Գիրք 10 Երևան <<ՕՐ-ԴԱՐ>> հրատարակչություն 2017

Գիրք 10 Երևան <<ՕՐ-ԴԱՐ>> հրատարակչություն 2017

ì²ð ²Ü àêî²üæú²ü îýï»ë³ ÇïáõÃÛ³Ý ¹áÏïáñ, åñáý»ëáñ ºìàð ÎÆð²ÎàêÚ²Ü îýï»ë³ ÇïáõÃÛ³Ý Ã»ÏݳÍáõ, ¹áó»Ýï êø ²î غÈÆøÚ²Ü ºäРѳÛóáñ¹ Ûáõç»ï³ÛÇÝ áñíáýã³óç ϳ½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Ù»Ãá¹áÉá Ç³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ 1 Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ»ñÏñÇ ½³ñ ³óáõÙÝ áõõõ³ïçáñ»ý å³ûù³ý³íáñí³í Çñ³Ï³Ý³óíáÕ µûáõç»ï³ûçý áñíáýã³óç ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ùµ, áñý, Áëï áõãû³ý, µûáõç»ç ϳ½ÙÙ³Ý, ѳëï³ïÙ³Ý Ï³ï³ñÙ³Ý áõõõáõãûáõýý»ñáí å»ï³ï³ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ù³ñÙÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ í³í áñíáõý»áõãûáõýý : ²Ûë ï»ë³ýïûáõýçó, µûáõç»ï³íáñáõùý áõýç ³í»ÉÇ É³ÛÝ ÇÙ³ëï áõýç, ù³ý µûáõç» Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãáí É å³ûù³ý³íáñí³í ¹ñ³ ë³ñù³ýáõùý»ñç µ³½ù³½³ýáõãûáõýá: Àëï áõãû³ý, µûáõç»ï³íáñáõùý ³í»ÉÇ Ñ³ ³Ë û ï³ áñííáõù µûáõç»ç ݳ˳ ÍÇ Ï³½ÙÙ³Ý ÇÙ³ëïáí Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ å»ï³ï³ý»ï³ùáõïý»ñç ϳÝ˳ï»ëÙ³Ý ë» ³Ï³Ý áñí³éáõûãý»ñç Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ͳËë»ñÇ åé³ý³íáñù³ý áõõõáõãûáõýý»ñáí Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ áñíáõý»áõãûáõýá, áñç ³ñ¹ÛáõÝù ѳݹÇë³ÝáõÙ ³é³çÇϳ ï³ñí³ µûáõç»ç ݳ˳ ÍÇ Ùß³ÏáõÙÁ Ý»ñϳ۳óáõÙÁ»ñÏñÇ ûñ»ýë¹çñ Ù³ñÙÝÇÝ: Ûáõç»ï³íáñÙ³Ý áñíáýã³óá µ³ï³ý³ã³ Áݹ ñïáõý Çñ Ù»ç Ý»ñ³éáõ٠ͳËë³ÛÇÝ å³ñï³íáñáõãûáõýý»ñç Ó ³íáñÙ³Ý, ÁݹáõÝí³Í Íñ³ ñ»ñç ÑÇÙ³Ý íñ³»ñïñç ϳ٠³é³ÝÓÇÝ ï³ñ³í³ßñç³ýý»ñç ½³ñ ³óÙ³Ý ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ï³ñµ»ñ³ïý»ñç Ùß³ÏÙ³Ý, 1 лﳽáïáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³Ý³óí»É ÐÐ Î Ü ÇïáõÃÛ³Ý å»ï³ï³ý ÏáÙÇï»Ç ïñ³ù³¹ñ³í ýçý³ýë³íáñù³ùµ` 15T-5B103 ͳÍϳ ñáí Çï³Ï³Ý ûٳÛÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ: 8

µûáõç»ï³ûçý ï³ñí³ ßñç³Ý³ÏÝ»ñÇó ¹áõñë»ÏáÕ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Áëï áõé»ñç ï³ñ³ýç³ïù³ý, ÇÝãå»ë ݳ ϳï³ñáÕÝ»ñÇ áñáßù³ý áõõõáõãûáõýý»ñáí å»ï³ï³ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ áñíáõý»áõãûáõýá: àñáß ï»ë³ï»ïý»ñç ѳٳӳÛÝ, µûáõç»ï³íáñáõùá áã ÙdzÛÝ µûáõç»ç ݳ˳ ÍÇ Ï³½ÙÙ³Ý, ³ÛÉ Ý³ ¹ñ³ ϳï³ñÙ³Ý áñíáýã³óý : 2 ²Ûë ¹»åùáõÙ, ³ëïáñ»Ý, µûáõç»ï³íáñáõùá åé³ý³íáñù³ý áñíçùçó í»ñ ³Ííáõ٠ݳ áñí³¹çñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ µûáõç»ï³ûçý áñíáýã³óç áõéç: ÀݹѳÝñ³óÝ»Éáí ³éϳ ï»ë³ï»ïý»ñá, ϳñÍáõÙ»Ýù, µûáõç»ï³íáñáõùá ϳñ»ÉÇ ë³ñù³ý»é áñå»ë ѳٳå³ï³ëË³Ý ëáõµû»ïïç é³½ù³í³ñ³ï³ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ù³ñï³í³ñ³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ Ó»éù µ»ñù³ý áñíáýã³óç åé³ý³íáñù³ý é»ëáõñë³ûçý ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛ³Ý áõõõáõãû³ùµ ϳ½Ù³Ï»ñå³Ï³é³í³ñã³Ï³Ý áñíáõý»áõãûáõý: ö³ëïáñ»ý, µûáõç»ï³íáñáõùá ÃáõÛÉ ï³éçë Ó ³íáñ»É ϳé³í³ñÙ³Ý ³ÙµáÕç³Ï³Ý µ³í³ï³ý³ã³ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ѳٳϳñ Ýå³ëïáõÙ áã ÙdzÛÝ ûå»ñ³ïçí ϳé³í³ñÙ³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³ÝÁ, ³ÛÉ Ý³ é³½ù³í³ñ³ï³ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ó»éù µ»ñù³ýá: Àëï áõãû³ý, µûáõç»ï³íáñáõùá ѳݹÇë³Ýáõ٠ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ Ç Ï³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý ѳëϳóáõÃÛáõÝ, ÇëÏ ³í»ÉÇ Çßï, ¹ñ³ ϳñ áñ áñíçùý»ñçó Ù»ÏÁ: ò³ýï³ó³í Íñ³ ñç Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý áñíáýã³óç ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙÝ áõ ϳé³í³ñáõÙÝ Çñ»Ýó Ù»ç Ý»ñ³éáõÙ»Ý åé³ý³íáñù³ý (é³½ù³í³ñ³ï³ý Ù³ñï³í³ñ³Ï³Ý), ýçý³ýë³ï³ý é»ëáõñë³ûçý ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛ³Ý í»ñ³ñëïáõáõãû³ý áõé»ñá: Ûáõç»ï³íáñÙ³Ý áõõõ³ïç ³ñ¹ÛáõÝù ѳݹÇë³ÝáõÙ ï³ñµ»ñ ٳϳñ¹³ÏÝ»ñÇ µûáõç»ý»ñç Ó ³íáñáõÙÁ: ȳÛÝ ÇÙ³ëïáí, µûáõç»ý Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ù³ý³ï³ï³å»ë ³ñï³Ñ³Ûïí³Í Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ó»éù µ»ñù³ý ѳٳñ ù³ý³ï³ï³å»ë ³ñï³Ñ³Ûïí³Í é»ëáõñëý»ñç µ³ßëù³ý Ù»Ãá¹ : 3 áñíý³ï³ýáõù, Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ù³ý³ï³å»ë Ó ³Ï»ñåáõÙÁ ѳïϳóíáÕ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ µýáõã³ ÇñÝ, áñç ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ ѳïϳå»ë ÁÝ ÍíáõÙ Íñ³ ñ³ýå³ï³ï³ûçý µûáõç»ï³íáñù³ý ¹»åùáõÙ, áñá»ýã³¹ñáõù µûáõç»ï³ûçý ³ëï³ÃÕÃáõÙ áã ÙdzÛÝ ýçý³ýë³ï³ý ÙÇçáóÝ»ñÇ µ³ßëù³ý Ý»ñϳ۳óáõÙ, ³ÛÉ Ý³ ¹ñ³Ýó 2 Лавров A.M. Бюджетная реформа 2001-2008 гг.: от управления затратами к управлению результатами // Финансы. 2005. 9. С.7. 3 Мескон M., Альберт М., Хедоури Ф., Основы менеджмента. М., 1998. С. 332. 9

û ï³ áñíù³ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ ݳѳï»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ѳٳå³ï³ëË³Ý ù³ý³ï³ï³ý óáõó³ýçßý»ñç ë³ñù³ýáõù: ²Ý¹ñ³¹³éݳÉáí µûáõç»ç Ó ³íáñÙ³ÝÁ, ³é³ÝÓݳóÝ»Ýù ÙÇ ù³ýç ÑÇÙݳñ³ñ µýáõã³ ñçãý»ñ, áñáýóçó ϳËí³Í û ï³ áñííáõù»ý ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ù»Ãá¹áÉá Ç³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ. µ³ßëù³ý ûµû»ïïá, áõõõáõãûáõýý»ñá, ѳßí³ñÏÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÑÇÙù»ñÁ ųÙÏ»ïÝ»ñÁ: γËí³Í µ³ßëù³ý ûµû»ïïçó µûáõç»ý ϳñáÕ Ó ³íáñí»É»Ï³ÙáõïÝ»ñÇó ¹»åÇ Í³Ëë»ñÁ ѳϳé³ÏÁ: üçý³ýë³íáñù³ý ³ÕµÛáõñÇ áñáßáõù 1 ºÏ³ÙáõïÝ»ñÇ Í³í³ÉÇ áñáßáõù 2 è»ëáõñëý»ñç µ³ßëáõù Áëï áñíáõý»áõãû³ý 4 3 áõõõáõãûáõýý»ñç 2 3 ²åñ³ÝùÝ»ñÇ, ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Í³í³ÉÇ 1 üçý³ýë³íáñù³ý ͳí³ÉÇ áñáßáõù, áñáýù Ñݳñ³íáñ ³ñï³¹ñ»É ³éϳ é»ëáõñëý»ñáí 4 ѳßí³ñÏ Áëï ÏáÝÏñ»ï áõõõáõãûáõýý»ñç - µûáõç»ç ϳ½ÙáõÙÁ»Ï³ÙáõïÝ»ñÇó ¹»åÇ Í³Ëë»ñÁ µûáõç»ç ϳ½ÙáõÙÁ ͳËë»ñÇó ¹»åǻϳÙáõïÝ»ñÁ ä»ïù Ýß»É, áñ ³Ûë»ñÏáõ Ù»Ãá¹Ý»ñÝ É áõý»ý áñáß³ïç ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñ ûñáõÃÛáõÝÝ»ñ: سëݳíáñ³å»ë,»Ï³ÙáõïÝ»ñÇó ¹»åÇ Í³Ëë»ñ µûáõç»ç ϳ½ÙÙ³Ý ¹»åùáõÙ áñå»ë ³é³í»ÉáõÃÛáõÝ Ï³ñ»ÉÇ Ý»ñϳ۳óÝ»É ³ÛÝ, áñ Ñݳñ³íáñ å³ñ³ýçùáõýùý»ñá ϳå»É ³éϳ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï, í»ñ³ñëï»é å»ï³ï³ý å³ñïùç ͳí³ÉÁ ѳñϳÛÇÝ µ»éá: ØdzųٳݳÏ, ³Ûë Ù»Ãá¹Ç ¹»åùáõÙ»ñ³ß˳íáñí³Í ã ³ÝÑñ³Å»ßï µ³ñçùý»ñç ïñ³ù³¹ñù³ý ͳËë»ñÇ ³ÙµáÕç³Ï³Ý ýçý³ýë³íáñáõùá, ÇëÏ å»ï³ï³ý»ñ³ßëçùý»ñá ϳñáÕ 10

»Ý ϳï³ñí»É áã û ÉñÇí ͳí³Éáí, ³ÛÉ Áëï ³éϳ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: Àëï áõãû³ý, Ýßí³Í ûñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ»Ý Í³Ëë»ñÇó ¹»åǻϳÙáõïÝ»ñÁ µûáõç»ç ϳ½ÙÙ³Ý Ù»Ãá¹Ç ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñ: ê³ï³ûý ³Ûë ¹»åùáõÙ É ë³ñù³ý³ ³Ï ѳñϳÛÇÝ µ»éç ٳϳñ¹³ÏÇ Ýϳïٳٵ í»ñ³ñëïáõáõãûáõýá Ù»Í å»ï³ï³ý å³ñïùç ³ Ç Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: гñÏ Ýß»É, áñ ݳËÏÇÝ åé³ý³ûçý, ÇÝãå»ë ݳ ïýï»ë³ï³ý Ýáñ ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ³ÝóÙ³Ý ëï½µý³ï³ý ųٳݳϳѳïí³ÍáõÙ ÑÇÙݳϳÝáõÙ»ñ³Ï³ÛáÕ ñ ͳËë»ñÇó ¹»åǻϳÙáõïÝ»ñÁ ëï½µáõýùáí µûáõç»ç Ó ³íáñáõÙÁ: ²ÏÝѳÛï, áñ å»ïáõãû³ý ÏáÕÙÇó ïñ³ù³¹ñíáõ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý µ³ñçùý»ñç ͳí³ÉÁ ϳËí³Í»ñÏñÇ é»ëáõñë³ûçý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, áñá å»ïù ѳßíÇ ³éÝíÇ µûáõç»ï³ûçý ë³ñù³ý³ ³ÏáõÙÝ»ñÇ ÙÇçáóáí Íñ³ ñ»ñç Ùß³ÏÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ë³ñù³ýù³ý áõé»ñáõù: ²Ûë ³éáõÙáí, ϳñáÕ»Ýù Ýß»É, áñ µûáõç»ç ϳ½ÙÙ³Ý í»ñáñçßû³é Ù»Ãá¹Ý»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ, Ý³Ë ³é³ç, å³ûù³ý³íáñí³í å»ïáõãû³ý ïýï»ë³ï³ý ýçý³ýë³ï³ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ºÏ³ÙáõïÝ»ñÇó ¹»åÇ Í³Ëë»ñÁ Ù»Ãá¹áí µûáõç»ç Ùß³ÏÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ëï»õííáõù ½ ³ÉÇáñ»Ý Ïñ ³ï»É å»ï³ï³ý å³ñïùá ûà ³óÝ»É Ñ³ñϳÛÇÝ µ»éá: ê³ï³ûý ³Ûë ¹»åùáõÙ É Ù»Í³ÝáõÙ ³ÛÝåÇëÇ»ñ áõûãý»ñç ¹ñë áñù³ý ѳí³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãåÇëÇù»Ý µý³ïãáõãû³ý»ï³ùáõïý»ñç ³ÝÏáõÙÁ, ëáóç³é³ï³ý áéáñïáõù å»ï³ï³ý»ñ³ßëçùý»ñç ÃáõÛÉ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ, µý³ïãáõãû³ý ëáóç³é³ï³ý ß»ñï³íáñÙ³Ý Ëáñ³óáõÙÁ, µûáõç»ï³ûçý áéáñïç ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ³ß˳ï³í³ñÓÇ ó³íñ ٳϳñ¹³ÏÁ ³ÛÉÝ: Ø»ñ ϳñÍÇùáí,»Ï³ÙáõïÝ»ñÇó ͳËë»ñÁ Ù»Ãá¹áí µûáõç»ç Ó ³íáñáõÙÁ»ñÏñÇ ýçý³ýë³ï³ý ϳÛáõݳóÙ³Ý ³éáõÙáí ϳñáÕ Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ñӳݳ ñ»é ϳñ ³Å³ÙÏ»ï ѳïí³Íáõ٠ѳݹ»ë ³É áñå»ë ÇÝã-áñ ³éáõÙáí ëïçåáõ³µ³ñ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ù³ûé, ë³ï³ûý áã»ñµ»ù ѳë³ñ³ÏáõÃ۳ݻñϳñ³Å³ÙÏ»ï ½³ñ ³óÙ³Ý ñ³í³ï³ý: ²Ýßáõßï, ³é³í»É ïñ³ù³µ³ý³ï³ý µûáõç»ç Ó ³íáñáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Í³Ëë»ñÇó»Ï³ÙáõïÝ»ñÁ ëï½µáõýùáí, ѳßíÇ ³éÝ»Éáí áûáõãûáõý áõý»óáõ µûáõç»ï³ûçý ë³ñù³ý³ ³ÏáõÙÝ»ñÁ 11

ͳËë³ÛÇÝ å³ñï³íáñáõãûáõýý»ñç ³é³çݳѻñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ`»ÉÝ»Éáí ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý µ³ñçùý»ñç ïýï»ë³ï³ý µýáõûãçó ϳñ áñáõãûáõýçó: ÀݹѳÝáõñ ³éٳٵ, µûáõç»ç íñ³ µ³í³ï³ý³ã³ Ù»Í Ý³ ù³õ³ù³ï³ý áñíáýç ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ: ²ÏÝѳÛï, áñ µûáõç»ï³ûçý áñíáýã³óá å»ïù áõõõí³í ÉÇÝÇ ïýï»ëáõãû³ý ½³ñ ³óÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³ÝÁ å»ï³ï³ý ýçý³ýëý»ñç ϳÛáõÝáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³ÝÁ: ØdzųٳݳÏ, ù³õ³ù³ï³ý ËÙµ»ñÇ Ñ»ï³åݹ³Í Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, ߳ѻñáí Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñáí å³ûù³ý³íáñí³í, ß³ï ¹»åù»ñáõÙ ³é³ç ³ÉÇë ͳËë»ñÇ ³í»É³óÙ³Ý Ñ³Ïí³ÍáõÃÛáõÝ: Ð»ï ³µ³ñ, եã» ë³ñù³ýí³í ã»ý µûáõç»ç ϳ½ÙÙ³Ý և ϳï³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÏáÝÏñ»ï ë³ñù³ý³ ³ÏáõÙÝ»ñ, ³å³ ÙÇßï É ù³õ³ù³ï³ý ËݹÇñÝ»ñÁ ͳËë»ñÇ ³í»É³óÙ³Ý ÙÇçáóáí ÉáõÍ»Éáõ íï³ý ϳ: гïϳÝß³Ï³Ý ³ÛÝ, áñ ²ñ ÙïÛ³Ý ºíñáå³ÛÇ»ñÏñÝ»ñáõÙ å»ï³ï³ý µûáõç»ç ¹»ýÇóÇïÇ å»ï³ï³ý ͳËë»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ͳí³ÉÁ ½ ³ÉÇáñ»Ý ³»ó ݳËáñ¹ ¹³ñÇ 70-80-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ: êï»õíí³í Çñ³íÇ ³ÏÇ ³éáÕç³óÙ³Ý ³é³çÇÝ ÙÇïáõÙÝ»ñÝ ³ñӳݳ ñí»óçý 90-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇó,»ñµ ß³ï»ñÏñÝ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, ѳÝñ³ÛÇÝ ýçý³ýëý»ñç ³Ýϳé³í³ñ»ÉÇ ³ Çó Ëáõë³»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ë» ³Ï³Ý ݳ˳ӻéÝáõÃÛ³Ùµ Çñ»Ýù Çñ»Ýó ѳٳñ ë³ñù³ý»óçý µûáõç»ï³ûçý áéáñïáõù ë³ñù³ý³ ³ÏáõÙÝ»ñ: ²Ù»Ý³å³ñ½Á ï³ñ³íí³íá»ï³ùáõïý»ñç Ýϳïٳٵ ͳËë»ñÇ ã»ñ³½³ýóù³ý å³ñ³ýçý ª ãµ³ó³é»éáí ÏáÝÏñ»ï Ýå³ï³ÏÝ»ñáí áë³éáõãûáõýý»ñç ëï³óù³ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: Þ³ï ¹»åù»ñáõ٠ɳÛÝáñ»Ý ÏÇñ³éíáõ٠ݳ Áëï ͳËë»ñÇ ë³ñù³ý³ ³ÏáõÙÁ, áñç ¹»åùáõÙ å»ï³ï³ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ݳ˳å»ë ë³ñù³ýáõù å»ï³ï³ý µûáõç»ç ͳËë³ÛÇÝ ë³ñù³ý³ ³ÏáõÙÝ»ñ` ÑÇÙù ÁݹáõÝ»Éáí µûáõç»ç»ï³ùáõïý»ñç ϳÝ˳ï»ëáõÙÁ, ³ÛÉ áã û ͳËë»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ: ²ÛÝ µ³í³ï³ý³ã³ ³ñ¹Ûáõݳí»ï áñíçù ѳݹÇë³ÝáõÙ ¹ñ³Ýó ³ Á ½ëå»Éáõ µûáõç»ï³ûçý ù³õ³ù³ï³ýáõãû³ý»ñï³ñ³å³ùï»ï ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ: ²Ûëï»Õ ϳñ áñ ѳñó ѳݹÇë³ÝáõÙ ³ÛÝ, û ͳËë»ñÇ áéáñïáõù ÇÝãåÇëÇ ë³ñù³ý³ ³ÏáõÙ å»ïù ÏÇñ³é»É. ͳËë»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ͳí³ÉÁ Ðܲ-Ç Ýϳïٳٵ, ¹ñ³Ýó ³ Á û± ïñ³ù³¹ñíáõ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý µ³ñçùý»ñç ͳí³ÉÁ: ²Ûë ËݹñÇ ÉáõÍáõÙÁ ϳËí³Í µûáõç»ç ͳËë»ñÇ Ó ³íáñÙ³Ý áõõõáõãûáõýý»ñçó: 12

γËí³Í µûáõç»ï³ûçý óáõó³ýçßý»ñç Ó ³íáñÙ³Ý áõõõáõãûáõýý»ñçó, ï³ñµ»ñ³ïíáõù»ý µûáõç»ç ϳ½ÙÙ³Ý í»ñ Çó Ý»ñù Ý»ñù Çó í»ñ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ: ÂáõÛÉ ½³ñ ³ó³Í µûáõç»ï³ûçý áñíáýã³óç å³ûù³ýý»ñáõù µûáõç»ï³ûçý ÙÇçáóÝ»ñ ëï³óáõý»ñá, áñå»ë ϳÝáÝ,»ÉÝ»Éáí áñíáõý»áõãû³ý ͳí³ÉÝ»ñÇó, å³ñ³ýçáõù»ý ýçý³ýë³ï³ý é»ëáõñëý»ñ, ÇÝãÁ áñáß³ïç ÝßáõÙ ëï»õíáõù µûáõç»ç ݳ˳ ÍÇ Ï³½ÙÙ³Ý Ñ³Ù³ñ å³ï³ëë³ý³ïáõ Édz½áñí³Í Ù³ñÙÝÇ íñ³: Þ³ï»ñÏñÝ»ñÇ áñóá óáõûó ï³éçë, áñ ýçý³ýëý»ñç ݳ˳ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ áã ÙÇßï»Ý ϳñáÕ³ÝáõÙ ¹ÇÙ³Ï³Û»É ÝÙ³Ý ÝßÙ³ÝÁ, ÇÝãÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ï»õç áõý»ýáõù µûáõç»ï³ûçý ¹»ýÇóÇïÇ, ͳËë»ñÇ Ñ³ñϳÛÇÝ µ»éç ÇÝã-áñ ³éáõÙáí ãñçùý³íáñí³í ³ : ²ÛÉ Ï»ñå ³ë³Í, µûáõç»ç Ó ³íáñáõÙÁ ï»õç áõý»ýáõù Ù³ëݳíáñÇó ÁݹѳÝáõñÇÝ ëï½µáõýùáí ÏáãíáõÙ Ý»ñù Çó í»ñ : Ûáõç»Ç Ó ³íáñÙ³Ý ÙÛáõë Ùá¹»ÉÇ ¹»åùáõ٠ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ µûáõç»ï³ûçý áñíáýã³óý ëïëáõù ÁݹѳÝáõñ ëáóç³é-ïýï»ë³ï³ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ë³ñù³ýáõùçó áûáõãûáõý áõý»óáõ ë³ñù³ý³ ³ÏáõÙÝ»ñÇ Ý³Ñ³ïáõÙÇó, áñçó Ñ»ïá Ñݳñ³íáñ ѳٳ˳éÝ Í³Ëë»ñÁ µ³ßëíáõù»ý ï³ñµ»ñ áéáñïý»ñç ÙÇç : ²ÛÝáõÑ»ï µûáõç»ï³ûçý ÙÇçáóÝ»ñÇ µ³ßëáõùý Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ Áëï áñíáõý»áõãû³ý ï»ë³ïý»ñç: Ø»ñ ϳñÍÇùáí, í»ñ Çó Ý»ñù µûáõç»ç Ó ³íáñáõÙÁ å»ïù ÑÇÙÝíÇ ³ÝÑñ³Å»ßï ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý µ³ñçùý»ñç (å»ï³ï³ý»ñ³ßëçùý»ñ, Ýí³½³ áõûý ëáóç³é³ï³ý ëï³ý¹³ñïý»ñ ³ÛÉÝ) ͳí³ÉÇ ë³ñù³ýù³ý íñ³: ²ÛÝáõÑ»ï Ý»ñù Çó í»ñ å»ïù Çñ³Ï³Ý³óíÇ Ý³Ë³Ñ³ßÇíÝ»ñÇ Ó ³íáñáõÙ, áñç ÙÇçáóáí Ïѳßí³ñÏí»Ý ¹ñí³Í Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÙÇçáóÝ»ñÇ Í³í³ÉÁ, ÇÝãå»ë ݳ ѳÝñ³ÛÇÝ µ³ñçùý»ñç ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ïñ³ù³¹ñù³ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ (Ó»éù µ»ñáõù, ýçý³ýë³íáñáõù ³ÛÉÝ): ÀݹѳÝñ³óÝ»Éáí ï³ñµ»ñ»ñïñý»ñáõù µûáõç»ï³ûçý áñíáýã³óáõù ï»õç áõý»ó³í á áëáõãûáõýý»ñá, ϳñáÕ»Ýù Ýß»É, áñ ݳËÏÇÝáõÙ áñíáýã³óá ëïëíáõù ñ ¹»ï³ÉÝ»ñÇ áñáßáõùçó í»ñçáõù Ñ³Ý áõù ÇÝ ³ÙµáÕçÇÝ: Ü»ñϳÛáõÙë ëïëíáõù ³ÙµáÕçÇó í»ñçáõù ³Ýóáõ٠ϳï³ñíáõÙ ¹»ï³ÉÝ»ñÇÝ: ê³ï³ûý ³Ûëï»Õ ͳ áõù Ù»Ï ëï½µáõýù³ûçý ѳñó. ÇÝãÁ ѳٳñ»É ³ÙµáÕç` ýçý³ýë³íáñù³ý ͳí³ÉÁ û± ³ñ¹ÛáõÝùÁ, áñçý å»ïù ѳëÝ»É: ºÃ» ÏÇñ³éíáõÙ 13

»Ï³ÙáõïÝ»ñÇó ¹»åÇ Í³Ëë»ñÁ ëï½µáõýùá, ³å³ ³ÙµáÕçÁ, ³Ýßáõßï,»Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Í³í³ÉÝ, ÇëÏ å»ïáõãû³ý áñíáõý»áõãû³ý Ýå³ï³ÏÁ` ³Û¹»Ï³ÙáõïÝ»ñÇ µ³ßëáõùá û ï³ áñíáõùá: ê³ï³ûý»ã» å»ïáõãû³ý áñíáõý»áõãûáõýá ¹Çï³ñÏ»Ýù áñå»ë ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý µ³ñçùý»ñç ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ ïñ³ù³¹ñáõù, ³å³ ³ÙµáÕçÁ ¹³ µ³ñçùý»ñç ͳí³ÉÝ, áñáýù ³ÝÑñ³Å»ßï ïñ³ù³¹ñ»é, ÇëÏ ýçý³ýë³ï³ý é»ëáõñëý»ñý Çñ»ÝóÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ»Ý Ýå³ï³ÏÇ Ó»éù µ»ñù³ý ÙÇçáó: ì²ð ²Ü àêî²üæú²ü ºìàð ÎÆð²ÎàêÚ²Ü êø ²î غÈÆøÚ²Ü Ûáõç»ï³ÛÇÝ áñíáýã³óç ϳ½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Ù»Ãá¹áÉá Ç³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ Ðá¹í³ÍÁ ÝíÇñí³Í µûáõç»ï³ûçý áñíáýã³óç ϳ½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ÑÇÙݳѳñó»ñÇ áõëáõùý³ëçñáõãû³ýá: øýý³ñïí»é»ý µûáõç»ç ϳ½ÙÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ ¹ñ³ íñ³ ³½¹áÕ áñíáýý»ñá: Ü»ñϳ۳óí»É»Ý µûáõç»ï³íáñù³ý ÑÇÙݳϳݻճݳÏÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýó ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ûñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: àõëáõùý³ëçñí»é»ý µûáõç»ç ϳ½ÙÙ³Ý áñíáýã³óáõù áûáõãûáõý áõý»óáõ ë³ñù³ý³ ³ÏáõÙÝ»ñÁ ¹ñ³Ýù å³ûù³ý³íáñáõ ù³õ³ù³ï³ý ïýï»ë³ï³ý áñíáýý»ñá: Ü»ñϳ۳óí»É»Ý í»ñççýý»ñçë ¹ñë áñáõùý»ñá ½³ñ ³ó³Í ½³ñ ³óáÕ»ñÏñÝ»ñáõÙ: 14

ВАРДАН БОСТАНДЖЯН ГЕВОРГ КИРАКОСЯН СМБАТ МЕЛИКЯН Методологические подходы организации бюджетного процесса Статья посвящена изучению вопросов организации бюджетного процесса. Обсуждены основные подходы составления бюджета и влияющие на него факторы. Представлены основные способы бюджетирования, их приемущества и недостатки. Изучены действующие ограничения в процессе составления бюджета и связанные с ними политические и экономические факторы. Представлены их проявления в развитых и развивающихся странах. VARDAN BOSTANJYAN GEVORG KIRAKOSYAN SMBAT MELIKYAN The methodological approaches of the organization of the budget process The article is devoted to the examination of questions of budget process organization. The basic approaches of budgeting and the factors that influence on it are discussed in the article. The basic methods of budgeting and their advantages and disadvantages are presented in the article. The existing limitations in the budgeting process and related political and economic factors are examined as well. Their manifestations in developed and developing countries are presented in the article. 15

³Ý³ÉÇ µ³é»ñ. µûáõç»ï³ûçý ù³õ³ù³ï³ýáõãûáõý, µûáõç»ï³ûçý áñíáýã³ó, µûáõç»ï³ûçý»ï³ùáõïý»ñ ͳËë»ñ, å»ï³ï³ý ýçý³ýëý»ñ: Бюджетная политика, бюджетный процесс, бюджетные доходы и расходы, государственные финансы. Budget policy, budget process, budget revenues and expenditure, public finance. 16