untitled

îºôºî² Æð öàøð ºì ØÆæÆÜ ÒºèܲðβîÆðàôÂÚ²Ü àèàðîà вڲêî²ÜàôØ 2006-2008 ÂÂ. ÐÆÜ ºðàð Ðð²î²ð²ÎàôÂÚàôÜ ºñ ³Ý 2009

öáùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý áéáñïá г۳ëï³ÝáõÙ 2006-2008ÃÃ. ï»õ»ï³ ñç ÑÇÝ»ñáñ¹ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ùß³Ïí³Í áùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³ÝÁ å»ï³ï³ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý 2009 Ãí³Ï³ÝÇ Íñ³ ñç ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõ٠г۳ëï³ÝÇ öøò ¼²Î-Ç Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ Èá ÇÏáÝ Çí»É Ù»Ýà êäà ÏáÕÙÇó` º²Ðλñ ³ÝÛ³Ý ñ³ë»ýû³ïç ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ: î»õ»ï³ ñáõù ³éϳ íç ³Ï³ ñ³ï³ý ïíû³éý»ñá ѳßí³ñÏí³Í»Ý ÐÐ ³½ ³ÛÇÝ íç ³Ï³ ñ³ï³ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ññ³å³ñ³ÏíáÕ óáõó³ýçßý»ñç, ѳñϳÛÇÝ å»ï³ï³ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý, ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³ÝÝ ³éÁÝûñ Ù³ùë³ÛÇÝ å»ï³ï³ý ÏáÙÇï»Ç, ÇÝãå»ë ݳ ëáõûý ï»õ»ï³ ñç Ùß³ÏÙ³ÝÝ ³éÝãíáÕ ³ÛÉ ³ÕµÛáõñÝ»ñÇó ѳí³ù³ ñí³í å³ßïáý³ï³ý áã å³ßïáý³ï³ý ï»õ»ï³ïíáõãû³ý ÑÇÙ³Ý íñ³: г۳ëï³ÝÇ öøò ¼²Î-Á, º²Ðλñ ³ÝÛ³Ý ñ³ë»ýû³ïá Èá ÇÏáÝ Çí»É Ù»Ýà êäà-ý å³ï³ëë³ý³ïíáõãûáõý ã»ý ÏñáõÙ ëáõûý ï»õ»ï³ ñáõù Ý»ñϳ۳óí³Í ïíû³éý»ñç ѳٳñ: î»õ»ï³ ñáõù µ»ñí³í ïíû³éý»ñç û ï³ áñíáõùý ³é³Ýó г۳ëï³ÝÇ öøò ¼²Î-Ç Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý ãç ÃáõÛɳïñíáõÙ: î»õ»ï³ ÇñÁ ݳ˳ï»ëí³Í ã í³ ³éùÇ Ñ³Ù³ñ: îå³ ñí»é ²ëáÕÇÏ ïå³ñ³ýáõù: º²Ðλñ ³ÝÛ³Ý ñ³ë»ýû³ï, г۳ëï³ÝÇ öøò ¼²Î, 2009 2

àì²ü ²ÎàôÂÚàôÜ Ü²Ê² ²Ü --------------------------------------------------------------------------4 زê 1. öáùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý µýáõã³ ÇñÁ г۳ëï³ÝáõÙ --------------------------------------------------------------------6 öøò ëáõµû»ïïý»ñç ¹³ë³Ï³ñ Ù³Ý ã³ áñáßçãý»ñá --------------------6 гٳ˳éÝ Ý»ñùÇÝ ³ñ¹ÛáõÝù------------------------------------------------10 γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³ý³ï --------------------------------------------21 ¼µ³Õí³ÍáõÃÛáõÝ ----------------------------------------------------------------29 ²ñï³ùÇÝ ³é ïáõñ-------------------------------------------------------------33 úï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ ---------------------------------------------------35 гñÏ»ñ ----------------------------------------------------------------------------40 öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùë-----------------------------------------------------43 زê 2. öáùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý áéáñïç ѳٻٳï³Ï³Ý í»ñéáõíáõãûáõý--------------------------------------------------------------------45 лﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ (R&D) áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ÙÇç³½ ³ÛÇÝ áñóá---------48 Doing Business -Á г۳ëï³ÝáõÙ------------------------------------------51 زê 3. Ò»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãûáõý ëïë»éáõ Ñ»ï ϳåí³Í ûñ»ýë¹ñ³ï³ý ѳñó»ñÁ-------------------------------------------------------54 ñ³ýóù³ý ϳ½Ù³Ï»ñå³Çñ³í³Ï³Ý ï»ë³ïý»ñá---------------------57 Ò»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ý ÉÇó»Ý½³íáñáõÙÁ---------------62 Øï³íáñ ë» ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ñå³ýáõãû³ý ѳñó»ñÁ-----------------64 гñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ Á öøò ëáõµû»ïïý»ñç ѳٳñ-------------------74 سùë³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ Á öøò ëáõµû»ïïý»ñç ѳٳñ-------------------83 гí»Éí³Í. ÈÇó»Ý½³íáñٳݻÝóϳ ïýï»ë³ï³ý áñíáõý»áõãû³ý ï»ë³ïý»ñç ó³ýïá---------------------------------98 3

ܳ˳µ³Ý ²ÝϳËáõÃÛ³Ý Ñéã³ÏáõÙÇó Ç í»ñ»ñïçñá ½ ³ÉÇ ïýï»ë³ï³ý í»ñ³ áëáõùý»ñ ñ³ýó»é: ²ñ¹Ç ïýï»ëáõãûáõýý áõýç ßáõÏ³Û³Ï³Ý ÙÇïí³ÍáõÃÛáõÝ, µ³ó ³é ïñç, ϳåÇï³ÉÇ Ý»ñÑáëùÇ Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ÑÇÙÝí³Í ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ûà ³ñ¹Ûáõ- ݳµ»ñáõÃÛ³Ý Ù»ï³Õ³ñ¹ÛáõݳѳÝÙ³Ý, ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ ½ ³ÉÇ ã³ áí ÛáõÕïÝï»ëáõÃÛ³Ý íñ³: 2007 2008 ÃÃ. ÁÝóóùáõ٠г۳ëï³ÝÇ ïýï»ëáõãûáõýá µýáñáßíáõù ϳÛáõÝ Ù³ÏñáïÝï»ë³Ï³Ý óáõó³ýçßý»ñáí: ºñÏÇñÁ µ³ñ»é³í»é Çñ µç½ý»ë ÙÇç³í³ÛñÁ: öáùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áñáßçã ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙ áõý»ý ïýï»ë³ï³ý ³ Ç, ½µ³Õí³ÍáõÃÛ³Ý Ó ³íáñÙ³Ý ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ïñ³ ³ïÙ³Ý Ñ³ñó»ñáõÙ: êáõûý Ó»éݳñÏÁ ѳݹÇë³Ýáõ٠г۳ëï³ÝáõÙ áùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñ- ϳïÇñáõÃÛ³Ý (öøò) áéáñïçý ÝíÇñí³Í í»ñéáõí³ï³ý ï»õ»ï³ ñ»ñç ß³ñùÇ ÑÇÝ»ñáñ¹ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ, áñá ݳ˳ӻéÝí»É Ññ³ï³ñ³Ïí»É ëïë³í 2004 Ãí³Ï³ÝÇó áùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³ÝÁ å»ï³ï³ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý ï³ñ»ï³ý Íñ³ ñ»ñç ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõ٠г۳ëï³ÝÇ áùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³½ ³ÛÇÝ Ï»ÝïñáÝ ÑÇÙݳ- ¹ñ³ÝÇ (г۳ëï³ÝÇ öøò ½³ñ ³óÙ³Ý ³½ ³ÛÇÝ Ï»ÝïñáÝ) ºíñáå³ÛÇ ³Ýíï³Ý áõãû³ý ѳٳ áñí³ïóáõãû³ý»ñ ³ÝÛ³Ý ñ³ë»ýû³ïç (º²ÐÎ) ÏáÕÙÇó: î»õ»ï³ ÇñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ÛáõñûñÇÝ³Ï í»ñéáõí³ï³ý ÝÛáõÃ, áñá Ý»ñ³éáõ٠г۳ëï³ÝáõÙ öøò áéáñïá Ý»ñϳ۳óÝáÕ ÙÇ ß³ñù íç ³- ϳ ñ³ï³ý óáõó³ýçßý»ñ, áñáýù Ùß³Ïí³Í»Ý ÙÇç³½ ³ÛÇÝ É³í³ áõûý Ù»Ãá¹áÉá dzÛÇ ÏÇñ³éٳٵ áñó³ùýýáõãû³ý»ý»ýã³ñïí³í ÙÇç³½- ³ÛÇÝ áñó³»ïý»ñç ÏáÕÙÇó: гßí³ñÏí³Í íç ³Ï³ ñ³ï³ý óáõó³- ÝÇßÝ»ñÇ ÃíáõٻݻñÏñÇ Ñ³Ù³Ë³éÝ Ý»ñùÇÝ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ, í ³ñí³Í ѳñÏ»ñÇ, ïáõñù»ñç ³ÛÉ å³ñï³¹çñ í ³ñÝ»ñÇ, ïýï»ëí³ñáõ ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ öøò áéáñïç Ù³ëݳµ³ÅÇÝÁ, öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùëÁ ³ÛÉÝ, ÇÝãå»ë ݳ г۳ëï³ÝÇ ÙÇ ß³ñù»ñÏñÝ»ñÇ öøò áéáñïá µýáõã³ ñáõ óáõó³ýçßý»ñç ѳٻٳï³Ï³Ý í»ñéáõíáõãûáõýá: 4

î»õ»ï³ ñáõù Ý»ñϳ۳óí³Í»Ý ÐÐ-áõÙ ÙÇ ß³ñù»ñÏñÝ»ñáõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ¹³ë³Ï³ñ Ù³Ý ã³ áñáßçãý»ñá, í»ñéáõíí³í»ý Ó»éݳñ- ϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãûáõý ëïë»éáõ Ñ»ï ϳåí³Í ûñ»ýë¹ñ³ï³ý ѳñó»ñÁ, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ñ³ýóù³ý ϳ½Ù³Ï»ñå³Çñ³í³Ï³Ý ï»ë³ïý»ñá, ÉÇó»Ý½³íáñáõÙÁ, Ùï³íáñ ë» ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ñå³ýáõãûáõýá, ѳñϳÛÇÝ Ù³ùë³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ ³Ýß³ñÅ áõûùç í»ñ³µ»ñû³é ë» ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, í³ñó³ï³éáõãû³ý, û ï³ áñíù³ý ³ÛÉ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å»ï³ï³ý ñ³ýóù³ý ÁÝóó³Ï³ñ»ñÁ, ³ÛëÇÝùÝ` ÐÐ ïýï»ë³ï³ý ÙÇç³í³ÛñÁ µýáõã³ ñáõ ³ÛÝ µ³õ³¹ñçãý»ñá, áñáýù ÃáõÛÉ»Ý ï³éçë ÁݹѳÝáõñ å³ïï»ñ³óáõù ϳ½Ù»É ïýï»ë³ï³ý áñíáõý»áõãûáõý ͳí³É»Éáõ ѳٳñ ³é³ç³óáÕ Ñ³ñó»ñÇ í»ñ³µ»ñû³é: ²Ûë Ó»éݳñÏÁ öøò áéáñïç ÑÇÙݳѳñó»ñáí ½µ³ÕíáÕ å»ï³ï³ý Ù³ëݳíáñ ϳéáõÛóÝ»ñÇÝ, ÙÇç³½ ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Çï³- ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ áñí³ñ³ñ ѳٳÛÝùÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇÝ Ï³å³ÑáíÇ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ öøò áéáñïç í»ñ³µ»ñû³é ï»õ»ï³ïíáõãû³ùµ: 5

زê 1 öáùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý µýáõã³ ÇñÁ г۳ëï³ÝáõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ¹³ë³Ï³ñ Ù³Ý ã³ áñáßçãý»ñá г۳ëï³ÝáõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ¹³ë³Ï³ñ Ù³Ý ã³ áñáßçãý»ñý ³Ùñ³ ñí³í»ý 2000Ã. ÁݹáõÝí³Í öáùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³ÝÁ å»ï³ï³ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»ýùáí, ѳٳӳÛÝ áñç öøò ëáõµû»ïïý»ñç (³é ïñ³ûçý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñ ³Ýѳï Ó»éݳñ- ϳï»ñ»ñ) ¹³ë³Ï³ñ áõùá ÑÇÙÝí³Í ÙdzÛÝ ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ íñ³` ѳٳӳÛÝ ëïáñ µ»ñí³í áéáñï³ûçý ã³ áñáßçãý»ñç: ²ÕÛáõë³Ï 1. г۳ëï³ÝáõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ¹³ë³Ï³ñ Ù³Ý ã³ áñáßçãý»ñá àéáñï ³ë³Ï³ñ áõù»ñ áùñ (³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ/Ù³ñ¹) öøò ëáõµû»ïïý»ñ öáùñ (³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ/Ù³ñ¹) ØÇçÇÝ (³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ/Ù³ñ¹) ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ÛáõÕ»ñ ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ Ý»ñ»ïÇϳ 5 50 100 5 25 50 ÇïáõÃÛáõÝ ÏñÃáõÃÛáõÝ 5 25 50 îñ³ýëåáñï, ³é ïáõñ ͳé³ÛáõÃÛáõÝ 5 15 30 ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï ÙÇ ù³ýç áéáñïý»ñáõù áñíáõý»áõãûáõý Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñå»ë öøò ëáõµû»ïï ¹³ë³Ï³ñ í»éá áñáßíáõù 6

¹ñ³Ýó ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ áñíáõý»áõãû³ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áéáñïç ã³ áñáßçãý»ñáí: öøò ëáõµû»ïï ã»ý ѳٳñíáõÙ í³ñï³ûçý, ³å³Ñáí³ ñ³ï³ý Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ñ³í³ïý»ñá, ³ñÅ»ÃÕûñÇ ßáõϳÛÇ Ù³ëݳ Çï³óí³Í Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÁ, ˳ճïÝ»ñÁ ß³ÑáõÙáí ˳ջñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý áñíáõý»áõãûáõý Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ëáõµû»ïïý»ñá, ÇÝãå»ë ݳ ¹áõëïñ ϳËÛ³É ïýï»ë³ï³ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ÀݹѳÝáõñ ³éٳٵ öáùñ µç½ý»ë, small business ï»ñùçýá ï³ñ³- ÍáõÙ ëï³ó»é ÙdzÛÝ ³Ý ÉdzËáë»ñÏñÝ»ñáõÙ: Øݳó³Í ³ñ Ùï³-»íñáå³Ï³Ý»ñÏñÝ»ñáõÙ Ö³åáÝdzÛáõÙ ³í»ÉÇ Ñ³ ³Ë û ï³ áñíáõù»ý áùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, Small and Medium Enterprises, ÇëÏ Ðݹϳëï³ÝáõÙ ÙÇ ß³ñù ³ëdzϳݻñÏñÝ»ñáõÙ` öáùñ ã³ Ç ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ, Small Scale Industry ï»ñùçýý»ñá, áñáýù, Áëï áõãû³ý, áõý»ý ÙÇ ÝáõÛÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: ì»ñáñçßû³é ï»ñùçýý»ñá ï³ñµ»ñ»ñïñý»ñáõù ë³ñù³ýíáõù»ý ï³ñµ»ñ ã³ áñáßçãý»ñáí, ³Ûëå»ë ûñçý³ï ²ØÜ-áõÙ 1,»ñÙ³ÝdzÛáõÙ 2 öøò-ý»ñáõù ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ³é³í»É³ áõûý ÃÇíÁ ë³ñù³ýí³í áã ³í»É ù³ý 500-Á, Ö³åáÝdzÛáõÙ` 300-Á 3, èáõë³ëï³ýáõù` 250-Á 4, üñ³ýëç³ûáõù, Æï³ÉdzÛáõÙ, Ø»Í ñçï³ýç³ûáõù, ³ÝdzÛáõÙ, Ȼѳëï³ÝáõÙ Ðáõݳëï³ÝáõÙ ³ñ¹»Ý ÇëÏ ÏÇñ³éíáõÙ»Ý 2005Ã. ÑáõÝí³ñÇ 1-Ç ¹ñáõÃÛ³Ùµ áõåç Ù»ç Ùï³Í ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý ã³ áñáßçãý»ñá, áñç ѳٳӳÛÝ áùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ»Ý ѳٳñíáõÙ ³ÛÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáýóáõù ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ÃÇíÁ ãç»ñ³½³ýóáõù 250 Ù³ñ¹Á: ²ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ Ýßí³Í ñ»ã» µáéáñ»ñïñý»ñáõù ÏÇñ³éíáõÙ»Ý Ý³ Éñ³óáõóÇã ã³ áñáßçãý»ñ, ÇÝãå»ë ûñçý³ï ï³ñ»ï³ý ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ, ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ, ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ñ³ßí»Ïßé³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÁ: ²Ûëå»ë, ûñçý³ï ï³ñ»ï³ý ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý óáõó³ýçßá èáõë³ëï³ýç ³ßÝáõÃÛáõÝáõÙ ë³ñù³ýíáõù ÙÇÝã 27.34 ÙÉÝ»íñá,»ñÙ³ÝdzÛáõÙ` 50 ÙÉÝ»íñá: ²ØÜ-áõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ï³ñ»ï³ý ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý ³é³í»É³ áõûý ß»ÙÁ ë³ñù³ýíáõù Áëï ³é³ÝÓÇÝ áéáñïý»ñç` ³é ïñç ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áéáñïç ѳٳñ ë³ñù³ýí»éáí ÙÇÝã 7 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ, ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý 1 U.S.Small Business Administration, Table of Small Business Size Standards, 22.08.2008 2 Deutsche Bank Research, Germany s Mittelstand an endangered species?, July 6, 2007 3 Small and Medium Enterprise Basic Law of Japan (Article 2, Paragraph 1) (www.sme.ne.jp) 4 èáõë³ëï³ýç ý»¹»ñ³óç³ûáõù áùñ ÙÇçÇÝ µç½ý»ëç ½³ñ ³óÙ³Ý Ù³ëÇÝ ý»¹»ñ³é ûñ»ýù ÁݹáõÝí³Í 24.07.2007 Ã.: 7

áéáñïáõù` 33.5 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ 5 : ÆÝã í»ñ³µ»ñáõù áùñ µç½ý»ëç ë³ñù³ýù³ýá ²ØÜ-áõÙ, ³ÛÝï»Õ áûáõãûáõý ãáõýç áùñ µç½ý»ëç å³ßïáý³ï³ý ë³ñù³ýáõù: ²ØÜ öáùñ µç½ý»ëç áñí³ï³éáõãûáõýá (SBA) ã³»ñç áñáßù³ý Ýå³ï³Ïáí û ï³ áñíáõù ÐÛáõëÇë-³Ù»ñÇÏÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ¹³ë³Ï³ñ Ù³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ Á (NAICS), áñá 2000Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 1-Ç ¹ñáõÃÛ³Ùµ áë³ñçý»é êï³ý¹³ñï ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ¹³ë³Ï³ñ Ù³Ý (SIC) ͳÍϳÝÇß»ñÁ: öáùñ µç½ý»ëç ûñ»ýùá ë³ñù³ýáõù áùñ µç½ý»ëá, áñå»ë ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ, áñá ëï»õííáõù ß³ÑáõÛà ëï³ý³éáõ Ýå³ï³Ïáí, ï»õ³ï³ûí³í ²ØÜ-Ç ï³ñ³íùáõù, áñíáõù ÑÇÙݳϳÝáõÙ ²ØÜ-áõ٠ϳ٠áõýç ½ ³ÉÇ Ý»ñ¹ñáõÙ ²ØÜ ïýï»ëáõãû³ý Ù»ç ѳñÏ»ñ í ³ñ»Éáõ ϳ٠³Ù»ñÇÏÛ³Ý ³ñï³¹ñ³ÝùÁ, ÝÛáõûñÁ ϳ٠³ß˳ïáõÅÁ û ï³ áñí»éáõ ÇÙ³ëïáí, ѳݹÇë³ÝáõÙ ³ÝÏ³Ë ë» ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ áñíáõù ³ÝϳËáñ»Ý, ïíû³é áéáñïáõù ãáõýç»ñçßëáõ ¹Çñù ³½ ³ÛÇÝ ïýï»ëáõãû³ý ٳϳñ¹³Ïáí: SBA-Á ë³ñù³ý»é öáùñ µç½ý»ëç ã³»ñç ëï³ý¹³ñïý»ñç ³ÕÛáõë³Ï:êÇÝ ³åáõñáõÙ, áñå»ë öøò Éñ³óáõóÇã ã³ áñáßçã ÏÇñ³éíáõÙ ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ñ³ßí»Ïßé³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÁ` ë³ñù³ýí»éáí ÙÇÝã 15 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ: ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý ã³ áñáßçãý»ñç ѳٳӳÛÝ öøò ëáõµû»ïïý»ñá ¹³ë³Ï³ñ íáõù»ý»ñ»ù ËÙµÇ`»ñ áùñ (ÙÇÏñá) áùñ ÙÇçÇÝ ³ë³Ï³ñ áõùá ϳï³ñíáõÙ ÑÇÙù ÁݹáõÝ»Éáí öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ, ï³ñ»ï³ý ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ ϳ٠³ÏïÇíÝ»ñÇ Ñ³ßí»Ïßé³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÁ: 5 U.S.Small Business Administration, Table of Small Business Size Standards, 22.08.2008 8

ͳå³ïÏ»ñ 1. ºíñ³ÙÇáõÃ۳ݻñÏñÝ»ñáõÙ ÁݹáõÝí³Í öøò ã³ áñáßçãý»ñá гٳӳÛÝ ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý ã³ áñáßçãý»ñç 6 öøò ëáõµû»ïïý»ñ»ý ѳٳñíáõÙ ³ÛÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáýó ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ ϳ½ÙáõÙ ÙÇÝã 250 Ù³ñ¹, ï³ñ»ï³ý ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ ãç»ñ³½³ýóáõù 50 ÙÉÝ»íñáÝ Ï³Ù ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ñ³ßí»Ïßé³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÁ ãç»ñ³½³ýóáõù 43 ÙÉÝ»íñáÝ: Àëï ³é³ÝÓÇÝ Ï³ï» áñç³ý»ñç Ý»ñϳ۳óí³Í ͳå³ïÏ»ñ 1-áõÙ: гñÏ Ýß»É, áñ ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý ã³ áñáßçãý»ñ ÏÇñ³éáÕ ñ»ã» µáéáñ»ñïñý»ñá Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ áõý»ý Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ѳٻٳï³Ï³Ý íç ³Ï³ ñ³ï³ý í»ñéáõíáõãûáõý, ÇÝãÝ ³ÏÝѳÛïáñ»Ý ëï»õíáõù ï³ñµ»ñ»ñïñý»ñáõù öøò áéáñïç ½³ñ ³óÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ í»ñ³µ»ñû³é ³é³í»É Ñëï³Ï å³ïï»ñª»ñïñç ïýï»ëáõãû³ý Ù»ç öøò áéáñïç ï»õç áõ ¹»ñÇ Ý³Ñ³ïÙ³Ý ³éáõÙáí: 6 The New SME definition, User guide and model declaration, Chapter 2 - European Commission, Enterprise and Industry publications 9

г۳ëï³ÝáõÙ áùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý áéáñïá Ý»ñϳ۳óÝáÕ óáõó³ýçßý»ñ гٳ˳éÝ Ý»ñùÇÝ ³ñ¹ÛáõÝù ºñÏñÇ ïýï»ë³ï³ý ½³ñ ³óÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ µýáõã³ ñáõ ³Ù»Ý³- ϳñ áñ óáõó³ýçßç` ѳٳ˳éÝ Ý»ñùÇÝ ³ñ¹ÛáõÝùÇ (Ðܲ) ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Í³í³ÉÝ, ÁÝóóÇÏ Ý»ñáí, 2008Ã. ϳ½Ù»É 3,646,111.3 ÙÉÝ ¹ñ³Ù, 2007Ã. 3,149,283.4 ÙÉÝ ¹ñ³ÙÇ 2006Ã. 2,656,189.8 ÙÉÝ ¹ñ³ÙÇ ¹ÇÙ³ó: Ðܲ-Ç ³ Ç ï»ùåá 2008Ã. ϳ½Ù»É 106.8%` 2007Ã. 113.7%-Ç 2006Ã. 113.2 %-Ç ¹ÇÙ³ó: ²ÕÛáõë³Ï 2. 2004-2008ÃÃ. Ðܲ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ï³éáõóí³ÍùÝ Áëï ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñÇ` ÁÝóóÇÏ Ý»ñáí (ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù) àéáñï 2004 2005 2006 2007 2008 Àݹ³Ù»ÝÁ Ðܲ 1907.9 2242.9 2656.2 3149.3 3646.1 ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ, Ý»ñ³éÛ³É Ý»ñ»ïÇÏ³Ý 422.2 488.4 456.9 471.5 476.8 ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ 296.6 440.3 628.6 772.8 981.7 ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝ (áñëáñ¹áõãûáõý ³Ýï³é³ÛÇÝ ïýï»ëáõãûáõý, ÓÏÝáñëáõÃÛáõÝ, ÓÏݳµáõÍáõÃÛáõÝ) îñ³ýëåáñï ϳå (³é ïáõñ, ³íïáÙ»ù»Ý³Ý»ñÇ, Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ ³ñï³¹ñ³ï»ë³ÏÝ»ñÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý û ï³ áñíù³ý Çñ»ñÇ Ýáñá áõù, ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñ é»ëïáñ³ýý»ñ) üçý³ýë³ï³ý áñíáõý»áõãûáõý, ³Ýß³ñÅ áõûùç Ñ»ï ϳåí³Í áñí³éýáõãûáõýý»ñ, í³ñó³ï³éáõù ëå³éáõý»ñçý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ïáõóáõÙ ²ÛÉ áñíáõý»áõãûáõý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ïáõóÙ³Ý µý³ ³í³éáõÙ üçý³ýë³ï³ý ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý ³ÝáõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ã³ íáõ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ ²ñï³¹ñ³ÝùÇ Ñ³ñÏ»ñ (Ñ³Ý³Í ëáõµëç¹ç³ý»ñ) 431.9 428.3 497.1 574.7 578.3 341.6 397.8 477.7 573.5 662.7 98.6 111.3 153.4 198.5 261.7 181.2 210.2 245.0 287.2 342.4-24.2-26.2-28.0-44.4-62.7 159.9 192.9 225.4 315.5 405.2 Ðܲ ³é³Ýó ÛáõÕ. ½ուտ ѳñÏ. 1316.1 1621.7 1933.7 2259.1 2662.6 10

ͳå³ïÏ»ñ 2. 2004-2008ÃÃ. Ðܲ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ï³éáõóí³ÍùÝ Áëï ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñÇ` ÁÝóóÇÏ Ý»ñáí 11

²ÕÛáõë³Ï 3. 2004-2008ÃÃ. Ðܲ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ï³éáõóí³ÍùÝ Áëï ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñÇ` ïáïáë³ûçý ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ùµ àéáñï 2004 2005 2006 2007 2008 Àݹ³Ù»ÝÁ Ðܲ 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ, Ý»ñ³éÛ³É Ý»ñ»ïÇÏ³Ý 22.1% 21.8% 17.2% 15.0% 13.1% ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ 15.5% 19.6% 23.7% 24.5% 26.9% ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝ (áñëáñ¹áõãûáõý ³Ýï³é³ÛÇÝ ïýï»ëáõãûáõý, ÓÏÝáñëáõÃÛáõÝ, ÓÏݳµáõÍáõÃÛáõÝ) 22.6% 19.1% 18.7% 18.2% 15.9% îñ³ýëåáñï ϳå (³é ïáõñ, ³íïáÙ»ù»Ý³Ý»ñÇ, Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ ³ñï³¹ñ³ï»ë³ÏÝ»ñÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý û ï³ áñíù³ý Çñ»ñÇ Ýáñá áõù, ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñ é»ëïáñ³ýý»ñ) 17.9% 17.7% 18.0% 18.2% 18.2% üçý³ýë³ï³ý áñíáõý»áõãûáõý, ³Ýß³ñÅ áõûùç Ñ»ï ϳåí³Í áñí³éýáõãûáõýý»ñ, í³ñó³ï³éáõù ëå³éáõý»ñçý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ïáõóáõÙ ²ÛÉ áñíáõý»áõãûáõý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ïáõóÙ³Ý µý³ ³í³éáõÙ 5.2% 5.0% 5.8% 6.3% 7.2% 9.5% 9.4% 9.2% 9.1% 9.4% üçý³ýë³ï³ý ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý ³ÝáõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ã³ íáõ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ -1.3% -1.2% -1.1% -1.4% -1.7% ²ñï³¹ñ³ÝùÇ Ñ³ñÏ»ñ (Ñ³Ý³Í ëáõµëç¹ç³ý»ñ) 8.4% 8.6% 8.5% 10.0% 11.1% 12

ͳå³ïÏ»ñ 3. 2004-2008ÃÃ. Ðܲ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ï³éáõóí³ÍùÝ Áëï ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñÇ` ïáïáë³ûçý ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ùµ 13

²ÕÛáõë³Ï 4. 2006-2008 ÃÃ. Ðܲ-Ç Ï³éáõóí³ÍùÁ ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñáí Áëï öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÖÛáõÕ 2006 Ãí³Ï³Ý 2007 Ãí³Ï³Ý 2008 Ãí³Ï³Ý öøò ëáõµ- Û»Ïï- Ý»ñ Êáßáñ öøò ëáõµ- Û»Ïï- Ý»ñ Êáßáñ öøò ëáõµ- Û»Ïï- Ý»ñ [ % ] [ % ] [ % ] Êáßáñ ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ 26.5 73.5 27.9 72.1 22.3 77.7 ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ 47.8 52.2 41.2 58.8 48.5 51.5 ²é ïáõñ 45.5 54.5 47.3 52.7 51.4 48.6 îñ³ýëåáñï ϳå 27.7 72.3 28.6 71.4 20.8 79.2 ̳é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ 41.9 58.1 42.3 57.7 45.0 55.0 ÀÜ ²ØºÜÀ Ðܲ 7 40.3 59.7 41.0 59.0 41.7 58.3 ²ÕÛáõë³Ï 4-áõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ïýï»ëáõãû³ý Ðܲ-Ç Ï³éáõóí³ÍùÝ Áëï öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: ²ÕÛáõë³ÏáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í óáõó³ýçßý»ñá ëï³óí»é»ý ÑÇÙù ÁݹáõÝ»Éáí ïýï»ëáõãû³ý Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÛáõÕáõÙ ³ñï³¹ñ³ÝùÇ (³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ, ͳé³- ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ) ÃáÕ³ñÏÙ³Ý µ³ßëí³íáõãûáõýý Áëï öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³ñï³ñÏÙ³Ý Ù»Ãá¹Ç ÏÇñ³éٳٵ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ, Ñݳñ³íáñ ¹³ñÓ»É Ý³Ñ³ï»É Ðܲ-áõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ: ê³ï³ûý, ݳѳï³Ï³ÝÁ ѳßíÇ ãç ³éÝáõÙ ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½áõï ѳñÏ»ñÇ µ³ßëí³íùý Áëï öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, å³ûù³ý³íáñí³í Ýßí³Í áéáñïý»ñáõù ß ñçï ݳѳï³Ï³ÝÝ»ñÇ µ³ó³ï³ûáõãû³ùµ: Àݹ áñáõù,»ã» ѳñÏ»ñÇ ¹»åùáõ٠ϳñ»ÉÇ ÁݹáõÝ»É ³ÛÝ Ùáï»óáõÙÁ, áñ ¹ñ³Ýù µ³ßëíáõù»ý ³í»É³óí³Í ³ñÅ»ùÇ µ³ßëù³ýá ѳٳå³ï³ëË³Ý (áñç ¹»åùáõÙ ëï³óí³í ïáïáëý»ñá ³ëïáñ»Ý ã»ý á áëíáõù), ³å³ ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠ݳѳïÙ³Ý áñ Ùáï³íáñ ã³ ³ÝÇß ãï³, ãý³û³í ³ÏÝѳÛï, áñ ³ÛÝ ³é³í»É³å»ë áõõõí³í å»ïù ÉÇÝÇ öøò ëáõµû»ïïý»ñçý: 7 ²é³Ýó ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½áõï ѳñÏ»ñÇ: 14

öøò áéáñïç ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ 2008Ã. Ðܲ-Ç Ù»ç ϳ½Ù»É 41.7% ϳ٠1,110,323.5 ÙÉÝ. ¹ñ³Ù, 2007Ã. 41.0%-Ç Ï³Ù 926,188.1 8 ÙÉÝ ¹ñ³ÙÇ ¹ÇÙ³ó, ³ÛëÇÝùÝ` 0.7 ïáïáë³ûçý Ï»ïáí ϳ٠184,135.4 ÙÉÝ ¹ñ³Ùáí ³í»ÉÇ: ì»ñá Ýßí³Í óáõó³ýçßý»ñç í»ñéáõíáõãûáõýá óáõûó ï³éçë, áñ í»ñççý ï³ñçý»ñçý ÐÐ-áõÙ ³ñӳݳ ñí³í Ðܲ-Ç ³ Ç ÙÇïáõÙÝ»ñÁ å³ñå³ýíáõù»ý: 2008Ã. Ðܲ-Ç ³ ³ñӳݳ ñí»é ïýï»ëáõãû³ý µáéáñ áéáñïý»ñáõù: âý³û³í ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý ÛáõÕÇ ï»ë³ïñ³ñ ÏßÇéÁ Ðܲ-Ç Ï³éáõóí³ÍùáõÙ Ýí³½»É, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, µ³ó³ñó³ï Ãí»ñáí ë ³ñӳݳ ñí»é ³ : ͳå³ïÏ»ñ 4. öøò ëáõµû»ïïý»ñç ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ Ðܲ-áõÙ Áëï ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñÇ 2006-2008ÃÃ. 8 Öß ñïí³í` Áëï 2008Ã. ïíû³éý»ñç: 15

ͳå³ïÏ»ñ 5.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ»ñÝ Áëï Ðܲ-Ç ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý ÛáõÕÇ` 2006-2008ÃÃ. ͳå³ïÏ»ñ 6.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ»ñÝ Áëï Ðܲ-Ç ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý ÛáõÕÇ` 2006-2008ÃÃ. 16

ͳå³ïÏ»ñ 7.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ»ñÝ Áëï Ðܲ-Ç ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ³é ïñç ÛáõÕÇ` 2006-2008ÃÃ. ͳå³ïÏ»ñ 8.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ»ñÝ Áëï Ðܲ-Ç ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ïñ³ýëåáñïç ϳåÇ ÛáõÕÇ` 2006-2008ÃÃ. 17

ͳå³ïÏ»ñ 9.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ»ñÝ Áëï Ðܲ-Ç ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÛáõÕÇ` 2006-2008ÃÃ. ͳå³ïÏ»ñÝ»ñÁ óáõûó»ý ï³éçë, áñ Áëï Ðܲ-Ç ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ý߳ݳϳÉÇ öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ ѳïϳå»ë ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý, ³é ïñç ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áéáñïý»ñáõù, ÇÝãå»ë ݳ ½ ³ÉÇ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝáõÙ: гïϳÝ߳ϳÝ, áñ Áëï Ðܲ-Ç ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý öøò ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ ³í»É³ó»É ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é ïñç áéáñïý»ñáõù` ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ 7.3%, 2.7% 4.1% ïáïáë³ûçý Ï»ïáí: ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ, 2008Ã. ݳËáñ¹ ï³ñí³ Ñ³Ù»Ù³ï ³ñӳݳ ñí»é öøò ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßéÇ Ýí³½Ù³Ý ÙÇïáõÙ Áëï Ðܲ-Ç ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý áéáñïç` 5.6 ïáïáë³ûçý Ï»ïáí áõ ïñ³ýëåáñïç ϳåÇ áéáñïáõù` 7.8 ïáïáë³ûçý Ï»ïáí: 18

ͳå³ïÏ»ñ 10.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ»ñÝ Áëï Ðܲ-Ç ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ïýï»ëáõãû³ý ï³ñµ»ñ ÛáõÕ»ñáõÙ 2006-2008ÃÃ. ̳é³ÛáõÃÛáõÝ îñ³ýëåáñï Ï³å ²é ïáõñ ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ 19

ͳå³ïÏ»ñ 11.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ»ñÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý Ðܲ-Ç Ù»ç 2006-2008ÃÃ. 20

γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³ý³ï 01.01.2009Ã. ¹ñáõÃÛ³Ùµ ñ³ýóí³í ³é ïñ³ûçý Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ³Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏÁ 9 ϳ½Ù»É 133,405, áñáýóçó 65,091-Ý ²Ò-Ý»ñ»Ý, ÇëÏ 68,314-Ý Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓÇÝù: ²ÕÛáõë³Ï 5. îýï»ëí³ñáõ ëáõµû»ïïý»ñç (³é ïñ³ûçý Ʋ ²Ò) ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý 2006-2008ÃÃ. îýï»ë³í³ñáõ ëáõµû»ïïý»ñ 2006Ã. 2007Ã. 2008Ã. 2008Ã. 2007Ã. Ýϳïٳٵ, [%] ²Ò-Ý»ñ 48,867 50,937 65,091 127.8 ²é ïñ³ûçý Ʋ 53,832 56,461 68,314 121.0 ÀÜ ²ØºÜÀ 102,699 107,398 133,405 124.2 ²ÕÛáõë³Ï 6. 2006-2008ÃÃ. ÁÝóóùáõÙ ñ³ýóí³í ïýï»ëí³ñáõ ëáõµû»ïïý»ñç (³é ïñ³ûçý Ʋ ²Ò) ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý îýï»ë³í³ñáõ ëáõµû»ïïý»ñ 2006Ã. 2007Ã. 2008Ã. 2008Ã. 2007Ã. Ýϳïٳٵ, [%] ²Ò-Ý»ñ 7,331 12,791 17,240 134.8 ²é ïñ³ûçý Ʋ 2,989 4,338 4,165 96.0 ÀÜ ²ØºÜÀ 10,320 17,129 21,405 125.0 01.01.2009Ã. ¹ñáõÃÛ³Ùµ ñ³ýóí³í ³Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ ÏïñáõÏ ³ Á 01.01.2008Ã. Ýϳïٳٵ å³ûù³ý³íáñí³í ÑÇÙݳϳÝáõ٠ѳñϳÛÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ûñ»ýë¹ñ³ï³ý á á- ËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ßáõϳݻñáõÙ ïáý³í³ ³éÝ»ñáõÙ ³é ïáõñ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ³ÝÓ³Ýó å»ï³ï³ý ñ³ýóáõù ëï³ý³éáí: 9 Àëï ÐÐ ²ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó å»ï³ï³ý é» ÇëïñÇ áñí³ï³éáõãû³ý ïñ³ù³¹ñ³í ï»õ»ï³ïíáõãû³ý: 21

ͳå³ïÏ»ñ 12. ²é ïñ³ûçý Ʋ ²Ò-Ý»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ñ³ýóí³íý»ñç ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ 2006-2008ÃÃ. Æñ³Ï³Ý³óí³Í áõëáõùý³ëçñáõãû³ý ϳï³ñí³Í áñó³ Çï³Ï³Ý ݳѳïÙ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ÐÐ ûñ»ýë¹ñáõãû³ýá ѳٳå³ï³ëË³Ý ñ³ýóí³í ³é ïñ³ûçý Ʋ ßáõñç 97.4% 10 -Á ²Ò-Ý»ñÇ` 98% 11 -Á öøò ëáõµû»ïïý»ñ»ý: ²Ù á»éáí Ýßí³ÍÁ` 01.01.2009Ã. ¹ñáõÃÛ³Ùµ öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏÁ 130,327, áñá ϳ½ÙáõÙ µáéáñ ñ³ýóí³í ³Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñ»ñÇ ³é ïñ³ûçý Ʋ ßáõñç 97.7%-Á: ²Ûë óáõó³ýçßá 01.01.2008Ã. ¹ñáõÃÛ³Ùµ ϳ½Ù»É 97.8%: 10 îíû³é óáõó³ýçßá ѳßí³ñÏí»É íç ³Ï³ ñ³ï³ý µ³ó³éù³ý Ù»Ãá¹Ç ÏÇñ³éٳٵ` ѳßíÇ ³éÝ»Éáí Ëáßáñ ³é ïñ³ûçý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³ý³ïá: 11 îíû³é óáõó³ýçßá ѳßí³ñÏí»É ÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ¹Çï³ñÏÙ³Ý íç ³Ï³ ñ³ï³ý Ù»Ãá¹Ç ÏÇñ³éٳٵ: 22

²ÕÛáõë³Ï 7. ñ³ýóí³í öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ù³ñ½³ÛÇÝ µ³ßëí³íùý Áëï ³Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñ»ñÇ ³é ïñ³ûçý Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ 12 öøò ëáõµû»ïïý»ñ سñ½ ²Ò Ʋ Àݹ³Ù»ÝÁ ù³ý³ï [%] ù³ý³ï [%] ù³ý³ï [%] ºñ ³Ý 26,149 41.0% 35,552 53.4% 61,701 47.3% Àݹ³Ù»ÝÁ Ù³ñ½»ñ 13 37,640 59.0% 30,986 46.6% 68,626 52.7% ²ñ³ ³ÍáïÝ 2,553 4.0% 1,851 2.8% 4,404 3.4% ²ñ³ñ³ï 4,669 7.3% 3,104 4.7% 7,773 6.0% ²ñÙ³íÇñ 5,356 8.4% 2,917 4.4% 8,273 6.3%»Õ³ñùáõÝÇù 2,916 4.6% 3,745 5.6% 6,662 5.1% ÈáéÇ 5,111 8.0% 4,773 7.2% 9,883 7.6% Îáï³Ûù 5,387 8.4% 5,079 7.6% 10,466 8.0% ÞÇñ³Ï 3,503 5.5% 3,257 4.9% 6,760 5.2% êûáõýçù 3,352 5.3% 3,226 4.8% 6,577 5.0% ì³ûáó Òáñ 1,593 2.5% 8,93 1.3% 2,487 1.9% î³íáõß 3,201 5.0% 2,141 3.2% 5,342 4.1% ÀÜ ²ØºÜÀ, ÐÐ 63,789 100% 66,538 100% 130,327 100.0% ͳå³ïÏ»ñ 13. ñ³ýóí³í öøò ëáõµû»ïïý»ñç µ³ßëí³íùý Áëï Ù³ñ½»ñÇ 2008Ã., ïáïáëý»ñáí 7.6% 5.2% 4.1% 6.3% 3.4% 8.0% 5.1% 47.3% 6.0% 1.9% 5.0% 12 îíû³éý»ñá Ý»ñϳ۳óí³Í»Ý 01.01.2009Ã. ¹ñáõÃÛ³Ùµ å»ï³ï³ý ÙdzëÝ³Ï³Ý ñ³ýó- ³Ù³ïÛ³ÝáõÙ ³é ïñ³ûçý Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ³Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñ»ñÇ í»ñ³µ»ñû³é ³éϳ ï»õ»ï³ïíáõãû³ý ÑÇÙ³Ý íñ³: 13 ²é³Ýó ºñ ³Ý ù³õ³ùç: 23

²ÕÛáõë³Ï 8. öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ßëí³íùá ñ³ýóí³íý»ñç Ù»ç 2006-2008ÃÃ. öøò ëáõµû»ïïý»ñ [ % ]»ñ áùñ öáùñ ØÇçÇÝ Àݹ³Ù»ÝÁ Êáßáñ [ % ] 2006Ã. í»ñç 82.4 13.2 2.1 97.7 2.3 2007Ã. í»ñç 82.6 12.7 2.5 97.8 2.2 2008Ã. í»ñç 74.0 18.3 5.4 97.7 2.3 ͳå³ïÏ»ñ 14. öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý ñ³ýóí³íý»ñç Ù»ç 2006-2008ÃÃ. 24

²ÕÛáõë³Ï 9. öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ßëí³íáõãûáõýý Áëï ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñÇ 2006-2008ÃÃ. ÖÛáõÕ 2006 Ãí³Ï³Ý 2007 Ãí³Ï³Ý 2008 Ãí³Ï³Ý öøò öøò Êáßáßáñ Êá- ëáõµû»ïï- ëáõµû»ïï- Ý»ñ Ý»ñ öøò ëáõµû»ïï -Ý»ñ [ % ] [ % ] [ % ] Êáßáñ ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ 92.3 7.7 91.6 8.4 94.6 5.4 ÛáõÕ³ïÝï»ëáõ- ÃÛáõÝ 14 94.4 5.6 92.8 7.2 93.7 6.3 ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ 90.0 10.0 90.1 9.9 89.6 10.4 ²é ïáõñ 99.3 0.7 99.3 0.7 98.8 1.2 îñ³ýëåáñï 81.0 19.0 87.0 13.0 85.4 14.6 γå 87.7 12.3 86.7 13.3 85.1 14.9 ̳é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ 86.9 13.1 89.6 10.4 89.9 10.1 ÀÜ ²ØºÜÀ ÐÐ 97.7 2.3 97.8 2.2 97.7 2.3 ²ÕÛáõë³Ï 9-Çó»ñ áõù, áñ г۳ëï³ÝáõÙ 2008Ã.-ÇÝ öøò ëáõµû»ïïý»ñý ³é³í»É ³ÏïÇí áñí»é»ý ³é ïñç, ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý, ÛáõÕÙûñùÝ»ñÇ í»ñ³ùß³ïù³ý, ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý áéáñïý»ñáõù, áñï»õ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ϳ½Ùáõ٠ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ 98.8, 94.6, 93.7, 89.9 89.6 ïáïáë: Ü߳ݳϳÉÇ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ¹»ñÁ ݳ ïñ³ýëåáñïç (85.4%) ϳåÇ (85.1%) áéáñïý»ñáõù:»ñí³í óáõó³ýçßý»ñý, Áëï áõãû³ý, ï³éçë»ý ÐÐ ïýï»ëáõãû³ý ½³ñ ³óÙ³Ý Ý»ñϳÛÇë áõéáõù öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý ÁݹѳÝñ³Ï³Ý å³ïï»ñá»ñïñç ïýï»ëáõãû³ý ½³ñ ³óÙ³Ý áéáñï³ûçý ϳéáõóí³ÍùáõÙ ï»õç áõý»óáõ á áëáõãûáõýý»ñç ѳٳï»ùëïáõÙ: 14 ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ùµ ½µ³ÕíáÕ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñ: 25

ͳå³ïÏ»ñ 15.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ»ñÝ Áëï ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñÇ 2006-2008ÃÃ. ̳é³ÛáõÃÛáõÝ Î³å îñ³ýëåáñï ²é ïáõñ ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝ ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ 26

²ÕÛáõë³Ï 10. 2006-2008ÃÃ. Ýáñ ëï»õíí³í öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ î³ñի ñ³ýóí³í ïýï»ëí³ñáõ ëáõµû»ïïý»ñç ÁݹѳÝáõñ öøò ëáõµû»ïïý»ñ Êáßáñ Ãí³ù³Ý³ÏÁ ø³ý³ï îáïáë ø³ý³ï îáïáë 2006թ. 10,320 10,082 97.7 238 2.3 2007թ. 12,791 12,535 98.0 256 2.0 2008թ. 21,405 20,952 97.9 453 2.1 ͳå³ïÏ»ñ 16. 2006-2008ÃÃ. Ýáñ ëï»õíí³í öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý ²ÕÛáõë³Ï 11. öøò ëáõµû»ïïý»ñç µ³ßëí³íáõãûáõýá ù. ºñ ³ÝáõÙ ÐÐ ³ÛÉ Ù³ñ½»ñáõÙ 2006-2008ÃÃ. 2006 Ãí³Ï³Ý 2007 Ãí³Ï³Ý 2008 Ãí³Ï³Ý سñ½Á öøò ëáõµû»ïïý»ñ öøò ëáõµû»ïïý»ñ öøò ëáõµû»ïïý»ñ ø³ý³ï îáïáë ø³ý³ï îáïáë ø³ý³ï îáïáë ù.ºñ ³Ý 39,113 49.0 37,793 46.0 61,701 47.3 ÐÐ Ù³ñ½»ñ 40,645 51.0 44,328 54.0 68,626 52.7 27

ºñ ³Ý ù³õ³ùáõù ÐÐ ³ÛÉ Ù³½»ñáõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç µ³ßëí³íáõãûáõýá µýáõã³ ñáõ óáõó³ýçßý»ñç ÐÐ-áõÙ ³Ýóϳóí³Í í»ñççý Ù³ñ¹³Ñ³Ù³ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÙÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ï³éçë ѳßí»Éáõ 1,000 µý³ïãç ѳßíáí öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏÝ, Áëï Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ ÐÐ ³ÛÉ Ù³ñ½»ñÇ: ²ÕÛáõë³Ï 11-áõ٠ѳßí³ñí³Í óáõó³ýçßý»ñá Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ»Ý ï³éçë Ý»ñϳ۳óÝ»É Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ Ù³ñ½»ñÇ ÙÇç ïýï»ë³ï³ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ÝѳٳٳëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³ý³ï³ý óáõó³ýçß, áñá ɳÛÝáñ»Ý ÏÇñ³éíáõÙ ÙÇç³½ ³ÛÇÝ åñ³ïïçï³ûáõù` óáõûó ï³éáí öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏÇ ïíû³é ï³ñ³í³ßñç³ýç ïýï»ë³ï³ý ½³ñ ³óí³ÍáõÃÛ³Ý ³ëïÇ ³ÝÇ ÙÇç áõõõ³ïç ϳåÁ: ÐÐ Ùßï³Ï³Ý µý³ïãáõãû³ý Ãí³ù³Ý³ÏÁ 2009Ã. ÑáõÝí³ñÇ 1-Ç ¹ñáõÃÛ³Ùµ ϳ½Ù»É 3,230.1 ѳ½. Ù³ñ¹ 15, áñáýóçó` 1,107.8 ѳ½³ñ Ù³ñ¹ ϳ٠34.3%-Á Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáõÙ, ÇëÏ 2,122.3 ѳ½³ñ Ù³ñ¹ ϳ٠65.7%-Á ÐÐ ³ÛÉ Ù³ñ½»ñáõÙ: ²ÕÛáõë³Ï 12. ÐÐ-áõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏÁ 1000 µý³ïãç ѳßíáí 2006, 2007 2008 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ 2006Ã. 2007Ã. 2008Ã. ÐÐ-áõÙ 1000 µý³ïãç ѳßíáí öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏÁ 24.7 25.4 40.2 ù. ºñ ³ÝáõÙ 1000 µý³ïãç ѳßíáí öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏÁ 35.4 34.1 55.5 ÐÐ Ù³ñ½»ñáõÙ 1000 µý³ïãç ѳßíáí öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏÁ 19.2 20.9 32.3 15 ÐÐ ³½ ³ÛÇÝ íç ³Ï³ ñ³ï³ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ùßï³Ï³Ý µý³ïãáõãû³ý Ãí³ù³Ý³ÏÁ 2009 Ãí³Ï³ÝÇ ÑáõÝí³ñÇ 1-Ç ¹ñáõÃÛ³Ùµ : 28

ͳå³ïÏ»ñ 17. ÐÐ-áõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ãí³ù³Ý³ÏÁ 1000 µý³ïãç ѳßíáí 2006-2008ÃÃ. ¼µ³Õí³ÍáõÃÛáõÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ïýï»ë³å»ë ³ÏïÇí µý³ïãáõãû³ý ÙÇçÇÝ Ãí³ù³Ý³ÏÁ 2008Ã. ϳ½Ù»É 1,194.6 ѳ½. Ù³ñ¹, áñáýó 93.7%-Á ϳ٠1119.7 ѳ½³ñ Ù³ñ¹»Õ»É»Ý ½µ³Õí³Í, ÇëÏ 6.3 %-Á ϳ٠74.9 ѳ½. Ù³ñ¹ ã»ý áõý»ó»é ³ß˳ï³Ýù, ñ³ýóí»é»ý ÐÐ ³ß˳ï³ÝùÇ ëáóç³é³ï³ý ѳñó»ñÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÐÐ ½µ³Õí³ÍáõÃÛ³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝ áñí³- ϳÉáõÃÛáõÝáõÙ ëï³ó»é»ý áñí³½áõñïç ϳñ ³íÇ ³Ï: ê³ï³ûý, ÙÇ ß³ñù ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñ, í»ñéáõíáõãûáõýý»ñ, ÇÝãå»ë ݳ ³éϳ áñó³- Çï³Ï³Ý ݳѳï³Ï³ÝÝ»ñÁ íï³ûáõù»ý ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ ³Û¹ óáõó³ýçßý Çñ³Ï³ÝáõÙ ³í»ÉÇ Ù»Í : 29

²ÕÛáõë³Ï 13. ÐÐ-áõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ 2006-2008ÃÃ. î³ñç ¼µ³Õí³ÍáõÃÛ³Ý ÁݹѳÝáõñ ٳϳñ¹³ÏÁ öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù îáïáëá ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ 17 îýï»ëáõãû³ý Ù»ç ½µ³Õí³Í ïýï»ë³å»ë ³ÏïÇí µý³ïãáõãû³ý Ãí³ù³Ý³ÏÁ 16 (ѳ½. Ù³ñ¹) áñí³½ñïáõãûáõý îáïáëá ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ 2006թ. 35.1 1092.4 7.4 2007թ. 40.7 1101.5 7.0 2008թ. 42.1 1119.7 6.3 ͳå³ïÏ»ñ 18. öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ïýï»ëáõãû³ý Ù»ç ½µ³Õí³Í ïýï»ë³å»ë ³ÏïÇí µý³ïãáõãû³ý Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ 2006-2008ÃÃ. 16 Öß ñïí³í 2008Ã. ïíû³éý»ñáí 17 Ü»ñ³éí³Í ã»ý å»ï³ï³ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ áõù ÛáõÕ³óÇ³Ï³Ý ïýï»ëáõãûáõýý»ñáõù ½µ³Õí³ÍÝ»ñÁ: 30

²ÕÛáõë³Ï 14. öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ µ³ßëí³íáõãûáõýý Áëï ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñÇ 2006-2008ÃÃ. 2006 Ãí³Ï³Ý 2007 Ãí³Ï³Ý 2008 Ãí³Ï³Ý ÖÛáõÕ öøò öøò öøò Êáßáñ ëáõµû»ïï- Êáßáñ ëáõµû»ïï- ëáõµû»ïï Ý»ñ Ý»ñ -Ý»ñ Êáßáñ [ % ] [ % ] [ % ] ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ 31.6 68.4 30.0 70.0 30.3 69.7 ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ 43.7 56.3 42.9 57.1 48.5 51.5 ²é ïáõñ 79.1 20.9 76.1 23.9 67.8 32.2 îñ³ýëåáñï γå 13.7 86.3 16.1 83.9 18.0 82.0 ̳é³ÛáõÃÛáõÝ- Ý»ñ 22.9 77.1 25.0 75.0 45.0 55.0 ÀÜ ²ØºÜÀ, ÐÐ 18 35.1 64.9 40.7 59.3 42.1 57.9 ͳå³ïÏ»ñ 19.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ µ³ßëí³íùá 2006-2008ÃÃ. 18 Ü»ñ³éí³Í ã»ý å»ï³ï³ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ áõù ÛáõÕ³óÇ³Ï³Ý ïýï»ëáõãûáõýý»ñáõù ½µ³Õí³ÍÝ»ñÁ: 31

ͳå³ïÏ»ñ 20.»ñ áùñ, áùñ ÙÇçÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ µ³ßëí³íùý Áëï ïýï»ëáõãû³ý ÛáõÕ»ñÇ 2006-2008ÃÃ., ïáïáëý»ñáí ̳é³ÛáõÃÛáõÝ îñ³ýëåáñï Ï³å ²é ïáõñ ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ 32

²ñï³ùÇÝ ³é ïáõñ ÐÐ ³ñï³ùÇÝ ³é ïñ³ßñç³ý³éáõãû³ý ͳí³ÉÁ 2008 Ãí³Ï³ÝÇÝ, ÁÝóóÇÏ Ý»ñáí, ϳ½Ù»É 1,676.2 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù ϳ٠5,480.8 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ, ³Û¹ ÃíáõÙ` ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ³ñï³Ñ³ÝáõÙÁ` 326.9 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù (1,069.1 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ) Ý»ñÙáõÍáõÙÁ` 1349.3 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù (4,411.7 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ): ÜáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ ³é ïñ³ûçý ѳßí»ÏßéÇ ¹»ýÇóÇïÁ ϳ½Ù»É 1022.4 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù (3,342.5 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ): ²ÕÛáõë³Ï 15. ²ñï³ùÇÝ ³é ïñ³ßñç³ý³éáõãû³ý ͳí³ÉÝ»ñÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý 2006-2008ÃÃ. Áëï öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ 2006Ã. 2007Ã. 2008Ã. öøò Êáßáñ öøò Êáßáñ öøò Êáßáñ [%] [%] [%] ²ñï³Ñ³ÝáõÙ 16.9 83.1 17.4 82.6 17.9 82.1 Ü»ñÙáõÍáõÙ 36.8 63.2 37.3 62.7 37.8 62.2 ²ÕÛáõë³Ï 16. ²ñï³ùÇÝ ³é ïñ³ßñç³ý³éáõãû³ý ͳí³ÉÝ»ñÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý 2006-2008ÃÃ. Áëï öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ 2006Ã. 2007Ã. 2008Ã. Àݹ³Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] ²ñï³Ñ³ÝáõÙ 412.2 394.2 326.9 Ü»ñÙáõÍáõÙ 902.2 1112.3 1349.3 ²ÕÛáõë³Ï 15-áõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ïíû³éý»ñá óáõûó»ý ï³éçë, áñ öøò áéáñïç Ù³ëݳµ³ÅÇÝÁ»ñÏñÇ ³ñï³ùÇÝ ³é ïñ³ßñç³ý³éáõãû³ý Ù»ç ¹»é ë ѳٻٳﳵ³ñ ó³íñ 19. ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ù»ç ³ÛÝ Ï³½ÙáõÙ 17.9, ÇëÏ Ý»ñÙáõÍÙ³Ý Ù»ç` 37.8 ïáïáë 2008Ã. ѳٳñ: ì»ñéáõíáõãû³ý 19 гٳӳÛÝ OECD UNECE ïíû³éý»ñç öøò ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Í³í³ÉáõÙ â»ëç³ûáõù ϳ½ÙáõÙ 36.2%, üñ³ýëç³ûáõù` 30.0% ìñ³ëï³ýáõù `10.7%: 33

»ÝóñÏ»Éáí»ñÏñÇ ³ñï³ùÇÝ ³é ïñ³ßñç³ý³éáõãû³ý Ù»ç, Ù³ëݳíáñ³å»ë ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Í³í³ÉáõÙ, öøò áéáñïç ѳٻٳﳵ³ñ áùñ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ` ϳñ»ÉÇ»½ñ³Ñ³Ý»É, áñ öøò ëáõµû»ïïý»ñá Ý»ñϳÛáõÙë ÑÇÙݳϳÝáõÙ Çñ»Ýó ѳٳñ ÃÇñ³Ë³ÛÇÝ»Ý Ñ³Ù³ñáõÙ Ý»ñùÇÝ ßáõϳÝ, ã»ý ϳñáÕ³ÝáõÙ µ³í³ñ³ñ»é ³ñï³ùÇÝ ßáõϳÛÇ ÏáÕÙÇó Ý»ñϳ۳óí³Í å³ñ³ýçý»ñá ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ÁÝóóùáõ٠ѳݹÇåáõÙ»Ý ËáãÁݹáïÝ»ñÇ Ï³Ù»ñÏñÇ Ý»ñëáõÙ, Ï³Ù É ³ñï³ùÇÝ ßáõϳÛáõÙ Çñ»Ýó ³ñï³¹ñ³ÝùÁ Ý»ñϳ۳óÝ»ÉÇë: ͳå³ïÏ»ñ 21. öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Í³í³ÉáõÙ 2006-2008ÃÃ. 34

ͳå³ïÏ»ñ 22. öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ Ý»ñÙáõÍÙ³Ý Í³í³ÉáõÙ 2006-2008ÃÃ. úï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ ì»ñççý ï³ñçý»ñçý ûï³ñ»ïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙ»ñÇ ³ Ç ¹ÇݳÙÇÏ³Ý Ð³Û³ëï³ÝáõÙ Ëñ³ËáõëÇã Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Í³í³ÉÝ»ñÇ ï³ñ»ó ï³ñç Ù»Í ³ ³ñӳݳ ñíáõù: Àëï å³ßïáý³ï³ý íç ³Ï³ ñáõãû³ý` 2006-2008ÃÃ. ïýsï»ëáõãû³ý Çñ³Ï³Ý ѳïí³ÍáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ áõù³ñ³ûçý ͳí³ÉÁ ϳ½Ù»É 2731.1 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ, áñçó ûï³ñ»ñïñû³ áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ (úàõü) 2018.0 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ: 2006-2008ÃÃ. ųٳݳϳѳïí³ÍáõÙ, ãý³û³í áñ ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ»ñ³ÏßÇé Ù³ëÁ Çñ³Ï³Ý³óí»É»Ýóϳéáõóí³Íù³ÛÇÝ 35

áéáñïý»ñáõù, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí ûï³ñ»ïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙ»ñÇ Ï³éáõóí³ÍùÁ É ³í»ÉÇ ¹Çí»ñëÇýÇϳóí»É ݳËáñ¹ ï³ñçý»ñç ѳٻٳïáõÃÛ³Ùµ: 2006-2008ÃÃ. ÁÝóóùáõÙ ïýï»ëáõãû³ý Çñ³Ï³Ý ѳïí³ÍáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ 96.6%-Á ϳ½Ù»É Ýáñ ÑÇÙݳ¹ñí³Í, ³Û¹ ÃíáõÙ` áùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ ݳËáñ¹ ï³ñçý»ñçý ÑÇÙݳ¹ñí³Í ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ í»ñ³ý»ñ¹ñáõùý»ñç ѳßíÇÝ: سëݳíáñ³å»ë, 2008Ã.-ÇÝ Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙ»ñÇ Í³í³ÉÝ»ñáõÙ µ³ó³ï³û»é»ý Ù³ëݳíáñ»óÙ³Ý áñíáýã³óç ³ñ¹ÛáõÝù ѳݹÇë³óáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ: ØdzųٳݳÏ, 01.01.2009Ã.-Ç ¹ñáõÃÛ³Ùµ г۳ëï³ÝáõÙ ÑÇÙݳ¹ñí»É ûï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ 4034 ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ, áñáýó Ù»Í Ù³ëÁ ñ³ýóí»é í»ñççý ï³ñçý»ñç ÁÝóóùáõÙ: êáõûý í»ñéáõíáõãûáõýá»ññáñ¹ áñóý ݳѳï»Éáõ ûï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó ïýï»ëáõãû³ý Çñ³Ï³Ý ѳïí³ÍáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ï»ë³- ϳñ³ñ ÏßÇéÁ, ÇÝãå»ë ݳ ³ Ç ¹ÇݳÙÇÏ³Ý ûï³ñ»ïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ͳí³ÉáõÙ: ì»ñéáõíáõãûáõýá ϳï³ñí»É 2006-2008ÃÃ.-Ç Ïïñí³Íùáí, ÇëÏ áñå»ë»é³ï»ï³ûçý óáõó³ýçßý»ñ û ï³ áñíí»é»ý ³Û¹ ï³ñçý»ñçý г۳ëï³ÝÇ ïýï»ëáõãû³ý Çñ³Ï³Ý ѳïí³ÍáõÙ Çñ³Ï³- ݳóí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ͳí³ÉÁ ûï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ ÑÇÙݳ¹ñí³Í ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³ý³ïá: úï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ù³ý³ïá Ýñ³Ýó ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ù³ëݳµ³ÅÇÝÁ ݳѳïí»É Ëáßáñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ýñ³Ýó ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ³ñï³ñÏÙ³Ý Ù»Ãá¹Ç ÏÇñ³éٳٵ: Æñ³Ï³- ݳóí³Í áõëáõùý³ëçñáõãû³ý ϳï³ñí³Í áñó³ Çï³Ï³Ý ݳ- ѳï³Ï³ÝÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ: 36

²ÕÛáõë³Ï 17. 2006-2008 ÃÃ. ûï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ù³ëݳµ³ÅÇÝÝ»ñÁ 2006 Ãí³Ï³Ý 2007 Ãí³Ï³Ý 2008 Ãí³Ï³Ý öøò Êáßáñ öøò Êáßáñ öøò Êáßáñ ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ [%] ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ [%] ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ [%] úï³ñ»ñïñû³ Áݹ³Ù»ÝÁ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ 52.5 [8.4 %] 575.6 [91.6 %] 67.3 [8.0 %] 778.1 [92.0 %] 100.1 [8.0 %] 1157.5 [92.0 %] úï³ñ»ñïñû³ áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ (úàõü) 41.2 [9.5 %] 393.5 [ 90.5%] 51.0 [8.8 %] 531.3 [91.2 %] 82.3 [8.2 %] 918.6 [91.8 %] гٳӳÛÝ ²ÕÛáõë³Ï 17-áõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í áñó³ Çï³Ï³Ý ݳѳï³Ï³ÝÝ»ñÇ` 2006-2008ÃÃ. ûï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó ïýï»ëáõãû³ý Çñ³Ï³Ý ѳïí³ÍáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»¹ñáõÙÝ»ñÇ Í³í³ÉÝ»ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ` áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ µ³ó³ñó³ï Ãí»ñáí ï³ñ»ó ï³ñç ÏïñáõÏ ³»É»Ý: ØdzųٳݳÏ, öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»¹ñáõÙÝ»ñÁ ïáïáë³ûçý Ù³ëݳµ³ÅÝáí` ÁݹѳÝáõñ ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Í³í³ÉáõÙ ñ»ã» ÝáõÛÝ Ù³ëݳµ³ÅÇÝÝ»Ý Ï³½ÙáõÙ, ÇëÏ áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ å³ñ³ ³ÛáõÙ áùñ ÇÝã Ýí³½Ù³Ý ÙÇïáõÙ áõý»ý: ì»ñççýë ûñ ë å³ûù³ý³íáñí³í»ýã³ï³éáõóí³íù³ûçý áéáñïý»ñáõù áñíáõ ûï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ Ëáßáñ ÁÝÏ»ñáõ- ÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó 2006-2008ÃÃ. ÁÝóóùáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ³Ýݳ˳¹»å ³ áí: ÜáõÛÝ Ù»Ãá¹áí áñó³ Çï³Ï³Ý ݳѳï³Ï³ÝÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` 2006-2008ÃÃ. г۳ëï³ÝáõÙ ÑÇÙݳ¹ñí»É ûï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ 1104 ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ, áñáýó»ñ³ïßéáõ ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝÁ (Ùáï 95%) öøò ëáõµû»ïïý»ñ»ý: ²Ûë ݳѳï³Ï³ÝÁ ÝáõÛÝå»ë ϳï³ñí»É Ëáßáñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñï³ñÏÙ³Ý Ù»Ãá¹áí: 37

ͳå³ïÏ»ñ 23. úï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ù³ëݳµ³ÅÇÝÝ»ñÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý 2004-2008ÃÃ., ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñáí 38

ͳå³ïÏ»ñ 24. úï³ñ»ñïñû³ ϳåÇï³ÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí³Í ûï³ñ»ñïñû³ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ù³ëݳµ³ÅÇÝÝ»ñÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý 2004-2008ÃÃ., ïáïáëý»ñáí úï³ñ»ñïñû³ Áݹ³Ù»ÝÁ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ úï³ñ»ñïñû³ áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ úï³ñ»ñïñû³ Áݹ³Ù»ÝÁ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ úï³ñ»ñïñû³ áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ úï³ñ»ñïñû³ Áݹ³Ù»ÝÁ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ úï³ñ»ñïñû³ áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ úï³ñ»ñïñû³ Áݹ³Ù»ÝÁ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ úï³ñ»ñïñû³ áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ úï³ñ»ñïñû³ Áݹ³Ù»ÝÁ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ úï³ñ»ñïñû³ áõõõ³ïç Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ 39

гñÏ»ñ ²ÕÛáõë³Ï 18. öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó í ³ñí³Í ѳñÏ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ÐÐ å»ï³ï³ý µûáõç»ç ѳñϳÛÇݻϳÙáõïÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ áõù³ñáõù, 2004-2008ÃÃ. 20 ³ë³- ϳñ áõù î³ñç ÀÝ- ¹³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] 2004 2005 2006 2007 2008 [%] Àݹ³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] [%] Àݹ³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] [%] Àݹ³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] [%] Àݹ³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] Êáßáñ 191.4 71.7 231.8 72.1 278.4 72.3 378.1 74.8 446.9 72 öøò 75.6 28.3 89.7 27.9 106.7 27.7 127.4 25.2 174.2 28 Àݹ³Ù»ÝÁ ÐÐ ä»ï³- Ï³Ý µûáõç»ç ѳñϳÛÇݻϳÙáõï- Ý»ñ, å»ï³- Ï³Ý ïáõñù»ñ áã ѳñϳÛÇݻϳÙáõïÝ»ñ 267.0 100 321.5 100 385.1 100 505.5 100 621.1 100 [%] ÆÝãå»ë»ñ áõù ³ÕÛáõëÛ³ÏÇó öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó ÐÐ å»ï³ï³ý µûáõç» í ³ñí³Í ѳñÏ»ñÇ, ïáõñù»ñç å³ñï³¹çñ ³ÛÉ í ³ñÝ»ñÇ 21 Ù³ëáí í»ñççý»ñïáõ ï³ñçý»ñçý ³ñӳݳ ñí»é µ³ó³ñó³ï áõù³ñý»ñç ³, ϳ½Ù»Éáíª 2008Ã.-ÇÝ ßáõñç 46.8 ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù, 2007Ã.-ÇÝ 20.7 ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù 2006Ã.-Ç 17 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù ï³ñ»ï³ý ³ Ç ¹ÇÙ³ó: ê³ï³ûý ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó ÐÐ å»ï³ï³ý µûáõç» í ³ñí³Í ѳñÏ»ñÇ, ïáõñù»ñç å³ñï³¹çñ ³ÛÉ í ³ñÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇñÁ ÁݹѳÝáõñ óáõó³ýçßç Ù»ç áõý»ó»é ³, Ç ï³ñµ»ñáõãûáõý ݳËáñ¹ ï³ñçý»ñçý ³ñӳݳ ñí³í áñáß³ïç Ýí³½Ù³Ý ÙÇïÙ³ÝÁ: 20»ñí³Í óáõó³ýçßý»ñá ѳßí³ñÏí³Í»Ý ÑÇÙù ÁݹáõÝ»Éáí Ù³ÙáõÉáõÙ Éñ³ïíáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ÙÇçáóÝ»ñáí ѳÛï³ñ³ñí³Í ï»õ»ï³ïíáõãûáõýá, ÇÝãå»ë ݳ ` öøò ëáõµû»ïïý»ñç ѳñÏÙ³Ý é»åçùý»ñç, ѳñϳÛÇÝ ûñ»ýë¹ñáõãû³ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹ñ³Ýó ¹ÇݳÙÇϳÝ: 21 ²é³Ýó å³ñï³¹çñ ëáóç³é³ï³ý ³å³Ñáí³ ñáõãû³ý í ³ñÝ»ñÇ: 40

гïϳÝ߳ϳÝ, áñ 2008Ã.-ÇÝ ³é³Ýó ¹ñáõÛù³ã³»ñÇ á áëáõãû³ý ѳñϳÛÇÝ µ»éç ³í»É³óÙ³Ý ³ ³ñӳݳ ñí»é öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó í ³ñíáÕ µáéáñ ѳñϳï»ë³ÏÝ»ñÇ Ù³ëáí: ͳå³ïÏ»ñ 25. öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó í ³ñí³Í ѳñÏ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ÐÐ å»ï³ï³ý µûáõç»ç ѳñϳÛÇݻϳÙáõïÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ áõù³ñáõù, 2004-2008ÃÃ. Ò ³íáñí³Í å³ïï»ñá ÑÇÙݳϳÝáõÙ µ³ó³ïñíáõù ³ÛÝ Ñ³Ý- ³Ù³Ýùáí, áñ öøò ëáõµû»ïï»ñá ٻͳٳë³Ùµ áñíáõù»ý ѳëï³ï³ ñí³í í ³ñÝ»ñáí ѳñÏíáÕ áéáñïý»ñáõù, áñï»õ ѳñÏÙ³Ý ï»ë³ýïûáõýçó ñ»ã» ³ÝÝß³Ý ïýï»ë³ï³ý ³ Ç áñíáýç ³½¹»- óáõãûáõýá 22, ³Û¹áõѳݹ»ñÓ 2008Ã.-ÇÝ ë ³ñӳݳ ñí»é ѳëï³ï³ ñí³í í ³ñÝ»ñÇ ³ : ñ³ý ½áõ ³Ñ»é, ³í»É³ó»É»Ý öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó í ³ñí³Í ³ÝáõÕÕ³ÏÇ Ñ³ñÏ»ñÁ ³Ï³Ý ³í»É³óáõÙÝ»ñ»Ý ³ñӳݳ ñí»é 22 öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó ëï»õíí³í Éñ³óáõóÇã ³í»É³óí³Í ³ñÅ»ùÁ: 41

ß³ÑáõóѳñÏǻϳÙï³Ñ³ñÏÇ áõõõáõãû³ùµ, ÇÝãÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ å³û- ٳݳíáñí³Í»Õ»É öøò ëáõµû»ïï»ñç ÏáÕÙÇó Ý»ñÙáõÍÙ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÇ ³í»É³óٳٵ, ÇÝãå»ë ݳ ûñ»ýë¹ñ³ï³ý á áëáõãûáõýý»ñáí, Ù³ëݳíáñ³å»ë ϳåí³Í Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ï³ñí³ ÑáõÝí³ñÇ 1-Çó ÙÇ ß³ñù áéáñïý»ñ å³ñ½»óí³í ѳñÏáí ѳñÏÙ³Ý ¹³ßïÇó ѳñÏÙ³Ý ÁݹѳÝáõñ ¹³ßï ï»õ³ áëí»éáõ Ñ³Ý ³Ù³Ýùáí: ²ÕÛáõë³Ï 19. öøò ëáõµû»ïïý»ñç Ëáßáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó í ³ñí³Í å³ñï³¹çñ ëáóç³é³ï³ý ³å³Ñáí³ ñáõãû³ý í ³ñÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ å³ñï³¹çñ ëáóç³é³ï³ý ³å³Ñáí³ ñáõãû³ý í ³ñÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ áõù³ñáõù, 2004-2008ÃÃ. î³ñç 2004 2005 2006 2007 2008 ³ë³- ϳñ áõù Àݹ³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] [%] Àݹ³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] [%] Àݹ³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] [%] Àݹ³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] [%] Àݹ³- Ù»ÝÁ [ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù] öøò 15.4 33.0 20.4 33.9 25.7 35.0 38.9 45.7 53.4 50.9 Êáßáñ 31.3 67.0 39.7 66.1 47.6 65 46.2 54.3 51.6 49.1 [%] Àݹ³Ù»ÝÁ ä³ñï³- ¹Çñ ëáóç³- É³Ï³Ý ³- å³ñáí³- ñáõãû³ý í ³ñÝ»ñ 46.7 100 60.1 100 73.3 100 85.1 100 105 100 ÆÝãå»ë»ñ áõù ³ÕÛáõë³ÏÇó 2008Ã.-ÇÝ 2007Ã.-Ç Ñ³Ù»Ù³ï ³ñӳݳ ñí»é öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó í ³ñí³Í å³ñï³¹çñ ëáóç³é³ï³ý ³å³Ñáí³ ñáõãû³ý í ³ñÝ»ñÇ ßáõñç 37.3 ïáïáë³ûçý Ï»ïáí ³,»ñµ 2007Ã.-ÇÝ 2006Ã.-Ç Ñ³Ù»Ù³ï ³ñӳݳ ñí»é ßáõñç 51.4 ïáïáë³ûçý Ï»ïáí ³ ª 2006 Ã.-ÇÝ Ý³Ëáñ¹ ï³ñí³ Ñ³Ù»Ù³ï ßáõñç 26%-áí ³ Ç ¹ÇÙ³ó: ³ó³ñÓ³Ï Ù»ÍáõÃÛáõÝÝ»ñáí 2008Ã.-ÇÝ 2007Ã.-ÇÝ ³Û¹ óáõó³ýçßý»ñá ϳ½Ù»É»Ý ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ ßáõñç 14.5 ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù 12.3 ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù: ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ 2008Ã.-ÇÝ Ý³Ëáñ¹ ï³ñí³ 42

ѳٻٳï í ³ñí³Í å³ñï³¹çñ ëáóç³é³ï³ý ³å³Ñáí³ ñáõãû³ý í ³ñÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ áõù³ñáõù 4.8 ïáïáë³ûçý Ï»ïáí ³í»É³ó»É»Ý öøò ëáõµû»ïïý»ñç ÏáÕÙÇó í ³ñí³Í å³ñï³¹çñ ëáóç³é³ï³ý ³å³Ñáí³ ñáõãû³ý í ³ñÝ»ñÁ` 2007Ã.-ÇÝ ³ñӳݳ ñí³í 10.7 ïáïáë³ûçý Ï»ïÇ ¹ÇÙ³óª ϳ½Ù»Éáí 53.4 ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù ϳ٠50.9 ïáïáë 2007Ã.-Ç 38.9 ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³ÙÇ Ï³Ù 45.7 ïáïáëç ¹ÇÙ³ó: öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùë ºñÏñÇ ïýï»ë³ï³ý ѳٳϳñ áõù öøò ¹»ñÇ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ³é³í»É ³ÙµáÕç³Ï³Ý å³ïï»ñ ëï³ý³éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ÁÝÓ»éáõÙ ØdzóÛ³É ³½»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý öøò áéáñïç í»ñ³µ»ñû³é Çñ³Ï³Ý³óí³Í ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÏÇñ³éíáÕ ³ ñ» ³óí³Í ÙÇ óáõó³ýçß, áñá ÏáãíáõÙ öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùë : öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùëÝ ÁݹѳÝñ³Ï³Ý ïýï»ë³ï³ý óáõó³ýçß, áñý Çñ Ù»ç Ý»ñ³éáõÙ ³ÙµáÕç öøò áéáñïç Ù³ëݳµ³ÅÇÝÝ ³½ ³ÛÇÝ ïýï»ëáõãû³ý ٳϳñ¹³Ïáí ÑÇÙÝí³Í 3 ÑÇÙÝ³Ï³Ý ïýï»ë³ï³ý áñíáýý»ñç íñ³, áñáýù»ý. Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ»ñÏñÇ ïýï»ëáõãûáõýáõù, öøò ëáõµû»ïïý»ñç ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ Ðܲ-Ç Ù»ç, öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù Ý»ñ ñ³íí³í ³ß˳ïáõÅÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ: öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùëÁ ϳñáÕ ³ñï³Ñ³Ûïí»É ïáïáëý»ñáí /ϳ٠Ðܲ-Ç Ýϳïٳٵ Ù»Ï ßÝãÇÝ ÁÝÏÝáջϳÙáõïÝ»ñÇ Ñ³ßíáí: 43

²ÕÛáõë³Ï 20. öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùëÁ г۳ëï³ÝáõÙ, 2002-2008ÃÃ. î³ñç سëݳíáñ ѳïí³ÍÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ïýï»ëáõãûáõýáõù (%) öøò áéáñïç ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ Ðܲ-Ç Ù»ç (%) öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ½µ³Õí³Í»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ (%) Ø»Ï ßÝãÇÝ ÁÝÏÝáÕ Ðܲ (²ØÜ ¹áɳñ) öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùë (Ðܲ- Ç Ýϳïٳٵ Ù»Ï ßÝãÇÝ ÁÝÏÝáջϳÙáõïÝ»ñÇ Ñ³ßíáí) 2002 81 34.4 28.2 739.9 58.1 2003 83 36.5 31.0 873.4 82.0 2004 84 38.6 32.9 1104.4 117.8 2005 84 39.8 34.0 1513.0 172.0 2006 84 40.3 35.1 1996.0 237.2 2007 84 41.0 40.7 2844.0 398.6 2008 84 41.7 42.1 3689.0 544.0 ͳå³ïÏ»ñ 26. öøò ½³ñ ³½Ù³Ý Çݹ»ùëÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, 2002-2008ÃÃ. 44

زê 2 öáùñ ÙÇçÇÝ Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý áéáñïç ѳٻٳï³Ï³Ý í»ñéáõíáõãûáõý Æñ³Ï³Ý³óí³Í í»ñéáõíáõãû³ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ¹áõñë µ»ñí³í óáõó³ýçßý»ñç ÑÇÙ³Ý íñ³ Ñݳñ³íáñ ¹³ñÓ»É Ó ³íáñ»É ÐÐ-áõÙ öøò áéáñïç í»ñ³µ»ñû³é ³ÙµáÕç³Ï³Ý å³ïï»ñ: î»õ»ï³ ñáõù Ý»ñϳ۳óí³Í ï»õ»ï³ïíáõãûáõýá ³ÝϳëÏ³Í Ã»ñÇ áã ³ÙµáÕç³Ï³Ý ÏÉÇÝ»ñ ³é³Ýó ÐÐ ÙÇ ß³ñù ½³ñ ³óáÕ áõ ½³ñ ³ó³Í»ñÏñÝ»ñáõÙ öøò áéáñïá µýáõã³ ñáõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý óáõó³ýçßý»ñç ѳٳ¹ñÙ³Ý í»ñéáõíáõãû³ý: âý³û³í, áñ Çñ³Ï³Ý³óí³Í í»ñéáõíáõãû³ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëï³óí»é ÐÐ-áõÙ öøò áéáñïç ³ÙµáÕç³Ï³Ý å³ïï»ñ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, Ù»ñ ËáñÇÝ Ñ³Ùá½Ù³Ùµ, ï³ñ³í³ßñç³ýç ³ß˳ñÑÇ ³ÛÉ»ñÏñÝ»ñÇ ïýï»ëáõ- ÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÁÝóóáÕ ïñ³ýëýáñù³óçáý áñíáýã³óý»ñá, Ù³ëݳíáñ³å»ë, öøò áéáñïáõù ѳßíÇ ³éÝ»Éáõ ÐÐ-áõÙ ÝٳݳïÇå áñíáýã³óý»ñç ѳٳ¹ñáõÙÁ ѳٳå³ï³ëË³Ý ½áõ ³Ñ»éÝ»ñÇ ³ÝóϳóáõÙÁ ÝÛáõÃÁ ¹³ñÓÝáõÙ»Ý ³í³ñïáõÝ: öøò áéáñïá Ý߳ݳϳÉÇ ¹»ñ áõýç ÇÝãå»ë ½³ñ ³óáÕ, ³ÛÝå»ë É ½³ñ ³ó³Í»ñÏñÝ»ñÇ ïýï»ëáõãûáõýý»ñáõù, ÇÝãÇ Ù³ëÇÝ»Ý íï³ûáõù ëïáñ Ý»ñϳ۳óí³Í ѳٻٳï³Ï³Ý í»ñéáõíáõãû³ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ: îýï»ë³å»ë ½³ñ ³ó³Í»ñÏñÝ»ñáõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñá ϳ½ÙáõÙ»Ý ïýï»ëí³ñáõ ëáõµû»ïïý»ñç ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏÇ 97-99%-Á: ²ØÜ-áõÙ áùñ µç½ý»ëç (öøò) ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³Ïáõ٠ϳ½ÙáõÙ 99.7% 23, Ðܲ-Ç Ù»ç` 52%, ÇëÏ ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ` 53%: гٳӳÛÝ îýï»ë³ï³ý гٳ áñí³ïóáõãû³ý ¼³ñ ³óÙ³Ý Î³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý (OECD) ïíû³éý»ñç üñ³ýëç³ûáõù Æëå³ÝdzÛáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ öøò ëáõµû»ïïý»ñá ϳ½ÙáõÙ»Ý 99.8%, Ö³åáÝdzÛáõÙ` 99.7%, Þí»ó³ñdzÛáõÙ` 99 %: 23 Small Business in Japan White paper on small and medium entreprises in Japan MITI, 2002, 219 p., p. 109: 45

ÆÝã í»ñ³µ»ñáõù ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ /ϳ٠½³ñ ³óáÕ ïýï»ëáõãû³ùµ»ñïñý»ñçý, ÇÝãå»ë ï³ñ³í³ßñç³ýáõù 24, ³ÛÝå»ë É ³ß˳ñÑáõÙ, ³å³ ¹ñ³Ýó ѳٻٳïáõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝÇ Ñ»ï` öøò áéáñïá µýáõã³ ñáõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý óáõó³ýçßý»ñç Ïïñí³Íùáí, ï³éçë µ³í³ï³ýçý Ñ»ï³ùñùÇñ å³ïï»ñ: Æñ³Ï³Ý³óí³Í ¹Çï³ñÏáõÙÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõ٠ѳٻٳï³Ï³Ý í»ñéáõíáõãû³ý ѳٳñ ÁÝïñí»É»Ý Ñ»ï ۳ɻñÏñÝ»ñÁ. ²¹ñµ»ç³Ý, ìñ³ëï³ý, êéáí³ïç³, êéáí»ýç³, ȳïídz, ÈÇïí³, ¾ëïáÝdz, áõéõ³ñç³, Êáñí³Ãdz, èáõùçýç³, â»ëç³ ÐáõÝ ³ñdz: Üßí³Í»ñÏñÝ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ å³ûù³ý³íáñí³í ³ß˳ñѳ ñ³ï³ý ¹Çñùáí 25 ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ï»ñå г۳ëï³ÝÇ Ñ»ï ѳٳ¹ñ»ÉÇ ïýï»ë³ï³ý ½³ñ ³óÙ³Ý ÙÇïáõÙÝ»ñ, ï³ñ³íù, µý³ïãáõãû³ý Ãí³ù³Ý³Ï áõý»ý³éáí, ÇÝãå»ë ݳ ÙÇ ß³ñù ³ÛÉ Ñ³Ý ³Ù³ÝùÝ»ñÇó»ÉÝ»Éáí: ²ÕÛáõë³Ï 21. öøò áéáñïá µýáõã³ ñáõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý óáõó³ýçßý»ñá г۳ëï³ÝáõÙ ÙÇ ß³ñù ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ /ϳ٠½³ñ ³óáÕ ïýï»ëáõãû³ùµ»ñïñý»ñáõù 2007Ã. ºñÏÇñ سëݳíáñ ѳïí³ÍÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ïýï»- ëáõãûáõýáõù 26 [ % ] öøò áéáñïç ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ Ðܲ-Ç Ù»ç 26 [ % ] öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ½µ³Õí³ÍÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ãí³ù³Ý³ÏáõÙ 26 [ % ] Ø»Ï ßÝãÇÝ ÁÝÏÝáÕ Ðܲ 26 [²ØÜ ¹áɳñ] öøò ½³ñ ³óÙ³ Ý Çݹ»ùë [Ðܲ-Ç Ýϳïٳٵ Ù»Ï ßÝãÇÝ ÁÝÏÝáջϳÙáõï- Ý»ñÇ Ñ³ßíáí] êéáí»ýç³ 70 56.5 62.6 17,000 4,208.9 ¾ëïáÝdz 80 73.7 55.6 10,230 3,353.6 ÈÇïí³ 75 63.0 70.0 7,647 2,529.2 Êáñí³Ãdz 70 56.0 65.0 8,750 2,229.5 êéáí³ïç³ 80 45.3 66.0 8,796 2,103.9 ȳïídz 70 58.2 69.3 6,869 1,939.0 ÐáõÝ ³ñdz 80 36.9 56.8 10,811 1,812.9 г۳ëï³Ý 84 41.0 40.7 2,844 398.6 èáõùçýç³ 70 55.0 21.0 4,544 367.4 24 гñ³í ÏáíϳëÛ³Ý ï³ñ³í³ßñç³ý: 25 ²¹ñµ»ç³Ý, ìñ³ëï³ý: 26 EBRD Transition Report 2008 Growth in transition. 46

áõéõ³ñç³ 75 30.0 42.2 3,454 327.9 ²¹ñµ»ç³Ý 75 41.3 40.0 2,389 296.0 ìñ³ëï³ý 75 29.4 32 1,776 125.3 гßíÇ ³éÝ»Éáí ³ÛÝ ³ëïÁ, áñ ѳÛÏ³Ï³Ý öøò ëáõµû»ïïý»ñáõù ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ, ÇÝãå»ë ݳ Ù»Ï ßÝãÇÝ ÁÝÏÝáÕ Ðܲ-Ý µ³í³ï³ýçý áùñ ºíñ³ÙÇáõÃ۳ݻñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùµ, öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùÁ µ³ó³ñó³ï ³ñÅ»ùáí ÝáõÛÝå»ë áùñ ëï³óíáõù ½³ñ ³óáÕ ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ ïýï»ëáõãû³ùµ ³ÛÉ»ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùµ: ²Ûë åý¹áõùá Çßï ݳ ²¹ñµ»ç³ÝÇ ìñ³ëï³ýç ¹»åù»ñáõÙ: âý³û³í ¹ñ³Ý, г۳ëï³ÝáõÙ ³Ûë óáõó³ýçßý ß³ñáõݳϳϳÝáñ»Ý ³ áõù, ÇÝãÁ íï³ûáõù»ñïñáõù Ýå³ï³Ï³¹ñí³Í ³½ ³ÛÇÝ öøò ù³õ³ù³ï³ýáõãû³ý Ù³ëÇÝ: ͳå³ïÏ»ñ 27. öøò ½³ñ ³óÙ³Ý Çݹ»ùëÇ ¹ÇݳÙÇÏ³Ý Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, ²¹ñµ»ç³ÝáõÙ ìñ³ëï³ýáõù, 2005-2008ÃÃ. 47

лﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ (R&D) áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ÙÇç³½ ³ÛÇÝ áñóá лﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ (R&D) áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ÙÇç³½ ³ÛÇÝ áñóá óáõûó ï³éçë, áñ ³Ûë áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ»Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ï ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïýï»ëáõãû³ý ³ñÙ³ï³íáñÙ³Ý ïýï»ë³ï³ý ³é³çÁÝóóÇ»ñ³ßËÇùÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, µ³í³ï³ýçý Ù»Í ³ñ¹ÛáõÝù»Ý ³å³ÑáíáõÙ` Ýå³ëï»Éáí ³½ ³ÛÇÝ ïýï»ëáõãûáõýý»ñç í»ñ³ï³éáõóù³ýá ½³ñ ³ó- Ù³ÝÁ: ºÉÝ»Éáí ³Ûë áéáñïç ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ϳñ áñáõ- ÃÛáõÝÇó, ³Û¹ ½³ñ ³óáõÙÁ ٻͳå»ë å³ûù³ý³íáñí³í áéáñïç ϳ۳óÙ³ÝÝ áõ ³ç³ÏóÙ³ÝÝ áõõõí³í å»ï³ï³ý ù³õ³ù³ï³ýáõãû³ý é³½ù³í³ñáõãû³ý ³éϳÛáõÃÛ³Ùµ: îýï»ë³ï³ý ѳٳ áñí³ïóáõãû³ý»õ ½³ñ ³óÙ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý (OECD)»ñÏñÝ»ñáõÙ ³Ûë áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ 2006Ã.-Ç ïíû³éý»ñáí 27 ϳ½Ù»É»Ý ßáõñç 729 ÙÉñ¹ ²ØÜ ¹áɳñ, áñá ϳ½ÙáõÙ Ðܲ ßáõñç 2.26%-Á: Ö³åáÝdzÛáõÙ h»ï³½áï³ï³ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñí³Í Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ»Ý Ðܲ-Ç 3.13%-Á, ²ØÜ-áõÙ` 2.68%-Á, ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù 25»ñÏñÝ»ñáõÙ` 1.81%-Á, áñï»õ ë³ï³ûý ÙdzÛÝ ÙÇ ù³ýç å»ïáõãûáõýý»ñáõù ³Û¹ óáõó³ýçßá ѳïáõÙ 3%-Ç ë³ñù³ýá: лﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ðܲ-áõÙ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý Ù³ëݳµ³ÅÝÇ óáõó³ýçßáí ³é³ç³ï³ñ ¹Çñù»ñáõÙ»Ý Þí»¹Ç³Ý` 3.8%, üçýé³ý¹ç³ý` 3.4%, Ö³åáÝdzÝ` 3.13%: Àëï ݳѳï³Ï³ÝÝ»ñÇ, ³Ûë óáõó³ýçßá г۳ëï³ÝáõÙ ï³ï³ýíáõù 0.25-0.3%-Ç ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ 2829 : ê³ï³ûý, ѳñÏ Ýß»É, áñ ³Û¹ óáõó³ýçßá ëï³óíáõù ÑÇÙݳϳÝáõÙ Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇ ýçý³ýë³íáñù³ý ѳßíÇÝ, áñáýù áõõõíáõù»ý å³ï³ï³ý µûáõç»çó, ÇëÏ 27 OECD Science, Technology and Industry Outlook 2006 28 The science, technology and innovation policy of the republic of Armenia, UNESCO Armenian STI Mission 2008 29 Benchmarking of Armenian IT Policies From the Perspective of Increasing IT Cluster Competitiveness, Global SPC, 2007 48

Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÇ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ѻﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ áõõõáõãû³ùµ ñ»ã» µ³ó³ï³ûáõù»ý: ä»ï³ï³ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý Íñ³ ñ»ñç ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõ٠ѻﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ áõõõáõãû³ùµ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ²íëïñ³- ÉdzÛáõ٠ϳ½ÙáõÙ»Ý 2.9 ÙÉñ¹ ³íëïñ³ÉÇ³Ï³Ý ¹áɳñ ÑÇÝ ï³ñí³ Ñ³Ù³ñ, ²íëïñdzÛáõÙ` ï³ñ»ï³ý 10.9 ÙÉÝ ºíñá, áñý ³å³ÑáíáõÙ ï³ñ»ï³ý ßáõñç 257 ÙÉÝ ºíñá ³ñÅáÕáõÃÛ³Ùµ ݳ˳ Í»ñ: üñ³ýëç³ûáõù ³Ûë áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ»Ý ï³ñ»ï³ý ßáõñç 225 ÙÉÝ ºíñá, ÆéɳݹdzÛáõÙ` 2.6 ÙÉñ¹ ºíñá 6 ï³ñí³ Ñ³Ù³ñ, êéáí³ïç³ûáõù` ï³ñ»ï³ý 30.4 ÙÉÝ ºíñá, ØdzóÛ³É Â³ ³íáñáõÃÛáõÝáõÙ` ï³ñ»ï³ý 230 ÙÉÝ ýáõýï ëï»ñéçý, èáõùçýç³ûáõù` 330 ÙÉÝ»íñá, ÇëÏ ÂáõñùdzÛáõÙ` ßáõñç 200 ÙÉÝ ºíñá 30 : àõëáõùý³ëçñáõãûáõýý»ñá óáõûó»ý ï³éçë, áñ ñ»ã» µáéáñ ½³ñ ³ó³Í ½³ñ ³óáÕ»ñÏñÝ»ñáõÙ h»ï³½áï³ï³ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ (³Û¹ ÃíáõÙ` öøò áéáñïáõù) Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ»Ý å»ï³ï³ý ϳñ áñáõãû³ý ɳÛݳͳí³É Íñ³ ñ»ñ, áñáýó Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ å³ñ³ýçáõù ѳïáõÏ Ùáï»óáõÙÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙ ûå»ñ³ïçí ϳé³í³ñáõÙ: ì»ñáñçßû³é»ñïñý»ñáõù ³Û¹ áõõõáõãû³ùµ å»ï³ï³ý ù³õ³ù³ï³ýáõãû³ý ѳٳÉÇñÁ ϳ½Ùí³Í 3 ϳñ áñ µ³õ³¹ñçãý»ñçó: ³ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ, µ³ñ»ýå³ëï ûñ»ýë¹ñ³ï³ý ÙÇç³í³ÛñÇ ³å³ÑáíáõÙÝ : ºñÏñáñ¹Á` ï»ëýçï³ï³ý ³ç³ÏóáõÃÛáõÝÝ (ѻﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³ñï³¹ñ³ÝùÇ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ³ç³ÏóáõÃÛáõÝ, ³ëï³ÃÕû- ñç, å³ûù³ý³ ñ»ñç ϳ½ÙáõÙ ³ÛÉÝ)»ññáñ¹Á` ýçý³ýë³ï³ý ³ç³ÏóáõÃÛáõÝÁ (ýçý³ýë³µ³ýï³ûçý ѳٳϳñ, í»ýãáõñ³ûçý (venture capital)»ñ³ßëçù³ûçý ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÝ»ñ (loan guarantees), ÙÇÏñáýÇݳÝë³íáñáõÙ, ÉǽÇÝ, ³å³Ñáí³ ñáõãûáõý, ëï½µý³ï³ý ϳåÇï³É (seed capital), ³Õ³ ³ñÇ áñáß³ïç³óáõù (proof of concept ) ³ÛÉÝ): ²ÝÑñ³Å»ßï Ýß»É, áñ í»ñá Ýßí³Í µ³õ³¹ñçãý»ñá áëï³å³ïóí³í áëå³ûù³ý³íáñí³í»ý Ù»ÏÁ ÙÛáõëáí: öøò-ý»ñáõù ѻﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ åñ³ïïçï³ý óáõûó ï³éçë, áñ ÙÇ ß³ñù»ñÏñÝ»ñáõÙ, ÇÝãå»ë, ûñçý³ï, Ö³åáÝdzÛáõÙ,»ñÙ³ÝdzÛáõÙ Ý߳ݳϳÉÇ Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñ»Ý ñ³ýóí»é ³Û¹ áéáñïáõù ÁݹѳÝáõñ ³éٳٵ ³ÙµáÕç ïýï»ëáõãûáõýáõù, ÇÝãÁ å³ûù³ý³íáñí³í ³Û¹»ñÏñÝ»ñáõÙ í»ñáñçßû³é µáéáñ µ³õ³¹ñçãý»ñç ³éϳÛáõÃÛ³Ùµ: 30 OECD Small and Medium Enterprise Outlook, 2002 49

гٻٻïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳñ»ÉÇ ¹Çï³ñÏ»É Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ µ³ýïç ÏáÕÙÇó ѳßí³ñÏí³Í ѻﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ÙÇ ß³ñù óáõó³ýçßý»ñ` г۳ëï³ÝÇ, ÆéɳݹdzÛÇ Æëñ³Û»ÉÇ Ñ³Ù³ñ: ²ÕÛáõë³Ï 22. лﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý óáõó³ýçßý»ñ 31 ѻﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ϳï³ñáÕÝ»ñ ѻﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ϳï³ñáÕÝ»ñ Ù»Ï ÙÉÝ Ù³ñ¹áõ ѳßíáí ѻﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ Ðܲ-áõÙ (%) í»ýãáõñ³ûçý ϳåÇï³ÉÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ (Ð 1-7 µ³é³ýç ѳٳϳñ áí) µ³ñóñ ï»ëýáéá dzݻñÇ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ù³ëݳµ³ÅÇÝÁ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ù»ç (%) Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÇ Í³Ëë»ñÁ ѻﳽáï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ áõõõáõãû³ùµ (Ð 1-7 µ³é³ýç ѳٳϳñ áí) г۳ëï³Ý ÆéɳÝ- ¹Ç³ Æëñ³Û»É 4927 10910 9161 1605.93 2674 1569.74 0.25 1.21 4.46 2.5 5.1 5.5 1.1 33.8 18.8 2.7 4.7 5.3 γñ»ÉÇ ³ëï»É, áñ ÙÇçÇÝ Ñ³ßíáí ½³ñ ³ó³Í ½³ñ ³óáÕ»ñÏñÝ»ñáõÙ ³Ûë áõõõáõãû³ùµ ϳï³ñíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ï³ï³ýíáõù»ý Ðܲ-Ç 2-3%-Ç ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ, Ñ»ï ³µ³ñ г۳ëï³ÝáõÙ ³Ûë áõõõáõãû³ùµ ϳñáÕ»Ý ³ñ¹³ñ³óí³Í ÉÇÝ»É ï³ñ»ï³ý ßáõñç 78 ÙÉñ¹ ÐÐ ¹ñ³Ù Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ: Àëï áõãû³ý, ñ»ã» µáéáñ ½³ñ ³óáÕ ½³ñ ³ó³Í»ñÏñÝ»ñáõÙ Ùß³Ïí»É Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ»Ý Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý 31 Knowledge for Development: Knowledge Assessment Methodology, KEI Indicators, World Bank, 2006. http://info.worldbank.org 50

³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ýçý³ýë³ï³ý Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý å»ï³ï³ý Íñ³ ñ»ñ (¹ñ³Ù³ßÝáñÑÝ»ñ, í³ñï»ñ, éçëï³ûçý ϳåÇï³É, ÙÇÏñáýÇݳÝë³íáñáõÙ, ÉǽÇÝ, ³å³Ñáí³ ñáõãûáõý, í³ñï³ûçý»ñ³ßëçùý»ñ, Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ Íñ³ ñ»ñç ýçý³ýë³íáñáõù ³ÛÉÝ): Doing Business -Á г۳ëï³ÝáõÙ Doing Business 2009-Á гٳß˳ñѳÛÇÝ ³ÝÏÇ ËÙµÇ ÏáÕÙÇó Ùß³ÏíáÕ Ññ³å³ñ³ÏíáÕ ï³ñ»ï³ý ѳßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ß³ñùÇ í»ó»ñáñ¹ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ : гٳß˳ñѳÛÇÝ ³ÝÏÇ ËáõÙµÝ ³Ûë ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ï³ñµ»ñ»ñïñý»ñáõù Ó»éݳñ- ϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ýá ËáãÁݹáïáÕ Ï³Ù ³ç³ÏóáÕ Ï³Ýá- ݳϳñ»ñÇ Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí 32 : Doing Business -Á Ý»ñϳ۳óÝáõÙ µç½ý»ëç ϳÝáݳϳñ Ù³Ý ë» ³Ï³Ý³áõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ µýáõã³ ñáõ áñ³ï³ï³ý óáõó³ýçßý»ñ, áñáýù ϳñ»ÉÇ Ñ³Ù»Ù³ï»É 181»ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: Ìñ³ ñç Ýå³ï³ÏÝ Ñ³Ù»Ù³ï»É ï³ñµ»ñ»ñïñý»ñç ïýï»ëáõãûáõýý»ñá Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ¹ÛáõñÇÝáõÃÛ³Ý ï»ë³ýïûáõýçó: ²Ûë áõëáõùý³ëçñáõãû³ý Ù»ç É³í³ áõûýý ѳݹÇë³ÝáõÙ ³ÛÝ»ñÏñÇ ïýï»ëáõãûáõýá, áñá ïýíáõù ³é³çÇÝ ï»õáõù: Ò»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ¹ÛáõñÇÝáõÃÛ³Ý µ³ñóñ Çݹ»ùëÁ Ý߳ݳÏáõÙ, áñ ϳÝáݳϳñ áõ ÙÇç³í³ÛñÁ Ýå³ëï³íáñ µç½ý»ëç Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Ûë Çݹ»ùëÁ ÙÇçÇݳóÝáõÙ»ñÏñÇ ¹ÇñùÝ Áëï 10 ûٳݻñÇ` µ³õï³ó³í ÙÇ ß³ñù óáõó³ýçßý»ñçó, áñáýù É Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ ³Ù»Ý ûٳÛÇÝ ï³éçë ѳí³ë³ñ ï»ë³ï³ñ³ñ ÏßÇéÝ»ñ: г۳ëï³ÝÁ ½µ³Õ»óÝáõÙ 44-ñ¹ ï»õá 181 ¹Çï³ñÏíáÕ ïýï»ëáõ- ÃÛáõÝÝ»ñÇ ß³ñùáõÙ: ìñ³ëï³ýá ³Ûë ß³ñùáõÙ ½µ³Õ»óÝáõÙ 15-ñ¹ ï»õá, ÇëÏ ²¹ñµ»ç³ÝÁ` 33-ñ¹Ý : ²ÛÉ»ñÏñÝ»ñÇ Ñ»ï ѳٻٳï³Í, 181 ïýï»ëáõãûáõýý»ñç ß³ñùáõÙ, èáõùçýç³ý 47-ñ¹Ý, ÂáõñùÇ³Ý 59-ñ¹Á, ÇëÏ èáõë³ëï³ýá 120-ñ¹Á: Ò»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ý Çñ³Ï³- ݳóÙ³Ý ¹ÛáõñÇÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³ÝÁ ãç ѳݹÇë³ÝáõÙ µ³ó³ñó³ï 32 îíû³éý»ñá í»ñóí³í»ý Doing Business 2009 ѳßí»ïíáõÃÛáõÝÇó, Áݹ ñïáõù»ý 2007Ã. ³åñÇÉÇó ÙÇÝã 2008Ã. ÑáõÝÇëÁ ÁÝÏ³Í Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÁ: http://www.doingbusiness.org/ 51

óáõó³ýçß, ù³ýç áñ í»ñççýçë ݳѳïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ѳßíÇ»Ý ³éÝíáõÙ Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳñ áñ ѳݹÇë³óáÕ áã µáéáñ áñíáýý»ñá: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí,»ñÏñÇ ¹ÇñùÇ µ³ñ»é³íáõùá Ý߳ݳÏáõÙ, áñ ïíû³é»ñïñç ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ Ýå³ëïáõÙ µç½ý»ëç í³ñù³ý ѳٳñ ³í»ÉÇ Ýå³ëï³íáñ ÙÇç³í³ÛñÇ Ó ³íáñÙ³ÝÁ: ²ÕÛáõë³Ï23. Ò»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý áéáñïáõù. г۳ëï³ÝÇ ¹ÇñùÁ 2008 2009ÃÃ. Áëï Doing Business -Ç 33 ³ë³Ï³ñ áõù Doing Business 2009 Ã. Ò»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ¹ÛáõñÇÝáõÃÛáõÝ Doing Business 2008Ã. 44 41 ǽݻëÇ ÑÇÙÝáõÙ 66 49 ÞÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëï³óù³ý ѳñó»ñ 42 73 ²ß˳ïáõÅÇ Ý»ñ ñ³íáõù 54 52 ê» ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ñ³ýóáõù 5 2 ì³ñï»ñç ëï³óáõù 28 25 Ü»ñ¹ñáÕÝ»ñÇ å³ßïå³ýáõãûáõý 88 88 гñÏ»ñÇ í ³ñáõÙ 150 147 ²ñï³ùÇÝ ³é ïáõñ 143 131 ä³ûù³ý³ ñ³ûçý å³ñï³íáñáõãûáõýý»ñç ϳï³ñáõÙ 61 63 ǽݻëÇ ÉáõͳñáõÙ 47 47 гٳӳÛÝ Forbes ³Ùë³ ñç ÏáÕÙÇó Ý»ñϳ۳óíáÕ µç½ý»ëç ѳٳñ Ýå³ëï³íáñ»ñÏñÝ»ñÇ ó³ýïç, г۳ëï³ÝÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ É³í³ áõûý 33 http://www.doingbusiness.org/exploreeconomies/?economyid=10 52

»ñïçñá ²ÝÏ³Ë ä»ïáõãûáõýý»ñç гٳ áñí³ïóáõãûáõýáõù (²äÐ): г۳ëï³ÝÁ ³Ûëï»Õ ½µ³Õ»óÝáõÙ 63-ñ¹ ï»õá 121»ñÏñÝ»ñÇ ß³ñùáõÙ` ³é³ç ³ÝóÝ»Éáí ²äÐ µáéáñ»ñïñý»ñçó: úñçý³ï` ìñ³ëï³ýá 68-ñ¹ ï»õáõù, àõïñ³çý³ý` 75-ñ¹, ²¹ñµ»ç³ÝÁ` 82-ñ¹, ÇëÏ èáõë³ëï³ýá` 86- ñ¹ 34 : гٻٳïáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ»ÉÝ»Éáí»ñÏñÇ Ðܲ-Ç ³ Ç, ëõ³ Ç áñí³½ñïáõãû³ý ٳϳñ¹³ÏÝ»ñÇó, ѳñϳÛÇÝ Ù³ùë³ÛÇÝ Ñ³- ٳϳñ»ñÇ íç ³ÏÇó: 34 http://www.forbes.com/lists/2008/6/biz_bizcountries08_best-countries-for- Business_Rank.html 53

زê 3 Ò»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãûáõý ëïë»éáõ Ñ»ï ϳåí³Í ûñ»ýë¹ñ³ï³ý ѳñó»ñÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõ- Ý»áõÃÛáõÝ ëïë»éáõ Ýå³ï³Ïáí ³ÝÑñ³Å»ßï ñ³ýóí»é áñå»ë ³é ïñ³ûçý Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ (Ʋ) ϳ٠³Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñ (²Ò): г۳ëï³ÝáõÙ ³éñïñ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ù»Ý³ï³ñ³Íí³Í ï»ë³ïý»ñý»ý` ³Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñÁ (²Ò), ë³ñù³ý³ ³Ï å³ï³ëë³ý³ïýáõãû³ùµ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ (êäà) µ³åý»ïçñ³ï³ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ( À): Æ ÉñáõÙÝ í»ñá Ýßí³ÍÇÝ, ÐÐ ù³õ³ù³óç³ï³ý ûñ»ýë ñùç ѳٳӳÛÝ Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ý Çñ³Ï³- ݳóÙ³Ý ûñçý³ï³ý Ó Ï³ñáÕ»Ý ÉÇÝ»É Ý³ ÁݹѳÝáõñ ÁÝÏ»ñ³ÏóáõÃÛáõÝÁ, ë³ñù³ý³ ³Ï ÁÝÏ»ñ³ÏóáõÃÛáõÝÁ ³é ïñ³ûçý Ïááå»ñ³ïÇíÁ: г۳ëï³ÝÇ ûñ»ýë¹ñáõãû³ýá ѳٳӳÛÝ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÁ ϳ٠ӻéݳñϳï»ñÁ ãç ϳñáÕ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É áñíáõý»áõãûáõý ³é³Ýó å»ï³ï³ý ñ³ýóáõù ëï³ý³éáõ: Ò»éݳñϳï»ñÁ å»ïù ñ³ýóíç áñå»ë ²Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñ (²Ò) ϳ٠³é ïñ³ûçý Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ (Ʋ): ²Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñ ѳݹÇë³ÝáõÙ ýç½çï³ï³ý ³ÝÓÁ, áñý áõýç Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãûáõý Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ, ³ÝϳËáñ»Ý, Çñ ³ÝáõÝÇó éçëïáí, ³é³Ýó Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ ëï»õí»éáõ, áñç Ýå³ï³ÏÝ ß³ÑáõÛÃÇ ëï³óáõùá` ë» ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý û ï³ áñí»éù³ý, ³åñ³ÝùÝ»ñ í³ ³éùÇ, ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ï³Ù Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙïáõóÙ³Ý ÙÇçáóáí: ²Ýѳï Ó»éݳñϳï»ñ ϳñáÕ»Ý ñ³ýóí»é ÐРѳٳå³ï³ëË³Ý Çñ³íáõÝù áõý»óáõ ³ÛÝ ûï³ñ»ñïñû³ ù³õ³ù³óçý»ñá ù³õ³ù³óçáõãûáõý ãáõý»óáõ ³ÛÝ ³ÝѳïÝ»ñÁ, áñáýó Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý áñíáõý»áõãû³ùµ ½µ³Õí»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ ûñ»ýùáí ãç ë³ñù³ý³ ³ÏíáõÙ: ê³ñù³ý³ ³Ï å³ï³ëë³ý³ïíáõãû³ùµ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ Ù»Ï Ï³Ù ÙÇ ù³ýç ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó ëï»õíí³í ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ, áñý áõýç µ³åý»ù³ë»ñç µ³å³ýí³í ϳÝáݳ¹ñ³Ï³Ý ϳåÇï³É ѳٳӳÛÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³Ýáݳ¹ñáõÃÛ³Ý: êäà-ý ³é ïñ³ûçý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ, 54