Chuong1.1.PPt

Nội dung TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 1. Vài nét về lịch sử thị trường chứng khoán 2. Khái niệm về thị trường chứng khoán 3. Cơ cấu tổ chức của thị trường chứng khoán 4. Phân loại thị trường chứng khoán 1. Vài nét về lịch sử thị trường chứng khoán Xuất hiện các hình thức sơ khai từ giữa thế kỷ 15 ở châu âu Thuật ngữ "Bourse" (sở giao dịch) xuất hiện ở Bruges (Bỉ) từ 1453, Đến nay đã có > 160 Sở giao dịch trên thế giới. Phương thức giao dịch từ chỗ ký hiệu bằng tay nay đã điện tử hoá. Ban đầu phát triển tự phát, nay có quản lý chặt chẽ TTCK xuất hiện là tất yếu khách quan theo sự phát triển của kinh tế thị trường (vào giai đoạn 3 của kinh tế thị trường) 1

CÁC TTCK NỔI TIẾNG TTCK NEW YORK THÀNH LẬP 1792 TTCK LONDON THÀNH LẬP 1793 TTCK FRANFURT THÀNH LẬP 1795 TTCK PARIS THÀNH LẬP 1817 TTCK TOKYO THÀNH LẬP 1878 28/11/1996 GIA THUỘC BỘ TC) 20/7/2000 MINH VỀ TTCK Ở VIỆT NAM THÀNH LẬP ỦY BAN CK QUỐC THUỘC CP (NAY THÀNH LẬP TTGDCK TP HỒ CHÍ 8/3/2005 THÀNH LẬP TRUNG TÂM GDCK HÀ NỘI 2006 LUẬT CK RA ĐỜI, CÓ HIỆU LỰC 1/1/07 31/12/2006 193 CÔNG TY CK NIÊM YẾT, VỐN HÓA 14 TỶ USD. VN INDEX > 800 SAU KHI CÓ LUẬT CK, TTCK VN "TĂNG TRƯỞNG QUÁ NÓNG", VN-INDEX ĐÃ >1000. 2. Khái niệm về thị trường chứng khoán Thị trường tài chính là nơi gặp gỡ các nguồn vốn giữa bên "dư vốn" và bên "thiếu vốn", cho phép khơi thông nguồn vốn trong nền kinh tế Phân loại thị trường tài chính theo bản chất, chức năng, phương tiện hoạt động - Thị trường tiền tệ điều chỉnh thanh khoản, cung cấp phương tiện thanh khoản. - Thị trường hối đoái giao dịch các đồng tiền chuyển đổi - Thị trường vốn gắn với dư và thiếu vốn (tiết kiệm và đầu tư) đóng vai trò quan trọng cho tăng trưởng kinh tế Thị trường vốn là nơi diễn ra các hoạt động mua bán CK và các giấy nợ trung và dài hạn từ 1 năm trở lên. Công cụ trao đổi là CK (nên thường gọi là TTCK) 2

TTCK hay thị trường vốn (capital market) là bộ phận quan trọng của thị trường tài chính nhằm tập trung nguồn vốn tiết kiệm nhỏ của XH thành những nguồn vốn lớn dài hạn tài trợ cho DN, cho dự án,... Cơ sở chủ yếu hình thành TTCK - Mâu thuẫn nội tại của quá trình tuần hoàn, chu chuyển vốn trong kinh tế thị trường - Sự độc lập tương đối của hình thái giá trị và hình thái hiện vật của hàng hóa - Sự phát triển của các công cụ giao dịch và thanh toán - Cơ chế kích thích giao lưu các tài sản tài chính Chức năng của TTCK Huy động vốn để đầu tư cho nền kinh tế Cung cấp môi trường đầu tư cho công chúng Tạo tính thanh khoản của các chứng khoán Đánh giá hoạt động của doanh nghiệp Tạo môi trường để chính phủ thực hiện các chính sách vĩ mô Nơi cất giữ tài sản và chia sẻ rủi ro của nền kinh tế Các chủ thể tham gia TTCK Nhà phát hành: là các tổ chức thực hiện huy động vốn thông qua TTCK. Nhà phát hành là người cung cấp chứng khoán hàng hóa của TTCK. Bao gồm: - CP và chính quyền địa phương: phát hành trái phiếu CP và trái phiếu địa phương - Công ty CP: phát hành trái phiếu và cổ phiếu công ty - Các tổ chức TC: phát hành các công cụ tài chính : trái phiếu, chứng chỉ thụ hưởng, các công cụ khác của TTCK Nhà đầu tư: là những người mua bán CK trên TTCK gồm nhà đầu tư cá nhân và nhà đầu tư có tổ chức Mọi giao dịch CK đều có sự tham gia của dân chúng, công ty, tổ chức, chính phủ tại: - Sở giao dịch chứng khoán - Thị trường phi tập trung Các tổ chức KD trên TTCK gồm các công ty CK, quỹ đầu tư CK, các trung gian TC Các tổ chức có liên quan đến TTCK gồm Cơ quan quản lý của CP; Sở GDCK; Hiệp hội các nhà KD CK; Tổ chức lưu ký và thanh toán bù trừ; Công ty dịch vụ máy tính CK; Tổ chức tài trợ chứng khoán; Công ty đánh giá hệ số tín nhiệm CK... 3

Sở giao dịch chứng khoán (Exchange market) Thị trường sàn giao dịch còn gọi là Sở giao dịch chứng khoán (Exchange market) hay thị trường niêm yết tập trung (Listed market) Sở GDCK là thị trường tổ chức tập trung, có địa điểm giao dịch. Tính cạnh tranh cao của các CK niêm yết Sở giao dịch chứng khoán (Exchange market) Cơ chế giá cả: Các CK được niêm yết và mua bán theo phương thức đấu giá hai chiều (double auction) giữa đại diện mua và đại diện bán. Động lực chuyển giá: Giá chào bán của đại diện bán (offer) thấp hơn giá trước đó hay giá rao mua (bid) cao hơn giá trước đó. Vai trò chỉ đạo thị trường : các chuyên gia trên sàn chịu trách nhiệm duy trì ổn định thị trường. Họ sẽ can thiệp khi có sự mất cân đối của CK nào đó để tạo sự bình ổn thị trường Thị trường phi tập trung OTC (Over-The-Counter Market) OTC là thị trường dựa vào hệ thống vận hành chào bán cạnh tranh và thương lượng giữa các công ty CK với nhau thông qua phương tiện thông tin. OTC: "không qua quầy" nghĩa là bán trực tiếp, không có không gian giao dịch. OTC là thị trường không kén chọn CK bằng Sở GDCK. Đây là nơi bán CK mới phát hành: người phát hành chào bán với giá tham khảo IPO (Initial public offering price) để các nhà đầu tư lựa chọn (chưa được bán theo cơ chế đấu giá hai chiều) Thị trường phi tập trung OTC (Over-The-Counter Market) Cơ chế tạo giá: OTC hoạt động nhờ mạng lưới liên công ty (interdealer network). Các nhà tạo giá trong hệ thống cạnh tranh với nhau đưa ra giá mua (bid) và chào bán (ask), thị trường sẽ chọn bằng thương lượng nên còn gọi là thị trường thương lượng (negotiated market). Động lực chuyển giá: Một nhà tạo giá nào đó muốn khuyến khích nhà đầu tư bán ra thì họ sẽ đưa ra giá rao mua (bid) cao hơn giá cũ hoặc họ sẽ giảm giá chào bán (ask) để hấp dẫn người mua. 4

Thị trường phi tập trung OTC (Over-The-Counter Market) Vai trò chỉ đạo: người tạo giá (market maker) là người đưa ra giá rao mua tốt nhất (best bid) và giá chào bán (best ask) được chọn lọc từ tập hợp các giá rao mua và chào bán trong hệ thống thị trường nội bộ (inside market). Trên OTC, nhiều công ty kinh doanh CK có thể giữ lượng CK OTC cho riêng mình mà không cần đăng ký Các CK giao dịch trên OTC là những công ty chưa đủ điều kiện niêm yết tại Sở GDCK. OTC đảm nhận vai trò bán ra của các CK mới phát hành. Tuy nhiên, các công ty đủ điều kiện niêm yết vẫn có thể chọn giao dịch trên OTC. Khác biệt cơ bản giữa thị trường GDCK và thị trường OTC Sàn GDCK: Địa điểm KD tập trung Điều hành bởi Sở GDCK Gút giá bằng đấu giá 2 chiều OTC: Không có không gian cụ thể Điều hành thường do Hiệp hội KD CK Gút giá bằng thương lượng sàn THỊ TRƯỜNG SƠ CẤP (PRIMARY MARKET) 3 CƠ CẤU TỔ CHỨC CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN Thị trường sơ cấp là thị trường khởi đầu của thị trường chứng khoán (mua bán những CK mới phát hành) nên còn gọi là thị trường phát hành CK Nguồn vốn chủ yếu: tiết kiệm của dân chúng và các tổ chức phi tài chính Thị trường sơ cấp thực hiện chức năng thu hút tiền nhàn rỗi vào đầu tư. 5

THỊ TRƯỜNG SƠ CẤP (PRIMARY MARKET) Vai trò của thị trường sơ cấp là tạo ra hàng hoá cho thị trường giao dịch và làm tăng vốn đầu tư cho nền kinh tế. (Cụ thể là quá trình CK hoá nguồn vốn sang vốn trung và dài hạn) Chủ thể phát hành là những "người thiếu vốn", chủ thể đầu tư là "người dư vốn". Nhà phát hành chỉ thu được tiền lần đầu, còn khi nhà đầu tư bán CK nhiều lần thì nhà phát hành không thu thêm được tiền nữa THỊ TRƯỜNG THỨ CẤP (SECONDARY MARKET) Thị trường thứ cấp là nơi mua bán các CK đã được phát hành trên thị trường sơ cấp. Các CK có thể mua bán nhiều lần nên còn gọi là thị trường luân chuyển CK Thị trường thứ cấp thực hiện vai trò điều hoà, lưu thông các nguồn vốn, bảo đảm chuyển hoá nguồn ngắn hạn thành dài hạn. Do đó người đầu tư yên tâm mua CK vì họ có thể bán lại. THỊ TRƯỜNG THỨ CẤP (SECONDARY MARKET) Chức năng: - Thuận lợi mua bán công cụ tài chính nhằm tăng tính thanh khoản - Tạo sức sinh lợi từ giữ CK - Xác định giá hợp lý trên cơ sở đấu giá tự do (cạnh tranh hoàn hảo) - Giá CK ở đây ảnh hưởng đến giá CK trên thị trường sơ cấp THỊ TRƯỜNG THỨ CẤP (SECONDARY MARKET) Tổ chức: - Giao dịch qua các Sở GDCK, trung tâm giao dịch,... - Giao dịch trao tay (giao dịch qua OTC) theo kiểu mua bán thẳng cho ai chấp nhận giá người bán đặt ra. 6

SO SÁNH THỊ TRƯỜNG SƠ CẤP VÀ THỊ TRƯỜNG THỨ CẤP - Sự khác nhau giữa thị trường sơ cấp và thứ cấp là nội dung và mục đích của TTCK (chứ không phải hình thức): Nếu thị trường sơ cấp là huy động vốn vào đầu tư thì ở thị trường thứ cấp mặc dù có lượng giao dịch rất lớn nhưng không có đồng nào đưa vào đầu tư (mà chỉ có những khoản lời chênh lệch giá mua bán CK). - Thị trường sơ cấp là tiền đề, thị trường thứ cấp là động lực. - Sự phân biệt này chỉ có ý nghĩa về lý thuyết, trên thực tế không phân biệt được chúng ở đâu. 4. PHÂN LOẠI THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 4.1 PHÂN LOẠI TTCK - THEO PHƯƠNG DIỆN PHÁP LÝ TTCK chính thức TTCK bán chính thức TTCK phi tập trung (thị trường thứ 3) Thị trường CK chính thức Các cách gọi: TTCK chính thức, TTCK tập trung, TTCK có tổ chức, sở GDCK, thị trường niêm yết tập trung. Đây là thị trường hoạt động theo đúng pháp luật nghiêm ngặt: nơi giao dịch các CK đã được đăng ký. CK được đăng ký là các CK được phát hành hội đủ điều kiện (thâm niên hoạt động, thành tích lợi nhuận, quy mô cổ phần, lượng cổ đông...) tức là có đủ uy tín trên sàn giao dịch, được "bảo vệ" tối đa do sàng lọc hệ thống 7

Thị trường CK chính thức TTCK chính thức có thời biểu mua bán rõ rệt, giá cả xác định trên cơ sở đấu giá công khai có kiểm soát, mua bán tại sàn giao dịch nên tạo ra niềm tin công bằng, trung thực, có trật tự (nơi tập hợp và chuyển hóa niềm tin thành những kết ước cụ thể của nhà đầu tư). Quá trình mua bán tại sàn: diễn ra nhanh qua đấu giá, mua bán thực sự được giải quyết qua công ty môi giới và KDCK. Các nhu cầu mua (cầu) và bán (cung) sẽ được thông qua các công ty môi giới và KDCK rao mua (bid) và chào bán (offer) công khai tại chỗ ngồi quy định (seat) trong Sở GDCK. Thị trường CK bán chính thức TTCK bán chính thức (TTCK bán tập trung, thị trường OTC...) là thị trường không có địa điểm tập trung những người môi giới, người KDCK. Hoạt động giao dịch diễn ra mọi nơi, mọi lúc mà người mua và bán CK gặp nhau. Đây là thị trường bậc cao được tự động hóa với rất nhiều hãng môi giới giao dịch mua bán thông qua điện thoại và mạng vi tính. OTC không phải là thị trường hiện hữu, loại thị trường bậc cao ở các nước có trình độ thông tin hiện đại. Thị trường CK bán chính thức Các chú ý về TTCK bán chính thức: OTC không có trung tâm giao dịch, các nhà đầu tư không trực tiếp gặp nhau (not face-to-face) để thỏa thuận mua bán mà thông qua việc thuê các công ty môi giới giao dịch hộ qua hệ thống viễn thông. Một giao dịch CK trên OTC bắt đầu khi khách hàng đặt lệnh và người môi giới điền vào phiếu lệnh. Phiếu lệnh được chuyển đến nhân viên giao dịch trên OTC để thi hành, nhân viên giao dịch sẽ xác định người KDCK để thương lượng. Người KDCK trên OTC cung cấp liên tục giá hỏi mua (bid) và giá chào bán (offer) cho một CK cụ thể nghĩa là tạo thị trường cho CK đó (make a market) được gọi là người tạo ra thị trường (vì lợi nhuận của họ và chấp nhận rủi ro) Thị trường CK bán chính thức Các chú ý về TTCK bán chính thức: Nếu Sở GDCK chỉ có một loại người tạo ra thị trường (chuyên gia specialist) thì OTC có nhiều người tạo ra thị trường cho một CK Niêm yết CK trên OTC: chỉ cần được phép phát hành là có thể được giao dịch trên OTC. Nói chung có tín nhiệm thấp hơn Sở GDCK. Giá CK ở OTC qua hệ thống màn hình tự động. Giao dịch trên OTC: người mua đưa lệnh mua CK nào đó cho công ty CK đang quản lý tài sản của mình yêu cầu thực hiện giao dịch hộ. Công ty giao dịch lên kết với mạng viễn thông tới các nhà tạo thị trường của loại CK này để biết giá chào bán thấp nhất và báo lại cho người mua, nếu chấp nhận thì công ty sẽ thực hiện giao dịch. 8

Thị trường CK phi tập trung TTCK phi tập trung hay TTCK thứ ba là loại TTCK xuất hiện đầu tiên trong lịch sử Việc mua bán diễn ra bất cứ đâu và bất cứ lúc nào, có thể qua môi giới hoặc trực tiếp thực hiện. Tất cả các CK được phép phát hành đều có thể giao dịch TT thứ ba là cơ sở để hình thành Sở GDCK và OTC Mục đích: cung cấp CK của những công ty nhỏ, mới phát hành để huy động vốn trên TTCK, tạo điều kiện để gia nhập Sở GDCK và OTC khi có điều kiện. 4.2 PHÂN LOẠI TTCK - THEO ĐỊA ĐIỂM PHÁT HÀNH TTCK chính thức TTCK phi chính thức TTCK chính thức TTCK chính thức hay TTCK tập trung hoặc Sở GDCK TTCK phi chính thức 4.3 PHÂN LOẠI TTCK - THEO PHƯƠNG THỨC GIAO DỊCH Thị trường giao ngay Thị trường tương lai TT OTC gồm TTCK bán tập trung và TTCK thứ ba 9

Thị trường giao ngay (Spot market) TT giao ngay hay thị trường thời điểm: mua bán theo giá khi (ngày) giao dịch, thanh toán diễn ra sau vài ngày theo quy định mỗi TTCK Thị trường tương lai (Future market) TT tương lai mua bán những hợp đồng mà giá cả thỏa thuận trong ngày giao dịch, nhưng thanh toán diễn ra trong các kì hạn xác định của tương lai (1 tháng, 6 tháng, 1 năm,...) 4.4 PHÂN LOẠI TTCK - THEO LOẠI HÀNG HOÁ GIAO DỊCH Thị trường cổ phiếu Thị trường trái phiếu Thị trường các công cụ có nguồn gốc CK TT cổ phiếu TT mua bán cổ phiếu thường (common stock) và cổ phiếu ưu đãi (preferred stock) TT trái phiếu TT mua bán trái phiếu dài hạn kho bạc, trái phiếu đô thị, trái phiếu công ty, trái phiếu cầm cố... TT các công cụ có nguồn gốc CK TT mua bán những hợp đồng về quyền lựa chọn, giấy bảo đảm quyền mua cổ phiếu... 10