PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC

Bản ghi

1 KHOA SƯ PHẠM BÀI GIẢNG PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Th.s Nguyễn Minh Trung Mobile :

2 1 MỤC LỤC Contents MỤC LỤC... 1 Chương 1. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC KHÁI NIỆM VỀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Khái niệm về phương tiện Phương tiện dạy học (PTDH) Phương tiện kỹ thuật dạy học VAI TRÒ CỦA PHƯƠNG TIỆN TRONG GIÁO DỤC Vai trò của phương tiện trong việc dạy Vai trò của phương tiện trong việc học Vai trò của phương tiện trong giáo dục từ xa Vai trò của phương tiện trong giáo dục đặc biệt TÍNH CHẤT VÀ TÁC DỤNG CỦA PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Tính chất của phương tiện dạy học Tính chất ngưng giữ Tính chất gia công Tính chất phân phối Tác dụng của phương tiện dạy học MỐI QUAN HỆ CỦA PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC VỚI CÁC YẾU TỐ CỦA QUÁ TRÌNH DẠY HỌC Quan hệ của PTDH với mục đích dạy học Quan hệ của PTDH với nội dung dạy học Quan hệ của PTDH và phương pháp dạy học PHÂN LOẠI PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Theo cấu tạo, nguyên lý và mục đích sử dụng Dựa vào cấu tạo, nguyên lý hoạt động và chức năng của phương tiện Dựa vào mục đích sử dụng Dựa vào cấu tạo của phương tiện Theo quan điểm về lịch sử, trạng thái, tính chất Căn cứ vào lịch sử xuất hiện phương tiện dạy học Căn cứ vào sự tham gia có tính chất trực tiếp, gián tiếp Căn cứ vào yêu cầu sử dụng Căn cứ vào tính chất hoạt động của PTDH... 14

3 Căn cứ vào cơ sở thiết bị dạy học NGUYÊN TẮC CHẾ TẠO VÀ SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Nguyên tắc chế tạo phương tiện dạy học PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính khoa học sư phạm PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính nhân trắc học PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính thẩm mỹ PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính khoa học kỹ thuật PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính kinh tế Nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học Nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học đúng lúc Nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học đúng chỗ Nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học đúng cường độ LỰA CHỌN PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn PTDH Mục tiêu, nhiệm vụ học tập Nội dung và phương pháp dạy học Đặc điểm của người học Cơ sở vật chất kỹ thuật của nhà trường Thái độ và kĩ năng của thầy giáo Không gian, ánh sáng và cơ sở vật chất của lớp học Các giai đoạn của việc lựa chọn PTDH Phân tích Thiết kế Triển khai Phổ biến Chương 2. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC TRUYỀN THỐNG SỬ DỤNG CÁC LOẠI BẢNG VÀ THẺ KỸ NĂNG Các loại bảng trình bày Các điểm chung Đặc điểm và công dụng của một số kiểu loại bảng trình bày Thẻ kỹ năng trong dạy học Tác dụng Kỹ thuật làm thẻ kỹ năng: Các quy tắc trực quan với các thẻ: Kỹ thuật sử dụng thẻ trong dạy học TÀI LIỆU ẤN HỌA... 36

4 Khái niệm chung Phân loại Lược đồ Sơ đồ Đồ thị Biểu đồ Bản vẽ khổ lớn Tranh ảnh Một số cách sử dụng tài liệu ấn họa Ví dụ tài liệu ấn họa: Bảng biểu treo tường Định nghĩa bảng biểu treo tường Các loại bảng biểu treo tường Ưu điểm và nhược điểm của bảng biểu treo tường Yêu cầu của một bảng biểu treo tường Qui trình làm bảng biểu treo tường: Kỹ thuật sử dụng bảng biểu treo tường TÀI LIỆU PHÁT TAY Khái niệm Vai trò của tài liệu phát tay trong giảng dạy Cần chuẩn bị tài liệu phát tay khi Phân loại tài liệu phát tay Thông tin tờ rơi Phiếu bài tập Tờ rơi mô tả công việc Bản hướng dẫn thực hành Kỹ thuật và quy trình chuẩn bị tài liệu phát tay Trình tự làm tài liệu phát tay Ví dụ một số mẫu tài liệu phát tay VẬT THẬT, MÔ HÌNH, MA KÉT VÀ MODULLE LUYỆN TẬP Vật thật Mô hình, ma két Mô hình Ma két Modulle luyện tập Đặc điểm cơ bản của các modulle luyện tập là... 54

5 Để sử dụng modulle trong giảng dạy giáo viên và học sinh có thể theo tình tự sau 55 Chương 3: PHƯƠNG TIỆN KỸ THUẬT DẠY HỌC Tác dụng của máy chiếu Projector Hướng dẫn sử dụng Máy chiếu Projector Yêu cầu kỹ thuật Một số tình huống thường gặp và cách xử lý Camera Cấu tạo Phạm vi sử dụng Kỹ thuật quay camera Chương 4: ỨNG DỤNG PHẦN MỀM TRONG DẠY HỌC THIẾT KẾ BÀI GIẢNG BẰNG PHẦN MỀM POWERPOINT Bài giảng điện tử Khái niệm Quy trình thiết kế Kỹ năng cần thiết khi thiết kế Cách thiết kế bài giảng bằng Microsoft powerpoint Công dụng của Powerpoint Bài giảng trên Powerpoint Các thanh công cụ chính trên Slide của Powerpoint Những yêu cầu cơ bản khi thiết kế Microsoft Powerpoint trong giảng dạy Quy trình thiết kế một Slide trong Microsoft Powerpoint để sử dụng trong dạy học KHAI THÁC THÔNG TIN HỌC TẬP TRÊN MẠNG INTERNET Tìm kiếm loại tập tin có chứa nội dung mong muốn Kỹ năng khai thác thông tin Các trang web có chương trình tìm kiếm Website tìm kiếm Google: Tìm kiếm nâng cao... 74

6 Chương 1. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC 5 Mục tiêu: O.1 Trình bày được vai trò, đặc điểm phân loại và kỹ thuật sử dụng các loại phương tiện dạy học truyền thống và hiện đại; G.1 Trình b{y được kh i niệm, vai trò, tính chất, ph}n loại phương tiện dạy học. G.2 Ph}n tích được sự kh c biệt giữa c c loại phương tiện dạy học. G.3 Trình b{y được vai trò, tính chất, t c dụng của phương tiện dạy học. G.4 Giải thích được mối quan hệ giưa PTDH với mục đích, nội dung v{ phương ph p dạy học G.5 Nhận biết được từng loại phương tiện thường dùng trong dạy học. G.6 Lựa chọn v{ sử dụng hiệu quả c c loại phương tiện dạy học. G.7 Trình b{y được c c nguyên tắc thiết kế v{ sử dụng PTDH O.3 Rèn luyện được tính cẩn thận, sự khéo léo, khả năng tư duy và sáng tạo trong quá trình phát triển và sử dụng phương tiện dạy học. G.8 Có ý thức chủ động học đi đôi với h{nh khi tiếp cận nội dung b{i học KHÁI NIỆM VỀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Khái niệm về phương tiện. Phương tiện l{ tất cả những gì dùng để tiến h{nh công việc, được cảm nhận bằng gi c quan, nhưng không phải bằng tư duy. Phương tiện được coi l{ c i để l{m một việc gì nhằm đạt tới một mục đích n{o đó bao gồm c c điều kiện, c c công cụ để thực hiện cho c c giai đoạn hoặc cả qu trình đạt mục đích đó. Phương tiện l{ yếu tố quan trọng chi phối hiệu quả của hoạt động. Phương tiện được sử dụng m{ c{ng sắc bén v{ hữu hiệu thì năng suất, chất lượng của hoạt động c{ng cao, l{m cho mục đích định trước c{ng dễ d{ng được thực hiện.

7 Phương tiện dạy học (PTDH). PTDH được hiểu l{ c i m{ gi o viên v{ học sinh dùng trong qu trình dạy học để đảm bảo cho nó đạt được c c mục đích đ~ hướng dẫn trong c c điều kiện sư phạm. Trong lịch sử ph t triển của gi o dục học đ~ có rất nhiều định nghĩa kh c nhau về PTDH. PTDH l{ một tập hợp những đối tượng vật chất được gi o viên sử dụng với tư c ch l{ phương tiện để điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh. Còn đối với học sinh, PTDH nó l{ nguồn cung cấp tri thức cần lĩnh hội, thứ để tạo ra tri thức, kỹ năng, kỹ xảo v{ phục vụ mục đích gi o dục. PTDH được bao gồm tập hợp c c kh ch thể vật chất, tinh thần đóng vai trò phụ trợ để giúp cho thầy trò có thể thực hiện những mục đích, nhiệm vụ v{ nội dung của qu trình gi o dục huấn luyện. Trong lý luận dạy học, thuật ngữ PTDH được dùng để chỉ những thiết bị dạy học (như c c loại đồ dùng trực quan, dụng cụ m y móc ), những trang thiết bị, kỹ thuật m{ thầy trò dùng khi giải quyết nhiệm vụ dạy học, nó không dùng để chỉ c c hoạt động của gi o viên v{ học viên. PTDH l{ công cụ tiến h{nh thực hiện nhiệm vụ của hoạt động dạy v{ học, giúp cho người dạy v{ người học t c động tới đối tượng nghiên cứu nhằm ph t hiện ra logic nội tại, nắm bắt v{ nhận thức được bản chất của nó để tạo nên sự ph t triển những phẩm chất nh}n c ch cho người học. PTDH được coi l{ một trong những nh}n tố của qu trình dạy học có t c dụng quyết định tới kết quả của cả hoạt động dạy của gi o viên v{ học sinh, yếu tố phương tiện được chúng ta quan t}m chỉ ở góc độ c ch thức l{m như thế n{o v{ l{m bằng gì? để thực hiện nhiệm vụ dạy học. Với ý nghĩa đó, PTDH l{ vật mang tin được sử dụng trong dạy học như l{ c i gi mang cụ thể của việc tiếp thu c c tri thức trừu tượng nhằm n}ng cao hiệu quả của qu trình n{y Phương tiện kỹ thuật dạy học Phương tiện kỹ thuật dạy học l{ tập hợp c c kh ch thể được vật chất hóa, mô hình hóa nội dung của đối tượng dạy học bởi công nghệ mới, bao gồm c c phương tiện kỹ thuật tạo điều kiện cho gi o viên t c động đạt hiệu quả sư phạm, giúp người học lĩnh hội thông tin học tập một c ch s}u sắc, tạo điều kiện vật chất cần thiết cho sự ph t triển kỹ năng, kỹ xảo, phẩm chất trí tuệ v{ c c phẩm chất nh}n c ch kh c. Phân biệt phương tiện phương tiện dạy học- phương tiện dạy học kỹ thuật

8 VAI TRÒ CỦA PHƯƠNG TIỆN TRONG GIÁO DỤC Vai trò của phương tiện trong việc dạy Phương tiện dạy học đóng nhiều vai trò trong qu trình dạy học. C c phương tiện dạy học thay thế cho những sự vật, hiện tượng v{ c c qu trình xảy ra trong thực tiễn m{ gi o viên v{ học sinh không thể tiếp cận trực tiếp được. Chúng giúp cho thầy gi o ph t huy tất cả c c gi c quan của học sinh trong qu trình truyền thụ kiến thức, do đó giúp cho học sinh nhận biết được quan hệ giữa c c hiện tượng v{ t i hiện được những kh i niệm, quy luật l{m cơ sở cho việc đúc rút kinh nghiệm v{ p dụng kiến thức đ~ học v{o thực tế sản xuất Vai trò của phương tiện trong việc học Phương tiện dạy học cũng được sử dụng có hiệu quả trong c c trường hợp dạy học chính quy không có thầy gi o hay dùng để học nhóm. Trong gi o dục không chính quy (đ{o tạo từ xa), c c phương tiện như video cassette v{ c c phần mềm của m y vi tính được c c học viên sử dụng để tự học tại chỗ l{m việc hay nh{ riêng. Việc học theo nhóm trên lớp có liên quan chặt chẽ với việc tự học. C c học sinh học tập cùng nhau trong một nhóm hay kết hợp với thầy gi o trong một đề n họ sẽ có tr ch nhiệm cao hơn trong học tập. C c công nghệ dạy học mới như phương tiện đa năng khuyến khích học sinh tin tưởng v{o khả năng nhận thức của bản th}n trong học t}p. Sử dụng c c t{i liệu tự học tạo cho thầy gi o có nhiều thời gian để chẩn đo n v{ sửa chữa c c sai sót của học sinh, khuyên bảo c c c nh}n hay dạy kèm một người hay một nhóm nhỏ. Thời gian m{ thầy gi o có được để l{m c c hoạt động như vậy phụ thuộc v{o chức năng gi o dục được giao cho c c phương tiện dạy học. Trong một v{i trường hợp, nhiệm vụ dạy học ho{n to{n có thể giao cho phương tiện dạy học Vai trò của phương tiện trong giáo dục từ xa Gi o dục từ xa đang được ph t triển rất nhanh trên phạm vi thế giới l{m cho việc dạy học được tiến h{nh không còn phụ thuộc v{o biên giới, th{nh phố hay quốc gia. Ở c c nước công nghiệp ph t triển, việc đ{o tạo - học suốt đời l{ một yêu cầu bức b ch vì khoa học kĩ thuật ph t triển rất nhanh đòi hỏi người lao động phải luôn luôn n}ng cao nghiệp vụ của mình mới có thể tiếp tục l{m việc được. Gi o dục từ xa được p dụng rộng r~i trong c c lĩnh vực thương mại, kĩ nghệ, y tế, h{nh chính quốc gia... Thông qua đó c c học viên được n}ng cao trình độ và được cung cấp c c thông tin mới nhất về nghề nghiệp. Hiện nay, nhiều trường đ~ p dụng gi o dục từ xa để dạy c c học viên có trình độ kh c nhau ở c c vùng xa xôi

9 8 hẻo l nh. Đặc tính riêng của gi o dục từ xa l{ có sự ngăn c ch giữa gi o viên v{ c c học sinh trong qu trình dạy học. Như thế nội dung gi o trình chỉ được chuyển giao thông qua phương tiện dạy học. Phương tiện dạy học từ xa có thể chủ yếu l{ c c phương tiện in (c c loại s ch, phiếu kiểm tra, phiếu hướng dẫn hay c c thuật toán...). Ng{y nay, một loạt c c phương tiện dạy học mới như băng }m thanh, băng video, phần mềm m y vi tính, đĩa video v{ c c video tương t c được gửi tới c c học sinh ở xa kèm theo c c t{i liệu hướng dẫn. Do sự ph t triển nhanh của c c phương tiện truyền thông như hệ thống thiết bị TV, Radio giảng b{i từ xa, thiết bị hội nghị từ xa(video Konfrenz)...được p dụng tạo nên một loại dạy học từ xa "trực tiếp" vì chúng cho phép gi o viên v{ học sinh có thể trao đổi với nhau trong qu trình dạy học Vai trò của phương tiện trong giáo dục đặc biệt Phương tiện dạy học đóng vai trò rất quan trọng trong gi o dục c c học sinh khuyết tật. C c trẻ em bị khuyết tật cần có sự xử lí gi o dục đặc biệt. C c trẻ em chậm ph t triển trí tuệ cần có c c khóa học được cấu trúc cao bởi vì khả năng tiếp thu v{ tổ hợp c c thông điệp v{o bộ nhớ có nhiều hạn chế. C c học sinh nghe kém v{ nhìn kém cần nhiều tư liệu học tập kh c nhau. Phải tăng cường c c phương tiện nghe cho c c em nghe kém hơn l{ c c học sinh bình thường. C c s ch "nói" (băng }m thanh kể chuyện, giảng b{i, hướng dẫn...) rất cần cho học sinh nhìn kém để họ sử dụng trên lớp hay tại gia đình. Đối với gi o dục đặc biệt, c c phương tiện dạy học phải được lựa chon thích hợp với c c yêu cầu khả năng riêng của từng loại học sinh khuyết tật. Ng{y nay, có xu hướng đưa c c học sinh khuyết tật v{o học chung trong c c lớp học của học sinh bình thường để c c em đó hòa nhập với cộng đồng, không cảm thấy bị ph}n biệt đối xử trong x~ hội. Để l{m được việc dó, phải thiết kế c c phương tiện đặc biệt cho c c học sinh đặc biệt n{y để bù cho c c khiếm khuyết về sinh lí v{ trí tuệ của họ, đảm bảo cho họ có thể tham gia c c lớp học bình thường TÍNH CHẤT VÀ TÁC DỤNG CỦA PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Tính chất của phương tiện dạy học Tính chất ngưng giữ đó. Ghi chép bảo tồn v{ t i tạo một số đồ vật, hiện tượng biến cố hay qu trình n{o

10 9 Phim nhựa để nhiếp ảnh, băng nhựa để ghi }m l{ những nguyên liệu để ngưng giữ. Khi một cảnh vật được chụp, một giọng nói được thu thì c c thông tin liên quan được lưu giữ, có thể in th{nh nhiều bản giống y bản chính. C c sưu tập ảnh, băng v{ phim l{ c c nguồn tư liệu quan trọng để t i tạo c c sự kiện chỉ xảy ra 1lần trong lịch sử Tính chất gia công Mỗi hiện vật hoặc sự kiện, qu trình đều có thể được chế biến theo nhiều lối, có thể thúc đẩy, kìm h~m, giảm tốc... Phương tiện có thể biên tập được. Băng ghi }m có thể cắt nối c c đoạn trích, b{i nói hoặc bỏ đi c c phần không liên quan. Phim quay c c biến cố đ~ xảy ra h{ng chục năm về trước, có thể lựa chọn sắp đặt c c đoạn trích, r p nối để th{nh phim khoa học dạy học Tính chất phân phối Tính chất ngưng giữ cho phép lưu trữ thông tin qua thời gian, còn tính ph}n phối cho phép truyền tải thông tin qua không gian. Ví dụ: có thể cùng lúc trình b{y cho h{ng triệu kh n giả về c c kinh nghiệm được trình b{y bởi cùng một gi o viên ở đ{i ph t. Một số hệ thống Tivi, ph t thanh, video đ~ sử dụng tính chất n{y nhằm dạy học từ xa Tác dụng của phương tiện dạy học PTDH thực hiện chức năng trực quan hóa hoạt động nhận thức của học sinh, dùng l{m vật thay thế cho c c đối tượng v{ c c qu trình của chúng trong thực hiện m{ gi o viên v{ học sinh không thể trực tiếp tiếp cận được. PTDH có t c dụng giúp gi o viên biết c ch tiến h{nh huy động được sự hoạt động của c c gi c quan của học sinh tham gia v{o qu trình lĩnh hội tri thức kỹ năng, kỹ xảo l{m cho sự nhận thức của c c em về hiện thực kh ch quan được diễn ra một c ch dễ d{ng. C c PTDH không chỉ hỗ trợ tích cực v{o việc thể hiện tính trực quan của nội dung dạy học của gi o viên m{ còn giúp người học l{m quen được với c c yếu tố, c c mối liên hệ bên ngo{i, bên trong của đối tượng nhận thức, giúp họ hiểu s}u sắc vấn đề c c lĩnh vực chuyên môn m{ mình yêu thích. C c kênh hình, kênh tiếng, kênh hỗn hợp cùng tạo c c cảm gi c v{ cầm nắm thể hiện qua PTDH l{m cho c c qu trình dạy học diễn ra thuận lợi, hiệu quả, g}y ra ở học sinh hứng thú khi được tiếp cận với đối tượng nghiên cứu. Đồng thời, nó l{m hình th{nh ở học sinh những ấn tượng, những cảm xúc do t c động của PTDH v{ l{m tăng cường tin cậy của c c thông tin cần lĩnh hội.

11 10 PTDH có t c dụng quan trọng, góp phần giải phóng sức lao động của thầy & trò, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện nhiệm vụ của hoạt động dạy & học. PTDH không chỉ cung cấp c c tin tức chính x c v{ chắc chắn về đối tượng nghiên cứu m{ còn kích thích v{ l{m tích cực hóa c c thao t c tư duy của chủ thể l{m cho năng lực tư duy trừu tượng của học sinh được ph t triển. Đồng thời, nó cũng có t c dụng l{m giảm nhẹ được lao động của người gi o viên, vì phương tiện dạy học đ~ tạo ra cơ sở vật chất tiện lợi v{ giảm thiểu sự đầu tư về sức lực, thời gian của chủ thể khi tiếp cận, lĩnh hội c c tri thức mới. PTDH còn có t c dụng l{m thỏa m~n nhu cầu về hiểu biết v{ hình th{nh niềm say mê học tập của học sinh. C c PTDH nhất l{ PTDH mới m{ chúng ta gọi l{ phương tiện kỹ thuật dạy học, đ~ phản nh được tính đa dạng, phức tạp của sự vật hiện tượng, giúp cho người học có nhiều cơ hội để ph t triển khả năng nhận thức, l{m thỏa m~n nhu cầu hiểu biết, hình th{nh niềm say mê học tập, kích thích hoạt động tự học, l{m cơ sở vật chất cho việc biến qu trình đ{o tạo th{nh qu trình tự đ{o tạo MỐI QUAN HỆ CỦA PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC VỚI CÁC YẾU TỐ CỦA QUÁ TRÌNH DẠY HỌC MỤC ĐÍCH NỘI DUNG PHƯƠNG TIỆN DH PHƯƠNG PHÁP HTTC DH Hình 1. Mối quan hệ giữa PTDH với MĐ, ND, PP, HTTC DH Quan hệ của PTDH với mục đích dạy học Mục đích được coi như biểu tượng cần đạt được của qu trình hoạt động m{ chủ thể đ~ định trước. Nó l{ cơ sở định hướng đúng cho việc thực hiện nội dung, phương ph p, tìm kiếm phương tiện hoạt động của chủ thể. Mục đích dạy học l{ cơ sở để chủ thể tiến h{nh định hướng cho việc lựa chọn phương tiện dạy học. Tính chất v{ đặc trưng của mục đích dạy học sẽ quy định tính

12 11 chất đặc thù của việc lựa chọn v{ sử dụng phương tiện dạy học của chủ thể trong qu trình dạy học. Mục đích v{ PTDH luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau trong qu trình vươn lên chiếm lĩnh đối tượng học tập, có sự chuyển hóa giữa chúng. Bản th}n c c mục đích bộ phận một khi đ~ được thực hiện sẽ trở th{nh phương tiện cho viện thực hiện mục đích bộ ph}n tiếp theo. Mặt kh c, khi chủ thể biết c ch tìm kiếm để hội đủ c c phương tiện cho hoạt động thì mục đích của nó mới trở th{nh hiện thực Quan hệ của PTDH với nội dung dạy học Mỗi nội dung dạy học cụ thể cần đến c c phương ph p cũng như c c PTDH đặc thù kh c nhau để giúp thầy chuyển tải v{ trò lĩnh hội. Việc học sinh nắm vững chắc nội dung dạy học cụ thể sẽ phụ thuộc v{o việc lựa chọn v{ vận dụng một c ch phù hợp có hiệu quả phương tiện dạy học tương ứng của người gi o viên. Nói chung, c c phương tiện kỹ thuật có thể được vận dụng v{o để tổ chức dạy học cho nhiều nội dung dạy học kh c nhau. Vấn đề l{ ở chỗ, người gi o viên biết c ch tiến h{nh khai th c phương tiện trong phạm vi nội dung cụ thể. Ngược lại, PTDH cũng có t c dụng chi phối sự giảng dạy nội dung dạy học tương ứng. Có những loại PTDH chỉ thích hợp với những chuyển tải chính những nội dung dạy học x c định. Việc lựa chọn đúng c c PTDH cho phù hợp với nội dung dạy học tương ứng sẽ l{m tăng hiệu quả chuyển tải chính nội dung dạy học đó. Người gi o viên cần am hiểu mối quan hệ n{y để có sự s ng tạo v{ tích cực trong việc tìm chọn v{ vận dụng hợp lý c c PTDH trong qu trình giảng dạy ở trên lớp Quan hệ của PTDH và phương pháp dạy học Giữa phương ph p v{ phương tiện cũng có mối quan hệ qua lại tương hỗ nhau. Phương tiện hỗ trợ cho việc thực hiện c c t c động của phương ph p dạy học. Phương ph p dạy học khi đ~ được x c định sẽ cần tới sự trợ giúp của c c phương tiện dạy học thích hợp, ứng với nội dung dạy học nhất định. Để l{m tăng hiệu quả vận dụng phương ph p dạy học, người ta căn cứ v{o thực tiễn m{ nỗ lực tư duy nhằm tìm kiếm cho bằng được c c PTDH sẵn có để tiến h{nh thực hiện c c nhiệm vụ dạy học. Sự lựa chọn được c c phương tiện phù hợp sẽ đem lại hiệu quả tối ưu của sự vận dụng phương ph p dạy học trong qu trình dạy học cụ thể của mỗi một gi o viên. Cần xem xét mối quan hệ giữa PTDH với tất cả các thành tố của QTDH (xem các thành tố của QTDH GT giáo dục học nghề nghiệp)

13 PHÂN LOẠI PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Theo cấu tạo, nguyên lý và mục đích sử dụng Dựa vào cấu tạo, nguyên lý hoạt động và chức năng của phương tiện Phương tiện dạy học có thể được ph}n l{m hai phần: phần cứng v{ phần mềm: a. Phần cứng: Bao gồm c c phương tiện được cấu tạo trên cơ sở c c nguyên lý thiết kế về cơ, điện, điện tử... theo yêu cầu biểu diễn nội dung b{i giảng. C c phương tiện n{y có thể l{: c c m y chiếu (phim, ảnh), radio, ti vi, m y dạy học, m y tính điện tử, m y ph t thanh v{ truyền hình... Phần cứng l{ kết quả t c động của sự ph t triển của khoa học kỹ thuật trong nhiều thế kỷ. Khi sử dụng phần cứng, người gi o viên đ~ cơ giới hóa v{ điện tử hóa qu trình dạy học, mở rộng không gian lớp học v{ phạm vi kiến thức truyền đạt. b. Phần mềm L{ những phương tiện trong đó sử dụng c c nguyên lý sư phạm, t}m lý, KHKT để x}y dựng nên cho học sinh một khối lượng kiến thức hay cải thiện h{nh vi ứng xử cho học sinh. Phần mềm bao gồm: chương trình môn học, b o chí, s ch vở, tạp chí, t{i liệu gi o khoa Dựa vào mục đích sử dụng Có thể ph}n loại c c phương tiện dạy học th{nh hai loại: Phương tiện dùng trực tiếp để dạy học v{ phương tiện dùng để hỗ trợ, điều khiển qu trình dạy học. a. Phương tiện dùng trực tiếp để dạy học Bao gồm những m y móc, thiết bị v{ dụng cụ được gi o viên sử dụng trong giờ dạy để trình b{y kiến thức, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo cho học sinh. Đó có thể l{: + M y chiếu, m y chiếu phim dương bản, m y chiếu phim, m y ghi }m, m y quay đĩa, m y thu hình, m y dạy học, m y tính điện tử, m y quay phim... + C c t{i liệu in (s ch gi o khoa, s ch chuyên môn, c c t{i liệu chép tay, sổ tay tra cứu, s ch b{i tập, chương trình môn học...) + C c phương tiện mang tin thính gi c, thị gi c v{ hỗn hợp (băng ghi }m, đĩa ghi }m, c c chương trình ph t thanh, tranh vẽ, biểu bảng, bản đồ, đồ thị, ảnh, phim dương bản, phim cuộn, buổi truyền hình...) + C c vật mẫu, mô hình, tranh lắp ghép, phương tiện v{ vật liệu thí nghiệm, m y luyện tập, c c phương tiện sản xuất...

14 13 b. Phương tiện hỗ trợ v{ điều khiển qu trình dạy học L{ những phương tiện được sử dụng để tạo ra một môi trường học tập thuận lợi, có hiệu quả v{ liên tục. Phương tiện hỗ trợ bao gồm c c loại bảng viết, c c gi di động hoặc cố định, b{n thí nghiệm, thiết bị điều khiển }m thanh, nh s ng... Phương tiện điều khiển bao gồm c c loại sổ s ch, t{i liệu ghi chép về tiến trình học tập, về th{nh tích học tập của học sinh Dựa vào cấu tạo của phương tiện Có thể ph}n c c loại phương tiện dạy học th{nh hai loại: c c phương tiện dạy học truyền thống (vật thật, mô hình, tranh, ảnh, bản vẽ, bản phấn..v.v ) và các phương tiện nghe nhìn hiện đại (Radio, ti vi ) Theo quan điểm về lịch sử, trạng thái, tính chất Căn cứ vào lịch sử xuất hiện phương tiện dạy học Người ta có thể chia ra c c loại phương tiện dạy học truyền thống v{ phương tiện dạy học mới. a. Phương tiện dạy học truyền thống Được x c định trên cơ sở tư duy kinh nghiệm của nh{ sư phạm v{ ra đời từ rất sớm như vật thật, mô hình, tranh, ảnh, bản vẽ,.v.v Chúng được ph}n ra hai loại chính l{ phương tiện dạy học hai chiều v{ phương tiện dạy học ba chiều. b. Phương tiện dạy học mới Được x c định trên cơ sở tư duy lý luận của nh{ gi o dục v{ bao gồm những phương tiện kỹ thuật dạy học như m y quay băng, đ{i ph t thanh, tivi, radio, cassettes, đầu CD VCD, băng, đĩa, m y chiếu, m y tính, m y chiếu đa năng, m y dạy học, phần mềm dạy học. Chúng được ph}n ra th{nh phương tiện nghe, phương tiện nhìn, phương tiện nghe nhìn v{ c c phương tiện trực quan kh c Căn cứ vào sự tham gia có tính chất trực tiếp, gián tiếp Người ta có thể chia th{nh hai loại: a. Phương tiện dạy học trực tiếp: Gồm cả c c phương tiện truyền thống v{ hiện đại. Chúng bao gồm c c phương tiện dạy học mang tin v{ truyền tin. Chúng có vai trò rất lớn trong qu trình dạy học.

15 14 b. Phương tiện dạy học gi n tiếp: Chúng có vai trò hỗ trợ cho hoạt động dạy học, rất cần thiết như bảng phấn, hệ thống chiếu s ng, hệ thống điều khiển nhiệt độ Căn cứ vào yêu cầu sử dụng a. Phương tiện dạy học dùng cho gi o viên trong giảng dạy Đ}y l{ loại phương tiện d{nh riêng cho gi o viên sử dụng khi giảng dạy v{ hướng dẫn học sinh học tập. Loại n{y có thể giống như PTDH dùng cho học sinh nhưng có thể thêm c c chức năng mới v{ được khai th c triệt để trong qu trình vận dụng. b. Phương tiện dạy học dùng cho học sinh trong qu trình học tập Chúng có thể giống với PTDH dùng cho gi o viên nhưng về số lượng lớn hơn, tuổi thọ cần bền hơn để đ p ứng nhu cầu khai th c trong học tập của học sinh. c. Phương tiện dạy học hỗ trợ cho dạy v{ học Đ}y l{ c c phương tiện có vai trò hỗ trợ dạy v{ học, gồm có phương tiện dạy học gi n tiếp nêu trên Căn cứ vào tính chất hoạt động của PTDH a. C c vật thật, vật mẫu, m y móc Đ}y l{ c c PTDH được dùng v{o việc thực hiện c c hoạt động đối tượng cảm tính để hình th{nh kh i niệm cơ bản. C c PTDH n{y được vận dụng để giúp người học sử dụng h{nh động vật chất, h{nh động ph}n tích trên đối tượng để t c động trực tiếp v{o chúng nhằm l{m bộc lộ những thuộc tính của chúng, nắm bắt v{ chuyển logic của đối tượng v{o đời sống tinh thần của chủ thể dưới dạng kh i niệm, kỹ năng, kỷ xảo, th i độ. b. Các vật tượng hình, mô hình, tranh ảnh, sơ đồ, t{i liệu sao chép C c PTDH n{y sẽ tham gia v{o qu trình chủ thể thực hiện c c h{nh động mô hình hóa l{m cơ sở hình th{nh h{nh động ngôn ngữ v{ h{nh động trí tuệ. Bản vẽ được coi l{ tiếng nói kỹ thuật. Vì vậy khi dạy kỹ thuật, gi o viên nên quan t}m đến việc hình th{nh kỹ năng ph}n tích v{ tạo lập c c bản vẽ kỹ thuật cho học sinh. c. C c vật thí nghiệm, thực h{nh, thực nghiệm L{ loại PTDH tham gia v{o qu trình hình th{nh c c quan điểm nhận thức, quan điểm khoa học thông qua c c h{nh động thử nghiệm của học sinh.

16 15 d. C c phương tiện dạy học mới Như m y chiếu, m y tính, tivi, video, cassettes, đầu băng, phần mềm dạy học l{ nhóm c c phương tiện dạy học mới có ý nghĩa quan trọng trong việc tạo ra biểu tượng trung thực về đối tượng cũng như qu trình của chúng, l{m cơ sở hình ảnh cho việc hình th{nh kh i niệm Căn cứ vào cơ sở thiết bị dạy học C c loại thiết bị dạy học được dùng trực tiếp hay gi n tiếp C c phương tiện dạy học truyền thống v{ phương tiện mới C c loại hiện trường diễn ra c c hoạt động dạy học: như phòng học, phòng thí nghiệm, cổng xưởng, nh{ m y, cơ sở sản xuất. C c loại PTDH như ph}n loại đ~ kể trên đều rất đa dạng v{ có hiệu quả kh c nhau trong dạy học. Trong đó có PTDH đem lại hiệu quả thấp, có PTDH đem lại hiệu quả cao v{ có PTDH chỉ đem lại hiệu quả ở mức độ cần thiết. Vì thế, khi vận dụng chúng v{o giải quyết c c nhiệm vụ dạy học, người gi o viên cần lưu t}m tới hiệu quả sử dụng PTDH. Ý nghĩa: Xác định đúng loại phương tiện cần sử dụng, nắm vững đặc điểm, tính chất của PTDH để khai thác tối ưu hiệu quả của phương tiện DH đó 1.6. NGUYÊN TẮC CHẾ TẠO VÀ SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Nguyên tắc chế tạo phương tiện dạy học PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính khoa học sư phạm Tính khoa học sư phạm l{ một chỉ tiêu chính về chất lượng PTDH. Chỉ tiêu n{y đặc trưng cho sự liên hệ giữa mục tiêu đ{o tạo v{ gi o dục, nội dung phương ph p dạy học với cấu tạo v{ nội dung của phương tiện. Tính khoa học sư phạm thể hiện ở chỗ: PTDH phải bảo đảm cho học sinh tiếp thu được kiến thức, kỹ năng kỹ xảo nghề nghiệp tương ứng với yêu cầu của chương trình học, giúp cho gi o viên truyền đạt một c ch thuận lợi c c kiến thức phức tạp, kỹ xảo tay nghề... l{m cho họ ph t triển khả năng nhận thức v{ tư duy logic. Nội dung v{ cấu tạo của PTDH phải bảo đảm c c đặc trưng của việc dạy lý thuyết v{ thực h{nh cũng như c c nguyên lý sư phạm cơ bản. PTDH phải phù hợp với nhiệm vụ sư phạm v{ phương ph p giảng dạy, thúc đẩy khả năng tiếp thu năng động của học sinh.

17 16 C c phương tiện dạy học hợp th{nh một bộ phải có mối liên hệ chặt chẽ về nội dung, bố cục v{ hình thức trong đó mỗi c i phải có vai trò v{ chỗ đứng riêng. PTDH phải thúc đẩy việc sử dụng c c phương ph p dạy học hiện đại v{ c c hình thức tổ chức dạy học tiên tiến PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính nhân trắc học Thể hiện ở sự phù hợp của c c PTDH với tiêu chuẩn t}m sinh lý của gi o viên v{ học sinh, g}y được sự hứng thú cho học sinh v{ thích ứng với công việc sư phạm của thầy v{ trò. Cụ thể l{: PTDH dùng để biểu diễn trước học sinh phải được nhìn rõ ở khoảng c ch 8m. C c PTDH dùng cho c nh}n học sinh không được chiếm nhiều chỗ trên b{n học. PTDH phải phù hợp với đặc điểm t}m sinh lý của học sinh. M{u sắc phải s ng sủa, h{i hòa v{ giống với m{u sắc của vật thật (nếu l{ mô hình, tranh vẽ) Bảo đảm c c yêu cầu về độ an to{n v{ không g}y độc hại cho thầy v{ trò PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính thẩm mỹ C c phương tiện dạy học phải phù hợp với c c tiêu chuẩn về tổ chức môi trường sư phạm. Phương tiện dạy học phải bảo đảm tỉ lệ c}n xứng, h{i hòa về đường nét v{ hình khối giống như c c công trình nghệ thuật. Phương tiện dạy học phải l{m cho thầy trò thích thú khi sử dụng, kích thích tình yêu nghề, l{m cho học sinh n}ng cao cảm thụ ch}n, thiện, mỹ PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính khoa học kỹ thuật C c phương tiện dạy học phải có cấu tạo đơn giản, dễ điều khiển, chắc chắn, có khối lượng v{ kích thước phù hợp. Phương tiện dạy học phải công nghệ chế tạo hợp lý v{ phải p dụng những th{nh tựu của khoa học kỹ thuật mới. Phương tiện dạy học phải được bảo đảm về tuổi thọ v{ độ vững chắc. Phương tiện dạy học phải được p dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật mới nhất nếu có thể. PTDH phải có kết cấu thuận lợi cho việc chuyên chở v{ bảo quản.

18 PTDH được chế tạo phải đảm bảo tính kinh tế Tính kinh tế l{ một chỉ tiêu quan trọng khi lập luận chứng chế tạo mới hay đưa v{o sử dụng c c thiết bị dạy học mẫu. Nội dung v{ đặc tính kết cấu của phương tiện dạy học phải được tính to n để với một số lượng ít, chi phí nhỏ vẫn bảo đảm hiệu quả cao nhất. Phương tiện dạy học phải có tuổi thọ cao v{ chi phí bảo quản thấp. 5 nguyên tắc chế tạo PTDH: sư phạm,nhân trắc, thẩm mỹ, kỹ thuật, kinh tế Nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học. Phương tiện dạy học được sử dụng đúng, có t c dụng l{m tăng hiệu quả sư phạm của nội dung v{ phương ph p dạy học lên rất nhiều. Như trên đ~ trình b{y, phương tiện dạy học không chỉ có chức năng minh họa cho b{i giảng m{ còn có t c dụng thúc đẩy qu trình thu nhận kiến thức v{ hiểu nội dung của thông điệp cần truyền. Nếu không biết sử dụng phương tiện dạy học một c ch khoa học, hợp lí theo một c ch tiếp cận hệ thống, thậm chí lại lạm dụng qu nhiều phương tiện trong giờ giảng, thì hiệu quả của nó không những không tăng lên m{ còn l{m cho học sinh khó hiểu, rối loạn, căng thẳng. Bởi vậy, c c nh{ sư phạm đ~ tổng kết ba nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học (gọi l{ nguyên tắc 3Đ) như sau: đúng lúc, đúng chỗ v{ đủ cường độ Nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học đúng lúc Sử dụng phương tiện dạy học đúng lúc có ý nghĩa l{ đưa phương tiện v{o lúc cần thiết, lúc học sinh mong muốn nhất. Tuy nhiên trước đó thầy gi o đ~ dẫn dắt, nêu vấn đề, gợi ý... v{ được quan s t, gợi nhớ trong trạng th i t}m sinh lý thuận lợi nhất. Hiệu quả của PTDH được n}ng cao rất nhiều nếu nó xuất hiện đúng v{o lúc m{ nội dung, phương ph p của b{i giảng cần đến nó. Cần đưa phương tiện v{o theo trình tự b{i giảng, tr nh việc trưng ra h{ng loạt phương tiện trên gi, tủ trong một tiết học hoặc biến phòng học th{nh phòng trưng b{y, triển l~m. Phương tiện dạy học phải được đưa ra sử dụng v{ cất giấu đúng lúc. Nếu c c PTDH được sử dụng một c ch tình cờ, chưa có sự chuẩn bị trước cho việc tiếp thu của học sinh thì sẽ không mang lại kết quả mong muốn, thậm chí còn l{m tản mạn sự theo dõi của học sinh.

19 18 Với cùng một PTDH cũng cần phải ph}n biệt thời điểm sử dụng: khi n{o thì được đưa v{o trong giờ giảng, khi n{o thì dùng trong buổi hướng dẫn ngoại khóa, trưng b{y trong giờ nghỉ, trưng b{y ở ký túc x... hoặc cho học sinh mượn về nh{ quan sát. Cần c}n đối v{ bố trí lịch sử dụng PTDH hợp lý, thuận lợi trong một ng{y, một tuần nhằm n}ng cao hiệu quả của từng loại phương tiện. Ví dụ nên bố trí chiếu phim v{o cuối buổi học trong ng{y. Không chiếu phim liên tiếp một lúc nhiều nội dung Nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học đúng chỗ Sử dụng phương tiện dạy học đúng chỗ tức l{ phải tìm vị trí để giới thiệu, trình b{y phương tiện trên lớp hợp lý nhất, giúp học sinh có thể đồng thời sử dụng nhiều gi c quan để thiếp thu b{i giảng một c ch đồng đều ở mọi vị trí trên lớp. Một yêu cầu hết sức quan trọng trong việc giới thiệu PTDH trên lớp l{ phải tìm vị trí lắp đặt sao cho to{n lớp có thể quan s t rõ r{ng, đặc biệt l{ hai h{ng học sinh ngồi s t hai bên tường v{ h{ng ghế cuối lớp. Vị trí trình b{y phương tiện phải bảo đảm c c yêu cầu chung v{ riêng của nó về điều kiện chiếu s ng, thông gió v{ c c yêu cầu kỹ thuật riêng biệt kh c. C c phương tiện phải được giới thiệu ở những vị trí tuyệt đối an toàn cho gi o viên v{ học sinh trong v{ ngo{i giờ giảng, đồng thời phải bố trí sao cho không ảnh hưởng đến qu trình l{m việc, học tập của c c lớp kh c. Đối với c c phương tiện được cất tại c c nơi bảo quản, phải sắp xếp sao cho khi cần đưa đến lớp gi o viên ít gặp khó khăn v{ mất thời gian. Phải bố trí chỗ cất giấu phương tiện ngay tại lớp sau khi sử dụng để không l{m mất tập trung tư tưởng của học sinh khi nghe giảng Nguyên tắc sử dụng phương tiện dạy học đúng cường độ Nguyên tắc n{y chủ yếu đề cập nội dung v{ phương ph p giảng dạy sao cho thích hợp, vừa với trình độ tiếp thu v{ lứa tuổi của học sinh. Từng loại phương tiện có mức độ sử dụng tại lớp kh c nhau. Nếu kéo d{i việc trình diễn phương tiện hoặc dùng lặp lại một loại phương tiện qu nhiều lần trong một buổi giảng, hiệu quả của chúng sẽ giảm sút. Việc sử dụng mọi hình thức phương tiện kh c nhau trong một buổi giảng có ảnh hưởng lớn đến sự tiếp thụ của học sinh, đến hiệu quả sử dụng phương tiên dạy học. Lôi cuốn học sinh v{o những điều mới lạ, hấp dẫn sẽ l{m cho họ duy trì được sự chú ý theo dõi b{i giảng ở mức độ cần thiết. Theo số liệu của c c nh{ sinh lý học,

20 19 nếu như một dạng hoạt động được tiếp tục trên 15 phút thì khả năng l{m được sẽ giảm sút rất nhanh. Việc p dụng thường xuyên c c phương tiện nghe nhìn ở trên lớp dẫn đến sự qu tải thông tin đối với học sinh do họ chưa có đủ thời gian để chuyển hóa lượng tin đó. Sự qu tải lớn đối với thị gi c sẽ l{m ảnh hưởng đến chức năng của mắt, giảm thị lực v{ ảnh hưởng xấu đến hiệu quả dạy v{ học. Khi lập kế hoạch giảng dạy có dùng phương tiện nghe nhìn, cần phải căn cứ c c t{i liệu do c c thầy thuốc khoa mắt chỉ dẫn: sử dụng phương tiện nghe nhìn không qu 3-4 lần trong một tuần v{ kéo dài không quá phút trong một buổi dạy. Việc p dụng có hệ thống c c phương tiện trong qu trình dạy học có ý nghĩa lớn đối với việc n}ng cao hiệu quả dạy học. Nhờ có phương tiện dạy học, thầy gi o có thể nhanh chóng tập trung sự chú ý của học sinh v{o c c vấn đề cần nêu v{ hiểu được những nội dung m{ phương tiện truyền đạt. Nếu c c phương tiện được sử dụng một c ch tình cờ chưa có sự chuẩn bị cho việc tiếp thu của học sinh sẽ không mang lại kết quả mong muốn, đôi khi còn l{m tản mạn sự theo dõi của học sinh. Bởi vậy, để n}ng cao hiệu quả sử dụng phương tiện dạy học, gi o viên phải chuẩn bị kĩ về nội dung, tu}n thủ nguyên tắc 3Đ như trên. Qua việc ph}n tích gi o trình, t{i liệu học tập, gi o viên phải x c định vị trí của từng phương tiện dạy học để giải quyết c c nhiệm vụ sư phạm cụ thể. Khi x c định vị trí của từng phương tiện dạy học, gi o viên phải thiết lập mối liên kết giữa c c khả năng của phương tiện với mục tiêu học tập, nội dung b{i giảng để l{m cơ sở soạn thảo phương ph p dạy học. Không thể thúc đẩy c c hoạt động tích cực của học sinh nhằm chuyển hoá và nắm vững thông tin do c c phương tiện dạy học truyền đạt qua sự giới thiệu của gi o viên nếu như không có sự chuẩn bị chu đ o. Vì thế gi o viên phải dự kiến trước những hoạt động của mình v{ của học sinh. Hiệu quả của việc p dụng c c phương tiện dạy học còn phụ thuộc v{ sự quan t}m của học sinh như thế n{o. Thầy gi o phải tạo nên sự hứng thú với c c công việc tiếp theo bằng nhiều c ch. Những c ch đó có thể l{ những thông b o sơ bộ về hiện tượng nghiên cứu, c ch chuyển tiếp không bất ngờ từ phương tiện n{y qua phương tiện kh c, đặt những tình huống nêu vấn đề Cần phải khẩn trương tổ chức c c hoạt động của học sinh sau khi được xem giới thiệu phương tiện dạy học. Có thể đặt c c c}u hỏi, b{i tập về c c nhiệm vụ kh c nhau mang tính chất thực h{nh. Như vậy cần phải tổ chức kiểm tra một c ch có hệ thống c c hoạt động của học sinh. Như vậy, khi chuẩn bị b{i giảng, gi o viên cần chú ý c c vấn đề sau:

21 20 - Phải p dụng c c phương tiện dạy học một c ch có hệ thống, đa dạng hóa hình thức của c c phương tiện. - Khi chọn c c phương tiện dạy học phải tìm hiểu kĩ nội dung của chúng v{ luôn phải xét đến khả năng p dụng chúng một c ch đồng bộ. - Phải ph}n tích tỉ mỉ t{i liệu học tập để x c định việc sử dụng phương tiện đúng nguyên tắc 3Đ. - Cần phải tổ chức với những điều kiện nhất định để đẩy mạnh c c hoạt động của học sinh khi quan s t thầy gi o giới thiệu phương tiện dạy học, đồng thời phải thường xuyên kiểm tra c c hoạt động đồng bộ của học sinh. 3 nguyên tắc sử dụng PTDH: đúng lúc, đúng chỗ, đúng cường độ 1.7. LỰA CHỌN PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn PTDH 6 điều cần nhớ khi Lựa chọn phương tiện dạy học: 1. Mục tiêu, nhiệm vụ học tập 2. Nội dung v{ phương ph p dạy học 3. Đặc điểm của người học 4. Cơ sở vật chất kỹ thuật của nh{ trường 5. Th i độ v{ kĩ năng của thầy gi o 6. Không gian, nh s ng v{ cơ sở vật chất của lớp học Người thiết kế b{i giảng v{ thầy gi o phải tổng hợp c c yếu tố ảnh hưởng trên v{ xuất ph t từ thực tế của nh{ trường m{ lựa chọn c c loại phương tiện dạy học thích hợp nhất cho mình mới đảm bảo hiệu quả sử dụng cao. Chúng ta cũng phải luôn nhớ rằng việc lựa chọn phương tiện dạy học l{ một phần việc trong sự tiếp cận hệ thống của qu trình dạy học hay l{ một phần của công việc thiết kế một b{i học v{ mục đích cuối cùng l{ phải x}y dựng được một danh mục c c phương tiện dạy học được lựa chọn một c ch hệ thống cho một đề mục, một b{i giảng hay môn học Các giai đoạn của việc lựa chọn PTDH Sự tiếp cận hệ thống khi thiết kế một công nghệ dạy học để qua đó m{ lựa chọn phương tiện dạy học thường qua 4 giai đoạn.

22 Phân tích a. X c định c c mục tiêu sư phạm Ph}n tích nội dung c c vấn đề cần truyền thông- nội dung thông tin như trên đ~ nêu, mỗi nội dung đòi hỏi phải có c c phương tiện thích hợp để truyền tải, ví dụ khi kể một c}u chuyện có thể trực tiếp truyền lời nói hay kịch truyền thanh. Phân tích c c mục tiêu cần truyền thông l{ c c mục tiêu m{ học sinh phải đạt được sau khi kết thúc một qu trình dạy học. C c mục tiêu đó l{: + Lĩnh vực nhận thức: được thể hiện qua c c thông tin bằng lời hay hình ảnh hay kĩ năng trí tuệ. C c kĩ năng bằng lời v{ hình ảnh yêu cầu người học đưa ra c c c}u trả lời đặc biệt tương ứng với một sự kích thích n{o đó, chúng thường đòi hỏi phải nhớ hay nhắc lại, mặt kh c kĩ năng trí tuệ yêu cầu c c hoạt động tư duy v{ sự điều khiển c c thông tin. Lĩnh vực nhận thức bao gồm các khả năng tư duy đơn giản đến phức tạp. Kiến thức thể hiện ở c c khả năng nói lại c c đặc trưng, nhớ lại, định nghĩa, x c nhận nhắc lại. Lĩnh hội: truyền đạt lại, giải thích, chú giải tổng kết ngoại suy. Áp dụng: sử dụng những tư tưởng v{ thông tin đ~ học được. S ng tạo: ph}n tích một ví dụ hay một hệ thống th{nh c c th{nh phần, tổ hợp c c th{nh phần để tạo lên c c sản phẩm mới. + Lĩnh vực tình cảm được hình th{nh tùy theo mức độ thay đổi bên trong hay tạo lên một th i độ, một gi trị của c nh}n. Tiếp nhận l{ sự nhận biết v{ quan t}m đến một sự kích thích n{o đó (lắng nghe hay nhìn). Trả lời l{ sự tham gia năng động hay sự phản ứng theo một v{i c ch đối với thông điệp được truyền. Đ nh gi l{ sự tự nguyện b{y tỏ một th i độ hay biểu thị một sự thích thú. Đặc trưng hóa l{ sự biểu diễn một hệ thống gi trị bên trong, ph t triển một phong c ch sống đặc trưng dựa trên một gi trị hay một hệ thống gi trị. + Lĩnh vực kĩ năng hành động : Lĩnh vực kĩ năng h{nh động có thể được thấy như một sự tiến bộ theo mức độ điều phối c c công việc được yêu cầu của học sinh: Bắt chước l{ sự nhắc lại c c h{nh động đ~ được xem biểu diễn. Vận h{nh l{ sự thực hiện một h{nh động đ~ được xem.

23 22 xác. Tính chính x c l{ sự thực hiện một h{nh động đ~ được học một c ch chính Đúng khớp l{ thực hiện một c ch có tiềm thức, hiệu quả, nhịp nh{ng, phối kết hợp c c kĩ năng. + Lĩnh vực tương tác cá nhân bao gồm 6 loại: Tìm kiếm v{ cung cấp thông tin: hỏi v{ đưa ra sự kiện, dư luận hay gạn lọc thông tin từ một hay nhiều c nh}n. động. Đề xuất: Đặt ra một kh i niệm mới, một lời đề nghị hay một lớp h{nh X}y dựng v{ hỗ trợ: Mở rộng, ph t triển v{ n}ng cao vai trò một c nh}n, c c đề nghị hay cầu mong của người ấy. Đưa v{o v{ lấy ra: Tổng kết hay lôi kéo c c học viên kh c v{o cuộc tranh luận hay trò chuyện. Phản đối v{ quan t}m : Tuyên bố trực tiếp c c ý kiến kh c nhau hay phê ph n c c luận điểm của người kh c. Tổng kết: Nêu lại dưới một hình thức tổng hợp nội dung của c c cuộc tranh luận trước hay một cuộc quan s t đ~ tiến h{nh. b. X c định c c yếu tố con người v{ môi trường: Ph}n tích đặc tính của học sinh được p dụng PTDH. Ph}n tích đặc tính của gi o viên, người p dụng PTDH v{o b{i giảng. Ph}n tích môi trường sư phạm, địa b{n d}n cư. C c vấn đề liên quan đến môi trường sư phạm v{ bố trí lớp học Thiết kế a. Chuẩn bị: Lựa chọn c c t{i liệu sẵn có: Đó l{ c c t{i liệu về chuyên môn của b{i giảng có liên quan v{ c c t{i liệu sư phạm cần thiết l{m cơ sở cho việc lựa chọn PTDH. Căn cứ v{o từng nội dung dạy học của b{i giảng, gi o viên lựa chọn phương ph p dạy học phù hợp. Qua phương ph p sẽ định hướng việc chọn PTDH tương ứng. Soạn c c tiêu chuẩn kĩ thuật cho từng phương tiện dạy học vừa lựa chọn trên.

24 23 b. Sản xuất mẫu. Sản xuất thử một mẫu hay một số lượng nhỏ để đưa ra thực h{nh sư phạm, tham khảo ý kiến chuyên gia, đúc rút kinh nghiệm Triển khai a. Thử nghiệm b. Đ nh gi Tham khảo ý kiến gi o viên v{ c c chuyên gia sư phạm Tiến h{nh sư phạm Phản hồi c c nhận xét cho nơi nghiên cứu thiết kế v{ sản xuất Đ nh gi hiệu quả đ{o tạo Đ nh gi gi trị tổng thể Phổ biến a. Phổ biến Soạn c c t{i liệu hướng dẫn Phổ biến phương tiện dạy học đến c c nơi sử dụng b. Ho{n thiện Sau một thời gian sử dụng d{i hay ngắn, tùy theo loại phương tiện, tiến h{nh c c công việc ho{n thiện để tăng hiệu quả sử dụng của phương tiện. Ho{n thiện, bỏ bớt c c phần thừa, bổ sung c c phần còn thiếu Lập t{i liệu chính thức để sử dụng l}u d{i

25 Chương 2. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC TRUYỀN THỐNG 24 Mục tiêu: O.1 Trình bày được vai trò, đặc điểm phân loại và kỹ thuật sử dụng các loại phương tiện dạy học truyền thống và hiện đại; G.1 Trình b{y được kỹ thuật sử dụng c c phương tiện dạy học truyền thống như: c c loại bảng, Thẻ kỹ năng, t{i liệu in, t{i liệu ph t tay, vật thật, mô hình, vật đúc. O.2 Chế tạo và sử dụng hiệu quả một số phương tiện dạy học thường dùng, khai thác có hiệu quả các trang thiết bị dạy học hiện đại có trong nhà trường để phục vụ tốt hoạt động dạy học; G.2 Sử dụng được c c loại bảng đúng kỹ thuật G.3 Thiết kế v{ sử dụng được thẻ kỹ năng đúng kỹ thuật G.4 Sử dụng t{i liệu in, t{i liệu ph t tay đúng yêu cầu kỹ thuật G.5 Sử dụng được vật thật, mô hình, vật đúc trong dạy học O.3 Rèn luyện được tính cẩn thận, sự khéo léo, khả năng tư duy và sáng tạo trong quá trình phát triển và sử dụng phương tiện dạy học. G.6 Có ý thức chủ động học đi đôi với h{nh khi tiếp cận nội dung b{i học; bảo quản giữ gìn PTDH đúng kỹ thuật 2.1. SỬ DỤNG CÁC LOẠI BẢNG VÀ THẺ KỸ NĂNG Các loại bảng trình bày Các điểm chung C c loại bảng trình b{y được xếp v{o c c loại phương tiện không cần có nguồn s ng chiếu rọi một c ch trực tiếp. Chúng có một số điểm chung như sau: Không cần nguồn điện hoặc nh s ng Có nhiều kích cỡ hình d ng thu hút sự chú ý Dễ kiếm, dễ chế tạo Dễ thích nghi với bất kỳ một môn học n{o

26 25 Bảng l{ một phuơng tiện nhìn dùng để trình b{y c c hình thức dạy học trực quan tượng trưng v{ trực quan đồ vật, ví dụ: chữ viết, ký hiệu, sơ đồ, đồ thị...gi o viên sử dụng bảng n{y kết hợp với lời nói trong khi trình b{y b{i dạy, thuyết minh, chứng minh, ôn tập. C c loại bảng trình b{y còn được dùng để hỗ trợ hoặc bổ sung c c phương tiện v{ hoạt động dạy học kh c như trưng b{y, triển l~m. Tuỳ theo vị trí rộng hẹp, nơi đặt, có bảng l{ th{nh phần của một bức tường mặt chìm hay nổi, có loại bằng một mặt treo hoặc gắn cố định trên v ch gồm từ một tới v{i ba tấm, hai đầu thẳng đứng có r~nh trượt để kéo lên xuống; hoặc bảng hai mặt gồm ba hay bốn tấm nhỏ, xếp dọc theo một cạnh như bản lề có thể lật giở như trang s ch, có loại bảng để b{n hoặc có gi ba ch}n, có b nh xe một mặt hoặc hai mặt có thể quay 180 o theo trục thẳng đứng hoặc nằm ngang. Hình dạng v{ kích thước của bảng được l{m theo yêu cầu tại chỗ vừa tầm tay, tầm mắt. Bảng thường có hình vuông hay hình chữ nhật với kích thước thường dùng trong c c trường học như sau: Rộng: 0,6 0,9 1,2 (m) Dài : 0, ,2 1,5 1,8 3,0 3,6 (m) Khi dùng c c loại bảng n{y để dạy học, học sinh thường có cơ hội để tham gia công việc thiết kế v{ l{m lấy t{i liệu để trình b{y dưới sự hướng dẫn của gi o viên. Công việc giao cho c nh}n v{ tập thể n{y có gi trị rất lớn trong qu trình học tập của học sinh Đặc điểm và công dụng của một số kiểu loại bảng trình bày a. Bảng phấn Trong gi o dục xưa v{ nay, một trong những gi o cụ trực quan cơ bản, th}n thuộc nhất với mỗi người gi o viên chính l{ chiếc bảng. Đó không đơn giản l{ dụng cụ, thiết bị m{ gi o viên dùng để truyền tải kiến thức hoặc giúp học sinh ôn luyện lại những kiến thức đ~ được truyền đạt m{ còn khích lệ học sinh học tập v{ l{m cho b{i học thêm sinh động, cuốn hút. Điều n{y góp phần rất lớn cho sự th{nh công trong sự nghiệp gi o dục của đất nước. Chiếc bảng đen l{ vật không thể thiếu trong bất cứ lớp học n{o v{ đó cũng l{ một trong những gi o cụ trực quan th}n thuộc, tiện dụng nhất với mỗi gi o viên. Tuy nhiên, rất nhiều gi o viên lại chưa nhận thức được tầm quan trọng của chiếc

27 26 bảng, từ đó chưa tận dụng triệt để lợi ích của chúng hoặc sử dụng chúng một c ch chưa thực sự hiệu quả. + Đặc điểm Bảng phấn l{ một phương tiện nhìn quen thuộc tiện lợi v{ rất cần thiết để dạy học. Gi o viên có thể x}y dựng từng ý chính của b{i dạy trên bảng từng bước một trong khi vừa dùng lời giảng chi tiết. C ch thức sử dụng bảng phấn có thể coi như một chỉ dẫn hoặc thước đo về hiệu quả giảng dạy của gi o viên có sự s ng tạo. Bảng phấn chiếm vị trí h{ng đầu trong bảng kê c c đồ dùng vì nó luôn có sẵn, không đòi hỏi t{i nghệ đặc biệt, rẻ tiền, có thể viết, vẽ, sửa đổi hoặc thêm bớt một c ch dễ dàng. phấn: Khi thiết kế bảng, cần có một bề mặt bảng để trình b{y phù hợp với m{u Màu bảng Màu phấn Màu bảng Màu phấn Xanh lá cây Trắng hay v{ng Xám Vàng Đỏ Xanh lá cây, vàng Cam Xanh, vàng Vàng Xanh lơ Hồng Tím, xanh lơ, thẫm Hồng Tím Đen Bất cứ m{u gì Bảng 2.1. Lựa chọn màu bảng và màu phấn + Công dụng của bảng phấn Bảng phấn có nhiều công dụng trong dạy học, đặc biệt l{ dùng để trình b{y: Hình vẽ Thuật ngữ Chứng minh Chỉ dẫn Sơ đồ Định nghĩa B{i tập Ghi chú Đồ thị Dàn bài Thí nghiệm Thông báo Bản đồ Từ kho Minh hoạ Giao b{i tập Lược đồ Tóm tắt Ôn tập Thông báo + Tình huống sử dụng bảng phấn Giảng từng điểm, triển khai từng ý một, từ đơn giản tới phức tạp để x}y dựng một kh i niệm. Vẽ lược đồ, sơ đồ,...liệt kê c c giai đoạn thực hiện một dự n, một động t c.v.v. + Các giai đoạn sử dụng bảng phấn

28 27 TRÌNH TỰ CÁC BƯỚC TIÊU CHÍ THỰC HIỆN Quan sát và kiểm tra bảng Chia bảng Sử dụng bảng - Mặt bảng sạch ; - Vững chắc, an to{n - Chia bảng th{nh 2 hoặc 3 phần đều nhau - Phần bên tr i: viết d{n b{i, giữ cố định ( không xóa) trong suốt qu trình giảng b{i. Phần giữa bảng: dùng giải thích, vẽ, ph}n tích v{ xóa thường. xuyên. - Phần bên phải: ghi từ khóa, công thức hoặc ý tưởng quan trọng của chủ đề, học sinh l{m b{i tập. - To, rõ nét, đúng chính tả; Cở chữ : to nhất l{ tựa b{i Viết bảng - C c đề mục kh c: chữ nhỏ hơn, nên gạch ch}n hoặc tô đậm - Nên vẽ ph c trước Vẽ trên bảng - Chỉ vẽ trên bảng những hình giản đơn; đối với hình, sơ đồ phức tạp nên vẽ trước v{ in ra giấy - Theo vệt thẳng, d{i Lau bảng - Lau từ tr i sang phải bảng - Gi o viên quay mặt ra ngo{i bảng v{ đi lùi khi lau. Kết hợp c c loại bảng kh c - Linh hoạt. - Lau sạch bảng phấn trước khi rời khỏi lớp. Bảng 2.2. Các giai đoạn sử dụng bảng phấn + Những điều lưu ý khi sử dụng bảng phấn sinh. Trình b{y cô đọng những điểm quan trọng sẽ g}y ấn tượng s}u sắc cho học Lời văn trình b{y chính x c, không viết d{i dòng. Dự định trước vấn đề cần viết lên bảng v{ c ch trình b{y.

29 28 Những dụng cụ kh c (phấn, thước, compa ) phải được chuẩn bị trước để khi vẽ lên bảng Kiểm tra lại điều kiện nh s ng chói, dọi v{o bảng Phấn trên bảng rõ, dùng nhấn mạnh, ph}n biệt sự kh c nhau. Xóa ngay t{i liệu không liên quan đến sự kiện đang giảng Bảng dạy học phải luôn sạch sẽ không để bụi phấn l{m bẩn. Giống như một tủ b{y h{ng để bẩn không ai muốn xem. Lời giảng luôn giữ đúng nhịp với những gì xuất hiện trên bảng. Nét phấn phải vững, không qu nhẹ cũng không qu đậm. Khi viết nên xoay phấn đừng để viên phấn vẹt về một bên. Khăn lau bảng thường xuyên phải có độ ẩm nhất định. Không nên quay mặt v{o bảng khi lau. Mở lộ từng phần bảng phấn theo trình tự b{i dạy. Viết v{ vẽ sao cho đến cuối giờ dạy những phần chính trên bảng vẫn còn nguyên thứ tự, rõ r{ng để tóm tắt b{i học. Nên đưa giẻ lau lên xuống theo chiều thẳng đứng của bảng, lau từ trên xuống dưới v{ hướng lau từ tr i sang phải. Viết rõ r{ng, chính x c, dễ đọc, vắn tắt, thứ tự. Dùng hình đơn giản ký hoạ. Viết thẳng h{ng Vẽ ph c, ph c hình to{n bộ theo tỷ lệ bằng vạch mờ, sau đó xóa những nét không cần thiết, chỉ giữ lại những đường cần tô đậm. Thêm chi tiết, dùng phấn m{u nếu cần. + Làm bảng phấn Nguyên liệu thường dùng: v n ép, gỗ, nhựa, xi măng.v.v. Bảng l{ một phương tiện không thể thiếu trong dạy v{ học. Cùng với sự ph t triển của khoa học kỹ thuật v{ công nghệ thông tin, hiện nay có rất nhiều loại bảng mới được sử dụng. Tuy nhiên khi sử dụng một số loại bảng đó cần phải đảm bảo một số yêu cầu về cơ sở vật chất, phòng học, điều kiện kinh tế của từng trường cũng như kỹ năng sử dụng c c loại bảng n{y của gi o viên.

30 29 Vì vậy người gi o viên phải thường xuyên học hỏi n}ng cao trình độ để sử dụng c c phương tiện n{y một c ch có hiệu quả, giúp b{i học sinh động hấp dẫn, truyền đạt được nhiều kiến thức cho học sinh. Tuy nhiên, trong qu trình dạy học, gi o viên cần lưu ý không nên qu phụ thuộc v{o bảng điện tử v{ phương tiện hỗ trợ m{ bỏ quên c ch giảng dạy bảng phấn truyền thống. Điều n{y giúp gi o viên có thể chủ động trong giảng dạy ở mọi ho{n cảnh, đảm bảo hiệu quả tốt nhất trong giảng dạy v{ học tập. b. Bảng từ: + Công dụng Gắn trên bảng c c trang ảnh, bản vẽ... nhờ nam ch}m giữ chặt trên mặt bảng, không cần đinh hoặc keo dính, gắn lên gỡ ra một c ch nhanh chónọa Trưng b{y vật thật v{ c c loại mô hình l{m bằng gỗ nhẹ, bìa cứng gắn lên mặt bảng nhờ c c thanh nam ch}m hoặc keo dính. Hình 2.2. Phương tiện gắn trên bảng từ Giới thiệu c c bộ phận chủ yếu, chức năng, nguyên tắc hoạt động của mô hình m y móc để học sinh hình dung được to{n diện về những bộ phận trước khi quan s t trong thực h{nh C c chi tiết hay từng phần hoặc to{n bộ có thể di động về mọi phía của bảng. + Làm bảng từ L{m bằng c c vật liệu như tôn, thép mỏng... Nam ch}m có thể cắt theo nhiều cỡ: tròn hình chữ nhật, d{y hoặc mỏng. c. Bảng nỉ Bảng nỉ l{ một tấm bảng gỗ hay bìa cứng, trên mặt bọc một thứ vải mắt nh m như nỉ, vải m{u, vải xơ... C c hình cắt trên vải cùng loại ấn nhẹ lên mặt bảng sẽ d n chặt v{o đó. Những hình cắt trên s ch b o hoặc giấy nhẹ phía sau có d n miếng vải cùng loại cũng có thể b m dính trên đó. + Công dụng: Vì sức b m của bảng n{y kém bảng từ tính nên nó dùng để trình b{y từng mục của d{n ý b{i học, c c điểm chính cần nhấn mạnh. Trưng b{y trong chốc l t hình ảnh để minh hoạ như về một điểm n{o đó như về an to{n, lịch sử những ph t minh. Trình b{y những ý hoặc kh i niệm tượng hình cần lặp lại, hoặc thay đổi theo

31 30 thứ tự về trực quan trong khi thuyết trình, thảo luận, hỏi đ p. Trình b{y c c thống kê, biểu đồ, đồ thị, sơ đồ. + Dùng bảng nỉ Tuỳ thuộc v{o đặc điểm của nội dung b{i dạy, nhóm học sinh. Cần vạch kế hoạch chi tiết cho b{i, ph}n tích tìm ra c c điểm chính, sắp xếp theo thứ tự logic của nội dung, x c định c c chi tiết dùng mô tả: c c hình cắt, hình vẽ, ký hiệu, đồ thị. + Làm bảng nỉ Có thể thay vải nỉ bằng vải m{n hoặc dùng mặt tr i của loại bông có sổ lông d. Bảng khoen moóc Bảng l{m bằng tấm gỗ phẳng bọc vải mịn trên đó có vô số những mấu đề đặn hình vòng khoen. Muốn dùng bảng n{y cũng cần có những bảng ni lông mặt sau có keo dính, mặt trước có có vô số những moóc nhỏ cùng cỡ với vòng khoen trên, chĩa về nhiều hướng. D n bảng n{y v{o vật trưng b{y, ấn nhẹ vật lên mặt bảng khoen. C c khoen sẽ dính chặt v{o nhau giữ vật rất chắc trên mặt bảng. e. Bảng chốt L{ loại bảng dùng để trưng b{y hoặc l{m gi đỡ c c đồ dùng phục vụ công việc dạy học tại lớp, xưởng. Bảng l{m bằng một tấm gỗ cứng phẳng, trên khắp mặt bảng có khoan những lỗ tròn đường kính khoảng 3mm (tuỳ theo đường kính của sắt l{m chốt) c ch nhau khoảng 2,5mm đều đặn theo h{ng ngang v{ h{ng dọc. Tranh ảnh hoặc đồ vật ba chiều như s ch, mô hình, dụng cụ được giữ ở vị trí lựa chọn trên bảng bằng c c đinh chốt xuyên qua lỗ hoặc bằng c c gi đỡ có móc uốn theo nhiều kiểu bằng d}y đồng, sắt hoặc kẽm. f. Bảng thông đạt Trong nhiều trường hợp, bảng thông đạt hầu như chỉ d{nh riêng để niêm yết c c thông b o về tin tức thường nhật. + Công dụng L{ nơi thích hợp để trình b{y t{i liệu học tập hoặc tham khảo hiếm, chỉ có một bản. Giới thiệu trước về t{i liệu mới, b{i học, s ch b o, môn học mới... kích thích sự chú ý, động viên học sinh. Giúp cho học sinh những t{i liệu hay cần triển khai nhưng không đủ thời gian. Dùng bảng thông đạt để trình bày các loại tài liệu như: Đồ thị Lược đồ, sơ đồ Bản vẽ

32 31 Bưu ảnh Tranh ảnh Mô hình B{i cắt ở c c b o S ng t c văn học Tin khoa học kỹ thuật Thông báo Khẩu hiệu... + Một số nguyên tắc sắp đặt: Hấp dẫn, vừa tầm mắt người xem Nhất qu n (tựa đề, mũi tên chỉ...v.v). Giản đơn (dễ sắp đặt, đọc ít thời gian) Dùng m{u sắc khi cần để tăng độ hấp dẫn. Sắp đặt c}n đối, h{i ho{. + Làm bảng thông đạt: Có nhiều cỡ kh c nhau, thông thường l{m bằng bìa cứng. g. Bảng giấy lật: Bảng giấy lật l{ loại bảng gồm nhiều tờ giấy đục lỗ, được vít trên một thanh đỡ ép v{o bảng, có thể lật đi lật laị được. Khổ giấy khoảng 70 X 100 cm. Thanh đỡ đảm bảo cho c c tờ giấy không bị giữ cố định m{ có thể lật từng tờ ra phía sau gi sau khi đ~ viết hết. + Ưu điểm Gọn nhẹ, đi chuyển dễ d{ng hơn bảng viết Có nhiều tờ để viết khi giảng Hình 2.3. Bảng giấy lật Có thể lật đi lật lại nhiều lần để trình bầy giống như thay tờ phim trong trên m y chiếu OHP, nhưng cơ động hơn vì có thể viết thêm c c vấn đề nếu thấy cần thiết Có thể xé ra để treo riêng từng tờ nhằm cùng một lúc giới thiệu to{n bộ c c vấn đề giảng dạy đ~ được viết trên bảng.

33 32 Không phụ thuộc v{o nguồn điện Có thể chuẩn bị trước Có thể sử dụng nhiều m{u sắc kh c nhau Có thể sử dụng tranh ảnh Có thể sử dụng cho c c b{i thuyết trình tự ph t Dùng để trực quan ho những điểm thảo luận chính trong b{i thuyết trình + Nhược điểm Vì bảng giấy hẹp nên triển khai được ít vấn đề Chỉ có thể sử dụng dạy học với nhóm nhỏ Mất thời gian chuẩn bị Tốn kém vật liệu Không xóa được để viết lại như bảng phấn. Nếu hết giấy sẽ không thể tiếp tục sử dụng để mở rộng c c nội dung b{i giảng Phải bảo quản c c thiết bị + Tình huống sử dụng D{nh cho những nhóm nhỏ Như l{ phương tiện hỗ trợ cho c c phương tiện kh c khi không có điện Khi phải chuyển b{i thuyết trình của bạn từ nơi n{y sang nơi kh c Trình b{y những ý tưởng đầu tiên m{ bạn dự định sẽ ph t triển c c ý tưởng n{y khi l{m việc với cả nhóm. + Kỹ thuật sử dụng: Kiểm tra lại b{i trước khi bắt đầu Viết đủ lớn v{ rõ r{ng, tối đa bảy dòng Không nên viết to{n chữ hoa Viết nội dung xong, quay mặt về phía người nghe trước khi trình b{y Đóng nắp bút sau khi viết Gặp lại phía sau hoặc xé đi những tờ giấy đ~ viết L{m nhẹ nh{ng, tr nh g}y tiếng ồn Kiểm tra c c điều kiện kỹ thuật của bảng giất lật trước khi thuyết trình

34 33 Đặt ở vị trí m{ tất cả mọi người đều có thể nhìn thấy được Đừng đọc b{i thuyết trình h~y sử dụng chúng để hỗ trợ cho việc thuyết trình. Sử dụng que chỉ khi thuyết trình. h. Bảng ghim: Còn gọi l{ bảng đính: l{ loại bảng dùng để ghim, đính, kẹp hoặc d n lên đó c c hình vẽ, sơ đồ, biểu đồ, c c thẻ giấy bìa trắng hoặc m{u hình chữ nhật, hình vuông, hình elip, hình tròn với nhiều kích thước kh c nhau, chứa đựng nội dung hoặc viết sẵn nội dung. Trong c c cuộc hội thảo, hoặc lớp học với số lượng người tham dự từ 15 đến 25 người hoặc trong thảo luận tổ, nhóm, người ta có thể sử dụng một loạt bảng ghim một c ch linh hoạt, nhằm giới thiệu chương trình l{m việc, c c chủ đề v{ cấu trúc của chúng, Hình cũng 2.4. như Bảng thu thập ghim c c ý kiến đ nh gi của c c th{nh viên tham dự. Bảng ghim được thiết kế theo nhiều kiểu kh c nhau, từ đơn giản như: bảng đính treo trực tiếp trên tường đến phức tạp như hệ thống bảng đính. Có loại có ch}n cố định, lại có thể quay gập được. Bảng ghim thường được l{m từ tấm xốp, vật liệu bột giấy trộn với keo ép mềm rồi c n phẳng. Trên thị trường có b n nhiều loại ghim thích hợp để ghim lên loại bảng n{y. Bảng ghim trung bình cao từ 1,2m đến 1,5m. + Ưu điểm: Thực hiện sơ đồ hóa b{i giảng, chương trình học tập thuận lợi. C c phần trình b{y cũng như gợi ý kh c đều được công khai ghim lên bảng tạo ra phản xạ trực tiếp về nội dung vấn đề được trình b{y hoặc sẽ thảo luận. Giảng viên có thể chuẩn bị trước nội dung v{ ghi sẵn trên phiếu Cơ động, có thể di chuyển c c tờ giấy trên bảng theo ý muốn của giảng viên để l{m s ng tỏ những nội dung v{ nhận xét trong khi giảng. Khuyến khích tối đa tích tích cực của học sinh. Động viên học sinh tham gia v{o b{i giảng, học sinh phấn khởi học tập. Có thể t i sử dụng Rất thích hợp với nhóm nhỏ

35 34 + Nhược điểm: Cần có thời gian chuẩn bị mới có thể sử dụng bảng đính có hiệu quả Cần có một số c c phụ kiện, vật liệu như giấy m{u c c loại, phim v{ bút dạ. Sau khi th o c c thẻ, phiếu khỏi bảng, trật tự đ~ đính sẽ mất, phải l{m lại từ đầu. Cồng kềnh, bất tiện khi vận chuyển Phải bảo quản c c thiết bị Không thích hợp với những b{i thuyết trình trang trọng v{ chính thức Ngo{i ra, bảng ghim còn có nhược điểm l{ khuôn khổ có hạn nên c c vấn đề trình bày cần hạn chế. + Tình huống sử dụng: Sử dụng cho những nhóm nhỏ v{ trình b{y kết quả nhóm Như l{ phương tiện hỗ trợ cho c c phương tiện kh c Khi không có điện Khi phải di chuyển b{i thuyết minh của bạn từ nơi n{y đến nơi kh c. Trình b{y những ý tưởng đầu tiên m{ bạn dự định sẽ ph t triển, những ý n{y sẽ l{m việc với cả nhóm. Trực quan ho c c ý tưởng Nhóm c c thông tin v{ xắp xếp theo thứ tự ưu tiên k. Bảng gấp Dùng để nới rộng diện tích sử dụng bảng, gồm 3 tấm: 1 tấm lớn cố định, 2 tấm gấp có kích thước bằng kích thước tấm cố định. Phần viết: dùng tấm cố định, phần gấp: sử dụng nội dung nhiều lần. L{m bằng gỗ ép: viết phấn; Plactic: viết bút dạ. l. Bảng cuốn. Kết cấu: gồm 1 băng vòng có chiều rộng bằng chiều rộng bảng, lồng v{o 2 con lăn đặt phía trên, dưới có t c dụng căng băng vòng, di chuyển băng sau khi viết. Bề mặt phủ 1 lớp nhựa mịn có m{u theo yêu cầu của bảng. Con lăn phía trên đặt miếng gạt, xo bảng khi băng được cuốn qua.

36 35 m. Bảng tự in. In lại nhưng nội dung đ~ viết bảng. Bộ phận in cung cấp bản copy cho học sinh. n. Bảng Plactic. Dùng tấm Plactic l{m mặt viết, m{u tấm Plactic l{ m{u mặt viết. Viết bằng bút dạ, lực tỳ nhẹ, m{u sắc tươi, rõ nét. Bảng Plactic m{u trắng gọi l{ bảng đa năng (dùng bút nhiều m{u, l{m m{n chiếu cho c c loại m y chiếu) Thẻ kỹ năng trong dạy học Tác dụng Dễ kiếm, rẻ, dễ l{m Có thể người học cùng tham gia l{m Dễ trình b{y, không cần điện M{u sắc hấp dẫn Áp dụng hợp lý cho c c hình thức, mục đích dạy học kh c nhau Kỹ thuật làm thẻ kỹ năng: Chuẩn bị thẻ m{u, ghim chuẩn bị bút v{ kiểm tra bút trước khi viết. Cần có tiêu đề trên bảng Đóng bút sau khi viết xong Mỗi thẻ chỉ viết một ý Không viết qu ba h{ng trên thẻ Không viết to{n chữ hoa Viết bằng nét to của bút dạ không qu d{y Có thể chuẩn bị giấy khổ rộng để l{m nền v{ dùng hồ d n lại những gì đ~ trình bày Các quy tắc trực quan với các thẻ: Viết Bằng bút dạ Chữ in viết to v{ rõ

37 36 Chỉ có một ý tưởng trên một thẻ Dùng thẻ m{u v{ tạo ra c c hình dạng kh c nhau Cùng loại thì cùng m{u v{ cùng dạng thẻ Kỹ thuật sử dụng thẻ trong dạy học Dự kiến khoảng trống hợp lý trên bảng (đối với bảng viết) để gắn thẻ. Cho xuất hiện từng thẻ một (thuyết trình hoặc đ{m thoại ) Kết quả ý tưởng trên thẻ l{ ý tưởng của nhóm thì có thể so s nh hai nhóm thẻ để rút ra ý tưởng tối ưu. Có thể thay thế thẻ (thay đổi ý tưởng) TÀI LIỆU ẤN HỌA Khái niệm chung Trong đời sống x~ hội cũng như trong cuộc sống thường nhật, những sản phẩm in v{ vẽ như: s ch, b o, t{i liệu khoa học kỹ thuật, tranh ảnh l{ nhu cầu không thể thiếu được. T{i liệu ấn họa thuộc loại phương tiện trực quan truyền thống hai chiều trên giấy hoặc phim, có khả năng thu hút sự chú ý v{ truyền đạt những thông tin kiến thức một c ch rõ r{ng do kết hợp những từ, chữ số, ký hiệu, hình vẽ v{ ảnh chụp để bổ sung cho b{i giảng, giúp người học lĩnh hội được kiến thức kỹ năng một c ch thuận lợi có hệ thống, củng cố v{ mở rộng kiến thức m{ học sinh đ~ tiếp thu. C c t{i liệu vẽ dù lớn hay nhỏ đều có thể nh}n th{nh nhiều bản giống bản chính, hoặc có thể sửa đổi, thêm bớt, đồng cỡ, thu nhỏ hoặc phóng to bằng nhiều c ch như: in, chụp, C c t{i liệu ấn hoạ bao gồm: 1- Tranh ảnh 2 - T{i liệu vẽ 3 - T{i liệu sao 4 - T{i liệu chụp 5 - T{i liệu in C c t{i liệu vẽ bao gồm: lược đồ, sơ đồ, đồ thị v{ biểu đồ... Hình 2.6. Quy tắc trực quan với thẻ

38 Phân loại Lược đồ L{ những hình tượng nhìn dùng những đường kẻ, những hình hình học, ký hiệu để trình b{y, giải thích sự sắp đặt v{ sự liên hệ của nhiều phần hợp th{nh một kh i niệm, một phương ph p hoặc một sản phẩm. Ví dụ: Lược đồ cấu trúc của c}u tiếng việt, cấu trúc của động cơ điện... Khi sử dụng lược đồ nên đi từ những điều cụ thể đến tượng trưng bằng c c ký hiệu trừu tượng hơn Sơ đồ L{ hình tượng nhìn để tóm lược, so s nh, đối chiếu tương phản v{ giúp thêm phương tiện để tìm hiểu vấn đề. Một v{i loại sơ đồ thường gặp l{: Sơ đồ ghi thời gian: trình b{y dữ kiện theo thời gian Sơ đồ hình c}y: trình b{y sự ph t triển, tăng trưởng thay đổi bắt đầu từ một nguồn Hình 2.7. Sơ đồ Mind-Map Sơ đồ tổ chức: dùng c c hình chữ nhật tròn, gạch kẻ v{ mũi tên trình b{y sự liên hệ chức năng của c c bộ phận trong một hệ thống tổ chức. Sơ đồ đề cương: như bảng chỉ dẫn, d{n b{i. Sơ đồ bảng cột: để so s nh tương phản c c đại lượng cùng loại Đồ thị Dùng để biểu hiện qu trình ph t triển của c c hiện tượng: ví dụ sự biến thiên của sản lượng với thời gian. Mối liên hệ giữa c c đại lượng, ví dụ đồ thị dòng điện xoay chiều hình sin, tình hình thực hiện kế hoạch của c c cơ quan Biểu đồ L{ hình vẽ biểu thị một c ch trực quan c c gi trị của nhiều đại lượng cùng loại, hoặc c c gi trị của c c phần của cùng một đại lượng để so s nh. Biểu đồ trình b{y c c t{i liệu thống kê một c ch kh i qu t, sinh động giúp người xem dễ nhớ. Nhiều đề t{i giảng dạy có thể được trình b{y một c ch đầy đủ v{ rõ r{ng bằng c c loại biểu đồ sau đ}y: Biểu đồ hình thanh hoặc hình cột: dùng so s nh giản đơn c c số lượng. C c hình chữ nhật, rộng hay hẹp s t nhau hoặc cạnh nhau thẳng đứng hay nằm ngang

39 38 tuỳ ý. C c thanh thường được chia l{m nhiều phần theo tỷ lệ phần trăm. Trị số đúng được viết trên mỗi thanh. C c thanh thường được bắt đầu bằng trị số không. Biểu đồ hình tròn, hình quạt: Góc độ của hình quạt được x c định bằng c ch nhân ( tức l{ 1% của hình tròn với số phần trăm của mỗi bộ phận). Biểu đồ diện tích: trong đó c c t{i liệu thống kê được biểu hiện bằng tranh vẽ hay dấu hiệu tượng trưng cho một số liệu nhất định. Số lượng cũng có thể được tượng trưng bằng độ lớn diện tích của tranh Bản vẽ khổ lớn Còn gọi l{ bản vẽ treo, tổng hợp c c t{i liệu như tranh ảnh, hình vẽ biểu đồ, lược đồ Một số bản vẽ còn gắn thêm c c vật mẫu như: bản vẽ về bông, chỉ, sợi... Mô hình các bánh răng, c c khớp truyền động... Bản vẽ khổ lớn có thể thay thế cho hình vẽ trên bảng phấn khiến học sinh chú ý theo lời giảng v{ hình vẽ cùng lúc. Khi sử dụng bản vẽ khổ lớn cần lưu ý: Phải đủ lớn cho cả lớp, hay nhóm cùng trông thấy. Phải rõ r{ng nghĩa l{ bố trí v{ kỹ thuật in hay vẽ phải truyền thông b o một c ch trọn vẹn, không kiểu c ch. Phải đơn giản không qu nhiều chi tiết, đỡ nhầm lẫn Phải thu hút được sự chú ý của học sinh. Nếu có m{u thì m{u phải được dùng đúng kỹ thuật để đạt mục đích, không lòe loẹt. Hình 2.8. Sơ đồ mô tả tương tự Tranh ảnh Tranh ảnh được dùng theo nghĩa rộng bao gồm những ảnh chụp v{ những hình vẽ theo hiện thực để minh hoạ. Tranh ảnh để giảng dạy trong lớp học bao gồm c c bản in của ảnh chụp, hoặc hình ảnh minh họa in trong s ch b o, tạp chí, ấn phẩm kỹ thuật m{ gi o viên thu thập được. Tranh ảnh có thể coi như l{ cột sống của c c t{i liệu m{ gi o viên có thể dùng trong dạy học vì: Có thể dùng cho tất cả c c môn học Không cần m y móc hay thiết bị gì đặc biệt để trưng b{y chúng T{i liệu về chụp có thể thích ứng với mọi mục đích v{ c c điều kiện giảng dạy.

40 39 Tranh ảnh được chia l{m hai loại: Không chiếu dọi được Chiếu dọi được gồm c c loại phim chụp thu nhỏ để dùng cho c c loại đèn chiếu Sử dụng tranh ảnh: Tranh ảnh có thể dùng: gợi sự chú ý ham thích, giới thiệu môn, b{i học mới, minh họa c c bước thi công, x}y dựng th i độ l{m việc tốt, trắc nghiệm kiến thức, ôn tập v{ củng cố b{i học. Để sử dụng tranh ảnh có hiệu quả, đòi hỏi gi o viên v{ học sinh phải có sự khéo léo v{ trí tưởng tượng. Tuỳ theo lứa tuổi học sinh mục đích v{ yêu cầu b{i dạy m{ gi o viên nên: 1. Để cho học sinh lựa chọn những tranh ảnh sẽ dùng 2. Tr nh dùng qu nhiều một lúc vì có thể khiến học sinh lẫn lộn. Cho học sinh đủ thời gian để xem v{ ph}n tích chi tiết nội dung tranh ảnh. 3. Dùng tranh ảnh đỡ tốn phần trình b{y bằng lời 4. Hướng dẫn học sinh học tập trực tiếp bằng tranh ảnh nhờ c c cầu hỏi chiến thuật, giúp học sinh đọc được tranh ảnh chứ không xem lướt qua. 5. Lưu ý về ba điểm: Tương phản, so s nh v{ thứ tự liên tục. Tương phản giữa người v{ sự vật trong ảnh, giữa mới v{ cũ, giữa xa v{ gần, giữa c i đ~ biết v{ c i đang học. So s nh c c ảnh, c c phần của một ảnh, tìm những điểm giống nhau, suy diễn kh i qu t ho. Sau cùng học sinh phải hiểu được ý nghĩa liên tục giữa hai tấm ảnh về quy trình sản xuất chúng. 6. Kích thích sự s ng tạo của học sinh, dùng tranh ảnh dể nghiên cứu c c kiểu m{u sắc, kiểu mẫu, rồi đem p dụng v{o học tập, sản xuất Một số cách sử dụng tài liệu ấn họa. Giơ tranh ảnh lên trước lớp v{ mô tả: Học sinh ở cuối lớp có thể không rõ tranh Sau khi giảng b{i có thể truyền cho học sinh xem. C ch n{y có thể g}y cho học sinh đ~ng trí, lẫn lộn. Tranh ảnh có thể dùng để giảng giải, xem tại lớp sau đó trưng b{y trên bảng thông đạt. Tranh ảnh khổ nhỏ có thể rọi bằng đèn chiếu phản quang để cả lớp thảo luận, tự tạo tranh ảnh. Ngo{i một số phương tiện nói trên, trong dạy học còn sử dụng c c t{i liệu sao chụp, photocopy, t{i liệu in... khi dùng có thể ph t tay cho c nh}n hay nhóm người học. C c phương ph p sao, in, chụp chúng ta không xét đến trong t{i liệu n{y.

41 Ví dụ tài liệu ấn họa: Bảng biểu treo tường Định nghĩa bảng biểu treo tường Bảng biểu treo tường (BBTT) l{ phương tiện nhìn tĩnh thể hiện một c ch trực quan về c c sự vật, hiện tượng, kh i niệm bằng c c đường nét, c c hình vẽ, c c m{u sắc, v{ nhiều dạng đồ họa kh c nhau Các loại bảng biểu treo tường Biểu đồ: ví dụ biểu đồ chỉ tiêu tuyển sinh từng năm học Đồ thị: ví dụ đồ thị về kết quả học tập của học sinh theo kỳ hoặc tình hình dịch cúm gia cầm Bảng chỉ dẫn: ví dụ môn luật giao thông Bảng hướng dẫn sử dụng: ví dụ hướng dẫn sử dụng camera Bảng quy trình gia công: ví dụ bảng qu trình tiện ren ngo{i Tranh, ảnh, bản vẽ Ưu điểm và nhược điểm của bảng biểu treo tường a. Ưu điểm: Có thể chuẩn bị trước. Không đòi hỏi điện hoặc c c thiết bị đặc biệt khi trình b{y. Dễ l{m v{ dễ bảo quản. L{ phương tiện dùng l}u d{i. Có thể thu hút học sinh v{o việc chuẩn bị. Tạo môi trường lớp học đẹp. Gi sản xuất không qu cao. Nhìn rõ c c xu hướng, diễn biến của thời gian, của c c qu trình. Linh động, đơn giản, có sẵn, nhiều m{u sắc. Tăng cường khi tương t c trong nhóm. Sử dụng nhiều lần, có thể copy v{o giấy cho học sinh. b. Nhược điểm Không thể chứa đựng được t{i liệu có khối thông tin lớn. Không có hiệu quả đối với những nhóm đông người. Khó điều chỉnh nếu có sai sót.

42 41 Giới hạn tầm nhìn, khoảng c ch quan s t. Không chịu được ẩm ướt Yêu cầu của một bảng biểu treo tường a. C c kiểu chữ viết Chọn kiểu chữ viết đơn giản v{ dễ đọc, ví dụ c c loại chữ thường, không ch}n, những điểm quan trọng có thể được nhấn mạnh bằng c c chữ in hoa, bằng gạch dưới, bằng chữ đậm hoặc bằng sự lựa chọn m{u sắc một c ch thận trọng. Không nên sử dụng qu 2 kiểu chữ viết trên bảng biểu. b.khoảng c ch chữ Chữ đều v{ c ch đều; khoảng c ch dòng rộng hơn khoảng c ch giữa chữ v{ nên bằng 1,5 chiều cao chữ. c. Cỡ chữ Tối thiểu chữ phải cao 2cm. C c tiêu đề cần được l{m nổi bật bằng c ch dùng cỡ chữ lớn hơn một chút. d. M{u sắc Sử dụng m{u sắc phù hợp v{ có hệ thống trên bảng biểu l{m cho chúng thú vị hơn, hấp dẫn hơn v{ có hiệu quả hơn. M{u sắc có thể được sử dụng để nhấn mạnh hoặc để ph}n biệt c c phần kh c nhau của biểu đồ, dùng nhiều hơn 3 m{u thì sẽ ít hiệu quả. C c m{u dễ nhìn thấy nhất l{ m{u đen, m{u xanh v{ m{u đỏ. Ví dụ: Sự tương phản giữa c c m{u trên c c nền giấy trắng, xanh, đỏ Màu giấy Tương phản mạnh Màu vẽ Tương phản yếu Trắng Đen, đỏ, xanh da trơi, xanh l c}y Vàng Xanh Đen đỏ Vàng, xanh da cam Đỏ Xanh, đen Vàng, xanh lá cây Bảng 2.1. Sự tương phản giữa các màu trên các nền giấy Qui trình làm bảng biểu treo tường: Bước 1: Lựa chọn nội dung Chọn nội dung phù hợp với bảng biểu như một kh i niệm, một qui trình, một qu trình, một sơ đồ... Mỗi bảng chỉ nên trình b{y một ý tưởng. Bước 2: Lựa chọn loại bảng biểu

43 42 hiện. Lựa chọn một trong số c c sơ đồ, biểu đồ thích hợp với nội dung cần thể Bước 3: Chuẩn bị vật tư - Giấy: Chọn giấy dai, kích thước không nhỏ hơn A2 v{ c c loại giấy m{u để trang trí m{u sắc. - Bút vẽ: đầu bút cứng, vẽ trơn trên giấy, đầu bút đủ to. - C c dụng cụ để vẽ: Thước kẻ, kom pa v{ c c dụng cụ vẽ khác. - C c dụng cụ để cắt: Dao trổ, kéo Bước 4: Thiết kế - Dùng bảng biểu đơn giản. - Để lại nhiều khoảng trống (trắng). - L{m nổi bật c c điểm quan trọng. - Trình b{y một ý tưởng trên một bảng biểu. - Dự định bố cục nội dung (ở đ}u, đặt c i gì?) v{o một mẩu giấy nhỏ trước khi l{m bảng biểu thật. - Đặt tiêu đề hoặc nhan đề ở phía trên bảng - Nghiên cứu c c s ch, tạp chí có sẵn để tìm những bức tranh v{ biểu đồ thích hợp, gi o viên không cần phải l{ họa sĩ mới l{m bảng biểu - Dùng chữ viết hoa v{ chữ viết thường, điều n{y l{m cho việc đọc dễ d{ng - Cố gắng tu}n thủ nguyên tắc số 6: dùng 6 từ trên một dòng v{ 6 dòng trên một trang. - Khổ bảng biểu nhỏ nhất l{ giấy A2. Bước 5: Làm bảng biểu - Trên cơ sở có thiết kế, gi o viên cắt d n hoặc phóng to sơ đồ có sẵn trong sách... - Cho học viên x}y dựng bảng biểu treo tường v{ trưng b{y sản phẩm để động viên họ. - L{m xong treo nó lên tường v{ ngắm xem ta nhìn thấy gì. - Kiểm tra xem có lỗi không v{ sửa chữa trước khi sử dụng. Bước 6: Phóng to bảng biểu Phương ph p kẻ ô:

44 43 - Bao quanh bức tranh nhỏ bởi mạng lưới kẻ ô vuông bằng bút chì c ch đều. Vẽ cùng một số như nhau c c ô vuông to hơn trên tờ giấy rộng hơn (chỗ m{ bạn muốn d{nh cho bức tranh phóng to) Dùng bút chì vẽ những gì bạn thấy trong mỗi ô. Phóng to bằng OHP: Kẻ hoặc sao hình vẽ trong s ch v{o tờ giấy nhựa trong hoặc photo lên giấy trong Chiếu hình vẽ lên tường v{ chỉnh theo đúng kích thước phóng to (theo cỡ giấy) Đặt tờ giấy lên tường có hình chiếu trên nó v{ vẽ khắp c c nét của hình được chiếu Phóng to bằng photocopy: Sử dụng m y photocopy để phóng to lên tới cỡ A0, tuy nhiên c c nét photocopy thường không sắc nét v{ nhỏ qu so với yêu cầu, vì vậy nó chỉ được dùng trong những trường hợp thích hợp. Bước 7: Bảo quản bảng biểu treo tường C c bảng biểu treo tường có thể dùng lại được nhiều lần hay ít tùy thuộc v{o c ch cất giữ bảo quản chúng. Một số c ch cất giữ thông thường trong kho l{: - Cất giữ để phẳng: Nếu có sẵn một tủ nhiều ô ngăn kéo dẹt, bảng biểu có thể lưu giữ phẳng trong một ô ngăn kéo. - Treo giữ: Có thể l{m một c i gi đơn giản cho phép gắn bảng biểu v{o khung v{ mắc treo, do đó nó được treo thẳng đứng lên Kỹ thuật sử dụng bảng biểu treo tường Để lộ dần những thông tin khi trình b{y, dùng tờ giấy che to{n bộ bảng biểu khi giới thiệu đến đ}u để lộ ra đến đó. D n dần lên biểu đồ khi trình b{y. C c hình vẽ, chữ viết đươc bố trí riêng trên c c mảng giấy m{u v{ khi trình b{y tới đ}u d n lên tới đó. C c bảng biểu có c c thông tin được dùng lại cho c c b{i sau nên treo thường xuyên trên tường. Dùng bảng biểu để kiểm tra kiến thức học sinh bằng c ch che c c từ chú dẫn. Dùng bảng biểu để l{m đề t{i cho thảo luận nhóm. Khi cần bổ sung v{o bảng biểu thì nên vẽ viết v{o một thẻ m{u v{ d n bổ sung bằng hồ, không nên vẽ trực tiếp v{o bảng biểu.

45 TÀI LIỆU PHÁT TAY Khái niệm. T{i liệu ph t tay l{ những t{i liệu giảng dạy được ph t cho học sinh trong qu trình dạy học để tham khảo v{ thực hiện những nhiệm vụ học tập Vai trò của tài liệu phát tay trong giảng dạy. Giúp gi o viên sử dụng có hiệu quả thời gian giảng dạy ở trên lớp. Giảm bớt thời gian ghi chép của học sinh. Cổ vũ v{ khơi dậy niềm hứng thú. Giúp học sinh nhớ l}u. L{m cho qu trình học tập thêm phong phú. Đảm bảo đề cập tới tất cả những điểm quan trọng của b{i Cần chuẩn bị tài liệu phát tay khi Cần cập nhật thông tin mới không có trong s ch gi o khoa. Những thông tin trình b{y phức tạp hoặc qu chi tiết Hệ thống tóm tắt thông tin theo c c chủ đề. Không có s ch gi o khoa hoặc nguồn t{i liệu thích hợp Học sinh gặp khó khăn trong việc học hoặc thực hiện kỹ năng Phân loại tài liệu phát tay Có c c t{i liệu ph t tay chính sau đ}y: Thông tin tờ rơi Loại t{i liệu ph t tay n{y cung cấp cho học sinh p dụng những thông tin không dễ tìm thấy từ c c nguồn kh c. Thông tin tờ rơi chứa đựng những thông tin về c c sự kiện, kh i niệm v{ nguyên lý. Đó có thể l{ những b{i viết, bản vẽ, tranh ảnh v{ công thức. Thẻ hướng dẫn công việc l{ một ví dụ về thông tin tờ rơi Phiếu bài tập C c phiếu b{i tập giúp học sinh p dụng những kiến thức, quy trình cần thiết cho việc ph t triển kỹ năng. Những phiếu b{i tập bao gồm những vấn đề cần giải quyết, những c}u hỏi cần trả lời, những quan s t cần thực hiện, những t{i liệu cần đọc hoặc những nhiệm vụ cần l{m. C c nguồn thông tin hoặc t{i liệu tham khảo cũng được đưa v{o những phiếu b{i tập n{y.

46 Tờ rơi mô tả công việc C c tờ rơi mô tả công việc được sử dụng trong c c buổi học tại phòng thí nghiệm, xưởng thực h{nh hoặc trên hiện vật. Loại t{i liệu ph t tay n{y đưa ra hướng dẫn v{ quy c ch l{m một công việc ho{n chỉnh. Đó có thể l{ một công việc chỉ giới hạn ở một v{i kĩ năng hay một b{i tập tổng hợp hoặc dự n mở rộng đòi hỏi đầu tư nhiều thời gian l{m việc. Trong tờ rơi mô tả công việc có danh s ch thiết bị, dụng cụ v{ vật tư cần thiết để ho{n th{nh từng phần công việc. Trên đó cũng có những thông tin về an to{n, c c sơ đồ, ảnh v{ tranh minh họa giúp học sinh ho{n th{nh công việc Bản hướng dẫn thực hành Bản hướng dẫn thực h{nh dùng để hướng dẫn thực hiện công việc, c ch sử dụng công cụ, m y móc, thiết bị v{ thông tin về an to{n. Những chỉ dẫn trên bản hướng dẫn thực h{nh được điều chỉnh cho phù hợp với mọi kĩ năng hoặc vấn đề mỗi khi kĩ năng hoặc vấn đề đó xuất hiện Kỹ thuật và quy trình chuẩn bị tài liệu phát tay. cách: Trước hết chuẩn bị bản gốc của t{i liệu ph t tay. Nên chuẩn bị bản gốc bằng Cắt dán: Sao chụp c c t{i liệu gốc, cắt theo đúng kích cỡ cần thiết v{ lắp r p trên trang của bản gốc. L{m một trang bìa v{ đ nh số trang, có thể viết lời giới thiệu. Tự viết: Thu thập thông tin từ c c nguồn kh c nhau v{ tập hợp chúng trên trang giấy. Sao chụp: M y photocopy có thể cho bạn đầy đủ những t{i liệu nh}n bản. Lưu giữ và bảo quản: H~y sắp xếp t{i liệu ph t tay của bạn theo chương trình học (theo kĩ năng hoặc môn học) sao cho lần sau có thể tìm được chúng dễ d{ng. Tất cả c c t{i liệu ph t tay đều đòi hỏi phải đầu tư suy nghĩ v{ chuẩn bị kỹ lưỡng. Nên kiểm tra to{n bộ c c dữ liệu cho chính x c, tr nh cung cấp cho học sinh những thông tin sai v{ nhầm lẫn Trình tự làm tài liệu phát tay X c định rõ mục đích sử dụng của t{i liệu ph t tay Thu thập thông tin có liên quan đến t{i liệu ph t tay Đặt mục tiêu đề rõ r{ng cho t{i liệu phát tay Sử dụng ngôn ngữ từ rõ r{ng v{ đơn giản

47 46 Định nghĩa c c thuật ngữ mới nếu có Minh họa rõ lời nói bằng c c sơ đồ ph c hoạ, tranh minh họa v{ c c biểu đồ thích hợp. Tr nh viết d{y đặc trên trang giấy, h~y để lề phù hợp Sử dụng gạch ch}n hoặc chữ in đậm, đ nh số hoặc gạch đầu dòng để nhấn mạnh hoặc ph}n biệt c c tiêu đề, phụ đề v{ nội dung Sử dụng thuật ngữ nhất qu n Cung cấp t{i liệu tham khảo nếu có, để những học sinh quan t}m có thể đọc thêm Nhờ gi o viên kh c so t lại bản thảo t{i liệu ph t tay của bạn trước khi sử dụng Yêu cầu học sinh có ý kiến nhận xét Thường xuyên chỉnh sửa lại t{i liệu ph t tay Ví dụ một số mẫu tài liệu phát tay. BÀI TẬP CÁ NHÂN Người gửi: (giáo viên giảng dạy) Gửi: hs... Chủ đề: Mục tiêu thực hiện: Ngày tháng: Yêu cầu: Tiêu chí thực hiện: Thời hạn nộp:

48 47 TỜ RƠI MÔ TẢ CÔNG VIỆC Phần : Môn : Chủ đề: Mục tiêu: Công việc: Quy trình: Thời gian: Vật tư: Kết quả: Tiêu chuẩn: BẢNG KIỂM THỰC HIỆN LÀM TÀI LIỆU PHÁT TAY ( Đối với tất cả các tài liệu phát tay) 1 X c định rõ mục đích của mỗi t{i liệu ph t tay C K 2 Đặt tiêu đề cho t{i liệu ph t tay 3 Định nghĩa c c thuật ngữ mới nếu có 4 Sử dụng phương tiện trực quan bổ sung cho từ ngữ khi có thể 5 Sử dụng phương tiện trực quan bổ sung cho từ ngữ khi có thể 6 Tr nh viết chữ d{y dặc 7 Chỉ nhấn mạnh những điểm chính 8 Sử dụng gạch ch}n, in đậm, đ nh số, v{ gạch đầu dòng khi cần 9 Cung cấp t{i liệu tham khảo dể đọc thêm, nếu có thể Đối với thông tin tờ rơi: Cung cấp c c sự kiện Đối vi các phiếu bài tập: 1 Cho b{i tập rõ r{ng 2 Cho ng{y nộp b{i 3 Nêu những tiêu chí quan trọng sử dụng để chấm điểm

49 48 Đối với tờ rơi mô tả công việc: 1 Mô tả công việc bằng từ ngữ v{ sơ đồ 2 Cung cấp danh s ch dụng cụ, thiết bị, vật tư 3 Chỉ dẫn từng bước 4 Cung cấp thông tin về an to{n Đối với bản hướng dẫn thực hành: Mô tả hoạt động Chỉ dẫn từng hoạt động Cung cấp thông tin về an to{n Đối với một t{i liệu ph t tay tốt, hầu hết c c bước đều phải trả lời l{ có 2.4. VẬT THẬT, MÔ HÌNH, MA KÉT VÀ MODULLE LUYỆN TẬP Vật thật Hình 2.9. Vật thật Vật thật, mô hình, maket, v{ modulle luyện tập l{ những phương tiện dạy học dạng ba chiều được sử dụng rộng r~i trong dạy học. Vật thật l{ những chi tiết, bộ phận m y, những sự vật thật v{ nguyên bản có thể l{m việc được trong thực tế sản xuất.

50 49 Tính chất đặc trưng của nó l{ x c thực v{ nguyên bản. Có thể liệt kê v{o loại phương tiện dạy học n{y l{ c c thiết bị của xưởng trường (chi tiết m y như bu lông, đai ốc, trục, c c bộ phận của m y như: c c cơ cấu cam, khớp vấu, mẫu thực vật...) Vật thật được xem như một phương tiện thông tin cho khả năng thực hiện một c ch dễ hiểu hơn bước chuyển tiếp từ hình ảnh cụ thể đến tư duy trừu tượng, l{m quen với c c t c động tương hỗ riêng biệt, quan s t sự vật, hoặc ở mẫu thực. Có thể quan s t nguyên bản bao l}u tùy ý ở c c góc độ kh c nhau, do vậy học sinh sẽ có được hiểu biết đúng đắn về hình d ng, m{u sắc v{ kích thước của vật. Nguyên bản có thể được dùng rộng r~i với danh nghĩa l{ nguồn tin không chỉ trong qu trình trình b{y t{i liệu mới m{ còn cả trong việc kiểm tra kiến thức, góp phần tích cực trong việc ph t triển thế giới quan khoa học, khiếu thẩm mĩ cho học sinh. Với danh nghĩa l{ nguồn tin, khi giảng dạy trên lớp không nên sử dụng những vật qu nhỏ, song khi tiến h{nh c c công việc thí nghiệm, hoặc trong quá trình dạy thực h{nh sản xuất thì có thể sử dụng bất kỳ loại n{o không phụ thuộc v{o kích thước v{ khối lượng của chúng. Trong qu trình dạy học c c nguyên bản được sử dụng khi không thể truyền đạt thông tin bằng c c phương tiện kh c hữu hiệu hơn, ví dụ: độ bóng bề mặt của chi tiết, kh i niệm về khớp c c đăng, cơ cấu vi sai. Với c c nguyên bản có kích thước qu lớn, qu nặng không mang tới lớp được thì tốt nhất dùng hình thức tham quan. Nguyên hình có thể được gia công về mặt sư phạm, l{m nổi bật nên những chi tiết chính, tương phản, tạo nên sự kh c biệt giữa c c chi tiết, c c bộ phận bằng c ch sơ m{u, cắt bổ, ví dụ: cắt bổ hộp số, th}n xi lanh động cơ đốt trong, cắt dọc b nh răng, cắt bổ c c van thuỷ lực, van khí... giúp thuận tiện cho việc quan s t. Việc th o lắp c c vật thật trong lúc học sẽ giúp cho học sinh khả năng tìm hiểu cấu tạo của chúng v{ sự bố trí tương hỗ giữa c c chi tiết. Đôi khi c c nguyên bản cũng được bố trí theo một trình tự nhất định trên mặt phẳng. Thuộc loại n{y có thể l{ c c chi tiết được bố trí theo trình tự công việc, mẫu vật giải thích trình tự gia công, c c dụng cụ đo kiểm, mẫu vật phế phẩm. C c chi tiết mẫu x c định chất lượng công việc theo nguyên công riêng, nguyên công phối hợp, dụng cụ đồ g... Danh mục c c nguyên bản được sử dụng trong dạy học l{ rất lớn, chúng thực sự trở th{nh c c đối tượng lựa chọn giúp cho việc hình th{nh c c kh i niệm trừu tượng, nắm vững kiến thức, kỹ năng v{ kỹ xảo được tốt hơn.việc sử dụng nguyên

51 50 bản cũng giúp cho học sinh bứơc v{o sản xuất trên thực tế được dễ d{ng, sớm th{nh thạo trong công việc. Trong tất cả mọi trường hợp, khi sử dụng nguyên bản, học sinh phải được sự chỉ dẫn của thầy giáo, hoặc căn cứ vào bản thuyết minh, các bản hướng dẫn để nghiên cứu thực hiện Mô hình, ma két Mô hình a. Kh i niệm chung Hiện nay có nhiều c ch định nghĩa về mô hình, hiểu theo c ch thông thường, mô hình l{ những mẫu được chế tạo phỏng theo c c sự vật hiện tượng nguyên bản. Theo c ch định nghĩa chung nhất, mô hình được hiểu l{ biểu hiện bằng thực thể hay bằng kh i niệm một số thuộc tính của quan hệ đặc trưng của một đối tượng n{o đó (gọi l{ nguyên hình). Hình Mô hình máy bay (GS.TS Nguyễn Xuân Lạc : Lý thuyết mô hình). Mô hình phản nh cấu trúc không gian của đối tượng nghiên cứu, dùng biểu diễn cấu tạo c c chất, cấu tạo vận h{nh m y móc, c c bộ phận trong cơ thể, c c quy trình sản xuất, sự vận động ph t triển của sự vật hiện tượng trong tự nhiên v{ trong x~ hội. Sử dụng mô hình l{m đối tượng quan s t thay cho nguyên hình L{m đối tượng nghiên cứu (thực nghiệm hay suy diễn) về nguyên hình. Theo nghĩa rộng nói trên c c mô hình có thể l{: Mô hình của một động cơ, cơ cấu vi sai, mô hình t{u thủy, mô hình nguyên tử của Bohr. Trong dạy học việc sử dụng mô hình nhằm khắc phục một số khó khăn về giới hạn như: + Kích thước c c nguyên hình lớn qu hoặc nhỏ qu. + C c nguyên hình không kiếm được do hạn chế thời gian khoảng c ch. + Sự hình th{nh c c định nghĩa c c kh i niệm trừu tượng + Mô hình chủ yếu giúp cho việc quan s t cảm tính, hình th{nh c c biểu tượng, bổ sung do tư duy trừu tượng, tìm ra bản chất của đối tượng, bổ sung cho tư

52 51 duy trừu tượng nhằm hình th{nh c c kh i niệm v{ c c luận chứng. Nhiệm vụ của mô hình là: b. Ph}n loại: + Đại diện cho nguyên hình hay còn gọi l{ tính hợp thức của mô hình + Cho phép biến đổi kết quả từ mô hình th{nh kết quả tương ứng về nguyên hình. Theo GSTS Nguyễn Xu}n Lạc thì hiện chưa có lý thuyết tổng qu t về mô hình nói chung, m{ chỉ có lý thuyết được x}y dựng cho từng loại mô hình, căn cứ v{o c c cơ sở lý thuyết n{y có thể ph}n loại mô hình như sau: + Mô hình trích mẫu: L{ một tập hợp c thể (thường gọi l{ mẫu) trích từ một tổng thể được xét, ở đ}y mô hình l{ một thực thể cùng chất với nguyên hình. Lý thuyết mô hình l{ lý thuyết thống kê to n học, cho phép chọn dung lượng tập mẫu theo độ chính x c v{ mức tin cậy cho trước,từ đó đ nh gi thống kê đúng đắn về tổng thể. Mô hình mẫu được sử dụng rộng r~i trong nhiều lĩnh vực quen thuộc như: đ nh gi chất lượng sản phẩm, điều tra x~ hội học, nghiên cứu môi trường sinh th i. + Mô hình đồng dạng: Hai thực thể được coi l{ đồng dạng khi c c đại lượng vật lý cùng tên của chúng tỷ lệ với nhau, đồng dạng hình học nếu có tỷ lệ về c c vận tốc tương ứng, tuy nhiên nếu đồng dạng động lực học thì cũng đồng dạng hình học. Mô hình đồng dạng l{ một thực thể c c thông số vật lý cùng tên với nguyên hình (tức giống chất với nguyên hình) v{ được xét theo lý thuyết đồng dạng. Tùy theo chuẩn cứ đồng dạng: hình học, động hình học, hay động lực học có những mô hình đồng dạng tương ứng. Bản vẽ kỹ thụ}t, mô hình động cơ đốt trong, mô hình cơ cấu n}ng... l{ những mô hình hình học, song cũng có thể l{ động dạng đồng hình học. Mô hình của m y bay, t{u vũ trụ tuỳ trường hợp sử dụng, có thể l{ một mô hình đồng dạng hình học, động hình học hoặc động lực học. Ví dụ để nghiên cứu sức cản của không khí đối với m y bay thực, mô hình m y bay trong thiết bị thổi ở phòng thí nghiệm phải l{ một mô hình động lực học có cùng chuẩn số đồng dạng với nguyên hình trong môi trường thực. + Mô hình tương tự Hai thực thể kh c nhau về bản chất vật lý được gọi l{ tương tự khi trạng th i của chúng được mô tả bằng cùng một hệ phương trình vi ph}n v{ điều kiện đơn vị. Mô hình tương tự l{ một thực thể có những thông số kh c tên với nguyên hình (tức là khác chất so với nguyên hình ) v{ được x c định theo lý thuyết tương tự

53 52 (Analoge theorie) Mô hình n{y được gọi tên theo chất liệu của mô hình v{ nguyên hình, ví dụ: mô hình điện cơ, trong đó qu trình dao động cơ học ở nguyên hình được mô tả bằng cùng một phương trình vi ph}n với qu trình dao động điện ở mô hình (l{ một mạch điện tương tự trên m y tính tương tự ). Từ những tần số hay đ p ứng thời gian (dạng tín hiệu tương tự) trên mô hình điện, theo lý thuyết tương tự, có thể dễ d{ng suy ra trạng th i dao động của nguyên hình cơ. Đại lượng cơ Lực Chuyển vị Vận tốc Khối lượng Ma s t nhớt Độ cứng Tỷ số truyền + Mô hình toán học f,m x v=x m,j M k i1,2 = n1/n2 Đại lượng điện Điện p Điện tích Dòng điện Điện cảm Điện trở Dung kháng Tỷ số biến p e q i=q L R L/c k=n1/n2 Ba mô hình nói trên l{ những mô hình thực thể vật lý. Mô hình to n học l{ mô hình kh i niệm dưới dạng một cấu trúc hay một hệ thức to n học, ví dụ: tổ chức tinh thể hay chuyển động của vật rắn, có thể mô hình ho bằng cấu trúc nhóm; c c trạng th i của hệ phần tử hai trị có thể mô hình hóa bằng cấu trúc đại số Boole, mô hình to n học của một hệ điều khiển n{o đó l{ một phương trình vi ph}n. + Mô hình dạng sơ đồ: L{ mô hình biểu diễn bằng hình học trực quan những thuộc tính hay quan hệ n{o đó (hình học hoặc phi hình học) của đối tượng được xét ví dụ: c c sơ đồ, lược đồ cấu trúc của hệ thống, của một thiết bị, biểu đồ tiến độ của qu trình. Ngo{i c ch ph}n loại theo c c lý thuyết về mô hình như trên, còn có thể dựa v{o tính chất: tĩnh, động, thực, ảo. Hoặc mục đích: cấu trúc, nghiên cứu, lý thuyết, thực h{nh hoặc c c ng{nh khoa học để ph}n biệt. Ví dụ: theo cấu trúc v{ theo tính chất tĩnh động v{ mục đích có thể ph}n loại mô hình theo mô hình theo một số dạng như sau: Mô hình tỷ lệ: Mô phỏng nguyên hình theo kích thước tỷ lệ thu nhỏ hoặc phóng to. Mô hình đơn giản hóa: phỏng theo nguyên hình không cần theo một tỷ lệ n{o cả như: mô hình quả cầu, mô hình hệ th i dương.

54 53 Mô hình cắt bổ: Phỏng theo nguyên hình song được cắt bỏ nhằm biểu diễn cấu trúc bên trong của sự vật v{ hiển tượng. Mô hình tháo lắp: Gồm những bộ phận có thể th o lắp được cho thấy c c bộ phận của to{n thể v{ sự liên hệ giữ chúng. Mô hình phỏng tạo: Được mô tả như lược đồ ba chiều có thể chuyển động được. c. Sử dụng mô hình: Tuỳ v{o mục đích học tập, thực h{nh nghiên cứu để lựa chọn sử dụng mô hình. Tuy nhiên để sử dụng mô hình có hiệu quả cần theo c c bước cụ thể sau đ}y: Bước 1: Lựa chọn vị trí đặt mô hình sao cho học sinh ở c c vị trí kh c nhau có thể quan s t được dễ d{ng, có trường hợp lên tổ chức cho học sinh theo từng nhóm để tiện quan s t hoặc l{m việc với mô hình. Bước 2 : Giới thiệu cho học sinh mục đích quan s t, chỉ dẫn c ch thức quan s t, những trọng t}m cần quan s t. Bước 3: Quan s t mô hình, bước n{y gồm c c nội dung sau: - Nêu tên mô hình v{ nguyên hình m{ nó phản nh - Ph}n tích c c bộ phận chức năng của nó việc ph}n tích c c bộ phận có thể theo nhiệm vụ hoặc dòng nhiên liệu hoặc vật liệu. - Nêu mối liên hệ giữa c c bộ phận - Nêu bộ phận chính đóng vai trò nguyên lý. - Rút ra kết luận tổng hợp sau khi quan s t mô hình. Việc lựa chọn mô hình cần chú ý những nguyên tắc sau: - Thích hợp với mục đích học tập v{ thời gian giảng dạy - Có cần thiết hay không? Hay có thể vận dụng vật thật - C c chi tiết quan trọng có đúng hay không - Mô hình có bền chắc đảm bảo an to{n hay không d. Làm mô hình Tuỳ v{o loại mô hình. Đối với c c mô hình l{ những thực thể vật lý, vật liệu thường dùng l{: giấy, bìa cứng, bột giấy, thạch cao, cao su, vải, nhựa, gỗ, mạt cưa, đ vôi, c t, xi măng, keo hồ, sơn m{i. Chi tiết trên mô hình cần được cấu tạo sơn m{u để nổi bật trên bối cảnh của nó để người quan s t dễ nhận biết. C c mô hình dạng

55 54 sơ đồ có thể được vẽ trên giấy hoặc bằng m y vi tính. Tuỳ v{o mục đích sử dụng v{ điều kiện để chế tạo Ma két Maket kh c với mô hình ở chỗ, nó không thể truyền được tin về sự hoạt động của đối tượng v{ có thể chế tạo trước khi có vật thật nhận biết, ví dụ: Maket kiến trúc của một tòa nh{... Maket chỉ phản nh bề ngo{i của nguyên hình, không thể hiện nội dung bên trong của nó vì vậy về mặt thông tin maket nghèo hơn mô hình Modulle luyện tập Với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, của khoa học sư phạm, những năm gần đ}y người ta đưa v{o trong đ{o tạo c c modulle - luyện tập để sử dụng. Thực chất nó l{ một hệ thống kỹ thuật phục vụ cho việc học tập, thực h{nh của học sinh. Ví dụ: - Các modulle - luyện tập c c b{i tập lắp r p c c mạch điện chiếu s ng, c c thông số c c mạch khuyếch đại, c c mạch tín hiệu; - Modulle - luyện tập c c b{i tập lắp r p đo đạc mạch - Các modulle- luyện tập dùng thiết kế lắp r p c c mạch điều khiển hệ thống thuỷ lực bằng điện, điện tử Đặc điểm cơ bản của các modulle luyện tập là Hình 2.11.Môdun luyện tập về hệ thống điện trên ôtô Chúng có thể dùng cho c c cấp bậc đ{o tạo kh c nhau, công nh}n, kỹ thuật viên hoặc đại học. Việc thiết kế sử dụng nó gắn liền với phương thức đ{o tạo của MES, đặc trưng cho việc sử dụng phương ph p dạy học mới đó l{ dạy học chương trình hóa, dạy học lấy việc tổ chức c c hoạt động học tập, người học thực sự đóng vai trò trung tâm trong qu trình dạy học. Chúng được sử dụng giảng dạy không những ở lý thuyết trong việc hình th{nh c c kh i niệm kỹ thuật, n}ng cao khả năng thiết kế kỹ thuật v{ thực h{nh của học sinh m{ còn được sử dụng để dạy trong thực h{nh giúp học sinh nhanh chóng phát triển c c kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm nghề v{ kỹ năng, kỹ xảo. Với modulle- luyện tập có thể sử dụng kết hợp với c c thiết bị kỹ thuật kh c nhau như m y vi tính, c c dụng cụ đo đạc kh c... để tạo th{nh một m y dạy học ho{n chỉnh, đa năng vừa thực hiện chức năng hướng dẫn nghiên cứu lý luận, thực h{nh, hướng dẫn luyện tập v{ chức năng đ nh gi kết quả học tập.

56 55 Với một modulle luyện tập có thể thực hiện vô số c c b{i luyện tập thực h{nh kh c nhau nhờ v{o việc thay đổi vị trí, thêm bớt chi tiết kỹ thuật trên modulle. C c khả năng n{y được c c nh{ thiết kế tính to n từ trước căn cứ v{o chương trình học tập. Để thiết kế c c modulle luyện tập trước hết phải thiết kế c c chương trình đ{o tạo ph}n tích nội dung chương trình sắp xếp c c đơn vị kiến thức ký thuyết v{ thực h{nh c c modulle học tập. Trên cơ sở đó định ra c c thiết bị cần có, x}y dựng phương n cấu trúc modulle v{ cuối cùng l{ hướng dẫn sử dụng modulle x}y dựng c c t{i liệu giảng dạy v{ học tập. Có trường hợp cần thiết phải thiết kế chương trình dạy với sự trợ giúp của m y vi tính. C c chương trình được ghi trên đĩa CD nó có t c dụng điều khiển, điều chỉnh v{ đ nh gi việc học tập của học sinh Để sử dụng modulle trong giảng dạy giáo viên và học sinh có thể theo tình tự sau Giúp học sinh hiểu rõ mục đích v{ nhiệm vụ học tập; giới thiệu nội dung học tập. Giới thiệu chi tiết lắp r p v{ t c dụng của chúng trên modulle, c ch thức lắp ráp. Giới thiệu c c phương tiện hỗ trợ kh c. Giới thiệu c c phương ph p sử dụng thiết bị v{ trình tự luyện tập tổ chức lớp thành nhóm. Học sinh nghiên cứu nội dung của b{i học sau đó tiến h{nh thực hiện b{i học trong qu trình học sinh thực hiện công việc học tập với c c modulle- luyện tập gi o viên cần theo dõi chặt chẽ đưa ra c c hướng dẫn cụ thể trường hợp cần thiết, để đảm bảo chất lượng v{ an to{n.

57 Møc t ng hiöu qu sö dông cña c c ph ng tiön 56 Tính hiệu quả của phương tiện dạy học: Lêi Ph ng tiön kðm hiöu qu B ng phên tr¾ng PhÊn mµu Tranh H nh vï b ng M«h nh tünh M«h nh bé phën M«h nh ho¹t éng Tranh cã tçm s u Ìn chiõu o Slide en tr¾ng Slide mµu Phim vßng H nh chiõu qua Phim ho¹t éng tr¾ng c m Phim ho¹t éng có mµu Phim vßng TV Thùc hµnh Thùc hµnh c nh n å n, tham quan Ph ng tiön kh«ng chiõu hiệu quả Ph ng tiön chiõu hiöu qu h n Ph ng tiön HiÖu qu nhêt

58 Chương 3: PHƯƠNG TIỆN KỸ THUẬT DẠY HỌC 57 Mục tiêu: O.1 Trình bày được vai trò, đặc điểm phân loại và kỹ thuật sử dụng các loại phương tiện dạy học truyền thống và hiện đại; G.1 Trình b{y được kỹ thuật sử dụng c c phương tiện kỹ thuật dạy học như: Projector, Camera, O.2 Chế tạo và sử dụng hiệu quả một số phương tiện dạy học thường dùng, khai thác có hiệu quả các trang thiết bị dạy học hiện đại có trong nhà trường để phục vụ tốt hoạt động dạy học; G.2 Sử dụng được Projector, Camera đúng kỹ thuật G.3 Thực hiện được thao t c kết nối m y tính với projector bằng c p kết nối v{ kết nối không d}y G.4 Thực hiện được kỹ thuật quay bằng camera đúng kỹ thuật O.3 Rèn luyện được tính cẩn thận, sự khéo léo, khả năng tư duy và sáng tạo trong quá trình phát triển và sử dụng phương tiện dạy học. G.5 Có ý thức chủ động học đi đôi với h{nh khi tiếp cận nội dung b{i học; bảo quản giữ gìn PTDH đúng kỹ thuật MÁY CHIẾU PROJECTOR VÀ CAMERA M y chiếu Projector. Hình Máy chiếu projector

59 Tác dụng của máy chiếu Projector Ở trường học, khi người ta muốn trình diễn c c dữ liệu m y tính, c c thông tin đa dạng trên m{n hình cho nhiều người thì cần có m{n hình rộng. Muốn vậy người ta sử dụng m y chiếu kỹ thuật số. Để chiếu được c c thông tin lên m{n ảnh rộng cần có tổ hợp thiết bị l{ m y chiếu v{ m y vi tính. Hai thiết bị n{y kết nối với nhau bởi c p chuyên dụng nh{ thiết kế đặt tấm LCD trong m y chiếu. Tấm LCD l{ chi tiết tiếp nối giữa m y tính hoặc m{n hình với m y chiếu, nó chỉ d{y v{i cm v{ được nối với may tính bằng c p chuyên dụng, hoặc được ghi sẵn dữ liệu. Người ta đặt nó v{o trong m y chiếu có nguồn s ng mạnh, m{n hình được dọi có kích thước lớn, do vậy có t c dụng phóng đại hình ảnh. Một v{i nh{ chế tạo có loại m y chiếu, trong tấm LCD tích hợp được nối cứng v{ với thiết bị điện tử kèm theo. hình 3-12 l{ thí dụ về m y chiếu kỹ thuật số Hướng dẫn sử dụng Máy chiếu Projector Trình tự thực hiện: 1. Phích cắm d}y nguồn v{ lỗ cắm điện phải vừa vặn. 2. Cắm đúng v{ khít d}y kết nối (VGA) giữa m y tính v{ m y chiếu. Khi cắm, chúng ta cầm phần đầu cắm đẩy mạnh v{o khe cắm. Khi th o, chúng ta không cầm phần d}y m{ cầm phần đầu cắm để kéo ra, không bẻ lên bẻ xuống phần d}y cắm.vặn vít cố định đầu cắm v{ m y. 3. Mở nắp che đèn chiếu (nếu có). 4. Không dùng tay hay bất cứ vật gì cọ s t lên đèn chiếu. 5. Khởi động m y chiếu bằng c ch bật công tắc nguồn phía sau (nếu có) sau đó nhấn nút POWER (1 lần). Trong trường hợp m y chiếu vừa tắt, để mở lại chúng ta cần chờ cho quạt trong m y ngừng quay. 6. Khi máy tính và m y chiếu đ~ kết nối v{ khởi động xong, nếu tín hiệu vẫn chưa xuất ra chúng ta cần lưu ý c c điểm sau: a). M y chiếu: Chọn đúng cổng suất tín hiệu (một số dòng AUTO) - TOSHIBA, SONY: Nhấn INPUT - NEC, ACER, OPTOMA: Nhấn SOURCE - PANASONIC: Nhấn INPUT SELECT b). M y tính x ch tay: Mở cổng tín hiệu - TOSHIBA, HP, SHARP: Fn + F5 - SONY, IBM: Fn + F7

60 59 - PANASONIC, NEC: Fn + F3 - DELL, EPSON: Fn + F8 - FUJUTSU: Fn + F10; - Hoặc nhấn : Fn + Phím có biểu tượng m{n hình 7. Điều chỉnh ZOOM để phóng to, thu nhỏ kích thước hình chiếu 8. Điều chỉnh FOCUS để chỉnh độ nét hình (Một số dòng AUTO FOCUS) 9. Đặt m y chiếu theo hướng chiếu vuông góc với m{n chiếu (tường). Nếu hình chiếu lên m{n (tường) có hình thang, chúng ta chỉnh tăng giảm KEYSTONE (một số dòng AUTO SETUP, hoặc AUTO KEYSTONE). 10. Tắt m y chiếu bằng c ch nhấn nút POWER (2 lần). Chúng ta chờ cho quạt của m y chiếu ngưng hẳn mới rút d}y điện khỏi nguồn an to{n (tr nh nguy cơ hư hỏng v{ giảm tuổi thọ đèn chiếu Yêu cầu kỹ thuật a. Nguồn điện M y chiếu có khả năng hoạt động tốt v{ ổn định ở điện p V 1.5V, nhưng rất nhạy cảm với c c đột biến hay dao động điện p. Đ}y thường l{ nguyên nh}n chính dẫn đến hư hỏng cho Board nguồn, Bóng đèn, v{ Ballast unit. Không nên tắt điện đột ngột, điều n{y khiến cho bóng đèn chiếu bên trong sẽ bị giảm tuổi thọ, cần thực hiện tắt mở m y theo đúng qui trình của h~ng đưa ra (S ch hướng dẫn sử dụng kèm theo m y). Chúng ta có thể trang bị nguồn UPS cho m y chiếu. b. Môi trường hoạt động Khi m y hoạt động sẽ tỏa ra lượng nhiệt l{m m t bên trong m y, nên sử dụng m y trong môi trường tho ng m t (25 o C 28 o C) không khói thuốc, bụi v{ côn trùng (Tr nh được tình trạng m y trong lúc hoạt động thường bị tắt ngang, khởi động lại, ) Tr nh đặt c c vật cản hoặc quạt gió tại c c ngõ tho t nhiệt của m y (Bóng đèn chiếu, quạt hút giải nhiệt). c. Kiểm tra m y v{ c c chức năng hoạt động của m y Mỗi dòng m y đều có nhiều phím bấm với c c tính năng l{m hình ảnh rõ nét v{ trung thực về m{u sắc ứng với nhu cầu sử dụng (Gi o dục, giải trí, ). Kiểm tra phím nhấn v{ độ nhạy của phím cũng như remote, khoảng c ch sử dụng remote, khả năng trình chiếu hình ảnh của m y chiếu ở mỗi chế độ ph}n giải kh c nhau của máy tính. Xem hướng dẫn sử dụng m y để thao t c điều chỉnh chính x c. Thông thường c c linh kiện đi kèm theo m y gồm có: D}y nguồn, D}y tín hiệu VGA,

61 60 Remote Control, Pin remote v{ s ch hướng dẫn đi kèm. d. Bảo trì vệ sinh m y Sau khoảng 5 lần sử dụng m y, lấy c c tấm lọc bụi (Filter) thường nằm bên hông m y ra dùng cọ mềm quét nhẹ để l{m sạch c c tấm lọc n{y (bảo đảm được hình ảnh v{ m{u sắc của hình chiếu, tăng tuổi thọ bóng đèn). Khi hình ảnh v{ m{u sắc hình chiếu có sự thay đổi rõ rệt (Không xuất hình hay cho hình trắng đen, có c c đốm m{u xuất hiện, ) nguyên nh}n l{ do bụi b m v{o c c gương, kính lọc, kính ph}n cực, hay chính c c bộ phận CCD bên trong máy Một số tình huống thường gặp và cách xử lý Trong một số trường hợp đ~ l{m đầy đủ c c bước trên m y chiếu vẫn không lên tín hiệu chúng ta tham khảo thêm một số nguyên nh}n v{ c ch khắc phục: T T Tên T/ bị Tình trạng Nguyên nhân Khắc phục 1 Máy chiếu Bật không lên Chưa cắm điện nguồn Kiểm tra lại điện nguồn 2 Máy chiếu Bật không lên Bộ phận điều khiển hết pin Mượn điều khiển khác 3 Máy tính để bàn, máy tính xách tay Tín hiệu hiện lên phông chiếu chỉ có màu xanh sau khi cắm dây tín hiệu VGA của máy chiếu vào máy tính - Chưa bấm tổ hợp phím để xuất tín hiệu ra máy chiếu hoặc chưa đúng c ổng VGA. - Chưa c{i phần mềm mềm quản lý kết nối xuất tín hiệu ra máy chiếu - Thao tác lại - Cài phần mềm Lunch Manage đối với máy tính xách tay Acer (các máy khác không cần cài) 4 Máy chiếu Tín hiệu hiện lên phông chiếu mất m{u, đổi màu hoặc Chân cắm VGA bị gãy, đứt hoặc tiếp xúc không tốt, hay là cắm lỏng Rút đầu Jack VGA kiểm tra lại, nếu cần thay cái khác

62 61 T T Tên T/ bị Tình trạng Nguyên nhân Khắc phục màu sắc không trung thực 5 6 Máy chiếu, máy tính Máy chiếu Sau khi thực hiện c c bước trên mà vẫn chưa thấy xuất tín hiệu ra màn chiếu Bị mờ, nhòe Độ phân giải của máy tính xách tay lớm hơn độ phân giải của máy chiếu - Bóng chiếu MC già, hoặc tấm LCD bị vỡ, ố màu. - Paslat nguồn bị hỏng - Chip xử lý nhiệt bị lỗi - Phần mềm quản lý tín hiệu MC bị lỗi - Bóng đèn gi{. - Đối với WinXP: Bấm chuột phải vào màn hình desktop\properties\setti ng, tại ô Resolution kéo chuột sang trái chọn độ phân giải 800x600 pixel sau đó OK. - Đối với Win7: Bấm chuột phải vào màn hình desktop\properties\setti ng, tại ô Resolution kéo chuột xuống chọn độ phân giải 800x600 pixel - sau đó OK. - Thông báo bộ phận Sửa chữa để xử lý.

63 Camera Cấu tạo Mµn h nh phým chøc n ng èng kýnh PhÝm quay,dõng PhÝm chøc n ng N¾p b ng Nóm chønh tiªu cù Hình C c bộ phận cơ bản của m y Phạm vi sử dụng Camera thường dùng quay c c thao t c mẫu khi thị phạm, c c thao t c kỹ năng nghề, nguyên lý hoạt động của c c cơ cấu m y, cấu tạo bên trong của c c chi tiết m y Kỹ thuật quay camera a. Quay to{n cảnh đối tượng Hình ảnh thu được có liên quan sau khi quay chứa đựng to{n bộ đối tượng chính v{ một số đối tượng có liên quan phục vụ trực tiếp hoặc gi n tiếp cho đối tượng chính, ví dụ quay cảnh sinh viên đang thực tập giảng dạy. b. Quay một phần đối tượng Hình ảnh thu được sau khi quay chỉ chứa một phần n{o đó đối tượng nhằm giúp cho người quan s t rõ hơn đối tượng, ví dụ thủ công d n nhụy cho hoa. c. Quay ph t trực tiếp L{ hình quay không cần đến băng hình m{ nối trực tiếp m y quay với m{n hình bằng giắc nối, hình thức n{y thường sử dụng khi cần l{m rõ c c đối tượng có kích thước nhỏ, khi đó camera có t c dụng phóng to để giúp người học dễ quan s t.

64 Chương 4: ỨNG DỤNG PHẦN MỀM TRONG DẠY HỌC 63 Mục tiêu: kỹ thuật O.1 Trình bày được vai trò, đặc điểm phân loại và kỹ thuật sử dụng các loại phương tiện dạy học truyền thống và hiện đại; G.1 Trình b{y được quy trình thiết kế 1 b{i giảng điện tử G.2 Trình b{y được những yêu cầu cơ bản khi thiết kế b{i dạy bằng phần mềm MS.PPT O.2 Chế tạo và sử dụng hiệu quả một số phương tiện dạy học thường dùng, khai thác có hiệu quả các trang thiết bị dạy học hiện đại có trong nhà trường để phục vụ tốt hoạt động dạy học; G.3 Thiết kế được một b{i giảng bằng phần mềm MS.PPT đúng yêu cầu G.4 Sử dụng được phần mềm MS.PPT đúng kỹ thuật O.3 Rèn luyện được tính cẩn thận, sự khéo léo, khả năng tư duy và sáng tạo trong quá trình phát triển và sử dụng phương tiện dạy học. G.5 Có ý thức chủ động học đi đôi với h{nh khi tiếp cận nội dung b{i học; ph t huy tính s ng tạo trong thiết kế b{i trình chiếu THIẾT KẾ BÀI GIẢNG BẰNG PHẦN MỀM POWERPOINT Bài giảng điện tử Khái niệm B{i giảng điện tử l{ một hình thức tổ chức dạy học trên lớp m{ ở đó to{n bộ kế hoạch, hoạt động dạy học đều được chương trình hóa do gi o viên điều khiển thông qua môi trường Multimedia do m y vi tính tạo ra. B{i giảng điện tử có thể được viết dưới bất kỳ ngôn ngữ lập trình n{o, tùy theo trình độ tin học của người viết hoặc được x}y dựng dựa v{o phần mềm hỗ trợ dạy học sẵn có như Frontpage, Publisher, PowerPoint, Violet. Trong b{i giảng điện tử, c c đơn vị của b{i học đều phải được multimedia hóa. Multimedia được hiểu l{ đa phương tiện, đa môi trường, đa truyền thông. Trong

65 64 môi trường multimedia, thông tin được thể hiện dưới c c dạng: văn bản (Text), đồ họa (Graphics), hoạt hình (Animation), ảnh chụp (Image), }m thanh(audio) v{ phim video (Video clip) Quy trình thiết kế - Bước 1: X c định mục tiêu b{i học. Mục tiêu phải chỉ rõ sau khi học xong b{i, người học cần đạt những kiến thức, kỹ năng v{ th i độ gì. Nắm vững mục tiêu môn học, kết hợp với nghiên cứu gi o trình, t{i liệu tham khảo để tìm hiểu nội dung của mỗi mục trong b{i v{ những điểm cần đạt được của mỗi mục, trên cơ sở đó x c định c i đích cần đạt tới của cả b{i về kiến thức, kỹ năng v{ th i độ. -Bước 2: Lựa chọn kiến thức cơ bản, x c định đúng những nội dung trọng t}m. Phải b m s t chương trình môn học để x c định đúng những nội dung trọng t}m cần thể hiện trong b{i giảng. Để x c định v{ lựa chọn đúng kiến thức cơ bản của mỗi b{i thì cần đọc thêm t{i liệu tham khảo nhằm mở rộng thêm hiểu biết về vấn đề cần giảng dạy. Việc lựa chọn kiến thức cơ bản của b{i dạy có thể gắn với việc sắp xếp lại cấu trúc của b{i, l{m nổi bật c c mối liên hệ giữa c c hợp phần kiến thức của b{i. - Bước 3: Multimedia hóa kiến thức. Đ}y l{ bước quan trọng cho việc thiết kế b{i giảng điện tử, l{ nét đặc trưng cơ bản của b{i giảng điện tử để ph}n biệt với c c loại b{i giảng truyền thống. Việc multimedia hóa kiến thức được thực hiện qua c c bước: * Dữ liệu hóa thông tin kiến thức, ph}n loại kiến thức được khai th c dưới dạng văn bản, đồ họa, ảnh tĩnh, phim, }m thanh... * Sưu tầm hoặc x}y dựng mới nguồn t{i liệu sẽ sử dụng trong b{i giảng. Nguồn tư liệu n{y thường lấy từ một phần mềm dạy học n{o đó, từ mạng internet... hoặc được x}y dựng mới bằng đồ họa, bằng ảnh quét, ảnh chụp, quay video, bằng c c phần mềm đồ họa chuyên dụng như Macromedia Flash... * Lựa chọn c c phần mềm dạy học có sẵn cần dùng đến trong b{i giảng. * Xử lí c c tư liệu thu được để n}ng cao chất lượng về hình ảnh, }m thanh. Khi sử dụng c c đoạn phim, hình ảnh, }m thanh cần phải đảm bảo c c yêu cầu về mặt nội dung, phương ph p, thẩm mỹ v{ ý đồ sư phạm. - Bước 4: X}y dựng c c thư viện tư liệu. Sau khi có được đầy đủ c c tư liệu cần dùng cho b{i giảng điện tử, phải tiến h{nh sắp xếp, tổ chức lại th{nh thư viện tư liệu, tức l{ tạo được c}y thư mục hợp lý.

66 65 C}y thư mục hợp lý sẽ tạo điều kiện tìm kiếm thông tin nhanh chóng v{ giữ được c c liên kết trong b{i giảng đến c c tập tin }m thanh, video clip... khi sao chép b{i giảng từ ổ đĩa n{y sang ổ đĩa kh c, từ m y m{y sang máy khác. - Bước 5: Lựa chọn ngôn ngữ hoặc c c phần mềm trình diễn để x}y dựng tiến trình dạy học thông qua c c hoạt động cụ thể. Sau khi đ~ có thư viện tư liệu, gi o viên cần lựa chọn ngôn ngữ hoặc c c phần mềm trình diễn thông dụng để tiến h{nh x}y dựng b{i giảng điện tử. Trước hết cần chia qu trình dạy học trong giờ lên lớp th{nh c c hoạt động nhận thức cụ thể. Dựa v{o c c hoạt động đó để định ra c c Slide (trong Power Point) hoặc c c trang (trong Frontpage). Tùy theo nội dung cụ thể m{ thông tin trên mỗi Slide (trang) có thể l{ văn bản, đồ họa, ảnh, }m thanh, video clip... Văn bản cần trình b{y ngắn gọn cô đọng, chủ yếu l{ tiêu đề v{ d{n ý cơ bản. Nên dùng một loại font chữ phổ biến, đơn giản, m{u chữ được dùng thống nhất tùy theo mục đích sử dụng kh c nhau của văn bản như c}u hỏi mở, dẫn dắt, giảng giải, giải thích, ghi nhớ, c}u trả lời... Khi trình b{y c c nội dung dưới dạng văn bản nên thể hiện dưới dạng sơ đồ khối, điều n{y sẽ kích thích được sự chú ý quan s t v{ nắm bắt của người học nhiều hơn l{ những dòng văn bản được liệt kê một c ch đơn điệu. Đối với mỗi b{i dạy nên dùng khung, m{u nền (Backround) thống nhất cho c c Slide (trang), hạn chế sử dụng c c m{u qu chói hoặc qu tương phản nhau. Không nên lạm dụng c c hiệu ứng trình diễn theo kiểu bay nhảy thu hút sự tò mò không cần thiết của người học, ph}n t n chú ý trong học tập. Cần chú ý l{m nổi bật c c nội dung trọng t}m, khai th c triệt để c c ý tưởng tiềm ẩn bên trong c c đối tượng trình diễn thông qua việc nêu vấn đề, hướng dẫn, tổ chức hoạt động nhận thức nhằm ph t triển tư duy của người học. C i quan trọng l{ đối tượng trình diễn không chỉ để người dạy tương t c với m y tính m{ chính l{ để hỗ trợ một c ch hiệu quả sư tương t c thầy - trò, trò - trò. Cuối cùng l{ thực hiện c c liên kết (Hyperlink) hợp lý, logic lên c c đối tượng trong b{i giảng. Đ}y chính l{ ưu điểm nổi bật có được trong b{i giảng điện tử, cần khai th c tối đa khả năng liên kết. Nhờ sự liên kết n{y m{ b{i giảng được tổ chức một c ch linh hoạt, thông tin được truy xuất kịp thời, người học dễ tiếp thu kiến thức. - Bước 6: Chạy thử chương trình, sửu chữa v{ ho{n thiện. Sau khi thiết kế xong, phải tiến h{nh chạy thử chương trình, kiểm tra c c sai sót, đặc biệt l{ c c liên kết để tiến h{nh sửa chữa v{ ho{n thiện. Kinh nghiệm cho thấy không cần thiết phải chạy thử từng phần trong qu trình thiết kế.

67 Kỹ năng cần thiết khi thiết kế - Năng lực đề xuất phương n day học, đề xuất phương n kiểm tra kiến thức của học sinh, thực hiện hồ sơ b{i dạy theo những quy trình khoa học. - Kỹ năng lựa chọn thiết bị v{ lắp r p thiết bị thí nghiệm, tiến h{nh thí nghiệm hoặc sử dụng c c phần mềm hỗ trợ dạy học, thu thập, trình b{y số liệu v{ ph}n tích số liệu để đưa ra dự đo n khoa học. - Kỹ năng sử dụng c c thiết bị hỗ trợ dạy học: m y vi tính, m y chiếu projector, máy quét vật thể, digital camera. - Kỹ năng ứng dụng những th{nh tựu của công nghệ phần mềm, sử dụng c c phần mềm phù hợp để thể hiện tốt c c ý tưởng sư phạm. Muốn thế, bản th}n người gi o viên cần có niềm đam mê thật sự với việc thiết kế vốn đòi hỏi sự s ng tạo, sự nhạy bén, tính thẩm mỹ, có hiểu biết nhất định về kỹ thuật vi tính Cách thiết kế bài giảng bằng Microsoft powerpoint. Microsoft Powerpoint l{ một phần mềm trong bộ phần mềm Microsoft Ofice, tương đối đơn giản, dễ sử dụng v{ được dùng chủ yếu cho việc trình diễn, dạy trực diện. Với những phiên bản gần đ}y Microsoft Powerpoint có thể tự tạo c c trang Web hoặc phối hợp với c c phần mềm chuyên thiết kế trang Web (Front Page) Công dụng của Powerpoint a. Tạo c c trình diễn (Presentation) đa phương tiện (multimedia): - Thể hiện c c văn bản, hình vẽ, sơ đồ, bảng biẻu trên nhiều trang (Slide) với những công cụ hết sức tiện dụng. - Cho phép tạo c c liên kết trên c c đối tượng của trang như Text, Pictuer,... chuyển nhanh đến một Slide bất kỳ cho trước, hoặc thực hiện một lệnh ngo{i Powerpoint (chạy đến một tệp văn bản, Video, }m nhạc...) Với những khả năng n{y, gi o viên có thể chuyển linh hoạt đến c c chủ đề kh c nhau trong b{i giảng, trình diễn phim hoặc }m thanh minh họa cho b{i giảng. - Với những hiệu ứng linh hoạt (Animation) v{ chuyển tiếp (translation) gắn liền với c c thao t c điều khiển c c hiệu ứng n{y, có thể tạo ra c c hình ảnh sinh động để mô phỏng, điều khiển,...tạo nên những b{i giảng sinh động s ng tạo. b. Biến c c tư liệu trên đ}y th{nh c c tư liệu thiết kế trang Web

68 Bài giảng trên Powerpoint Nội dung của b{i giảng được lưu trong c c Slide riêng biệt, mỗi Slide có thể hiểu như một trang giấy độc lập. B{i giảng được trình b{y theo trình tự của c c Slide được thiết kế từ trước theo ý đồ sư phạm của người thiết kế trên cơ sở của sự phụ thuộc, mối liên hệ giữa c c th{nh phần nội dung, của phần chữ v{ phần hình, điều khiển bằng tay (chuột) hoặc tự động với thời gian dừng (Delay) tùy chọn, cũng có thể truy cập một Slide bất kỳ theo ý muốn. Một tệp trình chiếu Slides gọi là một Presentation Có thể trình diễn: - Trực tiếp trên PC - Thông qua m y chiếu Data/projector/ PC Projector - Thông qua trang Webe Các thanh công cụ chính trên Slide của Powerpoint Trên Slide của Powerpoint có thể đưa v{o c c đối tưọng chính sau: Box (1) Text Object:C c đối tượng l{ chữ, số, ký hiệu to n... Text Layouts H Text (2) WordArt Object C c dòng chữ trang trí được khởi tạo từ c c mẫu có sẵn (3) Drawing Object C c hình hình học, mũi tên được tạo bởi công cụ AutoShapes (4) Thực đơn tạo hiệu ứng cho chữ và hình ảnh (5) Thực đơn tạo liên kết giữa các trang Slide

69 Trong Powerpoint còn có rất nhiều thực đơn, tuy nhiên ở đ}y chỉ giới thiệu một số c c thực đơn đặc biệt phục vụ cho việc viết, vẽ tạo tranh ảnh tĩnh v{ động, tạo c c hiệu ứng cho chữ v{ tranh, cũng như việc tạo c c liên kết giữa c c trang, giữa c c đề mục với c c Slide, hoặc với c c tệp, kh c. Một số công cụ kh c bạn đọc có thể tìm hiểu thêm trong sách chuyên môn 68

70 Những yêu cầu cơ bản khi thiết kế Microsoft Powerpoint trong giảng dạy Luôn luôn nhớ nguyên tắc đơn giản v{ rõ r{ng. (Đừng sao chép nguyên văn b{i giảng hay b o c o v{o c c Slide m{ cần trình b{y lại theo hướng tinh giản v{ biểu tượng hóa nội dung, tận dụng ưu thế Multimedia của Microsoft Powerpoint) Đừng đổi m{u trên mỗi slide (lúc cần thay đổi mục tiêu thảo luận l{ lúc có thể thay đổi m{u sắc của slide, luôn nhớ rằng người dạy cần học sinh tập trung vào nội dung cần trình b{y chứ không phải m{u sắc, đồ hoạ) Chỉ nên đưa ra một ý tưởng lớn trong một slide. Tất cả văn bản, đồ họa, phim, biểu đồ... cần phản nh được ý tưởng chính muốn thể hiển trên m{n hình. Nếu có nhiều ý tưởng cần thể hiện h~y tạo slide mới cho từng ý tưởng chính. Nếu c c điều trình b{y trên một m{n hình slide không kết hợp sẽ xẩy ra sự bất ổn trong nhận thức v{ ý tưởng không thể truyền đạt đến học sinh. Không sử dụng qu hai kiểu front trong một slide. Có thể sử dụng c ch viết đậm, nghiêng nếu cần nhấn mạnh c c kh i niệm cần ph}n biệt. Không tạo qu s u chấm đầu dòng cho c c nội dung văn bản trong một slide. Tùy yêu cầu của trang có thể để nguyên tất cả c c chấm đầu dòng đ~ trình b{y hoặc l{m mờ c c nội dung đ~ trình b{y để người nghe tập trung hơn v{o điều đang đề cập. Chọn đồ hoạ cẩn thận trong trình diễn, chúng có thể trợ giúp đ ng kể khả năng lĩnh hội của người học, ngược lại nếu không chọn lựa phù hợp chúng sẽ g}y ph}n t n sự chú ý hoặc tạo qu trình tư duy lệch lạc. Chọn kích cỡ front chữ v{ khuôn mẫu thích hợp với môi trường trình diễn Quy trình thiết kế một Slide trong Microsoft Powerpoint để sử dụng trong dạy học Bước 1: Ph}n tích nội dung cần trình b{y trong b{i giảng Bước 2: X c định nội dung cần trình b{y trên mỗi Slide Bước 3: Ph}n tích v{ lựa chọn ý tưởng thiết kế trên Slide (Phần văn bản - Text? phần hình ảnh - Image? phần }m thanh - Audio?) Bước 4: Thiết kế Slide trên máy tính Bước 5: Sử dụng thử v{ hiệu chỉnh Bước 6: Sử dụng trong dạy học

71 KHAI THÁC THÔNG TIN HỌC TẬP TRÊN MẠNG INTERNET Thông tin luôn tr{n ngập trong thời đại internet, viễn thông bùng nổ như ngày nay. Thật hạnh phúc khi chúng ta có thể nắm bắt được những thông tin mới mẻ về c c lĩnh vực từ khắp mọi nơi trên tr i đất. Tuy nhiên, l{m thế n{o m{ ta có thể tìm được những thông tin cần thiết trong rất nhiều thông tin chưa ph}n định ấy? Sau đ}y xin chia sẻ một số kỹ năng khai th c thông tin hiệu quả, giúp chúng ta tiết kiệm thời gian v{ có thể thu được những thông tin học tập có gi trị cho mình Tìm kiếm loại tập tin có chứa nội dung mong muốn. Google cho phép ta tìm kiếm nội dung bên trong của c c loại tập tin có phần mở rộng:.xls (Microsoft Excel),.doc (Microsoft Word),.pdf (Adobe Acrobat),.ps (Post Script),.ppt (Microsoft PowerPoint),.rtf (Rich Text Format), thông qua tùy chọn filetype. Đ}y chính l{ tùy chọn hữu dụng nhất cho mục đích tìm kiếm t{i liệu trên Internet, ta chỉ cần cho Google biết nội dung muốn tìm v{ kiểu tập tin chứa nội dung ấy, tức thì Google sẽ liệt kê một loạt địa chỉ liên kết đến tập tin, ta chỉ còn việc tải về nữa l{ xong. Cú ph p tùy chọn n{y rất đơn giản, ta nhập: <nội dung muốn tìm> filetype:<kiểu tập tin> v{o ô tìm kiếm rồi nhấn Enter. Ví dụ, muốn tìm c c tập tin PDF có chứa chuỗi Power Line Modem, ta nhập: Power Line Modem filetype:df. Ngo{i 6 kiểu tập tin được Google chính thức hỗ trợ, ta có thể tìm được cả những loại tập tin nhạy cảm như.db,.mdb,.cfg,.pwd,..., mặc dù Google không công bố Kỹ năng khai thác thông tin 1. Các trang web có chương trình tìm kiếm Trên thế giwosi có rất nhiều website chuyên tìm kiếm, trong đó có những trang web nổi tiếng như: Google: Yahoo: MSN: Ở Việt nam, hai website hỗ trợ c c tính năng tìm kiếm Tiếng Việt kh tốt v{ hiệu quả:

72 71 VinaSeek: Panvietnam: Để sử dụng một trong c c công cụ tìm kiếm trên, bạn gõ địa chỉ của website tìm kiếm tương ứng v{o thanh address v{ nhấn Enter. 2. Website tìm kiếm Google: Nhập địa chỉ v{o ô địa chỉ (address) của trình duyệt internet explorer, nhấn Enter sẽ xuất hiện như hình bên dưới. Giao diện google Tiếng Việt Google hỗ trợ giao diện thao c c ngôn ngữ rất tốt v{ có khả năng nhận biết theo khu vực. Nếu người dùng tại Việt Nam truy xuất v{o Google theo địa chỉ địa chỉ n{y sẽ tự động đổi th{nh v{ người dùng có thể dễ d{ng thao t c hơn với giao diện Tiếng Việt Sử dụng từ khóa và các cụm từ Tìm kiếm thông tin mình cần trên internet, bạn gõ từ khóa liên quan đến vấn đề đó v{o ô tìm kiếm. Ví dụ Tin học, chứng chỉ A tin học, rồi nhấn nút Search (hoặc Tìm kiếm) hoặc chức năng tương đương tùy v{o từng website. Hoặc có thể nhấn Enter thay cho nút chức năng n{y. C c m y tìm kiếm chỉ tìm kiếm trong một danh s ch c c website m{ chúng lưu trữ. Những website n{y có thể do m y đ~ tìm được trước đó hoặc do c c website đó đăng ký với m y tìm kiếm.. Do vậy, kết quả tìm kiếm với c c m y tìm kiếm kh c nhau l{ kh c nhau. Mỗi m y tìm kiếm sắp xếp kết quả tìm kiếm theo một tiêu chí kh c nhau. C c kết quả tìm kiếm thường được liệt kê theo kiểu 10 mục trên một trang kết quả tìm kiếm, với c c thông tin mô tả ngắn gọn về c c website m{ chúng tìm được

73 72 theo yêu cầu. Khi tìm kiếm nên sử dụng từ khóa nhiều hơn một từ khi thực hiện tìm kiếm thông tin Các phép toán trong điều kiện tìm kiếm Sử dụng dấu + v{ cặp ký tự để thu hẹp phạm vi tìm kiếm Nếu bạn gõ v{o ô tìm kiếm một cụm từ khóa để tìm kiếm thông tin, m y tìm kiếm sẽ tìm những thông tin trùng với cụm từ khóa hoặc một hoặc một số từ trong từ khóa. Để tìm chính x c thông tin bạn nên đặt cụm từ khóa v{o trong cặp dấu. Nếu cụm từ khóa để tìm kiếm l{ công nghệ thông tin được nhập v{o ô tìm kiếm ta thấy kết quả như hình bên dưới. Kết quả tìm kiếm với từ khóa công nghệ thông tin Ta có thể giới hạn kết quả tìm kiếm khi đặt từ khóa công nghệ thông tin vào trong cặp dấu kết quả tìm kiếm như hình sau đ}y. Kết quả tìm kiếm với từ khóa công nghệ thông tin trong cặp dấu

74 73 Ngo{i ra, để kết hợp c c từ khóa, bạn sử dụng dấu + để tìm kiếm trên c c trang web, sao cho nội dung c c trang đó vừa có từ khóa n{y, vừa có từ khóa kia. Kết quả tìm kiếm sử dụng từ khóa "khóa 01"+"chiêu sinh"+"chứng chỉ"+" tin hoc"+"trình độ A,B" C c website tìm kiếm kh c nhau có chức năng kết hợp từ khóa kh c nhau. Có thể l{ to n tử AND biểu hiện cho và hay to n tử OR biểu hiện cho hoặc. 1. Tìm kiếm hình ảnh Để sử dụng chức năng tìm kiếm hình ảnh nhấp chọn mục Hình ảnh v{ gõ từ khóa tìm kiếm v{o ô nhập để tìm được c c hình ảnh. C c hình ảnh sau khi tìm thấy có thể lấy về m y tính theo c ch trình b{y ở b{i trước. Chức năng tìm kiếm hình ảnh Gõ từ khóa Đất mũi v{o ô nhập tìm kiếm, nhấp v{o nút tìm kiếm c c bức ảnh có tên Đất mũi hiển thị như hình dưới đ}y.

75 74 Kết quả tìm kiếm hình ảnh về Đất mũi 2.3 Tìm kiếm nâng cao a. Cú ph p tìm kiếm n}ng cao Sử dụng c ch ghép thêm dấu cộng (+) v{o một từ sẽ cho kết quả l{ từ đó phải xuất hiện trong kết quả tìm kiếm. H~y so s nh kết quả tìm kiếm công nghệ thông tin với đào tạo+công nghệ thông tin Sử dụng dấu trừ (-) vào trước một từ sẽ cho kết quả từ đó không được xuất hiện trong kết quả tìm kiếm. tin H~y so s nh kết quả tìm kiếm công nghệ thông tin với công nghệ - thông b. Tìm kiếm n}ng cao Chọn mục tìm kiếm n}ng cao hoặc Advenced Search trong trang chủ để sử dụng chức năng tìm kiếm n}ng cao. Chọn chức năng tìm kiếm n}ng cao

76 75 Sau khi chọn chức năng tìm kiếm n}ng cao hình sau đ}y xuất hiện. Tìm kiếm n}ng cao Với chức năng tìm kiếm n}ng cao giúp người sử dụng thu hẹp phạm vi tìm kiếm cho kết quả nhanh v{ đúng với mong muốn của người dùng hơn 1. Tìm trong kết quả tìm kiếm đ~ có GOOGLE cung cấp chức năng cho phép tìm nối tiếp trên kết quả đ~ có. Chức năng n{y cho phép người dùng không cần nhập c}u điều kiện qu d{i ngay từ ban đầu. Ví dụ: Tim kiếm thông tin với từ khóa Công nghệ sẽ có kết quả như sau: Kết quả tìm kiếm bằng từ khóa công nghệ Sử dụng chức năng tìm kiếm trong kết quả, nhấp chuột v{o nút Tìm trong kết quả hình sau đ}y xuất hiện. Tìm trong kết quả nhập v{o từ khóa để tiếp tục trong số c c kết quả tìm được.