CS.TS.NCND NCUYIN VAN CHIEN Sinhngay: 13.8.1919 Dang vien Dang Cong san Viet Nam Que quan; Thuan Thanh, B^e Ninh. Ndi d hien nay: P.207, nha El, phudng Bach khoa, quan Hoang Mai, Ha Noi. Dien thoai nha rieng; 04.8693271 Cong viec hien nay: Uy vien Hoi dong Bien soan Tu: dien Bach khoa. Qua trinh cong tac: 1945-1946: Giang vien Dai hoc Khoa hoc va Dai hoc Canh nong; 1947-1950: Qiao vien Trung hoe Chu Van An; 1951-1953: Hieu trudng TrUdng Su pham Trung cap TW; Uy vien Ban giam doc Khu hoc xa TW; 1953-1954: TrUdng phong Huan hoe Nha Giao due Pho thong; 1955-1956: Giang vien Dai hoc Su Pham Khoa hoc; 1956-1966: Cong tac tai Dai hoe Bach khoa Ha Noi; 1966-1977: Cong tac tai TrUdng Dai hoc Tong hdp Ha Noi; 1977-1989: Phd vien trudng Vien Khoa hoe Viet Nam; 1989: Nghi huu. Dude cap b^ng Tien si nam 1963. DUde phong hoe ham Giao su nam 1980. Hii6ng nghien ciiu khoa hoc chu yeu: Nghien eiiu thach hoc da macma bazd va sieu bazd. Nghien edu dia ly lanh tho. Mot so ket qua dao tao va nghien cijfu khoa hoc: Chu bien saeh: "Dieu kien tu nhien, tai nguyen lanh tho Tdy Nguyen" (1986). Dong tac gia: "Ban do dia chat Bdc Viet Nam 11500.000", "Dia chat mien Bdc Viet Nam", "Thgch hoc da Macma", "Tap ban do quocgia Viet Nam"... Khen thifdng: Huan ehudng Khang ehien chong My eiiu nude hang Nhat va hang Nhi, Huan ehudng Lao dong hang Nhat, Danh hieu Nha giao nhan dan, Giai thudng Ho Chi Minh... 84
NCI/dl TIM Ol/dNC CHO NGANH KHOA HOC DIA CHAT D a nghe ke nhieu Ian ve ong vdi nhung ten goi gan gui. than thiet nhu "NgUdi anh ea cua nganh dia chat Vict Nam", "NgUdi md dudng lang le"... nhung den tan bay gid, khi nhan nhiem vu di viet ve mot so' chan dung trong cuon saeh "100 gimig mat tieu hieu cua Dgi hoc Dong Ditang - DHQGHN", toi mdi ed may man dude gap ong true tiep. GS.NGND Nguyen Van Chien nam na>- da budc sang cni tudi 87, nhung van eon khoe manh va tmh tudng lam: ong n\in\ do vdi nu eudi hon nhien Ian theo nhung nep nhan tren gudng mat don hau, ehan chat nhu chinh hnh vuc khoa hoc ma ea cuoc doi ong hang day cong xay dung va eong liien. Md dau cau ehii\'en. ong khong noi ve minh ma nhd nhe ke ve ba, ngudi vd hien. eho dua tinh than cua ong trong nhung lue kho khan nhat. Ca cuoc ddi ba lang le tiep siic cho chong di tren eon dudng khoa hoc gaj) ghenh. am tham ehia se, cam thong eung ong bao noi buon vui trong cuoc song, xay dung mot "hau phudng" vxing chac. mot mai am gia dinh hanh phue. Nghe ong n6i, khong hieu sao toi ed lien tudng tdi hinh bong ciia mot nho si ddi xua, khi hien vinh da khong quen cai thiia ban vi, tham ham dn ngudi phu nu da tu nguyen lam diem tua eho chong vung tin vao eon dudng phia trudc... Ong la con ut cua mot gia dinh trung nong d thon Ngoe Noi, xa Trcam Lo, huyen Thuan Thanh, tmh Bae Ninh. Cai nam cau be Chien ra ddi (1919) ciang dude danh dau bang su kien thuc dan Phap tien hanh cong Cuoc khai thae thuoc dia Ian thd hai tren toan c5i Dong DUdng. DUdc day chu Nho tif lue 6 tuoi, roi hoc ehijf quoc ngue d trudng lang ben, bet bae sd cap, cau be Chien ra Phu Thuy each nha 15 cay so de tro hoc not bae tieu hoc. Thang 5.1934, cau phai len Bae Ninh de thi tieu hoc Phap 85
Viet (Certifieat d'etudes Primaires). Thang 9 nam d6, cau Chien ra Ha Noi, thi vao hoe TrUdng BUdi. NhUng eung ehi hoc dudc may ngay thi bo ong mat, mot minh ngudi me ngoai 60 tuoi phai lo tien gao cho eon minh an hoe nen ngudi. Hai nam hen (1935, 1936), que nha bi vd d, ea lang phai an chao, gia dinh cau trd nen khon don. Me cau bao: "Nhd ta khong con thoc ggo cho con di hoc ni/a. Hay con thoi hod". Cau thua: "Con dang thick hoc, Igi hoc di/ac. Me xem co cdch gi hay bdn ruong di...". Diing vao cai lue anh hoe tro nha que tudng chifng phai chia tay vdi mai trudng thi ed may lai md ra. Nhd hoe gioi, anh dudc xet cap hoc bong toan phan vao d noi trii. NhU chim b^ng dude eh^p them canh, chang trai lai lao vao hoc, dac biet 2 nam cuoi anh dude hoc 2 thay gioi noi tieng la GS. Nguyen Manh TUdng va GS. Hoang Xuan Han. Thang 6.1941, anh da do d^u ky thi tu tai toan xd Dong DUdng. Cuoi he nam ay cung la liie anh phai lua chon mot nganh hoe d bae dai hoe. "Hoc Y It? Toi cdng thick. Nhi/ng Y phai hoc tdi 7 nam, trong khi me toi da gid, phai hoc nhanh de ra trildng con phung di/dng me. Hoc DitOc cung rat hay, nhung khodn tien phai ky quy ngay nam dau qua Idn, tdi 120 dong (bang gid 10 chiec xe dap Tero thdi do) thi biet lay ddu ra? Hoc Ludt de ra Idm quan de ddu, citdi c6 ddn thi chdc chan toi khong chon, md muon lam ludt si/ thi phai c6 500 dong ky quy. May thay, co Tritdng Dgi hoc Khoa hoc mdi ind vd toi da ghi ten vdo do. Ndm ddu, toi hoc Idp Todn dac biet, hai ndm sau thi hoc ciing lue 3 chitng chi: Vdt ly, Hoa hoc vd Dia chdt.." - giong ke cua ong nho nhe, tram am nhu dang noi vdi chinh minh. Tot nghiep Dai hoe Khoa hoc nam 1944 vdi 4 chdng chi: Toan dai cudng, Vat ly, Hda hoc va Dia chat, ong da tran trd rat nhieu ve hudng di eiia minh sau nay. Tu duy ciia ong nang ve Toan - Ly hdn nen ong da dan do khi GS. Hop Phe ngo y muon nhan ong ve phong thi nghiem Dia chat. Ong ben den xin y kien GS. Hoang Xuan Han, thay noi: "Gioi Todn nhic toi van chi/a Idm duoc gi cho dat nitdc. Gioi Vdt ly nhu anh Nguy NhU Kontum cung vgy. Chung toi khong CO phong thi nghiem nen danh bo tay. Con doi vdi cdc mon Dia chat, Dong vat, ThiCc vdt... thi ca dat nudc la mot phong thi nghiem bao la, chi scf khong co chi...". Vdi Idi khuyen do, ong da "ngo ra" va quyet tam cong hien ca ddi minh cho linh vue Dia 86
chat hoc. Lfdc md dxxoc kham pha, tim hieu nhufng vung dat mdi la ciia To quoc da deo dang ong tit thud au thd den bay gid mdi dudc hien thue hda. Ong ke rang: "O tuoi len 9, len 10 toi hay iron cha me di xem hoi den Kiep Bgc. Den khi ra hoc TrUdng Budi, trong dip nghi he, toi thudng nhd mot ngudi bgn Idm ky ngodi ga lo cho ve vd ncfi dn d de tranh thu di du lich. NhUng mien dat tic Lgng Son, Thanh Hoa, den Hue, Da Nang, Sdi Gbn, Sa Dec, Dd Lgt, Phan Thiet, An Giang,... roi cd mot so dia danh ben nudc bgn Campuchia toi cung ti/ng dat chan den ngay tu khi con rat tre...". Qua thue Dia chat la mot nganh khoa hoc ma ngoai tri thong minh ra con ddi hoi phai cd niem dam me that su mdi gan bd dude. De nhd dude ten cae loai khoang vat, nhiing ten Latinh dai trong mon Co sinh vat hoe la thach thdc ddi vdi nhufng ngudi hoc. Chang the ma khoa hoc eiia ong, den nam cuoi, ca Idp Dia chat chi con lai ven ven ed 3 ngudi, trong do ong la ngudi Viet Nam duy nhat. Sau khi tot nghiep nam 1944, Nguyen Van Chien dxioc giij lai lam trd ly phong thi nghiem eiia Nha trudng. Cach mang thang Tam roi khang chien chong Phap khien ong phai tam xa cai nghe dia chat ciia minh. Ong dudc phan cong di day trung hoc, lam Hieu trudng trudng Su pham Trung cap Trung Udng, Tong thu ky Ban Tu thu soan saeh giao khoa eho giao due pho thong. Sau ngay Ban giai tan, ed du kien dieu ong ve lam Phd giam doc Nha Giao due pho thong. Ong suy nghi: Lam hanh chinh thi nhieu ngudi lam dude, con chuyen mon khoa hoe thi it ngudi dam theo. Ong da xin trd lai phong thi nghiem dia chat hoc khi ay thuoc Dai hoe Su pham Khoa hoe. Den khi thanh lap Dai hoe Bach khoa, ong de nghi chuyen toan bo phong thi nghiem Dia chat sang de xay dung mot each toan dien. Ong da gan bd vdi mon Dia chat hoc eho den khi ve huu ke ea khi da chuyen sang lam Phd vien trudng Vien Khoa hoc Viet Nam. 0 bat c\i eudng vi nao, ong cqng luon hoan thanh trach nhiem mot each mau muc. NhUng du cd lam gi, ong van tu nhae minh la mot nha khoa hoe, chi ed Dia chat mdi la niem dam me dich thue, la ndi ong tim thay coi nguon ciia su sang tao. Nhd su diu dat, day bao ciia ong da cd biet bao the he cac nha dia chat trudng thanh, rdi giang dudng dai hoc va gdp ich eho ddi. NhuCng khi khong ddng tren buc giang, nha giao Nguyen Van 87
Chien lai say sua vdi cong viec nghien edu ngoai thuc dia. Toi nhd ed Ian da doc duoc mot doan trich ma nha van Ta Hoa Phudng Viet ve ong: "Khong the dem hct nhung neo dudng dia chat ma dng dd dat chan, nhung con suoi, dong song ong dd loi qua giita nhitng ngay dong gid... Hinh nhu long ham me nghe nghiep ciia ong la khong bd ben. Chdng the md sou mot thdi ky treo deo, ioi suiyi lien mien hang thang trdi, trd ve Ha Noi, ong tdm su vdi hoc tro rang: Cu com thay mat dat dudi chdn, no chong chcnh the nao dy... Co le bdi vi mat dat bang phdng, pho phudng nhan nhip do von khong phai Id mdi trudng song vd lam viec cua mot nhd dia chdt thi/c thu nhu ong...". Sau nhung nam thang miet mai nghien cuu qua saeh vd va thu thap do lieu tu thuc tien. nam 1963. luan an tien si cua ong vdi de tai ve loai dh mau den ran chac - da sieu mafic va mafic da dude Hoi dong Khoa hoc TrUdng Dai hoe Md Leningrat danh gia rat cao. Ngay nay, tai nhung phong thi nghiem hien dai bae nhat. eung nhung taj) the can bo khoa hoe hung manh nhat tren the gidi dang da\' cdng nghien cdu loai da ay bdi vi da sieu mafic khong ehi eho ta nhijng dau hieu cua cac md kim cudng, platin, niken, coban,... ma thuc chat nghien cuu no chinh la tim hieu ban chat cae qua trinh dia chat cua Trai dat. Nhieu ngudi trong dd cd nha van Dd Trung Lai khi nghe ong giang giai ve loai da nay da tiee nuoi rang: "Gid nhu ong co thdi gian de cd ddi nghien cuu no, gid nhu chung ta co du tien de trang bi mot phong thi nghiem hien dgi vdi nhitng nhd khoa hoc gioi Idm cong su dac luc cho ong thi biet ddu rat nhieu nhqng dn sd md nhdn loai dang loay hoay dat cdu hoi dd duoc gidi md...". NhUng ndi la ndi vay, chd sd phan da chon cho ong mot eon dudng dai khac. Lich sii da dat len vai ong nhiem vu eiia ngudi md dudng, ngudi lat nhong vien gaeh nen mdng dau tien cho nganh Dia chat Viet Nam. Bang tai nang. uy tin, trong cudng vi la Phd vien trudng Vien Khoa hoc Viet Nam, ngay til nam 1977. ong da chii tri nhieu ehudng trinh nghien ciiu quan trong cua quoc gia. Dd la chudng trinh "Dieu tra tong hap Tdy Nguyen" ciia tap the 26 nha khoa hoc ma ong lam Chii nhiem. ChUdng trinh dude tien hanh trong sudt 5 nam ngay tir nam dau sau giai phdng mien Nam. la cong trinh khoa hoc do so - Tap bdn do ^?^
quoc gia Viet Nam (ten goi khac la Atlas quoc gia) dude thue hien trong 7 nam do ong ddng ehu de tai; la cong trinh "Dia chdt mien Bdc Viet Nam"; cac giao trinh nhu: "Dia chdt dgi cucfng", "Thgch hoc", "Khodng vdt hoc", va dac biet la cuon saeh "TO dien dia chdt Viet Na?n" da hoan thien he thong thuat ngii khoa hoc Dia chat, md dau cho viec giang day dia chat b^ng tieng Viet. Trong djp ky niem ngay sinh thd 80 ciia minh (nam 1999). ong da eho ra mat cud'n saeh "Khoa hoc trudc ngudng cua cua the ky XXT - mot cuon saeh nhd nhung da chiem mat ciia ong gan 4 nam de doc, de tim hieu ve cac linh vuc khoa hoc khac va viet. Tuy tuoi da cao, nhung bang von kien thdc uyen bae ong van ddng gdp tri lue cho viec xay dung bo 'Tu* dien Bdch khoa Viet Nam". Bao nam thang da di qua, thay Nguyen Van Chien van am tham eung nhung cong viec tram lang ciia minh, dang tron tai nang va sde luc cho cac the he hoc trd, cho manh dat que hudng. Phan thudng danh eho ong la nhung huan, huy ehudng, ky niem chudng, danh hieu Nha giao nhan dan, Giai thudng Ho Chi Minh ve khoa hoc cong nghe cho tap Atlas Quoc gia Viet Nam do ong lam Tong bien tap... eung niem vinh du dude cac nha CO sinh tran trong dung dat ten eho cac sinh vat co Ian dau tien mdi phat hien tren the gidi: Squameo favosites Vanchieni Tong - Dzuy, Plethorhyncha Chieni Zuong et Rzon,... Gan 90 tudi ddi, mai tdc vi giao su da bae phd, nhung doi mat nhan tuf van eon tinh anh va tri nhd eiia ong thi eon ranh mach lam. Ca ddi ong khong cd gi phai an ban ve nhong nam thang da qua. eung chang he ddi hoi chut quyen idi rieng tu gi cho ban than, chi cd dieu, trong long ong con rat nhieu noi day ddt, ban khoan. Qua viec hoc hanh ciia chau eon trong nha, ong thay giao due hien nay con nhieu van de, tu" saeh giao khoa, phudng phap giang day den trinh do ciia thay, eiia tro... Nhiing bai bao mang nang tam tu ciia ong ciing tix dd ra ddi va khi trd chuyen vdi ngudi khac, ong thudng hay nhac lai thdi cap saeh ciia minh, au dd eung la mot hinh thdc de ngudi ddi so sanh, doi chieu... Minh Tri/dng 89