LỊCH SỬ VỀ GIÁO XỨ BẠCH XA GIÁO PHẬN BẮC NINH Ngược dòng sông Lô từ tỉnh Tuyên Quang lên phía tỉnh Hà Giang, du khách có thể thấy ngỡ ngàng với một dãy núi cao nhấp nhô giống hình một con Bạch Xà tọa lạc ngay phía bên tay phải của du khách. Ở lưng chừng núi có một cái hang, trong đó có một bức tượng Đức Mẹ Ban ơn, đó là linh địa Bạch Xa. Bạch Xa cái tên gắn liền với sự tích Bạch Xà đã ăn sâu vào tâm trí của mỗi người con dân trong giáo xứ này. Về địa lý: Giáo xứ Bạch Xa cách Tòa Giám mục Bắc Ninh 205km về hướng đông nam. cách thị xã Tuyên Quang 71km dọc theo quốc lộ 2 lên tỉnh Hà Giang. Là giáo xứ thuộc giáo hạt Tuyên Quang, sống xen kẽ với các dân tộc đồng bào. Được biết Tuyên Quang hiện nay có 23 dân tộc anh em cùng sinh sống. Giáo xứ Bạch Xa hiện nay gồm 4 giáo họ, 3 giáo khu, giáo dân vào khoảng gần 2250 nhân danh, với địa bàn trải rộng trên 6 xã của huyện Hàm Yên tỉnh Tuyên Quang. Từ quốc lộ 2 du khách có thể đi đò qua sông Lô sang phía bên tay phải để đến với giáo xứ. Thời kỳ đầu, giáo họ nằm gọn trên khu vực soi bờ sông, diện tích khoảng 2km 2 đất đai bằng phẳng, màu mỡ. Mạn bắc, mạn đông có dãy núi đá vôi án ngữ. Mạn tây, mạn nam có dòng sông Lô trong xanh, thơ mộng lượn quanh bao bọc. 1
Về bối cảnh lịch sử: Giáo họ Bạch Xa thời kỳ đầu gồm 8 hộ gia đình làm nghề đánh cá, là giáo dân ở họ Vân Tập - Vân Cương thuộc 1 giáo xứ cách thị xã Tuyên Quang khoảng hơn 20km về phía tỉnh Phú Thọ lên đây lập nghiệp. Họ làm nhà bè, neo đậu dưới bến nước đền Bà Cô ở cuối thôn. Vào năm 1875, thời kỳ này chưa có họ Bến Đền như ngày nay, cả khu vực đất đai bằng phẳng, phì nhiêu này chỉ có vài gia đình dân tộc Tày sinh sống. Những gia đình dân tộc Tày này làm ruộng, cấy lúa và chăn nuôi gia súc, gia cầm. Làng chỉ có một con đường nhỏ đi từ làng Phòng Trao ra Bến Đền, lúc đó còn có tên gọi là Bến Tăng của Làng Tăng. Từ Bến Tăng xuống cuối thôn có một con đường mòn men theo bờ sông đi vào Nà Đát, Phù Hương xuống xã Minh Khương. Một sự kiện mà ai cũng phải nhắc tới đó là hàng mấy thế kỷ, người dân ở đây không thể đông lên được, vì không nhà nào sinh con đầu lòng mà nuôi được. Vì vậy mới có sự tích về thần Bạch Xà Con Rắn Trắng đã bắt các trẻ nhỏ để ăn thịt. Hẳn sự việc này Thiên Chúa đã định sẵn từ trước, để mảnh đất này sẽ là Miền Đất Hứa. Từ năm 1875 đến năm 1926 cũng vẫn chỉ có hơn 10 hộ gia đình. Biết sự việc trên nên Cha Quang đang quản nhiệm giáo xứ Đồng Chương ở Tuyên Quang đã lên cho xây tượng Đức Mẹ ở trên núi. Ngọn núi này là núi đá vôi cao khoảng 80m, với hình dáng nhấp nhô. Trên lưng chừng núi có một cái hang rộng khoảng 10m, chiều sâu chừng 5m. Từ chân núi nhìn lên tới bức tượng khoảng 50m. Muốn chèo lên hang thì phải chèo lên dãy núi khá thẳng đứng với đá tai mèo sắc nhọn, có chỗ trơn phải dùng dây xích đu lên. Đến gần cửa hang thì có một hòn đá lớn dốc đứng án ngữ, rất nguy hiểm. Phía trên miệng hang là một cái vòm rất đẹp nhìn vừa giống hình miệng một con Sư tử hung dữ lại vừa nhìn giống một trái tim hiền lành. Năm 1926 Cha Quang dẫn theo mấy người thợ đến, với sự giúp đỡ của bà con giáo dân đã bắt đầu công trình xây tượng Đức Mẹ trong hang đó. Công việc lúc đầu quả thật là rất khó khăn và nguy hiểm, để trèo lên tới hang thì mọi người phải đục đá thành những lỗ sâu rồi chôn nhưng đoạn sắt to như xà beng xuống, sau đó quấn xích sắt vào, lấy những cây tre vầu đóng và kết thành mảng vững chắc rồi cứ thế từng bước chèo lên tới hang. Các thanh 2
niên nam, nữ đã buộc những bao xi măng, nước và những vật liệu khác vào lưng rồi bám theo dây xích sắt mà leo lên tới hang để xây dựng tượng. Cha Quang đã cho xây bức tượng Đức Mẹ ban ơn, tượng cao gần 2m dưới chân tượng có một bệ phẳng ghi ngày 15-4 - 1926, có lẽ đây là ngày khánh thành bức tượng. Với ân ban đặc biệt của Đức Mẹ Ban ơn cho toàn dân trong vùng, kể từ đó cuộc sống bình yên đã thực sự đến với mảnh đất này. Dựa vào nội dung của sự tích Đức Mẹ núi Bạch Xà thì việc xây tượng Đức Mẹ trong miệng Con Rắn Trắng đã chống hàm nó, không cho nó ăn thịt các con đầu lòng của người dân ở đây nữa. Nếu như trước đây, mỗi lần nhắc tới núi Bạch Xà thường để lại trong tâm trí mọi người nỗi hoang mang, lo sợ, thì từ đây Bạch Xà đã trở thành Miền Đất Hứa đang vươn lên mạnh mẽ. Từ đó, người ta thấy tiếng cười trong trẻo của những trẻ thơ, mà hàng mấy chục năm trước những đứa trẻ đầu lòng sinh ra đã không được lớn lên trong vùng đất này. Từ đó, tên gọi Bạch Xa dần dần đã thay thế cho tên gọi Bạch Xà. Rất nhiều các Linh mục, tu sĩ nam, nữ và bà con giáo dân ở nơi xa đến đây khi nghe được sự tích Mẹ núi Bạch Xà đã không quản ngại vất vả, hiểm nguy để leo lên tới bức tượng Đức Mẹ Ban ơn mà cầu nguyện và xin ơn lành của Mẹ. Theo sự phát triển tự nhiên, giáo dân từ ngày đó đã tăng nhanh chóng, yêu cầu về sinh hoạt công giáo đã trở nên sinh hoạt thiết yếu. Năm 1932, ngôi nhà thờ đầu tiên, nhỏ bé, đơn sơ đã được dựng nên trên khu đất cao. Giáo dân đã lấy tên là họ Bến Đền (vì toàn bộ nhà bè neo đậu ở bến nước gần đền Bà Cô của người địa phương). Sau đó, số hộ đông lên thành làng nên cũng được gọi theo tên của họ đạo là làng Bến Đền thay cho làng Tăng xưa. Tên gọi làng Tăng đã đi vào dĩ vãng từ đây. Thời đó, giáo họ đã bầu cụ Tuyên người Vân Tập lên lập nghiệp làm trùm chánh tiên khởi của giáo họ. Năm 1962, do nhà thờ đã quá chật hẹp và xuống cấp, giáo họ đã làm một ngôi nhà thờ khác to hơn, kiên cố hơn và đẹp hơn bằng gỗ rừng. Ngôi nhà thờ này tồn tại được 35 năm. Thời kỳ năm 1930 dưới xã Minh Dân (cách giáo họ Bạch Xa khoảng 12km) lập họ. Có Cha Tịch về ở một thời gian ngắn rồi đi. Khoảng 40 năm ấy giáo họ Bạch Xa được Cha Thịnh và Cha Cử ở Tuyên Quang coi sóc. Năm 1987, sau trận lụt lịch sử, nhà thờ nhiều ngày bị ngập sâu trong nước. Khi nước rút, các cơ sở vật chất bị hư hỏng hầu hết. Giáo dân đã làm lại ngôi nhà thờ khác trong thời gian gấp gáp là hơn 1 tháng. Vật liệu làm nhà do giáo dân đóng góp và tự làm lấy. 3
Kể từ khi có giáo dân đến năm 2017 giáo họ có 9 đời trùm chánh là: Cụ Tuyên, Cụ Hiệp, Cụ Giấy, Cụ Kim, Cụ Lương, Ông Chương, Ông Bình, Ông Thường và Ông Chung. Năm 1998, lần đầu tiên mảnh đất này được vị Chủ chăn của giáo phận là Cố Đức Cha Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến lên kinh lý mục vụ. Trong 2 ngày kinh lý của Ngài là những ngày lễ hội kéo dài của giáo họ. Lần đầu tiên nhiều người mới được biết đến Đức Giám Mục của mình. Năm 2004, Ngài về mục vụ cho giáo họ lần thứ 2. Trong thời gian này, Ngài đã quyết định thành lập giáo xứ Bạch Xa. Sau đó Ngài đã khảo sát, xem xét và quyết định chỗ đất sau này sẽ xây dựng nhà xứ tương lai. Đầu năm 2008, giáo phận đã chấp nhận lời xin và cử Cha Giuse Trần Quang Khiêm Cha quê hương lên làm Cha xứ tiên khởi. Cha Cosma Hoàng Văn Đạt (khi ấy chưa tấn phong Giám mục) đã đưa Cha Khiêm về nhận xứ. Mở đầu việc xây dựng giáo xứ Bạch Xa. Ngày Chúa nhật mỗi khi kết thúc thánh lễ, mọi người quay về phía hang đá Đức Mẹ để đọc kinh viếng Đức Mẹ. Bổn mạng chính của giáo xứ là thánh Phêrô, Cha Giuse Trần Quang Khiêm còn xin Đức Cha cho giáo xứ Bạch Xa nhận Đức Mẹ Bạch Xa làm bổn mạng nhì của giáo xứ, kính ngày 15-4 dương lịch theo ngày ghi dấu khánh thành tượng Đức Mẹ Bach Xa trên núi. Cha Giuse Trần Quang Khiêm tiên khởi coi sóc giáo xứ đến năm 2011 thì Đức Cha Cosma Hoàng Văn Đạt cử Cha Giuse Ngô Ngọc Đoàn về kế nhiệm. Năm 2012, Đức Cha lại cử Cha Giuse Hoàng Anh Tuấn về kế nhiệm thay Cha Giuse Ngô Ngọc Đoàn. Thời kỳ này giáo xứ Bạch Xa có nhiều thay đổi, việc thay đổi lớn nhất là xây nhà thờ giáo 4
xứ. Khởi công ngày 29-6 - 2016, tới ngày 4-12 - 2016 Đức Cha Cosma Giám Mục giáo phận lên cử hành thánh lễ đặt viên đá xây dựng. Như vậy, kể từ năm 1875 bắt đầu từ những giáo dân đầu tiên định cư ở đây cho đến năm 2017 giáo xứ Bạch Xa đã có 142 năm tuổi. Thời kỳ sinh hoạt trong khuôn khổ có tổ chức là từ năm 1932 đến năm 2017 là 85 năm. Có 7 Cha chính thức coi sóc, 3 Cha chính xứ trực tiếp coi sóc, 2 lần được đón Đức Cha Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến về kinh lý mục vụ. Ngày 18-3 - 2013, giáo xứ được vinh dự đón Đức Tổng Giám Mục Leopoldo Girelli Sứ Thần Tòa Thánh đến thăm. Đức Cha Cosma Hoàng Văn Đạt kể từ khi Ngài được tấn phong Giám mục ngày 10-7 - 2008 cho tới nay Ngài đã thường xuyên lên kinh lý mục vụ cho giáo xứ. Bạch Xa thân yêu! Một giáo xứ ở xa nhất cực bắc của giáo phận, nhưng trong lòng giáo phận Mẹ, Bạch Xa không hề xa. Trái tim của mỗi người tín hữu Bạch Xa luôn hướng về giáo phận và sự quan tâm chăm sóc của các vị Chủ chăn trong giáo phận đã làm cho Bạch Xa trở thành một bộ phận không thể tách rời trong thân thể giáo phận Bắc Ninh yêu quý. Nơi đây đã, đang và sẽ là nơi hành hương đầy hứa hẹn cho các tín hữu trong và ngoài giáo phận. Bức tượng Đức Mẹ Ban ơn ở trên núi cho đến năm 2017 cũng được 91 năm tuổi. Lịch sử Bạch Xa không thể bỏ qua việc xây dựng giáo xứ Bạch Xa, càng không thể không gắn kết với sự tích bức tượng Đức Mẹ Bạch Xà xây trên núi. Mẹ đã làm cho mảnh Đất Chết trở thành mảnh Đất Hứa màu mỡ cả về đời sống đức tin và cuộc sống. Mọi giáo dân nơi đây đang nỗ lực đoàn kết ngày đêm xây dựng giáo xứ thân yêu này của giáo phận Bắc Ninh ngày thêm tươi đẹp. 5
Giáo xứ đang xây dựng ngôi thánh đường mới to đẹp, khang trang và hơn thế nữa mọi người cũng đang nỗ lực xây dựng ngôi thánh đường là chính con người của mình để trở thành ngôi thánh đường xứng đáng cho Thiên Chúa ngự. Những hạt giống đức tin đã được gieo vãi nơi đây và đang âm thầm lớn lên từng ngày để nơi đây sẽ trở thành thành trì đức tin vững vàng. Xin mọi người hãy nhớ đến linh địa Bạch Xa thân yêu trong lời cầu nguyện và ước gì mỗi người trong chúng ta cũng sẽ ít là một lần được đến kính viếng Đức Mẹ Bạch Xa trên ngọn núi lịch sử này. Cầu xin Hiền mẫu Maria luôn gìn giữ, che chở cho giáo xứ Bạch Xa chúng con luôn biết sống yêu thương đùm bọc lẫn nhau. Xin cho chúng con luôn biết hướng về Mẹ để nhờ Mẹ dẫn dắt chúng con tới Thiên Chúa. Amen! Phaolô Nguyễn Văn Tuyến 6