PHAT GIAO 7.doc

Chöông VIII. CAÙC THIEÀN SÖ HOAÈNG HOÙA ÔÛ QUI NHÔN. Phuû Qui Nhôn hay Qui Ninh (tænh Bình Ñònh ngaøy nay) laø nôi Phaät Giaùo phaùt trieån maïnh vôùi nhieàu Thieàn sö noåi danh hoaèng hoùa ôû caùc chuøa danh tieáng: Thaäp Thaùp Di Ñaø, Linh Phong, Long Khaùnh... Ngoaøi ra ôû moät soá chuøa khaùc ôû mieàn Trung cuõng coù nhöõng Thieàn sö taùi ñöùc hoaèng hoùa maø tröôùc ñaây ít ai bieát ñeán. A. CAÙC THIEÀN SÖ HOAÈNG HOÙA ÔÛ CHUØA THAÄP THAÙP DI ÑAØ. Chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø thöôøng ñöôïc goïi laø chuøa Thaäp Thaùp toïa laïc giöõa khu caây coái raäm raïp treân ñoài Long Bích, thuoäc thoân Vaïn Thuaän, xaõ Nhôn Thaønh, huyeän An Nhôn, tænh Bình Ñònh, caùch trung taâm thò xaõ Qui Nhôn ñoä 25km. Töø Qui Nhôn (hay Saøi Goøn) theo quoác loä 1, qua khoûi thò traàn Ñaäp Ñaù, ñeán Caàu Chuøa ôû thoân Vaïn Thuaän, reõ vaøo con ñöôøng ñaát phía traùi laø ñeán nôi. Chuøa Thaäp Thaùp, do Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch thaønh laäp vaøo giöõa theá kyû 17. Ñeå bieát roõ theâm veà chuøa, chuùng ta laàn löôït xeùt qua caùc vaán ñeà sau: - Quaù trình thaønh laäp vaø truøng tu. - Kieán truùc vaø trang trí. - Lòch söû truyeàn thöøa cuûa chuøa. I. QUAÙ TRÌNH THAØNH LAÄP VAØ TRUØNG TU. Saùch Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí, quyeån 9, tænh Bình Ñònh vieát: Chuøa Thaäp Thaùp ôû laøng Thuaän Chaùnh, huyeän Tuy Vieãn, sau chuøa coù möôøi caùi thaùp Chaøm, cho neân ñaët teân nhö vaäy, nay ñoå naùt heát roài. Baûn trieàu thôøi Thaùi Toâng, Ñöôøng taêng laø Hoøa thöôïng Hoaùn Bích xaây caát chuøa aáy. Thôøi Hieán Toâng, saéc ban bieån ngaïch ñeà Thaäp Thaùp Di Ñaø töï vaø bieån ñoåi. Minh Maïng nguyeân nieân (1820), thaày tu ôû chuøa Linh Muõ laø Hoøa thöôïng Maät Hoaèng truøng tu laïi, chuøa chieàn roäng raõi, sôn son theáp vaøng huy hoaøng, cuøng vôùi chuøa Linh Phong noåi tieáng thaéng caûnh (cuûa Bình Ñònh). Qua saùch treân chuùng ta ñöôïc bieát laø: Chuøa Thaäp Thaùp do Hoøa thöôïng Hoaùn Bích (ngöôøi Trung Hoa) xaây döïng vaøo ñôøi Chuùa Hieàn Nguyeãn Phöôùc Taàn (1648 1687). Trong saùch Phaät Giaùo Vieät Nam Söû Löôïc. Thöôïng toïa Maät Theå cho bieát roõ hôn: Hoøa thöôïng Thoï Toân huùy Nguyeân Thieàu laäp chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø vaøo naêm Aát Tò (1665), ñôøi Chuùa Nguyeãn Phöôùc Taàn. Nhöng trong taïp chí Bullein des amis du vieux Hueá naêm 1914, trong baøi La Pagode Quoác Aân: Le fondateur Vò khai sôn chuøa Quoác Aân) trang 147 161. Linh muïc Cadìere laïi cho raèng: Hoøa thöôïng Nguyeân Thieàu laäp chuøa Thaäp Thaùp vaøo naêm Ñinh Tò (1677) chöù khoâng phaûi naêm Aát Tò (1665). Ngoaøi ra, trong saùch Phaät Toå Taâm Ñaêng Thieàn sö Thích Nhö Trí cuõng cho raèng: Thieàn sö Thoï Toâng 9nguyeân Thieàu töï Hoaùn Bích) döïng chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø vaøo naêm Ñinh Tò (1677); nieân hieäu Chaùnh Hoøa. Chuùng toâi cuõng ñoàng quan ñieåm vôùi Thieàn sö Thích Nhö Trí vaø linh muïc Cadìere, Hoøa thöôïng Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch (Hoaùn Bích Thoï Toâng) laäp chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø vaøo naêm Ñinh Tò (1677), nieân hieäu Chaùnh Hoøa. Sau khi chuùng toâi phaùt hieän baûo thaùp cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch ôû chuøa Kim Cang thuoäc aáp Bình Thaûo, xaõ Bình Phöôùc (xaõ Taân Bình), thò xaõ Vónh An, tænh Ñoàng Nai (ngaøy 26 12 1988), moät soá hoïc giaû nhö Nguyeãn Quaûng Tuaân; Traàn Hoàng Lieân coù baøn luaän veà naêm sanh vaø naêm vieân tòch cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu. Chuùng toâi khoâng ñoàng yù vôùi caùc vò treân maø chæ ñoàng quan ñieåm vôùi thieàn sö Thích Nhö Trí vaø Linh muïc Cadìere veà ngaøy giôø sanh vaø ngaøy vieân tòch 263

cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu nhö sau: Toå sanh vaøo giôø Tuaát, ngaøy 18 thaùng 5 naêm Maäu Tyù (8 7 1648) vaø tòch vaøo ngaøy 19 thaùng 10 naêm Maäu Thaân (29 11 1728). Taïi sao Toå sö ñaët teân chuøa laø Thaäp Thaùp Di Ñaø? Toå sö Nguyeân Thieàu thaáy treân ñoài Long Bích coù möôøi ngoâi thaùp coå, laø di tích lòch söû, myõ thuaät vaø quùy baùu, neân muoán ñaët teân Thaäp Thaùp ñeå kyû nieäm möôøi ngoâi thaùp coå naøy. Cuõng nhôø theá maø sau naøy, vaøo cuoái theá kyû 18 möôøi ngoâi thaùp coå phía sau chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø ñaõ bò saäp ñoå, nhöng di tích möôøi ngoâi thaùp coå vaãn coøn löu laïi vôùi teân Thaäp Thaùp cuûa chuøa. Taïi sao sö laïi ñaët theâm hai chöõ Di Ñaø sau chöõ Thaäp Thaùp? Di Ñaø laø danh hieäu cuûa Ñöùc Phaät A Di Ñaø, coù nghóa laø quang minh voâ löôïng, thoï maïng voâ bieân. Töø voâ löôïng kieáp ñeán nay, Ñöùc Phaät A Di Ñaø d0aõ tieáp daãn vaø phoå ñoä cho haèng haø sa soá chuùng sanh (chuùng sanh nhieàu nhö caùt soâng Haèng) thoaùt khoûi voøng luaân hoài nhaân quaû trong coõi traàn theá ñau khoå vaø giaû taïm naøy. Vôùi ñòa huyeät töôïng hình con rít vöôn mình boø tôùi vaø vôùi danh hieäu Di Ñaø, coù leû Toå sö mong raèng: ngoâi chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø seõ laø nôi phaùt sanh caùc cao taêngf ñöùc haïnh theo haïnh nguyeän cuûa Ñöùc Phaät A Di Ñaø tieáp noái phoå ñoä cho chuùng sanh thoaùt klhoûi kieáp ngöôøi ñau khoå ñeå an truù nôi coõi cöïc laïc cuûa coõi Phaät A Di Ñaø. Quaû ñuùng nhö öôùc nguyeän cuûa Toà sö Nguyeân Thieàu, chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø töø ngaøy thaønh laäp ñeán nay, ñaõ xuaát phaùt nhöõng baäc danh taêng taøi ñöùc, goùp nhieàu coâng ñöùc lôùn trong vieäc hoaèng döông Phaät phaùp, phoå ñoä chuùng sanh, khoâng chæ giôùi haïn ôû ñòa phöông tænh Bình Ñònh maø coù taâm aûnh höôûng roäng lôùn khaép caû nöôùc Vieät Nam vaø coøn tieáp noái cho ñeán hieän nay. Ñieån hình nhö chö thieàn ñöùc noåi tieáng nhö: Ñaïo Nguyeân Taùnh Ñeà, Minh Giaùc Kyø Phöông, Thieät Kieán Lóeu Trieät, Teá Ñoan Haïo Nhieân, Ngoä Thieäu Minh Lyù, Hoøa thöôïng Thaäp Thaùp töùc Thieàn sö Chôn Luaän Phöôùc Hueä. Sau thôøi gian xaây döïng chuøa Thaäp Thaùp ñöôïc chaùnh thöùc khaùnh thaønh vaøo naêm Quyù Hôïi (1683), ñôøi Chuùa Hieàn Nguyeãn Phöôùc Taàn (1648 1687). Naêm 1682, Toå sö Minh Chaâu Höông Haûi thuoäc phaùi thieàn Truùc Laâm ñang hoaèng hoùa ôû Thuaän Hoùa, vì lyù do chính trò, Toå daãn 50 ñeä töû boû Ñaøng Trong, duøng thuyeàn ra Ñaøng Ngoaøi. Thuaän Hoùa thieáu Taêng só neân Toå sö Nguyeân Thieàu töø Bình Ñònh ra Thuaän Hoùa (Thöøa Thieân ngaøy nay) hoaèng hoùa, giao cho Thieàn sö Ñaïo Nguyeân Taùnh Ñeà truï trì chuøa Thaäp Thaùp. Hieän chöa bieát veà haønh traïng cuûa thieàn sö Ñaïo Nguyeân, coù leõ sö thuoäc phaùp toân cuûa Toå sö Minh Chaâu Höông Haûi, thuoäc phaùi thieàn Truùc Laâm. Thieàn sö Ñaïo Nguyeân khaéc treân baûng goã baøi thô treo ôû chuøa Thaäp Thaùp nhö sau: Thaäp Thaùp duõ ö ña Baûo Thaùp, Moân Tieàn baát dung thieát tam xa, Chæ kim tònh ñoä thaønh nhö thò, Öng töï truøng lai thænh phaùp hoa. (Möôøi toøa thaùp nhö ña baûo thaùp, Tröôïc cöûa khoâng caàn laäp ba xe, Tònh ñoä hoâm nay thaønh nhö thò Döôøng nhö nghe giaûng laïi phaùp hoa). Beân phaûi baøi thô coù khaéc: Aát Daäu, Ñoâng nguyeät ñeâ ö Thaäp Thaùp Töï, Ñaïo Nguyeân thieàn toïa Hoa Ñình ngoä caûo. Beân traùi ghi: Kyû tò nieân truøng khaéc. Nhö vaäy baøi thô naøy ñöôïc vieát vaøo naêm Aát Daäu (coù leõ laø naêm 1705) vaø baøi thô naøy ñöôïc khaéc laïi vaøo naêm Kyû tò (?). Naêm 1716, thieàn sö Ñaïo Nguyeân Taùnh Ñeà vieân tòch, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa, thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông (1682 1744) leân thay truï trì. Thieàn sö Kyø Phöông laø moät ñeä töû noåi danh cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu, laø moät trong nhöõng thieàn sö noåi tieáng trong theá kyû 18 ôû Ñaøng Trong, ñaõ coù thôøi truï trì chuøa Thieân Muï ôû Phuù Xuaân (Hueá). 264

Thieàn sö Kyø Phöông laø baäc cao taêng ñöùc haïnh, nhöng raát tieác ngaøy nay khoâng coù taøi lieäu ñeå hieåu bieát theâm veà haønh traïng vaø tö töôûng cuûa Ngaøi. Sö coøn ñeå laïi moät taùc phaåm cheùp tay raát ñaëc bieät laø quyeån Qui Öôùc Thieàn Ñöôøng, ghi cheùp veà toå chöùc giôùi luaät vaø neáp soáng trong thieàn vieän ôû Ñaïi Vieät vaøo theá kyû 17 18. (1) Thieàn sö Kyø Phöông goùp nhieàu coâng söùc trong vieäc phuïc höng vaø phaùt trieån Phaät Giaùo ôû Ñaøng Trong. Naêm Giaùp Tò (1744) thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông vieân tòch, ñeä töû laø thieàn sö Thieät Kieán Lieãu Trieät leân thay truï trì. Hieän nay chuùng ta bieát raát ít veà haønh traïng cuûa Toå sö Lieãu Trieät, chuùng ta chæ bieát chuùt ít veà sö nhôø baøi thô chöõ Noâm Phaân ly töø (lôøi phaân ly) cuûa sö ñöôïc cheùp laïi trong saùch cheùp tay nhan ñeà laø Coå Ngöõ (lôøi xöa cuûa toå nhaân), tìm thaáy ôû chuøa Trieàu Toân, xaõ Trieàu Toân, tænh Phuù Yeân. (2) (1) Saùch Toaøn Nhöït thieàn sö toaøn taäp cuûa Leâ Maïnh Thaùt, taäp I, trang 58 Vieän Phaät hoïc Vaïn Haïnh, TPHCM 1979. (2) Nhö treân. Anh laøm saõi taâm voâ nhöùt vaät, Gôûi cho em saùu chöõ Di Ñaø, Chí chuyeân caàn chaúng neä xuaát gia, Sau cuõng thoaùt luaân hoài luïc ñaïo. Khuyeân nhôù lôøi Phaät xöa truyeàn giaùo, Giöõ lo mình ñeå ñoä thaân sau, Nöôùc non kia thuûy luïc thaúm saâu, Maëc thöøa yù toan phöông laën loäi. Ngoaøi ra thieàn sö Lóeu Trieät coù theå laø böïc thaâm nhaäp ñaïo maàu, ñaéc quaû. Coù theå xaùc nhaän theâm qua truyeàn thuyeát sau: Vaøo khoaûng naêm 1738, Thieàn sö Lieãu Trieät ñöôïc chuùa Nguyeãn Phöôùc Khoaùt môøi ra Ñoâ thaønh Phuù Xuaân cöû laøm truï trì chuøa Thieân Muï thay theá cho Thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông veà truï trì chuøa Quoác Aân. Trong thôøi gian hoaèng hoùa ôû Phuù Xuaân, Hoaøng gia cuõng ñaõ môøi sö vaøo thuyeát giaûng Phaät phaùp trong noäi cung. Trong thôøi gian ñoù, thieàn sö Lieãu Trieät tieáp xuùc nhieàu vôùi giôùi nöõ trong noäi cung (phi taàn, myõ nöõ...) Naêm 1744, khi Hoøa thöôïng Kyø Phöông vieân tòch, thieàn sö Lieãu Trieät phaûi rôøi chuøa Thieân Muï trôû veà chuøa Thaäp Thaùp. Coù nhöõng dö luaän khoâng toát veà giôùi haïnh cuûa sö luùc ôû Phuù Xuaân, nhöng sö khoâng bieän baïch maø chæ nguyeän tröôùc tam baûo raèng: Neáu Ngaøi laø ngöôøi thanh baïch, khoâng phaïm giôùi luaät nhö dö luaän ñaõ gaùn gheùp, thì sau khi vieân tòch, luoân ñöôïc tinh baïch. Naêm Taân Tò (1761), nhaân dòp thieàn sö Lieãu Trieät truøng tu chuøa Thaäp Thaùp, Voõ Vöông Nguyeãn Phöôùc Khoaùt, hieäu Töø Teá Ñaïo Nhaân ñaõ ban cho chuøa caëp lieãn sôn son theáp vaøng: - Phaät taùnh vieân dung, traïm nhöôïc hö khoâng, maïc naêng traéc kyø bieân teá. Phaùp thaân voâ töôùng haïo nhö caûo nhöït thuïc caûm nghó kyø cao minh. (Phaùp taùnh vieân dung, vaéng laëng nhö hö khoâng, thaáu suoát thôøi gian, khoâng gian khoâng giôùi haïn. Phaùp thaân khoâng töôùng, saùng choùi nhö maët nhöït, toûa aùnh saùng quang minh cao roäng chuøm heát khoâng gian.) - Ñaïi loä daõ hoáng kim ngoan thieát, nhöùt thôøi ñoaïn luyeän tieâu dung. Chôn sö nhi haø luaän tröôøng nga, baùch thuù tòeâm tung ñoän tích. (Loø ñuùc lôùn loïc vaøng theùp, nhöùt thôøi reøn aûnh luyeän hình. Sö töû naøo luaän vöôn nanh, traêm thuù laëng mình daáu tích). 265

Ngoaøi ra Toång binh Maïc Thieân Töù ôû Haø Tieân cuõng ñaõ cuùng döôøng cho chuøa boä kinh chöõ lôùn baèng ngoùn tay (chöõ Nho). Naêm Giaùp thaân (1764), thieàn sö Thieät Kieán Lieãu Trieät vieân tòch taïi chuøa Thaäp Thaùp, ñoà chuùng laäp thaùp thôø taïi chuøa. Thaùp cuûa Thieàn sö Lieãu Trieät vaãn saïch traéng, gioù buïi möa naéng cuûa khoâng gian, thôøi gian khoâng laøm hoen oá ñöôïc ñænh thaùp cuûa Ngaøi, ñuùng nhö lôøi nguyeän cuûa Ngaøi. Ñænh thaùp vôùi hoa sen traéng vaãn traéng phau nhö tuyeát, baát chaáp thôøi gian, khoâng gian nhö phyùap thaân thanh tònh cuûa Ngaøi. Long vò thôø ôû chuøa Thaäp Thaùp ghi: Töø Laâm Teá Chaùnh toâng, Tam thaäp nguõ theá, Di Ñaø ñöôøng thöôïng, Thieân Muï truï trì, thöôïng Lieãu haï Trieät huùy Thieät Kieán, giaùc linh thöôïng toïa. Vaøo thôøi Taây Sôn, (1771 1801) caùc vò truï trì chuøa Thaäp Thaùp ñeàu laø ñeä töû vaø phaùp toân cuûa thieàn sö Thieät Kieán Lieãu Trieät. - Thieàn sö Teá Ñoan Haïo Nhieân (1712 1784) truï trì töø naêm 1764 ñeán naêm 1784. - Thieàn sö Teá Trí Höõu Phæ truï trì töø naêm 1784 ñeán 1794. - Thieàn sö Lieãu Trí Hueä Nhöït truï trì vaøo cuoái thôøi Taây Sôn vaø ñaàu nhaø Nguyeãn (1794 1826). Vua Gia Long khoâng toân suøng ñaïo Phaät (1802 1820), nhöng caùc Thaùi haäu, Hoaøng haäu, Vöông phi, Coâng chuùa... ñeàu laø nhöõng Phaät töû suøng moä vaø thuaàn thaønh. Vì vaäy, caùc chuøa ñeàn trong nöôùc ñeàu ñöôïc truøng tu hay xaây caát laïi lôùn hôn. Ñaëc bieät moät soá chuøa ôû Gia Ñònh (Nam Boä ngaøy nay) coù coâng giuùp Nguyeãn Vöông vaø Hoaøng gia taïm truù aån trong thôøi gian choáng laïi nhaø Taây Sôn (1778 1801) ñeàu ñöôïc Vua vaø Hoaøng gia cho truøng tu vaø chu caáp tieàn baïc, vaät thöïc nhö caùc chuøa Ñaïi Giaùc, Kim Cang... (tænh Bieân Hoøa), chuøa Töø Aân, Khaûi Töôøng, Taäp Phöôùc... (tænh Gia Ñònh), chuøa Linh Thöùu (Ñònh Töôøng)... Vaøo thôøi gian ñoù, truï trì chuøa Thaäp Thaùp laø thieàn sö Lieãu Trí Hueä Nhöït (1752 1826). Sau khi ñaát nöôùc chaám döùt chieán tranh, vua Gia Long leân ngoâi, coù leõ thieàn sö Hueä Nhöït cuõng ñaõ cuøng vôùi Phaät töû ôû Bình Ñònh truøng tu laïi chuøa Thaäp Thaùp vì sau thôøi gian chieán tranh laâu daøi, chuøa chieàn, ñình mieáu bò taøn phaù, thieâu huûy hö haïi. Khi ñaát nöôùc ñang thanh bình thieân nam tín nöõ ôû caùc ñòa phöông, ñeàu hôïp nhau laïi ñeå tu söûa chuøa chieàn, ñeøn mieáu. Naêm Minh Maïng nguyeân nieân (1820), Thieàn sö Toå Aán Maät Hoaèng, laø Taêng cang chuøa Thieân Muï (1814 1817), truï trì Toå ñình Quoác Aân (cuõng do Toå sö Nguyeân Thieàu saùng laäp) ôû Hueá, ñaõ ñöùng ra truøng tu laïi chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø. Coâng trình truøng tu naøy coù leõ raát roäng lôùn neân saùch Ñaïi Nam Nhöùt Thoáng Chí ñaõ vieát: Minh Maïng nguyeân nieân, thaày tu ôû chuøa Linh Muï laø Hoøa thöôïng Maät Hoaèng truøng tu laïi, chuøa chieàn roäng raõi, sôn son theáp vaøng huy hoaøng, cuøng vôùi chuøa Linh Phong, noåi tieáng thaéng caûnh ôû tænh Bình Ñònh. Nhaân dòp naøy, Hoøa thöôïng Maät Hoaèng cuõng ñaõ cuùng döôøng taâm hoaønh vieát teân chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø töï hieän coøn trang trí ngay tröôùc chaùnh ñieän cuûa chuøa. Trong thôøi gian naøy, truï trì chuøa laø Thieàn sö Lieãu Trí Hueä Nhöït, coù leõ sö cuõng ñaõ goùp nhieàu coâng söùc trong coâng trình naøy. Naêm 1862, thieàn sö Hueä Nhöït vieânm tòch, ñeä töû laø Ñaït Löôïng Höng Long (1792 1860) leân thay theá truï trì chuøa Thaäp Thaùp. Thieàn sö Höng Long chuû tröông Dó noâng vi thieàn töùc laáy ngheà noâng laøm vieäc thieàn ñònh. Söï chuû tröông taêng chuùng trong chuøa vöøa tu thieàn vöøa laøm ruoäng raãy ñeå töï löïc sinh soáng chöù khoâng ngoài khoâng höôûng vaät chaát do Phaät töû cuùng döôøng. Sö cuøng taêng chuùng ra söùc khai khaån ruoäng ñaát, ngoaøi ra sö coøn mua theâm haøng traêm maãu ruoäng ñaát cho chuøa ñeå taêng chuùng soáng töï tuùc. Naêm Canh Thaân (1860) Thieàn sö Ñaït Löông Höng Long vieân tòch thaùp ñöôïc laäp trong khuoân vieân chuøa phía beân traùi. Keá tieáp truï trì laø thieàn sö Ñaït Khoan Chaùnh An (1860 1868) vaø Thieàn sö Ñaït Thuyeân Nhöït Chaùnh (1868 1871). 266

Naêm Taân Muøi (1871), thieàn sö Ngoä Thieäu Minh Lyù (1836 1899) leâ thay truï trì chuøa Thaäp Thaùp. Thieàn sö Minh Lyù laø ngöôøi coù coâng nhieàu trong vieäc truøng tu vaø môû mang chuøa. Ngoaøi ra, sö coøn ñoùng goùp tieàn cuûa vaø thoùc gaïo giuùp cho trieàu ñình cöùu trôï naïn ñoùi, maát muøa trong naêm 1878 1879 vaø naêm 1885, neân sö ñöôïc trieàu ñình phong chöùc Taêng Cang, caáp giôùi ñao vaø ñoä ñieäp. Naêm Giaùp Tuaát (1874) ñôøi vua Töï Ñöùc, thieàn sö Minh Lyù truøng tu laïi chuøa, xaây caát theâm ñieän gaùc, chaïm töôïng Phaät La Haùn... (möôùn thôï ôû taïi chuøa ñeå laøm). Neân caùc töôïng Phaät naøy ñeàu coù khaéc Truï trì Minh Lyù cung taïo ôû döôùi chaân. Thieàn sö Minh Lyù cho khaéc vaøo goã baøi keä truyeàn thöøa ôû chuøa Thaäp Thaùp cuûa Toå sö Toå Ñònh Tuyeát Phong thuoäc ñôøi 22 phaùi thieàn Laâm Teá hay ñôøi thöù 15 cuûa Thieân Thai Toâng: Toå Ñaïo Giôùi Ñònh Toâng Phöông Quaûng Chaùnh Vieân Thoâng (1) Haïnh Sieâu Minh Thieät Teá Lieãu Ñaït Ngoä Chaân Khoâng. (1) Trong saùch Phaät Giaùo Vieät Nam söû löôïc, Maät Theå vieát baøi keä naøy cuûa Toå Vaïn Phong Thôøi Uy ôû chuøa Thieân Ñoàng vaø caâu hai hôi khaùc: Phöông Quaûng Chöùng Vieân Thoâng. Ñoàng thôøi Thieàn sö Ngoä Thieäu Minh Lyù ñaët tieáp baøi keä naøy boán caâu nöõa ñeå khaéc luoân vaøo baûng goã treân: Nhö Nhöït Quang Thöôøng Chieáu Phoå Chaâu Lôïi Ích Ñoàng Tín Höông Sanh Phöôùc Hueä Töông Keá Chaân Töø Phong. Sau khi tu söûa chuøa xong, naêm Bính Tyù (1876), thieàn sö Minh Lyù nhôø Cö só Toøng Kheâ Döông Thanh soaïn baøi minh khaéc vaøo bia ñaù keå sô löôïc veà lòch söû truyeàn thöøa ôû chuøa Thaäp Thaùp: Saéc töù Thaäp Thaùp Di Ñaø töï bi minh (baøi minh khaéc trong bia veà chuøa saéc töù Thaäp Thaùp Di Ñaø), trong ñoù coù baøi thô. Thaäp Thaùp aâm sung nhöùt caûnh huyeàn Nguy nga phaïm vuõ yeát trung thieân. Laâu ñ0aøi töï coå löu tam baûo Y baùt nhi kim dieãn cöûu truyeàn. (Thaäp Thaùp trang nghieâm caûnh nhieäm maàu, Nguy nga ñieän vuõ giöõa trôøi saâu. Laâu ñaøi muoân thuôû löu tam baûo, Y baùt ñeán nay truyeàn chín ñôøi). Bia ñaù naøy hieän ñöôïc gaén vaøo haønh lang haäu ñieän cuûa chuøa, treân coù ghi roõ: Tieân sinh Toáng Kheâ soaïn, Hoøa thöôïng Minh Lyù taïo ngaøy toát, muøa thu naêm Bính Tyù, nieân hieäu Töï Ñöùc 29 (naêm 1876).Vaøo khoaûng naêm Töï Ñöùc 32 33 (1878 1879) ôû Ñaøng Trong bò haïn Haùn maát muøa, daân chuùng ñoùi khaùt. Hoøa thöôïng Minh Lyù ñi quyeân goùp, vaän ñoäng Phaät töû ñoùng goùp tieàn, luùa gaïo giuùp cöùu ñoùi daân ngheøo trong tænh. Vì vaäy, muøa thu naêm Töï Ñöùc thöù 33 (1879), vua thöôûng cho Hoøa thöôïng Minh Lyù moät kim baøi (theû baøi vaøng) coù chöõ Haûo nghóa vaø taám hoaønh sôn son theáp vaøng, treân ñoù coù ñeà boán chöõ Thöôûng Töù Haûo Nghóa caáp d0oä ñieäp vaø giôùi ñao cho Hoøa thöôïng. Naêm Giaùp Thaân (1884) vaø Aát Daäu (1885) Ñaøng Trong laïi xaûy ra naïn ñoùi traàm troïng nöõa, rieâng tænh Bình Ñònh naïn ñoùi nguy caáp nhaát, Hoøa thöôïng Minh Lyù taän tình cöùu chaån quyeân goùp ñöôïc 800 quan ñeå noäp trieàu ñình cöùu ñoùi. Vì vaäy, thaùng tö Vua Haøm Nghi nguyeân nieân (1885), vua phong cho Thieàn sö Minh Lyù Ngoä Thieäu chöùc Taêng cang vaø caáp Ñoä ñieäp, Giôùi ñao. Saùch Ñaïi 267

Nam Thöïc luïc coù ghi: Thöôûng caáp Taêng Cang cho chuøa Thaäp Thaùp tænh Bình Ñònh (Caùc chuøa quan coù leä tuyeån cöû Taêng cang, chieáu caáp moät ñaïo ñoä ñieäp, duøng giaáy kyø laân, chung quanh boán beân coù veõ maây leo baèng möïc, sau nieân hieäu duøng aán kieám Boä Le). Ñaây laø moät ñaëc aân, thoâng thöôøng, chæ coù caùc chuøa do vua laäp vaø chu caáp (ñöôïc goïi laø chuøa quan) môùi coù chöùc Taêng Cang. Chuøa Thaäp Thaùp laø chuøa thöôøng nhöng ñöôïc phong chöùc Taêng cang laø tröôøng hôïp ñaëc bieät. Naêm Kyû Söûu (1889), Taêng cang Ngoä Thieäu Minh Lyù vieân tòch taïi chuøa Thaäp Thaùp, ñoà chuùng laäp thaùp ôû phía baéc cuûa chuøa ñeå thôø cuùng, treân bia thaùp coù ghi coâng ñöùc cuûa ngöôøi nhö sau: Khoâng moân tieäm nhaäp töï ñoàng chaân, Cung chuùc Phaät tieàn nieäm nieäm thaân Caàn taùc phöôùc ñieàn thaønh phaùp khí Thieäu long thaùnh chung dieäu tinh thaàn. Phaät gia dó cuï töø taâm haûo, Quoác sung theâm ñeà taùnh töï taâm, Toái aùi taây cuø minh thích lyù, Bi minh coâng ñöùc öùc nieân xuaân. (Xuaát gia töø nhoû nhaäp cöûa khoâng, Cuùc cung nieäm nieäm tröôùc Phaät ñaøi. Chuyeân caàn taïo phöôïc thaønh phaùp khí, Doác chí truyeàn gieo gioáng Phaät Ñaø. Taâm voán töø bi doøng doõi Phaät, Heát loøng giuùp daân nöôùc neâu danh. Quaûy caùo chieác deùp veà Taây Truùc, Bia ghi coâng ñöùc muoân vaïn ñôøi). Thieàn sö Chôn Chaâu Vaïn Thaønh leân keá theá thaày truï trì chuøa. Sö cuõng noi theo göông thaày, vöøa chí taâm hoaèng döông Phaät phaùp, vöøa heát loøng cöùu giuùp daân chuùng ñoùi khoå, nhieät taâm trong caùc coâng cuoäc cöùu teá xaõ hoäi, trong caùc naïn ñoùi, thieân tai... Vôùi caùc coâng ñöùc ñoù, naêm Thaønh Thaùi thöù ba (1891) vua cho thieàn sö Chôn Chaâu Vaïn Thaønh giôùi ñao vaø ñoä ñieäp, ban cho taám hoaønh sôn son theáp vaøng, treân coù ñeà Haûo Nghóa Khaû Phong. Naêm Thaønh Thaùi thöù 5 (1893), Taêng cang Vaïn Thaønh ñöùng ra chuù taïo ñaïi hoàng chung cuûa chuøa, caân naëng ñeán moät taán. Ñaïi hoàng chung naøy laø phaùp khí quùi giaù nhaát cuûa chuøa coøn toàn taïi ñeán nay. Naêm 1905, Taêng cang Chôn Chaâu Vaïn Thaønh vieân tòch, ñoà chuùng laäp thaùp thôø taïi chuøa Chö Sôn trong toâng phaùi thænh thieàn sö Chôn Luaän Phöôùc Hueä veà thay truï trì chuøa Thaäp Thaùp. Thieàn sö Phöôùc Hueä (1870 1945), xuaát gia tu haønh töø nhoû, theo hoïc vôùi Taêng cang Minh Lyù. Naêm 1894, sö ñöôïc cöû laøm truï trì chuøa Phoå Quang (Bình Ñònh), sau khi Taêng cang Vaïn Thaønh vieân tòch, sö ñöôïc veà chuøa Thaäp Thaùp. Naêm Thaønh Thaùi 17 (1906), vua phong chöùc Taêng Cang cho Thieàn sö Phöôùc Hueä vaø môøi Taêng cang ra kinh ñoâ Hueá ñeå thuyeát phaùp trong noäi cung cuûa Hoaûng gia. Taêng cang Phöôùc Hueä thuyeát giaûng kinh phaùp trong noäi cung trong suoát caùc trieàu Thaønh Thaùi, Duy Taân, Khaûi Ñònh vaø Baûo Ñaïi (1907 1945). Töø naêm 1908, Taêng cang Phöôùc Hueä giaûng daïy kinh luaät cho chö taêng ôû chuøa Truùc Laâm vaø chuøa Taây Thieân (Hueá). Naêm Giaùp Tyù (1924), Taêng cang Phöôùc Hueä söûa chöõa chuøa Thaäp Thaùp, döïng laïi coång Tam quan vaø xaây döïng ngoâi phöông tröôïng nguy nga. Cuõng trong naêm naøy, vua phong cho sö Phöôùc Hueä chöùc Taêng Cang chuøa Baûo Quoác kieâm truï trì chuøa Kim Quang do Thaùi haäu Töø Minh xaây caát. 268

Trong phong traøo chaán höng Phaät Giaùo Vieät Nam (1920 1945) Taêng cang Phöôùc Hueä ñoùng goùp raát nhieàu coâng söùc trong vieäc chaán höng vaø phaùt trieån Phaät Giaùo ôû Trung kyø. Töø naêm 1938, Taêng cang Phöôùc Hueä trôû veà truï trì chuøa Thaäp Thaùp vaø thuyeát giaûng kinh phaùp cho chö taêng ôû chuøa Thaäp Thaùp vaø chuøa Long Khaùnh (tænh Bình Ñònh). Taêng Cang Phöôùc Hueä ñöôïc caùc vua nhaø Nguyeãn toân troïng gaàn nhö Quoác sö. Taêng cang Phöôùc Hueä coøn laø thaáy cuûa caùc Hoøa thöôïng noåi danh cuûa Phaät Giaùo Vieät Nam hieän ñaïi: Thích Thieän Hoa, Thích Thieän Hoøa,Thích Maät Theå, Maät Hieån, Trí thuû, Trí Quang, Thieän Sieâu... Ngaøy 18 thaùng Gieâng naêm Aát Daäu (1945), Thieàn sö Chôn Luaän Phöôùc Hueä vieân tòch taïi chuøa Thaäp Thaùp (1) Taêng cang Phöôùc Hueä ñöôïc Chö Thieân ñöùc kính troïng thöôøng khoâng daùm goïi phaùp danh maø goïi laø Hoøa Thöôïng Thaäp Thaùp. Ñeä töû Hoøa thöôïng Thaäp Thaùp laø Thieàn sö Khoâng Hoa Hueä Chieáu (1898 1965) leân keá theá truï trì chuøa. (1) Xem tieåu söû Hoøa thöôïng Chôn Luaän Phöôïc Hueä ñaày ñuû trong saùch Phaät Giaùo ñôøi nhaø Nguyeãn. Trong thôøi kyø chieán tranh choáng Phaùp (1945 1954), chuøa cuõng bò aûnh höôûng, neân hö hao chuùt ít. Naêm 1956, thieàn sö Hueä Chieáu cuøng chö taêng vaø moân ñoà trong toâng phaùp lo ñaïi truøng tu laïi chuøa. Coâng trình tu söûa ñeán naêm sau môùi hoaøn thaønh, leã laïc thaønh ñöôïc toå chöùc raát long troïng. Naêm Aát Tò (1965), Thieàn sö Khoâng Hoa Hueä Chieáu vieân tòch ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa. Thieàn sö Khoâng Tín Keá Chaâu leân keá theá truï trì chuøa Thaäp Thaùp töø ñoù cho ñeán nay (1992). II. KIEÁN TRUÙC CHUØA THAÄP THAÙP DI ÑAØ. Chuøa Thaäp Thaùp naèm treân ngoï ñoài Long Bích, giöõa khu vöïc coù nhöõng di tích coå noåi tieáng phía Baéc laø thaùp ñoàng (hay thaùp caùnh tieân) ôû trong thaønh Traø Baøn (hay Ñoà Baøn) ngaøy xöa, phía Nam laø ngoâi thaùp coå (coù leõ cuûa Chieâm Thaønh), phía Ñoâng laø ngoâi thaùp Vaøng (hay thaùp Phöôùc Loäc). Phía Ñoâng Nam laø thaùp Baïc vaø sau naøu tu vieân Nguyeân Thieàu ñöôïc döïng leân ôû ñaây; phía Taây laø suoái Baøn Kheâ, baét nguoàn töø thoân La Vó chaûy boïc sau löng chuøa voøng theo chaân ñoài, löôùt qua tröôùc maët chuøa roài xuoâi thaúng veà höôùng Ñoâng, caét ngang Quoác loä I bôûi caàu Vaïn Thuaän (hay Caàu Chuøa) vaø ñoå ra bieån Ñoâng. Hoøa thöôïng Keá Chaâu coù baøi thô vònh caûnh chuøa: Long Bích sôn thu nguyeät Baøn Kheâ thuûy xuaân thieân, Vaïn coå phong quang lai, Haø lao mích naù bieân. V. Ñ dòch thô: Traêng thu Long Bích saùng ngôøi, Baøn Kheâ nöôùc chaûy suoái trôøi voâ bieân, Phong quang muoân thuôû y nguyeân, Tìm chi beân aáy ñaûo ñieân nhoïc loøng. Tröôùc chuøa coù moät hoà sen roäng moät maãu ta, bôø hoà xung quanh ñöôïc xaây baèng ñaù ong, trong hoà troøng ñaày sen, muøa heø hoa sen nôû roä vôùi maàu tím nhaït chen laãn vôùi nhöõng laù sen xanh, nöôùc hoà trong maùt. Ñeán muøa khoâ, nöôùc hoà duøng ñeå töôi cho caùc ñoàng ruoäng chung quanh, nöôùc trong hoà vaãn ñaày, khoâng bao giôø caïn, nhôø suoái Baøn Kheâ mang nöôùc töø thoân La Vó ñoå veà suoát boán muøa. Coång chuøa laø hai truï bieåu vuoâng vaø cao, treân ñaàu hai truï coät laø hai con sö töû ñang vöôn mình veà phía tröôùc moät caùch oai huøng giöõa khoaûng trôøi cao meânh moâng. Treân coång chuøa coù khaéc hai caëp caâu ñoái cuûa Hoøa thöôïng Trí Haûi Bích Lieân, maët tröôùc coù caëp caâu ñoái: 269

Nguyeät haï baát kim toaû ñoaïn. Sôn tieàn chæ nhaäm baïch phong vaân Keá Chaâu dòch: (Trôøi xanh baùt ngaùt maây vöông nuùi Hoà bieác em ñeàm nöôùc ñoïng traêng). Maët sau coång chuøa coù caëp caâu ñoái: Nhöùt ñòa kænh ñaêng a beä baïc, Luïc thôøi thieân vuõ maïn daø la. (Moät neûo vò leân A beä baïc, Saùu thôøi trôøi röôùi Maïn ñaø la). Qua khoûi coång coù moät böùc bình phong xaây baèng gaïch traán ôû giöõa, roài ñeán saân chuøa. Chuøa ñöôïc xaây döïng treân moät neàn cao, kieán truùc kieåu chöõ Khaåu goàm coù: Chaùnh ñieän, Ñoâng ñöôøng, Taây ñöôøng vaø phöông tröôïng... 1. CHAÙNH ÑIEÄN. Chaùnh ñieän laø moät toøa nhaø roäng, ngang 30m, saâu 20m, xung quanh coù haønh lang boïc kín. ÔÛ giöõa laø khaùm thôø Tam Theá Phaät (Di Ñaø, Thích Ca, Di Laïc), tröôùc khaùm thôø coù töôïng Toân Giaû Ca Dieáp vaø A Nan baèng vôùi ngöôøi thaät. Hai beân khaùm thôø Phaät laø baøn thôø Boà Taùt Quaùn Theá Aâm vaø baøn thôø Toå sö Boà Ñeà Ñaït Ma. Hai beân vaùch coù caùc töôïng Thaäp baùt La Haùn, Thaäp ñieän Dieâm Vöông. Ñoái dieän vôùi khaùm Phaät laø khaùm thôø, thôø Hoä Phaùp vaø Tieâu Dieän Ñaïi Só. Haàu heát caùc töôïng nay ñeàu do thieàn sö Minh Lyù möôùn thôï chaïm khaéc vaøo naêm Bính Tyù (1876), phía döôùi chaân caùc töôïng ñeàu coù ghi: Truï trì Traàn Minh Lyù cung taïo. Ngay giöõa chaùnh ñieän, phía treâncao coù taám hoaønh khaéc chöõ cuùng Saéc töù Thaäp Thaùp Di Ñaø töï do thieàn sö Toå Aán Maät Hoaèng cuùng döôøng naêm 1821. Hai coät hai beân khaùm thôø Phaät coù caùc caëp lieãn sôn son theáp vaøng do Chuùa Voõ Vöông (Nguyeãn Phöôùc Khoaùt) ban cho chuøa naêm Taân Tò (1761). Phaät taùnh vieân dung, traïm nhöôïc hö khoâng maïc naêng traéc kyø vieân teá. Phaùp thaân voâ töôøng, haïo nhö caûo nhöït thuïc caûm nghó kyø cao minh (Phaät taùnh vieân dung vaéng laëng nhö hö khoâng thaáu suoát khoâng gian khoâng giôùi haïn. Phaùp thaân voâ töôùng, saùng loøa nhö maët nhöït bao truøm bao truøm cao roäng toûa quang minh) Ñaïi loâ ñaõ hoáng kim ngoan thieát, nhöùt thôøi ñoaïn luyeän tieâu dung Chôn sö nhi haø luaän tröôøng nga baùch thuù tieâm tung ñoän tích (Loø ñuùc lôùn loïc theùp vaøng, nhöùt thôøi reøn aûnh luyeän hình Sö töû thaät naøo luaän giöông nanh, baùch thuù laëng mình ñoän ñoán). Haøng lang beân maët chaùnh ñieän coù moät troáng lôùn vaø haønh lang beân traùi coù ñaïi hoàng chung ñöôïc thieàn sö Vaïn Thaønh ñuùc vaøo naêm Thaønh Thaùi thöù naêm (1893), naëng moät taán, cao 1,50m, ñöôøng kính mieäng chuoâng roäng 1m. ÔÛ giöõa haønh lang sau chaùnh ñieän coù bia ñaù khaéc baøi minh Saéc töù Thaäp Thaùp Di Ñaø töï bi minh do thieàn sö Minh Lyù cung taïo vaø nhôø Cö só Thanh Tu bieân soaïn naêm Bính Tyù (1876). Phía sau chaùnh ñieän laø saân roäng troàng nhieàu hoa kieång töø Ñoâng sang Taây 50m, roäng 20m. Ñoái dieän chaùnh ñieän laø nhaø Phöông tröôïng. 2. PHÖÔNG TRÖÔÏNG Nhaø Phöông tröôïng laø toøa nhaø ba gian coù gaùc do Hoøa Thöôïng Chôn Luaän Phöôùc Hueä xaây döïng vaøo naêm Giaùp Tyù (1924), chaïm troå raát coâng phu: - Gian giöõa thôø Toå sö Chôn Luaän Phöôùc Hueä. Böùc chaân dung Toå sö Phöôùc Hueä do Hoïa só Khaùnh phuù Trung Nhôn Hoàng Cao Só veõ... Gian naøy coù caùc baøi chí Thaäp Thaùp Töï Chí do 270

Thieáu ñaåu Voõ Khaéc Trieån vieát naêm Maäu Thìn (1928) nieân hieäu Baûo Ñaïi thöù ba. Nhaø Phöông Tröôïng coù caùc caëp caâu ñoái sau: Thaäp Thaùp truøng tu voâ ngaõ töôùng, phi laäp phaùp toøa qui taùnh haûi. Thaùp taêng töø nhaõn quaùn sôû duyeân, truyeàn ñaêng dieäm hueä chieáu toâng phong (1) Giaùo ngaõ thieän thaønh thaân, thöa thoï aân kieâm ñeá suûng. Nguyeät sö tröôûng truï theá, duy trì phaùp laäp taêng luaân (2) Döõ toå aán thieàn laâm, ñaïi haûi huyeàn chaâu, thaân laàm coâ nguyeät. Vò nhaân boài Phaät chuûng, tònh bình cam loä, baûo ñòa kim hoa (3). Hai gian beân coù gaùc lôõ, laø phoøng nghæ cho khaùch. 3. TAÂY ÑÖÔØNG. Taây ñöôøng laø nhaø thôø chö Toå, Taây ñöôøng ñöôïc truøng tu vaøo thôøi Thieàn sö Lieãu Trí Hueä Nhöït. Taây ñöôøng coù caùc caâu ñoái: - Laâm Teá moân phong, cuøng Baéc Hoaøng gia ñaïo ñieäp töù Chôn truyeàn y baùt, hoøa nam thieân thaát aûnh nghi tieâu. - Phaïm vuõ gia trì kinh uaån aûo Toå ñình truyeàn tuïng thính nguyeân löu - Khuùc kinh phong vi hoa ñieåm theá Tröôøng khoâng vaân teå nguyeät ñöông ñình. Caùc ban thôø chö Toå ñöôïc saép xeáp nhö sau: - Aùng tröôùc thôø Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch. - Aùng sau thôø Long vò Chö toå sö truï trì chuøa vaø hoaèng hoùa ôû chuøa, cuøng chö thieàn ñöùc coù coâng tu söûa toå ñình Thaäp Thaùp, goàm hôn 20 long vò. Treân haøng coät phía tröôùc aùng thôø coù treo ba taám hoaønh sôn son theáp vaøng do vua Töï Ñöùc ban cho thieàn sö Ngoä Thieäu Minh Lyù vaøo naêm Töï Ñöùc thöù ba möôi. + ÔÛ giöõa: Thöôûng Töù Haûo Nghóa + Hai beân: Thanh Phong Minh Nguyeät vaø Hueä Nhöït Töø Vong 4. ÑOÂNG ÑÖÔØNG. Ñoâng Ñöôøng laø nôi tieáp khaùch vaø choã ôû cuûa Taêng chuùng. Ñoâng Ñöôøng cuõ ñaõ bò saäp, naêm 1967, Hoøa thöôïng Keá Chaâu taïo laäp laïi. Ñoâng ñöôøng coù hai taám hoaønh: - Ñaûng Nam Danh (naêm Giaùp Tuaát 1874) - Haûo Nghóa Khaû Phong (Thaønh Thaùi thöù ba 1891) Ñoâng ñöôøng coù hai caëp caâu ñoái: - Coå saùt thoï sôn, lòch toå löu huy chöông tai voïng Kim trieáu vuõ loä, Toân sö hoa keá haïnh thöøa aân - Thieân löu thaéng caûnh, öùc nieân sö vaân thaïch thaønh minh Ñòa tòch huyeàn ñaøn, vaïn coå hoàng danh kim bieán taïi. 5. THAÙP BAÏCH HOÅ. Thaùp Baïch Hoå ôû söôøn ñoài sau chuøa, ôû phía Taây. Vaøo thôøi thieàn sö Thieät Kieán Lieãu Trieät, moät hoâm coù moät con coïp loâng traéng (Baïch hoå) töø ñaâu ñeán ngoài tröôùc chaùnh ñieän cuûa chuøa ñeå nghe tuïng kinh. Taêng chuùng kinh sôï thieàn sö Lieãu Trieät baûo raèng: Coïp ñeán nghe kinh laø ñeán luùc noù chuyeån heát kieáp suùc sanh. Noù ñaõ bieát tu roài, khoâng coù gì phaûi sôï caû. Roài sö ra tröôùc saân chuøa, baûo baïch hoå raèng: Hôõi baïch hoå, vì nghieäp naëng phaûi ñoïa laøm suùc sanh, haõy coá gaéng nghe kinh tu haønh, coù ngaøy seõ ñöôïc thoaùt kieáp. Haèng ñeâm coïp vaãn thöôøng dñeán nghe kinh, traûi qua hôn moät naêm, moät ñeâm noï, taêng chuùng trong chuøa khoâng thaáy Baïch hoå ñeán tröôùc chaùnh ñieän nghe kinh nöõa. Saùng hoâm sau, taêng chuùng thaáy 271

Baïch hoå naèm cheát ôû phía sau chuøa, döôùi chaân ñoài Long Bích. Thieàn sö Lieãu Trieät cho nhaët xaùc choân vaø laäp bia löu nieäm. III. KINH SAÙCH ÔÛ CHUØA THAÄP THAÙP DI ÑAØ. Chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø hieän coù 389 boä kinh vaø hôn 1.000 baûng goã in kinh, trong ñoù coù baûng goã cuûa caùc boä kinh: Di Ñaø Sôù Sao, Kim Cang Tröïc Sôù, Phaùp Hoa Khoaù Chuù... Boä Ñaïi Taïng Kinh do Toâng Ñöùc haàu Maïc Thieân Tích cuùng döôøng chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø (hieän khoâng coøn) Ngaøy xöa Toâng Ñöùc haàu Maïc Thieân Tích (1715 1780), Toång traán Haø Tieân coù cuùng döôøng cho chuøa Thaäp Thaùp boä Ñaïi Taïng Kinh, chöa roõ naêm naøo, coù leõ vaøo thôøi Thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông hoaëc Thieàn sö Thieät Kieán Lieãu Trieät truï trì, töùc khoaûng thôøi gian 1716 1764, vì ñeán thôøi Lieäu Trieät truï trì laø ñaõ coù boä Ñaïi Taïng Kinh roài. Trong saùch Toaøn Nhaät Thieàn sö toaøn taäp, quyeån II cuûa Leâ Maïnh Thaùt (Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh 1979), trang 14 15 coù vieát:...ta coù tröôøng hôïp Dieäu Nghieâm boû ñi xuaát gia khi vöøa môùi chieám coâng danh, roài sau ñoù ñaõ töø Quaûng Nam böôn chaûi vaøo Bình Ñònh chæ ñeå hoïc ñöôïc vôùi nhöõng danh sö nhö Lieäu Trieät vaø ñeå ñoïc ñöôïc boä Ñaïi Taïng Kinh maø Toång traàn Haø Tieân ñaõ ñöa ra cuùng döôøng cho chuøa Thaäp Thaùp. (Toång traán Haø Tieân baáy giôø laø Maïc Thieân Töù). IV. LÒCH SÖÛ TRUYEÀN THÖØA CHUÛA THAÄP THAÙP DI ÑAØ. Naêm Ñinh Tò (1677), Toå sö Nguyeân Thieàu _ sieâu Baïch töø Trung Hoa sang Qui Nhôn laäp chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø. Naêm 1682, Toå sö Höông Haûi daãn hôn 50 ñeä töû boû Ñaøng Trong ra Ñaøng Ngoaøi vuøng Ñoâ thaønh Phuù Xuaân, thieáu taêng só. Vì vaäy, khoaûng naêm 1683, Toå sö Nguyeân Thieàu rôøi chuøa Thaäp Thaùp ra Thuaän Hoùa hoaèng hoùa, thieàn sö Taùnh Ñeà Ñaïo Nguyeân (1856 1776) thay theá truï trì chuøa Thaäp Thaùp, coù baøi thô vònh caûnh chuøa Thaäp Thaùp coøn khaéc laïi treo ôû chaùnh ñieän. Naêm Bính Thaân (1716), thieàn sö Ñaïo Nguyeân vieân tòch thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông (Ñeä töû cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu) keá theá truï trì. Thieàn sö Kyø Phöông goùp nhieàu coâng ñöùc trong vieäc phaùt trieån Phaät giaùo ôû Ñaøng Trong, laäp nhieàu chuøa ôû phuû Bình Ñònh: Chuøa Thieân Ñöùc, Phoå Quang, Thaéng Quang, Thanh Sôn... Sö cuõng coøn löu laïi saùch Qui öôùc Thieàn ñöôøng. Naêm Giaùp tyù (1744), Toå sö Minh Giaùc Kyø Phöông vieân tòch, ñeä töû laø Thieàn sö Thieät Kieán Lieãu Trieät (1702 1764) leân thay theá truï trì chuøa Thaäp Thaùp. Naêm Kyû Tò 91749), thieàn sö Lieãu Trieät truøng tu laïi chuøa Thaäp Thaùp, sau ñoù laïi ñöôïc chuùa Voõ Vöông Nguyeãn Phöôùc Khoaùt môøi ra truï trì chuøa Thieân Muï vaø thuyeát giaûng kinh phaùp trong noäi cung cuûa Chuùa. Sau ñoù, Thieàn sö Lieãu Trieät trôû veà truï trì chuøa Thaäp Thaùp vaø vieân tòch vaøo naêm Giaùp Thaân (1764). Ñeä töû Toå sö Lieãu Trieät laø thieàn sö Teá Ñoan Haïo Nhieân leân keá theá truï trì chuøa Thaäp Thaùp. Trong thôøi thieàn sö Haïo Nhieân hoaèng hoùa ôû chuøa Thaäp Thaùp xaûy ra cuoäc khôûi nghóa cuûa nhaø Taây Sôn. Nhaø Taây Sôn chieám thaønh Traø Baøn vaø laáy chuøa Thaäp Thaùp ñeå laøm choã ngöï cuûa Ñoâng cung Nguyeãn Phöôùc Döông. Naêm Giaùp Thìn (1784), thieàn sö Teá Ñoan Haïo Nhieân vieân tòch, sö ñeä laø Teá Trí Hueä Nhöït leân keá theá truï trì. Thieàn sö Hueä Nhöït laø böïc cao taêng, coù caùc ñeä töû noåi danh nhö: Ñaït Löôïng Höng long, Ñaït Khoan Chaùnh An, Ñaït Thuyeân Nhöït Chaùnh... 272

Naêm Bính Tuaàt (1826), Hoøa thöôïng Lieãi Trí Hueä Nhöït vieân tòch, Tröôûng töû laø thieàn sö Ñaït Löôïng Höng Long (1792 1860) keá theá truï trì chuøa. Thieàn sö Höng Long chuû tröông Dó noâng vi thieàn:, cho taêng chuùng cuûa chuøa laøm ruoäng ñeå töï tuùc möu sinh, vöøa troàng troït, vöøa tu thieàn. Naêm Canh Thaân (1860), Thieàn sö Ñaït Löôïng Höng Long vieân tòch sö ñeä laø thieàn sö Ñaït Khoan Chaùnh An (1806 1868) thay theá truï trì töø naêm 1860 ñeán naêm 1868. Tieáp ñoù laø thieàn sö Ñaït Thuyeân Nhöït Chaùnh (1800 1871) truï trì ñeán naêm Taân Muøi (1871). Thieàn sö Ngoä Thieäu Minh Lyù (1836 1889) keá theá thaày truï trì chuøa Thaäp Thaùp töø ñoù ñeán ngaøy vieân tòch, thieàn sö Minh Lyù trang trí vaø truøng tu laïi chuûa, möôùn thôï veà chuøa taïc töôïng Phaät, La Haùn, Boà Taùt... vaø ñoàng thôøi thieàn sö Minh Lyù coøn ñöùng ra ñoùng goùp vaø quyeân goùp tieàn cuûa Phaät töû ñeå cöùu trôï naïn ñoùi trong nöôùc vaøo caùc naêm 1879 1885. Vua Töï Ñöùc thöôûng Kim baøi, (taám baûng baèng vaøng) vaø taám baûng sôn son theáp vaøng coù ñeà Thöôûng Töù Haûo Nghóa. Naêm Haøm Nghi ñaàu (1885) vua phong chöùc Taêng Cang cho Thieàn sö Minh Lyù. Taêng Cang Minh Lyù coù ñeä töû noåi danh laø thieàn sö Chôn Chaâu Vaïn Thaønh, vaø nhöùt laø Thieàn sö Chôn Luaän Phöôùc Hueä. Naêm Kyû söûu (1889) Taêng cang Minh lyù vieân tòch Tröôûng töû laø Chôn Chaâu Vaïn Thaønh (1865 1905) leân keá theá truï trì chuøa Thaäp Thaùp. Naêm Aát Tò (1905) Thieàn sö Chôn Chaâu Vaïn Thaønh vieân tòch sö ñeä laø thieàn sö Chôn Luaän Phöôùc Hueä (1870 1945) thay theá truï trì. Thieàn sö Phöôùc Hueä laø böïc cao taêng ñöùc haïnh, ñöôïc caùc vua Duy Taân, Khaûi Ñònh, Baûo Ñaïi vaø caùc Thaùi Haäu, Vöông phi, Trieåu thaân nhaø Nguyeãn kính troïng nhö böïc Quoác sö. Naêm Aát Daäu (1945), Toå sö Chôn Luaän Phöôùc Hueä vieân tòch, ñeä töû laø Thieån sö Khoâng Hoa Hueä chieáu (1898 1965) leân keá theá truï trì chuøa. Naêm Aát Tò (1965) Thieàn sö Khoâng Hoa Hueä Chieáu vieân tòch, sö ñeä laø Thieàn sö Khoâng Tín Keá Chaâu thay theá truï trì chuøa Thaäp Thaùp cho ñeán hieän nay. CHÖ TOÅ TRUÏ TRÌ CHUØA THAÄP THAÙP DI ÑAØ. T.T THÔØI GIAN PHAÙP DANH NAÊM SANH - TÒCH 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1677 1683 1683 1716 1716 1744 1744 1764 1764 1784 1784 1799 1799 1826 1826 1860 1860 1868 1868 1871 1871 1889 1889 1905 1905 1945 1945 1965 1965 -... Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch Thieàn sö Ñaïo Nguyeân Taùnh Ñeà Minh Giaùc Kyø Phöông Thieät Kieán Lieãu Trieät Teá Ñoan Haïo Nhieân Teá Trí Höõu Phæ Lieãu Trí Hueä Nhöït Ñaït Löôïng Höng Long Ñaït Khoan Chaùnh An Ñaït Thuyeân Ñaït Chaùnh Ngoä Thieäu Minh Lyù Chôn Chaâu Vaïn Thaønh Chôn Luaän Phöôùc Hueä Khoâng Hoa Hueä Chieáu Khoáng Tín Keá Chaâu 1648 1728 1656 1716 1682 1744 1702 1764 1712 1784-1799 1752 1826 1792 1860 1806 1868 1800 1871 1836 1889 1865 1905 1869 1945 1898 1965 1922 -... PHOÅ HEÄ TRUYEÀN THÖØA ÔØ CHUØA THAÄP THAÙP. 273

LAÂM TEÁ. Ñôøi 33 (1) Sieâu Baïch Nguyeân Thieàu (2) Ñaïo Nguyeân Taùnh Ñeà (1648 1728) (1656 1716) Ñôøi 34 Ñôøi 35 (3) Minh Giaùc Kyø Phöông (1702 1764) (4) Thieät Kieân Lieãu Trieät (1702 1764) Ñôøi 36 (5) Teá Ñoan Haïo Nhieân (6) Teá Trí Höõu Phæ (1712 1784) (? 1799) Ñôøi 37 (7) Lieãu Trí Hueä Nhöït (1752 1826) Ñôøi 38 (8) Ñaït Löôïng (9) Ñaït Khoan (10) Ñaït Khuyeân Höng Long Chaùnh An Nhöït Chaùnh (1792 1860) (1806 1868 (1800 1871) Ñôøi 39 (11) Ngoä Thieäu Minh Lyù (1836 1889) Ñôøi 40 (12) Chôn Chaâu Vaïn Thaønh (13) Chôn Luaän Phöôùc Hueä (1865 1905) (1869 1945) Ñôøi 41 (14) Khoâng Hoa Hueä Chieáu (15) Khoâng Tín Keá Chaâu (1898 1965) (1922 -... ) V. CAÙC THIEÀN SÖ HOAÈNG HOÙA ÔÛ CHUØA THAÄP THAÙP DI ÑAØ. THIEÀN SÖ TAÙNH ÑEÀ ÑAÏO NGUYEÂN (1656 1716) Thieàn sö Ñaïo Nguyeân, huùy Taùnh Ñeà keá theá Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch truï trì chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø khi Toå sö Ra Thiò n Hoùa hoaèng hoùa. Hieän chuùng ta chöa bieát roõ veà haønh traïng cuûa sö, nhöng theo phaùp danh Yùanh Ñeà Ñaïo Nguyeân, coù theå sö thuoäc truyeàn thöøa cuûa Toå sö Minh Chaâu Höông Haûi, truyeàn thöøa theo baøi keä cuûa Toå sö Trí Baûng Ñoät Khoâng. Trí Hueä Thanh Tònh Ñaïo Ñöùc Vieân Minh Chaân Nhö Taùnh Haûi, Tòch Chieáu Phoå Thoâng. Thieàn sö Taùnh Ñeà Ñaïo Nguyeân coù theå laø huynh ñeä vôùi thieàn sö Taùnh Ban Giaùm Huyeàn hay Oâng Nuùi (töùc Ñaïi laõo thaàn sö Tònh Giaùc Thieän Trì) khai sôn chuøa Linh Phong, hai vò ñeàu laø phaùp toân cuûa Toå sö Minh Chaâu Höông Haûi truyeàn thöøa nhö sau: Vieân Caûnh Hoà Luïc. 274

Minh Chaâu Höông Haûi Chaân Lyù Ñeà Maät. Nhö Nguyeät Nhö Ñöùc Taùnh Ñeà Ñaïo Nguyeân Taùnh Ban Giaùm Huyeån (1656 1716) Tònh Giaùc Thieän Trì Haûi Khieån Ñöùc Sôn Haûi Phöôùc Hoaøi Toâng Haûi Taïng Taâm Chôn (1655 1741) Thieân Phöôùc Long Khaùnh Tòch Thoï Tòch Nieäm Kim Tieân Phöôùc Haûi Chieáu Quang Thöôøng Trung Phoå Bieân Trí Chaát Thoâng Aân Höõu Ñöùc (1802 1887) Traø Cuù Naêm 1683 Toå sö Nguyeân Thieàu rôøi chuøa Thaäp Thaùp ñeå ra Thuaän Hoùa vaø Ñoâ thaønh Phuù Xuaân hoaèng hoùa, toå sö laäp chuøa Phoå Thaønh hay chuøa Haø Trung ôû cöûa bieån Tö Dung vaø chuøa Vónh Aân (sau ñöôïc ñoåi laïi thaønh chuøa Quoác Aân) ôû Phuù Xuaân thieàn sö Ñaïo Nguyeân leân thay truï trì chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø ôû phuû Qui Nhôn (Nay laø tænh Bình Ñònh). Vaøo muøa ñoâng naêm Aát Daäu (1705), thieàn sö Ñaïo Nguyeân saùng taùc baøi keä: Thaäp Thaùp duû ö Ña Baûo thaùp Moân Tieàn baát duïng thieát tam xa. Chæ kim tònh ñoä thaønh nhö thò ÖÙng tôï truøng lai thænh Phaùp Hoa. Taïm dòch: Möôøi toøa thaùp hôn Ña Baûo thaùp Tröôùc cöûa khoâng caàn laäp ba xe Tònh ñoä hoâm nay thaønh nhö thò, Töïa nhö laïi nghe giaûng Phaùp Hoa. Baøi keä naøy laïi ñöôïc khaéc treân baûng goã vaøo naêm Kyû Tò vaø hieän ñöôïc treo ôû chaùnh ñieän, phía maët baøi thô coù khaéc: Aát Daäu Ñoâng Nguyeät ñeà ö Thaäp Thaùp töï, Ñaïo Nguyeân thieàn toïa Hoa Ñình ngoä caûo. Phía treân traùi baøi thô coù khaéc Kyû Tò nieân truøng khaéc (chöa roõ naêm naøo). Naêm Bính Thaân (1716), Thieàn sö Taùnh Ñeà Ñaïo Nguyeân vieân tòch taïi chuøa Thaäp Thaùp, ñoà chuùng xaây thaùp ôû phía phaûi phöông tröôïng, trong saân chuøa. Long vò ghi: Phuïng vì, qui tòch. Boån sö Tyø kheo huùy Taùnh Ñeà, hieäu Ñaïo Nguyeân thieàn toïa giaùc linh vò. THIEÀN SÖ MINH GIAÙC KYØ PHÖÔNG HAY THAØNH ÑAÏO (1682 1744) (PHAÙI THIEÀN LAÂM TEÁ, ÑÔØI 34) 275

Thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông coøn coù phaùp danh laø Thaønh Ñaïo, sanh naêm Nhaâm Tuaát (1682), queâ quaùn coù theå laø ôû vuøng Ñoàng Nai thuoäc phuû Gia Ñònh, vì xuaát gia töø nhoû theo hoïc vôùi Toå sö Sieâu Baïch Hoaùn Bích (hay Nguyeân Thieàu Thoï Toâng) ôû chuøa Kim Cang taïi aáp Bình Thaûo xaõ Bình Phöôùc, huyeän Phöôùc Long, dinh Traán Bieân (nay thuoäc xaõ Taân Bình, thò xaõ Vónh An, tænh Ñoàng Nai). Toå sö Sieäu Baïch Nguyeân Thieàu coù theå ñaõ rôøi chuøa Haø Trung ôû Thuaän Hoùa (tænh Thöøa Thieân ngaøy nay) vaøo Ñoàng Nai laäp chuøa Kim Cang vaøo khoaûng Naêm 1694 1695. Thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông laø sö huynh cuûa Thieàn sö Minh Vaät Nhöùt Trí (? 1786), cuøng tu hoïc ôû chuøa Kim Cang (Ñoàng Nai), caû hai vò ñeàu laø böïc long töôïng trong thieàn moân vaø laø böïc cao taêng ñöùc haïnh noåi tieáng thôøi ñoù ôû Ñaøng Trong, cuõng nhö Thieàn sö Thieät Dieäu Lieãu Quaùn (1667 1742) ñang hoaèng hoùa ôû mieàn Trung (Phuù Yeân Thuaän Hoùa). Caû ba Thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông, Minh Vaät Nhöùt Trí, Thieät Dieäu Lieãu Quaùn ñeàu coù nhieàu ñeä töû vaø phaùp toân taøi ñöùc, coøn noái tieáp ngoïn ñeøn phaùp cho ñeán ngaøy nay. Thieàn sö Thieät Dieäu Lieãu Quaùn, maëc daàu laø thuoäc theá heä 35 cuûa phaùi thieàn Laâm Teá, nhöng tuoåi lôùn hôn vaø tham hoïc vôùi Hoøa thöôïng Minh Hoaèng Töû Dung ôû chuøa Aán Toâng (nay laø chuøa Töø Ñaøm) vaø moät soá Hoøa thöôïng noåi danh khaùc nhö Teá Vieân, Thaïch Lieâm... neân hoaèng hoùa cuøng thôøi vaø noåi tieáng nhö Minh Giaùc Kyø Phöông vaø Minh Vaät Nhöùt Trí. Naêm Bính Thaân (1716), thieàn sö Ñaïo Nguyeân Taùnh Ñeà trî trì chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø ôû Qui Nhôn vieân tòch, chuøa naøy cuõng do Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch thaønh laäp töø naêm Ñinh Tò (1677) khi môùi töø Trung Hoa sang Ñaøng Trong, vì vaäy thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông ñöôïc Toå sö sieâu Baïch cöû ra thay theá truï trì. Naêm Aát Tò (1725), chuùa Nguyeãn Phöôùc Chaâu maät, Theá töû Nguyeãn Phöôùc Truù leân noái ngoâi (1725 1738), coù leõ chuùa cho môøi thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông ra truï trì chuøa Thieân Muï, kieâm hoùa chuû chuøa Quoác Aân ôû Ñoâ thaønh Phuù Xuaân. Sau khi chuùa Nguyeãn Phöôùc Truù maát (naêm 1738), chuùa Nguyeãn Phöôùc Khoaùt leân thay, naêm Vónh Khaùnh 11 (naêm 1639), thieàn sö Kyø Phöông caùo chöùc truï trì chuøa Thieân Muï veà baûo truù ôû chuøa Quoác Aân. Khoaûng naêm 1740 1744, thieàn sö Kyø Phöông rôøi chuøa Quoác Aân ñeå cho thieàn sö Minh Haèng Ñònh Nhieân (Laâm Teá, ñôøi 34) truï trì chuøa naøy, sö veà truï trì chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø. Naêm Giaùp Tyù (1744), thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông vieân tòch taïi chuøa Thaäp Thaùp, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa. Trong thôøi gian hoaèng hoùa ôû phuû Qui Nhôn (tænh Bình Ñònh) ngaøy nay), thieàn sö Kyø Phöông ñaõ thaønh laäp hoaëc giuùp cho ñeä töû khai sôn raát nhieàu chuøa. - Chuøa Thieân Ñöùc ôû xaõ Phöôùc Höng vaø chuøa Phoå Quang ôû xaõ Phöôùc Thuaän (quaän Tuy Phöôùc). - Chuøa Thaéng Quang ôû xaõ Hoaøi Nhôn (quaän Hoaøi Nhôn) - Chuøa Thanh Sôn ôû xaõ Aân Tín (quaän Hoaøi Aân) -... Thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông coù nhieàu ñeä töû neân ñaõ bieân soaïn moät quyeån saùch raát quí vaø ñaëc bieät laø quyeån Qui öôùc Thieàn ñöôøng, ghi cheùp laïi nhöõng giôùi luaät vaø neáp sinh hoaït cuûa moät thieàn ñöôøng ôû Ñaøng Trong vaøo theá kyû 18. Töø tröôùc ñeán nay (naên 1991), moïi ngöôøi chæ bieát laø Thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông truï trì chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø vaø hoaèng hoùa ôû mieàn Trung, chæ coù ñeä töû laø Thieät Kieán Lieãu Trieät, nhöng trong naêm 1991, trong khi nghieân cöùu veà Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, chuùng toâi môùi phaùt hieän theâm moät phaùp danh khaùc nöõa cuûa thieàn sö Kyø Phöông laø Thaønh Ñaïo, vôùi phaùp danh naøy, thieàn sö Kyø Phöông truyeàn cho ñeä töû Phaät Tænh Töø Nghieâm ôû chuøa Höng Long. Thieàn sö Phaät Tænh Töø Nghieâm coù d8eä töû laø Toå Trí Khaùnh Höng hoaèng döông Phaät phaùp ôû caùc tænh thuoäc mieàn Nam kyø (Taây Nam boä) Thieàn sö Khaùnh Höng coù ñeä töû vaø phaùp toân hoaèng hoùa khaép mieàn Taây Nam kyø (xem theâm caùc thieàn sö hoaèng hoùa ôû mieàn Taây Nam kyø). 276

Nhö vaäy thieàn sö Minh Giaùc Kyø Phöông hay Thaønh Ñaïo ñaõ keá thöøa Toå sö Sieâu Baïch Hoaùn Bích hay Nguyeân Thieàu Thoï Toâng, truyeàn cho ñeä töû vaø phaùp toân theo hai baøi keä truyeàn phaùp nhö cuûa Toå sö ñaõ truyeàn: Baøi keä truyeàn phaùp cuûa Toå sö Toå Ñònh Tuyeát Phong: Toå Ñaïo Giôùi Ñònh Toâng, Phöông Quaûng Chaùnh Vieân Thoâng, Haønh Sieâu Minh Thieät Teá, Lieãu Ñaït Ngoä Chaân Khoâng. (Truyeàn cho ñeä töû vaø phaùp toân hoaèng hoùa ôû mieàn Trung). Baøi keä truyeàn phaùp cuûa toå sö Ñaïo Maân Moäc Traàn (töùc Quoác sö Thoâng Thieân Hoaèng Giaùc):Ñaïo Boån Nguyeân Thaønh Phaät Toå Tieân, Minh Nhö Hoàng Nhöït Leä Trung Thieân... Ngoaøi ra thieàn sö Kyø Phöông coù theå coøn coù moät ñeä töû nuõa laø Thieàn sö Thieät Truyeàn Giaùc Lieãu hoaèng hoùa ôû chuøa Ñaïi Giaùc (Bieân Hoøa Ñoàng Nai). LAÂM TEÁ (Ñôøi) 33 Sieâu Baïch Hoaùn Bích Nguyeân Thieàu Thoï Toâng (1648 1728) Thaäp Thaùp + Quoác Aân + Haø Trung + Kim Cang (Qui Nhôn) (Thöøa Thieân) (Ñoàng Nai) 34 Minh Giaùc Kyø Phöông Thaønh Ñaïo. (1682 1744) Thaäp Thaùp Di Ñaø. 35 Thieät Kieán Lieãu Trieät Phaät Tænh Töø Nghieâm (1702 1764) 36 Teá Ñoan Teá Trí Toå Trí Khaùnh Höng Haïo Nhieân Höõu Phæ (1752 1784) (? 1799) 37 Lieãu Trí Lieãu Kieán Lieãu Chôn Tieân Hieän Tieân Taâm Tieân Tònh... Hueä Nhöït Töø Hoøa Töø Hieáu Töø Laâm Baûo Chaâu Baûo Chaát... (1752 1826) 38 Ñaït Thuyeân Ñaït Khoan Ñaït Löôïng Minh Tònh Minh Giaùm Minh Phöôùc Nhöït Chaùnh Chaùnh An Höng Long Baûo Thanh Nhöùt Boån Tö Trung (1800-1871) (1808-1868) (1792-1860) (1832-1900) (1829-1900) (? - 1884) THIEÀN SÖ TEÁ TRÍ HÖÕU PHÆ (? 1799) (PHAÙI THIEÀN LAÂM TEÁ, ÑÔØI 36) Thieån sö Teá Trí Höõu Phæ laø ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Thieät Kieán Lieãu Trieät laø böïc ña vaên, thoâng minh hieåu roäng, thaâm nhaäp kinh taïng, nhaát laø kinh Hoa Nghieâm, moät boä kinh raát daøi vaø khoù hieåu nhaát trong Ñaïi Taïng Kinh. Chaúng nhöõng theá, Thieàn sö Höõu phæ noåi tieáng veà vieäc thuyeát giaûng Kinh Hoa Nghieâm, ñöôïc coi laø phaùp sö veà Kinh Hoa Nghieâm thôøi ñoù, vì vaäy, trong long vò thôø ôû 277

chuøa Thaäp Thaùp coù ghi: Laâm Teá chaùnh toâng, Tam thaäp luïc theá, Hoa Nghieâm phaùp sö, huùy Teá Trí, thöôïng Höõu haï Phæ giaùc linh kieán toïa. Hieän chöa roõ veà queâ quaùn vaø haønh traïng cuûa thieàn sö Höõu Phæ, chæ bieát ñöôïc laø sau thôøi gian tu hoïc vaø hoaèng hoùa ôû chuøa Thaäp Thaùp, coù moät thôøi gian Thieàn sö Höõu Phæ coù ra hoaèng hoùa ôû Thuaän Hoùa vaø Ñoâ Thaønh Phuù xuaân, coù theå sö theo boån sö laø Hoøa thöôïng Thieät Kieán Lieãu Trieät khi Hoøa thöôïng ra hoaèng hoùa ôû Ñoâ thaønh Phuù Xuaân. Naêm 1744 Thieàn sö Höõu Phæ leân thay truï trì chuøa Thieân Muï khi boån sö veà truï trì chuøa Thaäp Thaùp ñeán khi chuùa Trònh chieám Phuù Xuaân (naêm 1775), thieàn sö Höõu Phæ coù theå ñaõ truï trì ôû chuøa Baùo Quoác taïi Ñoâ thaønh Phuù Xuaân moät thôøi gian. Ñeán naêm Giaùp Thìn (1784), thieàn sö Teá Ñoan Haïo Nhieân vieân tòch ôû chuøa thaäp thaùp, coù leõ thieàn sö Teá Trí Höõu Phæ trôû veà thay theá sö huynh truï trì chuøa. Thieàn sö Teá Trí Höõu Phæ vieân tòch vaøo naêm Kyû Muøi (1799) giöõa thôøi chieán tranh, chuøa Thaäp Thaùp naèm ngay trong voøng chieán giöõa quaân Nguyeãn Vöông vaø quaân Taây Sôn. Ñeä töû cuûa thieàn sö Höõu Phæ laø Lieãu Trí Hueä Nhöït leân keá theá truï trì chuøa Thaäp Thaùp. Trong thôøi gian chieán tranh aùc lieät ñeå giaønh chieán thaéng Bình Ñònh, töø naêm 1773 ñeán naêm 1802, nhaát laø trong thôøi gian 1797 1802, chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø ñaõ bò taøn phaù, hö haïi nhieàu. THIEÀN SÖ LIEÃU TRÍ HUEÄ NHÖÏT (1752 1826) (PHAÙI THIEÀN LAÂM TEÁ, ÑÔØI 37) Thieàn sö Lieãu Trí Hueä Nhöït laø ñeä töû cuûa thieàn sö Teá Trí Höõu Phæ. Naêm Kyû Muøi (1799) boån sö vieân tòch, Thieàn sö Hueä Nhöït leân keá theá truï trì. Trong thôøi gian 1789 1801, chieán tranh xaûy ra nhieàu laàn ôû tai thaønh Bình Ñònh gaàn chuøa Thaäp Thaùp, caùc traän chieán xaûy ra raát aùc lieät giöõa quaân Nguyeãn Vöông vaø quaân cuûa Taây Sôn ñeå giaønh chieám thaønh naøy. Chuøa Thaäp Thaùp bò thieät haïi naëng. Sau khi ñaùnh tan quaân Taây Sôn chieám laïi Ñoâ thaønh Phuù Xuaân, Nguyeãn Phöôùc Aùnh leân ngoâi, laäp neân trieàu ñaïi nhaø Nguyeãn (naêm 1802). Töø ñoù khaép caùc ñòa phöông, daân chuùng cuøng nhau tu söûa chuøa thaùp, ñình mieáu... Chuøa Thaäp Thaùp cuõng ñöôïc truûng tu, nhöng coù leõ chæ ñöôïc tu söûa taïm vì thieáu phöông tieän. Tình traïng ñaát nöôùc traûi qua chieán tranh laâu daøi ngöôøi daân chaùn naûn ñaõ tìm ñeán nguoàn an uûi tinh thaàn ôû chuøa chieån. Töø ñoù, sinh hoaït Phaät Giaùo höng thònh trôû laïi. Thieàn sö Hueä Nhöït leân truï trì chuøa Thaäp Thaùp trong khung caûnh thuaän lôïi ñoù, soá Phaät töû qui y thoï giôùi ñoâng ñaûo, sinh hoaït chuøa trôû laïi sung tuùc. Naêm Minh Maïng nguyeân nieân (1820) Hoøa thöôïng Toå Aán Maät Hoaèng (1735 1835) nguyeân laø Taêng cang chuøa Thieân Muï truï trì Toå ñình Quoác Aân, (chuøa naøy cuõng do Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch xaây döïng vaøo naêm 1683) nhôù ñeán ôn cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu neân ñaõ ñöùng ra lo truøng tu laïi chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø, thieàn sö Hueä Nhöït ñaõ goùp phaàn coâng ñöùc khoâng ít, chuøa Thaäp Thaùp trôû neân roäng lôùn vaø trang nghieâm hôn xöa. Vì vaäy, trong saùch Ñaïi Nam Nhöùt Thoáng Chí vieát: Naêm Minh Maïng nguyeân nieân, thaày tu ôû chuøa Linh Muï laø Hoøa thöôïng Maät Hoaèng truøng tu laïi chuøa, chuøa chieàn roäng raõi, sôn son theáp vaøng huy hoaøng, cuøng vôùi chuøa Linh Phong noåi tieáng thaéng caûnh. Trong dòp naøy, Hoøa thöôïng Maät Hoaèng ñaõ cuùng döôøng taám hoaønh teân chuøa : Thaäp Thaùp Di ñaø töï hieän vaãn coøn trang trí ôû giöõa chaùnh ñieän chuøa. Naêm Bính Tuaát (1826) Thieàn sö Lieãu Trí Hueä Nhöït vieân tòch taïi chuøa, thoï 75 tuoåi. Hoøa thöôïng Lieãu Trí Hueä Nhöït coù nhieàu ñeä töû trong ñoù coù ba vò cuõng noái tieáp truï trì chuøa Thaäp Thaùp: - Thieàn sö D8aït Löôïng Höng Long (1792 1860) - Thieàn sö Ñaït Khoan Chaùnh An (1806 1868) 278