grm n vpvwi e e vcbv FISH HATCHERY MANAGEMENT CPFP 1305 SCHOOL OF AGRICULTURE & RURAL DEVELOPMENT evsjv `k Db ~³ wek we` vjq
grm n vpvwi e e vcbv FISH HATCHERY MANAGEMENT CPFP 1305 SCHOOL OF AGRICULTURE AND RURAL DEVELOPMENT evsjv `k Db ~³ wek we` vjq Kvm ww fjc& g U wug jlk W. Gg. G. nv mb g L ˆeÁvwbK Kg KZ v mvgyw`ªk gvrm I cöhyw³ K `ª evsjv `k gvrm M elyv Bbw Uz U Wt gvt Gikv` nv mb Aa vck A v KvqvKvjPvi wefvm evsjv `k K wl wek we` vjq gvt kvn Avjg mikvi mnkvix Aa vck m žv`k I ipbv kjx m úv`k gvt b~iyj Bmjvg mgš^qkvix gvt kvn Avjg mikvi G Kvm ebwu idvwi KZ K wbix Yi ci evsjv `k Db y³ wek we` vj qi zj Af& GwMÖKvjPvi GÛ i i vj ww fjc& g U Gi QvÎ `i Rb gyw`ªz n q Q
grm n vpvwi e e vcbv (MATSYA HACHARY BABASTHAPANA) FISH HATCHERY MANAGEMENT m žv`bv cwil` mfvcwz t W. Avey nbv gvt dvi K m`m t gvt gäyi Kvw`i BKjvg, XvKv gvt Avey Zv je gvt kvn& Avjg mikvi Wvt Av b g Avwgbyi ingvb gvt gv k `yi ingvb gvt miiqvi nv mb PŠayix gvt b~iæj Bmjvg Avey mv `K gvnv ` mwjg gvt wejvj nv mb mvwe K ZË veav b W. Avey nbv gvt dviæk Wxb, MATSYA HACHARY BABASTHAPANA (Fish Hatchery Management), a 3 Credit Coursebook for the Certificate in Pisciculture and Fish Processing. Written by: Dr. M.A. Hossain, Dr. Arshad Hossain and Md. Shah Alam Sarker, Edited & Style Edited by: Md. Nurul Islam, Published by: Publishing, Printing & Distribution Division, Bangladesh Open University, Gazipur-1704. School of Agriculture and Rural Development, Bangladesh Open University. First Edition: August, 1998. Computer Compose & D.T.P : Nikhil Chandra Halder. Cover Design: Md. Monirul Islam. Cover Photographs Provided by: Courtesy of Bangladesh Fisheries Research Institute, Inside Photographs Provided by: Md. Md. Nurul Islam, Printed by: ------ ------------------------------------------------------ All rights reserved. No part of this book may be reproduced in any means without prior permission of the copyright holder.
cvv wb ` kbv ÔÔgrm n vpvwi e e vcbvó Kvm ebwu we klfv e Gi wmwcgdwc cövmöv gi QvÎ `i Rb jlv n q Q Avcwb Rv bb, `~i wk vq wk Ki mve wyk Dcw wz bb ZvB cv Vi Kv bv KwVb welq hb Avcbvi eys Z Amyweav bv nq mw` K ` wó i LB Kvm ebwu jlv n q Q Kvm ebwui Avw½K I Dc vcbv ZvB cöpwjz cvv eb _ K wkqyuv wfbœ ai bi h nzz mivmwi wk Ki mvnvh QvovB Kvm ebwu Avcbv K wb R c o eys Z n e, ZvB GwU Kxfv e co eb cö_ gb Zv R b wbb G Z Kvm ebwu co Z I eys Z Avcbvi myweav n e Kvm ebwui iƒc ilv ÔÔgrm n vpvwi e e vcbvó Kvm ebwu QqwU BDwb U wef³ cöwzwu BDwb U GKvwaK cvv i q Q cvv msl v wba viy Kiv n q Q BDwb Ui welqe i Ici wbf i K i BDwb Ui cvv jv K Avjv`v K i mvrv bv n ji G `i g a GKwU hvmm~î i q Q G Kvm ebwui BDwbU 1 I 2 Gi cvûzwjwc ipbv K i Qb gvt kvn& Avjg mikvi, mnkvix Aa vck (gvrm ),, evsjv `k Db y³ wek we` vjq, MvRxcyi-1704 Ges BDwbU 3 I 4 Gi cvûzwjwc ipbv K i Qb W. gvt Gikv` nv mb, Aa vck, A v KvqvKvjPvi wefvm, evsjv `k K wl wek we` vjq, gqgbwmsn-2202 Ges BDwbU 5 I 6 Gi cvûzwjwc ipbv K i Qb W. Gg. G. nv mb, g~l ˆeÁvwbK Kg KZ v, mvgyw`ªk gvrm I cöhyw³ K `ª, evsjv `k gvrm M elyv Bbw Uÿ U, K evrvi-4700 BDwb Ui f wgkv cöwzwu BDwb Ui ïi ZB i q Q GKwU f wgkv f wgkvq BDwb Ui welqe i D Ïk Ges iæz ms c Zz j aiv n q Q BDwbUwU Z Kx Kx welq wb q Av jvpbv Kiv n q Q ms c ZviI D jøl i q Q G Z Avcwb BDwb Ui ïiæ ZB R b hv Qb cv Vi g j Av jvp m wp Kx? cv Vi D Ïk j Ki eb cöwzwu cv Vi ïiæ Z GK ev GKvwaK mywbw` ó D Ïk `qv Av Q cöwzwu D Ïk K K `ª K ib cv Vi welqe mnrfv e ey bv Kiv n q Q cvv k l cv Vi D Ïk jv AR b Kiv m e n q Q wk bv Zv wb R wb RB g j vqb Ki eb GRb cvv k l ^g~j vqb cökœ A_ vr cv VvËi g j vqb i q Q G Z Avcwb cvvwu KZUzKz eys Z cvi jb Zv wba viy Ki Z cvi eb AvBK bi (Icon) e envi cv Vi welqe jv GK` wó Z ey S bqvi Rb cö qvrb Abymv i Kvm ebwui wewfbœ RvqMvq wewfbœ ai bi cözxk ev AvBKb e envi Kiv n q Q, hv ` L Avcwb mn RB welqe i Dc vcbv Ges Avcbvi KiYxq Kx Zv eys Z cvi eb wb æ G Kvm ebwu Z e eüz wewfbœ ai bi AvBK bi A_ wb ` k Kiv n jv = co~b I j Ki b = Avewk K cvv/mvigg = Qwe `Lyb = Abykxjb/P ovší g~j vqb
= cv VvËi g~j vqb = DËigvjv = Z_ m~î e wjlb cv Vi iæz c Y wk Yxq Ask K AviI AvKl Yxq K i cö`k bi Rb gv S gv SB Òe wjl bió gva g Zz j aiv n q Q cªwzwu Òe wjlbó g bv hvm w` q co~b Ges g b ivlvi Póv Kiæb Abykxjb Avcwb cvvwu fv jvfv e eys Z cvi Qb wk bv Zv hvpvb Kivi Rb cv Vi gv S Kv bv Kv bv RvqMvq `qv i q Q Abykxjb Abykxjb jv Avcbv K mgvav Ki Z n e Gme Abykxjb Avcbvi Ávb I ` Zv e w Z mnvqzv Ki e mvigg cöwzwu cv VB mvigg `qv Av Q mvigg c o Avcwb wbw` ó cv Vi welqe m ž K AwZ mn RB aviyv wb Z cvi eb cv VvËi g j vqb cöwzwu cv Vi k l Avcwb cvvwu KZUzKz eys Z c i Qb Zv hvpvb qi Rb i q Q cv VvËi g j vqb cvvwu fv jvfv e evsvi ci cv VvËi g j vq bi cökœ jvi DËi `qvi Póv Kiæb AZtci Avcbvi `qv DËi BDwbU k l `qv DË ii mv _ wgwj q wbb me jv DËi mwvk n j ciezx cvv ïiæ Kiæb Ab _vq cvvwu cybivq co~b P ovší g~j vqb cöwz BDwb Ui k l i q Q P ovší g~j vqb G Z msw ß I ipbvg jk cökœ i q Q G cökœ jvi DËi ˆZwi Kivi Póv Ki b, hv Avcbv K cix vq fv jv djvdj Ki Z mvnvh Ki e G Î Ab vb Z_ m Îi mvnvh wb Z cv ib GQvov cö qvr b Avcbvi wudu ii mv _I K_v ej Z cv ib BDwb Ui me jv cvv fv jvfv e co j P ovší g j vq bi cökœ jv mgvav b Kv bv Amyweav n e bv
m~wpcî BDwbU 1 grm n vpvwi 1-20 cvv 1.1 n vpvwii msáv, cökvi f` I cö qvrbxqzv... 1 cvv 1.2 grm n vpvwii Rb vb wbe vpb... 5 cvv 1.3 GKwU grm n vpvwii wewfbœ Ask... 9 cvv 1.4 gvv ch v q grm n vpvwi ch e Y... 13 cvv 1.5 GKwU Av`k grm n vpvwii wewfbœ As ki mv _ cwiwpwz... 14 cvv 1.6 wewfbœ ai bi n vpvwi cwiwpwz... 15 cvv 1.7 n vpvwi Z wewfbœ AvKv ii cvbv kbv³kiy... 16 BDwbU 2 grm cörbb 21-56 cvv 2.1 grm cörb bi msáv, cö qvrbxqzv I wewfbœ cörvwzi gv Qi ^vfvwek 21 cörbb Af v mi cökvi f`... cvv 2.2 n vpvwii Rb wewfbœ cörvwzi eªæw gvq wbe vpb... 26 cvv 2.3 nvcvq cö Yvw`Z cörbb c wz... 29 cvv 2.4 n vpvwi Z grm cörb bi D Ï k wwg dzuv bvi cöwµqv, dzuv bvi 32 cöfvemg~n Ges wewfbœ c Îi e envi... cvv 2.5 grm cörb b e eüz wewfbœ ni gv bi f wgkv Ges cörvwz f ` 36 Zv `i cö qvmgvîv... cvv 2.6 cövk wzk Drm _ K cvbv msmön c wz Ges cvbv cwien bi wewfbœ 40 c wz... cvv 2.7 gv Qi wcuzbuvix MÖwš msmön I msi Y c wz Abykxjb... 45 cvv 2.8 gv Qi cö Yvw`Z cörb bi wewfbœ DcKiY kbv³kiy... 48 cvv 2.9 gv Qi ` n Bb RKkb cö qvm c wz Ges ni gvb Bb RKkb `ªeY 49 ˆZwiKiY c wz Abykxjb... cvv 2.10 cörbb nvcv ˆZwiKiY... 53 BDwbU 3 eªyw gvq e e vcbv 57-80 cvv 3.1 eªw gv Qi msáv I cörvwz wbe vpb... 57 cvv 3.2 EªW gvq jvjb cvjb... 61 cvv 3.3 eªw gvq grỳ KiY... 65 cvv 3.4 eªw gv Qi m úyik we kl Lvevi ˆZwi I cö qvm... 69 cvv 3.5 eªw gvq cwien Yi mgq cwiph v... 73 cvv 3.6 cörbb g cyil I x eªw gvq kbv³kiy... 77
BDwbU 4 n vpvwi cwipvjbv I i Yv e Y 81-118 cvv 4.1 n vpvwi Z iyy cvbv jvjb cvjb... 81 cvv 4.2 n vpvwi Z iyyi wewfbœ ivm I cöwzkvi... 85 cvv 4.3 iyy cwieny I evrvirvzkiy... 88 cvv 4.4 n vpvwi Z gv Qi cörb bi wewfbœ DcKiY i Yv e Y... 92 cvv 4.5 Mj`v n vpvwii cwipvjbv I i Yv e Y... 97 cvv 4.6 evm`v n vpvwii cwipvjbv I i Yv e Y... 104 cvv 4.7 Mj`v I evm`v wpswoi bvm vwi cykzi cö ZKiY I i Yv e Y... 110 cvv 4.8 n vpvwii wewfbœ Ask ch e Y... 115 cvv 4.9 n vpvwii hš cvwz ch e Y... 116 119-158 BDwbU 5 wpswo cörbb I n vpvwi cwiwpwz cvv 5.1 evm`v wpswoi cörbb... 119 cvv 5.2 evm`v wpswoi n vpvwii wewfbœ Ask... 127 cvv 5.3 Mj`v wpswoi cörbb... 133 cvv 5.4 Mj`v wpswoi n vpvwii wewfbœ Ask... 139 cvv 5.5 ^í e q Mj`vi M nv½b n vpvwi... 144 cvv 5.6 evm`v I Mj`v wpswoi cvbv msmön I MYbvi c wz Abykxjb... 149 cvv 5.7 n vpvwi Z wpswoi cvbv c vwks I cwieny KŠkj ch e Y... 152 cvv 5.8 evm`v I Mj`v wpswoi cvbv kbv³kiy... 155 BDwbU 6 n vpvwii Avq-e qi wnmve 159-182 cvv 6.1 grm n vpwii e qi LvZ wba viy... 159 cvv 6.2 grm n vpvwii Av qi LvZ wba viy... 163 cvv 6.3 wpswo n vpvwii e qi LvZ wba viy... 166 cvv 6.4 wpswo n vpvwii Av qi LvZ wba viy... 170 cvv 6.5 wpswo I gvq Pv li jvf- jvkmvb wby q... 173 cvv 6.6 wpswo Pv li QvU cökí cöyq bi KŠkj... 177