Ước nguyện dân gian trong năm Giáp Ngọ Ước nguyện nghĩa là gì? Ước ( 約 ), chữ Nôm, nghĩa là mong. Từ mượn chữ Hán, ước ( 約 ) thuộc bộ mịch ( 糸, tơ sợi nhỏ) với nghĩa là thắt, bó, ràng buộc. Nguyện ( 願 ) thuộc bộ hiệt ( 頁, đầu) với nghĩa là điều mong ước trong lòng. Ước nguyện là từ ghép Nôm Hán đồng nghĩa với ý nhấn mạnh hoặc nói lên tính khái quát. Điều ước nguyện trong dân gian Dạo một vòng quanh qua các nơi bán đồ thờ tự vào cuối năm và du xuân đến các nơi thờ tự vào đầu năm sẽ dễ dàng thấy được điều dân gian ước nguyện trong năm mới Giáp Ngọ. Mong ước tiền tài Người Việt xưa sống nhờ nông nghiệp, coi nhẹ việc buôn bán (sĩ, nông, công, thương) nên ít thờ thần tài. Sau này, do giao thương với người phương Bắc và người ở các nơi khác đến, thương nghiệp được coi trọng, việc thờ thần tài trong dân gian dần trở nên phổ biến. Cùng với quan niệm Thổ Kim tương hợp nên ông Địa (hành Thổ) được thờ chung với Thần Tài (hành Kim). Cũng có người thờ chung hai thần trên làm một, với quan niệm: mọi của cải được sản sinh ra từ đất. Thế nhưng, có lẽ sợ thần tài và ông địa không chuyên tâm trong việc trợ giúp gia chủ, dân gian còn đặt thêm tượng Di Lặc Phật Vương ( 彌勒佛王 ), vị Bồ Tát có lòng từ bi, ở trên bàn thờ ông Địa Thần Tài, để quản lý và đôn đốc hai vị thần này. Trên tượng Di Lặc Phật Vương, người ta ghi rõ điều ước nguyện về tiền tài, như: + Chiêu tài tiến bảo ( 招财进宝 hoặc 招財進寶 ): Ước mong tiền, thu được của. Xem hình 1. + Tài phúc hanh thông ( 财福亨通 hoặc 財福亨通 ): Tiền bạc và điều tốt lành được thịnh đạt, thuận lợi. Xem hình 2. + Kim ngọc mãn đường ( 金玉满堂 hoặc 金玉滿堂 ): Vàng và đá quý đầy nhà. Do trong ngũ hành, hành Thổ sinh hành Kim, ngọc thuộc hành thổ, vàng thuộc hành kim nghĩa là ước nguyện tiền tài trong việc làm ăn được luân chuyển và sinh lợi. Xem hình 3. Hình 1 Hình 2 Hình 3
Không chỉ dựa vào ông Địa (tín ngưỡng bản địa), Thần Tài (du nhập từ Đạo giáo), Di Lặc Phật Vương (ảnh hưởng của Phật giáo), dân gian còn dựa vào các linh vật du nhập từ phương Bắc từ thời kỳ bị Bắc thuộc, như tỳ hưu ( 貔貅 ), heo (lợn), cá vàng + Chiêu tài quần bang ( 招财群邦 hoặc 招財群邦 ): Ước mong tiền của tụ hội lại một nơi. Tỳ hưu là một trong chín đứa con của rồng, có dạng như báo nhưng miệng rộng, có cánh, có sừng và không có hậu môn. Theo người Trung Quốc, con Tì Hưu: có sừng là để bảo vệ chủ, có miệng rộng là để gom tiền tài vào người, không có hậu môn là vì không có chỗ cho tiền tài thoát ra, có cánh là để cho chủ mau thăng quan tiến chức. Xem hình 4. + Phú quý vượng tài ( 富贵旺财 hoặc 富貴旺財 ): Ước mong giàu sang, tiền của hưng thịnh. Tỳ hưu cũng là linh vật mà người Hoa đặt vào đó ước nguyện phú quý và tiền của. Xem hình 5. Hình 4 Hình 5 + Thủ tài kỳ lân ( 守财麒麟 hoặc 守財麒麟 ): Kỳ lân giữ tiền của. Theo truyền thuyết của người Hoa, kỳ lân là loài thú thần, hình giống hươu, mình to, đuôi bò móng ngựa, lưng có lông năm màu, bụng có lông vàng, đầu có một sừng, con đực gọi là kỳ, con cái gọi là lân, gọi chung là kỳ lân. Kỳ lân tính tình ôn hòa, không làm hại người và thú vật, nên được coi là nhân thú 仁獸 (thú có lòng nhân). Tương truyền, kỳ lân hiện diện ở đâu thì nơi đó có thánh nhân xuất hiện. Ngày nay, dân gian cho rằng kỳ lân xuất hiện sẽ mang đến điều may mắn và tiền của. Xem hình 6. + Tài vận đáo ( 财运到 hoặc 財運到 ): Tiền của và số trời định đến. Tài ( 財 ) ở đây là tiền của làm ra từ khả năng của con người. Vận ( 運 ) đây là số trời định cho. Trong hình 7, cụm từ Tài vận đáo ( 财运到 ) được gắn trên tượng con cóc ngậm đồng tiền. Thiềm thừ ( 蟾蜍 ) là con cóc ba chân, miệng ngậm tiền. Theo truyền thuyết của người Hoa, thiềm thừ ngậm tiền là biểu tượng của thần tài, của điềm lành. Xem hình 7. + Tài nguyên cổn cổn ( 财源滚滚 hoặc 財源滚滚 ): nguồn tiền của cuồn cuộn mãi không thôi. Theo phong thủy của người Hoa, bắp cải là biểu tượng của túi chứa tiền tài, có tác dụng chiêu tài lộc. Xem hình 8.
+ Kim ngọc mãn đường ( 金玉满堂 ): Vàng và đá quý đầy nhà. Theo quan niệm của người Hoa, cá vàng hay kim ngư ( 金魚 ) đem lại sự may mắn. Sự kết hợp tốt nhất là hai con cá vàng. Xem hình 9. Hình 6 Hình 7 Hình 8 Hình 9 Trong năm Giáp Ngọ, ngựa được chọn làm linh vật để gửi gắm ước nguyện về tiền của, đó là: + Lập mã chiêu tài ( 立马招财 hoặc 立馬招財 ): Ước mong năm ngựa có thành tựu tốt về tiền của. Xem hình 10. + Lập mã hữu tài ( 立马友财 hoặc 立馬友財 ): Ước mong năm ngựa có sự hòa hợp với tiền của. Xem hình 11. + Lập mã phát tài ( 立马发财 hoặc 立馬發財 ): Ước mong năm ngựa hưng thịnh tiền của. Xem hình 12.
Hình 10 Hình 11 Hình 12 + Mã thượng hữu tài ( 马上友财 hoặc 馬上友財 ): Ước mong năm ngựa thêm sự hòa hợp với tiền của. Trong hình 13, con ngựa chở cải thảo cũng nói lên việc năm ngựa chiêu tài lộc. + Phú quý tiền trình ( 富贵前程 hoặc 富貴前程 ): Ước mong đường tương lai giàu sang. Xem hình 14. Hình 13 Hình 14 + Tiền trình phú quý ( 前程富贵 hoặc 前程富貴 ): Ước mong được giàu sang trong đường tương lai. Xem hình 15. + Tài vận hanh thông ( 财运亨通 hoặc 財運亨通 ): Tiền của và số trời định được thịnh đạt, thuận lợi. Trong hình 16, con ngựa chở cải thảo cũng nói lên việc năm ngựa chiêu tài lộc.
Hình 15 Hình 16 Mong ước điều tốt lành, như ý, phúc thọ Trong quá trình tồn tại và phát triển, từ tín ngưỡng thờ tự nhiên đến tín ngưỡng thờ nhân thần, thiên thần, dân gian ước mong cuộc sống được tốt lành. + Tường long tụ bảo ( 祥龙聚宝 hoặc 祥龍聚宝 ): Rồng lành thu góp điều tốt đẹp. Rồng ở phương Tây biểu tượng cho điều ác. Rồng ở châu Á biểu tượng cho việc tốt lành. Xem hình 17. + Cát tường tam bảo ( 吉祥三宝 ): Ba điều ước mong tốt đẹp, đó là tam bảo: Phật 佛, Pháp 法 và Tăng 僧 ; hoặc là thổ địa, nhân dân và chính sự; hoặc là đại nông, đại công và đại thương. Trong hình 18 là tượng gia đình heo (lợn). Theo quan niệm người Hoa, heo (lợn) sinh sản tốt, có khả năng đem lại sự thịnh vượng Hình 17 Hình 18
+ Tụ phúc đa thọ ( 聚福多寿 hoặc 聚福多壽 ): Ước mong thu góp điều lành và sống lâu. Trong hình 19, đào gắn với truyền thuyết cổ Trung Hoa về các vị thần tiên bất tử. Đào được xem là biểu tượng của sự giàu có, sức khỏe, sự thịnh vượng và trường thọ. + Phúc thọ song hy ( 福寿双禧 hoặc 福壽双禧 ): Ước mong hai mừng, đó là: điều tốt lành và cuộc sống dài lâu. Xem hình 20. Hình 19 Hình 20 Hình 19 Hình 20 + Cái thế quần bang ( 戤世群邦 ): Ước mong nhiều đời lưu truyền nơi này. Trong hình 21, con tỳ hưu vàng gắn với ước mong của sự giàu có. Hình 21 Trong năm Giáp Ngọ, ngựa được chọn làm linh vật để gửi gắm ước nguyện về các điều lành, đó là: + Bảo vận thiên lý ( 鴇运千里 hoặc 鴇運千里 ): Ngựa chuyên chở ngàn dặm. Ước mong việc chuyên chở luôn được tốt đẹp. Xem hình 22.
+ Mãn tải nhi quy ( 满载而归 hoặc 满载而歸 ): Chở về dư đầy. Ước mong công việc luôn mang về điều tốt lành. Trong hình 23, con ngựa chở cải thảo cũng nói lên việc năm ngựa chiêu tài lộc. Hình 22 Hình 23 + Ngự mã thành công ( 御马成功 hoặc 御馬成功 ): Ngựa của vua đem đến thành công. Xem hình 24. + Bát tuấn hùng phong ( 八骏雄风 hoặc 八駿雄風 ): Tám ngựa tốt dáng vẻ dũng mãnh. Chữ bát ( 八 ) và phát ( 發 ) có cách phát âm tương tự nhau. Vì vậy, bát đây có ý là phát đạt. Bát mã ý nói ngựa đem lại sự phát đạt. Xem hình 25. Hình 24 Hình 25 Mùng hai Tết Giáp Ngọ, gửi đăng Báo Thánh Nhạc, mục Lịch sử văn hóa, số báo tháng 3 năm 2014 Michel Nguyễn Hạnh