Töø chöõ Noâm ñeán quoác ngöõ (2): Dzöông Quí Phi vaø Côm Gaø Haûi Nam Nguyeân Nguyeân Trong lòch söû Trung quoác, raát nhieàu phuï nöõ ñaõ ñöôïc löu danh muoân thuôû. Veà chính trò, coù Voõ Taéc Thieân, Löõ Haäu, Töø Hi, v.v. Veà saéc ñeïp, thöôøng laøm nghieâng thaønh ñoå nöôùc, coù Taây Thi gaùi nöôùc Vieät, coù Döông Quí Phi ôû ñôøi nhaø Ñöôøng. Döông Quí Phi teân thaät Döông Ngoïc Hoaøn, vaøo luùc 18 tuoåi (naêm 736) ñöôïc moät thaùi töû con vua Ñöôøng Huyeàn Toâng (töùc Ñöôøng Minh Hoaøng, 713-755) laáy laøm vôï. Ñeán naêm 741, vua Ñöôøng Minh Hoaøng ñöôïc dòp gaëp gôõ Döông Ngoïc Hoaøn, ñaâu ñoù ôû trong cung. Sau laàn gaëp gôõ ñoù, nhaø vua ñem loøng say meâ thieáu nöõ hoï Döông. Roài giaät vôï cuûa con trai, ñöa naøng vaøo cung, phong cho töôùc Quí Phi - töùc ngöôøi cung phi ñöôïc vua yeâu quí nhaát. Döông Quí Phi xinh ñeïp ñeán ñoä nhaø vua luùc naøo cuõng boû aên queân nguû, quaán quít beân naøng, vaø xao nhaõng vieäc trieàu chính. Nhaø vua coøn xaây cho naøng moät boàn taém duøng suoái nöôùc noùng, ñeå saùng saùng cuøng naøng du döông trong boàn taém vaø laâm trieàu raát muoän. Döïa vaøo theá cuûa Döông Quí Phi, anh cuûa naøng, Döông Quoác Trung, ñöôïc laøm quan ñeán chöùc Teå Töôùng, vaø toaøn theå hoï haøng gia ñình ñeàu ñöôïc vinh hoa phuù quí. ÔÛ thaønh phoá Phaïm Döông (Fan Yang) gaàn choán bieân thuøy phía Baéc coù moät vieân töôùng khoâng phaûi goác Haùn toäc laø An Loäc Sôn. Ban ñaàu An Loäc Sôn ñöôïc Döông Quí Phi nhaän laøm con nuoâi. Nhöng vaây caùnh cuûa An Loäc Sôn ôû trong trieàu laïi thuoäc phe ñoái nghòch vôùi Teå Töôùng Döông Quoác Trung. Ñeán luùc hai phe thanh toaùn nhau, phe ñôõ ñaàu cuûa töôùng An Loäc Sôn bò phe Döông Quoác Trung trieät haï. Phaãn uaát tröôùc vieäc gia ñình hoï Döông caøng ngaøy caøng loäng quyeàn, An Loäc Sôn daáy binh noåi loaïn. Ñöôøng Minh Hoaøng vaø thuoäc haï phaûi boû kinh thaønh chaïy troái cheát veà Thaønh Ñoâ (Cheng Du) ôû khu vöïc Töù Xuyeân. Taïi ñaây ñaùm hoä giaù vua vaø daân chuùng cuõng ñaâm noåi loaïn vaø gieát cheát Döông Teå Töôùng, anh cuûa Quí Phi. Hoï cuõng baét vua phaûi treo coå Döông Quí Phi, vaø vua sau cuøng phaûi thuaän tình, maëc duø raát thöông yeâu naøng. Loaïn An Loäc Sôn cuoái cuøng bò daäp taét vaø vua hoài loan trôû laïi Traøng An, nhö moät ngöôøi maát hoàn. Soáng trong thöông tieác nhôù nhung, nhaø vua khoâng coøn loøng daï troâng coi vieäc nöôùc, neân nhöôøng ngoâi laïi cho ngöôøi con thöù ba, roài qua ñôøi khoaûng moät naêm sau. Döông Quí Phi nhanh choùng trôû thaønh nhaân vaät ñaày huyeàn thoaïi, cho thi phuù vaø kòch ngheä. Thôøi ñaïi Ñöôøng Minh Hoaøng (713-756) cuõng laø thôøi cöïc thònh cuûa thô Ñöôøng, vôùi nhöõng thi baù noåi tieáng nhö Ñoã Phuû, Lí Baïch, Baïch Cö Dò,... Vaø Ñöôøng Minh Hoaøng thöôøng ñöôïc xem nhö moät trong soá ít hoaøng ñeá coù nhieàu ñam meâ vaên ngheä, thi phuù vaø coù coâng trong vieäc phaùt trieån vaên hoaù cho nöôùc Taøu [2]. Döông Quí Phi - ñoïc Yang Guí Fei theo kieåu Hoa Baéc vaø quan thoaïi, vaø theo kieåu Quaûng Ñoâng: Yeung Guei Fi. Taïi Vieät Nam, ngöôøi phía Baéc coù khuynh höôùng phaùt aâm Döông nhö Dzöông vaø haàu heát caùc töø baét ñaàu baèng D nhö Dz. Trong baøi naøy, chuùng ta seõ coá gaéng tìm caùch lyù giaûi nguyeân uûy cuûa aâm Dz baèng moät vaøi giaû thuyeát khaùc nhau. Ñaëc bieät chuùng ta seõ löu taâm ñeán moät giaû thuyeát môùi cho aâm Dz: Giaû thuyeát Côm gaø Haûi Nam trình baøy ôû phaàn cuoái. Ñeå roài tìm caùch toång hôïp caùc giaû thuyeát trong khuoân khoå thuyeát nhaát thoáng veà Vieät ngöõ cuûa loaït baøi naøy. Nhöng tröôùc heát xin xem qua moät hai ñieåm deã nhaàm do kyù aâm baèng chöõ caùi a-b-c gaây neân. 1. Ñaø Laït vaø Caàu Soâng Kwai
Ngay töø thôøi chöõ quoác ngöõ môùi ñöôïc phaùt trieån, chöõ D ñaõ gaây loän xoän cho teân thaønh phoá Ðaø-Laït, moät thaønh phoá coù khí haäu maùt röôïi, khung caûnh laõng maïn vôùi nhöõng ñoài thoâng vi vuùt. Nôi danh lam thaéng caûnh vaøo böïc nhaát ôû phía Nam. Teân Ñaø Laït thaät ngoä. Noù chaúng coù nghóa gì heát. Thoaït ñaàu choã ñoù coù teân Ya Laïc (hay Laït). Ya Laïc coù nghóa choã coù doøng suoái thuoäc moät boä toäc hoï Laïc. Thôøi coøn duøng chöõ Noâm, hoaëc luùc chöõ quoác ngöõ coøn phoâi thai coù leõ chöa coù phaân bieät aâm cuoái: Laït trong Ya Laït coù theå vieát LaïC hoaëc LaïT. Bôûi quoác ngöõ khoâng coù Y cho aâm Yôø, neân vieát Ya-Laït thaønh ra Da laït. Maáy oâng Taây thaáy D-Vieät laïi töôûng loän thaønh D-Taây neân ñoïc Da-Laït thaønh Ða-Laït roài Ðaø-Laït. Baây giôø coù ai phaùt aâm Ðaø Laït vôùi chính boä toäc Laïc hay Laït gì ñoù ôû khu Laâm Vieân, chaéc hoï cuõng khoâng hieåu Ðaø Laït chính laø töø phieân aâm duøng ñeå chæ nôi choân nhau caét roán cuûa hoï. Moät ngöôøi baïn (ÐP) cho bieát soâng Kwai ôû Mieán Ðieän cuõng bò hieåu laàm töông töï. Coøn nhôù phim On the River Kwai (caàu soâng Kwai) do Alec Guinness vaø William Holden thuû vai chính, töøng ñoaït giaûi Oscar. Phim thuaät chuyeän moät nhoùm tuø binh Anh-Myõ ñoùng traïi ôû gaàn moät con soâng, döôùi söï quaûn thuùc cuûa quaân Nhaät. Hoï phaûi xaây moät caùi caàu baét qua doøng soâng ñoù. Soâng, tieáng Nhaät goïi Kawa [3]. Chaéc khi nghe maáy oâng chæ huy Nhaät ra leänh cho lính ra bôø soâng muùc nöôùc hay laøm gì ñoù. Maáy tuø binh Anh nghe tieáng kawa (soâng) khoâng hieåu moâ-teâ gì heát - vaø laïi nghe thoang thoaùng nhö Kawai thay vì Kawa. Kawai bieán theå thaønh KWAI, vaø nhöõng tuø binh ngöôøi Anh hieåu laàm soâng ñoù mang teân KWAI (!). Hoï ñaët teân soâng ñoù, soâng Kwai. Thò Xaõ Ðaø Laït chòu moät soá phaän töông töï nhö soâng Kwai. Loän xoän do ôû kyù aâm a-b-c. Moät thöù kyù aâm chæ gaàn ñuùng thoâi, ñöôïc duøng ñeå bieán ñoåi vaø phieân aâm ngöõ aâm cuûa ngöôøi baûn ñòa sang daïng thöùc A-B-C. 2. Döông Quí Phi ñi Dentist (Nha Só) Baây giôø xin haõy nhìn kyõ chöõ D. Noù raát laï. So vôùi haàu heát caùc ngoân ngöõ duøng maãu töï La-tinh, D- Vieät thaät kyø laï. Noù khoâng coù phaùt aâm Ð nhö baát cöù thöù tieáng naøo nhö tieáng Taây, tieáng Anh (dans, dentist, doctor, deùja-vu, dancing, diaspora,...) maø laïi phaùt aâm nhö Y trong nhö tieáng Anh, kyù aâm romanji cuûa Nhaät, phieân aâm pinyin cuûa quan-thoaïi. Yes, you, yell, yesterday, Yul Brynner, Yamamoto, Yamada, Fuji-Yama, Yang Guo (Döông Qua), Yang Gui Fei (Döông Quí Phi), yu bao (döï baùo), biao yan (bieåu dieãn),.... Thaät laï. D duøng ñeå phaùt aâm thay cho Y. Chæ ôû moät lyù do ñôn giaûn: Nhöõng taùc giaû ñaàu tieân cuûa chöõ quoác ngöõ laø nhöõng coá ñaïo, giaùo só, tröôùc heát ngöôøi Boà Ðaøo Nha, vaø sau ñoù ngöôøi Phaùp. Tieáng Boà Ðaøo Nha, tieáng Phaùp thoâng thöôøng khoâng xaøi chöõ caùi Y, vôùi aâm Yôø. D-Taây ñaõ ñöôïc duøng cho caùc aâm ñaùng leõ phaûi duøng Y. Yung nhan, thoân yaõ, yung yòch, yuõng caûm, v.v. ñaõ ñöôïc vieát: dung nhan, thoân daõ, dung dòch, duõng caûm, v.v.. Do ñoù D-taây (ñoïc Ð) bò troáng choã. Caùc taùc giaû ban ñaàu cuûa quoác ngöõ môùi möôïn maãu töï Ð töø boä chöõ a-b-c (alphabet) cuûa tieáng nöôùc Iceland (Baêng Ðaûo) naèm phía Baéc nöôùc Anh, ñem traùm vaøo vò trí cuûa D-Taây: Ð. Hoaëc nhö moâ taû phía sau, Ñ coù theå baét nguoàn töø chöõ caùi Ñ cuûa ngoân ngöõ xöù Yugoslavia (cuõ), nay laø Bosnia, Serbia, Croatia, v.v. ñeå traùnh loän xoän chuùng ta nhôù: Döông Quí Phi ñi gaëp Dentist, vôùi D trong hoï Döông laø D-Vieät, D trong Dentist (nha só), D-Taây. D-Taây: phaùt aâm Ð => Danser, dentist D-Vieät: phaùt aâm Y (taïm chaáp nhaän) => Döông Quí Phi: Yöông Quí Phi, theo loái phaùt aâm phía Nam, vaø Quaûng Ñoâng & quan thoaïi. Bôûi tröø moät vaøi ngoaïi leä, caùc töø Haùn Vieät baét ñaàu baèng D-Vieät ñeàu coù phaùt aâm cuûa Y trong tieáng quan thoaïi (theo pinyin) vaø tieáng Quaûng ñoâng: daäu= you / dòch giaû= yì zhe / daõ = thoân daõ= cun ye / daâm oâ= yin wu / daàu = yoùu / dò=yì / duøng= yoøng / DUÕNG caûm= yong gaên / döï baùo: yu bao / döï bò: yu bei / döôïc só: yaøo shi / döïc= yì (caùnh
chim) / döøa= ye / dieäp= yeø / du ñaûng: yu daøng / du haønh: you xing / du khaùch: you ke / duïng cuï: yong ju / dieän tích: miaøn ji / dieät chuûng: mieø zhong / dieàu: yaøo / dinh traïi: yíng zhaøi / dieäu vôïi: tiaùo yaùo / dónh ngoä: ying wu. Nhöõng thí duï khaùc: Do Thaùi: you tai / doanh nghieäp: ying ye / doanh thöông: ying shang / Dung dich= rong yeø / du lòch: yu lì / a dua: a yuù / tình duïc: qíng yuø / du thuû du thöïc: you shou yoùu shí / duyeân phaän: yuan fen / duyeät: yueù / dö aâm: yu yin / dö luaän: yuù luøn / Dì= yí / dieãn vieân= yaên yuaùn / aån daät= yin yì / döôõng duïc= yang yu / döông= yang / Daï (ñeâm)= ye. Ta thaáy roõ: Chæ tröø moät hai ngoaïi leä, trong loái phaùt aâm quaûng ñoâng vaø quan thoaïi, D ñöôïc ñöa ra thay theá cho Y, cho nhöõng töø coù goác Haùn. Caùc ngoaïi leä ñoù laø: Dieän (beà maët): dieän tích, dieän maïo / tieáng quan thoaïi ñoïc Mian cho Dieän [10] Daân (daân chuùng, nhaân daân): quan thoaïi: Min. Giang Traïch Daân= Jiang Ze Min Danh (danh taùnh, danh tieáng): quan thoaïi Ming Dieät (dieät chuûng): quan thoaïi Mie. Vieäc ñem D ra thay cho Y thaät ra laø moät vieäc laøm heát söùc taùo baïo. Bôûi noù khoâng nhöõng ñi ngöôïc vôùi ña soá caùc ngoân ngöõ Taây Phöông maø laïi khoâng ñoàng thuaän vôùi raát nhieàu ngoân ngöõ laùng gieàng coù nhieàu aûnh höôûng qua laïi vôùi tieáng Vieät, nhö tieáng Taøu, tieáng Nhaät. Yang Gui Fei / Yamada / Fuji-yama / Yamamoto, v.v. Noù cuõng laïi khoù nhaän dieän, ngay caû ñoái vôùi ngöôøi Phaùp - nhöõng ngöôøi Phaùp caàn duøng tieáng Vieät trong coâng taùc truyeàn giaùo, hay ngay caû vieäc haønh chaùnh taïi Ðoâng Döông. Bôûi D-Taây vaø D-Vieät ñeàu vieát baèng D. Nhöng D-taây ñoïc Ð, vaø D-Vieät ñoïc Y. D-Taây thay cho Y ngaøy nay coøn gaây ra nhieàu khoù xöû vôùi nhieàu ngöôøi goác Vieät - mang teân baét ñaàu baèng D - sinh soáng hoaëc ñònh cö taïi nhöõng quoác gia noùi tieáng Anh, tieáng Myõ. Ðieåm trôù treâu, teân nhöõng ngöôøi naøy thöôøng raát ñeïp, raát keâu. Bôûi ôû nhöõng quoác gia naøy, D-Vieät bò phaùt aâm thaønh D- Taây heát. Nhö Da-Laït phaùt aâm thaønh Ðaø Laït. Danh ñoïc thaønh Ðanh hay Ðen. Di ñoïc Ði. Dieân ñoïc ra Ðien. Myõ Dung ra Mai Ðung. Anh Duõng thaønh Anh Ðung. Dung hoaëc Duõng ñöôïc ngöôøi UÙc, ngöôøi Canadien, ngöôøi Meõo ñoïc thaønh Ðung heát (ñoïc nhö dung : ñaâng). DUNG trong tieáng Myõ mang moät nghóa raát hoâi haùm (=phaân boø). Do ñoù khuynh höôùng thoâng thöôøng hieän nay cuûa ngöôøi Vieät ñònh cö taïi caùc nöôùc noùi tieáng Anh tieáng Myõ coù caùc teân baét ñaàu baèng chöõ D-Vieät laø thay ñoåi ra Dz. Nhö Duõng thaønh Dzuõng, Du ra Dzu, Dónh thaønh Dzónh, v.v.. Hoaëc moät ñoâi khi coù veû döùt khoaùt hôn: duøng Y ñaïi cho xong, gaàn guõi vôùi quoác teá hôn, YUNG thay cho Dung. 3. Giaû Thuyeát: Lôù gioïng Ñeå tìm lyù giaûi cho hieän töôïng coù veû phöông ngöõ naøy, tröôùc heát xin quan saùt giaû thuyeát "Lôù gioïng" gaây bôûi caùc Thaày quoác ngöõ ñaàu tieân. Haäu quaû cuûa vieäc lôù gioïng naøy: caùc Thaày phaùt aâm Danh, Duyeân, Dung, daïn dó, nhö Dzanh, Dzuyeân, Dzung, dzaïn dzó, v.v. vaø truyeàn laây cho caùc hoïc troø. Noùi moät caùch khaùc, caùch ñoïc D baèng Dz chính laø keát quaû cuûa vieäc phaùt aâm lôù gioïng cuûa caùc Thaày quoác ngöõ ngöôøi Taây phöông thuôû ban ñaàu taïi phiaù Baéc. Theá nghóa laø theá naøo? Muoán hieåu roõ ta haõy thöû ñaët mình vaøo vò trí cuûa nhöõng vò Thaày vaøo caùc theá heä thöù hai thöù ba thöù tö, vöøa daïy daân baûn ñòa chöõ quoác ngöõ, vöøa laøm coâng taùc truyeàn giaùo. Nhieàu khi trong nhöõng tình traïng raát khaån tröông do vieäc caám ñaïo gay gaét ôû ñaøng Trong laãn ñaøng Ngoaøi vaø luoân tôùi caùc ñôøi vua nhaø Nguyeãn veà sau. Töø Phaùp ñeán xöù An-Nam nhöõng ngöôøi Thaày ñoù phaûi hoïc caáp toác tieáng noùi vaø chöõ quoác ngöõ cuûa ngöôøi baûn xöù ñeå coù theå giaûng ñaïo. Khoù khaên thoâng thöôøng nhaát cuûa nhöõng vò Thaày taây naøy vaø ngay caû nhöõng ngöôøi Vieät baûn xöù ñaõ hoïc qua chöõ caùi alphabeâ vaø thoâng thaïo tieáng Taây laø gì? Ðoù laø khoù khaên nhaän dieän moät chöõ caùi raát quen thuoäc ôû tieáng Taây nhöng bò cöôõng eùp phaùt aâm khaùc moät trôøi moät vöïc. Ðoù laø chöõ D, chöõ caùi ñöùng vaøo haøng thöù 4 sau
A, B, C. Theo phaûn xaï thoâng thöôøng khi caùc thaày Taây nhìn thaáy D hoï saün saøng phaùt aâm nhö D- Taây, töùc Ð. Theá nhöng theo saùch vôû chöõ quoác ngöõ, D phaûi ñöôïc phaùt aâm nhö Y. Dang dôû khoâng ñöôïc ñoïc theo kieåu Taây, ñang ñôû, maø phaûi ñoïc yang yôû! Roài taïi sao D laïi bieán thaønh Dz? Xin tieáp tuïc vôùi giaû thuyeát boû tuùi. Ta taïm chaáp nhaän 2 ñieåm: * D-Vieät nguyeân thuûy chính laø aâm Yôø * D-Taây laø aâm Ñôø Caùc Thaày Taây khi chaïm phaûi D-Vieät seõ laâm vaøo moät theá maâu thuaãn: Ðaùng leõ phaûi ñoïc ngay Ð theo vôùi phaûn xaï vaø thoùi quen cuûa tieáng meï ñeû, nhöng laïi phaûi ñoïc ra Yôø cho ñuùng vôùi aâm quoác ngöõ. Töùc khi caùc Thaày Taây gaëp phaûi moät töø tieáng Vieät baét ñaàu baèng D nhö Danh, hoï seõ coù moät khuynh höôùng baåm sinh phaùt aâm noù nhö Ðanh. Hoï seõ buoät mieäng phaùt aâm Danh nhö Ðanh trong chöøng moät tíc-taéc cuûa thôøi gian, chöøng 1 phaàn traêm hay 1 phaàn 1000 cuûa moät giaây ñoàng hoà. Sau khoaûng thôøi gian nhanh choùng ñoù, vôùi trí hieåu bieát cuûa moät baäc toân sö, hoï seõ nhaän thöùc ngay raèng töø baét ñaàu baèng D ñoù, Danh, phaûi ñöôïc ñoïc Yanh. Laäp töùc caùc vò Thaày Taây seõ bieán chuyeån phaàn phaùt aâm coøn laïi trôû thaønh Yanh. Töùc hoï seõ phaùt aâm D nhö Ðôø-Yôø. Vaø Danh nhö Ðôø-YÔØ-Anh. Ðôø chính laø aâm Ð cuûa D-taây, vaø Yôø chính laø aâm gioù haõm cuûa Ð. Ðôø-Yôø ñoïc nhanh chính laø Dz. Ta thöû ñoïc nhanh Ðôø-Yôø xem sao: Ðôø-Yôø => Ðôø-Yyôø => Ð-Yyôø Nhanh hôn nöõa: Ðôø-Yôø => Ðôø-Yyôø => Ð-Yyôø => Ð-Yy => Ð-Yz => Ðz => Dz Thöû ñoïc Döông thaät nhanh theo kieåu maáy vò Thaày goác Phaùp phaûi bieán ñoåi töø Ð sang Y - khi gaëp phaûi D - trong tíc taéc cuûa giaây ñoàng hoà xem sao DÖÔNG: ñôø-yôø-öông => Ðôø-Yyôø-Öông =>Ð-Yyôø-Öông=> Ð-Yy-öông=> Ð-Yz-öông=> Ðz-öông=> Dzöông AÂm Y ñi theo D-Taây seõ trôû thaønh aâm gioù y heät nhö Dz. D ñöùng tröôùc z trong Dz chính nguyeân thuûy laø D-Taây. Chính khi vieát theo quoác ngöõ Dz ñaõ khieán ngöôøi ta deã laàm töôûng D trong Dz laø D- Vieät. Vaán ñeà seõ thaät roõ khi bieát D trong Dz chính laø D-taây. Noù len vaøo tieáng Vieät bôûi caùc vò Thaày Taây vaãn quen D nhö D-Taây! Bieán chuyeån D ra Dz nghó cho kyõ vaãn laø moät thöù bieán chuyeån raát bình thöôøng. Ðoù laø loaïi bieán chuyeån "haøi thanh" trong tieáng Haùn Vieät. Gaëp hai chöõ gioáng nhau: ngöôøi ta hay ñoïc gioáng nhau. Gaëp D-Vieät laàm ngay laø D-taây. Nhöng trong ñaàu laïi naûy leân moät maâu thuaãn: Noù khoâng phaûi D-taây maø chính laø Y töùc D-Vieät. Maâu thuaãn ñoù ñöa ñeán toång hôïp hai aâm D-Taây (Ð) vaø Y (yôø). Gioáng nhö bieän chöùng phaùp. AÂm ñaàu chính laø Ð (D-taây) chöù khoâng phaûi D-Vieät. AÂm sau chính laø aâm Y. Nhöng noù ñeán sau neân gaây ra aâm gioù, aâm haõm gioù. Haõm gioù neân gioáng nhö Z. Toång hôïp sinh ra Dz: Tieàn ñeà= D-Taây (ñoïc Ð nhö Docteur) Phaûn ñeà= D-Ta hay D-Vieät (ñoïc Yôø nhö Danh Y) Toång ñeà= Dz (ñoïc nhö D-Taây+D-Ta: Dzanh Y). Thaønh ra, xin laäp laïi, caùc toân sö quoác ngöõ khi gaëp D-Vieät laïi nhaàm raèng D-taây. Nhöng chæ trong moät tíc-taéc cuûa thôøi gian, cöïc kyø ngaén. Hoï phaùt aâm trong khoaûng thôøi gian cöïc ngaén ñoù nhö D- Taây (danh ñoïc nhö ñanh: bôûi quen thuoäc dans ñoïc nhö ñaêng). Sau ñoù caùc thaày Taây naøy seõ nhanh choùng nhaän thöùc sai laàm cuûa mình vaø uoán löôõi laïi sao ñoù ñeå traû noù veà aâm Y. Töø ñoù sinh ra D-y vaø Dz. D trong tieáng Vieät, cho caùc töø goác Haùn, nguyeân thuûy duøng ñeå thay aâm Y cuûa Hoa ngöõ: Dónh ngoä <= Ying Wu. Sôû yó caùc Thaày phaùt aâm D thaønh Dz, vì caùc Thaày ñaõ saùt nhaäp hai aâm Ñ vaø D (Y), laïi thaønh nhö moät, do ôû thoùi quen baåm sinh. 4. Giaû thuyeát: Gioøng Soâng Ñavo
Moät giaû thuyeát khaùc döïa vaøo moät soá töø haõy coøn löøng khöøng giöõa Dz vaø Gi. Töùc D, do ôû kyù aâm laãn loän vôùi caùc töø ñaùng leõ ñaùnh vaàn vôùi GI, ñaõ bò nhaàm laãn vôùi aâm GI vaø sinh ra aâm Dz. Laãn loän giöõa aâm D vaø GI phaûi keå ñeán nhöõng töø nhö Gioøng soâng ñoâi khi vieát Doøng soâng. Doøn ruïm thay vì Gioøn ruïm, Daây phuùt cho Giaây phuùt, v.v. Khaûo saùt nhöõng töø baét ñaàu baèng Gi qua moät quyeån töï ñieån Vieät-Quan-thoaïi ta seõ thaáy ñaïi ña soá caùc töø baét ñaàu baèng GI trong tieáng Vieät seõ coù töông ñöông pinyin cuûa quan thoaïi laø JI. Döùt khoaùt: Theo khaûo saùt ñoái chöùng vôùi quan thoaïi, D-Vieät thöôøng xuaát xöù töø Y. Coøn aâm GI tieáng Vieät thöôøng töông öùng vôùi aâm J cuûa quan thoaïi. D-Vieät = Y quan-thoaïi GI Vieät= JI quan thoaïi Thí duï: Tröôøng giang: chang jiang / giaùm hoä: jian hu / theá giôùi= shi jie / giao thieäp: jiao she / Giaùo Hoaøng= Jiao Huang / giaûm giaù: jian jia / giôùi tuyeán: jie xian / Giang Traïch Daân: Jiang Ze Min,... Neáu kieåm chöùng vôùi moät töï ñieån tieáng Möôøng [1], ta thaáy raát nhieàu vaàn GI cuûa tieáng Vieät laïi ñöôïc ñaùnh vaàn baèng D trong tieáng Möôøng: cöûu duùp= cöùu giuùp, döõ mieành= giöõ mình, dôù chaång= giôû chöùng Töùc töï ñieån Möôøng-Vieät cho raèng coù söï bieán chuyeån qua laïi giöõa aâm D vaø aâm GI. Tuy nhieân nhö ñaõ trình baøy ôû moät baøi khaùc cuûa loaït baøi naøy, luùc naøo ta cuõng phaûi thaän troïng khi duøng taøi lieäu veà tieáng Möôøng ñeå ñoái chöùng. Nhaát laø nhöõng tö lieäu do caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam bieân soaïn trong vaøi chuïc naêm gaàn ñaây. Bôûi tieáng Möôøng khi ñöôïc hoïc giaû Vieät nghieân cöùu, noù ñaõ vaø ñang bò Vieät hoaù döõ doäi. Vôùi lí do chính: caùc hoïc giaû Vieät khoâng duøng kyù aâm naøo khaùc ngoaøi thöù kyù aâm tieáng Vieät saün coù ñeå ghi laïi tieáng Möôøng cuûa ngöôøi Möôøng ngaøy nay. Ngoaøi ra, töï ôû phaùt aâm ngöôøi Möôøng cuõng ñaõ coù nhieàu ñieåm Vieät hoaù roài, do ôû giao löu vôùi ngöôøi Vieät trong vaøi theá kyû vöøa qua, sau khi ngöôøi Vieät duøng quoác ngöõ laøm ngoân ngöõ chính vaø duy nhaát. Thí duï: Trong moät taøi lieäu vieát vaøo ñaàu theá kyû 20, trích daãn trong quyeån Tieáng Vieät Tuyeät Vôøi cuûa Ñoã Quang Vinh [4], töø VÔÏ (wife) ñöôïc vieát theo tieáng Möôøng: Bôï. Gioáng y nhö ñaùnh vaàn chöõ Noâm: Vôï= Nöõ + Bò => Vôï leä thuoäc vaøo aâm Bò, baét ñaàu baèng B, neân xöa ñoïc Bôï hay Byôï - theo ngöôøi Möôøng laãn ngöôøi Kinh. Nhöng truy cöùu töø quyeån töï ñieån Möôøng Vieät (2002) ta seõ thaáy Vôï trong tieáng Möôøng ngaøy nay ñöôïc vieát Vôõ, theo aâm V. Tuy vaäy, töï ñieån cuõng coøn giöõ phaùt aâm cuõ Bôõ mang nghóa Vôï taïi tieâu muïc chöõ B. Töông töï, Vua (King) cuûa tieáng Vieät cuõng ñöôïc ghi ôû hai nôi B vaø V: Bua vaø Vua, trong töï ñieån Möôøng. Nhö vaäy vaøi töø tieáng Möôøng baét ñaàu baèng D töông ñöông vôùi aâm GI trong tieáng Vieät, do caùc hoïc giaû Vieät kyù aâm, coù theå bò nghi vaán vì vaån ñuïc. Chuùng ta seõ trôû laïi vôùi söï trao ñoåi qua laïi giöõa aâm Dz vaø GI ôû ñoaïn cuoái. Vaø baây giôø, haõy tieáp tuïc xem aâm D coù phaûi bò aûnh höôûng cuûa caùc aâm Ñ cuûa Baêng Ñaûo hoaëc Nam Tö (cuõ) hay khoâng. Coù leõ ngoaøi kyù aâm vieát gioáng nhö ñ nhöng moùc veà beân traùi cuûa phieân aâm quoác teá, chæ coù 2 nhoùm daân toäc coù chöõ ñ (vieát hoa: Ñ) trong haøng maãu töï a-b-c cuûa ngoân ngöõ hoï. Thöù nhaát, ngöôøi xöù Iceland, töùc Baêng Ñaûo, moät quoác gia haûi ñaûo, vò trí naèm ôû phía Baéc cuûa Anh quoác. Thöù hai, ngöôøi Bosnia, Serbia, Croatia, töùc ngöôøi Nam Tö cuõ (Yugoslavia). Trong ngoân ngöõ xöù Iceland, chöõ Ñ coù phaùt aâm nhö TH trong tieáng Anh, qua nhöõng töø nhö THIN, THICK - töùc ñöa ñaàu löôõi chaïm vaøo haøm raêng treân, ruùt löôõi laïi vaø phaùt ra aâm gioù. Coøn chöõ Ñ (hay ñ) trong caùc tieáng cuûa Croatia, Serbia, Bosnia laïi coù phaùt aâm khaùc. Gioáng nhö GI trong töø GINGER (göøng) cuûa Anh ngöõ. Thí duï: Trong ngoân ngöõ cuûa cö daân khu vöïc naøy, coù töø Ñavo ñöôïc ñoïc nhö Giavoâ, mang nghóa Devil (quyû). Ñ trong ngoân ngöõ Nam Tö cuõ ñoïc nhö GI. Chöù khoâng phaûi ñoïc nhö D trong tieáng Vieät. Nhö vaäy muoán laãn loän D ra Dz, theo thuyeát Ñavo, caùc Thaày khi xöa phaûi nhaàm laãn ñeán 2 böôùc: (a) Thaày ñoù bieát ít nhieàu veà ngoân ngöõ khu vöïc xöù Yugoslavia, bieát Ñ phaùt aâm nhö GI, vaø (b)
Thaày phaûi laàm laãn giöõa D vaø Ñ - ñeå nhìn D töôûng Ñ, bôûi hoï ñöôïc huaán luyeän nhìn Ñ phaûi ñoïc D. Cuõng coù lyù, nhöng raát hieám khi caùc Thaày ñeàu thoâng thaïo ngoân ngöõ vuøng Nam Tö ngaøy nay. Ñeå deã laãn loän giöõa Ñ thuoäc tieáng cuûa khu vöïc Nam Tö (cuõ), töùc Bosnia, Croatia, Serbia ngaøy nay, vôùi aâm chöõ D trong quoác ngöõ. Cho duø aâm Ñ ôû khu Nam Tö (cuõ) coù aâm nhö GI (xem [11]). Do ñoù, coù theå xem vieäc löïa choïn Ñ thay cho D-Taây, vaø D theá choã cho caùc töø töông öùng vôùi Y trong tieáng Hoa (quan thoaïi/ quaûng ñoâng), hoaøn toaøn mang tính baát chôït (arbitrary). Möôïn caùch vieát chöù khoâng möôïn aâm. 5. Côm gaø Haûi Nam Nhôù ngaøy coøn nhoû tuoåi, ngöôøi vieát coù laàn ñöôïc thaân phuï cho ñi theo vaøo Chôï Lôùn thöôûng thöùc moät moùn aên ñoäc ñaùo nhôù ñôøi: moùn Côm Gaø Haûi Nam. Côm gaø Haûi Nam, moät moùn aên haåu xöïc ñaõ giôùi thieäu vôùi theá giôùi teân vaø ñòa ñieåm cuûa hoøn ñaûo nhoû beù ôû phía cöïc Nam cuûa nöôùc Taøu. Ñaïi khaùi, ngöôøi ta luoäc gaø tröôùc roài duøng nöôùc xuùp luoäc gaø ñoù, vôùi nhieàu môõ beùo, ñeå naáu côm. Côm gaø Haûi Nam thöôøng aên vôùi xoát göøng theâm ôùt. Vaø caùi khoù laø laøm sao luoäc thòt gaø ñöôïc vöøa chín tôùi, vôùi moät chuùt xíu maùu ñoû coøn dính laïi ôû lôùp xöông phía trong. Ngaøy nay moùn naøy thöôøng coù treân thöïc ñôn cuûa nhieàu tieäm côm ngöôøi Hoa hay Vieät taïi caùc thaønh phoá lôùn ôû UÙc. Nhöng muoán aên côm gaø Haûi Nam ñuùng ñieäu nhaát, ngöôøi ta phaûi löïa ñuùng caùc tieäm Taøu cuûa ngöôøi Singapore hoaëc Maõ Lai. Bôûi coù raát nhieàu ngöôøi Haûi Nam, Trieàu Chaâu vaø Phuùc Kieán di cö sang Maõ Lai, Singapore, Thaùi Lan, vaø Vieät Nam, töø luùc quaân Maõn Thanh sang chieám vaø ñoâ hoä nöôùc Taøu khoaûng giöõa theá kyû 17. Ñaëc bieät taïi Singapore haøng naêm ngöôøi ta thöôøng toå chöùc cuoäc thi ñua tìm ngöôøi naáu ñöôïc côm gaø Haûi Nam ngon vaø ñuùng ñieäu nhaát. Vaø ñoù cuõng moät ngaøy leã hoäi lôùn cuûa Singapore. Theá laøm sao ta taïo ñöôïc moái lieân heä giöõa Dzöông Quí Phi, vaø aâm Dz, vôùi côm gaø Haûi Nam? Chieàu chieàu, Dzöông Quí Phi thöôøng duøng côm gaø Haûi Nam vôùi Ñöôøng Minh Hoaøng chaêng? Tröôùc khi trình baøy vieäc phaùt hieän Haûi Nam khaù baát ngôø naøy, xin kieåm laïi bieán chuyeån cuûa aâm Y trong quan thoaïi sang D tieáng Vieät. Nhaéc laïi: D-Vieät trong ña soá caùc töø Haùn Vieät ñöôïc chuyeån töø Y, cuûa pinyin quan thoaïi: Do Thaùi: you tai / doanh nghieäp: ying ye / doanh thöông: ying shang / Dung dich= rong yeø / du lòch: yu lì / a dua: a yuù / tình duïc: qíng yuø / du thuû du thöïc: you shou yoùu shí / duyeân phaän: yuan fen / duyeät: yueù / dö aâm: yu yin / dö luaän: yuù luøn / Dì= yí / dieãn vieân= yaên yuaùn / aån daät= yin yì / döôõng duïc= yang yu / döông= yang / Daï (ñeâm)= ye. Theá nhöng coù moät soá laïi nhaûy sang V: Yue-Nan: Vieät Nam (Ðaùng leõ Yieät Nam / hay Byieät Nam) Wang Yu: Vöông Vuõ (ñaùng leõ Vöông Yuõ hay Vöông Duõ) Gong Yuan: Coâng vieân (coâng yieân hay coâng dieân) Yu zhou: Vuõ truï (ñaùng leõ: Duõ truï / yuõ truï) Yuan zhu: vieän trôï (ñaùng leõ: yieän trôï / dieän trôï) Yong bie: Vónh bieät (ñaùng leõ: yónh bieät / dónh bieät),... v. v.... Xin nhaéc laïi: Hieän töôïng bieán chuyeån thoâng thöôøng: Y quan thoaïi pinyin sang D tieáng Vieät. Thí duï: Yang Yu => Döôõng Duïc. Ngoaïi leä: Y pinyin cuûa quan-thoaïi bieán sang V khi sang tieáng Vieät. Thí duï: Xiang Yu => Haïng Vuõ; Gong Yuan => Coâng Vieân. Ta seõ quan saùt trôû laïi nhöõng ngoaïi leä naøy trong moät baøi khaùc. Baây giôø xin trình baøy khaùm phaù Haûi Nam. Thaät söï khaùm phaù Haûi Nam laø moät phaùt hieän raát ñoät xuaát, baát ngôø, xaûy ra ngay trong luùc vieát laïi
moät baøi daøi nhaèm toång hôïp taát caû nhöõng gì ñaõ ñaêng taûi ñoù ñaây trong voøng 3-4 naêm qua. Khaùm phaù ñoù baét nguoàn töø moät ít toø moø, muoán tìm hieåu qua moät ngöôøi baïn thaân Trung quoác goác Haûi Nam. Toø moø ñoù lieân heä ñeán moät thaéc maéc: Khi ngöôøi Vieät cho raèng töø naøy hay töø kia laø töø goác Haùn, hay thuoäc tieáng Haùn Vieät, hoï thöôøng löôùt qua caâu hoûi quan troïng: Töø ñoù thuoäc thöù Haùn naøo? Hay gaàn vôùi phaùt aâm cuûa loaïi Haùn naøo? Haùn phía treân thuoäc Hoa Baéc, vôùi tieáng Quan Thoaïi, hay Haùn phía döôùi theo kieåu Quaûng Ñoâng,? Haùn beân phaûi theo kieåu Haûi Nam, hay beân traùi nhö Vaân Nam? Qua nhaän xeùt loái phaùt aâm Haûi Nam cho caùc töø goác Haùn baét ñaàu baèng D, tröôùc heát xin ñeå yù ñeán moät hai ngoaïi leä cuûa töø baét ñaàu baèng D trong Vieät ngöõ, nhöng nguyeân thuûy coù aâm M trong caùc thöù Haùn ngöõ. Thí duï: Mian vaø Mie cuûa quan thoaïi: Mian (qt) => Dieän (maët) Mie (qt) => Dieät (tieâu dieät) Luùc chuyeån sang tieáng Haûi Nam, chuùng chuyeån nguyeân aâm nhö Vieät nhöng vaãn giöõ M: Mian (qt) => Mieän (hn) => Dieän (vn) [11] Mie (qt) => Mieät (hn) => Dieät (vn) Thoâng thöôøng hôn, gaàn nhö taát caû caùc töø Vieät goác Haùn baét ñaàu baèng D, nguyeân uûy mang aâm Y trong tieáng Hoa ôû luïc ñòa, nhö Döôõng Duïc => Yang Yu. Ñoái vôùi caùc töø baét ñaàu baèng D naøy, loái phaùt aâm Haûi Nam cuûa caùc töø Haùn töông öùng, ñaõ laøm ngöôøi vieát chôït thaáy laïnh caû ngöôøi. Roõ raøng caàn aên moät dóa côm gaø Haûi Nam! Phaùt hieän ñoù: Gaàn nhö taát caû caùc töø baét ñaàu baèng Y cuûa pinyin quan thoaïi (hoaëc quaûng ñoâng) khi ñoïc theo kieåu Haûi Nam, ñeàu nghe gioáng nhö JZ, aâm naèm giöõa J vaø Z, töông ñöông hay gaàn vôùi aâm Dz cuûa tieáng Vieät theo phaùt aâm D cuûa phía Baéc: Y (quan thoaïi, quaûng ñoâng)= Jz (Haûi Nam) = Dz (Vieät) Thí duï: Yang Gui Fei, ngöôøi Haûi Nam ñoïc => Jzang Gui Fui Yue Nan (Viet Nam) => JZuaät Nam You Tai (Do Thaùi) => Jziu Hai Ying Ye (Doanh Nghieäp) => Jzong ngap Yong (duøng) => Jzong Yu lun (Dö luaän) => Jzi lun Yuan fen (duyeân phaän) => jzuan fen, cuøng gaàn nhö toaøn boä caùc töø baét ñaàu baèng Y ôû quan thoaïi, chuyeån sang tieáng Haûi Nam ñöôïc ñoïc nhö Jz, gioáng nhö Dz, nhöng maïnh hôn moät chuùt xíu. Thaät roõ: aâm Dz kieåu phía Baéc mang raát nhieàu aûnh höôûng cuûa caùch phaùt aâm Haûi nam. Vaø, caùc Thaày quoác ngöõ cuoái theá kyû 17 sang 18, khi truyeàn daïy aâm chöõ D cho caùc hoïc troø ngöôøi nöôùc Nam ôû phía Baéc, hoï ñoïc theo kieåu phaùt aâm Jz (töùc Dz) cuûa Haûi Nam. Hoaëc, caùch phaùt aâm JZ, cho taát caû aâm Y quan thoaïi, cuûa ngöôøi Haûi Nam ñaõ ñöôïc laây truyeàn sang ngöôøi daân baûn ñòa, baèng aâm Dz, trong suoát nhöõng theá kyû sau khi quoác ngöõ ra ñôøi. Do ôû söï giao löu vaø tieáp caän giöõa ngöôøi Vieät goác Haûi nam vaø ngöôøi baûn ñòa. Ta coù theå thieát laäp nhöõng lyù giaûi sau ñaây cho hieän töôïng Dz mang aûnh höôûng Haûi Nam. Tröôùc heát, coù theå xaùc nhaän aâm Yôø coù saün töø ngaøn xöa baèng nhöõng lyù do sau ñaây: i. Nöôùc Nam töø naêm 111 tröôùc Coâng Nguyeân - luùc nhaø Haùn sang thoân tính Nam Vieät - ñaõ coù giao löu vôùi luïc ñòa Trung Hoa. Vaø gaàn nhö haàu heát nhöõng daân toäc taïi luïc ñòa ñeàu coù aâm Yôø cho nhöõng töø töông ñöông vôùi aâm quoác ngöõ vieát baét ñaàu baèng D. Gioïng Hoa Baéc (quan thoaïi), Chieát Giang (töùc nöôùc Vieät cuûa Caâu Tieãn thôøi xa xöa), Trieàu Chaâu, Phuùc Kieán (töùc nöôùc Maân Vieät), vaø Quaûng Ñoâng (Nam Vieät hay Vieät Ñoâng) ñeàu coù aâm Yôø.
ii. Duø ngöôøi Haûi Nam vaãn ñoïc aâm Yôø luïc ñòa nhö JZ, hoï vaãn giöõ ñaây ñoù aâm Yôø. Thí duï Yan Yuan (dieãn vieân) hoï ñoïc Yien Jzuan iii. Tieáng ngöôøi Möôøng cuõng vaäy. Baèng chöùng raát nhieàu aâm Y (Taøu) chuyeån sang V hay D (Vieät) hoï phaùt aâm thaønh By (xem [5]). Thí duï: Coâng Byieân xuaát phaùt töø tieáng Hoa: gong yuan. Töø thuaàn Noâm, hoï coù Yaång thay cho Yaâng (Daï), maø quoác ngöõ ñaõ kyù aâm: Vaâng. iv. Nhöõng ngöôøi di daân roài laäp nghieäp ôû ñaøng Trong, töùc ñaõ mang ñi vaø giöõ loái phaùt aâm phía Baéc cuõ, töø xöa vaãn luoân phaùt aâm D quoác-ngöõ nhö aâm Yôø cuûa Taøu. v. Taát caû caùc ngoân ngöõ laùng gieàng, töø Nhaät ñeán Haøn quoác, Inñoâ vaø Maõ Lai ñeàu coù aâm Yôø. vi. Ngoaøi vieäc xuaát hieän chung vôùi D trong Dz, chöõ caùi Z thöôøng vaéng maët trong baát cöù vaên baûn chính thöùc, hay caùc tieåu thuyeát thô truyeän vieát baèng Vieät ngöõ, ngay caû nhöõng quyeån töï ñieån töø thôøi Alexandre de Rhodes [12] cho ñeán ngaøy nay. AÂm Dz chæ ñôn thuaàn laø aâm thoâi. Treân dzanh nghóa chính thöùc, chöõ Vieät cho ñeán vaøi thaäp kæ gaàn ñaây khoâng coù chöõ keùp Dz trong maãu töï a-b-c. vii. AÂm Z cuõng hoaøn toaøn vaéng boùng trong loái phaùt aâm vaø töï ñieån chöõ Noâm. viii. Tra cöùu moät quyeån töï ñieån Möôøng, ta seõ ngaïc nhieân khi thaáy moät soá töø mang aâm chöõ D ñaõ vaøo thay theá aâm cuõ cuûa Ñ: ñoài (M)= doài (V), nghóa: xuùc xích, hay doài daøo ; ñaün ñoø (M)= daën doø (V); ñaõy paùo (M)= daïy baûo (V); ñaêm pa (M)= daêm ba (V); ñeùo ñeùo (M)= deo deûo;... Töùc aâm D, chöù khoâng phaûi Z hay Dz, laø moät aâm cuûa quoác ngöõ, dzuøng ñeå thay theá cho nhoùm töø goác Haùn mang phaùt aâm Yôø, hay ñoâi khi M, vaø moät soá töø thuaàn Noâm mang aâm Ñ. ix. D thay theá Ñ, cho moät soá töø thuaàn Noâm [14], coù theå gaây ra bôûi laàm laãn trong caùch vieát vaø ñaùnh vaàn thuôû ban ñaàu. Y nhö vieát laàm Da Laït ra Ñaø Laït, moâ taû phía treân. x. Coù theå kieåm chöùng vôùi chöõ Noâm, vieäc aâm D ñöôïc caùc Thaày quoác ngöõ cho vaøo thay theá moät soá aâm Ñ. Tra töï ñieån chöõ Noâm: Daãn (daãn daét)= Tuùc + Ñaïn, chöõ Noâm cuûa Daãn vieát baèng caùch ñaët Tuùc keá beân Ñaïn. Daãn thôøi chöõ Noâm coù aâm ñaàu laø Ñ, ñoïc Ñaãn. Daáu= vieát chöõ Noâm y nhö Ñaáu, hoaëc= Taáu + Ñao. Daáu ñoïc theo Noâm: Ñaáu (kieåm chöùng tieáng Möôøng: Ñaåu Phaáy (M)= Daáu Phaåy, ) Doài (doài daøo)= vieát theo chöõ Noâm: Thuû + Ñoài => Doài xöa ñoïc Ñoài Bôûi coù lieân heä vôùi Ñ, aâm D raát khoù keïp vôùi aâm Z ôû thôøi chöõ Noâm. xi. Tuy nhieân, neáu döïa treân moät trong nhöõng neàn taûng chính cuûa thuyeát nhaát thoáng ôû ñaây, ta khoâng theå hoaøn toaøn gaùc sang moät beân hieän töôïng D thay cho Ñ trong moät soá töø Noâm hay Möôøng. Coù theå, thanh-aâm cuûa moät soá töø maø quoác ngöõ ñaõ gaùn cho Ñ (ñaãn = daãn), ngaøy coøn ôû moâi tröôøng chöõ Noâm ( ñaãn ), thaät ra moät aâm KHOÂNG hoaøn toaøn phaùt aâm nhö Ñ hay D-Taây. Nhöng laïi naèm giöõa Ñ vaø D. Töùc Ñ phaùt aâm vôùi aâm gioù theo lieàn sau: aâm Ñôø-Yôø nhö trong giaû thieát lôù-gioïng phía treân. Töùc aâm chöõ Noâm hay Möôøng kyù aâm nhö Ñ, coù theå ngaøy xöa laø moät aâm gioù, giöõa Ñ vaø Y, gioáng nhö aâm trong ñi vaøo phaùt ra theo kieåu Möôøng/ Nam Boä laø moät aâm giöõa B vaø Y: ñi byaøo. Luaän cöù ñoù: Coù aâm Bôø-Yôø (caây Byieát= vieát), taát cuõng coù aâm Ñôø-Yôø (Ñyaãn= daãn). Nhö vaäy, ta coù theå taïm ñi ñeán keát luaän: D hoaøn toaøn moät aâm môùi coù töø thuôû quoác ngöõ vöøa phaùt trieån, ñaët ra ñeå thay theá cuøng moät luùc caùc aâm Y cuûa tieáng Haùn, vaø moät soá aâm Noâm-Möôøng, tuy mang kyù aâm Ñ nhöng thaät ra naèm giöõa Ñ vaø Y. Phaùt aâm D cuûa quoác ngöõ nhö Dz laø moät phaùt aâm, phaàn lôùn, chòu aûnh höôûng phaùt aâm Y theo kieåu Haûi Nam. Tieáp tuïc: a. Neáu tieáng nöôùc Nam ngaøy tröôùc hoaøn toaøn khoâng coù aâm Y, vaø aâm Y ñoïc thaønh Dz gioáng nhö kieåu Haûi Nam, ta coù theå thieát laäp moät giaû thieát boû tuùi: Ngöôøi Vieät coù cuøng nguoàn goác vôùi ngöôøi Haûi Nam, hoaëc ngöôøi Vieät do ôû hôïp chuûng Haûi nam vôùi moät soá daân baûn ñòa töø thôøi tieàn söû. Giaû thuyeát naøy raát khoù ñöôïc chaáp nhaän bôûi ngoaøi aâm Dz tieáng Vieät ít coù lieân heä qua laïi, vaø coù raát
nhieàu töø vöïng vaø aâm vaän khaùc vôùi Haûi Nam. b. Nhö vaäy ta phaûi xem aûnh höôûng Haûi Nam nhö aûnh höôûng cuûa moät ñôït soùng dzi cö, xaûy ra cuøng moät luùc vôùi phaùt trieån maõnh lieät cuûa chöõ quoác ngöõ. Vaø ñoàng thôøi vôùi nhöõng buoåi giaûng ñaïo leùn luùt dzuøng chöõ quoác ngöõ. Nhö sau: Khi quaân Maõn Thanh tieán sang laät ñoå nhaø Minh vaø ñoâ hoä nöôùc Taøu vaøo naêm 1644, moät ñaùm taøn quaân nhaø Minh, coù ñeán 50000 ngöôøi [7], yi cö sang taïm truù ôû khu vöïc Baéc Haø, vaø trôû thaønh thöôøng truù vónh vieãn, xin nhaän nôi ñoù laøm queâ höông. Chi tieát veà vieäc tieáp nhaän con soá khoång loà 50000 ngöôøi di taûn töø Trung quoác sang nöôùc Nam, raát khoù tìm thaáy trong caùc taøi lieäu vaø saùch veà söû hoïc. Chæ coù moät chi tieát lieân heä: Sau khi cuûng coá ñöôïc cheá ñoä cai trò, vaøo naêm 1646, Thanh trieàu laäp töùc taán phong An Nam Quoác Vöông trôû laïi cho Leâ Thaàn Toâng. Töôùc vò An Nam Quoác Vöông ñaõ bò giaùng caáp thaønh An Nam Ñoâ Thoáng Söù trong nhöõng naêm cuoái ñôøi nhaø Minh [9]. Vieäc naâng caáp An Nam Quoác Vöông trôû laïi cho vua Leâ, coù leõ khoâng ngoaøi muïc ñích mua chuoäc vaø caên daën vua Leâ cuøng chuùa Trònh Traùng khoâng ñöôïc giuùp ñôõ ñaùm Thieân Ñòa Hoäi phaûn Thanh phuïc Minh ñoù. Vieäc hoäi nhaäp vaø waø mình vôùi ngöôøi nöôùc Nam cuûa 50000 di daân töø Trung quoác, ñaõ khieán tieáng Noâm bieán ñoåi khoâng ít ôû phía Baéc. Thí duï: * Boâng laø moät töø Noâm coù trong tieáng Möôøng, Maõ Lai (bunga), thöôøng ñöôïc duøng caû nöôùc. Theá nhöng, sau laàn hoäi nhaäp vôùi ñaùm taøn quaân Minh ñoù, Ñaøng Ngoaøi thích duøng HOA hôn. Ñaøng Trong bieät laäp nhieàu naêm neân thöôøng vaãn giöõ loái goïi cuõ: Boâng. * Quaû (tieáng Taøu: Gua) cuõng len vaøo vaø thay theá Traùi ôû Baéc Haø. Traùi, Noâm goïi Tlaùi, Möôøng Tlaûi. * Phaùt aâm cuûa raát nhieàu töø cuõng bò bieán ñoåi. Thí duï: Hoa (boâng) vaø Hoaï (veõ). Quaûng Ñoâng, Haûi Nam, Möôøng vaø Nam Boä phaùt aâm nhö Wa vaø Waï. Trong khi phía Baéc laïi theo kieåu Hoa Baéc: Hua vaø Huaï, nheï hôn W. Coù leõ bieán ñoåi vaøo luùc ñaùm taøn quaân Minh hoäi nhaäp vôùi xaõ hoäi phía Baéc. Waï coøn daáu tích laø Veõ - xuaát phaùt töø Weõ, gioáng phaùt aâm Möôøng: Waõ (Waõ Xó= Hoïa Só). Ngoä nghónh, ôû Nam Boä giöõ loái ñoïc Waï Só nhöng bieán Weõ thaønh Byeû (Veõ). * Qua= tieáng Nam Boä, tieáng Haûi Nam (Wa), Trieàu Chaâu (Gua), vaø aâm töông töï tieáng Möôøng: Qua (Wa) vaø Ha. Tieáng Haùn Vieät ñoïc Ngaõ, quaûng ñoâng Ngoä, quan thoaïi Wo, Chieát giang Nguï. Nhaät, WAtashi. Nhöõng ngöôøi di daân veà phía Nam, ñaõ giöõ loái xöng Wa, xöng toâi ñoù - vaø ngaøy nay ta thöôøng laàm ñoù loái noùi ngöôøi Nam Boä. Phía Baéc, sau khi quoác ngöõ ra ñôøi, boû maát loái xöng Toâi baèng Qua (Wa). Ngoaøi ra, chuùng ta coù theå suy ñoaùn raèng raát coù theå ñaõ coù haøng chuïc ngaøn ngöôøi nöõa di taûn sang nöôùc An Nam xuaát phaùt töø Haûi Nam [8], [13]. Bôûi cuõng nhö ngöôøi Möôøng ôû thôøi Haùn thuoäc xa xöa, ngöôøi daân nöôùc bò ñoâ hoä öa tìm caùch rôøi boû nôi choân nhau caét roán, di cö ñi nôi khaùc. Ngöôøi Haûi Nam ñaõ dzi cö qua An Nam baèng thuyeàn. Raát deã bôûi bôø bieån phía Taây ñaûo Haûi Nam raát gaàn vôùi bôø bieån vuøng Ñaøng Ngoaøi cuûa nöôùc Nam. Ngay nhö Maõ Lai, Inñoâ, Thaùi Lan xa xoâi hôn An Nam nhieàu, theá maø ngöôøi Hoa vaãn di cö tôùi, ñeå troán quaân Maõn Thanh. Ñaûo Ñaøi Loan cuõng ñöôïc moät ñaùm taøn quaân Minh chieáu coá vaø döôùi thôøi Khang Hy saùt nhaäp vôùi Thanh trieàu - ñöôïc moâ taû ñaày ñuû trong Loäc Ñænh Kyù cuûa Kim Dung. Theo Nguyeãn Vaên Huy [13], ngöôøi Hoa di cö trong giai ñoaïn naøy sang nöôùc An Nam goàm nhöõng ngöôøi töø Quaûng Ñoâng, baùn ñaûo Loâi Chaâu vaø ñaûo Haûi Nam. Hoï thöôøng ñònh cö ôû nhöõng vuøng ñoàng baèng vaø ven bieån ôû ñaøng Ngoaøi. Töø Quaûng Ninh, Moâng Caùi ñeán ñaûo Caùt Baø, caûng Haûi Phoøng vaø caùc khu vöïc thöông maïi chung quanh Thaêng Long thaønh, xuoáng tôùi mieàn Baéc Trung Boä, v.v. Ta cuõng ñeå yù theâm moät hieän töôïng raát thoâng thöôøng: Ngöôøi dzi cö raát thích tìm ñeán toân giaùo. Dzo ñoù raát coù theå trong caùc buoåi giaûng ñaïo nhöõng con chieân ngoan ngoaõn nhaát vaø ñoâng ñaûo nhaát chính laø nhöõng ngöôøi Haûi Nam, ngöôøi Trieàu Chaâu+Phuùc Kieán, ngöôøi Löôõng Quaûng thuoäc ñaùm taøn
quaân Thieân Ñòa Hoäi keå treân. Vaø ñeå soá ñoâng Haûi Nam tieáp thu dzeã dzaøng, caùc Thaày quoác ngöõ ñaõ dzaïy chöõ quoác ngöõ vaø giaûng ñaïo, theo y nhö loái phaùt aâm Haûi Nam, ñaëc bieät phaùt aâm chöõ D theo loái phaùt aâm cuûa Haûi Nam: D => Dz. Neáu aâm Dz khoâng truyeàn nhieãm sang ngöôøi An Nam ôû giai ñoaïn dzi cö Haûi Nam ban ñaàu, noù vaãn coù theå dieãn ra trong haøng chuïc, haøng traêm naêm sau ñoù, sau khi ngöôøi Haûi Nam ñaõ trôû thaønh coâng daân Vieät. Vieäc tieâm nhieãm caùch ñoïc D ra Dz cuõng gioáng nhö bieán chuyeån cuûa phaùt aâm PH trong töø PHÔÛ ra F, thaønh FÔÛ, sau khi ngöôøi Vieät thöôøng xuyeân tieáp caän vôùi ngöôøi AÂu Myõ trong khoaûng haäu baùn theá kyû 20 (xin xem: Baøi thöù 4). Theo thieån yù, giaû thuyeát Côm gaø Haûi Nam so vôùi giaû thuyeát Lôù gioïng vaø thuyeát Ñavoâ ôû treân, tuaàn töï, mang söùc thuyeát phuïc theo tyû soá 8: 5: vaø 3. Ngöôøi vieát thích Côm Gaø Haûi Nam trong vieäc aên uoáng, laãn giaû thuyeát. 6. Baùc Döông thoâi ñaõ thoâi roài Baây giôø, ta thöû tìm traû lôøi cho caâu hoûi: Theá khi Nguyeãn Khuyeán khoùc cho ngöôøi baïn thaân Döông Khueâ, trong hai caâu luïc baùt sau ñaây, Nguyeãn Khuyeán ñaõ phaùt aâm Baùc Döông, hay Baùc Yang, hoaëc baùc Dzöông: Baùc Döông thoâi ñaõ thoâi roài Nöôùc maây man maùc ngaäm nguøi loøng ta. Tröôùc heát ta ñeå yù hieän töôïng aâm A trong chöõ Noâm chuyeån sang aâm ÖÔ trong quoác ngöõ. Bieán ñoåi A => ÖÔ laø moät bieán ñoåi khaù thoâng thöôøng nhö: - Naøng => nöôøng; tlaøng hoïc => traøng hoïc => tröôøng hoïc; leân ñaøng => leân ñöôøng - laïng vaøng => löôïng vaøng; haáng naùc (phaùt aâm Baéc Trung Boä) => höùng nöôùc - hoïc ñaøng => hoïc ñöôøng; Trang (hoï) => Tröông (vieát chöõ Haùn y nhö nhau) - ngaøi => ngöôøi (ñöôïc chöùng minh khaù ñaày ñuû trong [18]) Bieán ñoåi naøy coù theå chòu aûnh höôûng qua laïi cuûa aâm A vaø EU trong tieáng Haùn: Yang Gui Fei chuyeån sang loái phaùt aâm quaûng ñoâng thaønh ra: Yeung Guei Fi (Yeung ñoïc nhö Yöông). Hoaëc nöông theo caùc aâm IA (töông ñöông aâm öô ) coù saün trong quan thoaïi: + löôïng= liang (Haùn) + töôûng= xiang + nöông= niang vaø do ñoù bieán ñoåi töø aâm A sang ÖÔ cuûa tieáng Noâm, nhö: traøng => tröôøng / ñaøng => ñöôøng, coù leõ döïa vaøo luaät bieán ñoåi saün coù töø xiang (chöõ Haùn) sang töôûng (chöõ Vieät), hoaëc niang (Haùn) sang nöông (Vieät) hay töø ñang (Haùn) sang ñöông (Möôøng/ Vieät). Cuõng coù theå xaùc nhaän cho ñeán khoaûng cuoái theá kyû 17, raát nhieàu töø haõy coøn giöõ aâm A: Töï ñieån Alexandre de Rhodes ñaõ cho thaáy: Xaùn Tí = God, chính laø caùch ñoïc Thöôïng Ñeá cuûa ngöôøi An-Nam xöa, y heät nhö Shang Ñi, cuûa quan thoaïi, Xaùn Ñí cuûa quaûng ñoâng hay Chieát Giang. Uuan [17] vieát thay cho Wang ngaøy nay (quan-thoaïi, töông öùng vôùi Wong, quaûng ñoâng), mang nghóa Vöông= Vua, hoï Vöông; nhö Vöông Thuùy Kieàu. Töùc ÖÔ chöa thay cho A trong raát nhieàu töø. Ñieåm ñaùng ñeå yù, haàu heát caùc töø ngaøy nay ñaùnh vaàn vaø ñoïc ÖÔ, ngaøy xöa döôùi thôøi Noâm, raát thöôøng döïa treân aâm A (thí duï: möôøi (soá 10) ngaøy xöa ñoïc maøi ). Nhöõng töø naøy thieáu nhò-aâm ÖÔ ñeå taïo aâm coát yeáu, hoã trôï cho phaùt aâm ÖÔ. Thí duï: + Öôn (caù öôn)= töû + An (vieát theo chöõ Noâm) => öôn xöa ñoïc: An + Möôïn= taâm + maïn => möôïn thôøi Noâm ñoïc maïn + Möôøi (10)= Maïi + Thaäp (Haùn töï chæ 10) => Möôøi = Maøi + Nöôøm= Thuûy + nam / Nöôïp= Khaåu +naïp => nöôøm nöôïp= naøm naïp
+ Töôi= Nhuïc + tai / töôùi (töôùi caây)= thuûy + taùi. Töôi ñoïc Tai / töôùi ñoïc taùi + Döông= vieát chöõ Noâm baèng caùch vay möôïn töø: Dang. Döông xöa ñoïc Dang. (chæ tröø Döông trong ñaøn döông caàm - xuaát hieän sau thôøi ngöôøi Taây Döông ñeán Vieät Nam - Noâm vieát theo= Kì + Yòch, mang aâm Döông, taát caû töø Döông keå caû hoï Döông ñeàu vieát theo Noâm= nhaïi aâm cuûa Dang. Hoï Döông mang nghóa caây döông lieãu vieát theo Haùn töï: Moäc + boä Yi). Kieåm chöùng vôùi tieáng Möôøng: Ñaùc (M)= Nöôùc (V). Möôøng duøng aâm A thay cho ÖÔ trong töø chæ Nöôùc. Theo taøi lieäu Bs Leâ Vaên Laân trích daãn trong quyeån Tieáng Vieät Tuyeät Vôøi [4], moät vaøi khu vöïc ôû Baéc Trung Boä vaãn duøng NAÙC thay cho Nöôùc (haáng naùc = höùng nöôùc). AÂm raát gioáng tieáng Möôøng, ñaùc. Ngoaøi ra, töï ñieån tieáng Möôøng cuõng khoâng coù aâm ÖÔ cho Döông, vaø chæ coù: Dang thay (M) = Dang tay. Ta cuõng nhôù moät thaønh ngöõ: dieäu voõ döông oai= dieäu vuõ döông uy [15], thöôøng goïi noâm na: noà, hay doïa khæ. Trong ñoù döông : mang nghóa nhö dang trong dang tay, töùc döông, daïng môùi cuûa Dang, chæ xuaát hieän sau thôøi phaùt trieån quoác ngöõ. Trong caû töï ñieån Noâm laãn Möôøng chæ coù aâm Dang chöù khoâng coù aâm Döông. Ta ñaõ thieát laäp: trong moâi tröôøng Noâm - Möôøng, Döông ñöôïc phaùt aâm Dang. Theá coøn Dz, Dzöông hay Dzang? Xin ñeå yù: * Coù quoác ngöõ môùi coù nhieàu aâm ÖÔ, Döông môùi thay cho Dang. * Thaät ra, trong thôøi chöa coù kyù aâm a-b-c, coù leõ hôi khoù phaân bieät phaùt aâm Döông vaø Dang, nhaát laø khi ñoïc nhanh. * Nguyeãn Khuyeán, queâ quaùn ôû xaõ Yeân Ñoå, huyeän Bình Luïc, tænh Nam Haø, sinh naêm 1835 vaø maát vaøo naêm 1897. * Quoác ngöõ döôùi daïng gaàn gioáng ngaøy nay ñöôïc hoaøn chænh vaøo naêm 1838, ñaùnh daáu baèng quyeån töï ñieån AnNam - Latinh & Latinh - Annam cuûa Taberd. Trong ñoù caùc aâm Noâm / Möôøng nhö BL, TL, KL, hoaøn toaøn bieán maát: Bloõ => trôø, Tleõi => traåy, mloøy => lôøi. * Gia Ñònh Baùo cuûa Petrus Tröông Vónh Kyù vaø eâ kíp ra ñôøi vaøo naêm 1865. Töùc Nguyeãn Khuyeán soáng trong thôøi quoác ngöõ ñaõ phaùt trieån vaø ñöôïc truyeàn baù raàm raàm. Nhöng hoà sô lí lòch Nguyeãn Khuyeán ra sao? Theo, Nguyeãn Phong Nam [16], Nguyeãn Khuyeán laø moät ngöôøi hoïc troø xuaát saéc choán cöûa Khoång saân Trình. Söï nghieäp cuûa oâng dính lieàn vôùi trieàu ñình ôû Hueá, thuoäc ñaøng Trong (cuõ): laøm vieäc ôû Quoác Söû quaùn, thaêng Ñoác hoïc roài AÙn saùt Thanh Hoaù. Naêm 1874, tham gia ñaùnh deïp phong traøo noâng daân Thanh Ngheä. Naêm 1877 laøm Boá Chaùnh Quaûng Ngaõi. Xin veà höu vaøo luùc 50 tuoåi chaün, sau khi ñöôïc boå nhieäm Toång Ñoác Sôn Taây, Höng Hoaù vaø Tuyeân Quang. Veà höu oâng coù veû cay ñaéng vieäc nhaø tan nöôùc maát vaø thöôøng laøm thô baèng chöõ Noâm truùt baøy taâm söï cuøng chaâm bieám theá thaùi nhaân tình. Khuoân khoå baøi vieát coù haïn, ta coù theå suy ñoaùn thaät nhanh: Nguyeãn Khuyeán thuoäc vaøo giôùi nguõ só phu thôøi xöa, vaø hoaøn toaøn khoâng thuoäc phe taân hoïc. Vôùi tieát khí cuûa moät nhaø Nho nhaø quan, ta coù theå ñoaùn vôùi moät xaùc suaát ñuùng raát cao, Nguyeãn Khuyeán ñaõ khoâng chòu hoïc chöõ quoác ngöõ. Ñieåm naøy khoâng coù gì laï, ngay caû vua Ñoàng Khaùnh chæ chòu hoïc quoác ngöõ khi chuyeân gia haøng ñaàu quoác ngöõ thôøi ñoù Petrus Tröông Vónh Kyù tình nguyeän chæ daãn. Vaø tieáng Taøu cuûa Nguyeãn Khuyeán coù theå cuõng raát chuaån, bôûi vaøo naêm 1883, oâng ñöôc cöû laøm phoù söù cho Laõ Xuaân Oai sang caàu cöùu Thanh trieàu giuùp cho ñaùnh Phaùp, nhöng chuyeán ñi bò huûy boû. Do ñoù: * Nguyeãn Khuyeán bieát ngöôøi Taøu taïi raát nhieàu khu vöïc (tröø Quaûng Ñoâng) phaùt aâm hoï Döông nhö Yang; * Laø moät nhaø Nho thoâng thaïo chöõ Noâm, vaø khoâng heà bieát chôi ñaøn döông caàm (piano),
Nguyeãn Khuyeán bieát raát roõ chöõ Noâm: phaùt aâm Döông nhö Yang. * Khoâng bieát quoác ngöõ, thaïo Haùn ngöõ, laøm quan nhieàu naêm ôû phía Nam. * Ít giao thieäp vôùi daân dzi cö Haûi Nam. Nguyeãn Khuyeán ñaõ phaùt aâm baùc Döông nhö Baùc Yang. 7.Tóa Côm ca Haùi Nam: Thuyeát nhaát thoáng cho aâm Dz Nhöõng ai hoïc qua tieáng quan thoaïi seõ ñeå yù aâm baét ñaàu baèng Ñ nhö Ñoâng, ñöôïc ngöôøi Hoa phaùt aâm nhö giöõa Ñ vaø T, chöù khoâng haún nhö Ñ-ta hay D-Taây: Ñaêng ñoà; Dans; Dentist. Kieåm chöùng: Ngaøy tröôùc ngöôøi Taây Phöông coù kyù aâm Wade-Giles cho Hoa ngöõ. Hoï kyù aâm Mao Traïch Ñoâng nhö: Mao Tse Tung. Sau naày khi phieân aâm pinyin ra ñôøi, Dong thay cho Tung: Mao Ze Dong. AÂm T thay theá baèng Ñ. AÂm thaät söï cuûa ngöôøi Hoa: naèm giöõa Ñ vaø T. Neáu ñeå yù thaät kyõ vò trí löôõi chaïm vaøo hoïng treân khi phaùt aâm caùc töø sau: Yuøng (Duøng), Tuøng, Ñuøng: D, T, Ñ. Ta seõ thaáy vò trí vaø taùc ñoäng moâi, löôõi gaàn nhö gioâng gioáng vôùi nhau. Nhöng theo tuaàn töï, töø ngoaøi vaøo trong: Yuøng - ôû ngoaøi cuøng, vaø coù theå chaïm chaân raêng haøm treân; theo ñoù ñeán Tuøng vaø Ñuøng. AÂm Ñuøng, vò trí löôõi gaàn aâm Tuøng, nhöng phía trong cuøng. Myieän tích (dieän tích) va chaïm giöõa löôõi vaø hoïng treân, dyuøng cho aâm Yuøng coù veû nhieàu hôn, myieän tích cho Tuøng vaø Ñuøng. Nhö bieán chuyeån qua laïi giöõa L vaø N (anh naøm gì ñoù?), ta seõ quan saùt trong moät baøi khaùc, bieán chuyeån qua laïi giöõa D, T, vaø Ñ vaãn thöôøng gaëp trong tieáng Möôøng vaø tieáng Vieät, nhaát laø trong thôøi chöõ Noâm: Ñ = D Möôøng: ñeùo ñeùo ñaãn ñoùc ngang ñænh ñoài ñôù Vieät: deo deûo daãn doïc ngang dính doài, nhoài dôû T = Ñ Möôøng: toâng tuõng toã tôøi tuøm poc tuùt loùt tóa Vieät: ñoâng ñuïng ñoä ñôøi ñuøm boïc ñuùt loùt ñóa/ dóa Ta seõ thaáy raát roõ: Trong quoác ngöõ, moät soá kyù aâm gaùn cho D coù veû mang moät duïng yù giaûi toûa bôùt tình traïng ñoàng aâm khaùc nghóa cuûa raát nhieàu töø. Duïng yù quan troïng hôn, coù leõ naèm ôû choã choïn moät chöõ caùi chæ gaàn ñuùng thoâi, chöù khoâng ñuùng haún, cho aâm nguyeân thuûy chöõ Noâm. Tóa, trong tieáng Möôøng Tóa Côm Ca Haùi Nam, nghóa Dóa Côm Gaø Haûi Nam, coù theå seõ trao cho chuùng ta chieác chìa khoaù quan troïng, giaûi quyeát chung cuoäc raéc roái cuûa aâm Dz. Tóa, tieáng Möôøng= Ñóa, phía Baéc= Dóa, phía Nam [20] Cuøng moät thöù nguyeân (nhò) aâm, nhöng ñeán 3 thöù phuï aâm: D, T, Ñ. Theá nghóa laø theá naøo? Chæ coù theå: AÂm ngaøy xöa, khoâng phaûi D, cuõng khoâng phaûi T, vaø cuõng khoâng phaûi Ñ cuûa quoác ngöõ! Maø laø moät hôïp aâm nhaát thoáng cuûa caû 3. Noù ñaõ ñöôïc phaùt aâm bôûi ngöôøi An -Nam vaø ngöôøi Möôøng nhö: Ñôø-yôø vaø Tôø-yôø. Ñyóa hay Tyóa. Ñoïc nhanh Ñyóa hay Tyóa cuõng coù theå ñöa ñeán aâm Dzóa nhö ngöôøi phía Baéc phaùt aâm hieän nay. (xem giaû thuyeát: Lôù gioïng ) Töùc ngöôøi An-Nam vaø ngöôøi Möôøng trong moâi tröôøng chöõ Noâm, chöa coù quaác ngöõ, coù khuynh höôùng cho theâm aâm Yôø sau moät soá phuï aâm: Ñôø-yôø, Tôø-yôø (caû hai bieán theå ra Dz), Bôø-yôø (bieán theå ra loái ñoïc caây byieát / ñi byaøo, Nam Boä), vaø Môø-yôø (myieän tích / myieät chuûng= dieän tích / dieät chuûng) [19]. Ta nhôù, ñaõ coù Bôø-yôø [5] (aâm V phaùt aâm kieåu Möôøng / Nam Boä: baø Byôï, oâng Byua), taát coù Ñôø-yôø (ñyaãn => ñaãn / daãn), Tôø-yôø (Tyæu, Tzæu => Töûu = Jiuû= jraõo, Möôøng => röôïu, Vieät), vaø Môøyôø (Myieän tích => dieän tích).
Ñaëc bieät bôûi Môø-yôø laø aâm Moâi-moâi (chuû löïc), neân noù khoâng theå bieán thaønh J hay Z, maø chæ ñôn thuaàn bieán ra Yieän tích (Dieän tích) vaø Yieät chuûng (Dieät chuûng). Ta quan saùt trôû laïi bieán chuyeån giöõa J töùc GI tieáng Vieät vaø D: Möôøng: dô duïc daêng daùi puoàn daù duõ daû waøng Vieät: giô, duoãi giuïc giaêng giaûi buoàn giaù duï, giaõ duï giaù vaøng Ta thaáy bieán chuyeån qua laïi giöõa GI vaø D-Möôøng cho bieát ít nhaát ngöôøi Möôøng phaùt aâm Noâm GI coù hôi khaùc vôùi ngöôøi Vieät. Nhöõng töø naøy, coù theå thuaàn Noâm, ñaùng leõ ñöôïc kyù aâm tieáng Vieät baét ñaàu baèng D nhö ngöôøi Möôøng, bôûi hoï phaùt aâm nhö Ñz hay Ñj, chöù khoâng phaûi J (tieáng Haùn: Jiang= soâng= Giang, tieáng Vieät). Toùm laïi, qua thuyeát nhaát thoáng dzaønh cho aâm Dz, chuùng ta ñaõ thaáy: i. Phaùt aâm Dz cuûa phiaù Baéc, töø tröôùc ñeán giôø vaãn töôûng moät phaùt aâm kyø laï, lai Taây, baét ñaàu coù cô sôû lyù luaän vaø nguoàn goác lòch söû. ii. Phaùt aâm Dz xuaát hieän bôûi quoác ngöõ chæ dzuøng moät aâm D cho moät loaït caùc phaùt aâm khaùc nhau: Phaùt aâm hoaøn toaøn Yôø, cho nhöõng töø goác Haùn: Dinh döôõng: Ying yang. Nhöng phía Baéc laïi chòu aûnh höôûng cuûa daân dzi cö Haûi Nam vôùi phaùt aâm toaøn boä Dz cho aâm Yôø ôû luïc ñòa. Phaùt aâm Ñôø-yôø, Tôø-yôø cho nhöõng töø nhö Tóa / Ñóa / Yóa; Ñôû / Yôû. Phaùt aâm Môø-yôø cho caùc töø nhö Myieän / Dieän Phaùt aâm cuûa nhöõng töø coù theå toáng vaøo GI (nhö giô= dô), nhöng löng khöøng trong thanh aâm vôùi aâm Dz. iii. Phaùt aâm Dz cuõng coù theå ñöôïc caùc Thaày phía Baéc thích hôn, bôûi noù cho pheùp lôù gioïng thaû cöûa, vaø thu huùt khoái tín ñoà Haûi Nam. iv. Phaùt aâm Yôø cho chöõ D, ôû phía Nam, töø xöa vaãn töôûng giöõ aâm cuõ, nhöng phaân tích baøi naøy cho thaáy: phaùt aâm Yôø chæ trung thöïc vôùi aâm goác Haùn luïc ñòa. v. Phaùt aâm D phía Nam do ñoù ñaõ bò eùp, laøm maát ñi phaùt aâm nguyeân thuûy Möôøng-Noâm cuûa moät soá töø, thöôøng thöôøng thuaàn Noâm, vaø coù aâm nhö Tôø-yôø vaø Ñôø-yôø ñoïc maïnh vaø nhanh: Dz, hoï ñaõ töøng mang theo trong cuoäc Nam tieán. vi. Phaùt aâm Dz ôû phía Baéc cuõng bò eùp, ñaùnh maát ñi caùc phaùt aâm Yôø nhö Yang Quí Phi. vii. Hieän töôïng bò cuït nöûa ñuoâi cuûa Nam vaø Baéc trong aâm D & Dz cuõng gioáng y nhö phaân cöïc trong aâm V, sau khi quoác ngöõ cho V vaøo thay theá caû hai aâm W (con Woi) vaø By (baø Byôï). Cuõng y nhö Liu vaø Lau bò thay theá baèng Löu (xem baøi thöù 3). Vaø cuõng gioáng nhö Chaâu & Chu thay theá loän xoän cho Chu & Chaâu! Nhöng chuùng ta baét buoäc phaûi nhìn nhaän, kieán thöùc vaø kó thuaät dzaøn dzöïng chöõ quoác ngöõ cuûa maáy Thaày quoác ngöõ thaät tuyeät chieâu. Thaùng 5, 2004 Nguyeân Nguyeân Ghi Chuù [1] Nguyeãn Vaên Khang (chuû bieân), Buøi Chæ vaø Hoaøng Vaên Haønh (2002) Töø ñieån Möôøng-Vieät. Nxb Vaên Hoaù Daân Toäc. [2] Ñöôøng Minh Hoaøng, oâng vua duy nhaát treân theá giôùi ñaõ cho pheùp ñaïo Hoài ñöôïc töï do truyeàn baù ôû Trung Quoác. [3] Ñeå yù Soâng tieáng Nhaät Kawa, coù aâm gaàn vôùi loái goïi Haø cuûa ngöôøi Vieät, vaø Hoh cuûa Phuùc Kieán.
[4] Ñoã Quang Vinh (2000) Tieáng Vieät Tuyeät Vôøi. (In laàn thöù hai - taùc giaû xuaát baûn). Ñòa chæ: www.geocities.com/doquangvinhvenguon [5] Jeanne Cuisinier (1946) Les Möôøng, Geùographie humaine et Sociologie. Trích daãn trong Nguoàn goác Maõ Lai cuûa daân toäc Vieät Nam cuûa Bình Nguyeân Loäc (1971). Nxb Xuaân Thu. [6] Vieäc toáng heát caùc aâm Y vaøo Dz ñaõ gaây luùng tuùng khi phaûi Vieät hoaù moät soá aâm Taây. Thí duï: Cuiller (caùi muoãng), vieät hoaù thaønh cuû dìa. Ñoïc traïi thaønh cuû dzìa bôûi hoaøn toaøn boû ñi aâm Y (ñaùng nheõ: cuû yìa). Coù theå daàn daø cuû dzìa bieán theå thaønh caùi thìa chaêng? Vieäc töø boû aâm Y trong loái phaùt aâm D cuõng laøm cho vieäc nhaïi aâm moät soá raát nhieàu ngoân ngöõ khaùc, maát ñi tính trung thöïc. Thí duï: soá yaùch (1) tieáng quaûng ñoâng trôû thaønh soá Dzaùch. [7] Bình Nguyeân Loäc (1971) trích daãn töø taøi lieäu giaùo sö Langlet cuûa ñaïi hoïc Vaên Khoa - Saigon, xuaát baûn khoaûng cuoái thaäp nieân 1950. [8] Ngöôøi baïn Haûi Nam tieát loä: ÔÛ ñaûo Haûi Nam ngöôøi ta coù theå thaáy bôø bieån nöôùc Vieât Nam, ôû chaân trôøi beân kia. [9] Quyønh Cö - Ñoã Ñöùc Huøng (1995) Caùc Trieàu Ñaïi Vieät Nam. Nxb Thanh Nieân. [10] Ñieåm deã nhaàm: Maët (face) thöôøng nhaàm nhö moät töø thuaàn Noâm. Tieáng Möôøng cuõng vaäy, nhöng khoâng daáu naëng : Maêt. Tieáng Haùn Vieät goïi Dieän. Nhöng ngöôøi Hoa, Baéc kinh goïi Mian, Quaûng Ñoâng goïi Mòin, Trieàu Chaâu & Haûi Nam ñoïc Mieän (giöõ aâm ieän nhö Dieän). Chieát Giang & Thöôïng Haûi ñoïc Mò, raát gaàn vôùi Maët. Maët, coù veû Noâm nhöng xuaát phaùt töø phaùt aâm Chieát Giang cuûa moät Haùn töï, Mian. Soá KHOÂNG (0) cuõng thöôøng laàm töôûng moät töø Noâm chay. Nhöng khoâng, 0 phaùt aâm gioáng heät nhö loái Phuùc Kieán: KOHNG! [11] Coù moät ngöôøi baïn goác Croatia, mang teân Feña, ñoïc Feigia. Vieát theo kieåu UÙc: Feda. Anh naøy khoù chòu nhö ngöôøi Vieät teân Do bò ñoïc Ñou theo kieåu UÙc, neân môùi ñoåi caùch vieát thaønh Fedja. Hình nhö sau ñoù thaáy cuõng khoâng oån, neân anh aáy ñoåi trôû laïi thaønh Feda. [12] Alexandre de Rhodes (1651) Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum (töï ñieån An Nam - Boà - La-tinh. [13] Nguyeãn vaên Huy (1993) Ngöôøi Hoa taïi Vieät Nam. Nxb NBC - California. [14] Neáu tra cöùu ñeán nhöõng loái phaùt aâm khaùc nhau cuûa caùc khu vöïc, caùc tænh ôû Trung Hoa, coù theå ta seõ thaáy nhieàu töø thöôøng töôûng "thuaàn Noâm" laïi mang daáu tích cuûa phöông ngöõ Trung Hoa. Thí duï: Neáu (if): tieáng Möôøng y heät: Neáu. Quan thoaïi: Ru Guo (Nhö quaû), nhöng Phuùc Kieán: Nah, thaät baát ngôø: raát gaàn vôùi Neáu. Phuùc Kieán vaø Trieàu Chaâu thöôøng ñöôïc xem haäu dueä cuûa nöôùc Maân Vieät vaøo thôøi coå ñaïi. Maët (face): Maët (tieáng Möôøng), cuõng thöôøng töôûng thuaàn Noâm, bôûi thaáy khaùc vôùi töø Haùn Vieät : Dieän. Quan thoaïi, Quaûng Ñoâng, Haûi Nam, Trieàu Chaâu,... ñeàu phaùt aâm cho Maët baét ñaàu baèng M. Quan thoaïi: Mian, Quaûng Ñoâng: Mìin, Haûi Nam: Mieän. Nhöng, Chieát Giang vaø Thöôïng Haûi: Mò, raát gaàn vôùi Maët. Vaø Phuùc Kieán: Biòn, vôùi aâm ñaàu B gaàn vôùi D cuûa Dieän. [15] Leâ Ngoïc Truï (1960) Vieät ngöõ chaùnh taû töï vò. Nxb Thanh Taâm. [16] Nguyeãn Phong Nam (2000) Daáu tích Vaên Nhaân. Nxb Ñaø Naüng. [17] Hai ñôït giaùo só coù coâng trong vieäc phaùt trieån quoác ngöõ: Boà Ñaøo Nha vaø Phaùp. Caû hai thöù tieáng Boà vaø Phaùp ñeàu khoâng coù hoaëc raát ít duøng aâm vaø chöõ caùi W vaø Y. Hoï duøng D thay cho Y (dung dòch => yung yòch) hay By (oâng Byua= Vua), nhöng cuõng boû luoân Y thaønh B (oâng Bua). Thí duï: Böu Cuïc: ñaùng leõ phaûi BYöu Cuïc môùi gioáng aâm Taøu Yaâu Ju.. U trong tieáng Boà thöôøng ñoïc nhö W (qua= qwa). Veà sau caùc Thaày huûy boû aâm U trong Uuan (= Wang / Waên) vaø thay luoân, keå caû aâm By, taát caû baèng V: Vua, Vöông, Vaên,... [18] Nguyeân Nguyeân (2003) Khuoân traêng ñaày ñaën, neùt ngöôøi nôû nang. Taïi caùc websites: perso.wanadoo.fr/charite, aihuucongchanh.com, khoahoc.net, talawas.org, petrusky.org.au,...