn laïi
phaûi laø hoïc troø nöõa, maø phaûi laø ngheä só, phaûi soáng vôùi kòch, phaûi noåi troâi vôùi tình caûm cuûa vai kòch ñang taäp. Chæ coù nhöõng luùc ñoù toâi môùi ñöôïc nghe oâng ngaâm thô. Tieáng oâng ngaâm, böôùc chaân oâng veõ töøng neùt treân saân khaáu, ñoâi maét loä cuûa oâng khoâng coøn ôû hieän taïi. Toâi vaãn coøn nghe vaúng trong khoâng gian tieáng cuûa oâng moät ñoaïn trong vai Ngöôøi Cheùp söû khoùc Kinh Kha: Dòch Thuûy Haøn. Dòch Thuûy Haøn! Hôõi doøng soâng laïnh coù mang mang Coù nghe hoàn theùp hôøn trong ñaùy Moät giaác keâ vaøng chuyeän theá gian! gioù soâng sao hiu haét. Nöôùc soâng naøo buoàn teâ Truùc ti ai reùo raét Tieáng tô sao naõo neà? Nhôù ai caïn cheùn röôïu theà, Qua soâng heïn chaúng trôû veà, hôõi oâi! Trong nhöõng giôø phuùt ñaày kòch tính, oâng hoaøn toaøn loâi cuoán hoïc troø vaøo khung caûnh thoaùt thaàn, meâ say cuûa saân khaáu. Ban kòch cuûa Chu Vaên An ngaøy ñoù, chaúng ra troø troáng gì - nhö lôøi oâng noùi - Ngoaøi nhöõng buoåi trình dieãn vaên ngheä thuoäc Toång Hoäi Giaùo Giôùi. Giaác mô moät ban thoaïi kòch taøi töû hoaøn toaøn Xuaân Nhaâm Thìn * 81
cho kòch ngheä cuûa oâng phaûi nhieàu naêm sau môùi thöïc hieän ñöôïc vôùi Ñinh Ngoïc Moâ trong vai Sôn Ca cuûa vôû Thaønh Caùt Tö Haõn. Nhöng khi aáy, chieán tranh ñaõ ñeán cöôøng ñoä khoác lieät, roái loaïn loøng ngöôøi, vôû kòch aáy, döïng leân vaãn khoâng khieán oâng haøi loøng maëc duø Thaønh Caùt Tö Haõn laø moät taùc phaåm kòch tính tuyeät vôøi. Thaät ra, toâi chöa bao giôø thaáy Giaùo sö hoï Vuõ haøi loøng vôùi tinh thaàn kòch cuûa nhöõng dieãn vieân treân saân khaáu. Lôøi khen hay nhaát cuûa oâng laø thoâi ñöôïc roài! hoaëc taïm ñöôïc!. Vôùi kòch ngheä, oâng raát khoù tính. Söï khoù tính cuûa moät ngöôøi saønh kòch vaø coi kòch nhö moät boä moân thieâng lieâng coù taát caû chaân giaù trò ngheä thuaät. Cuõng vì lyù do ñoù, toâi luoân luoân nhìn oâng thaày hoï Vuõ, moät kòch taùc gia, giaøng buoäc, naëng nôï naëng tình vôùi ngheä thuaät saân khaáu, ñöùng rieâng moät goùc khi so saùnh oâng vôùi nhöõng khuoân maët ñöông thôøi. Treân saân khaáu, kòch só laø moät thaønh phaàn trong toaøn theå, caâu thuùc bôûi khoâng gian vaø thôøi gian cuûa vôû kòch, cöôøi khoùc noåi troâi theo tinh thaàn vai troø. Tinh thaàn aáy vôùi tính con ngöôøi vaø taâm tình con ngöôøi muoân thuôû. Hoï Vuõ vaø cuoäc ñôøi oâng ñaõ troïn veïn trong yù nghó aáy. Hoâm nay, toâi ngoài vieát nhöõng doøng naøy khi oâng ñaõ ñoùng troïn vai troø saân khaáu trong cuoäc ñôøi, thanh thaûn ra ñi. Taám maøn nhung ñaõ haï xuoáng, ñeøn ñaõ 82 * cuoái ñôøi nhìn laïi
taét, ngöôøi kòch só ñeå laïi trong loøng khaùn giaû nhöõng nuoái tieác, nhöõng xuùc ñoäng, nhöõng baøng hoaøng trong vôû kòch. Toâi vaãn nghe vaêng vaúng trong khoâng gian tieáng thô traàm, buoàn day döùt ngaøy naøo: Gioù soâng sao hiu haét. Nöôùc soâng naøo buoàn teâ? Truùc ti ai reùo raét Tieáng tô sao naõo neà? Toâi cuùi ñaàu töôûng nieäm, bieát raèng oâng ñaõ phaàn naøo thoûa maõn vôùi vai kòch oâng thuû dieãn, trong cuoäc ñôøi. San Jose, muøa ñoâng 86 Hoà Haûi Traân Xuaân Nhaâm Thìn * 83