1
I. QUY ĐỊNH TRONG CÁC LUẬT. Đặc biệt có Luật chuyên biệt về trẻ em 1. Luật BV, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 1991. 2. Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004. 3. Luật trẻ em năm 2016. 2
II. MỘT SỐ QUY ĐỊNH TRONG LUẬT BV,CS & GDTE - LUẬT TRẺ EM Theo công ước Quốc tế: Trẻ em có 4 nhóm quyền Quy định về Quyền trẻ em Theo Luật BV, CS &GD trẻ em VN (2004) quy định: TE có 10 nhóm quyền. Theo Luật trẻ em quy định: TE có 25 nhóm quyền 3
QUYỀN TRẺ EM THEO CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ. 4 nhóm quyền cơ bản 4
2. TE có quyền được tôn trọng và bảo vệ tính mạng thân thể, nhân phẩm và danh dự 10 quyền cơ bản của trẻ em 5. TE có quyền được phát triển năng khiếu 7. TE có quyền được tiếp cận thông tin, bày tỏ ý kiến và tham gia hoạt động xã hội 5
1. Quyền sống. 7. Quyền giữ gìn, phát huy bản sắc. 6. Quyền vui chơi, giải trí. Quyền trẻ em trong Luật trẻ em 2. Quyền khai sinh và có quốc tịch. 3. Quyền được chăm sóc sức khỏe. 5. Quyền được giáo dục, học tập và phát triển năng khiếu. 4. Quyền được chăm sóc, nuôi dưỡng. 6
14. Quyền được bảo vệ để không bị xâm hại tình dục. 13. Quyền chăm sóc, thay thế và nhận làm con nuôi. 8. Quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo. Quyền trẻ em trong Luật trẻ em 9. Quyền về tài sản 10. Quyền bí mật đời sống riêng tư. 12. Quyền được đoàn tụ, liên hệ, tiếp xúc với cha mẹ. 11. Quyền được sống chung với cha mẹ. 7
21. Quyền được bảo đảm an sinh xã hội. 20. Quyền được bảo vệ khi gặp thiên tai, thảm họa, ô nhiễm môi trường, xung đột vũ trang. 15. Quyền được bảo vệ để không bị bóc lột sức lao động. Quyền trẻ em trong Luật trẻ em 16. Quyền được bảo vệ để không bị bạo lực, bỏ rơi, bỏ mặc. 17. Quyền được bảo vệ để không bị mua, bán, bắt cóc, đánh tráo, chiếm đoạt. 19. Quyền được bảo vệ trong tố tụng và xử lý vi phạm hành chính. 18. Quyền được bảo vệ khỏi chất mà túy. 8
22. Quyền được tiếp cận thông tin và tham gia hoạt động xã hội. 25. Quyền của trẻ em không quốc tịch, trẻ em lãnh nạn, tị nạn. Quyền trẻ em trong Luật trẻ em 23. Quyền được bày tỏ ý kiến và hội họp. 24. Quyền của trẻ em khuyết tật. 9
Bổn phận của TE trong Luật BV,CS&GDTE. Trẻ em có bổn phận 10
1. Bổn phận của trẻ em đối với gia đình. BỔN PHẬN CỦA TRẺ EM TRONG LUẬT TRẺ EM 2. Bổn phận của trẻ em đối với nhà trường, cơ sở trợ giúp xã hội và cơ sở giáo dục khác. 3. Bổn phận của trẻ em đối với cộng đồng, xã hội. 4. Bổn phận của trẻ em đối với quê hương, đất nước. 5. Bổn phận của trẻ em với bản thân. 11
1. Bảo đảm về TE thực hiện được đầy đủ quyền và bổn phận của mình. Nguyên tắc bảo đảm thực hiện quyền và bổn phận của TE trong Luật TE 2. Không phân biệt đối xử với trẻ em. 3. Bảo đảm lợi ích tốt nhất của trẻ em trong các quyết định liên quan đến trẻ em. 4. Tôn trọng, lắng nghe, xem xét, phản hồi ý kiến, nguyện vọng của trẻ em. 5. Khi xây dựng chính sách, pháp luật tác động đến trẻ em, phải xem xét ý kiến của trẻ em và của các cơ quan, tổ chức có liên quan; đảm bảo lồng ghép các mục tiêu, chỉ tiêu về trẻ em trong quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, ngành và địa phương. 12
XÂM HẠI TRẺ EM - Theo thống kê của UNICEF, trong 5 năm trở lại đây, Việt Nam đã xảy ra khoảng 5.300 vụ xâm hại tình dục trẻ em với gần 10.000 nạn nhân. Dù được coi là vấn nạn nhưng không phải cha mẹ nào cũng hiểu rõ về các hành vi bị coi là xâm hại tình dục. - Theo thống kê của Bộ Lao động TB&XH: Năm 2017, cả nước xảy ra 1.248 vụ và có 1.211 trẻ em bị xâm hại tình dục, đa số nạn nahan là trẻ em gái ở độ tuổi 12-15 tuổi. - Tại tỉnh Bắc Giang, theo báo cáo Công an tỉnh, từ đầu năm 2017 đến nay có khoảng 30 vụ xâm hại trẻ em; riêng năm 2017: có 18 vụ XHTE (hiếp dâm 2, giao cấu 9, dâm ô 7). - Văn bản chỉ đạo của TW: chỉ thị số 18/CT-TTg ngày 16/5/2017. - Văn bản chỉ đạo của UBND tỉnh: Chỉ thị số 09; Công văn số 4046; 1525. 13
Xâm hại TE là gì? Xâm hại TE là hành vi gây tổn hại về thể chất, tình cảm, tâm lý, danh dự, nhân phẩm của TE dưới các hình thức bạo lực, bóc lột, xâm hại tình dục, mua bán, bỏ rơi, bỏ mặc trẻ và các hình thức gây tổn thương khác Những hành vi xâm hại trẻ em không chỉ bao gồm xâm hại thể chất và xâm hại tình dục mà còn bao gồm cả những hành vi xâm hại, làm ảnh hưởng đến tinh thần và hành vi sao nhãng khi chăm sóc trẻ, không cho trẻ quyền được chăm sóc, yêu thương 14
CÁC HÌNH THỨC XÂM HẠI TRẺ EM 1. Xâm hại thể chất 2. Xâm hại tinh thần 3. Sao nhãng 4. Xâm hại tình dục 15
XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 1. Khái niệm: - Xâm hại tình dục trẻ em là mọi hành vi lôi kéo trẻ vào các hoạt động liên quan đến tình dục mà trẻ không đủ khả năng hoặc không hiểu hoặc không đủ tâm thế để đưa ra quyết định đối với các hành vi này hoặc các hành vi đó vi phạm đến luật pháp hay các giá trị văn hóa của cộng đồng sở tại (Điều 157, Luật Trẻ em). -Xâm hại tình dục không chỉ xảy ra đối với trẻ em gái mà có thể xảy ra với trẻ em trai. 16
XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 2. Các hình thức xâm hại tình dục trẻ em * Xâm hại tình dục không tiếp xúc trực tiếp + Phô bày thân thể cho trẻ thấy. + Cho trẻ xem phim, ảnh khiêu dâm. + Cho trẻ thấy các hành vi của quá trình giao cấu. + Thủ dâm trước mặt trẻ. + Nhìn chộm khi trẻ tắm/thay đồ. + Nhận xét dâm dục về cơ thể của trẻ. 17
XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 2. Các hình thức xâm hại tình dục trẻ em * Xâm hại tình dục có thể tiếp xúc trực tiếp - Ép trẻ chạm vào bộ phận sinh dục người lớn. - Sờ mó hoặc vuốt ve mơn trớn những bộ phận kín và nhạy cảm của trẻ (cơ quan sinh dục bên ngoài, hậu môn, sờ mó vào ngực của các bé gái) hoặc sờ mó vào những bộ phận trên cơ thể đứa trẻ mà có tác động gây hưng phấn tình dục. - Hôn trẻ để thỏa mãn nhu cầu tình dục. - Tìm cách xâm nhập vào vùng kín hoặc hậu môn của trẻ bằng những dụng cụ không vì mục đích chữa bệnh. - Quan hệ tình dục. 18
XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 3. Thủ phạm xâm hại tình dục trẻ em - Thủ phạm xâm hại tình dục trẻ em là bất cứ ai, thuộc mọi giới tính, mọi quốc gia, mọi lứa tuổi. Mọi nghề nghiệp, mọi tôn giáo... đó là những người thân quen, hàng xóm, họ hàng, người lạ, người mà các em thân thiết, tin cậy... Kẻ xâm hại cũng có thể là nam giới hoặc nữ giới nhưng trên thực tế đa số kẻ xâm hại trẻ em là nam giới. - Theo báo cáo từ Tỏng đài 111; từ năm 2015-4/2018: Bởi người thân (bố đẻ, bố dượng, anh, em họ...) 21,3%; giáo viên, nhân viên nhà trường 6,2%; người quen, hàng xóm 59,9%; các đối tượng khác 12,6%. 19
XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM Một vài đặc điểm và thủ đoạn của những kẻ xâm hại tình dục trẻ em - Nhắm đối tượng là bước thủ phạm xác định đối tượng và thủ phạm thường nhắm đến những trẻ dễ bị tổn thương. - Tỏ ra quan tâm đặc biệt tới trẻ, tạo niềm tin ở trẻ như: chia sẻ sở thích, tặng quà và kết bạn. - Thủ phạm xây dựng bí mật riêng với trẻ và sử dụng mưu mẹo để thuyết phục trẻ giữ lời hứa. - Yêu cầu trẻ làm những việc có liên quan đến sự đụng chạm thân thể. - Làm ra vẻ như vô tình đụng chạm vào các bộ phận kín của cơ thể của trẻ. - Nhìn chằm chằm hoặc sờ vào cơ thể trẻ. - Tìm cách để những người khác bỏ đi nơi khác để ở lại trẻ một mình. - Giả vờ vô tình vào phòng khi trẻ đang thay quần áo hoặc đang tắm. - Cho trẻ xem tranh ảnh/phim/truyện đồi trụy, khiêu dâm, kể với bạn về những hoạt động tình dục mà họ đã thực hiện hoặc những câu chuyện về quan hệ tình dục để kích thích sự tò mò của trẻ. - Cố tình phô bày cơ thể của họ trước mặt trẻ. - Cấm, đe dọa trẻ kể với người khác về những việc đã xảy ra. - Đưa nạn nhân vào tròng bằng cách tạo ra mối quan hệ đặc biệt. - "Bịt miệng" trẻ bằng quà, đe dọa, tống tiền hoặc bạo lực. 20
XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 4. Hậu quả của xâm hại tình dục * Tổn thương về sức khỏe thể chất: - Gây ra những tổn thương nặng nề về cơ thể như sưng tấy ở bộ phận sinh dục hay hậu môn, có thể bị chảy máu, nhiễm trùng tiết niệu, đi lại, ngồi khó khăn... - Các tổn thương thể chất khác: đau bụng, đau đầu, mất ngủ... - Những trường hợp xâm hại tình dục đi kèm với bạo lực có thể dẫn tới tử vong. - Bị nhiễm các bệnh lây qua đường tình dục và HIV/AIDS. - Trẻ emgái bị xâm hại tình dục có thể khiến các em mang thai ngoài ý muốn gây nguy hiểm cho bản thân và thai nhi (vì cơ thể chưa phát triển hoàn chỉnh). - Gây ra nhiều nguyên nhân dẫn đến vô sinh, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe sinh sản và hạnh phúc gia đình sau này của trẻ. 21
XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 4. Hậu quả của xâm hại tình dục * Tổn thương về tinh thần: Hậu quả lớn nhất khi trẻ bị xâm hại tình dục là tổn thương về tinh thần và ảnh hưởng đến tương lai. Các tổn thương của trẻ bao gồm: - Cảm giác lo lắng, sợ hãi, tuyệt vọng, tội lỗi. - Có ý định tự tử. - Cảm giác tức giận. - Quan hệ bừa bãi với nhiều người hoặc xâm hại tình dục người khác. 22
XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM 4. Hậu quả của xâm hại tình dục * Hậu quả lâu dài: - Có thể bị lệch lạch giới tính. - Có thể trở thành tội phạm xâm hại tình dục khi trưởng thành. - Có những biểu hiện hung hãn trong tình dục ở trẻ nam và sinh hoạt tình dục bừa bãi ở nữ. - Cócư xử khiêu dâm và tò mò quá mức về tình dục (trò chuyện, kể, thu thập thông tin...). - Khó hình thành niềm tin, tình yêu và các quan hệ tình dục lành mạnh. - Trẻ dễ bị mặc cảm, phát triển không bình thường. - Trẻ khó hòa nhập với xã hội. 23
PHÒNG NGỪA XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM Những nguyên tắc đảm bảo an toàn chung: (1) Hãy GHI NHỚ tên, địa chỉ gia đình, tên cha mẹ, số điện thoại nhà riêng của bố/mẹ và người thân cậy. (2) Luôn hỏi ý kiến bộ/mẹ hoặc người chăm sóc mình mỗi khi bạn đi đâu ra khỏi nhà, nói với họ bạn đi đâu, bao lâu, đi với ai, đến chỗ nào, bao giờ thì bạn có thể quay về nhà. (3) LUÔN LUÔN HỎI Ý KIẾN cha mẹ hoặc người chăm sóc bạn về việc nhận bất cứ một món quà nào từ người khác kể cả từ người quen biết. (4) KHÔNG BAO GIỜ ĐI ĐÂU MỘT MÌNH kể cả đi chơi. (5) Luôn cương quyết "NÓI KHÔNG" mỗi khi có người nào đó chạm hay đối xử với bạn theo cách mà bạn cảm thấy lo sợ, không thoải mái hay bối rối. (6) Hãy tin vào cảm xúc và linh cảm của mình. Tuân thủ nguyên tắc "NÓI KHÔNG, BỎ ĐI, KỂ LẠI và KỂ LẠI cho tới khi được giúp đỡ nếu bạn thấy sự an toàn của mình bị đe dọa. 24
PHÒNG NGỪA XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM Nguyên tắc đảm bảo an toàn khi bạn ở nhà một mình (1). LUÔN KIỂM TRA ĐỘ AN TOÀN của ngôi nhà trước khi bước vào; Nếu thấy có điều gì đó khác lạ, hãy đến một vị trí an toàn và gọi giúp đỡ. (2). LUÔN KHÓA CỬA CẬN THẬN. (3). Bằng mọi cách gọi/ báo tin cho cha, mẹ biết bạn đã về nhà, đã an toàn hoặc e ngại điều gì đó sớm nhất có thể. (4). ĐỪNG CHO AI BIẾT BẠN ĐANG Ở NHÀ MỘT MÌNH mà hãy nói rằng bố mẹ bạn chưa thể nghe điện thoại lúc này hoặc chưa mở cửa ngay được. (5). KHÔNG CHO NGƯỜI LẠ VÀO NHÀ, trừ khi đó là người họ hàng mà bạn biết và bố mẹ bạn NÓI đồng ý. 25
PHÒNG NGỪA XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM Nguyên tắc đảm bản an toàn cho bạn khi ở trường hoặc ở ngoài khu công cộng (1). KHÔNG BAO GIỜ ĐI RA KHỎI TRƯỜNG MỘT MÌNH. (2). KỂ LẠI VỚI THẦY CÔ, CHA MẸđể được giúp đỡ nếu có ai đó đe dọa bạn trên đường đến trường và hãy TRÁNH XA NGƯỜI ĐÓ. (3). Nói " KHÔNG" nếu có ai đó nói cho bạn đi nhờ xe kể cả người bạn biết mà bạn không thấy tin tưởng, thoải mái khi đi cùng. (4). Nếu có ai đó đi theo bạn, hãy cố gắng thoát ra càng nhanh càng tốt và hãy kể lại cho cha mẹ hoặc người chăm sóc bạn biết chuyện gì đã xảy ra. (5). Nếu có ai đó bắt bạn đi đâu đó, hãy cố chạy thoát và kêu to để được trợ giúp: "Người này đang cố gắng bắt cháu" hoặc Người này không phải bố/mẹ cháu". (6). Hãy báo cho cha mẹ hoặc người chăm sóc mình được biết nếu kế hoạch của bạn có gì thay đổi sau khi tan học. (7). Không bao giờ được chơi ở công viên một mình, nơi có nhiều cây cối, vắng vẻ. (8). Nếu bạn một mình từ trường về nhà, hãy kiểm tra mọi việc xung quanh trước khi bước vào nhà. Khi đã vào trong nhà, tuân thủ nguyên tắc an toàn khi ở nhà và báo cho cha mẹ, người chăm sóc biết bạn đã về nhà an toàn. 26
Người lớn có thể làm gì để phòng ngừa xâm hại tình dục trẻ em a) Dạy trẻ về ranh giới: Hãy cho trẻ biết không ai có quyền đụng chạm vào cơ thể con khi con không thoải mái (kể cả đó là ông, bà hay bố, mẹ). Cơ thể của con là của riêng con và con cũng không có quyền đụng chạm vào ai khác nếu họ không muốn. b) Dạy con cách nói về cơ thể của con: Từ khi trẻ còn nhỏ, hãy dạy con nói về bộ phận trêncơ thể mình. Điều này giúp trẻ có hẳn khả năng bộc lộ với bạn dễ dàng khi có điều gì đó không ổn xảy ra. c) Sẵn sàng: Hãy dành thời gian với con, hãy cho con biết con có thể đến bên bạn bất kỳ lúc nào để nói về việc ai đó có hành vi hơi hướng tình dục khiến con khó chịu. d) Hãy cho trẻ biết trẻ không gặp rắc rối gì khi nói ra: Hãy thường xuyên nhắc nhở trẻ rằng chúng sẽ không gặp rắc rối gì khi nói ra với bạn. e) Cho trẻ cơ hội nói về một chủ đề mới: Thỉnh thoảng bạn có thể đặt câu hỏi trực tiếp cho trẻ, ví dụ "Có gì đó mới không", "Có vui vẻ không"... Hãy tạo cho con cơ hội để con nói về những thứ chúng đang bận tâm. 27
ỨNG PHÓ KHI BỊ XÂM HẠI a) Dạy trẻ tự ứng phó - Khi có người muốn quấy rối hoặc xâm hại tình dục (dù là người lạ, người quen hay người thân), các em cần: + Đứng dậy ngay. + Tránh ra càng xa càng tốt để kẻ đó không với tay được đến người mình. + Nói thật to và tỏ thái độ kiên quyết, ví dụ "KHÔNG ĐƯỢC", "DỪNG LẠI", "TÔI KHÔNG CHO PHÉP"... + Kêu cứu nếu cần thiết. + Bỏ đi ngay lập tức. + Kể lại với người thân, tin cậy nếu người thứ nhất chưa tin thì kể với người thứ hai, nếu người thứ hai chưa tin thì kể với người thứ ba... cho đến khi nào có người tin bạn. 28
ỨNG PHÓ KHI BỊ XÂM HẠI b) Gặp bác sĩ ngay sau khi bị xâm hại tình dục (đặc biệt là hiếp dâm) mà chưa cần vệ sinh bộ phận sinh dục. Điều này nhằm giúp mục đích: - Thu thập bằng chứng để tố cáo kẻ xâm hại. - Kiểm tra các bệnh lây truyền qua đường tình dục. - Có biện pháp phòng ngừa tổn hại sức khỏe. - Có thể kiểm soát cơ thể tốt hơn. Bạn có quyền đề nghị bác sĩ giải thích những gì họ sẽ làm và bạn có quyền từ chối nếu bạn không muốn họ hỗ trợ bạn. 29