Phong cách kiến trúc Đông Dương - những tìm tòi đầu tiên theo hướng hiện đại và dân tộc

Bản ghi

1 Sau khi ổn định tương đối chế độ thực dân của mình ở Việt Nam, từ năm 1887 người Pháp bắt đầu tiến hành chương trình khai thác thuộc địa Đông Dương lần thứ nhất. Đây cũng là thời gian mà nhiều đô thị lớn nước ta bắt đầu được mở rộng và qui hoạch lạitheo những nguyên tắc và quan niệm về đô thị thịnh hành ở Pháp lúc bấy giờ. Các công trình kiến trúc chủ đạo được xây dựng ở Hà Nội, Hải Phòng hay Sài Gòn đều mang tinh thần của chủ nghĩa cổ điển Pháp thế kỷ 19. Có lẽ vì vậy mà nhiều người nhận xét Hà Nội giống như một Paris thu nhỏ. Có thể kể ra đây một số công trình tiêu biểu theo xu hướng này, ở Hà Nội như Phủ Toàn quyền, Dinh Thống sứ, Toà án Hà Nội, Viện Radium, Nhà hát lớn... ở Sài Gòn có toà Đốc lý, Nhà hát lớn, Toà Pháp đình... Bản thiết kế mặt tiền công trình Đại học Đông Dương Từ sau thập kỉ 20, chương trình khai thác thuộc địa Đông Phương lần thứ hai bắt đầu và cũng được tiến hành ồ ạt hơn ở giai đoạn trước nhiều. Phong cách kiến túc cổ điển Pháp mất dần vị trí độc tôn: Một mặt là sự xâm nhập của trào lưu kiến trúc hiện đại Pháp vào Việt Nam, mặt khác là sự xuất hiện của những xu hướng tìm tòi, kết hợp khai thác kiến trúc truyền thống Việt Nam. Sự hình thành một phong cách mới, kết hợp thành tựu công nghệ và văn hoá Pháp với truyền thống văn hoá và kiến trúc bản địa là xu hướng tất yếu. Bản thân giới trí thức Pháp ở thuộc địa cũng thấy được sự áp đặt những giá trị văn hoá từ chính quốc vào một đất nước cũng vốn có truyền thống văn hoá lâu đờilà không thể chấp nhận được. Hơn nữa, sau một thời gian khai thác các công trình mang phong cách thuần tuý châu Âu cho thấy nó hoàn toàn không phù hợp về mặt khí hậu cũng như tập quán sinh hoạt, truyền thống thẩm mỹ và cảnh quan Việt Nam. Từ giữa thập kỷ 20, một loạt công trình kiến trúc theo phong cách kết hợp được khởi công xây dựng. Kiến trúc sư hàng đầu của phong cách kiến trúc này sau này được gọi là phong cách kiến trúc Đông Dương là Ernest Hébrard, một kiến trúc sư người Pháp khá nổi tiếng lúc bấy giờ. Ông đã làm việc nhiều năm ở Đông Dương, say mê văn hoá truyền thống bản địa, tác giả 1 / 7

2 của các phương án qui hoạch Hà Nội và Đà Lạt. Tác phẩm đầu tiên theo phong cách kiến trúc Đông Dương do Hébrard thiết kế là toà nhà chính Đại học Đông Dương ( ). Toạ lạc ở một vị trí khá đẹp đầu đường Lý Thường Kiệt (Hà Nội), xế phía trước lại có một vườn hoa nhỏ, công trình đã tạo ra một điểm nhấn đô thị mặc dù qui mô không lớn (Ảnh 1). Ảnh 1: Đại học Đông Dương (Ảnh chụp đầu thế kỷ 20) 2 / 7

3 Được thiết kế từ bên Pháp, khi mang sang thi công ở Việt Nam có một số thay đổi nhỏ nên công trình vẫn mang nhiều nét kinh viện châu Âu. Cấu trúc không gian đói xứng hoàn toàn, mặt bằng đơn giản theo phong cách chính thống, nhấn mạnh khối sảnh và cầu thang trung tâm, hai bên là giảng đường và thư viện bố trí trên hai tầng. Tác giả đã đưa vào công trình khá nhiều lớp mái kiểu Á Đông kể cả lớp mái giả ở khối trung tâm, cửa sổ các phòng được che bởi những ô văng chéo gắn ngói ta. Toà nhà còn được trang trí bởi rất nhiều chi tiết trang trí kiểu con triện cùng hình thức trồng rường giả gỗ. Đây là thể nghiệm đầu tiên của Hébrard theo phong cách Đông Dương nên theo chúng tôi, tác giả chưa mấy thành công trong việc kết hợp nhuần nhuyễn những bộ mái, những chi tiết kiến trúc truyền thống bản địa vào một công trình mang đậm dấu ấn cổ điển kinh viện kiểu châu Âu. Năm 1925, một công trình nữa theo phong cách kiến trúc Đông Dương được khởi công, đó là Sở Tài chính (nay là trụ sở Bộ Ngoại giao - Ảnh 2). Nằm trong bối cảnh trung tâm hành chính - chính trị Đông Dương theo phương án qui hoạch của Hébrard; toà nhà là điểm kết thúc trục đường Chu Văn An, đồng thời nằm giữa trục tam giác cân tạo bởi các đường Điện Biên Phủ, Tôn Thất Đạm, Bắc Sơn; đây là công trình duy nhất của Hébrard được xây dựng theo qui hoạch này. Ảnh 2: Trụ sở Bộ Ngoại giao (trước đây là Sở Tài chính Đông Dương) Toà nhà có mặt bằng đăng đối, hình chữ I, phía quay ra phố Chu Văn An là khối nhà làm việc, hành lang giữa, phía đường Bắc Sơn là khối lưu trữ kiểu xuyên phòng, giữa chúng là không gian 3 / 7

4 sảnh và cầu thang. Mặc dù về mặt tổ chức không gian chức năng hoàn toàn theo phong cách kinh điển của các toà nhà hành chính Pháp lúc bấy giờ, nhưng về mặt xử lý kiến trúc, tác giả đã khéo léo kết hợp với các hình thức kiến trúc phương Đông tạo ra những nét bay bổng, hài hoà với cảnh quan. Đáng chú ý nhất ở đây là cấu tạo bộ mái ngói với rất nhiều lớp mái lớn nhỏ cùng những ô văng dốc trên các cửa sổ. Hệ mái của công trình thực sự có ý nghĩa và che nắng chống chói và chống mưa hắt. Các lỗ thông hơi tổ chức trên sàn và sát trần bảo đảm thoát nhiệt tốt. Các chi tiết kiến trúc bản địa được xử lý nhuần nhuyễn, không còn đơn giản là một sự sao chép sống sượng. Công trình là một thành công lớn của Hébrard trong ý đồ tạo ra một hình loại kiến trúc kết hợp, phù hợp với khí hậu nhiệt đới và cảnh quan khu vực. Tuy vậy, do hệ mái đã được tổ chức khá nhiều lớp, các ô văng dốc trên cửa lại bị chia cắt nên mặt đứng công trình còn khá rườm rà tạo ra ấn tượng nệ cổ. Bảo tàng Louis Finot (nay là Bảo tàng Lịch sử - ảnh 3) xây dựng trong những năm cũng do kiến trúc sư Hébrand thiết kế là một thành công đầy ấn tượng của phong cách kiến trúc Đông Dương. Mặt bằng bảo tàng được kiến tạo theo yêu cầu của không gian kiến trúc trưng bày nên chỉ gồm hai thành phần chính: Không gian sảnh hình bát giác và một phòng trưng bày lớn, tổ chức theo hình thức xuyên phòng có sự chuyển tiếp được tổ chức khéo léo. Bên cạnh đó còn có một số không gian phù trợ tạo thành một tổng thể trưng bày khoáng đạt. Hệ thống mái chồng mái được tác giả sử dụng, đặc biệt trên khối sảnh bát giác và ở các không gian phù trợ khác cũng là yếu tố chủ đạo của hình thức kết hợp ở công trình này. Các cửa thông gió và lấy sáng được đặc biệt lưu ý, kết hợp với nhiều chi tiết kiến trúc Á Đông được xử lý khéo léo. Hệ thống cây xanh được kéo từ vườn hoa phía trước vào sâu trong sân Bảo tàng làm cho công trình dường như mọc lên từ khối cây xanh nhiệt đới. Là một công trình văn hoá thuộc loại lớn lúc bấy giờ, khu sảnh bát giác mang nhiều tính hình thức của chú nghĩa biểu hiện là điều dễ thông cảm và tạo ra được ấn tượng tốt. Ảnh 3: Bảo tàng Lịch sử (trước đây là Bảo tàng Louis Finot) 4 / 7

5 Nhà thờ Cửa Bắc ( ) được xây dựng trên khoảnh đất không mấy rộng rãi ở góc phố Phan Đình Phùng và Nguyễn Biểu (Hà Nội). Khu đất trải dài theo phố Phan Đình Phùng, mà nguyên tắc xây dựng mặt bằng nhà thờ công giáo truyền thống phải theo hình chữ thập nên mặt chính công trình lại quay ra phố Nguyễn Biểu là phố tương đối nhỏ, không tạo được tầm nhìn rộng. Mặt bằng nhà thờ chỉ gồm một không gian lớn hình chữ nhật kéo dài với hai hàng cột song song theo hai phía, được chia tương đối thành một không gian đón tiếp nhỏ, không dành cho các con chiên nghe giảng và kết thúc bởi không gian long trọng dành cho cha xứ hành lễ. Giữa hai khu vực này có một không gian chuyển tiếp lớn phía dưới mái vòm, bên phải có một không gian cánh là nơi thờ các thánh, bên trái là phòng tiếp khách của cha xứ. Không gian nội thất được cấu tạo và trang trí hoàn toàn theo kiểu nhà thờ châu Âu. Thành công lớn nhất của Hébrard ở đây là ông đã tạo ra một không gian kiến trúc phi đối xứng với một tháp chuông vút cao phía bên sảnh chính. Điều này làm cho nhà thờ Cửa Bắc có được nét đặc biệt so với đa phần các công trình Thiên Chúa giáo theo hình thức đăng đối nghiêm cẩn mà người Pháp đã xây dựng ở Việt Nam. Có tác giả đã cho rằng đây là sáng tạo đặc biệt của Hébrard nhằm tạo sự phù hợp với cảnh quan khu vực, nhưng thực chất điều này chỉ là sự khai thác một cách khéo léo nguyên tắc tổ hợp nhà thờ thời Phục Hưng, chính nhờ vậy mà nhà thờ Cửa Bắc, ngoài gác chuông theo hình thức nhấn lệnh còn có một mái vòm ở khu vực trung tâm (*). Hệ thống mái ngói được tác giả tổ chức kéo suốt từ gác chuông qua mái vòm tới các không gian chính và phụ nhưng không còn quá dày đặc và cầu kỳ như ở bảo tàng Louis Finot hay Sở Tài chính. Hệ thống cửa sổ, cửa lấy ánh sáng và thông gió đều được xử lý che nắng và chống mưa hắt, ngoại trừ các cửa trang trí - lấy sáng lớn được lắp kính cản quang. 5 / 7

6 Sự công về (ảnh Cũng Hà bằng dọc việc cách chính Các thoáng một khéo Một đã Công là theo với Hình địa ngói tường Điểm ngôi tây. hình được toà một thiết kết Nội cách 20 Các phía gác đại hoá ô cấu ống, nhà mặt chữ bên sử khối giáo léo trang công đáng vào trình nhờ soạn hoa cửa phòng hợp đãng công là kế diện lý chuông kiến mái xử tạo dưới gồm nam triện, phố, - viện phía không năm truyền tỷ mặt văn sổ 4) cũng đầu một trình trí chú các báo lý hệ trình đều hơn. lớn lệ nghủ trúc. vẫn tương rất lớp của hành các Kruze Pasteur trên góc hình chính 1930, tiên loạt mái yếu ý Văn theo được nhỏ, nữa gian thông, công nhất có mái là Thiên Một chính, Hébrard Trước mái tiện là phải ngói lang. công chữ tố dốc đối độ nghệ đã kiểu của một và khối ngói xử của chi kiến phu. (nay uốn nghi vươn lớn, sử sự triện chúa với đưa kể các trong mái lối lý trình tác phong công hành tiết yếu Quân thang kiểu ngôi dụng hài ở trúc về đến cong là vào nhiều ít cao chi giả Sở che ra cùng đáng giáo sử Viện tố kiểu những mặt hoà trình lang phương nhà truyền khá tiết là đội). cách bố tài nhô thành trang dụng vừa lên hang lớp khu Việt một hệ kiến của biệt lưu vệ chính trí công cục là lớn, nữa bên phía hẳn Được công phải, kiến mái trên cách sinh thống trí nhà chi công ý tiền hiên Nam. thự trúc Đông mặt lợp là theo rộng, kiến trình ra (nay trên mở lớn tiết trúc hai trình tác ở ô dịch sảnh xây xử phía nhằm ngói hơn bằng trình phương văng dành Mặc Hà phong nhỏ, rộng trang trúc tạo tầng được các là giả lý Đông dựng kiến Nội trước, tễ) và nhỏ ống trụ bộ với dù thành theo đã tạo truyền dốc cho phòng chính ở nhà. trí, tránh nghiên do mái một sở cách Dương trúc trong ở phía trên Đông với và đưa cảnh sự lợp sĩ làm một kiểu mái kiến Bộ các được theo điểm hai phụ, đẹp quan hài thống thí một Đông vào trên ngói thời Ngoại quan với công cứu sảnh vị hành trúc là đầu trang cột nghiệm hoà hình nhất đữ mảnh cùng khối nhấn kiến tạo trí những Pháp gian sự được phương rất Dương tròn sư thiên trình đao và ít bởi với giao lang trí rườm thức điểm thời Gaston trung được công trúc các cuối thú mái đất trên và sơn cầu cảnh hệ tạo theo hình mang nhiên - bên Pháp cũng dân phòng lỗ sư vị. nhấn Tây con rà khá che những phu tâm chú thành đỏ phố kỳ Arthur thông hình quan thức của đối Roger 2). tộc. dáng tạo bằng đỡ nhưng sơn hẹp các được thuộc. theo ý trên Lý cho làm Tuy xứng nhà từng mặt thức mái năm trang Bộ nhiệt được gió, Nam cửa giả và Kruze. mặt vẻ công hướng các thiết hoàn việc vậy thờ được đứng sảnh chạy băng hoàn mái gỗ 1930 hơi hiện sổ trí đới ấn Đế chính mảng Cửa phong kế. trình. chạy đầu của nhà hướng thành giống Việt Ông tượng xử bản lợp Sở bằng (nay đại dài. toàn đầu Mặt Bắc lý có thờ Tài và ở 6 / 7

7 Có hợp Ngôi kết ). Công năm thự biệt các và Xử mái đầu máng tạo như trần (Ảnh nơi lý thể hợp hai ô sinh dốc thự 5: các 5đao, nóc ở nhà kiến văng trình nước lan ở Nhà nói tầng với này lợp hình của trên hoạt đỉnh có can trúc ngôi đáng dốc 6). số vườn bê ngói được cao tỷ nhân mỗi thức công sân 4 của tông các lệ lợp nhà (nay Lý chú cấp, ống cây biệt hài đặt Á trời, viên công ngói ống cộng Nam cốt số Đông ý hoà, là xanh cho mỗi thự hoàn nhất các 4 phục trụ thép khói ống. trình Đế như Lý đều cả biệt các vào sở tạo con toàn do Nam cũng lẩn ba vụ. Công ăn được Uỷ có bộ thự một ra A. sơn khối trong đối uống, gờ Đế một phận Kruze ban được đều trình tác có xứng chữ công là TDTT mái. hình khiêu giả và có một xử thiết được triện, trình qua chi khối trình. lý nhấn Cửa chữ thể trên vũ phù kế tiết có trang một sinh nghiệm sổ triện Các là mạnh kiến phố dây hợp trang Phía Câu khối điểm có trí hoạt góc đỡ chuyền Trần trúc đường gờ bởi tính trí lạc sau nhà thành mái, đáng bo khối tuy được khá Phú). bộ chất là chung nét công một đều không khu lưu Thuỷ nhiều ngủ, sử kiến tầng của Công số được ý phục năng dụng quanh, là của khối Quân lớn chi mảng mái. trúc ở tác trình uốn giữa vụ nhưng A. tiết theo một vệ Á giả Bốn xây phía Kruze gồm tường sinh, Đông kiến bao cong là cách kiểu đã dựng góc khu rất trên cầu gồm đưa trúc sân theo kết xây bằng Phương có mái vực trong cũng thang, vào Á thúc trời ấn cân hai gạch hướng Đông dành hệ tượng biệt đây nhắc cấu bằng hai thống Tây. Hai bếp cho kết hệ( Ảnh Các Bội bằng Á dáng ống thể Dương Nam Quỳnh các Nhìn 40 công nhiều qua lấy trình Những những đây dụng, mà (*) Santa (1377 Bài Giảng cận-đại Đông, Châu 6: và riêng, tạo Trụ nhiều tập dựng vào sở phù trung khác chi Uỷ theo hợp tiết ban do chủ công với kiến năm Kruze TDTT yếu khí trúc năng ở sáng hậu việc (trước Á của Đông và tác xử cảnh đây lý được cũng ít hệ biệt được là quan mái xây có thự Câu giải dốc. khu dựng Pháp, lạc điệu pháp vực. Những ở bộ các phần hơn, Tuy tương Thuỷ phố biệt nên vậy xử Quân tự Lý thự lý việc mặc Câu kiến Nam này Pháp) Mobile - Về có áng theo được và biệt đa việc của những như lại trình Vấn quá thể Việc Sử Những tầng. nên Maria nguyên viên ảnh: đóng : hoạt tìm phần có sáng (GRAH) 1446) các thự chúng tổ Hébrard xây dụng Chúng Nguyễn giúp nhiều đề ảnh theo chưa tòi tổ Khoa chức Kết KTS. dáng gần động công góp del là và xử điều dựng chức sáng tắc thiết chúng hưởng các những tôi quan cấu thể Fiore thông lý khu ta rất hệ Kiến dấp, Trần trình của và tổ Cao là kiện hình không đâu có giải tạo kế. đề đáng mái bê cốt hợp vực Roger, niệm ta / lớn ở công thể Arthur trúc gió đường Luyện, kiến chi Quốc về cập của tông pháp đó thức Florence có lõi chống hồ nhà tới trân gian thấy tự khí tiết bên và được của đến các trúc trình Thuyền cốt các những kiến nhiên. Kruze kết Bảo thờ : nét Qui hậu trọng kiến Hoàng chức người tác nóng, một kiến bản thép, theo biệt một cấu do thời Á trúc hoạch, Trung và phẩm trúc Cây với Đông, sáng các nền vào năng kiến chất Quang trúc thự số trường tiên Pháp cảnh các Như dàn Phục được tư Hoa-Việt xanh nhận xu Quốc. kiến sư của tác trúc ĐH văn tiến ô cách được vì gần Tiếp, quan lúc hướng tqbao2000@gmail.com văng hưng và theo phái kèo hướng Kruze Xây trúc các sư được hoá thoả xét: gũi bấy một là tác Nguyễn khu thép Phục (Sino-anamite) phong dốc Đông có sư giáo dựng dân Việt với sáng mãu giờ. giả tận số trông về thể Pháp vực che kiến theo tộc. sư phố hưng Nam, dân lưu dụng Dương / cách tác tham Gia Nhóm được lại Trường nắng thiết trúc tâm hướng khác tộc tìm tạo yêu Italia có con Đức, tối kiến sử khảo từ đặc của truyền thoả vẻ kế về nghiên và theo đa. cầu ở gây dụng người giữa Cao nổi tìm Tạ trúc Hà chống cổ và cội biệt lớp kiến đáng sát ra tổ lạm dù tiếng dành Mỹ lạc về Nội. nguồn thống đẳng thập trúc rộng Đông cứu hơn. kiến đều Đế, chức cảm Việt lưu trúc công xây với bộ dụng mưa Duật, nhằm mang Brunelleschi cho Kiến tâm kỷ Ngọc có rãi. Nam, Mỹ trúc Ngoài tưởng Thủy dựng cội bản Dương nhà không dân năng hắt, 20 những mái người Ngô giải thuật nguồn tạo trúc sư địa. nhiều thờ tộc. Hà tới những quân. sau ra công hệ cong, sử gian quyết đã cho Huy Hà đầu chính và việc Đông nét Pháp Tuy thống các dụng dân có tính Filippo đàn Phan Nội trình công Mặt lớn, vấn thập ngói duyên sử thông nhiên công toà tộc sử chất Việt cửa đề có kỷ ở được >> Biệt Kiến bảo thự trúc vệ phong kiểu từ nhà trường spam Art công cách học Deco bots, cộng Địa phong ở bạn Hà phong phương cách cần Nội cách kích địa Pháp hoạt Art phương ở Deco Hà Javascript Nội Pháp ở Hà ở Nội để Hà xem Nội nó. Địa chỉ này đã 7 / 7