GIAO HQI ph セ GIAO Vltf NAM PIIAN V- NGHIEN CUu p セ HQC.At TAP CHi NGHIEN Cllu NAM THlfTAM

Bản ghi

1 GIAO HQI ph セ GIAO Vltf NAM PIIAN V- NGHIEN CUu p セ t@ HQC.At TAP CHi NGHIEN Cllu NAM THlfTAM

2 CHi ャ Aig セ n@ c(ro Pat.T Hq<: ) ll_u PHAT. LUAT. HOC. HE TO L H H HI M 0 Lu t hqc KIM CUONG n) Lエセカ@ ョィゥセュN@ セケ@ セカ@ セ@ セッ@ セL@ ョァィゥセュL@ セケZ@ ョセケオャ セャ セケZ@ エオセ N@ エオセN@ セッN@ ョァィゥセー N@ ョァィゥセー N@ セッL@ セケ@ ィセョ@ ィ セウ@ ッセョ@ u Lang Nghiem la m t b kinh trie't ly than bf va c6 khoa hqc kham pha mu6n y nghla uyen tham mau B kinh nay g6m muoi quyen cii Hiem giao va giao, xua nay nguoi nguang m t6n sung. Kinh nay kh6ng phai nhu cac kinh vftn thuang dem d<;>c t1,1ng It cau dao, nhu kinh Phap Hoa, Du<Jc Su, Bao An, Luang Hoang, Thuy Sam v.v... B nay chi chuyen v6 nghien CUu giao ly }a chinh; COn nhu mu6n tu hanh du dac V6 Huang B6 hay mu6n dac phap kinh thi phai theo phap Th1,1 giai, giu giai, dan trang tac phap c6ng phu mm du<jc. Ne'u chi do tfn tam rna trl tl,lng hai than chu dai (J trong kinh, m()t each th6ng thuang de cau c6ng due kh6ng phru n6i. Mu6n tu dm phap chinh d!nh, truac he't phai tim thay th1,1 gi& theo ba nghia "quye't d!nh" trong kinh giu giai, tu diflh, phat Tiep Ia gi&, gim sinh d!nh, nhan d!nh phat Giu gin b6n di u ghi: sat. dam, v<;>ng, trong sang nhu gia, nhu sucmg, tl;l' minh kh6ng sinh ba y b6n khau Tam kh6ng duyen vm sac, huang vi. Ne'u tu dinh kh6ng giu gim thi du c6 nhi6u tri, thien d!nh hi n tien cilng vao rna ta kie'n. Khi tu con phcii thl,l'c hi n ba phep. Tien Thu nguyen van nhu sau: "M t la tu tu cac tr<j nhan, hai la tu chfnh tfnh, ba la tang tien trai nghi p. 1. The nao tr<j nhan? A Nan: 12loai chung sinh trong the gim kh6ng w toan, phai nucmg theo b6n each an u6ng rna an tfl,l; nghia la nuang theo thl,l'c, xac thl,l'c, tu thl,l'c va thuc thl,l'c; nen bao tat ca chung sinh d6u nang vao sl,l' an u6ng rna du<jc s6ng con. A Nan, ca chung sinh an thuc lanh thi s6ng, an thuc d c thi chet. v nhung chung sinh cau Tam rna de (Tam mu i, Chfnh diflh), nen dut bo nam thu rau cay trong the' gian. Nam thu rau cay nay an chfn thi phat long セュ L@ an s6ng thi them long セゥァョN@ Nhilng ngum an rau cay d6, a tren the' giai du pie't giang thuyet 12 b kinh, thien tien 10 phuang hiem vi h6i ham deu phai tranh xa, cac loai nga quy v. v... trong luc nguoi kia an rau cay, den liem m6i mep ngum d6, rna ngum d6 thuang a Ian vm quy cung ch&, phuc due ngay cang tieu hao, thuang lau kh6ng du<jc 1 fch. Ngum an rau cay tu phep Tam rna de, B6 Tat, Thien tien, ョセゥィt@than phucmg kh6ng den img h, rna wang, du<jc dip d6 ra den thuyet phap cho ngum kia nghe, dem pha cam gi&, khen ng dam ャセ N@ tuc ァゥセョ L@ si me, den khi chung, tl;l' than ngum セ y@ lam h<;> hang cthl rna wong, khi huang thl,l phuc het r6i thi Sa VaO dta ng1,1c V6 gian. A Nan, ngu<ri tu B6 phai thu rau cay, セ y@ g<;>i la di n thu tu hanh tang tien thu nhat. 2. The' nao la chfnh tinh? A Nan, chung sinh tu vao Tam rna de, c6t yeu truac phili nghiem chinh gifr gim trong ウセ ィ L@ dam, kh6ng dung ru<ju tbit, chi an thuc an trong ウセ nau chin, kh6ng an thu s6ng, A Nan, ngum tu hanh d6 neu kh6ng dam dl,ic Va sat sinh rna ra khoi du<jc ba coi, kh6ng cole nhu カセケ N@ Neu coi Sl,l' dam dl,lc nhu la ran d c, nhu thay thu truac het phai gifr phap tu khf, bat khf cua gim thanh van, nam giu cai than kh6ng lay d ng, tiep sau hanh nghi thanh tinb B6 Tat nam gifr cai tam kh6ng n6ng len. Cam gim da thanh t1,1c thi a trong the gian hful kh6ng con nghi p sinh nhau, giet nhau, da kh6ng lam sl,l' tr m cuap thi

3 MPセ t セ CHi NGHIEN CUu p セ t@ HQC ) khong con bi nq nhau va cling khoi phai tra cai nq kiep tru6'c trong the gian. Ngum trong ィ セウ@ la phap Tam rna de, chinh cai ョィセ Z than cua cha my sinh ra khong can thien nhful tl! nhien duqc mucri phuong the giro, エセィ p@ nghe phap, chinh minh vang rmh thanh chi cua p ィセエ N@ -duqc phep than khong di mum phuong the gi6'i, rue thanh tiflh, khong con nhfrng SIJ kh6 khan nguy hiem, g<;>i Ia ti m thu tu hanh tang tien thu The nao Ht hi n nghi p? A Nan, ngum gift gin cam gi6i trong ウセ nhu カセケ G@ tam khong tham dam, khong giong ruoi theo ャセ Z tran b ngoai, nhan khong giong ru6i, tij xoay tinh ban nguyen, trail da khong duyen thl can khong ngiu hqp v6'i dau nfta, trb nguqc dong v6 ch6 toan ョィセエ N@ sau cai セ Z khong hi n hanh, coi nu6'c trong ウセ vi nhu ng<;>c luu ly c6 A sang treo b ben trong. Than tam khoan khoai, tinh di u vien minh blnh duqc an 6n, ca vien tinh dieu, cac due Nhu Lai deu hien trong d6, ngum lien duqc VO sinh nhful. Tir d6 luqt tu エセー L@ tuy cai pmt ra rna an cac thanh vi, g<;>i la ti m thu tu hanh tang tien thu ba". Nhfrng vi tu theo Lang Nghiem, diflh, gift duqc cac dieu ghi trong ウセ rna chuyen tu t6t, thl cong due 1 ich tien len cac ngoi thu hi6n thanh nhu the nao? Xin xem liln luqt tir dum len tren nhu sau: Tru6'c het phru dung ba phep ti m thu la tien SC1 phap tam, de tang tien cho cac ngoi hi6n thanh sau duqc len cao dan, tir pham phu len den ngoi d,p thanh la p ィセエ L@ khong phai trai qua nhi6u dm nhi6u kiep. Thu den ngoi Can - Tu - dia, ngoi nay chi _ c6 tri tu hieu thong giao ly nhung chua セオィョ@ nu6'c phep phep ;ciia p ィセエ L@ tri tu kho khan nen g<;>i Can tu ' dia. Ngoi nay Ia ョセc@ョァッエ [ pham: Thu den mum ngoi Tin so ngoi tin nay dem lam tin can cua mlnh rna gay giong p ィセエ L@ nen g<;>i la ョァッエ [ pham. Thu den mum tfl:l, 10 ngoi nay sinh vao nha p rna thanh p tit, nen la Nr)i pham, vao Tie'u hie'n. Thu den muoi ngoi Hanh, 10 ngoi nay rna r«)ng ャセ Z de) rna lam vi c p ィセエ L@ cling la N r)i dエ [ ァョセd@ pィセエl@ ッセョ@ セッN@ L H ーィセZ N@ ッセ@ セッL@ ウセ ィL@ セッ@ セケL@ tセョァ N@ pham, thu c Trung hie'n. Thu den rimm ngoi H6i huang, 10 ngoi nay dem cong due SIJ huang ve PMt tam, cling la N r)i pham, nhung la hiln. Bon ngoi Gia hanh, 4 ngoi nay gia tang Cong hanh de len Thanh, XOa bo SIJ each bi t gifta Tam v6'i va di t het so luqng me v6'i ng, bu6'c qua d tu Hi6n len Thanh, la ngoi A Thanh. Mum ngoi Thanh d!a. Tu tu ngoi thu len den ngoi thu mum, thi khe hqp chan nhu, bong may tlr phu khap Niet ban, che chb CUu h cho het thay chung sinh. Doi v& qua thl day la ngoi Nhan. giac. Ngoi nay vi thu ngang nhung con phai di t tru "sinh tu6'ng VO minh" (42 pham vo sinh den day thl di t het), thi len ngoi Di u Giac cao sieu cijc diem dia. Di u Giac den ngoi nay thl ca phuc due va tri tu deu hoan day du, muon thi thanh Chinh Giac thl Na gia dinh phat Kim cuoog chuyen het D! thuc la thanh エセィp@nen g<;>i Di u Giac la ngoi Nhan dia Nhu Lai tti'c la ngoi Qua qua). Nhfrng nguoi tu c6 than thong linh nghi m duqc den dau cling phai gift vfrng long lanh rna dirng tij neu 1IJ cho mlnh la Thanh thl hien bi ngay vao du<'>'ng ta. Nhfrng ta rna nay 16'n nho c6 nam mue1i la lqi cho vi c thu hanh, cang tu cao cang hay bi rna truqt, rna Mo. Lli rna n6 cling a trong nam uiin la sac, thl,l, tu6'ng, haru1, thuc cua minh rna h6a ra, thira ce1luc minh sai lam la n6 duqc dip minh,.lam cho mlnh khong duqc chfnh ' thi t d phuc 1 giai thoat. Cho nen doi v6'i vi c tu trl phai tr<;>ng, CO hai di6u phai th!jc hi n cho tot: ffiqt la gifi' gi& trong hai la chinh tam thanh y, vi giai thoat va 1 cho het thay chung sinh rna tu, thl m6'i hy v<;>ng thanh tiju phap cao quy duqc. Muon hieu duqc khoa h<;>c, triet h<;>c cua kinh Lang Nghiem thl phru h<;>c thong Tam Nhu Lai tri t Phap sinh trail, Phap di t trail. To ro chan ly cao sieu tuy t vm. Thuc tinh nguyen minh, pmp duy thuc. Xin hay nghien cti'u Icy b kinh nay.

4 cui NGHJEN c(ro p セ t@ HOC ),_ OHOANGTHO ThQC si PhQt hqc セ L@ I. (,' Jl gay nay Thien dang duqc danh gia nhu Ht sl;( khai pha tam thuc, tam linh ra:t trung phm:mg Dong cua p g1ao. Song Thien khong phru la san pham rieng cua p giao. Thien da trai qua cac giai phat sinh, phat trien h khai ョゥセュ N@ quy trinh ky hanh Thien, va ngay nay Thien da t6i nhfrng trinh d tu duy va c6 tam triet h<;>c. p giao da c6 cong 16n khuech truong, ph6 h6a, h6a va da h6a Thien. C6 the n6i, Thien hieu theo nghia day dit nha:t Ia Thien p giao, song mam Thien tien da duqc uarn tren manh da:t tu tubng An D c6. Trong bai nay tac gia c6 gihlg dua ra buc tranh ti6n d6 tu tuang An D cho sl;( xua:t Thien p giao de gop phan danh gia Thien p giao day du hon. I HOC THUYifT HOI THO. Ngubi An DC) 11! hao rang "Yoga xua nhu ゥセd@l)lien カセケ GN@ Nhfrng truang ca co xua nha:t cua An D nhu Ramayama do V almiki chep, hay Mahabrahata cua Vyasa chep la nhfrng van ban dau tien da n6i t6'i Yoga v6i nhfrng khai dau tien ve Thien. Cac nha khao co ding da tim duqc a nhfrng thung lung Indus m t so manh da co khac h1nh nguai ng6i thien a the hoa sen, c6 nien khoang 3000 nam tru6'c cong nguyen. (1).,..,, Trong trang dau ャセ sir tu tuang An D, h<;>c thuyet hai tha (Pranah, The doctrine of Breath) la mam cho cci Yoga va Thien sau nay. Trong Veda va Upanisad, cac huy6n tam khai quat cao ve t6n nguai da ban nhieu ve hai tha, va coi d6 Ia tha.nh pmn can ban nha:t cua su song. Oic kinh Chandogya - Upanisad, Brhadaryakapanisad va Kausitaki - Upanisad deu thua hoi tha Ht sue song t6i cao nha:t, va ly giai con ngum ta co khong an, khong n6i, khong nh1n, khong nghe... rna vful khong chet, nhung khong ngung tha, ngl.rng tha la chet; Khi ngu cac Sl;l song khac nhu an, noi, nhln... deu thai ngung nghi, nhung hai tha khong he ngl.rng. Hai tha lien 1l;IC la SUC song khong thieu duy-tri Sl;( song cua con ngum. (2) Kinh Veda da phan tich hai tha thanh nhieu ャッセゥ Z@ hai tha ra (pranah), hai tho vao (aprana), hai tha di len (udanah), hai tha toan C(J the (vyanah) va hai tha tong tm (samanah). Sau nay khai "vyanah" da mang them ham nghia Q "linh h6n" va duqc hau het cac truang phai triet h<;>c An DC) trien khai tiep. (3) Y tuang lam chu hai tha trong Veda va Upanisad da duqc trien khai thanh ky tha de lam chli sue song cua ca nha.n. Ky "Pranayama" trong truang ca Mahabrahata con ban t6i kha nang theo roi, kiem soat y ngh'i va trung suy nghi (Dharana), trong do hai tha duqc phan ra lam ba thi: tha ra (puraka), tha vao (Rechaka) va ngung tha (Kumbhaka). Sau nay kinh Yoga, tren ca sa khai thac y tubng "Pranayama" va "Dharana" cua Mahabrata da thiet ke nen ky trung tu tuang "Dhyana" 6 giai do<pl thu ba va thu tu cua Jnana - Yoga va Raja - Yoga. (4) Nhu カセケ L@ "h<;>c thuyet hai tho" da Utm mam tu tuang dau tien cho ky thuat cua yoga va Thien, n6 cling xay dtp1g nen nhling phong khai ban dau cua Thien.

5 t セ p@ CHi NGHIEN Ctrv p セ t@ HQC ) niセm@ ゥセエN@ ャセー L@ エセィp@ ュセョ ィセエ@ ュセゥォ@ ョセケオアH@ セッィ@ ィセョァ@ セエ@ n - QUAN v:lf YOGA v A THIEN TRONG AN DO c6. Trong het cac kinh An D c6, gifra Yoga va chua CO S\! tach ra, ngay tir dau chua c6 tu each d c hay n6i each khac, chua c6 tu each r6 rang, rna chi I a m t giai do<:1n cao cua Yoga - giai do<:1n ren luy n trf toan nang. Doi khi yoga va duqc coi Ia m t. Nhung ngay trong cac kinh c6 ban va yoga da chua nhfrng tu tmmg chu yeu cua Thien giao sau nay. Trong Bhagavata purana, m t trong nhfrng V aihana pur an as c\ia Veda c6 ciing da ban toi Thien va hieu Thien Ia dieu khien hai tho' tu tuong: "Vi yogi c6 the thl;l'c gifr tam thuc bat d ng khi thi6n d!nh vao ban nga (Atman), vao cai toi di u. Neu tam thuc lang thang thj. vi yogi tqa c6 duqc tam thuc han va kien trl soat cac bien tuang that thuang cua n6. Khi thien, vi yogi khong duqc buong Iai dong tam thuc rna phih theo d6i cac suy nghi luot qua tam thuc". trong Katha Upanisad 2, phan 3) c6 do':lll viet ve tlf do vinh ctru c6 the dc_tt duqc bang thien dinh: "Ai thien d!nh VaO S\! t6n t<;1i cua ca.i toi, VaO khiet, vao Sl,l' soat the xac, tuc thanh trl cua muai m t cua (TG. 11 b xua:t - cua m6i ca the ngum) thl khong con dau kh6 nfra, se tl;l' do, tl,l' do vmh vien..."; "ChAng mat nao thay duqc Dang D6i, rna Dang Tuy t D6i cling c6 de c6 thay duqc, nhung qua qua cac gioi c6 thay duqc Ngai trong tam. Ai thay duqc Ngai se buoc vao the gim vinh hang". (6) N6i chung, sau Veda va Upanisad, cac dong tu tu&ng An D deu lay phuang phap dieu hai tho' de n i quan, gqi chung la Yoga, I a phuang phap quan sat de ph at kien, the nghi m chan ly va tm giai thoat. Do phong trito chung nhu nen cac khai ni m ve Thien ngay cang hoan thi n va c6 tu each d c han. III - M<)T s6 TRlfONG PHAI THIEN AN D<) 0 THOI KY ph セ t@ GIAO NGUYEN THUY. Vao the ky thu VI truoc cong nguyen, khi エセィ p@ giao hlnh tha.nh. Thien da tr6' thanh phuang ーセ tu kha thinh hanh cua cac ton giao An D. Kinh p con chep l<:1i rang bc!m than Due p da tham khao nhfrng huan tir ve Thien cua phap mon Raja - Yoga cua dong Thien Yoga. (7) Due p ciing da tu - t theo cac ong A-la-la va Uat-da-gia thu c cac dong t khac. (8) Duang thai p giao nguyen thuy cac ton giao va cac dong tu tu&ng deu ban toi t va deu tu Thien, nhung cac dong Thien yoga, Nyaya va Jaina c6 quan tuang tac gan nhat v& Thien p giao. 1. Thien - yoga: La dong Thien co nguon g6c tu Upanisad va Mahabrahata, da duqc Patanjali (khoang 250 truoc cong nguyen) bien SO':\n l<:1i thanh kinh Yoga (Yoga sutra). Kinh Yoga la kinh dien hoan chlnh dau tien ve ky Thien. "Yoga" c6 nghla tu Vl.p"lg Ia phuang phap, con nqi ham cua no co nghia Ia "sl,l' c6 gang d<:1t toi giai ph6ng ョセィョ@ thuc hay giai ph6ng cai Toi bang cac kha nang tu thti xac va tinh than nham finh tam thong qua trai va n i quan twc tiep" (9). Ve hinh thuc, Yoga Ht dong Thien chu ve thl;l'c hanh. Kinh Yoga c6 ch6 da d!nh nghia: "Yoga la sl,l' c6 c6 phuang phap, c6 ky thum nham dat duac su hoan hao. Qua kha '... nang kiem soat nhfrng b khac nhau cua ca エィセN@ ca the xac ]ftn tam, sinh ly' yoga c6 dai tu6i thanh xuan, tu6i thq va ca tlf do tinh than bang thanh tinh tam xac II. Kinh Yoga ゥセエ@ nhan m':lllh rang giai thoat co the d<:1t duqc bang tu Thien dung ky エィオセエN@ (10). Kinh Yoga duqc chia thanh b6n phan. Trong d6 phan thu nhat, Samadhi-pada: ban tffi tht,rc chat Va ffil,j.c dfch CUa Thien djnh (samadhi), con gqi la tam mu i. Phan thu hai, Sadhana - pada: giai thich cac kha nang d<:1t duqc tam mu i. Phan thtr ba, Vibhuti - pada:

6 ; ', t CHi NGHJEN CUu セ qt@ RQC ) [i] エセゥャ@ ke nhilng luc sieu 1 pham co the セエ@ オアセ@ bang ' hanh tィゥセョn@ Philn thu tu, Kaivalya-pada: dua ra cac tu tu<mg dl;i phong ban chat cua giai thoat (11). Kinh dien Yoga da c6ng thuc hoa duqc cac phep tu ゥセオ@ khien hoat d ng hoi th& (pranayama), tu the ng6i (asana), thanh tinh cam giac (pratyahara)... Kinh Yoga da chi a G thanh cap d khac nhau, tィゥセョ Z@ セ M M G ᄋセZMBGZM ]BMBGM]@ セョ@ エオセZ@ RM ィオセョ@ V M tィゥセョl@ rセェ Mケッァ N@ con gc;>i Ut Tu Kmma- _ yoga, Bhakti-yoga, Jnanayoga va Raja-yoga. M6i cap d la m t bu6c tiep kh<ic nhau t6i giai thoat, tuc qua trlnh d<;tt t6i d6ng nhat nga (Atman) v6i D<;ti nga (Brahman) hay Dang エセケオt@Doi. Bu6c m t, phap m6n Karmayoga: laky di6u tam (citta) nham tninh t<;to (karma); Bu6c hai, ph<ip m6n Bhakti-yoga: la giai do<;tn t1;f hoan thi n niem tin doi v6i Dang Tuy t Doi (Brahman); Bu6c ba, phap m6n Jnana-yoga: la ky luy n trf toan nang va; Buoc thu tu, phap m6n Raja-yoga: la ky tl;l' dieu ca. the xac tinh than. Raja-yoga con duqc chi tiet thanh tam phep tu de tl;l' thanh tam, tiflh xac va btrng ang tri 1-Tt! kiem soat (yamas), bi d<;to due va trf thanh khiet (niyamas); 3-the (asanas), 4-cach th& (pranayama), 5-g<;tt bo cac doi tuqng cam tfnh (prayahara), trung (dharana), 7-tinh ll;l' (dhyana) va 8-dtnh hay tam mu i (samadhi) 12, 13. Cho t6i nay, khi n6i t6i dii la dong Thien nao, cua t6n giao nao... cilng deu ham y cac thao tac Thien Yoga. Thien giao phat trien gan nhu trl,l'c tiep tu h khai va cac thao tac Thien Yoga. Neu so sanh ta thfiy Thien giao cling chia thanh til' thien, song thuc chat 1ai Ht su chi tiet hoa va trien khai ph<ip m6n St! khac nhau Net xzta gifra Yoga va Thien, cfing nhu Sl;f khac nhau. giua Thien yoga va t p giao xin duqc bim t6i trong m t d!p khac. 2. Thien Nyaya: do Gautama sang ャセー L@ khofmg 550 tru6c c6ng nguyen, da ke thua tu tubng t trong Veda va Upanishad. Thien Nyaya de cao trl,l'c giac (pratyasa) nhu 13 con duo'ng thuc trl;fc tiep (direct comprehension) Va "trl,l'c giac d<;tt du<jc bang Thien (yogic intution) cho phep con nguai ョセィョ@ biet duqc thl,l'c t<;ti nhu chinh thl;fc t<;ti hai hoa tron day". t Nyaya cho rang Tam (manas: nang lt;rc suy nghi 14) chi la dieu ョセゥォ@ cua rnqi ho<;tt d ng thuc, trong do ョセィョ@ thuc tri giac (perception) chi la m t d<;tng cua thuc (Joana: Sl;f sang SUOt tam linh va giac, thuc ve hien thuc cuoi dmg, hieu biet co tfnh sieu ve thong nhflt cua Atman va Brahman 15). Thien Nyaya cling da chu y t6i kha nang cua vo thuc (anupalabdhi) co the nam bklt duac cai tiem fu1 dang sau sl;f ton t<;ti huu hlnh coi セゥカ@ phat huy duqc v6 thuc 13 m t trong nhilng mvc dich chinh cua t dinh. (16). Noi chung Thien nyaya da tiep Mu het nhilng khai niem ca ban cua nhan thuc luan va Thien p thuc day dtt, thuc trl;l'c tiep, nhan thuc nhu chfnh thuc tai '..

7 L:..J '1 hai hoa tron day du thuc duqc cai titm ョセ@ セョァ@ sau Sl;l' t6n hiiu hinh, thuc vt thl;l'c CUOi cung, trl;l'c giac, VO thuc Thien Jaina: duqc coila dong Thien chi em cung thm v6i Thien giao. Ngum sang ra Jaina la Jina ( tru6'c cong nguyen) sinh truemg (J vilng Bihar, cung noi Due hoang phap va tu hanh Thien. Mt,Ic dich Thien ci'.ra Jaina va giao deu Ia dfch giai thoat khoi the' giffi tran tt,ic, song phuo'ng phap hanh Thien khac nhau. Thien giao theo phap mon Raja-yoga, chu tr<;mg tlnh n i tam セ@ セエ@ duqc trf trl;l'c giac toan nang va Niet ban. Thien Jaina tu theo phap mon Karma-yoga va Bhakti-yoga, chu yeu tu hanh ep xac Hエ ーセィIL@ coi trc,mg ffil,ic dfch thoat (Karma) la cai da thilm sau trong linh h6n. VI カセケN@ d6i v6i Thien Jaina tri tu toan nang chi Ia nhan duyen quan tn;mg ket hqp v6i quyen nang tl! nhien vo セ@ rfi ィ セウ@ qua. ( 17). niセm@ BthiセnB@ エセィp@ セ@ ッセョ@ IV. KHAI CUA PHA.T GIAO giao nguyen thuy tiep thu trl;l'c tiep hai tir "Dhyana" va "Samadhi" chi phuong phap tu n i quan. Khi Thien giao duqc khai (J Trung Hoa trong giai エセィ p@ giao d thira, da xua't hi n cac ngu: "Thien-na" la am Han d!ch va "Tu duy tu" U1. y Han d!ch cua "Dhyana"; con "Tam mu(>i" Ia am Han d!ch, va "Dinh" lay Han d!ch cua "Samadhi". Hai tir nay thuemg duqc dung thanh nhu tu ghep Thien-dinh, theo nghla "Thien va D!nh deu Ia tam chuyen chu vao m(>t doi tuqng, rna tm thai t!ch tinh, khong tan ャッセョ B@ (18). Neu phan d!nh ti mi th1: "... tu duy Ia n6i ve cai nhan. C6 cai nhan nhat tam tu duy tu thi m6i dac duqc d!flh tam... Con tlnh ll! Ia n6i ve cai Thl Cai The cua Thien-na la tich tinh rna ciing c6 ca cai Dt,Ing tham It! (suy xet ky cang), nen gqi la Tinh ll;l'. Tinh tuc la D!nh, Lt! tuc la Tu. Cai di u D!nh Tu quan binh gqi la Thien-na" (19). Thien An D(>, von rat be the va phong phu, p セt@CHi NGHJEN Ciru p セ t@ HQC セ@ セ@ セョ@ ッセョ@ Lョセゥイエ@ セ@ セー@ セョァ@ セゥ@ chinh la c i ngu6n cua Thien g1ao. Thien giao da tiep thu tir d6 phuang phap va ky khai thac gia tr! tu tuong cua huang tiep n(>i quan - trung nhan van d(>c nhat vo nh! cua Thien - va phat trien Thien len tam triet Iy giai thoat vo than. Sue song cua Thien giao cling chfnh la sl;l' ket hqp triet Iy nmn van v6'i de phap tu n(>i quan. Qua cac giai phat tu Nguyen thity t6'i thira va t6'i dinh cao Thien tong, Sl! ket hqp nay la can ban. Trong tuong lai Thien se cang duqc de cao gia tr! nhan ban huang n(>i. Gia tr! nay chinh la ngu6n nang Iuqng Thien giao ngay dmg duqc ph6 h6a, da h6a, hi n h6a. (1) Cu6n sach Yoga. Lucy Lidell. Nara yami va Giris Rabinovitch. Nxb. Ebury Press. London., tr. 13. (2) Ljch sir triet hc;>c An D9 Voll.l, Erich Frauwallner. Nxb. Motilal Banarsidass. Delhi, - Varanasi - Patna, tr (3) Ljch sir triet hc;>c An D9 Voll.l sdd. tr (4) Triet hc;>c An D(i, voll-2. Radakrishnan, do H.D. Lewis bien エセー N@ Nxb. A george Allen va Unwin. Bombay - calcutta - Madras - N.Delhi xui\t ban Ian thu' 10. tr (5) Tam thuc An D(i. William Gerber. Nxb. Southerm Illinois University Press. London va Amsterdam, 1977,tr. 5 (6) Tam thuc AnD, sdd. tr. 26-n. (7) Thien hc;>c - Triet hc;>c. Nawami va Thuan Tam. Nxb. Tri thuc, Sai Gon, 1970, lr 7. (8) Nguyen thuy p giao tu t11crng ャオセョ N@ Kiumra Taiken. Nxb. Khu6ng v ゥセエ N@ SaiGon, 1971, tr (9) Lich sir tril!t hc;>c An D(i Voll. 1. Sdd. tr (10) Triet hc;>c AnD Yo11.2. Sdd. tr (11) Triet h<.>c AnD voll.2. sdd tr (12) Cu6n sach Yoga, sdd., tr (13) Ttr di6n minh triet Phuong D6ng. Nxb KHXHHN., 1997 (14) Tit dien m inh triet Phuong Dong. sdd. tr. 439 (15) Tit dien minh triet Phuong Dong. sdd. tr. 329 (16) Lich sir triet hc;>c An d(i. Voll.1. sdd. tr (17) Ljch s\r triet h<.>c An D(i, Voll. 1 sdd. Yoll lr (18) Tit ditn p hc;>c Han Viet, T.2. Giao h(ii Phar giao エセゥ v@ Nam. Phan vien nghien ecru p h9c xuat bin. HN, 1992 tr ( 19) Tir Phat h<.>c Han Vi t, T.2 sdd tr

8 セ CHi NGIUEN Ctru p セ t@ HC)C IjM '..,; gtao A ' VA A' 0 VO MINH TUYEN ( *) hu thach thuc v6'i thai gian, v6'i l!ch su, nhu bat m chieu hu6'ng h6a cua ngum, tu tuong va sinh cua hq, p giao V N am nhien dung d6 trong tam hon nguai v ゥセエ N@ Da c6 biet bao nhieu tu tu<mg va ton giao 0 ben ngoai dua vao nu6'c ta, nhung m6'i vao da ra di, chua lam quen da gia tir, con p giao xem ra dmg lau cang sau goc, ben イセ N@ cang dung tru6'c cai m6'i cang (*) Nghien dcu sinh Trier hc;)c - H9c vi n Chin!t tri Qu& gia HoChf Minh. エセィp@ ャセ _@ セー@ vゥセエn@ エセィp@ vゥセエn@ to ra viing vang. Oli gl nen tlnh tren? 6 day phai chang Ia do giao hua o m<?t the gim mai sau, 0 coi vmh hang ct,rc Dieu d6 ciing c6, nhung khong phru la yeu to chu yeu, vl cac ton giao khac cling deu de den the gim ly tu0ng. Thien chua giao c6 thien duang, Hoi giao c6 coi nha trm, giao c6 bong lai tien canh... nhung d6i vm ngum Vi t Nam, chung khong duqc sue hap dan nhu giao. 6 day chinh Ia do ton giao nay dap Ung duqc nhu cau cua tam hon nguai giao o Vi t Nam c6 l!ch su lau dm gan b6 v6'i dan t c rna cac ton giao khac khong the c6 duqc. giao duqc truyen vao nu6'c ta tir dau cong nguyen, den the ky thu II da c6 tri dang ke trong tin ngu5ng va sinh tinh than cua nguai The ky thu VIda xuat dong Thien dau tien. Dong Ty-Ni - Da-luu-chi (Vi-ni-ta-ru-ci); the ky thu IX xuat hi n dong Thien thu hai -dong v o - Ngon - Thong; The ky thu XID, Vua Tran Nhan Tong da sang ra dong t cua dan t c, dong True Lam - Yen Tir v.v... Da c6 giai hau nhu nguai dan nao cling tin theo p ィセエ L@ nhu giai nua sau thai ky Bac thu c; giai do(;l.n Ly, Tran. V 6'i m t lich su ton tai lau dm nhu the, p giao tir cai tra thanh cai ban dia, tir cai xa Q tro thanh cai than thu c v6'i mqi ngum. "C6 the n6i chinh truyen thong san c6 cua dan t c da dang hoa quy n vm giao ly nha p va da nen m t chu nghia nhan tich ct,rc mang mau sac Vi t Nam, m t nhan to ben viing trong nhan sinh quan v Nam" (1). Nguai v Nam tiep thu エセィp@ giao, dua niem tin giao vao gia tai tinh thim cua mlnh, thl dong thai hq ciing tr(hhanh nhiing chu the sang biet bao cac c6ng trlnh, van h6a cua dan t c mang c6t each セッ@ p ィセエL@ nhtr セィ@ thong chua thap, nhu cac tuqng pィセエn@ nhu kho tang van tha, nhu phong ーセ@ quan trong dan gian v. v... Nhiing san van h6a d6 n6i len vai tro quan trqng cua giao gan b6 vm tam hon cua nguai Nam trong ャセ sir, dong thai ciing n6i len y nghia to Ian cua n6 doi v6i ngay nay. Bm VI n6 la tai san cua lich su, vi con ngum ta khong cat dm lich su. Do d6, trong tam hon tinh cam cua nguai Vi t Nam hi n セゥN@ セォ@ ca nhiing nguai khong ph<ii la tu, doi vm giao sau han, gill gui han, than quen han doi v6'i cac ton giao khac. セd@ ton t<;u va phat nhu ngay nay, PMt giao Vi t

9 セ CHi NGHIEN Ciru p セ t@ H\)C > Nam da tnh qua nhieu Ian d6i m6'i ca ve n<)i dung va hlnh thuc sinh ィッセエ N@ Khong n6i d.c thai xa xua, chi n6i tu dau the ky den nay, trong n<)i b<) p giao da dien ra Sl;l' cai each va d6i m6'i khong ngtrng. Khi thl duqc thl hi n thanh phong trao nhu phong trao chan hung p giao a cac ky 20 va 30 cua the ky nay' phong trao bao v B p - Phap" a nhfrng nam 60 va dau nhfrng nam 70. Khi thl the hi n Sl! cai tien diln diln. Sl! d6i m6'i d6 con tiep エ L cho den ngay nay the hi n trong cac quan ni m, cac chtl truang, ke ca cac gim nha p ィセエ N@ Chinh do nhiing d6i mm d6 rna p giao ngay nay cang c6 di6u ョセゥォ@ di vao long nguai. Thai gian gan day, v6'i chu truang ph1,1c h6i van h6a truy6n th6ng cua Dimg va Nha nu6'c, cac le h<)i a dlnh, chua... a khap nai duqc khoi ph1,1c, le h<)i dien ra linh dlnh, c6 nai thl vai ba ngay, c6 nai keo dai toi hang thang (le h<?i chua Huang) v.v... Trong khong khi h<)i he van h6a エセィ p@ giao day hap dful ay khien cho con nguai ngay nay, trong d6 c6 nhieu nguai khong pha.i la p tit cling thich di chua, thich dl,l cac le h<)i. Va p giao thl,lc sl;l' da gan b6 v&i tam h6n ngum エセゥ v@ Nam bang nhfrng tinh cam chan エィセュィ N@ エセィ p@ giao la m<)t ton giao, nhung n6 han cac ton giao kmc a tfnh triet ly sau sac cua n6. Chinh a phuang di n nay rna du a An D<) ngay nay, p giao khong con chiem s6 dong nhung nhfrng nguai c6 kien thuc deu tl,l" hao ve ly thuyet cua ィセエ L@ rna. nhfrng nha tu tuang 16'n cua the gi6'i ngay nay khi n6i den ly thuyet sau sac cua An D thl ngum ta deu de den p giao. Ngum Vi t Nam trong lich sir da dung ly p giao quan sat the gi6'i w nhien va xa h<)i con nguai, hieu duqc sl;l' bien thien ciia trm dat. v Nam ngay nay, du da c6 the gi6'i quan khoa h9c Mac-Lenin dan duang chi l6i, nhung van con mu6n tu tu duy ly cua p giao tim ra nhfrng dieu c6 fch cho tu duy va hanh d<)ng cua mlnh. Va cling do h9 duqc trang b! the gi6'i quan khoa h<?c rna tu trong p giao h<? phat duqc nhfrng "h<;tt ng<?c" rna ti6n b6i cua h<? セッィ@ nguai cung thai v6'i h<? khong thay duqc. Ly cua p giao bao g6m h th6ng ve the. gi6'i quan va nhan sinh quan c6 ket cau ehe, m6i m<)t b<) ョセィー@ trong d6 deu c6 chuc nang rieng, nhung chung l<;ti la ti6n de va h qua eua nhau: Vi chi duqe xem la day du neu xet ca the gi6i quan va nhan sinh quan eua n6. The gi&i quan p giao Ia m t h th6ng g6m cae ly thuyet ve nhan duyen, nhan qua, ve YO thuang, YO nga, ve nghi p bao luan h6i v.v... M6i thuyet d6 deu chua dl,l"ng n<)i dung- cht!ng ve the gi6'i. Tuy nhien, cac ly thuyet d6 it nhieu mang tinh chat than bf, hu YO. Nhung ve ca ban la dung vffi Sl,l" dien bien eua the gim. Bai vi chung duqc khai quat len tu the gim ョセゥィ@ thl;!c, VI chung la eai phan anh eua the gim hi n thl;!e. chung c6 y nghia tieh eve nhat dinh, vl a d6 nhac nha con nguai pha.i ehu y den vi c hinh thanh y nghia, lai n6i va hanh d<)ng cua minh, chu y den cai dieu エィゥセョN@ Chung c6 the tra thanh cong Cl,l de con ngum chu d<)ng ョセィョ@ thuc Sl,l' ゥセョ@ bien eua the gim セ@ h<? khoi b5' ng5' tru6'c thay d6i cua canh va c6 the tu d6 rna nang cao phong each s6ng Sl,l' thoru mai thanh thoat ve tam h6n eua mlnh. Nhan sinh quan giao la m<)t h th6ng g6m cac quan diem ve con nguai, dai nguai, the hi n trong b6n nguyen ly than ca ban, g9i Ia "Tu de": kh6 de, ゥセエ@ de va セッ@ de. B6n chan Iy tren cho thay "dai ャ kh6" va kh6 d6 Ut do nguyen nhan dien ra ngay trong n<)i ban than con ngum, do "vo minh" dua t6'i "tham, san, si" de den n6i phai rai vao vong "luap h6i..,

10 @Nエセゥ v chi NGHJEN ci.ru PaiT aqc IjM セ g@ ーセゥィァョ@ ゥセエ@ ゥセエ@ ゥセエ@ ョセゥィ@ ゥセョ@ セッ@ セッ@ エセィp@ セ@ L sセc@ chu&ng". Muon chdm du't m9i dau kh6 thi phai nguyen nhan sinh ra st,r dau kh6 dy. kh6 suy cho ci.mg Ia "v6 minh" M giac ng chan ly cua giao, di vao coi tich niet ban. Nhung n6i kh6 duqc mieu ta d6 la hinh anh cua cai kh6 thl,lc ra trong cu c song, ban than n6 doi hoi m t trach v6 ly lam ngum. D61a kh6ng duqc lam ngo' tru6c cai kh6 cua ngum khac, trai phai doc tam, doc SUC CUu kh6, ngum ta. D6 ciing la nhu du doi v6i minh, minh c6 lam thi m6i mong thmit kh6. Y nghia khach quan v6i tam h6n cao thtro'ng va trong sang cua nha la a ch6 d6. The nhung m t so ngum di chua ngay nay kh6ng biet den the gi6i quan, nhan sinh quan sau xa d6 cua giao. H9 khong biet sir dl;lng nhiing yeu to hqp ly cua lam 1 cho mlnh, cho nguai, cho nha, cho nu6c. Kh6ng nhiing the, h9 phl;lng st,r chi de cau lqi, cau may, giai... chf c6 ngtrai di chua Ia de mong T6 che cha cho hanh vi sai trai cua mlnh, hong tron tru6c phap cua nha nu6c. Nhiing lam d6 chi la Sl,l' phi bang エセィp@la m t t6n giao c6 ly tri SaU X UOng hang tin nguang tam thu0ng dung t1,1c, lam mdt di ve dyp thuan phong my tl,lc cua nguai セッ@ エセゥv@ セゥ@ セゥ@ セィc@ ッセエ vゥセエn@ Phat huy nhiing yeu to tfch cl,l'c, d6ng thm che nhiing tieu ct,rc cua giao trong tu tubng tinh cam va quan cua ngum ngay nay Ia trach cua toan the dan t6c ta, rna tru6c het la cua gi6i tang ni ttr. Lam cho giao ngay cang hoan va phat trien ca v6 chieu r ng liln chieu sau, ca v6 s6 luqng liln chdt luqng. 0 nu6c ta nay, chu nghia Mac-Lenin, tu tubng H6 Chi Minh la nen tang ttr tubng va kim chi nam cho hanh d ng each cua Dang va Nha nu6c ta, d6ng thai do cling la h9c thuyet Hinh dai song tinh than xa h i. giao c6 pmn gl trong tam h6n nguai Nam da c6 v6 van ly thuyet va nhfrng tri thuc m6i? C6 m t tht,rc te la, khong m t h9c thuyet nao bao ham duqc het thay cac gia tr! cua thai va cua truyen thong. Cho du h9c thuyet d6 Ia tien tien nhat, thl trong xa h i ngay nay n6 van con c6 nhiing ch6 h6ng, van c6 nhu diu phai Hip day. ra.ng sau khi duqc nang cao, giao van c6 the tim thay ch6 dllng thich dang cua minh trong tam h6n nguai He1n nii'a, m t h9c thuyet xem la co gia tri va co sue song Mn viing la khi n6 khong ngtrng thu hai tri thuc va b6 sung cho minh nhiing tinh hoa cua thai va cua truyen thong. H6 Chf Minh da chi ra: "Chi c6 nhiing nguai each chan chfnh m6i thu hai duqc nhiing hitiu biet quy bau cua dm tru6c. Lenin chung ta N ケセカ@ (2) p giao xllng dang duqc xem la m t trong nhfrng cua quy bau cua dai tru6c rna thai kh6ng the bo qua. * * * V 6i tinh chdt la m t t6n giao, p giao se con t6n lau dai v6i dan t c ta. Nhung m t vdn d6 c6 thdy tru6c la: neu p giao biet phat huy nhiing gia tq trong giao ly cua mlnh thl no van giii' duqc vi trf xllng dang trong tam h6n ngum v Nam ョセゥィ@ va tuo'ng lai; ngtrqc セャゥ N@ neu chi thien ve cau cung, giih ィセョ L@ chi biet dap 6-ng nhiing tam Iy thien cua con ngum thi khong bao lau nii'a, n6 se bi thm vuqr qua. Trinh d khoa h<?c va c6ng nay la b may nhdt dti sang l9c, giii' lay bo nhii'ng gl con gia tri va kh6ng gia tri cua tdt ca cac h9c thuyet, cac tfn nguang truyen thong. ( 1) Giao st.r VG Khieu - bao nha.n エセー L@ da.n (2) H6 Chf Minh - Toan T5. ST. H tr. 368.

11 @] << T.P CHI NGHjtN c(tu PQT HQC ) OTHiCH THANH ᆪ I セ t@ ケセ@ Lッセd@ ョセケオィ セ@ pィセエl@ セ@ hac hful V<Ji Sl! ki n CUa SU Phap Loa, su Quang khi duqc k dang, n6i pmp lam t6 thu 3 cua Giao h(>i giao True Lam, hie ong da 77 tu6i. Thien su Quang, th danh Ia Ly Tai sinh nam 1254 huang Tai, l(> Bik Giang ( dm u d6i Ia xa v D!nh, nay thu(>c Gia Luang - Ha Bile). Ong da ttmg thi d6 nguyen r6i ra Jam quan trong khoang 20 nam, d n nam 1305 Ong dang bi6u xin ti:r quan di gia tu luc do Ong da 51 tu6i, ban dau ong lam d tir su Bao Phac, sau do Htm tht gia True Lam, Ong von la ngum thong minh, co tai, am s;kh va, cho nen du m&i xuat gia da duqc True Lam cho di tham dt,r cac bti6i giang kinh, va bien sach va d6 cho cong hoang phap. Nhfrng. tac phfun cua ong con duqc True Lam danh gia n1t cao: "Pham sach da qua tay Quang bien thl khong the them hay b6t m(>t chfr nao nfra". Khi True Lam vien t!ch, Ong lam til thien su PMp Loa. Trang m(>t thai gian km dai, co le khoc'mg hai ky cua dciu the ky XIV, Ong ch!u trach trong nom chon t6 Van Yen (tuc chua Hoa Yen) la chfnh. Tl;li day Ong da rna truang d<:j.y hqc, SO tang, ni sinh theo hqc rat dong co t&i hang ngh1n ngum, sau do Ong chua Thanh Mai khoang 6 nam, cu6i cling Ong ve chua COn San va mat a do. Trru qua 29 nam tu h9c, hoang phap thi 25 nam du<ji Sl;t chi dl;lo cua cac thtty to, chi co 4 nam cu6i dm Ong m6i chfnh thuc lam ngum lanh d(;lo Giao h(>i. Trong thm gian ngiin ngui セ yl@ d6n chua chong chat kha nhieu cong カゥセ L@ ke ca vi c cong cho chf tu. Nhu chung ta da biet, thay cua Ong la t6 Phap Loa thi ttch vao nam Nhu cong セゥカ@ dau tien rna ong phai lo la trung vao セゥカ@ tang le, sau do 6n d!nh tang doan, r6i m6i b&t tay vao m&i, nhung phai noi rang vi tu6i cao sue yeu, chfnh vi rna cong cua Giao h(>i co phan tri エイセ N@ Cho nen sau nay m(>t s6 hqc gia trong va ngoai nu6c khi nghien cllu p giao True Lam co cung chung xet, cho rang: Cu(>c dai xuat gia cua Ong wa la tu si wa la si, va da ttmg lam quan, cho nen chan ngan gi6i quyen quy nai cila khuyet, ft giao du v& nhfrng nguai trong trieu, khong ph3.i la con ngum thfch hqp cho cong t6 chuc va xay dl!flg Giao h(>i True Lam, ong da qua gia... Nhu chong ta da biet, trong so cac til cua PMp Loa co den hang nghln nguai, nhfrng vi n6i tieng cling co vai chl,lc, nhu: Canh Ngung, Canh Huy, t Quan, t Nhien, Hai An, t Chuc... t(;li sao Phap Loa ll;li khong trao quyen 11! pmp cho hq rna l<:ti trao cho Huyen Quang, trong, trong khi ay Phap Loa thi:ra biet Huyen Quang cling 16. Phai chang a day trong moi quan gifra hai thay tro con co di6u bf rna chong ta kh6 c6 the biet duqc. Nhung du the ョセャ o@ di nfra thi truy6n dang, gifr phap

12 ) \ t CHi NGWEN c(j'u PQT HC)C ^ セ M ィセー@ ョィセョL@ セッ@ ィセュL@ セエ@ セッL@ セッ@ セ@ セエ@ カゥセ N@ カセケN@ エセィp@ ョセZ@ セオ@ セケ@ アオケセョL@ セッ@ ァセョァL@ con c6 th<i rieng trao Ianh cii m t Giao h i r ng 16n dang tren da phat tri<in cho m t ong gia a tu6i "c6 lai hy" mm rna, chan di khong viing, tha khong xong thl con lam duqc gi, kh6 hi<iu. Vi den tu6i nay con ngum ta dau con khoe Va minh man nfra, gia Slr tam trf khong b! me sang, nham thl cling khong ngoai tinh "h,rc tong tam". Ch<;m nguai lanh neu chi dt!a vao tu6i cao, due da cho la du thi chkg qua ciing chi Ut hlnh thuc, mang tfnh tuqng trung, tieu bi6u, lam vi rna thoi. Con nhu tuy6n ngum ganh vac cong thl,i'c Sl,I', qua, VI Sl,I' chung cua Giao h i thi nguai d6 can phai c6 sue khoe, nang ll,i'c, Yl:l va trach v6i cong nay Phap Loa Ia ngum da tling trai biet r6, nhung sao ong khong lam duqc, hay vi m t ly do nao khac?... 0 day chting ta can phai luu y, quan tam la: The truy6n dang, n6i phap cua giao True Lam thai Tran khong don thwin nhu cac dong trltoc d6, Ct,l la dong phai: n Ni Da Luu Chi - Vo Ngon Thong- Thao Dtrang. Nguoi duqc trao y bat, la nguai duqc ke tiep n6i phap cua nguai tru6c rna y bat la bang chung Con a giao True Lam, nguoi duqc n6i phap ngoai y nghia tren, con phai c6 16n d6i v6i Giao h i. N6i each khac, trach cua nguai dung dau Giao h i phap c6 duqc hung th!nh hay khong, tang doan c6 duqc thanh t!nh hoa hqp va phat hay khong trong vao nguai d6. Trong thm gian cam lanh Giao hqi Ven Vyn chi CO 4 nam cu6i dm, thi6n SU ョセケオh@Quang da c6 dem het sinh ll,i'c con CUa tu6i gia, noi theo buoc chan cua cac thay t6, cling giang kinh thuyet phap, xay dt,mg chua ccinh, in kinh sac h カセケ L@ セ@ セ@ pィセエn@ セ@ セ@ pィセエn@ セッィ@ セ@ Nhtrng cong so v6i cac ti6n b6i ching duqc dang la bao. Cho nen ong da phai th6t len rang: "Due mong minh no/ to' dang, De' cho Him, Thg.p m&c oan chang! Chi bang thea b(;m ve' non quach Nui bie'c bao quanh mci"y VCJ-n teing" (Bdn djch cua Lich su, Ph(it giao Nam) Neu qua dung su Huyen Quang c6 tran tra nhu sao ong khong tim nguoi thay the mlnh, cling gi6ng nhu truang hqp cua cac thay t6 tru6c day rna ong da ttrng chllng kien. (D6 la sl! truy6n dang, ke phap giii'a True Lam vm ti'r Ht Phap Loa ngay 1 tet nam 1308). Nhu chung ta da biet, thi6n su Huyen Quang cling la con ngum tling trai cii doi, d<:to l<:ti CO kien thuc uyen tham ca Nho, S6 ti'r cua ong khong phai la it. Phai chang ong da ch<;m, nhtrng khong duqc v! nao xllng dang tiep n6i Sl,I' nay, ong qua tn;mg khong tin tuang vao the sau. Trong con ngum su Quang con c6 di6u gi uan khuc, day qua la m t de nan giai. Vi cac nha nghien cau Jich si'r giao Nam sau nay can phai dtm do, suy nghl, phan xet dao st,r nay. N6i chung gim tang ni til chung ta, hao v6 trang Slr ve vang CUa minh, la p giao trong thai Ly, Tran, nhtrng khi nghien cau v6 p giao True Lam thai Tran, la sau the su h Quang t6 thu 3 cua dong phai nay, b6ng hfrng ht,lt ffiqt each ghe g6m, m9i vet tong tich b! x6a nhoa, ngay cci den y bat cling khong duqc r'l.mc t6'i nii'a, can ell vao d6 khong it nguoi da nham tuang cho rang Giao h i p giao True Lam den day Ia dut!.

13 セ Hッ Mセ Mヲ }ゥ セ CHi NGHIEN CUu PHi.T HQC > J giao. tu An D duqc truy6n vao Vi t Nam tl:r nhfing the ky dliu cong nguyen qua nhieu con du<mg v6i de tong phai khac nhaq. Ngay tu nhfing giai ッセョ@ dliu tien c6 a Nam, giao v6i cac tu tubng tu hi - hy - xa, VO nga - vi tha da nhanh chong di vao qulin chung; gtm b6 t1! nhien v6i sinh cua c(>ng dong dan Nエセゥv@Ket hqp, hoa tr(>n v6i cac tin ngu6ng ban d!a cua dan t(>c Nam giao da duqc dua vao qua trlnh Vi t h6a セ@ hlnh thanh nen m(>t dong giao d(>c dao a Viet Nam - dong Phat エセィp@ エセッィ@ giao dan gian. giao di vao qulin chung nhan dan Nam, an sau cam re vao trong sinh cua quan chung la c6 nguyen nhan cua n6. Ngum dan v tiep p giao khi trl.nh d tu duy phat chua cao. H<;> tiep thu p giao khong phai v6i tu each la m(>t h tu tubng vm cac giao ly cao sieu rna bai h<;> thay p giao rat gan gfii vai doi. song tam tu tl.nh cam cua ml.nh. p rat cong bang, nhan ai, p keu g<;>i tl:r bi, khong oan gmt thu, p keu g<;>i t1! giac, giac tha - v.v... Song trong ach kim n6 cua tl! phong kien ngay tl:r nhfrng ky nguyen dliu tien, ngucri dan v da tim thay a p m(>t ch6 dl!a tinh than, ffiqt ni6m tin Va ffiqt SIJ hua bu dap. Va nhu v6i m(>t Sl! gan ket rat tg ョァオケセョ L@ ngucri v Nam da noi ket hoa quy n p giao v6i cac tin nguong truy6n th6ng cua mlnh. Oic tin nguo'ng dan gian c6 truy6n cua dan t(>c Vi t da duqc p h6a va h6a p o ngay giai dau tien, va trong suot qua tiinh phat cua n6n van h6a Vi t Nam. Du6i g6c d van h6a dan gian cong bang rna n6i thl cac tin ngu6ng ban d!a duqc h6a nhieu hon Ia p h6a. La m(>t dat nuac thuan nong, ngucri Vi t rat ton tho cac hi n tuqng thien nhien va bien cac hi n tuqng thien nhien thanh cac than nhu than Sam, than Mua, than Chap, than Gi6. Khi giao du vao Vi t Nam, nguoi dan Vi t da bien ngoi chua thcr thanh nhfing Phap Van, Phap Vii, Phap Di n, Phap Loi, va SIJ thl!c tin nguo'ng thcr cung cau xin cac than duqc ngum dan thl!c hanh ngay trong vi ngoi chua, cling ban thcr va song song vai Ie Tl:r xa xua ngucri dan von da tin ml.nh la dong gi6ng con emu H6ng. Sl! biet on t6 tien, long kinh tr<;>ng nhfing nguoi. c6 cong v6i dan t(>c cua dan da lam cho ngoi chua thcr tra nen phong phu hem bm b6 sung tuqng de Thanh Hoang, tuqng cac anh hung dan t(>c. Hon.0 HOANG TH! LAN nfi'a vai Sl! pha セッ@ セョァ@ ッセョ@ セッ@ ィョセh@ セ@ pィセエn@ tr(>n sac cua Ui.o tu Trung Qu6c truy6n sang cac ngoi chua Vi t Nam cho den nay phan nhieu thuang co "Tien Du duqc du tu thai ky dau hay duqc du a giai sau, khi giao da duqc chia thanh nhieu tong phai, thl giao cling duqc ngucri dan Vi t ket hqp v6i cac tin nguo'ng cua mlnh. Tho;it thai tu tfn nguong thcr than ket hqp vai Giao, tin nguo'ng thcr Miiu v6i than chu la Miiu Lieu da lam nen m(>t net d c dao nii'a cho dong giao dan gian Vi t Nam. Ngum dan Vi t da bien duang thanh ca noi thcr Miiu. Ho tho Phat, Ie Phat lo lam nhan lanh gay qua t6t, dong thcr Miiu Miiu dem SU may man thanh blnh cho CUQC Song hang ngay. ffinh anh nguoi Vi t Nam t<in tao chu toan da duqc co d(>ng vao hlnh tuqng Miiu, duqc quy tr<;>ng ton vinh nhu Hon the nua, hlnh tuqng a Nam luc nay da duqc chuyen h6a thanh Ba nghl.n mat nghin tay vm mong muon Mau se thay duqc m<;>i dieu dau kh6 cua dan chung Va ra tay CUu Vat COB ngtrcri khoi m<;>i

14 i CHi NGHIEN Ctru PHiT HC)C " ' m セオL@ エセィp@ mセオn@ Q エセゥv@ セッ B@ セョ@ ゥセオ@ セッ@ ゥセオ@ p pィセエz@ エセィp@ エセィp@ エセィp@ ョセョ Nエセエ@ セ@ ゥセョ@ セカ@ ャオセエL@ ョセゥィtH@ セ@ ョセョB@ bat h<:tnh tren dai. da tra nen gan glii I han, than thiet han v6i hinh tu<_mg Ba. Ttr d6 nguai dan Vi t c6 de dang bien nhfrng npan nhu Man Nuang thanh PMt Y Lan Quan The Am. Nhfrng ngay bien thanh nhfrng ngay h(>i dan gian phong phil. Ngoi chua khong chi la nai tho' rna con la m(>t trung tam van h6a cua nong thon Nam. Doi v6i d<:ti da so quan chung lao d(>ng Nam, h<;> khong the thc1u dao "Tu de", "Bat chfnh cua nha bm n6 cao xa va kh6 qua doi v6i h<;>. H<;> khong biet ke thuyet luan h6i nhung h<;> c6 the tin d6 duoi g6c d(> luan ly due. H<;> tin lam ac se duqc ket qua xc1u, va lam se c6 ket qua tot. H<;> tin vao st.r khuyen va trtrng ac, h<;> lo tu tap de t<;1o cong due, lo giu gi6i, an chay lo lam vi c thi n v.v... Hau het nguai dan que den chua, Him thl c6 the thu(>c m(>t vai bai kinh nhung h<;> cling khong the hieu sau duqc giao ly phap, con da so khong thu(>c kinh ngoai may cau "Nan: mo A Di Da Phat", "Nam mo Quan The Am B6 Tat". V6i h<;> c6 le nhu cling la du. H<;> vi\n lam theo tinh than cua khong tr(>m dp, ta dam, n6i doi, khong giet nguai. H<;> den chua khong phai v6i mong muon thc1u. dao giao ly nha rna voi mong muon coi nhu nhling sieu nhien, h<;> cau Than, cau dem l<:ti cho h<;> may man, tai va trq giup cho h<;> lllc om dau b nh Giao su Tran Quoc Vuqng trong H(>i thao khoa hoc "Moi quan h gifra giao va si'.r tu tu6ng Nam" da n6i: "Neu diem' ton giao Nam la sl,( tho than (Tha ll,l'c sieu nhien) rna con nguai cling va du vii "Phu h do trl" thi hay Quan Am cling tra thanh m(>t than, cling tro mot thu Than Dien; tfnh tam linh An D(> nhuong bu6c cho tinh cam Nam (han dau het, Ton giao Nam n;;tng tfnh tinh cam han la giao ly, gi6i doan the ton giao) sl,( suy tuang n(>i tam dinh) nhuang bu6c cho Sl,l' "van vai, co keo" xuong gan "coi nguai ta" "cuu kh6 cilu cho Dai. - セᆳ ' L セᄋ M...,.. Tam quan chua Dien Huu (M t C t), Ba Dinh, Ha N i. A.nh: TUONG LONG エセゥv@ ョ エイゥセョL@ Sl,t pha tr(>n cua sic mau giiia cac tin ngu5ng ban dta v6i giao, c(>ng them anh hu6ng cua Uio giao va yeu to tong, cling v6i Sl,( phat cua h(>i a cac ngoi chua Ht Sl,l' gia tang cua cac hi n tu<_mg phu pbep bua chu, d6ng cot me tin di doan theo sl,( tubng tu<_mg dan gian. Nhu tu m(>t dof!g giao chfnh thong duqc tu An D vao da hinh thanh nen m(>t dong giao dan gian a Nam boi sl,( bo nhung triet ly cao xa tro v6i cu(>c song dan gia cua quan chung lao d(>ng. Bai Sl,( ket hqp v6i cac tfn ngu6ng ban dia, bm u6c mong va v<;>ng thuang cua nguai lao d(>ng. giao dan gian da dang va se con t6n con dm re ngay cang ch;;tt han vao sinh van h6a cua quan chung lao d(>ng Nam. D6 cling chinh la m(>t trong nhihlg nguyen nhan gicii thfch vi sao giao da t6n hoa binh cung dan t(>c Nam suot may ngan qua va ngay cang pmt ngay cang gan ket v6i dan t(>c han.

15 @Nケセカッゥ uッセ ゥ {ャ M\ t セ p@ CHi 'NCHIEN CUu P"*T HQC > Tll セ -TAM GIAO DONG NGUYEN trong tile phlm Trang Nguyen.Trinh Tue (Tiep) H セッ@ pィセエi@ ゥセオN@ ィオケセョ@ Chu su nghe n6i n6i rang: "Chung t6i tu nho glri nai cua thien, Ian len duqc du trong be ly(l) da lau, tha:y dai dieu giem pha, d6ng thai coi la dt doan, ta d:;to, kh6ng n6i hu tang lam hao tien ton cua thi bao dc:to d:;to lao kh6ng trung, kh6ng hieu, "su6ng tay, an kh6ng"(2), thien duang d!a ng1:1c, sieu sinh giai thoat, (ta:t ca) Mu kh6ng thl,lc, chi ke vua Luang chet セュN@ dセ ィL@ エセィエ@ カセケN@ ィセョァ@ ィセョァ@ セオ@ ィセョァ@ セケ@ ゥセオ@ カセケN@ B ィセョァ@ mセ HYI N@ セッ@ セッ@ セオ@ カセケN@ tセ N@ d6i chon Dai Thanh (3), vua Tong Huy nguy nai (4), 6ng Sa Vuang xe(5) tha:y Xuang Le va cd van(6) 1a:y lam n6i thl,l'c. C6 ke n6i, a Tay Vvc each Trang An v:;tn thl coi due nhu b(;m Di, thanh am liu 16, chfr ngh'ia nghien rang rna dqc, dqc tieng Han, chep tieng H6, dau long them. Nay nghe tien sinh n6i kip duqc khai th6ng, xin bao ba d:;to n6i cho ly * Tam ghio chi dong: T6i mim cum rna ding: BQ trong lq da:m biet d cao sau cua trai dat(8). ech nai day gieng sao hay d day rqng cua the gioi. Ke biet ly a:y n6i cung nghe duqc. Tha.nh su dmg: bo d! doan, (de) d6 chi them h:;ti Tien Nho thich rang: doan phai dt;to thanh, la ta dt;to - dl;lo Than, Han, Duang, (Nhfrng a:y) coi kh6ng vua, kh6ng cha lam giao lf. Nhfrng lffi ngang dqc, sam Vl, coi quyen muu, qui ke lam t6ng chi cua hqc. Bm doi dm, lua dan, che lap nmn nghia, (ta:t thiiy) c6 the gqi lad! doan * Tam giao chi t6: Budi dau trai da:t mffi phan (thi) trai qua nhieu dai thanh than ke trai, ra khu6n phep: tren c6 Hy, N6ng, Hoang de, Nghieu, Thua:n, g<;>i la vua. Duoi c6 Cao, Quy, Khe( 10), gqi la than. Vua c6 nhan thi セ@ t6i trung, cha d luqng thi con c6 hieu. Ngum ngum vui ve, phong we tuai ta.n, tram hq yen binh, bay song them Ian, mua gi6 hoa, ba coi trong thien cling nhu nuoc ィセョァ@ con nuoc nao han kern. TU ba dm (11) ve sau, the tuc tha:y khac, nhan dan ngay mong bo duang d:;ti d:;to. Dt;ti セッ@ a:n na:p thi thien ht;t c6 tram nha ndi len, chinh h<;>c ngt.mg nghi thi long ngum doai cd, trai trang bi che ta:p thi (ngum nguai) c6 khac gi giong Di d セ rna c6 the tl,l' ra chang? ChLrng a:y ba dai, thanh day long thuang x6t, cling ra dm, clfu dan giup dm, ct!u nuac h ngum, Due Hio til than truoc ca Diep, B6 Tat kiep h6a than nay lt;ti thac sinh trong bt,mg ba Huyen d ng<;>c nfr. Qua tam muai mot nam den nha Thuang vua Vu Dinh nam Canh Than, ngay ram tha.ng hai gia Mao sinh a nach ben ta cua ba h オセ d ゥセオ L@ tt;ti Ap lang Nhan Ly, o duoi goc cay ュセョ N@ HQ Ly, ten la Nhi chfr la Ba Duang, song chfn tram chin muai sau nam, lam t6 cua エセィ p@ Thfch Ca kiep truoc la H Minh cu si, nhieu kiep giang sinh, nay thac sinh, coi Tay nha vua Tinh Ph:;tn, セュ@ Ut Na Da phu nhan, duang trieu nha Chu vua Chieu Vuang nam Giap Dan

16 < t セ ch ゥ ngh ュ ncu オ p セ thqc@ ^ セ M thang tu m6ng tam gio Dan, sinh nach ben hii'u, a VUOn Ty Lam ducri goc cay sung, h<;> la Cam Gia ten chu la Tat Da, tam muoi tu6i vien tich. Ay la t6 cu. a セッ@ 0 Thanh Kh6ng ten la Khau, ten chu la Tr<;>ng Ni, kiep truac la Nho D6ng b6 tat nay thac sinh nuac Dong L6, bo la Khai Thanh Vu<mg Thuc Lu<mg Ng<?t (Vo tuang) la Nhan th!. Du<mg tri6u Chu Linh Vu<mg nam Canh Tuat m6ng ba thang muoi sinh nuac L6 huy n Xu<mg Binh lang Tan Ap, bay muai ba tu6i quy tien. Ay muon dai la t6 cua Nho 0' * Ly dong: セッ@ セョァ@ エィオセョL@ ィセョァ@ ァョセィ ィセョァ@ ケセv@d giao chia lam ba rna ly cung ve lam m(>t. M(>t Ht gi? D6 la khien nguoi lam lanh. Xua thay Tir bao ong Banh Canh(12) rang: c6 nguoi ay thai vao hieu ra rna vua coi day la yen han, giau sang. Ke tl:r d theo d6 rna thao trung tin. sau nghin c6 xe earn den nha D!ch Dlnh(13) cho nucrc chu hau an, nen cho khong cong rna an khong, con due khuyen ngum lam chirng nao cong due, ha c6 the cay rna xam hu cua diln, rna che tic エセィ p@ カセケ N@ Due D!a t i rna セュ@ khoi tram luan. Due M1,1c Ji6n CUu ffiy rna sinh coi Tinh. Con nhu kinh Bao An, kinh Niet Ban cling lay chu nhan trung hieu, hieu cha my rna cho Ia trung, hieu duqc sao? Trong khoang trai dat, chi chu cam t!ng lam chong, kinh D!ch viet: "Nha a lanh, thai c6 thira phuc, nguai chang lanh c6 h<;>a". Song thai chuy n thien duang d!a ng1,1c sieu sinh giai thoat tirng ay loi chftng qua hai chu cam t!ng rna c6 the duqc chang? エセィ p@ tir bi cam sat sinh, rna vua Lu<mg( 14) cu&p nuac t セ N@ xam nucrc Ng1,1y, dem quan tranh dat, hai muoi ch6n m(>t dong chon Hoai Ha, Sa thu<mg ィョセュ@ nguoi ャセュ N@ Nhl,lC chon Dai Thanh con hay mong due p ct!u duqc chang? Song song tam muoi sau tu6i, thua thieu nien, c6 chut thi n duyen カセケ N@ Trong ウセ rna kh6ng lam ay la lao カセケ N@ Vua Huy T6ng(15) cung duang xa xi nha cao tuong Ve ca bon be chin emu, dttp m(>t nui Can S<mlao kh6, lam kh6 dan tht,rc t, rna ョィエ L chon セm@b con hay mong Lao Tii chung bq. Song xay c6 m<?t chut kh6n Nam d cling bm truac c6 chut thi n duyen. Kinh p nlng: lay hieu, bao quan a trong, a tren thi bao dap bon <m, a ducri CUu ba duang rna 6ng Vu<mg Anh d<;>c duqc ft sach, kh6ng th6ng nghia ly, d6i theo th6i ta, dt,rng lam muu phan, vao gim sat, エセィ p@ con hay CUu d<? chang? ュセh@Dli(16) dang bieu trir エセィ p@ cot, rna but tfch con dang cao r(>ng, tu6i con ft khi anh tai chua bo, song tir khi b! day tm Trieu Chau tha-:y ong d Dien due LIWQH day long t6n kfnh chin giao, luc d6 p thu<mg, nghl ャセゥ N@ Song dau nam Thien Khai (18) thua con chut thi n duyen nho phuc qua, ca dt,mg trung hung nam Truang Khanh(19) kip lam m(>t ke tr<;mg than, nguoi xem nhu nui Thai sao セb@diu voi v<;>i, c6 nho, chang phai nho tam giao cht!ng minh cho カセケ N@ (Con niia) Chu thfch: 1. Van hdn goc: "Khoa ph(,lm", toi t{lm dfch Ia "hi If'. 2. Thea ctu:h dich cua Hoa thuf!ng Phuc Dien. 3. Vua Lu(fflg Vu De' Ia mtjt ong vua ngu dot, c6 it thi n duyen vbi cua Plu!t nhung lam nhie'u die'u de, cw5/ diti chef d6i a Dai Thanh (TQ). 4. Vua nutjc Tong. 5. Vu(fflg Anh nutjc So, luc con tri rhuo'ng phl hang phdp, sau quy y cua pmt. 6. Thay Xuung U titc Han Du - mtjt trong nhilng tam vf dt;ii gia DuO'ng- Tong. Luc rre thucmg hay hili xich df:lo PhrJt. Ong xud't gia khi w! gia. 7. NutJc H6 chi cdc nutjc vung phia Me cua Trung Quae. 8. "Dinh セ B@ c6 nghta "mj'i dat". 9. Than Bdt Mf,li, Him Phi Tu, Duong Chu, Mijc Dfch la cac h9c gid n6i tie'ng th?li Xuan Thu Chien Quoc,. IO. Bon vf hie'n thdndoiduimg Ngu. I 1. Bon vi hie'n rhdn diti Duang Ngu. I I. Hf,l, Thuung, Chu. 12. Ten mtjt nhdn v.;lt thai chien quor (trong sach Mf,lnh Tu). 13. Nha tr{lm - noi gui nh.;ln thong tin nhu huu di n hiifn nay. 14. Lu(fflg Hu Vu(fflg sai qudn chilm nutjcte'.

17 \ セM ャゥ T,P CJd NGHJEN Ciru PJiiT HQC > chl co m t ham mu6n, i. ham mu6n den t t Ut Htm sao cho nuac ta duqc d c ャセー L@ 1liill dan ta duqc hoan tl! 4lilt do, d6ng bao ta ai ciing VA HANH Tu 81 CUA c6 cmn an, ao ュセ L@ ai ciing duqc hqc hanh "'. 1\ Long nhan ban cua ャ pi 'fl Z ッ Z セ Z セゥ [ セ O Nhfrng Im keu gqi "Oro kh6 - cll'u R 6i LE HUU TUAN. nan" Hl tir cua nha p v6n quen thu c H6 Chu tich, tlic la noi m t IIi' vi nhan co tam v6c Ian,,da ra A sir Nam d c va thong nha:t, di vao lich sir the gicri. Nhiiu nguoi Nam va ョオ セ@ viet ョィゥセオN@ nhu'ng diem ve Ho Chu tich, qua cac tac ーィセュN@ sach bao, van, tho riliac, kich, phim, anh. Nhung nhu'ng phim ィセエ@ NguOi d6i vm pィセエl@ セゥ ッL@ ーセ セ@ カセケN@ セオ@ エセ エセ セッ@ エィQセ _@ ュセQ@ ゥセョL@ セッ@ ゥセオ@ quat. Do ngum viet nay xin gop m t phan nho cua mlnh vao tim hiiu sl:f gad giii giua tu tubng H6 Chu vm tu tubng giao. 1. Ho Chu - m(lt tam gmmg due nhan ban. Nguyen nghia cua "nhan ban". tuc g<x: ngum, tlic con nguoi da hoan phuong rna theo la BI, Tn, DUng. H6 Chu tich la m t tuqng nhan bi'm dac khonc chi cua v Nam, rna con. 0 - cua the gim. Nguai duqc ton vinh la m t VI nhan mot danh nhan. Su6t CUQC doi cua mlnh, Ngum luon the mot con nguoi "giau sang khong the quyen rii ngheo kh6 khong the chuyin lay, uy vii khong thi ーィセ BN@ Do chinh la c6t loi cua nhan each, cua Nhan ban. Trang su6t CUQC doi lam each ュセ _@ H6 Chu Ttch, tir loi noi den Utm, deu the ョセゥィ quan tinh nhan ban: "Su6t doi toi * H9c vi n Thanh Nien. エセ ョ セL@ セ \[ セ ィョ@ セ@ セ@ ョセィョ@ セ@ ャセョィ N@ セy nァセ ゥセエ@ ョァオセQ@ エィ オセゥィ@ セオ Z@ v6i nhan dan Viet Nam, nay duqc nghe tit mot vi Hinh tu.cua Dang, cua m t Chu nuac: thu keu g<;>i d6ng bao toan qu6c CUu doi nam 1945, Nguai viet: Hm d6ng bao yeu quy! Tir thang gieng den thang bay nam a セb@bo ta co hai trieu nguai chet d6i. Ke tl.r d6 lai. bi nuac lut,' d6i cang tang them, cang kh6n kh6. Luc chung ta nang bat cmn rna an, nghi den ke d6i kh6, chung ta khong khoi d ng long. ケセv@toi xin vm d6ng bao ca nucrc va toi xin thuc truac: cu 10 ngay an m t bua, m6i thang ba bua. Dem do (m6i bua m t bo) de cll'u dan ngheo. Nhu vay, thl nhiing ngum ngheo se co bua rau bua c hao cha mila lua nam sau, khoi den n6i chet doi. Toi xin thay dan ngheo rna cam on ca.c d6ng bao. ( 1), Tfun long nhan ban cua H6 Chu Ttch con the hien a long fu truac canh ngheo rung cua nhan dan. Trang nhiing dem dong gia I<;tnh, Ngum xot xa cho nhu'ng con cling kh6, nuac mat d<;>ng day trong khoe mat cua Nguoi. D6i vm ca nhiing ten til binh, Nguai da cai ao choang cho vi troi qua Thong qua nhgng C:ir cao phan ke oan,, an, bm_ ngum d<;to ly nhan ban; dung nhu kmh phap La,ngum lanh d<:to the gian, biet lam

18 ) 'J t CHi NGHIEN _ iru PH.;.T HQC I イ M セ g@ ゥセオ@ セオL@ セオ@ ョセゥィ@ ゥセエ@ セョ@ セケZ@ ァゥ chan chfnh, khong thien vi, biet tu du<mg tam h6n, thfmg vuqt mqi xau, d6 13. phap wong, thay ai lam dung thuang giup do', la.m lqi fch cho mqi ngum bang nhan ai, c6 lqi thl chia do d6 quan chung kinh men" (2) Trong doi song ngay, H6 Chu T!ch luon luon quan tam den m9i tang lap nhan dan. Khong nhfrng Ngum chi lo cho the h rna con lo cho cii the tuong lai, vi the rna tn.r6-c khi vlnh chung ta, Bac da can Dang "B6i duang the cho doi sau la m t lam quan trqng va rat can thiet, va Nguoi da "Vi lqi ich 10 nam thi phai tr6ng cay, vi lqi fch 100 nam thl phiii tr6ng nguoi". hi em c6 vi lanh 11:1 nao gan gui, chan hoa voi mqi tang lap va cac the M nhu H6 Chu Tich. Thtit la: Bac stfng nhu: tr&i ddt cua ta Yeu tung ng9n lua m6i canh hoa, T do cho m6i doi no 1 Sila de' em thcj ll}a ttj.ng gia (To Hfru) Trong bat ky luc n[w, H6 Chu Tich cling nghi den giai ph6ng dat nuoc, giai ph6ng. dan t c. Khi a trong tu, Nguoi cung rna thay ngay nuoc nha duqc giai ph6ng. Mot canh... hai canh... lai ba canh. Trdn tr9l ban khoan chdng thanh Canh bon canh nam vua ch<!fj mdt Sao vang nam canh m ng ho'n quanh (Nh<)t ky trong til) エセィ ig@gan giii v& giao ly cua due p nguoi p tu phai c6 long nr bi v& tat cii loai hfru tlnh "Long tu bi dem cho chung sinh tat ca m9i yen 6n ca tinh tmn lfu1 chat" (3). Due p khi nam nghi cling "Tam tu thuong chung sinh. Cung chinh VI ti:r bi rna trong giao ly cua Pht!t c6 thuyet vo nga ( dtrng qua VI mlnh, rna phai VI mqi ngum nfra), c6 the' trong xa h i m& c6 tlnh thuong, tlnh tuong than, tuong ai mqi nguoi khong con each, tinh thuong moi toan カセョ N@ H6 Chu Tich khong nghl den cai rieng tu rna nghi cho d6ng ャッセゥ L@ cho d6ng bao. Dung nhu nha tho To Hfru viet: "Nang niu U(t ca chi quen minh". 6 ctrang vi cao nhat, Ngum エセケオエ セ@ ゥセュ@ pィセエl@ セゥL@ エセィt@ セ@ ュセァL@ ゥセエ@ ィセョL@ セ@ セョ@ ーセゥィァョ@ セP@ khong c6 muu cau rieng tu. 0 H6 Chu T!ch, tlnh thuong dan, yeu nuoc, va c6 nep song gian d!, da tra mang cot each sieu thoat cua m<?t triet gia Phuong Dong coi thm'mg danh lqi. IDnh fu1h cua Ngum v& b<? quan ao nau, chiec mii cat, vai deo rui viti nau, chan di doi dep cao su... la gian d!, la Nam, va cling c6 nhfrng tuang d6ng nhu m<?t chan su nha gian di rna tam h6n sieu thoat.. Trong liin tra loi phong van cac nha bao uoc muon cua Nguoi, H6 Chu T!ch da n6i: "Toi nhien khong ham muon cong danh phu quy chut nao... Rieng phan tai... khong dinh liu gi voi vong danh lqi" (4). Long ham muon cua NguOi cho m9i ngtroi qua Ian lao, vi nhung cho minh thi binh thuang gian di. NguOi song luon luon vi m9i nguoi. Sl! tm quan chung cua nguoi tuong d6ng v&i vo nga trong giao. la cam ph1,1c, XUC dqng truoc tam long tha thiet ph1:1c V1:1 nhan dan, phi,ic V1:1 dat nuoc cua H6 Chu Tich khi dqc nhfrng dong chfr rna NguOi da truoc khi v'inh chung ta: "Suot doi toi het long het sue ph1:1c V1:1 T6 quoc, phl:ic Vl:l each ph1:1c V1:1 nhan dan. Nay du phai tu the gian nay, toi khong c6 gi phiii hoi chi tiec la tiec rang khong duqc ph1,1c Vl:l lau hon nfra nhi6u hon nfra''. Truoc khi ra di, NguOi muon van tinh than yeu cho toan dan, toan Dang, cho b<? d<?i, cho cac chau thanh nien va nhi d6ng". Tinh cam cua Ngum con rna r<?ng ra voi tm nhan dan lao d ng va cac dan t<?c bi ap buc tren the gi&: "Toi ciing glri lm chao than ai den cac d6ng chi, ca.c bau va cac chau thanh nien, nhi d6ng quoc te". H6 Chu Tich da hien dang tr9n ca dm mlnh cho d()c tl,{ do, cho chu nghla xa h i cua dan t c ta. Cu()c dm cua Ngum chi biet quen minh vi phuc cua nhan dan, vj.. Sl,{ ph6n vinh cua dat nuoc. Sl! cong hien cua H6 Chu tich tat ca Vl con ngum. Chinh phfun chat due nhan ban d6 c6 tuong d6ng vai tl1 tuong cua giao.

19 セ M\c セ CHi NGHIEN ciru PJLi,T HOC ) エセ BtィゥセョB@ セョL@ セp@ ィゥセョN@ ィゥセオ@ ョセゥィ ャ ャ ャ ゥセエ@ セョ@ 2. H6 Chu - mqt him guang cua 'lien triet Dong phuang. Dau rang chi Ia net thming qua trong cu c dm ciia m t con ngum pha'n dau khong moi cho ly tuong CUu CUu nuac, m t cu c dai day hy sinh nhllng cong song net thming qua d6 l<;li Ia nhllng net ngung dqng, thanh sau va trun cao cua tu tubng, cua tam h6n ca.ch - Ngum ngh Sl each m<;1ng H6 Chi Minh. Mau ciia trong tu tubng H6 chu tich the hi n ro nha't trong "Ngl;IC trung lef'. Du khoang thai gian cam ru khong dai,. nhung day la IUc giup cho dqng, due r::ac triet ly sinh, chiem nghi m le doi, huang canh gim, chan ly. St;r rung d ng ciia m t h6n lao, sv 1"1;1 tinh my ciia m t tri thuc Ian, sv hqp tam tu tuerng ciia m t nha each vai sv thong ciia m t hi6n triet Dong Phuang da t<;lo ra m t mau huang v! - mau sac, huang v! trong nhllng bai tha "v'inh dt1ng a dinh cao ciia tha ca t c va tha ca nhan lo<;1i (5). Tht;rc t<;li khac nghi t trong ru khong lam Ngum nga g1,1c, rna Nguai con tlm thay nhllng y nghla tfch ct;rc: "GCJo dem vao giii bao dau d6n GCJo giii xong r6i tr&ng tifa bong". "Sorzg a tren doi nguoi ciing v{ly Gian nan ren luy?n m6i thanh cong" Trong ru, b! giam crun, nhung sue m<;lnh cua 1l;l do khong CO ngl,lc tu nao giam n6i: "Than a trong lao Tinh than a ngoai lao" Tinh than tl,l' do da lam n6ng du<;1111 cam ht1ng thi ca: "Phucmg Dong mau tr&ng chuyln sang h6ng Bon toi dem tan, quet scjch kh ong. Hoi am bao Ia trum vii trl! Nguoi di thi hung b6ng them n6ng". Trong tu, tam h6n Nguoi thu thai hoa vm trm dat. "Chim moi ve' rung tl'm chon ngu Chom mdy troi nhf! giiia tang khong" Tu tubng ciia H6 Chu T!ch c6 net セ@ pィセエn@ ーセゥエ@ ャッセゥL@ セ@ セ@ gan vm trong giao, thoat ra khoi vong toa nho cua the gian, cua "ban nga" bay b6ng va boa vao giai tt;r nhien sieu vi t. Soi trong cu c dm va tu tubng, nhllng di san ciia H6 Chii T!ch, chung ta thay duang nhu tha'p thoang ben trong cai ngon tu ciia Ngum nhllng to, mau tu tubng rat gao vm tu tubng ly giao. Tuy nhien, tu tubng ciia H6 Chii Ttch lehong hoan toan d6ng nhat vai giao ly d<;10 d6 cling bbi le H6 Chjl T!ch Ja ngum lee thua, thu tat cii nhllng gia tq nhan ban ciia van h6a dan t c, van h6a nhan nhung va di theo m t nguyen nao. Tu tubng H6 Chii Ttch la Sl;f chung cat nhllng tinh tuy ciia van h6a Nam thong vm chii nghia Mac Lenin. Nhllng to do hoa quy n sang t<;lo thanh m t tu tubng lehoa hqc each ffi<;lng rat rieng vm ba't ley m t tu tubng ciia vi nhan hay t6 chuc chfnh tf!, xa h i, ton giao nao. C<ii ley di u va d c dao ciia tu tubng H6 Chu T!ch da lam cho n6 tra thanh gia trt v'inh hang trong di sfm tinh than ciia dan t c va nhan lo<;1i. Ngay nay, boa cling vai st;r phat cua dat nuac, giao ph1,1c hung va d6ng banh vai cong cu c d6i m6i. Vi c hqp h,rc luqng, trong d6 c6 giao la m t trong nhiing van vo cling quan trqng de 1<;10 nen m t sue ffi<;lnh dan t c, hanh xay dl;lng chii nghla xa h i a nu6c ta trong giai do<;1n hi n nay. Tu tubng cua H6 Chii T!ch v6i van d6 ton giao n6i chung, giao n6i rieng van la anh duoc soi sang duang chung ta di. ( 1) H6 Chf Minh: Toim t(lp. Nxh CTQG HN T4. n 31. (2) d エ L Tang Kinh. T4. tr 30. (3) Kinh D(ti hdo tfch. {4) H6 Chf Minh. TT. NXB CTQG. HN T4. tr. 161 (5) Hoang Xuan Nhi Tim hieu tu ruling H6 Chu Tfch. Nxh DH ra TH chuyen nghifp 1976, tr. 47.

20 セ CHi NGWEN CUu ph セ HQC ),_ セM 'DJ.\1 l-101 lj.\i'l セヲャMiu@ 9 J.\BCP -" )! TA.I ULANBATOR- MONGOLIA (MONG CO) セ セ エセゥv@ ィゥセオ@ セ セ@ セ@ セ@ ゥセ@ ュセ N@ ィゥセオ@ g セァ セョN@ au khi nhan duo'c thu mm du Dai ABCP (to chuc giao chau A vl hoa blnh) Hoa thuqng Chau - ph6 Chu tich Thubng tn.rc HDTS GHPGVN, Chu t!ch ABCP Nam da quyet d!nh doan do T.T Thfch Gia Quang - Thanh vien ABCP Nam, ph6 M Ban giao Qu6c te cua GHPG Nam lam truemg doan tham dt! h9i. Sang ngay 6/9 doan len dmmg, 7/9 doan tai Ulanbator va nghi khach do Ban to chuc xap xep. Ngay 8/9 Doan tham dt! phien hqp Ban chap hanh ABCP khach vm nghi Sl,t la nhijng van trtroc mat CUa ABCP nhu van tai chinh, nhilng d ng c1,1 tm cua ABCP, l!ch trlnh cua h9i 9, tu chinh Hien chuang, xem xet cac thanh vien xin gia... va cac van khac. Ngay 9/9. Bu6i sang truac lt.lc khai tr9ng tm D<;ti h i, bieu lam cau gia bi Tu Gangdan, sau d6 hqi trubng Cung van h6a lao d ng hilu ngh! Ulanbator khai Tm dt! khai phfa khach quy c6 ong Chu tich Qu6c h i Mong CO. Sau lai khai h i cua Hoa thuqng Bakula - Chu tich ABCP Qu6c te Ia lai chao mtmg cua TOng th6ng Mong CO giii h i 9 ABCP, lai chao mtmg cua Chu tich ABCP Mong Co, Im chao mtmg cua Hoa thuqng Thfch Minh Chau - Chu tich ABCP Nam va cua cac Doan d<;ti bieu. Bucii Dai hoi lam viec tai Hoi trubng trong tu Ong ky bao ' THANH CONG TOT DEP. cao tong ket va danh gia cac ho<;tt d ng cua ABCP nr nam 1990 den nay, va sau d6 la cac cua cac trung tam ABCP Qu6c gia. セゥカ@ ィゥセオ@ セ@ ィゥセオ@ セエ@ エセィp@ bao cao tham Juan. Ngay 10/9: BuOi sang D<;ti h i tiep t1,1c lam v6i cac tham cua cac Doan. Bu6i D<;ti h i thao mm tron cac van ABCP can quan tam. BuOi t6i bau Ban chap hanh mm cua ABCP. Ngay 11/9: Bu6i sang du gia b!; Th6ng qua danh sach thanh vien Ban chap hanh ABCP, ch9n eli cac chuc v! Chu tich, ph6 Chu t!ch, Tcing thu ky ABCP va T6ng bien chi Dhammaduta; Be m<;tc D<;ti h9i. BuOi cac truemg doan den chao TOng th6ng Mong CO. BuOi t6i dt! chieu dai t<;ti Su guan An D do Hoa thuqng Chu t!ch ABCP t6 chuc. Sang 12/9. Cac doan len dubng nu6c. Ket qua cua D<;ti h i D<;ti h i da thong qua: la thanh vien ABCP thl phai c6 trach dong g6p kinh phi ho<;tt d ng. Trl:l s& qu6c te ABCP t<;ti dau thl ij d6 phai t1,t tuc kinh phf de dam bao ho<;tt d ng thubng xuyeh cho Trung tam qu6c te ABCP va nhan m<;tnh: Chuang trinh ho<;tt d ng cua to chuc can phu hqp vai tinh hlnh tht!c te nay cua nhan Jo<;ti nhat Ja cclc nuac trong khu Vt!C chau A. Tru6c day c6 5 Uy ban thuang tfl,tc cua ABCPia: - ljy ban day m<;tnh chung s6ng hoa blnh. - Uy ban Gi<ii tri1 quan b!. - Uy ban Giao dl:lc hoa binh cho thanh nien phl:l nfi'., - Uy ban An D duang -. khu Vl,tc hoa binh. - Uy ban Di san van h6a th6ng giao., Nay D<;ti h i quyet d!nh them 2 Uy ban:

21 ゥ cャセ M t セ p@ CHi NGHIEN ciru. PJL&.T HQC ) セオ@ エセゥv@ セケ@ セケ@ エイゥセョL@ オセゥィ@ ゥセエ@ セケ@ - Uy ban Moi truang. - Uy ban con ngum. ゥセd@h9i da duqc Ban chap hfmh ABCP g6m 23 thanh vien va suy cl.r vi Chu t!ch ABCP - HT Kushok Bakula - An D9, 7 ph6 Chu t!ch d6ng thm la 7 Chu t!ch cua 7 Uy ban thuang tren; g6m Hoa thuqng Nakano - Ban - Chu t!ch Uy ban Giai tri:r qufin b!. Hoa thuqng Thfch Minh ChAu - Nam - Chu tich Uy ban Giao dt,1c hoa bmh. Hoa thuqng Samana tissa-srilanka - Chu t!ch Uy ban An D duong, khu Vl,l'c Hoa blnh. Hoa thuang Choijamts - Mong C6 - Chu t!ch Uy ban chung song Hoa Blnh. Hoa thuqng Wipulasara - Srilaka - Chu t!ch uy ban con ngum. Hoa thuqng Ayusheyev - Lien Xo.: Chu t!ch Uy ban Moi truang. T6ng thu ky ABCP la Thuqng t9a si Bulgan - Mong C6. ゥセd@h9i da ra tuyen b6 Ulanbator: Keu g9i cac quoc gia phat tang cuang va h<jp tac }cln nhau trong khu Vl,l'C va quoc te m<;tnh SJ! hoa blnh, hoa SUI VAN LQI :MuCii fiai tficing qieng que fiuong toi vdo ficji. :Mcjt fi9i Cdn.g truyln tficfng cua :(ii :(Ua. %Cii o/i?t co? rrfiuo Jfung Vuong d''j!ng nu6c? :Mang tam Cinfi uoc v<;mg cua con ngucii. (/)u cfi cfau? 7'6i k,fi6ng tfie' ndo quen cfuf!c! rr'ren 6ij.c mieu rr'ro cf6n gi6 mcit nom :Nam rrren 6en. d'uoi tfiuyln nfiu canfi df!p kj quan CU: m6i Ein rr'et aen! cu m6i cf9 :(utin sang! rr'ai noi day: rra fai mo fi9i Cdng. Jf9i truye'n tfio'ng que fiuong rr'ro rr'rcim. 'J{6i cfiu:a dung 6iet 6ao nfiieu que fiuong tinfi ' cam. J{6i Cdng ta cfdm tfidm nfiii:ng wi ca. :M9t 6U:c tranfi faa cf9ng, cu6c song que nfid. :Nfiung n.oz 64t mcjt tinfi yeu tfia tfiiet! hqp, blnh va bao thien nhien moi truang tren C(j sa nhiing lm d;;ty cua Due p ィセエ L@ bao con nguo'i, khich st,r ーセゥィァョ@ ゥセョ@ セケ@ セゥ@ ゥセエ@ セョ@ ュセィエ@ セオN@ セケ@ セョィ@ エセエL@ ョセゥイエ セケ@ セョァ@ pィセエn@ giao vi hoa blnh d'mg huu cang tot, ph6 nhiing l(ri d;;ty tlnh thuong cua Due de quimg chung pht,1c V\,1 sinh truoc Icy 21. Phat st,r tin tubng lcin nhau, thay vi Sl,l' d6i m<;tnh st,r hieu lcin nhau thay cho vg lt,rc, lam giam d6i ngheo, mu chfr thay cho lo;;ti tri:r ch;;ty dua vg trang, giao dl;lc M tn! thm tam trf dao due tren Cc:J sa loi d<;!y long nhan ai va tri cua Due con nguoi t<;lo ra duqc m t gioi An l<;!c viing Mn... Thanh cong va qua cua h i cling la SJ! mong muon cua Nam xay dl,l'ng m t ABCP vi.ml,lc tieu hoa binh, hiiu ngh!, 6n d!nh, hqp tac, blnh va cling phat trien vi an l;;tc, ph6n vinh cho nhan lo<;!i nhu ton chi va ml;ic tieu cua D;;to THiCH GIA QUANG Jf9i vui Um! C6 ai ndo R/X]et! J{pi uy ngfii trong do [l sdc co! Jf9i Cdm rrro, J{oi mua ran, ngui:fi cfien nfiau cfujt nicfi 6n.g cinfi [ua rrfidm ruoc cfio mqi mila vui! Ccic 6q,n nii, 6q,n nam 6am nfiau om 6ung md cui:fi. :J{fiu nifc ne m<fi k,fii rfro :(Utlt fii?nf '){fiiing trai, gcii Cdng " [din [em". :Hom nay [en trinfi cfiln. Lq,i dfp! {q,i xjnfi voi mci pfidn m6i fi6ng. C6 R.fm gi :zuan sdc cua van cong? C6 tfie' n6i J{cji :(udn 'c;ui rtro rfrcim. Clla cfiung ta dt dang t1! fido. 'Mang 6an sdc ccji ngu6n adn tcjc. rr'rong k,fio tang Cicfi su: Jfung Vuong Mua xuan Q h(>i 1998

22 ) \ CHi NGHJEN Ciru phセt@ HQC ) [EJ,, 'I "" "" BAD CAD CUA TRUNG TAM ABCP VIET NAM hoi IX hoi ph,ttir chau A vi hiia binh (ABCP) - Mong co (7-1219/1 998) ゥセョ@ エセゥv@ エセィー@ ョセケオァョ@ m nroc het cho phep chung toi d<;ii Hoa thm;mg Chu t!ch Trung tam ABCP cua Nam va nhan danh ca nhan chung t6i bay to long biet on chfm thanh t&i nmn dan M6ng C6, t6i Hoa thuq'ilg Chu t!ch ABCP, t6i ngai T6ng thu ky ABCP va Trung tam qu6c gia ABCP Mong C6 da t6 chuc va mm chung toi tham dt;r D<;1i h i nay - D<;1i h<;>i Ian thu 9 cua nhii'ng ngum tir chau A vl Hoa binh. Cho phep chung toi c6 lm chao mitng va chuc sue khoe t&i tat cii quy vi d<;1i bieu. CAu mong Due gia h<? cho D<;1i h i cua chung ta thfmh cong vien man. Kinh thua D<;1i h<)i. Giao h i giao Nam va nhan dan Nam xin chan thanh cam on st;r ung h<), giup da cua ABCP eho nhan dan Nam cilng nhu giao Nam trong cu c dau tranh bao T6 quae tru6c kia cling nhu trong cong cu<)c xay dt;rng dat nu6c Nam tren con duemg d6i m6i nay. Giao h<)i giao Nam ngay m<)t Ian m<;1nh boi st;r n6 lt;rc phan dau eua ban than minh lam theo lcri d<;1y cua Due "Nay cac Ty Khieu hay vllqi fch cho so dong, vi an l<;1c cho s6 d6ng, vi h<;lnh phue eua Chu thien va loai ngucri"; cling nhu phan dau eho m1;1c tieu cua nhan dan VietNam la "Tat ca vl dan giau nu6c rn(;lnh, xa h<)i c6ng brtng van minh". v ffi. tinh than hoa hqp, doan ket theo phuong cham D<;1o phap v6i Dan t c, Giao h<)i giao Nam da de ra chuang trinh ho(;lt d ng cua minh phu hqp v6i tam tu v<;>ng cua tang ni tir Nam l(;lo thanh SUC song manh Va }a ngu6n c6 vii l6n lao cho tang ni til trong nuoc cling nhu ngoai nu6c tin tubng vao chu セゥカ@ ュセゥィョ セエ@ truong, duemg loi cua Giao h i, lam cho Giao h i ngay eang trang nghiem va phat trien. Tren ecj sa chuang trlnh ho(;lt d ng cua Giao h i, cac Ban, Nganh, trt;rc thu c Trung uong Giao h i giao Nam da lam d6ng b<), tht;rc c6 qua Giao h i da de ra nhu trong bao cao t6ng ket nhii'ng ho<;1t d ng st;r ky ill GHPGVN t(;li D<;1i h i ky IV D<;1i h<)i D<;1i bieu toan qu6c GHPGVN t6 chuc thang t<;1i Ha N<)i da neu ro. Kinh thua D<;1i h<)i Ngoai nhii'ng V1;1 chinh cua Giao h<)i phiti tht;rc thi Vl;l tr<;>ng tam cua GHPGVN ra la Vl;l giao d1;1c, dao t(;lo va nghien CUu h<;>c cho tang ni Va CU si tir. NbC' co ehu truong dung dan. rna st;r ーセゥィァョ@ ョセゥh@ ョセゥカ@ ョァィセ giao dl;ic, dao t(;lo va nghien cuu h<;>c ngay cang duqc nang cao va phat trien. nay Nam c6 3 H<;>c giao t<;ii Ha N i, TP H6 Chi Minh va TP Hue, c6 2 cu'u h<;>e t<;li TP HCM va Ha N<)i. Ben C<;lnh giao dl;ic, dao 1(;10 va nghien cu'u h<;>c thi giao luu qu6c te cling duqc GHPGVN chu tr<;>ng thong qua trao <t6i van thu hiiu nghi, hqp tac va cac tai nghien CUu thong tin, don tiep cae d<;li t6 chuc giao, cac t6 ehuc than hiiu cac Tang ni tir nu6c ngoai; vieng tham hiiu ngh! va tham dt;r H i nghi, H i thao giao qu6c te; giri cac tang ni nghien cu'u sinh di du h<;>c nu6c ngoai; In an ph6 bien tai bao chi, tac phfun h<;>c ra nu6c ngoai.de gi6i giao Nam. - (Xem tie'p trang 37)

23 tqi セ M 6 Hoan Kiem duqc xem Ia Hing hoa Ha Noi, trong lang hoa ay thi bong hoa ngh thuat rue ro nhat chfnh la Ngqc San. Aida m t ltin chan den Ha N i, hin the nao cling gianh thai gian chiem nguang di tfch nay. Va ca nhfrng nguai m6i chi biet Ha N<?i qua man anh hay sach bao, cling c6 the biet duqc ft di tich nay. Ng<;>c San da tra nen quen セョ@ ーセエャセー L@ オセゥィョ セョ@ ョセケオァn@ セョ@ thuoc v6i moi nguai - gia thu vll9 do gl d6 n6 bien mat thi se la mot su hcing hl,lt den ngftn nga trong khap chting ta. Vi the, bao nam nao Htm cay da a c6ng nghieng d6, chinh sl,l' c6 gang cao nhat de dl,l'l1g l<;1i. Tu khi thu do Thang Long duqc xac khu vue h6 Hoan Kiem da Ia m t trung tam van h6a. Quanh khu Vl,l'C nay, su6t cac Ly, Trtin, Le, da duqc xay trinh kien true n6i tieng. Nhung rieng Ng<;>c San l<;1i duqc n6i den kha mu n. M t thu tlch, thu c lo(;l.i sam la tam bia Ng<;>c San de quan tu ky do Vli Tong Phan soc,tn nam Thi u Tri 3 ( 1843) hi n dl,l'l1g a trong Ng<;>c Son ghi h_ti Sl,l' vi c no'i day a dau the ky XIX. Tiep theo, bai ky sua l<;ti mieu Van Xuong etta Dang Van Tu ghi lc,ti Sl,l' Van Sieu xay dl,l'l1g l<;1i nhu ngay nay. セ` セ ftit sli 4(litiJ tfi&n lin4 0 PGS. CHU QUANG TRU Ha thanh linh tich c6 h<;>c thuat lai noi dung khai quat hai.bai.ky t.ren. T6ng hqp cac ngu6n thu t!ch, vua neu, chung ta duqc biet: - H6 h Kiem la m<?t danh thang dat kinh ky, xa xua rat 16n, den dai Le Trung Hung c6 dap dat lam duong cho xa chc,ty su6t den Long Lau a Nhi Ha, song vein con r ng v6i hai nua, a ben ph<ii la Hfru V <;>ng va a ben trai la Ta V<;>ng. Ben Ta V<;>ng, a phia bac h6 n6i len m<?t go dat r ng khoang 3-4 sao, Ht ch6 dai cau ca cua vua, d6ng thai cling c6 den tho Quan De (tuc Quan Vu de la vi tmn coi v6 ョァィセ IN@ - Den thai Gia Long, 6ng セョ@ セョ@ エィゥセョN@ セョ@ ォセ ィL@ セイョァ@ Tin Trai ngm1i hung Nhi Khe da rna r ng nhung chuyen thanh chua Ng<;>c San va tru6c chua phia nam dl,l'ng m t gac chuong, coi thuoc sa hfru ca nhan. - Den dai Thieu Tri, chua Ng<;>c San hu nat, c6 nguy CO' tieu vong. Con chau ong Tin Trai nhuang noi nay cho hoi Huang cua nhung nguai khoa mj.,lc, h<;> do gac chuong Va cai t<_l.o thanh Van Xuang De quan Ht v! th<in coi van h<;>c, cong viec tien hanh g6m 1 nam ttr mba dong 1841 den mua thu 1842, quy mo tni.ng le hon hin tru6c de m<;>i nguai huang theo - Nhung den dai T!! Due, ngoi da tra nen "guy mo que neu khon tu sua thl se d6 mit". Van Sieu da dtrng ra tu sua, xay lai trong 3-4 nam m6i xong: phia tru6c ba nu6c dung dinh Tran Ba y la c t tru dll"ng vi.ing gifra Ian song van h6a khong Hmh m<_l.ng a duang thai. Ben ta, phia dong bac cau The Hue, dl,l'l1g Dai Nghien, l <;ti xay Thap But tren ntii D c Ton (con g<;>i Ia ntii Dao Tai hay nui Ng<;>c Boi von duqc dap tu dai Le vinh Hl,l'u ) tu<;>ng tnmg cho van カセエ N@ T6ng nay hong dau sua day nen vin con nhu chung ta thay ngay nay, duqc g<;>i Ht mieu tho due Van Xuang. V 6i sl,l' chi d<_io xay dl,l'ng cua n Van Sieu,

24 \ セᄋMtセセ hc ャ ᄋn g hi@ E_N_C_UU_. Mセ^セ セq h tセ ' Ng<;>c S<1n da tro thanh m(lt di tich kien true sang gia ca trong dm s6ng va doi s6ng tam linh: va Linh Thieng. 1. Ve thuc)t kien true Nhfrng di tich a day tru6c doi Tl,l Due khong may tieng tam, chi gi6i h<;tn tren hon dao nho Ng9c S<1n, xung quanh la nu6c h6, do d6 ゥセエ@ L ーセャ@ vila khuon minh trong gi6i h;;tn tt,r nhien, vtra it mang h<1i tho cu(lc s6ng. Chi sau khi Van Sieu chi d;;to xay dl,lng, ィセョァ@ nhfrng khu tho chinh tren dao duqc xay dl,lng l;;ti, ben bo nu6c dt,rng Tran Ba Dinh duqc xem nhu cai ァセ n6i giiia dat dao v6i. nu6c h6, lan toa セ@ khong gi6i h;;tn, hinh bong nhfrng cong trlnh o dao soi xuong nu6c cu lung linh, nhap hoa, nhan guy mo len Con phia dong, dao gcin ba, ong cho b;ic cciu The Hue cong nhe nhy W<1n minh len bo. 6 thai ay, tir ba h6 ra song H6ng nha con thua th6t va セオ@ nho, virng dong vlra hilng do thl anh sang ban mai tir chan trm da lu6t qua nhiing hat su<111g tren ngan dau de セオ@ vao thanh cau. Va d. chiec cciu ao l(ln nguqc trong Ian nu6c ci1ng nho day cang khoe エィセュ N@ nhu con r6ng dam mlnh, cac yeu t6 thtrc va htr cu hoa bin, d6i dai nhau. R6i khi ィゥセオ@ ta, trang len cang v6 khuya cang cao, thl dciu cau phia trong Ut c6ng chua thap thoang nhu canh tien v6i. dung nghia "DAc エセケオァョ@ lciu" duqc anh trang dai dang, tai ra tir Mu trm r<;>i xu6ng, va tir h6 long larih hat len, qua dung nhu van bia: "H!.Ing vui ngam trang dum nu6c, hong gio tren non, co the giup nhieu cho dau chi rieng mlnh duqc hubng". Con dau du phia bo v6n da co dinh cao D(lc Ton nay duqc xay th:ip guy binh vuong chfrng ch<;tc, g6c c<;tnh ro rang, 5 Hing ch6ng len nhau thu nho dcin de r6i ket thuc bang b(l mai co noc nh<;>n woo len nhu ng<;>n but long ky vi nmm ca trang giay n6n troi d6 th<1, dung nhu ba chii tl,l cua ong tren c:ic tcing thap; "Ta thanh thien". No cling la cay but chong troi "K1nh thien but" hien ngang, hoanh trang. Va gcin cira ra vao la Dai Nghien lam theo hlnh trai dao do 3 con ech d(li, da ph6i hqp v6i Thap But bieu slf phat trien cua van h<;>c, cua chinh khi, no dciy du va Mn chac. Con phai ke nhfrng doi trl;l cua Nghi' mon sirng sfrng vu<1n len, dinh phuqng Ian la Sl,l noi ョセケオイエ@ trffi v6i dat, la Sl,l kiem soat tu each ngtroi vao セョ N@ Tir cai nhin toan canh, thu セカ@ khu vue trung tam cua Ng<;>c Soo la Cl;lm kien true trong dao, xay tren true b - Nam xuyen qua Tran Ba Dlnh, huang Nam v6i su ton セカ@ ョセゥt@ セi@ ュセ L@ vゥセエl@ セー L@ ゥセョ@ セカ@ Lョセゥイエ@ ョァィゥセー N@ vinh cac v! than duqc tho Ia "Thanh nhan nam nhi thinh thien h;;t van". Tren bang cong trlnh co nhiing day nha phl,l 0 hai ben va lui dang sau, co nhfrng day nha chinh o dang tru6c, no dang d6i, nghiem tuc, minh b<;tch. Khu Vl,l'c tho g6m ba 16p song hanh nhung tach ra v6i. 2 khong gian: Toa duang n(li that vm toa Trung duemg, la n<1i harth va n<1i ngl,l cua cac tuqng nhfrng nhan mang nhung l<;ti gftn v6i. dm thuang rna con nguoi huang den. 6 day, khung dmh trang nha v6i nhiing tl,t khi thuang trong cac den than, gay Sl,l ton nghiem rna khong de dqa. Sau day qua khong gian chuyen tiep dong nhung mo, nhu m(lt sanh sang toa Cung tham nghiem tram tho tuqng va bai vt nhiing nhan nft gcin v6i nguoi ph6 la tin va ch6 dl,la tinh thcin cua m<;>i nguoi dan. 2. v e than ton ョセd@N g<;>c S<1n a thai Le Trung Hung duqc biet den vffi tinh chat dai cau ca phi,ic Vl,l cho sinh ho<;tt giai trf ci1a vua chua hoo Ia m(lt cong trl.nh tho thcin Quan va de. Co the do quan "trqng van khinh vo", thcin trong coi vo da duqc tho a Yo Iwc so va V6 mieu r6i hon niia cac mon ph:ii VO it phat v6 sinh khong nhi6u, trong nhan dan it ngtroi tien than bting v6 VI the

25 M セセ t セ CHi NGHIEN Ctru p セ t@ HOC. j) den dai Gia Long, ong Tin Trai da rna mang den tho thcin v5 thanh chua tho N エセィp@Khong bao lau, h i Huang t ciii chua thanh den tho thcin van chuong la Van Xuong De quan. V6i tu sira varna mang cua Nguyen Van Sieu, tinh chat den tho thcin Van Xuong cang duqc d!nh, nhfrng gan bo v6i gi6i khoa ffil,ic, rna cting la v6i gi6i s'i phu n6i chung, v6i dong dao nhan diln luon c6 u6c v<;>ng tien than van ョァィゥセー N@ Tuy nhien, neu di tich a tren dao Ng<;>c Sein co thay d6i tinh chat de dang: Tu ch6 giai tri cua vua den ch6 tho thcin Vo ョァィセ L@ r6i tho p va sau chuytin sang tho thiin Van chuang, thl thl;lc te duang nhu la Sl;l b6 sung de cung h6n dung, d6ng tan. R6i tu cuoi doi Nguyen Van Sieu ( ) va nhfrng nien tiep theo day' dat nu6'c roi vao ach do h cua thl;lc dan Phap, thl st,r h6n dung tin nguang ton giao a day con ccin duqc rna r ng hein nfra, thu hut de tcing 16p nmn dan hqp lt;rc luqng cho cong cu c cilu nu6c. Vl the Ng<;>c Son vira khoi phl_lc tat ca de thcin Quan De, Van Xueing va ca エセィ p@ rna con duqc dua them vao thcin di n nhfrng nguai tai khac. Ngay nay tren than dien a den Ng<;>c Sein, gian gifra cua toa. Trung duang, chung ta 3 16p tuqng tu ngoai vao, cling la tu thap den cao, tu gcin dai den cao xa la: Quan Vli De, Ui T6, Van Xuang. Chung ta bietla T6 la vi than coi ve thuoc chfra b nh. Nhu co xem day la nhfrng ngum tai trong cac l'inh Vl;lC: V5 -y duqc - Van h<;>c duqc dfty len dinh cao thanh than tuqng, cao guy, sang tr<;>ng. V 6'i nhfrng nhan lueing, tai due h i ng tren than den Ng<;>c Sein, r5 rang tu tuang chu la tim nguai tai tho, khong co chap, khong cau ョセ L@ mien la giup ich cho nhan quiin xa h i dong dao nhat. Con a h cung, chinh di n thu c gian gifra co tuqng due thanh Tran Hung D<;!O, gian ben trai tho bai v! "Ban Dja - San - Thuy tong than", gian ben phai tho bai vi "Tran trieu thuqng ph1,1 Hung D<;!o d<;!i vuang" nhung sat tru6c la ngai tuqng due p ィセエ N@ Phai chang a オセh@cung tham nghiem da nhac nha tin nguang sau xa la cac than dat, thcin nui, thiin nu6c tuc linh h6n cua que hueing, cua T6 quoc rna gia dinh nao cling coi tr<;>ng dum d<;!ng th6 cong. Doi ben kia tho tuqng PMt duqc ban thfch sl;l h6i co ngoi chua cua ong Tin Trai. Va m t khi a gian gifra, trong ngoi vj toi cao la tuqng due Thanh Tnin, thl cung セ@ v6i tuqng la bai v! cua "Thuqng pht;l" due Thanh v6i y thuc "uong nu6c nh6' ngu6n". 0 day, ciln hitiu ru6c due Thanh Trcin vao tho a ngoi vi toi cao: Co y kien giai thfch vl h6 Holm Kiem a thai Trcin la noi Trcin Hung D<;!o da tlrn.g t6 chuc quan. Vl Trcin Hung D<;!o duqc ton lam Due Thanh Tran tho lam cha doi ilng v6i Mc1u ladue My Lieu H<;!nh. ca. hai y kien tren deu chua du CCI sa ci\. trong thu t!ch va thl;lc dia. Nhung r5 rang Trcin Hung d la anh hung dan t c, trong tiem thuc nmn dan thl sau khi mat, ngai da kinh hoa Thanh, c6 khi con d6ng nhat Due Thanh Trcin v6i Vua cha Ng<;>c Hoang. Trong con nguai Trcin hung ッセd@da h i t1,1 du ci\. Van Tai, V5 Trj va Y thcin: Lam d<;!i tu6'ng danh hung han nhat thai セゥ L@ ngai da ket h<;>p nhucin nhuyen van va v5, co nhfrng tac va chien tfch dti dai; tu6i cao ve chi linh tri Sl, ngai COn di sau vao y duqc L エセオィエ@ ci\. vuan thuoc kh6ng 16 la mii Duqc San. Ngai la anh hung gifr mr6'c cling la anh hung dl;lfig nu6c. Trong boi canh xa h i v N am cuoi the ky XIX dciu the ky XX, due Thanh Trcin duqc ngoi vi toi cao a den Ng<;>c san se la ng<;>n co choi l<;>i hqp cac ll;lc }UCfng yeu nu6'c.

26 セ CHi NGHIEN ci.ru Pllj.T hqdjm ' 0 PHAP - VUONG - TU ュオァセ@ ィセョァ@ セケ@ オセ@ pィセエl@ セッL@ ゥセョ@ Lケセカ@ セッ@ bvm セ@ Nam ta ai rna nha hai diu tho xua da tro thanh m t Cham ngon lam nguoi, rang : Cua Blft mat m9t dln mum. Blft w1n cuoi cuifi Bl!t chdng nh(m cho Cau tho chat ph<k, giiin d!, ciinh tinh con nguoi truac long tham lam. Long tham lam la m t tam d c: Tham san si rna nha lu6n ran nhik con nguoi. Cai "cum cuoi II cua 6ng Bl,lt trong tho rl rom, nghe cu rna ham chua biet bao triet ly tham sau, den n6i khong ai c6 n6i het duqc huytn nghia n6. Dung nhu the! Due rna dan gian ta van gqi la 6ng Bl,lt. Ong Bl,lt duqc bang dat nen ciing gqi la 6ng Bl,lt dat. Lanh nhu 6ng Bl,lt dat rna ong van "bat den" gap mmj'i Ian, s6 da b! mat kia u? v thl, ong con hi6n... nhu Bl,lt niia khong? Yang, 6ng Bl,lt vdn mai la Ong Bl,lt hi6n nhu dat rna nhan dan ta quan rat dung. Le Ong Bl,lt dat ay la nham khb:i tam Bt,1t trong long m6i ngum rna thoi, bb:i tt;r n6 khong thieng, khi khb:i tam giac ng la cam Ung ngay st;r hiiu dl,lng va lqi fch. Cu nghi : Bt,1t Thich Ca, ngum khai sang khi xuat gia da ti.r bo cung vang ngqc, ra di chi c6 may Him ao ca - sa mau vang va blnh bat de khat thl,l'c nu6i than. Gia tii cua ngum xuat gia chi c6 co chang niia chi la nhiing lm thuyet phap d sinh sau khi Ngai ch11ng dum c i cay rna thoi. The nhung, Bt,1t Thich Ca ra loi tuyen th! vffi cac chung tir rang : "ti.r dem ta Thanh セッ@ den khi ta Niet -ban, trong su6t thm gian d6, chua m t phap nao duqc ta n6i." - (kinh Lang -gia). ケセv@Ia : Ti.r xac than do tu セゥ@ cau thanh, tai quan ao cho chi cac phap rna Bt,1t ti.rng tuyen thuyet su6t 49 nam giiing n6i, chi bay セ@ ke cho cac chung d tir deu duqc giiii thoat. Het thiiy nhiing cai d6 cling chi la nhiing phuang giup nguoi ta tien tu, giup nguoi ta trong cu c s6ng hanh trlnh dua den giai thmit rna thoi. Nhu the thl Bl,lt con gl niia de rna mat day? "C6 thl c6 tt;r nay may" - Yang, cua Bl,lt d6u c6 trong muon ngan ciinh sac noi the gian chu dau chi dat chua mai la cua Bl,lt. Truac day, va nmit Ia trong thai mo cira vm n6n kinh te th! truang bay gio thl Ute dat con quy han cii tac vang. Ma nghe dau dat nha chua de Ian han cii thi phiii. Ke ca nhiing ngoi chua da duqc Nha nuac xep h<,mg; long tham van bat chap ca dong chii tren bien "Cam vi ーィセュ BM n6 van b!, Ian nhu thuang. t h<:tl han, nhiing ng6i chua c6 kfnh 0 ven cac thanh ph6, do thi va ngay cii nhiing ng6i chua nam giiia long Thu do Ha N i cling khong nam ngoai nhiing i d6. R6i day d6 n6i c m nhiing khieu ki n vai m t6 qu6c, vm d.c cap chfnh quy6n ti.r xa, phuang len tm tinh thanh ph6. Cac th6ng th6ng tin chung nhu bao, dai phat thanh truy6n hinh cfing gop tieng n6i tfch C\,l'C de "keu cllu " cho nhl!ng tht;rc dau long nay. Ay rna c6 noi, dat chua b! ngum tham chiem dt,1ng trai phep ca tu phfa rna su trl,l tri o d6 khong

27 ゥセ M セエ@ ョセゥャ@ \[ セ@ rn(>t lai than tnich nao. Hoi vi sao the, thi nha SL! chi ffillffi mim CUffi Vffi gu<mg mi,it tron tqa luon tuoi uin va doi moi hk nao ciing tmm vi nhai trau, rna ding "Da:t chua la dat cua dan thoi. Bm vi B1;1t a trong tam m6i nguai roi, chu c6 B1._1t bao gia gianh phfin ch6 v6i chung sinh" LO"i su b(>c b;;tch giiin di rna gom du cii tmm y Thanh giao ben trong. Va n1._1 cuai mun mim cua nha su khien ta lien tuemg t6i ong "B1._1t cuai cuai... " trong ciiu cham ngon thuc tinh con ngum tru6c long tham clia chinh minh. ta lo sq Slf "trii gia" gap muai Ian khi lay cua B1;1t, rna linh thieng, ling tu xua den nay a dau ciing c6, khong xiet duqc. Neu ai manh tam xuc den cua chua, cua B1._1t. say ra tai ho;;t tru6c mat Ngay xua Due Kh6ng Tu thuo"ng khuyen d.c hqc tro ra.ng: D6i v6i quy than ta nen "kinh nhi chi" - nghui la phiii "Cung kinh va lanh xa". Sach Kiln van tie'u la m(>t tac pham c6 gia trt mi,it cua Le-Quy-Don, nha bac hqc Vi t Nam trong thai phong kien c6 chep l;;ti kha nhihlg dau tich thieng lieng, quy than linh ling, bien hoa ly ky. du khong tin, bai theo ong "Thanh nhan chi ban theo le thuo"ng, chu khong tim sl,l' ky d!, quai dan". Nhung roi truoc Slf rna Le Quy Don chung kien va khiio da khien ong phiii th6t len rang: "Nha nho chung ta cu giu thanh kien kia khac, thuo"ng thuo"ng hac bo, nhu the c6 nen khong?". Va Le Quy Don da phiii th6t len rang, neu cu "Nhat thiet khong tin, thi hoi qua!". Ngay nay du khoa hqc hi n chua c6 kha nang dua ra m(>t khai nhihlg cau true cua chat m6i" nhtmg cling khong con phu nhilng tuqng "sieu nhien" m(>t each dang nhu khoa hqc cua cac nien tru6c day nua. Bai vi phu c6 ngh1a la tu ch6i m(>t thir thach, m(>t ca h(>i. May nam tnr6c, t;;ti de trung tam nghien cuu nhung tuqng l;;t cua cac nu6c Nga, p セt@CHi NGHIEN CUu p セ t@ HQC ==> My, Anh, Phap da c6 chung lm khiing dtnh rang: Nhi1ng d(>ng ll,l'c sieu nhien, VO hinh la nhihlg d(>ng llfc hi1u chu khong phai nhilng ly thuyet vu va... ケセv@nen : "Cua B1._1t mat m(>t rnuoi" H1 phiii ャセュ N@ Nha p gqi d6 Ut Sl._l' vay tra cua qua bao, nhu bong v6i hinh, nhu vang theo tieng khong tru m(>t ai ca. Nhfrng thi dl._l a tren, la nguoi viet thl._l'c long bay to, chu khong nham hu nhu rn(>t thu B カセ M クゥョ B@ Phong dtch cho nhilng ai day da tung va dang c6 manh tam Ian dcit chua, trom cua B1._1t dau. Tu g6c nhln xa h(>i hqc thi tham nhiing duq'c la m(>t hi n tuq'ng xa h(>i tieu ClfC. D<;1i h(>i Ian thu Vill cua Dang C(>ng San Vi t Nam da di n va chi ro tinh sau: "n<;1n tham nhiing dang la m(>t nguy ca trl._l'c tiep quan h den Slf s6ng con CUa h th6ng chinh trf'. Bai vi, khong phai ai ciing tham nhung duqc. Hanh vi tham nhiing tru6c het la a trong ph<;lm Vi cac h0<;1t d(>ng ll._l'c va quan ly. t tham nhung khong phih chi c6 a nu6c ta rna n6 la can tram kha, Ut "qu6c ll<;ln" cua cac qu6c gia tren the gi6i. Theo tai li u hu6ng dftn clia Lien h qu6c dau tranh qu6c te ch6ng tham nhung, thi : "Tham nhung - d6 la sl._l' lqi d1._1ng h,rc Nha nu6c true lqi rieng". Cho nen yeu t6 ca ban, va "rat rieng" cua ngum ph<;1m t(>i tham nhung la hq c6 d!a v! xa h(>i nhat dtnh, ゥ G d6 da gay can tra kh6ng nho cho biet va tra cua ca.c C(j quan chuc nang. Tru6c d6i m6i ta n6i "nu6c m;;tnh dan giau"; Trong d6i m6i ta n6i "dan giau nu6c m;;tnh" cho dung thl._l'c te khach quan; "h<;l uing ca sa" c6 vt trf xung dang nhu thl._l'c te v6n c6 : Dan la g6c. Kinh Mac -Lenin da n6i t6i nay tu cu6i ky 19 la : H;;t tang C(j sa quyet dtnh thuqng tang kien true. V 6i m(>t kinh te thanh phan hanh theo cache thi truang c6 quan ly cl'm Nha nu6c theo d jnh huang xa h(>i chu ngh!a,

28 t CHi n セ wen@ CUv ph セ t@ HQC _ IL M ngay Nguai len chuc Chu T!ch Nu6c. Ho<_l phuc von Ja le cong bang tt,r nhien. Sach xua con chep su H6ng Phong xin tha t(>i che't cho quy D<_l Xoa thl Thien Vucmg bao : "ch6 nhan tir nho Utm h<_1i nhan tlr 16n". Ke tham nhilng giau nhanh den chong trong thoi rna thuo'ng tieu ti6n nhlr nu6c chay. M(>t "bfra ョィセオ B@ cua ong giam doc quan tri kinh doanh Quan am c De (Go the' k y 17) chua Mia, nao dily ton ca d6ng!a セケ@ d セ@ San Tay, Ha Tay thuo'ng. R6i nhfrng h(>i nghi Anh: VHf. khach hang va d. nhfrng cu(>c h(>i thao, tung m(>t thai la hgp guy lwftt a:y, da tht,rc la d(>ng lt,rc ""cai mot" de tlr d6 h<? sai sang, ''rut ru(>t" m;;tnh S\r phat trien cua luc luqng san xuilt. ngan hang m6i Ian vai ba Chl,lC cho hgp Nha dilt nu6c ta thoat khoi khung hoang phap. va ti6n a:y- la ta g9i chung Ia "ti6n kinh te - xa h(>i va ra nhfrng tieu d6 cho chua". Ma da la "ti6n chua" thl tieu khong nhfrng S\( cong hoa, d<;ti phai tinh. C6 hay dau "goc" cua d6ng ti6n ay hoa bay gia. Ia cua Nha nu6c, cua dan - Neu la ti6n do m6 The nhung, da c6 khong it nguai kheo leo hoi, nu6c thl ch&ng ai danh long tieu nhu lqi d1,1ng cai tieu chi day nhan ban: giau - nem da qua ci'ra s6 nhu the. da bo quen milt lqi ich cua the, c(>ng Va c6 ai hay "ti6n chua" la cua B1,1t - va dong, chi Io thu ven ca nhan M roi h9 phiti ra nguqc l<;ti: Clia B1,1t Ia cua dan nhu cau n6i toa va ng6i tu chf phai nmn an tu hinh. kh&ng d!nh cte hieu cua m<?t nha su nao M6i hay long tham lqi da khien cho d6 rna bai viet da M a phan tren. con nguai rna t6i d lucmg tri, bilt chilp d. cai Cua b mdt m(jt den muoi chet. Va chi khi nao tai ho<_1 don t6i thl B«t win cuoi cui'ii BIJt ch!ing nh(m cho. nhfrng ke lam di6u sang kia m6i tinh ng<? SlJ tra gia sao? Dung nhu the. thl da muqn. Nghe n6i Bvt d<_1i tu, d<;ti bi, d<;ti hy, d<;ti xa Thiet nghi, khi nf:tn, thl cilng nen ti6n bai nhi6u, cau ャセュ L@ nhfrng lai vu an Tran Du Chau tu nam 1949, trong tuang Bvt thuong tlnh rna hoan hy bolo cho. N セ@ khang chien. chong thljc dan Phcip. V 6i Sao khong nh6 nhan nao qua nay, cai quan ham D<;ti Ta, C1,1c truang C1,1c quan nhu, bao vo ttx cua vay tra rna B1,1t ttmg chi B Quae phong dao d6, Chau da gia tro an d<_1y tinh bay nay. cap, khien cho cac chien sl ngoai Kinh Bl;lt la phai biet vang lai. Q ua bao vo phiti thieu thu6c men, bong bang, Mu het d6u hlnh, khong phai Ia mot b(> n6 nam trong rach ru6i "v6 vang d6i khat". Chau da llnh an quy u6c bat thanh van neu con nguai ti'r hlnh do t(>i tham nhilng va day Ia bim an ti'r tam thl thay duqc n6. Va nha the loai hlnh dau tien sau each m<_lng thang tam nam nguai m6i gifr duqc nhan tfnh do chfnh H6 Chu T jch ky iセョィ L@ ke tu May thay! A-di-da-Phati

29 NtlAN etlan KtlANtl btl L エセ Nhan Chlin Khanh ( ) la ngztb'i ndi tilng trong su' sach Trung Qu&: ve' long trung nghia, d6ng thai lq.i Ia m t trong so' h6n nha khdi thzt l6n Trung Quae. The' nhztng con m t rrl{i.t khac ve' con ngztm nay ma rat it ngztm tim hiiu ky cang, d6la vi c cd dm Nhan Chan Khanh tri Phdt, Dao. Nhan Chan Khanh xutit tmn trong m t gia dinh quan Q\Z セ M dai dai ph1:1ng tho セィセエ Z@ Hoang mon Thi lang Nhan Chi Tho1 la,to dai thu 5 cua ong. Chi Thoi ton sung p ィセエ L@ d セッ L@ I a nhan vat tieu bi6u cho d6 xu6ng "Tam giao hf!p nhdt" thai b エイゥセ M Lt "Nhan thi gia hudn - Quy tam thzen. chep rang: "a :N i ban セエ _@ i ッ \Z セ M phil hqp v6'i. Nhan, Nghia, Le, セョ L@ t セ M ゥセッァn@dien", nhu da thua ngu cam cua p giao (khong sat sinh, khong tr m cu6p, khong ta dam, khong u6ng ruqu, khong n6i d6i) tuang xllng v6i "ngil thuimg". 'fuo giao (Nhan nghia, Q セ L@ trf, tfn), khong he xung d t. "N gil cam" la gi6'i. tu hanh, c? bim cua p giao, "ngil thuimg" th1 _Ia nguyen tac dt;to due ca ban cua Nho gta. Ve Dt;to giao, "Nhan thi gia huan - d オ sinh thien" chep: c tien, khong the toan, la da thua d\z セ M giao cilng c6 tinh hqp ly cua n6. Do d6 rna Nhan Chi Thoi phan d6i " quy Chu Khdng nhi b9 Thich Tong" (tra dt;to Nho rna quay lung PMt), ran bao emu con tuy dllng tren quan Nho gia, gia tr! qu6c song cilng B セオケ ョセ pィセエl@ dセッn@ オ セ@ pィセlエz@ pィセエ L@ dセッn@ セ@ bセ pィセエl@ ョG ーセァ ィオケセョ@ セケ セA@ ァョ セャエ@ ᄋィセケ@ セッゥN@ セイZャ kィ ョセ セ ー@ セ ュセィN@ セィ セ_Nゥ@ ョセ@ p d \ZセM ァセ "kiem tu gi6'i hc;mh, cham chi dr;c kinh (Pht;lt) de' lam phuong ti n t6i the' gi6i tuong lai" (Nhan thi gia hutin - Quy tam thieen). Chinh tu tu6ng tam giao hqp nhat cua Chi Thoi da dat thai do ca ban cho nmn h<;> Nhan doi v6'i. Phat Dao. Cu cua Nhan Chan Khanh Ut Nhan su' C6, m t nha Nho 16n thai si Duang, lam quan den Trung thu thi, lang, dong thai la m t vi cu si, duqc tin do, giao coi la "h9 phap chi nhdn" (ngum, hq phcip). phcip-kim thang thien quyen 8 chep rtft fo Sl;l' tfch nay. Chan Khanh s6m mtit cha nhung van h6a gia dinh da hun due cho. ong s6m v6i Chan Khanh tu nho da gia dinh dua vao chua hqc. Tru6c khi thi d6.tien si, ong thuang xuyen a trong chua, song cung nhfrng nguai theo hqc dc;to Nhfrng sach Nhan Chan Khanh dqc, ngom kinh dien Nho gia, cilng bao g6m ca nhiing sach va cua H6 Hang nguai dai Duang t rong cuon "Nhan L6 cong than dao bi" chep rtmg Nhan CMn Khanh s6m khac kh6 h<;>c hanh, n6i ong" nhfrng vi dieu cua Ngfi kinh cung nhfrng y tinh tuy cua thi, khong c6 gi la khong ky cang", chllng to Nhan chan Khanh khong chi am hieu cu c song trong chua rna con am hieu va giao nghla "bach gia" trong Dao. Theo Duimg nhdn dt;zt sif u'tng thien ghi chep Chan Khanh _t_hai t c6 ca vm Dc;to s1: Khoimg nam 18, 19 tuo1, Chan Khanh benh nang, phai nam han 100 ngay, thuoc chua khong M t hoi? c6 mot dao sl tu xuno la Bac san quan d1 chut dan sa, the la ong khbi benh. Chan Khanh cam phl:ic khong ng6t. T& d6 sau "nhui;g luc nh_an nga, thuang luu tam den dc;to Tten Duong ngii lam quye'n 6 cling _tlrng, du?c Dan duac cua phuang Sl, uong vao tra nen khoe Tru6c khi tai h<;>a vftn tl;l' nhu "nhan b'ua u6ng thu6c se qua khoi".. Nhfrng ghi nay chua chan thl;lc song c6 rang Chan Khanh tu hu6ng cua gia dlnh da c6 nhfrng ly glat tuang v6 giao,, va duyen ca v6i hai dt;to nay. 0 day xm duqc 1101

30 セ h NGHJEN Ciru PQT HC)C I^M ky han ve duyen p cua Nhan Chan Khanh. セb@si, phu do:i DuO'ng ve CO' ban c6 the chia thanh chia thanh hai trong thai d ca ban d6i v6i p giao: m t phe binh, cong kich (nhu Chuyen D!ch, Han Dii..." m t la ton sung, bao (nhu Vuang Duy Lieu TOng nguyen v.v.. ). Nhan Chan Khanh thuoc vao loai thai do thu hai. St! ton sung, p ィセエ N@ giao ong the ョセゥィ@ a hai phuang sau:. 1. Tuyen truyen p giao, suy ton cao tang. Nhfrng tac phfun van tha ve thu phcip cua Chan Khanh con luu truyen d n ngay nay phan 16n. c6 n i dung tuyen truyen, suy ton p giao, nhu "Phong sinh tri bi minh", "Bdo zing ttf phien kinh dai kj", "Dong Lam t de' danh", 'Tay Lam ttf de' danh".. v.v. Trong van thi nay Chan Khanh da dung het but mvc tuyen duang エセィ p@ giao, nhu "Bao thmg nhu lai, tril dung doan each, due h,rc vo canh, tlr bi kh6ng エィセ BN@ "Ma ha ban nhuqc, gidi thoat pluip tluin; thf tdc Niet bcm, chung kinh trung ton" M t s6 tac phfun van chuang mang tfnh ly ョセオャ@ nhu "Lwj,t tr;mg vi n gi6i dan kj" da viet h t sue ty my v6 tong truyen thl;l uyen tham va y nghia ch nghi, sv tham ーセィョ@ nghien cll'u J!eh su p giao. Chinh nhfrng ang van chuang nay da c6 tac dvng khong nho trong truy6n ba va phcit tric5n cua p giao. Ccic tang nhan rna Chan K.hanh nguong VQng deu la nhfrng v! c6 due, tai hqc nhu Vien Cong, Sinh phap su, h セッ a@ Nhien thuqng nhan, Phcip Chan su v.v... Ong nhieu Ian bay to n6i long nh6 nhung kfnh m vm ca.c cao tang. Con nhfrng nguo:i my the, khong ch!u hqc hanh thi duang nhien Chan K.hanh khong M ti p セョ L@ cling ch&ng may may d6 2. Tfch CJ!C hu6n.g dan, tham gia vao cae ho<;1t d ng lien quan t& p giao. Pham nhfrng viec lien quan d n trilng tu chth mieu, p giao chfln K.hanh deu vui ve tham gia Va SOC;lll Van ky N ai tl! trung tu kj", "Bat quan h i b6:o due kj", la nhfrng bai van thu c loc;li d6. Trong d6 c6 anh huang m<;tnh me han ca la dl,ffig dam ph6ng sinh nhu bai "Thien ht:;l ph6ng sinh tri hi minh tz!' "Ph6ng sinh" la m t cong dllc 16n. rna nha p de cao p giao n6i " dai hi", guy dieu tien trong "ngii cdr;," la khong sat sinh, do de xu6n.g luon luon ph6ng sinh, nhu the se duac thien Mo. Nam can Nguyen thu 2 (759) Tuc TOng ra chieu eho eae chftu trong thien Uun dam ph6ng sinh nuoi du6ng loai ea, cam chi danh bk Chan Khanh la ngum hubng li'ng <tau tien, viet "Ph6ng sinh tri bi minh tlj', d6ng thai W dem ti6n luang cua mlnh mua dci de khac bia mong buy6n con chciu den sau. Trong bai minh van, Ong da ket hqp due "ph6ng sinh" cua p giao vm due "hie'u sinh" eua Nho gia, cho rang Trung Qu6c U.r c6 da co buyen th6ng nay, v6n quqc cac trieu eoi trqng, dan gian h.ru hanh. Ong hy vqng nr セケ L@ U.rng bu6c phat huy n6 de thaffi nhuan thien ィセ N@ Trieu DuO'ng la tho:i ky eve th!nh cua p giao va Di:lo giao. b si, d phu ton sung N セィ p@ d rat nhitu nhung xuat phat tu nhieu nguyen do khac nhau. C6 ngum den vm p giao chi vi that y tren duang I mong tim duqc sv ky thcic va an ui thai, c6, nguo:i tuy theo p song ch&ng tim hieu giao ly nha p ィセエ L@ den v6i PMt giao chi la de thoa man nhu cau d. nao d6 cho hqp tho:i thuqng! Nhan Chan Khanh khong nhu N ケセカ@ TOn sung p ィセエ L@ d la tlnh cam t1! nhien s6m hinh thanh nai ong va tru6c sau nhu m t. Cho nen ong co tham nmp, ly giai giao nghia p ィセエ L@ d va imh huang khci sau sik tir hai nay. Han nua ong dung hoa, hqp nhat hai セッ N@ C6 ngucri n6i ve Chan K.hanh: "con nguai nay trai sinh da c6 long trung nghia". Dieu nay khong chinh xac Chan Khanh chi'i yeu B thien" Ia sl,l ftnh huong hoan canh gia dinh Va giao dl;lc eua xa h i rna Nho, p ィセエ L@ d deu c6 anh huang ehung tich cj!c p giao de xu6ng tinh tien, tl! tam tuc p ィセエ [@ d giao.chu truang giu gin tinh than, danh IQ'i phu van, cung vm quan trung hieu cua Nho gia, ra m t chat "hqp kim", hinh thanh nen nh:in each trung nghia chan chfnh cua Ong. Chan Khanh khong mang quyen 1, dam xa than vi nghla phong each nho nha trang trqng c6 le di6u d6 da gop phan cho thu phcip cua Chan Khanh nhfrng gia tri ウセ L@ khi n ong tra thanh 1 trong 4 nha kba.i thu I6n nhat trong 4ch sir thu phap Trung Quoc. NGUYEN TH! DUONG ( dfch tu Van Su tri thuc)

31 セ セQ M セ}`セ H@ t セ p@ CHi NGHJEN CUu ps.;_t HQC ) NHA BAC HOC ANHXTANH ton :)ilng b p 0 NGO THE THINH. セゥL@ セ@ カゥセ Z@ tゥセー L@ セゥA@ エセー N@ セョ@ セィエ AN BE ANHXT ANH (ANBERTEINSTEIN) ( ) Nha bac h<;>c vi 6ng la cha de cua thuyet tuong d6i va c6ng trinh khoa h<;>c n6i ti ng khac trong the ky thu 20, khien ca the gi6i phai kham ph1,1c. Ong duqc giai thuon.g Nobel T6 tien 6ng la nguai Do Thai, nhung 6ng sinh ra a Due, Ulm ngay Ong da tirng di nuac nghien cthl khoa h<;>c va lam Phap, llwy Sy, Palen tine, My v.v... Ong da gia qu6c tich Due, Tlwy Si va My. St,r khoa h<;>c cua ong la vi Nhung dcji rieng cua ong khong kern phan rae r6i, phuc Nha nghien cthl Sylvie ody viet: "Cu c dcji rieng cua Anhxtanh day tlnh yeu, nuac mat, bi tham, bi va ョセw@tl;lC nay sinh qui.. 11 (1). VI sao the? Bm le, neu cu c dcji cua mlnh Anhxtanh danh toan b tri cho khoa h<;>c, thl danh toan tlnh cam gai v.v... Va ket qua Ia cai canh vo no con kia, ghen tu6ng, kh J nh1,1c... de len tinh ong. Ong da rai vao kh6". V q con oan than, che trach. Ghen tuong, cai c9 hanh si nh1,1c ong... "Tham, san, si, d1,1c v<;>ng va ghen gmt" da la nguyen nhan gay dau kh6 cho ong va gia dlnh vq con ong! Nguai vq dau tien rna ong ket h6n, do la Mileva Marie (chua la m6i tlnh dau cua 6ng!). Hai ngucji s6ng v6i nhau a Thl;ly Si va da c6 v6i nhau hai m1,1n con: c con trai Hans Albert Einstein. Co con gai Frieda. Nhung r6i 6ng di cac nuac, say me v6i nghien cthl khoa h<;>c, ba my con Miecva a Th1,1y Sy s6ng trong ngheo nan, セエエ N@ Cu6i cung Mlieeva da chet m t mlnh v6i n6i c6 don dang sq, trong カゥセョ L@ sau khi ly han vai Anhxtanh! Co nang Mari Uyntelo (Marie Winteler) co gai xinh dyp nhat trong 3 chi em gai a Aarau da tirng yeu Anhxtanh tlt khi buac vao truon.g trung h<;>c Giuyrit (Zurich - Th1,1y Si) tra thanh nguai dcji thu hai cua Anhxtanh sau nhfrng ngay s6ng vai nhau n6ng tham, n6i dau thuong cling ph<h tranh duqc! Vao nam 1912 Anhxtanh co em h<;> ten la Elsa. Anhxtanh n6i dau buon rieng cua gia dlnh mlnh Elsa cam thong sau sac va sau nay, Elsa tra thanh ngucji セョ@ dai cua Anhxtanh. Hai ngucji s6ng v6i nhau t can nha nho be noi than da a Camputh gan 6 b セイャゥョ L@ ben cira rirng! 0 day, Anhxtanh thuang di d<;to buom vai cac tre trung va xinh dyp. Trong d6 co nang Macgoret (Margerete Leback). TAt ca lam Elsa ghen l6ng, ghen l n lam Anhxtanh d n kh6n kh6! N6i kh6 dau tang len r6i ciing c6 hie ph<ii giam! Thang Elsa va Anhxtanh di My. Anhxtanh lam v6i truon.g セゥ@ h<;>c Princeton va thang Anhxtanh gia qu6c tich My ngoai Elsa ra, Anhxtanh rat quy men co thu ky trung thanh cua minh: Helen Duycat (Reline Dukas). Anhxtanh con lam セョ@ v6i m t nfr ゥセー@ vien Lien Xo ten ゥセー@ la Margarita Komenkova! Chi vi tlnh xua nghia cfi, Anhxtanh da tirng quen biet Margarita tlt nhi.lng nam 30. Nguai nfr vien nay s6ng tren dat My va quen than Anhxtanh trong nhfrng nam Bargarita mat nam Cu c dcji tlnh ai cua Anhxtanh con va lam ong dau kh6 ciing khong it! 6ng tl_!ll thay tri t ly cua セッ@ Nエセィp@Ong kham phl;lc triet ly eli a Thfch ca mau ni! Phiii chang vi nguai ta biet ay nen khi Anhxtanh

32 CHi NGmEN Ctru PH.i.T RQC セ qua dm ngay N gum ta da thieu ra tro thi the 6ng, sau khi m6 tt'r thi de lay ra "d6i mat" va "khoi oc. Khoi 6c thl duqc ngam vao trong lq Formol. Do d6 hong mat ADN. Con doi mat thl mat va mai den nam 1993 thay c6 ke da rao ban v6i gia rat cao! Anhxtanh da ra di, gan nhu v& nghi thuc nha p ィセエ A@ Phiti trill qua cu<)c doi tt,tc dau kh6, Anhxtanh m& c6 duqc long ton kinh d<:to p ィセエ L@ ong n6i: "Neu c6 m<)t ton giao nao c6 the vuqt tren nhfrng doi hoi cua khoa hqc d<;ii, thl d6 la p giao 1 p giao khoi phai xet l<;ii quan diem de h6a v& nhfrng kham pha khoa hqc. p giao khong can tu bo quan diem cua mlnh de chap khoa hqc, bm vl p giao bao g6m khoa hqc va COn di xa bon ca khoa hqc!" (2). v a nha khoa hqc vi d<;li nay kinh trqng triet ly nha Phat. con 6- ch6 dao. Phat. rat de cao tri tu con nguoi. D<:to Phat chong ngu si, neu cao tinh than v! tha, blnh dang, bi n chli'ng! Tru6c khi di t c6 m<?t nguoi Balamon den hoi d ng:. "Con thuang nghe セッ@ エセィp@ rat tham ゥセオA@ Nhung con cling duqc nghe nguoi セッ@ n6i rang: Chi c6 a hq m6i Ut chan ly! ケセv@con biet tin vao ai? Phat Thich ca mau ni tn1 Im: ゥセオ@ ゥセオ@ ゥセオ@ ゥセオ@ ゥセオ@ エィセエL@ pィセエa@ pィセエa@ ゥセエ@ セッ@ セケ@ Ngu<ri d\rng tin theo ai ca! Ngu<ri chi nen theo ly tri cua ngu<ri! Ngu<ri d\rng v<)i tin m<)t gl vl d6 duqc nguoi ta nhac nha den luon. D\rng tin m t gl. du di6u ay la di but cua ngm1i xua de l<;1i va bao ta phai tin. D\rng tin m t gl du ay duqc y kien thien v! hay m lau doi benh Yl:fc! D\rng tin m t di6u gl du di6u ay a dum man h.jc cua m t 6ng hay m t nha giao! Tat ca nhfrng Sl! theo kinh cua ngum sau d6 duqc xac ro rang Ia phu hqp v& le phai, thanh h<;1nh phuc cho con nguoi thl d6 la chan ly va ngum hay song theo chan ly d6!" (3). Triet ly de cao the Ia cung! C6 le vl the rna nha khoa hqc trong d6 c6 Anhxtanh to long ton sung d<;lo Anhxatanh tham nhuiln tu tu&ng nhan due nha Song lau nam a Due, 6ng lay Htm dau long khi biet ro am muu v6 nhan d<;1o ciia bqn quoc xa Due (Nazi) tru&c sau cling tlm each tieu ngum Do Thai. Ma dilu la ngay , ten qu6c.xa dily thu tfnh, bai Do Thai Mac tin Mut Man (Martin Mutsmann) chay cac cira hang, ciia nguoi Do Thai va dung ll:fc hq ra khoi cac CC1 quan hanh chfnh Due. Chung bu c nguoi Do Thai a thanh ph6 Dresden phiti bo nha ct'ra r6i song trung trong 37 cu xa, duqc gqi la cu xa Do Thai! Chua du, セョL@ セケ@ セュ@ セオ@ ョセイエ@ ィオセ@ ャッセエ A@ セQYS@ chung tlm each giet giet mon r6i ngum Do Thai vao tr<;li trung v6i cai ten my lua b!p "Ca sa ti t trung! II. d n<ri nay) pht,t nfr, tre em, ong Do Thai tru6ng de chung kham b nh, xem ph1,1 nfr "Toe c6 chay, hay kh6ng!?". Thl:fc chat la chung bi, cat toe phl,l nfr lam d m va lua toan b nam, phl,l lao, an vao lo thieu nguoi theo kieu h6a hqc, sat sinh hang. Nhung l<;ii ra san cho linh Due dung nhu: Xa phong, d m, phan bon v.v... C6ng do ;ln cuoi cung xay ra ngay Gan dily, nam 1995 ngum ta da suu duqc cuon phim tu li u ghi 240 m phim tu dau den cuoi su sat sinh man rc1 nay do Erfch Hopne (Erich Hoene) nhan vi en phong thi nghi m hang Xai xa Econ AG (Zeiss Ikon AG) quay t<;li ch6 dtfqc ( 4) CUQC tham sat man r<,>' nay! Chfnh vl rna Anhxtanh khong tra Camputh cung Elsa nfra, vl bqn qu6c xa da chiem noi nay thang va ong da gia quoc t!ch My nam Anhxtanh con la con ngum nhan due tha thiet v6i "Hoa Blnh lau dai!". Ong cl:fc ll:fc chong chien tranh l<.mh, 6ng chong mqi sl:f bat c6ng, phi nghia, 6ng tan thanh vi c thanh nha nu6c Isra9, 6ng ung h(> nha yeu nu&c An D(>: Ganshi, 6ng benh V\!C vq ch6ng nha bac hqc My Rosenberg (hai ngum b! My

33 @ セM セ セ@ xu tu tren ghe' v.v... Tom l<;ti Anhxtanh da ton sung d<;to song theo nhfrng tieu chuiin nhan due nha che't theo nghi thuc nha Phat! khong ve dm rieng, ong da la con ngum duqc giai thmit khoi kh6 11 Tru6c khi tnit hai tha cuoi cung vao ngay , ong cam on ca.c bac sy va tit choi mqi st;r thuoc thang, chua ch<;ty! 6ng n6i: "Xin toi ra di!". Phai chang de'n gia phut cuoi cung nay ong thau ィ 1eu: "S. m h, 1- ao, b'nh y tu. 'I Sinh, thanh, suy, ゥセエABN@ Von la quy tt;r nhien rna da d<:ty, khong ai c6 khoi duqc!. ( 1) Enstein. Un yenic d'une sagesse toude reltive - Sylvie O'dy - L'exprsss (2) Le Hieu Liem - Trang 314. Nguyen vein tilng Anh: "If there is any religion that woulo cope with modern scientific needs, it woulo he Buddhism. Buddhism requires no revision to kee.f it uf to date with recent scientific finding. Buddhism needs no surrender its views to science, because it embraces science as well as goes beyond scicnee! (3) Kinh Kalama- Chua 86 Da. Thea ゥセ[ エl@Nhu Bang - Trich trong Tang chi B kinh (Anguhara Nikaya - T (lp I) Lm dich c6 khrj.c, nhung y chinh thi win trung hf!p: ''Nay cdc nguai Kalama, dung v6i tin m t die'u gi vi nghe ki/ ャエ [ セゥ L@ dung v6i tin vi thea phong t'<lc, dung v6i tin vi nghe don df:li, dung v6i tin vi la kinh diln,... dung v6i tin vi lm n6i cua h(lc t6n su... " (4) Thea: Der Spiegel - Dqc hrj.o "An ninh tmgi6i" s6" uy Ma ten Sanscrit 1a Vimalkirti (Trinh danh) t:uc 1a thanh tinh, khong b1,1i セュ L@ thanh 1a thanh danh, vang ョセケオイエ@ mai mai. La. cu si 6 thanh ph6 Ti Da Li khi PMt con t<;j.i the. 6ng c6 bi t tai セ V@ ng<;j.i do muon d nguoi nen dung tbi lam nguoi cu si, giup PMt Thfch ca giao h6a chung sinh. 6ng tuy a t<}.i gia rna khong 3 coi, th! hi n c6 vq con rna luon luon tu ph<}.m h<}.nh, c6 ltk tham gia song bqc cot yeu Ia d ngum. DQC sach the' gian rna thuang vui v6i giao phap p ィセエ L@ kinh doanh duqc. ョセゥエ@ cua nhung lay d6 lam vui. C6 1uc tham gia tri chfnh cll'u d qu6c dan, lai e6 khi lui vao tan hoc ciuang d6 dan tu6i tho. C6 hie l<;j.i den thanh lau chi TO IDQi nguffi tai hqa cua ai due, toi ac dam due, lai vao ョ セア@ ;uqu nhu mqi nguai neu len guang sang tl! chu a cuang vi tmang gia. Duy Ma guong trong hang tmang gia, vl hq n6i chanh phap, 1u6n 1u6n guang mau trong hang eu si, dt1t het mqi tham ョィゥセュ N@ Duy Ma d1,tng v6 so cac phuang ti n nhu dem l<;j.i 1 l<;j.c cho chung sinh. Thf d1,t, ong dung phuang ti n hi n than c6 b nh, 1 d1,1ng den tham d6 n6i cai nay Ia VO thuang, 6 chua nhiing thu kh6 nao, b nh ho<;j.n, xet eho ky thl than nay nhu bqt nu6'e, nhu c3.nh baa, nhu may n6i. Ph3.i thay eai than gia, m9i xung quanh ta Ia vo thuong, khong d6 nhiing thu ay lam mu mm, hay S<}.Ch nhiing 1uyen ai rna ra cai bat di t tuc la cai v6 sinh ben trong ban than mlnh, c6 duqc nhu la "ng ". Chung ta tu hanh la phai ehinh ph1,tc ban than mlnh, chinh phl,lc tham VQng CUa ehfnh mlnh. Vl the Due Phat d<:ty ta ph3.i d1,te tri エゥャセ L@ cang h<;j.n che duqe tham muon thi cang duqc giai thoat. Luc Van Thu hoi b nh, Duy Ma dap: Tu noi sinh rna c6 ai, b nh t6i sinh ra vi tat c3. chung sinh b nh, nen toi b nh. Neu tat ca ehu.ng sinh lanh thl toi lanh. v 6 minh 1a nmn qua khu, ai thu, hfiu la nhan hi n nhu rna luan hoi kiep kiep. Chung sinh vl si ai rna ngl,ip trong sinh tir, bo tat vl chung sinh rna vao trong sinh tu ell'u d chung sinh. D6 1a 1y do d6 Duy Ma b nh, Ngai b nh la vllong tu bi chu khong ph3.i vi nghi p bao rna Ngai ph3.i tra. Hanh d ng cua Duy Ma hi n tinh tmn muon eqp thl phai vao hang, muon cam h6a gi6i nao thi phai dong tam, dong Sl,l' v6i hq. Duy Ma sir d1,tng mqi phuang ti n M h6a d mqi nguoi: thu ph1,1c nguoi ngheo tai san vo 1uqng, thu ph1,te nhfi'ng ngum ph<;tm gi6i gi6i ィ \ thanh t!nh, thu ph1,te nhling nguoi san Mn bang nhan nh1,tc thuan h6a, thu ph1,tc nhfrng nguoi bieng nhac tinh tien, thu ph9c nhfrng ngum lo<;j.n tam セョァ@ dlnh nhat tam, nhfrng nguoi vo trf bang trf tu. Lam nguoi

34 ( t ap CH_I_ N_G_H_I_E_N_C_UU _. セah p]m t hセq cm ィ y thl phai gifr gioi tinh ィョセィ@ cua sa m6n, b trong gia dlnh rna kh6ng vuang 3 coi, an uong rna l1fy SJ! VUi thich thien d!nh lam mui v!. Duy Ma nhan thuc duqc rang Ngai mang hlnh thuc cu s'i co nhieu dieu lqi hem la khoac len mlnh chiec ao xuat gia, chi lam vuang セョ L@ nhfrng buoc tien sinh d<;mg tren I trlnh v6 nga v! tha, voi khoi 6c va d6i tay' Duy Ma dong gop nhieu lqi cho dm, thap sang ng9n den chanh phap trong tam tubng m9i nguoi. D6 la ca.i tha'y nhu cua B6 tat, thay セゥカ@ gi thanh tt,ru Ian fch chung sinh thl san sang xa tmn thj!c ィゥセョ N@ con phuemg hay hlnh thuc da thl tuy nhu cau rna bien d6i. Doi voi B6 tat, hlnh thuc cu sl, xuat gia, bat cu vai tro nao chi la lap ao thay d6i kh6ng dung tren siln kha'u cu<)c doi, trong tam cac Ngai luon mong dem an gitti thoat cho tha nhan. Duy Ma xuat voi tu each cu sl n6i hem xuat gia gi6i cu,a Ngai la trf va due. d tren doi loi n6i cua nguoi c6 due rn6i c6 gia tr! va nguoi trf thuc moi c6 du kha nang n6i len chan ly. Duy Ma tr9n vyn 2 tu each trf thuc va due nen nen duqc m9i nguoi kfnh trqng. Duy Ma truyen ba giao ly cam h6a InQi nguoi m t each nhy nhang ban tam thanh tinh giai thoat va sang su6t cua Ong. Van Thu da n6i ve Duy Ma nhu sau: "Thuqng nmn d6 thau suot tht,rc tuang m<)t each sau xa, phap yeu m<)t each kheo leo kh6ng be tk, trf khong b! エオセN@ ョセゥカ@ t エセZセ N@ エセZセ N@ セッ N@ セ@ セッ@ セ ッ L@ カッゥGエセZセ N@ オセゥォ@ ャセゥN@ セッ@ セ@ ャッ \ セN ィオケセョ@ can tro, biet het m9i tm thuc dung pha.p cua B6 Tat, vao het m9i kho tang bf yeu ciia da, du cac phap than thong, trf phuemg deu hoan hao. Trong kinh Duy Ma, Duy Ma va Van Thu la st,r ket hqp giua cmn de va t\ic de. Nguoi theo cmn de Ia nguoi tu hanh ly, kh6ng tiep xuc v6i doi tam h6n thanh t!nh. de thu<)c ve nguoi the Duy Ma va Van Thu ket hqp duqc cmn de va tuc de g9i la Nh! de dung thong, chi dung b vi trf dung thong nay moi duqc thay duqc tht,rc tuang cac phap, vl di ve tran hanh gia xa roi chan nguqc chi thuan buoc tren chan dao, roi b6 tht,rc te, hanh gia vao ao giac. Ket hqp gifra Van Thu va Duy Ma gqi cho hanh gia chan ly cu<)c song la con duang trung cua B6 Tat ket hqp gifra the va thanh ket hqp tang Duy Ma nguoi mau cua hang gia con Van Thu la mau cua xuat gia. Neu kh6ng c6 nhfrng cu sl gioi thl kh6 truyen r<;mg rai duqc va chi dong khung trong chua chien kh6ng lqi fch cho ai. Nguqc nguoi tfn tam nhieu nhung kh6ng duqc elm tang c6 trf chi thl rai me tfn. PMp m6n tu co den m6n tu nhung tt,ru trung deu thu c 2 tu tubng la Thanh Van thua) va B6 tat Hanh thanh van la tu tieu eve chi lo Htm sao bin than thoat khoi luan h6i chu kh6ng lo giai thoat dau kh6 cho nguoi khac. Chfnh vl le d6 rna Kinh Duy rna Ia B Kinh \ セNゥ@ セ@ pィセエl@ ゥセョ@ ィョNセ \ィ \ セNゥ@ ゥセオ@ ョァィゥセー N@ エ \ セN エセィp@ エ \ セNゥ@ ゥNセ ィ \ セゥN@ ュセ N@ ゥィエセョ N@ ィ Nセ \ \ セNョィ L@ セゥ@ Bt\ セN phap tieu thua sang thua, mb duang cho nhat thua phap. Nhfrng nguoi nghe phap deu Ia cac tu Ian cua hau het Ia hang Thanh van, duyen giac tu hang thua. Doi voi cac vi ay, Duy Ma dung het tai bai xfch nhfrng nho, co chap, dua h<? den canh gioi bat ngat tat thua. Cu si Duy Ma x(mg dang voi 101 duemg sau diiy cua Due Thfch ca: "Ong v6 cau xung lay tam thanh t!nh goc la'y tam bat t!nh lam g6c ac nghi p. Tam thanh t!nh, the gi6i thanh t!nh, tam ue, the gioi ue. phap la'y tam lam chu. Het thity m9i phap deu do tam. Ong la nguoi gia co phuc due Ian, m9i thu chau bau, chu6i ng9c, khong gl Ia kh6ng day du, h9 hang trai gai an 6n, vui suang lai tt,ru chanh kien, khong bang tam baa, biet dem tam hien ducmg cung kfnh ton than, khoi tam tu bi cap cho ke co d c cho den sau kien, Ong cung kh6ng lam Ong lay nhfin lam ao tu bi lam nha b, t6n kfnh c6 due, tam khong kieu man, thuemg xot het tmy nhu co.n do. 6ng kh6ng tham tai loi, thuong tu cung duang tam bo kh6ng biet chan du, vl phap b6 mlnh, khong xen tiec. gia) nhu the tuy kh6ng xuat gia nhung da day du vo luang vo bien cong due. Doi A sau Ong du muon VUQt tren ba coi, cht!ng b6 de. Tam sb tu cua Ong Ia chan Sa m6n, ia chan ty kheo, Ia chan xuat gia. Nguoi nhu Ia gia xuat gia". LINH CHI

35 セ [M ッセ t セ CHi NGHIEN CUu ph セ HQC. > Rhin ra the gi6'i. GAO TANG LUU IDEP m9t nha ly lu9n van hoc kiit xua't 0 VO PHONG t セ o@ Luu h ゥセー Z@ (466?- 539?) la m<)t Cao Tang, d6ng thai la m<)t nha ly phe blnh van hqc n6i tie'ng thai ky t セ L@ Luong, thai Nam t イゥセオ L@ Trung Hoa c6 セゥ N@ Que cha da't t6 cua Luu h a Cu, Dong Hoan (thu<)c Tinh Son Dong, Trung Quoc ngay nay). Trong cu<)c Vinh Gia, t6 tien cua Luu h lanh vu<;>t song de'n cu tn1 a kinh khftu (Tnln Giang, tinh Giang To,Trung Quoc ngay nay). Sau khi vao t dlnh nha Luong lam quan, thai gian ong kiem chuc Xa nha.n thong sl,l' dong cung kha dai, nen nguai dai gqi ong la Luu Xi nhan. Sach "LuO'ng thu - Luu Hi p truy n" ghi r&ng, Luu Linh c ィセョ L@ ong n<)i cua Luu h la "em trai cua Tu Chi, quan tu khong cua ". Sach "Tong thu - Luu Tu Chi truy n" ghi, Tu Chi Ia "anh h<;> cua Luu M1,1c chi". Sach "Nam su- Luu Hi p truy n" bo di chi tie't "Ia em trai cua Tu khong Luu Chi, Nhfrng mau thuftn do, khie'n cho cac nha nghien CUu Vuong Nguyen Hoa, Trlnh Thien HJ!U khi nghien cllu ky luang gia the' cua Luu Hi p, cho each noi cua Sach "Luong thu" khong dang tin cay. Gia tl)c cua hru h thl,l'c Sl,l' khong phai la nha the giau co. Ong cua Luu h khong lam quan, ph1,1 tha.n Luu Thuqng chi lam de'n chuc v Ky uy, tir tran rat s6m. Luu Hi p hoan canh gia dlnh thanh ィ ban han, khong lay vq. Sau d6, Luu ーセゥ h@ vao chua thuqng Dinh La.m theo danh tang Tang HJ!U, s6ng v6i Tang HJ!U a chua nay hon mum nam. Trong thai ky nay, Luu ーセゥh@ tir nho "c6 chf hie'u hqc" da nghien ky, d6ng thai d<;>c sach kinh s1 va tac phftm van h<;>c cac セゥL@ "am sau ly van hqc". Tir y chi "nau su soi kinh" セエ@ dau; trai qua n& ll,l'c phan dau nam, sau nam, Luu h da viet xong sach "Van tam dieu long", m<)t tac セエ@ L hゥセー L@ pィセエn@ ーセゥh@ セゥ@ エセー N@ ーセャ phftm ly van hqc c6 dien s6m nhat Trung Hoa c6 d<;1i vao nam Trung Hung nguyen, nh! nien, thai Vua Te Hoa De' (Nam ). Tir nhfrng nam dau Thien Giam, trieu dlnh vua Luong Vo De, Luu Hi p dau n6i danh, chap hanh ph1,1ng chi cua dlnh, Ian luqt dam va kiem chuc cac chuc Vl,l Thu Uy cua Tieu H6ng, Trung Quan Giam Xuyen Vuong; thu Uy cua Tieu tich, Nam Khang Vuong; Thuong Tao tham qwln Xa k!; Thai (quan dau chau thu<)c thanh ph6 Cu オセィc@Chie't Giang ngay nay); B binh uy; Dong Cung thong Sl,f xa nhan,v.v... Trong thai gian kiem chuc Dong Cung Thong slf Xa nhan, Luu da giao hao v6i Tieu Th6ng, Thai tu Chieu Minh, cung nhau "ban tho van, ban c6 kim". Tac phftm "Van tuye'n'' b t6ng van hqc n6i tieng do Tieu Thong suu ch(;m co rift ch& trung hqp, nhat trl v6i nhfrng tac phftm "Van tam dieu long", "Van tuyln djnh lcien " cila Luu rang khong co g1 la nhien cii! Thang 4 nam 531 (nam Trung Thong thu 3), sau khi Thai tu Chieu Minh che't, Luu Hi p ph1,mg m nh dinh cung sa mon Chan vao chua Thuqng D!nh bien kinh Sau khi bien so<;1n kinh xong, Luu ben tir quan lam tang ni, phcip danh D!a. Xuat gia tu Mnh chua day rn<)t nam thi Luu tir tran. Nhat trf v6i trao hru tu tubng giao xuc h&n gifra Nho va cua sau da qua, Luu vua chuyen v6i Nho giao ly nha nen tu tuong cua ong cling thuan, cung phuc Vi the gi6i hqc cgng c6 hai quan diem ve tu.,tubng chi d<;1o cua Luu khi viet tac pham ly Juan. van hoc. "Vein tam

36 CHi NGmEN Ctro PJI.i.T HC)C )) dieu long". M(>t quan cho dng: trong "van tam dieu long", ong nghiem each gift truemg cua Nho hqc, qr tu tuemg p giao h6n hqp vao. Quan diem khac, d6i thl cho rfmg: tu tuang chi cua Luu h Ia p th6ng tr! Nho, p Nho hqp ョィセエ N@ Nhln t6ng quan dong tu tuemg va nmn sinh quan trong su6t doi Luu h オセ L@ ong ngay dem m<>' tuemg Kh6ng Tu, thl tu tuemg cua ong Nho lam chu セッ N@ Ong n6 h,rc lam quan, thanh tfch 16n, khi la.m Thai ョセャィL@ "co thanh tfch ve vang"; chi de'n cu6i dai, sau khi hy vqng "lam luoog d6ng dlnh" vqng, cu6i cung Luu h moi gia tu hanh, vao cua chua. Ut m(>t nha ly ョセオャ@ van hqc, trong tac pham "van tam dieu long", tuy Luu h co dt;mg tu "Bat nha" (trf dung trong kinh ーィセエ IL@ nhung ve ca ban Ong tu tu6ng Nho gia t:fch cj!c ーセィョ@ the' lam chi セッ L@ de chll'ng minh chuc nang, cong セ Z cua van hqc va nghien CUu t}m toi qui CUa no. Trong thai gian a chua Dtnh LAm Thuqng, Luu HI p con vie't tac pham BAO CAO... (Tiip theo trang 23) セカ@ エセィn@ cセu@ ャゥセオL@ セッ@ エセィn@ Trong linh VI!C quan qu6c te' thl Trung tam ABCP Nam da giii' m(>t vai tro quan trqng nhu: HQP tac t6 chuc H(>i ngh! ABCP giai tru qufin b! vl Hoa blnh Ha N<?i nam 1993; Lien v6i Trung tam qu6c te' ABC!' va cac trung H\m qu6c gia ABCP cua Ban, Nga, Mong C6, Srilaka... dj! thclo gop y ve CO' to chuc, chuo'ng trlnh d(>ng, thong tin SJ!, dong gop cac tai bai vie't ve hoa blnh, ch6ng chie'n tranh nhfin, giai tri:r quiln bj, due xa h(>i va de moi sinh... Van thu Hiiu nghi trao d6i y kien, sach bao hqc voi trung tilm ABCP Ban... Trung tam ABCP Nam da trao d6i, dong gop y kien t6 chuc sinh hoat voi Doan di b(> qu6c te' vl Hoa Blnh ch6ng chie'n tranh di ttr Campuchia sang Vi t Nam va B<im. Giao h(>i Phat giao Nam, Trung tam ゥセョ@ セッ@ ーィセエL@ オセ セケ@ セオ@ エセー B@ ョセゥィ@ ョセオャ@ ョィセエL@ セゥ@ ィ lセィエ@ co lien quan de'n phuoog giao. Sach "Luong thu- Luu Hi p truy n" noi ong "co sa truemg vie't giao ly cac chua thap a kinh thanh va bia m(> chf cua cac danh Luu thao van bia". Bia m(> cua cac cao tang gia nhu Tang Nhu, Tang HJ!U, Sieu... tl,l' tay Luu vie't ra. B(> "Van cua Ong da b! tl:r dau thai nha Duemg. Trong nhfrng tac philm cua Luu nay con bao t6n duqc, ngoai tac pham ly van hqc ki t c6 trong kho tang sach If van hqc Trung Qu6c c6 la "Van tam dieu long" ra, chi con giii' duqc co hai tac pham nii'a la "Di t hoij.c lucj,n" va (tuc 8 cua b(> sach II H6ng Minh ttj.p") va "Luong kiin An Vuong tc;.o Di n Scm thimh tl( tuong bi" (tl'rc quyen 16, b(> sach"cdi ke xuat anh t6ng ttj.p"). ーセt@chf "Van hqc nuoc ngoai" cua H(>i nha van Vi t Nam da gioi tac gia va tac pham "Van tam dieu long" qua bai vie't va ban dtch cua giao su Phan Ngqc./. ャッセゥN@ ャッセゥ L@ ョセィー@ セオ@ セョァ@ セー[@ セゥ@ ゥセオ@ ABCP Nam c6 gang he't sue minh dong gop cho Sl,l' phat trien cua ABCP trong tuoog lai vl sj! doan ke't hoa hqp, vi Sl! th!nh vuqng va an cho nhan Giao h(>i giao Nam, Trung tam ABCP cua Nam tin tuemg rang du con co nhfrng kho khan truce mat, nhung ABCP se tiep phat trien vl Sl! phat trien cua phap va ph6n vinh cua nhan vl Hoa blnh, 6n d!nh, hqp tac, hfru ngh!, blnh va cung phat trien. Giao h<?i giao Vi t Nam, Trung tam ABCP Vi t Nam xin chan thanh cam 0'11 trung tam qu6c te ABCP, Trung tam qu6c gia ABCP M6ng C6, Chlnh phu va nhan dan MOng C6 ゥセオ lqi cho D:;ti h(>i cua chung ta duqc t6 chuc day thanh con g. M(>t niia xin kfnh chuc h(>i thanh cong tot kfnh chile sl'rc khoe quy Hoa thtrqtlg, quy vi khach quy va quy v! cling nhtr ca quy vi di n day. Xin d.m em.

37 I セ N CHi Nn セ h ゥ n@ cuv PJq.T HOC '> C hua Vii (con gqi la chua Kim Doi) cong, sdc mau hoa lf Chua nay nhung dl(a n&m a thon Kim DOi, xa Quang Thanh, tren dau xua vt;zy". Dien, tinh Thira Nam. 1836, trong m t dqt tucin du di qua Nセオh@ Ng6i chua c6 gia tii phan anh lich su, chua vua Minh M<p1g sac ban ten gqi la van h6a ciia khu Vl,l'c da duqc chung toi th6ng- "chua Vu". L.P ban bien hoanh san son bao trong h<?i ngbi thong bao khao c6 hqc toan vfmg c6 ba chu d6 cho chua va 40 l<p1g quoc nam Trong bai nay chung toi - _ ィ kim cho dful xii khac ィセュ@ tu<jng muon n6i Icy han tam bia da ciia chua. Tam エィセ N@ m<)t vi tu<jng h Phap. Bon pho Bia cao 1 '1 0 in, n I '-., I tu<jng nay duqc Z セ@ P セ T ュ Z = t:j(«-0.1(/fl tam ola ZG ZA セ N@ nguyen vu6ng (0,25m x Cilng qua van bia 0,82m X 0,37m). セィオ G@ 91 Vu,..., chua Tu Vii, ta Trang tri va van bia W W.l duqc phcin nao thai duqc a mi;it d ciia cac Vua Gia tru6'c. Tran bia (THlrA THIEN- HUE) Long Minh m doi d6i phu<jng chciu mi;it v6'i p giao. Dt;Li "nguy t", diem bia OTONGTRUNGTfN- d セ ngvan@ H6. Nam thl(c lif.c chinh canh sen ngua, bien thai n cho bia hlnh chii tri n. Bia c6 4 "tai" nh6 vua Gia Long, vi vtia dciu n ra a bon g6c (m<)t di;ic diem rieng ciia do y dinh muon p giao da chi cho bia da a Thira Thien - Hue) c6 trang tri phep tu b6 cac ngoi. chua d6 nat. Nhu da bon chiec la l6'n. Bia duqc khk nam Minh trlnh bay tren, chua Tu Vii, m<)t ngoi ァョセm@ thu 17 (1837). chua tru6'c d6 con nho hyp dii duqc trung tu, Bai van bia phan anh m<)t so net ve tlnh rna r<)ng trong boi canh d6. Khac v6'i vua Gia hlnh giao a m(>t vting セエ@ xua ttmg Ht Long, vua Minh duqc su cii cho biet kinh do ciia Nam du6'i thai Nguyen. vua la m t nguai trful trqng giao. Chinh Theo van bia, chua Vii duqc trung tu vua Minh tling cho xay dl;ffig chua vao nam Binh Ty thai Gia Long (tuc nam Thanh Duyen nam Thai d trqng セッ@ 1816). Ciing qua van bia, lcin trung tu nay la ciia nha vua ciing thily ro va quan dl;ia tren co so ngoi chua da c6 tir tru6'c, vi qua vi c ban ten, bien ョァセ cho van bia viet r[tng: "Chua nay tuy quy mo tu chua Tu Vii. thoi tnc6'c, chua am nhd ィセー N@ Nhung giil Nhung, du quan ni m m6i m(>t vi vua gin, lif.ng ni m, kh6i hucmg vdn s(jm a day, to'i dciu Nguyen v6'i giao c6 khac nhau ding a day, da trdi qua hem tram niim r6i". nhu nao di nua thl den thai Minh mセァ L@ Nhu c6 the suy ra dng, chua Vii ft giao a khu Vl,l'C kinh do vftn rat ph6n nhat da duqc xay dtp1g tir khoiing cuoi ky thinh, chua chien ciing rat phat trien. Bia 17, dau 18. chua Tu Vii "Lay ly rna xet thi Phuc die'n ゥセオ@ Den IAn trung tu nam 1816, chua duqc r9ng l6'n [a kh6 nao CUa coi doi. Chua chien xay dl;ing to 16'n han tru6'c: "H6i mua thu niim c6 khdp mr;>i noi, von khong phdi it. Nhin Binh Ty, nien hi u Gia Long thu 5, cac th(l quanh cac xa phif. ccj-n quo(; do, hai ben ba lanh nghe' dtt(ic ttj.p h(lp, chua van de' nguyen song deu xdy dl(ng nha chua. Chua a noi nao ch6 cu, xdy lc;ti l9p ng6i dllam noi (..:Ciu phuc lay ten ncii dy". Ngay nay, quanh chua mai mai cua xa ta. Tu day c9t ntbng, ne'n Vii con hang cac ng6i chua thai m6ng cao rao khang trang, mai ph&ng, die'm Nguyen da chilng minh d6.

38 cqhtセ pucn ュhgn ゥhcセ ^ セ M V son bj (Trich) Bua com chay ngan v' su tang due Ia han than ung cling Trong nui nay, tu xua da c6 thuyet rang khi nao co trai chu dan vi t den nui, lam c6 chay cling ngan Su Tang, thl the nao cling co vi La Han giang tran l!ng cling. Nhung vi La Han xu6ng 1Ing cling, phan l(m la hien hlnh thanh m6t vi ti khuu, tra tr6n trong. dam Su Tang ngum pham tran kh6 nhan ra duac. Vao mua Xuan nam Dan Qu6c c6 Cu si nguy n ten la Banh d Dung a Giang Tay, d n nui dang huang, 6ng ta hieu イセョァ L@ khi chua thanh duqc p thl tru6'c het phai ket duqc nhan duyen; va 6ng cling hieu rang phai Htm duo'c viec phuc due l(m lao a ch6n Tam Bao, 6ng da thanh tam phat tam B6 de v 6 thuqng, t6 chuc bua chay cling cho m t ngan Su Tang, de ket thi n duyen v6'i chung Tang. Dung Ia nguo'i co thanh tam, p c6 cam 1Ing, qua nhien duqc La Han, ngai da ban cho 6ng ta buc Tuqng p c6, sau d6 6ng ta di tim kh6ng v! La Han do dau nua. De to long biet an, 6ng da lam m6t d6i dai, treo a Di n d Vien- Th6ng de ghi nh6' an do "Hang hai tri u Ph6 Da, bien trl!c trai cung thien tang, m6ng Hio Tikhuu, thi nga c6 d6ng Thanh - Tuqng, tuemg thi t1ng chan A-La-Han. The ウ oa d Si, hy du trl lu6ng danh sat, xu p Am セョァ L@ khan tha di u-tu6'ng phan hlnh, Q phu tqa ru kim than" (Vuqt: bien den Ph6 Da, bfra chay cung ngan tang, an duqc Su gia, cho Tuqng Thanh c6 d6ng, la La Han lffig chan than; Den nui Q d Si, vui du hai thap bau, tm p Am, d tu6'ng bien hinh, hien than vang ng6i phu tqa). LO'i viet : "Dan Qu6c nam m Thin, thang trqng xuan, theo lm uac cua True Uio su t6n chua Nghenh Giang tinh Giang Tay, den day dang M, va nguy n bay bua earn chay cung dang Su Tang, sau do len d d Vien Th6ng p セ d@ Dung Cu si dllng truac cira don tiep chu Tang, b6ng co TY-khuu gia trao cho m t buc Tuqng d6ng c6, luc ngira len xem, thl kh6ng bong hlnh Ngai dau nua, cho la A-La-Han than thi phap. Nay d6i treo truac cira ゥセョ N@ de lam ky ョゥセュ L@ va de cung khach phuang, phat tam tin nguy n, de trqn tam long thanh cam ョァセ N@ b ョィ Md Dung, d tu quy y Tam Bao cat An tinh Giang Ta.y - Kien thanh kinh ウッセ BN@ Noi den duyen khm cua vi c cling trai, la bm xua kia, h6i due p con the, Mt;lc Lien T6n Gia, co nguy n mu6n ct1u than cua Ngai thoch khoi n6i kh6 thieu d6t cua dam quy doi khat ray vo, nen vao dung ngay ram thang bay, trai cung dang B6 Tat h Thanh tang, nmn d6 rna duqc c6ng due h6i huang vi c mau than N gai duqc thmit kh6, len s6ng tang Trm, sau nay cac Cu si tin chu dan - vi t phuang mu6n sieu d cho ong ba cha my da khuat, de Q dvng phuc dien, s6ng lau tram tu6i, ben den cac ch6n Danh san, Bao thap, Utm chay cling dang chu Tang phuc thanh tinh a ch6n lam. Ten gqi cac cu c cung chay do cling co ten gqi khac nhau, nhu a vting tinh nha thl gqi la "h6ng trai", "huang trai", trong c6 ten gqi khac nhu "hu trai" (cam chay pht;l), "blnh trai", "thuqng duang trai", "thien tang trai" v.v... neu Utm earn chay ten la "hu trai II' "blnh trai" (earn chay blnh thuemg), "nhu y trai" thl khong co gl bi t lam, nhung neu t6 chuc bua "Thuqng du<mg trai:' thi phai thinh duqc Phap Su (Hoa Thuqng) ban tv (tf\1 tri) len Di n duang thuyet PMp. 0 Ph6 Da, den dip chua htmg nam, ( tu ngay m6ng thang gieng dien 19 thang hai), hau nhu ngay nao. cling co vai B du<mg trai", do la 1 thong thuo'ng. Ngh1- thuc "thuang du<mg trai" cling tuang t.t! trong cac CUQC truytn gim a chua d Tlen rna ta thu<mg Nay toi mu6n gim thi u ve "Thien Tang Trai" chut. Trong d!p hc;>i chua, thuemg phai yo vai ba Ian "Thien Tang Trai" (ngan tang). 0 cac am

39 jqx セM t セ p@ CHi NGHIEN cuv PHiT hq セ M セカ@ セョ@ セョ@ ャセュN@ ゥセョ@ セ@ セョ@ セ@ カセケN@ N ーセァ@ セョ@ QセN@ QセL@ ィゥセオN@ ィオケセョ L@ ゥセョ@ ァョセャ@ エィオセョ N@ khong td chile Thien Tang Trai, ngay d a PMt Dinh San la m<?t trong ba Tlm.g lam 16'11 cilng khong du di6u td chuc, rna chi a Chua Tru6'c Chua Sau la Htm duqc, vl hai chua nay c6 ban r()ng rai ' nguai chap tac cling dong, c6 m()t ngan Su Tang ling cling ( c6 khi len sau ngan ), nhat d!nh phai c6 m()t cai n6i 16'11 nau com cho m()t ng[m v! Tang an. Song, "chao it, su nhi6u", ciing loi thoi phi6n philc Muon td chile "Thien Tang Trai" thi phai treo thong bao tru6'c ba ngay a d:ra 16'n Chua Tru6'c, thinh Su Tang a cac chua trong nui dung ngay ling cling. Nghi thilc Thien Tang Trai rat long tn:;mg, budi Phap Su - Phap tren duemg va trai chu thinh Phap ciing long tn;mg trang nghiem nhu cac v! ra budi cht:iu Ton Su tn;mg d:;to thinh Tang Phap, ai thay cilng phai than pht,ic va cho la d1p may Tru6'c tien, do mot v! Su phu trach tt;r a nha khach h<;>p cac Su Tang den Phap duemg, roi Tang Tri khach diin thi chu td chile tang trai den duemg thuyet Phap (giang duemg) dling nghiem t:;ti ch6, tmy Duy-Na thinh khanh tuyen bo "thinh trong thinh chuang, den Phuang truqng nghenh thinh Hoa Thuqng!". Den Phuang truqng, trai chu ctim huang do tht:iy Tri khac diin tru6'c Hoa - Thuqng dang t<;>a sau khi trai chu dang huong dinh tmy Tri khac tmp huang lam chap tay quy du6'i thay trai chu thua lai, nghenh thinh Hoa Thuqng. D:;ti y thua rang: "Nguong b:;tch Hoa Thuqng, d?i tl.r miin nghe, nay c6 m6 tinh, m6 m6 m6 tin Sl, den nui dang huang, mong cclu gay phuc th<;>, kfnh bay Thien Tang Dc:ti Trai, cling dang chu v! Su Tang cung thinh Hoa Thuqng, thuqng duemg Phap, r()ng lqi nhan thien. Duy Hoa- Thuqng tir bi, tam h:;t co, nhfrng mong chap Muon pmn du xin, long thanh khoan!". d6, tmy Duy Na ho "Di tir du6'i len!", the la chuang trong ndi len, luc nay toan ban chap st;r di theo, phia tru6'c c6 hai nguai dm hai co 16'11 c6 truemg phan dan duemg, hai Su Tang di theo, tru6'c Hoa Thu<;>ng c6 hai chiec lu huang xach tay, c6 Thi gia truy6n lu huang, ben C?fih Hoa Thuqng c6 bon Thi gia, m<?t nguai cam Truqng thuyet Phap, m()t nguai om Blnh, Hoa Thuqng ao dc:ti bao Hai Thanh mau vang, khoac td y mau do tham, cd deo chu6i trang h:;tt 16'11, nghiem tuc uy nghi, di den Phap duemg, th<iy Duy Na ho thinh m<?t tieng khanh, nglm.g Q QセL@ セ@ カセケIN@ pィセエl@ ゥセョ@ L Q セN@ dゥセョn@ セオ@ pィセエn@ ョセゥd@ dゥセョ L@ セ@ セ@ カセケN@ セ セィゥ tieng trong, Hoa Thuqng thang toa, chu tang xu6ng huang tan xong, luc d6 c6 m()t vj Tang ra thap huang, danh le ba roi len Phap truqng cua Thj gia, bon TI1! gia di xuong, cui d<iu ba 1e, tht:iy Duy Na ho "Ph:;tm am long tuqng chung, duang quan nhat nghla", Hoa Thuqng cam Phap truqng go xuong dat m()t cai, bat dt:iu thuyet Phap, trai chu quy nghe Phap xong Duy Na l<;ii ho thinh Phap - Vuang Phap, Phap Vuang Phap nhu th( (lang nghe Phap cua Phap Vuang, Phap cua Phap Vuang nhu Ho xong, Hoa Thuqng di xuong, trai chu t:;t Phap, tmy Duy Na ho : "Chuang trong ndi len, dua Hoa - Thuqng tra Truqng That! ". Sau d6 dang cling tru6'c Hoa Thuqng den trai duemg ling cling, trai chu bai tr?i, sau khi cling trai xong, len t1.,1ng kinh le エセィp@do Hoa Thuqng dan trai chu theo sau Hoa Thuqng, chu Tang h<;>p, theo hang tru6'c D<;ii Luc d6 cac tmy Tri khach a Chua Sau, cac tht:iy tt;r, tmy Tri khach... tl;(u, m6i nguai d6u cam huang blm trt;rc tang dnh sach, dling nghiem bon g6c; l<;ii c6 rat thay tu<in chieu, tay cam canh roi may)di l<,ii tuan tra xem xet, theo doi cac Su Tang xem c6 ai c6 cl:r chi khinh man Him sai, nhu ba vai ba cd, vi ph:;tm uy nghi. Han m()t ngan Su Tang chinh tlnh tam tri t1.,1ng オセゥィn@p xong Hoa Thuqng vao D:;ti dung quay ra ngoai, trai chu quy tru6'c Hoa Thuqng, chap tay nghenh d6n chu tang tien vao. Nhfrng nguai dung a ctra D<;ii phat l()c ket Phap duyen, nghi thuc dc:ti la nhu nay khong phai la dieu chu rna toi muon n6i, nhung ciing bd sung them doi chut. t<;>a b tren, co nhien la chang muon nghe nhfrng thuang finh nay lam gi, nhung doi v6'i nhfrng vj m6'i phat tam chua duqc nghe thay bao gia, cilng lam tham khao.

40 ゥ h セA@NGWEN c(tu Pfli.T HOC ) L ーセ ーセ ゥセオ@ ケセ ャオセエL@ ョィセエN@ [セカ@ セ L@ セオ_@ ャオセエL@ セ@ uc khoe cling nhu chi khi nao het, ngum ta moi tha:'y dang guy. Chi khi nao dau 6m, ngum ta mm tl! hoi sao? 01i khi nao b! tai h<;>a phuang ch6ng do, ngum ta mm tt,r xet minh va trong cha m t cai gl sieu nhien. Trong m t xa h<?i c6 thuc giuc v i va, it ai sinh hoq.t nguai khac, them co ke khon kheo, tuy lam lach minh khoi Iuoi phap ung dung thl,l hubng m t thai, long tin a qua bao co phiin rna Cho den khi d6 ke phap bi nghiem tri, chl.rng d6 nguai ta moi nho den Dai xu:a qud hao thi chay (mu(jn) Dai nay qud hao mqt gay nhdn tiln. Vi phq.m phlip som mu n cling phap xet xu. Nhung vi ph<;lm luang tri, d :l.o ly thl sao? M<?t lai noi kinh lam cho ngum khac day dm dau kh6 ca dm thl sao? Gian d6i, lua th<ly phan b<.m, trang trao dao dien... con cai h6n l<io lam cha dau dan trong long... co bi m t Sl,! trung ph<;lt nao kh6ng? Kh6ng b 1 nao co an djnh het nhfrng truang hqp vi pham luang tri, va nhfrng ゥセオ@ nfim trong "guy uoc bat van" cua loai ngum. Neu vi "guy uoc bat Lhanh van" rna khong bi m<?t ャセオN@ ュセ Z@ ョィゥセオL@ ョセゥエ@ オセゥィョ セ@ ゥセオ@ セッ@ ゥ \_ セ@ d<;lng trung ph<;lt nao, loai ngum da danh mat tinh tir May. thay, du khong ke ro het, nguai ta v.n thay m t d1,tng tai uang nao do, xet ky thay Ia qua bao, xay den cho nhfrng nguai vi ph :l.m luang tri, nha the loai nguai van con gifr duqc nmn tfnh. Cling co thic nguai kia gian ac da sao con ung dung thl,l huang vinh hoa phu quy. Chu "phu" tat nhien Ia co, vi thua thai nghi, chat. Nhfrng nguai co chut y thuc, khong ai nhin do Ut vinh h6a va guy. Va li,ti, ngay trong Iuc th1,1 huang nhfrng nghi, chat d6, h<;> ciing da phru cang d6i pho Vaden cu6i dm, kho tranh duqc nhfrng bat h ;l.llh tuang xung vm nhfrng da vi... Nhfrng hanh vi vi ph ;l.ffi due, nhu VO on bi,tc nghi'a, an a khfil khe tham thu nho nhen... tuy lam dau kh6 ngum khac nhung chua cau thanh t i co bj truy t6, ciing bj nhfrng qua tan nat, dau dan, cay dfulg... rna ngum dm co nhln tmy duqc. Y h<;>c ding nhin rang nhfrng tlnh cam tieu CI,!C, hyp hoi, khe, danh ac, d6 ky, ciing lam cho chang tra nen triim trc,mg dai han. Phai chang do ciing la m t d<.mg qua bao? Ciing c6 nguai an a L phlic, nhung mai lao dao セョ N@ Co m t khoang each xa gifra M ngoai ョセゥィ@ lanh va n6i tam hanh. Va m6i ngum chi c6 biet lay minh. Nhfrng t6t cac lanh cao thuqng dua den Ia phuoc bao. Vl qua cham chu vao nhfrng chi tieu thanh d1,tt, doi khi nguai ta quen di nhfrng may rna mlnh dang co, nhu m t sue khoe hoa, gia d :l.o an vui, con cai cham chi... Trong khi m t vai nguai khlic co hai ra エゥセョ L@ nhung uu tu kfn. H<;>a phuoc la Ie cong bang t1! nhien. Doi khi vi qua mai me nhln vao khfa Ci,tnh nay, nguai ta khong nhin thay khfa khac cua h<;>a phuoc. Hi n nay khoa h<;>c da nhin ョセィョ@ anh huang cua ly d6i voi li,!c. Biet dau chtrng, m t ngay nao do, khoa h<;>c tien xa han kham phli thay y ngh! cua mlnh, ac cua mlnh cilng m t di,tng song dua day thu hut ho':l phuoc. セ b@ ngoai lanh hay n6ng nay hung セッ L@ khong quan tr<;>ng bing n<?i エセュ N@ C6 nguai sq chet, ciing co nguai gao dl;l khong sq chet, nhung ai r6i ciing co Iuc suy ngh! cai each minh chet se ra sao. Quan ni m cai chet co anh huang den Sl,! ll,!ach<;>n each s6ng. Umg mong uoc khi chet l<;l tieng tharn cho con emu, se giup duy trl m t nep s6ng t6t lanh. c xet qua bao nhung khong Nen tam cho xem nguai khac co bj qua bao khong, r6i mm gifr minh lay N セQ@T6t han, nen co m<?t tam hon huang tv nhien. TR!NH DiNH KHOI

41 M セitg HDA TANG NGubt /... CH 1 TAt EALf 13 d!p vui thay vi buon ba セケ L@ ゥセョ@ セオ@ セ@ カセケL@ セエ@ セエ@ ゥセュ@ セー@ アオ (lt ngay na.ng am tren dao Bali (lndonesia)nguoi ta chl1ng kien cii.nh hang ngan dan chung xo chen Hfn nhau trong dam ruoc tu tu tien t&i chq lang t.tbud. ゥセt@day dang ra bu6i hoa tang m t ngum giau c6 trong hoang t(lc. C6 nhfrng tieng n6i, cum dua Ia Mt mot each nr nhien. Mot so du khach a Ubud lay lam thay thleu han ve trang nghiem cua bu6i hoa tang. Nhtrng. ngtrm Bali tin nrong dng Ie hoa thieu thi hai m(lt ngum chet se giai thoat cho linh hon ngtrm d6, giup h<;> dang d&u thai kiep khac, c6 the hy v<;>ng la m(lt kiep tot dyp hon. Do day khong phiii la hk tang thuong rna Ia rn(lt dip vui mtrn.g.. ChAng bao lau dam dong quy tt,i tmoc nha ngum cher, noi day c6 ba the n6i nhat. Tmoc het la m(lt cai thap cao bang tre hlnh ngoi chua, trong d6 thi hai ngtroi chet va thap se duqc moe tm dia hoa tang. Toa thap cao dtrqc bu(lc dfnh nhau bang may, trang hoang hang nhfrng do dily mau va nhilng tam kieng nho lap lanh dum anh troi. thu hai la con rong bang cay dung de tieu bieu cho nhilng xfch rang buoc linh hon cua ngum chet voi chat tren the gioi dn phai tan. Cu6i cung Ia mot con bo ian bing g6, trong bt,mg con bo la tai dung de dot thi hai. Quan tai lam bang than cay khoet r6ng, son den, trang hoang bing ni, ly.a va vai kim tuyen. M t ban bit dau hoa tau, dot nhien nh6m dan ong tran vao nha ngtroi.chet va khieng thi hai ra ngoai trm. M<;>i nguoi xo nhau p セt@CHi NGHIEN Ctru p セ t@ H9C > vay quanh thi hai, co ga.ng so m6 vao xac chet. Nhilng nguoi khieng xac chet.. da duqc li m trong vai - nang cao va thi hai nguoi chet len vai h<;>. Theo t1,1c 1 Bali, h<;> quay tit bon phuong de lam nguoi chet i khong con nho duang tim nha nua. Cuoi cung thi hai duqc dua len m(lt cai thang tre va vao trong long thap. Dam tang do ph1,1 nil' cilm hoa va mang cac do Ie huang dan tien toi dia diem hoa tang a ben ngoi d nguoi chet t<;li lang Ubud. Doan nguoi han hoan buoc ィセュ L@ khieng dan tre to Ian rna a gifra c6 chiec quan tai hlnh con bo bang g6 tren c6 ngum chu le cuoi. Toan nguoi khac cung khieng m(lt tre nrang tj!, ben tren c6 ng<;>n thap. M<;>i nguoi la het, cum vang, cum dua, hay di buoc ki u nho. M t nguoi ngoi a dan tre ben tren c6 toa thap cao, d6 la Thay Sai ca duy nhat trong lang voi ve nghiem trang va buon rau. Dam tang toi d!a diem lam le hoa tang. Chiec thang tre thoai thoai doc duqc ben qnh toa thap va ngum ta tir tir moe thi hai nguoi chet Ii m trong tam viii tdng t&i leu hoa tang. H<;> thi hai vao trong quan tai 6 gifra by.ng con bo g6. Thay Sai ca treo len dan hoa thieu, du nguy n va vay nuoc phep len thi hai nguoi qua c6. Na.p quan tai duqc ャセゥ N@ l va cac thanh cui duqc chat len tren dan. Nguoi ta dung kinh cong hut anh sang trm lay Jua, c<;> hai cay que vao nhau lua (cay quyt duqc coi Ia khong tinh kiet). Dan bit dau chay- ng<;>n lua tmoc con nho, sau beng chay du d i. Nhfrng ngum di dua dam cho them cui vao va khoi cho ng<;>n lira b6c len toi khi toan chiec dan bi thieu r1,1i dem theo con bo g6 dung lam quan tai thi hai nguo.f chet. Tiep d6, TMy Siii cii cham li'ra dot toa thap va chiec thang tre roi tiep tl,ic cau nguy n. Cii gia dlnh nguoi qua co ngoi tren cac chiec cang son son tmp vang cau nguy n. Gan d6, m(>t h<;>a si Bali ghi ciinh sac tren viii tra.ng. Dam ruoc tien t&i con song dem cac tro tan con n6ng h6i rai xu6ng dong nuoc, m<?t cu chi nham tay ィ セウ@ ta:'t ca. cac vet tfch tran tl,lc khong thanh khiet. Dan chung dia phuong han hoan mtrng cho ngum chet vl lua va kh6i da dtra linh hon h<;> toi m t kiep khac, m t dm song m&i dyp hon. LE HUU LE (Thea hac nu:(tr 11f?OOi)

42 @Nセオア < t セ ch ゥ ngh ュ ncup ヲエゥ thyc@ ^ セ M ach 25 km v phia tily Trieu Duong; thanh ph6 San d Tinh Quang Dong c6 mqt toa thi n v6i tam Linh San h<? quoc thi n n,r. Son mon c6 doi cclu doi: Thit sit luu y, truyerz thien thu giai thot;j.i, Cao tang thuyet phap, khai nhilt thie'n phong. T<;lm dich : Thu sir giir ao truyen giai tho(;li ngan thu, Cao tang thuyet phap, rna khi thien mqt Ay la bao ham cau v rnqt d<;li su gia van h9c va mqt vi cao tang. D<;li gia van hoc Ia h Dii tien sinh, va mqt v! cao rang Ut D<;li Dien thien su. D<;li Dien ( ) v6n h9 t (c6 thuyet n6i la h9 Duong) huy Bao Thong, t6 tien que a Dinh Chclu, ong duqc sinh ra a Trieu Cha.u vao cuoi nien khai nguyen nha Duemg. Nien D<:ti J)ch, ong theo h9c セオh@Chieu Hoa Thuqng la tinh thong gi6i L ao ttr han. Sau khi dt toe thl;l giai t(;li Tily Nham, ong l<:ti den Nam Nh<:tc tham bai Th<;lnh Huy Thien thi6n su. Ca hai v! su phl;l cua D<;li Dien d6u la tir dich truyen cua l セ Z t6 h Nang. D<;li Dien den N am Nh<:tc tham bai Th<:tch dau, hoi rang: - Ngoai lm n6i ra thi tam la gl? - Cha c6 nhuan may nhay ュセエ L@ hay dem tam l<:ti day. - V o tam c6 dem tam den. Th<:tch n6i : - Von la c6 tam, sao l<;li bao vo tam, VO tam thiiy la phi bang. Lat sau Th<;lch hoi: -The nao la thi6n? - Nhu6n may nhay mat - Ngo<:ti tru nhuan may nhay ュセエ L@ hay dem ゥセョ@ カセエN@ カセエN@ カセエL@ セオ@ セエ@ カセケL@ LョセゥァカセケG@ セL@ ィオケセョ@ ban lai ml;j.c cua ngtrffi trlnh xem. - Xin Hoa Thuqng xet cho nhfrng cai nhuan may nhay mat - Ta ngo<;li trtr tat d. - Da trinh xem r6i d6, - Ngum da trlnh len, tam ta nhu the nao? - Khong khac gl. - Kh6ng phai cua ngum. -Von vo - Ngum cling la VO - Da vo tuc la chan d6. - Th(;lch n6i: - Chiin la cai kh6ng duqc, tclm cua nguoi da duqc y chi nhu rat nen giii' gin. Tu d6 v6 sau, D<;li Dien cang trau d6i thi6n y, thau d<:tt D<;li vo uy phap cua Th<;tch dau, tra v6 nui La Phil a Quang Dong thu<mg ng6i thi6n suot ngay. C6 quan ngl;l' sir Truong Vien Pham len nui canh, thay D<;ti Dien chi chu tilm to<;t thi6n, khong nghenh tiep nlnh nen guom d!nh giet. D<;ti Dien vuan c6, khong may may sq: - Neu ngai giet toi, Ia do kiep truac toi v6'i ngai c6 oan, hom nay n,r nhien bao l1ng. Neu khong phai hom nay ngai giet toi, ngay sau se c6 bao l1ng. Ngl;l' sir nghe tl;l' thay h6 thyn, thu guom l<;ti, cui mlnh lam le tru6'c D<;ti Dien. Den dm Duemg Due Tong, nam 789, D<;li Dien t6i Trieu Duong, cung mon nhan rna mang Bach Nguu Nham. Sau nay khach tu phuang tap keo v6. xin lam d6 Bach Nguu Nham tra nen nho hyp. Nam 791, l<;li. den U Lanh, each thanh Trieu Duong 25km, chua Linh San. So nguoi truy6n pmp t6i han ngan.

43 GIJ < t セ p@ Cui ngh Ctru セ t@ ht セ c@ > D<;ti Dien d<;ty セ@ tir: Ngum hqc d<;to nen cai tam mlnh. Xet tam mlnh thl se d<;to... Cai tam nay da la Lエセィp@khong phii d sua sang. Dm Duemg Hi n Tong, nam 819, van h<,>c gia Han Dii trong khi k t giao v& D<;ti Dien da Iuu l<;ti ngan thu m<)t cau dyp: Nhan st,r Duemg Hien Tong cho ngum den chua Phap Mon b phu Phuqng Tuemg rucrc xa ly Thich Ca ve cung duo'ng, cac hang VUong cong, sl tlr, thu dan It bai, gay nen lang phi 16n. Han Dil dang ゥセオ@ can gian khien vua ndi ァゥセョL@ d!nh ban tqi chet. NhO' c6 cac セゥ@ than xin giup, Han Dii chi b! bien ra lam Thu sir Trieu Chf!u. Den chuc, nghe danh Dien, Dil lien tl,lc 3 phong thu mm D<;ti Dien den thanh Trieu Chfiu h<?i ng. Qua cu<)c dam d<;to, Han Dil tan xung Dien Ia ''rat thong minh, hiiu dt;lo ly, vua giil hinh hai, lt;li chile n9i tam, kh6ng bf ngt;li vt;lt gay nhilu". Sau khi Han Dii ィオケセョ@ di nai khac, l<;ti len Lirih Son tham b<:li D<;ti Dien, ong 2 chiec ao khoac lam ky ョゥセュN@ the dl,l'l1g m(>t toa dlnh ben セョィ@ chua Linh Son g<;>i la Luu y dlnh (Dlnh giri ao ), bao t6n m<)t di tich cua nha va セッN@ Trong so nhfrng Duemg Tang h<?i ki n Han Dii, chi c6 Dien va Dinh Su khong bi h<;> Han cum em khinh N Dii ai m Dlnh Su bm chai dan, kinh tr<;>ng d Dien VJ h<,>c vm nhan each. Nam Trucrng Khanh 4 dm Duemg (824), ゥセd@Dien vien tich. M thap cua ong duqc xfiy dl!l1g ben chua Linh Son. ゥセd@Dien la tu do'i thu 4 cua phai Tan Thien Tong Tao Khe, c6 anh huang 16n doi vcri p giao Trieu Chau. Chua Linh Scm c6 8 canh quan duqc vao hang di tich van hien duqc bao h<?. Ngay nay, den Trieu Chf!u, khong khong n6i: len Linh Son./. t セiv@ ANH (Theo win sli tri thuc 1997) 1L ang An N i, deu th ky XIX thu<)c tdng trl, Th lゥ Phu Quoc Oai, Son Tf!y. nay An N i d6i thanh Yen N<?i thu c xa Lien L セm@ Thanh Pho Ha N i. An N<?i la m t Umg c6 tudi dcri turcmg doi tre so vcri cac lang cua Thang Long xua. Lang duqc vao dm vua Tran Thanh Tong ( ), each ngay nay hem 700 nam. Thanh Quang Tt,r la chua cua lang An N<?i. cling ra dm tu thub An N i khai sinh va セオ@ do cong chua Tuc Trinh, con gai Tran Thanh Tong d\!11g. COngchiia Ttic t lt()i; カゥカセーj Tucmg truyen, bay nam sau chien thang quan Nguyen lan thu ( 1258) nrc la vao nam Binh Dan (1266), phat san クオセエ L@ lam cho nu6'c giau ュセョィ L@ vua Tran da xuong chieu "cho ca.c vucmg hau, c()ng chua, pho rna, cung tan khai ru ng bo hoang, dien trang" (1 ). Cong chua Tuc Trinh, con g<h vua Tran Thanh Tong da ro'i cung ra vling phia bac kinh thanh Thang Long, luc d6 con Ht hoang d!a, dinh ゥセョ N@ Cong chua da bo tien cua phat ィセョ N@ cap giong von cho dan ngheo dt,rng nha, khai khful Etm an sinh song. Sau khi liip duqc Umg C6 Nhue vi en (2), cong chua Tuc Trinh da vf. mien hoang hoa nay, ttrc An N i lam cong dtrc d6.

44 M L セM M MM M M ML@ セZ@ CHi NGHIEN CUu phセt@ HC)C Thay cong chua c6 long nhan tu nen dan phieu b<;lt khap nai keo de'n ngay cang dong (3). Khi da thanh lang, cong chua セエ@ ten lang, xay chua Thanh Quang va tu hanh 6 d6. N guoi n6i: Ban dau, vang vua cha, ta m6i chieu duqc muoi nhan khi'iu, thay mimh vu0n ben ba song wa dyp, wa di l<;1i nen ta cho ap nho 6 xu vu0n, sau dong thanh lang. Lang d6, ta セエ@ la C6 Nhue' Vien (4). Nay ta thay them lang mai nay, thay dan chung ch!u kh6 lam an, bie't nghe loi ph<h, bay gio dat da s<;1ch co, the' la tu c6 Nhue' Vien l<;1i c6 C6 N i. Nay dan an cu l<;1c L cho lang ten la An N i (5). An N i c6 sau, C6 Nhue' vien c6 tru6c. C6 Nhue' vien la anh, An N i la em (6). Hai lang bie't yeu thuong nhau, quf trqng nhau thl ta m6i yen long. Ta da xin dlnh khoanh khu dat lang ta hlnh qu<;lt giay rna, mong cho lang mai mai mat me phong quang (7). Nhan dan vo cling phan khai, hua lam theo loi bao cua ba, xin duqc muon dai tho' cling theo di chuc khi ba tram tu6i chau canh p ィセエ N@ Sau ngay cong chua Tuc Trinh tu tran, nhan dan An N i ngoai tho' curig a nha t6 chua Thanh Quang, con rieng tho ba chua. h 6 tho, trong cac cau doi c6 hai doi ghi r6 lai ャセ cua ba va lai ャセ cua chua do ba Tuc Trinh xay d'!llg, ten: Tich thac Hoang gia tien hie'n chua Danh htu thlmh tl! Ph(1t nhlf thdn. va Phdi diln Dong A truye'n tlf die'n HuCJng luu Quang llf an tu tdm.(8) Chuang chua Thanh Quang (Thanh Quang tu ) nay, nguyen la chuang do cong chua Tuc Trinh cho due tu thai Tran Anh Tong ( ) sau khi lang An N i. Sau Ian bi mat, dan lang cho due chuang m6i vao nam At hai (1875) tuy nho hon nhung ba.i di chuc cua Cong chua Tuc Trinh ghi trong chuang ci1 duqc khac theo nguyen ban. " Vua thu tu Tran, nu6c v ゥセエ N@ Cong chua Tuc Trinh due h6ng chung bon tram can de a huang Tu Liem, chua Thanh Quang (9)... Thie't nghi ta day: Suo't doi chdng tro'ng qud to't Nay sinh chdng sua duyen limh Lo da chju fa hiiu than T 6i lr;u: gc;ip la v6 h(lu M dt ddu ch lfa nhdm Tinh dm: da thuong Cho nen phai chia ru ng dat cho no tl va ca anh em trong hq. Ai cgng phai gifr gin philn m cling v6i qui cua Tam bao... Vl caay: T a ghi fiji dr;in luc dm song Thay lam chuc thu sau khi che't Khilc a chuang nay Truye'n de' doi.sau Tren nha phep thuang cua Nha nuoc Du!Ji. mong long thu{m cita anh em Ne'u trai lai trong chuang Kh6 tranh khoi lu!ji. phap lu(lt. Th nay, ru ng dat chi a cap cho huang hoa, no ty cay cay sinh song va ru ng dat tie'n lam cua Tam bao da c6 phan ゥセエ N@ Ne'u_ trong no chung c6 ngum khong pht,mg sl;l huang hoa l<;1i tl;l xam chie'm ru ng dat cua Tam bao thi no chung phai cling nhau to do len t i. Ne'u anh em nguoi nha ta the' chie'm do<;lt ru ng dat cua Tam bao, nai liuong hoa thi no chung phai cling nhau to cao len dinh "t i". Va "ghi chu: Nguyen chuang cg b! pha mat khong bie't duyen co va tu nam nao. Nhan dan phuong cho due chuang moi, dong 300 dn, thiec 8 can, vang 28 phan, loi. van y nhu chuang cg, treo 6 Tam quan. Tl;l Due, At Hqi, thang hai, due thanh qua chuang khac bai van chuang lam ghi".(lo). Nh6 oo Cong chua Tuc Trinh, theo

45 ᄋ [M t セ CHi nc セ Ciru PJt.i.T H9C > thong, lang An N i thu<mg td ngam tho' t<;u h i lang vao toi ngay 14 thcing tim am l!ch hang nfun g9i Ia "Hat tit phien". Trong tho' xua va nay, nguoi An N i thu c long bai ca viet bcillg chu nom ghi t<;li tho' ba Chua tl-ion Vien (Cd Nhue Vien): "Chua ph!f,ng chieu khai hoang lcjp dp M 9 nhan dan chieu tcjp thimh gia Thif, die'n qudn cap m6i nha D9i c6ng ditc chua bie't liz de'n ddu... ". Trong h i lang nam Binh TY (1996) vtra qua, ngay gi6 chua, nguoi. An N i l<;li ョセァョ@ vang loi. ca ng<;ri: "On chua ban cho lcjp x6m lang Day c6ng vun ddt du9'c khang trang An cu tit d6 ngay tuoi tot Lg,c nghi p den gic! m5i ve vang Nh6' cil ghi long an Tuc chua Bilt nay tg,c dg, ditc Tra'n Hoang. Luu truye'n hcju the' ngay ky. chua H 9i que An N 9i r9n ca vang! (1) Xem "Bien nien lich su C6 Trung v Nam". Nha XBKHXH - Ha N i trang 173. (2) (4) C6 Nhue Vien: Chfr C6 g6m chil' va chfr khllu: y n6i muai khau ban dau; Chfr Nhue g6rri b(> thil.o dau va chil' N(>i nghia Ht ba nu6'c, ba song; Vien nghia Ia vt.ran. Ten lang C6 Nhue Vien bao ham ョァィゥセー I[@ エQLQ ᄋjセL@ ョァ i セゥ@ エゥセ I@ ョセケオイエ@ セ@ nghla Ia vuan ben s6ng c6 mum nmn khau (s6 ngum ban dau mm chieu den 1lp). (3) NguO:i lang An N i nay c6 que khac nhau nhu Da.u, Th6 (Ha 13&:), D(> (Vmh Fhuc), c6 Dien (Thanh Trl HaN i), Nlla, Th<;>lllo, Hlu Trung (Ha Ta.y). (5) An Nqi: Chfr An ngh'ia Ia (an cu chfr N6i: tu chil' Nhue bo thi\.o d!iu; y n6i da sach co. (6). Thea ngay 2-8 a.m lich Ia ky chua Tuc Trinh, An Nqi lam tru6'c (nhu ling thuc) trong su6t ngay va dem ngay m6ng 1, COn ngay m6ng 2 Clr doan biiu sang dlf (chfnh b C6 Nhue Vien. M C6ng chua Tuc 1 Trinh de b go >6ng (C6 Nhue Vien). Ci\. hai lang iteu Mn tho ba. Htmg nam den ngay gi8 ba, dan hai lang c6 tl,lc cling com xay v6i mu6i vtrng thea th6i quen cua chua khi Ngum con s6ng. (7) D6i ca.u d6i c6 b c6ng lang An N i xua tt.rong do C6ng chua Tuc Trinh viet: Nhat l an phu n i ngor,zi tam tang ct/c # hien xuan thu. Btm /udn thuq'ng hr,z tri vien die'u l ng ngu du giai. cdnh siic. (Ban lua.n: Nua banh xe, tuc nua hlnh tron nht.r chiec mb). (8) "Thanh tlf" b ve 2 ca.u d6i tren va "Quari tt!" a ve 2 ca.u d6i dt.roi hqp ten chua "Thanh Quang tlf". (9) Nguyen bi\.n chfr Han ghi trong chu6ng: "Duy Hoang tu De, Tuc Trinh c6ng chua chu h6ng chung nmt khau tr<;>ng tu bach ca.n luu Tu Liem ht.rong, Thanh Quang tv. C6 Tu Lien huong, Kim di vi An N i xa... ". (10) Thea "Di tfch va van vung ven Thang Long" cua Do Thinh. Nha xul:lt bi\.n H i nha van - Ha N i trang 92. BUI MINH KHIET. Ttr ttr&ng p ba :Nguoi titng dau n6i dau nfian tfi{ rtrong oan tnii t9t cung :Nguoi tf6c {cmg nen dac dqo coi tu Vut;Jt Un nie'm rieng! tim ra cficin {j r.r. ii sqcli 6 i tra'n, tu tu6ng :Nguoi cao cd tit 6i TRAN ANH thu セ n@ 16ng ta dilng coi p rtrang mdnfi mai ddu, tfi_d!f-ej.. rtfiom fiji6i liuong cfiua cfiiln :Ngdy rdm trang vien man CfJciy cfiua fiji6i fiuong tfiom 1/a'-ng trang {ucin li6'i tfie' rtfiam tfidm k,fi6i liuong cliua Long ta dang coi Pfiqt Sang cd aai cfian tu

46 @Zョセッ \ T.p c:hi NGHJiN CinJ PQT BC)C ),_ l[ ] <Iblta ュセ@ c hila Am Tien thu c xa Truemg Yen, Lu, tinh Ninh Binh. Duemg len chua qua 210 da xep theo suem nui. Hai ben 16i di c6 cac cay da, cay sung, tht;t che rqp m t mau xanh mat me. Omg len cao, kht>n g khf cang trb nen trong lanh thoang nhy, nhu bt;ti CUQC dm da du<jc thanh lqc }am cho du khach c6 cam giac nhu kht>ng con nhqc khi leo nui dts thanh than buoc VaO c5i p ィセエ N@ Suem nui tru6c cua chua, cay c6i ffiqc nhu rtrng, cac loai chim tt;t h i nai day thi nhau h6t rfu rft su6t cii. ngay lam cho bftu khong khi trong lanh. Chua Am Tien quay hu6ng tay g9n trong m t d ng 16n b lung chtrng nui Hang R6ng, c6 d cao so v6i chiln nui khoang 70m, g6m hai 16p: 16p ngoai dai, gqi la cua d ng, 16p trong an sau vao ru t nui, hyp han nhu kitsu "chuoi vo", g9i Ia d ng chfnh. CU:a d ng dai den 35m, cao han cht;tc met. M t day tuemg hoa xay ァセ chcin' cua d ng. N6n cua d ng duqc lat da ーィセョァ N@ Hai ben cua d ng (16p ngoai) n6i len hai dong da't moi dun mau カセュァ L@ duqc gqi la "cay ti6n", "cay th6c". Sat vach da ben trai cua d ng dl!ilg hai tam bia da (m t tam cao 1,6m, m t tam cao 1,3m) r ng 0,8m, duqc khac chfr Han b ca hai mat. Day la hai tam bia b thm n (D6ng Khanh nam thu 2 (1887) va Bao D<;ti nam th(r 7 (1932). N i dung hai tam bia d6u n6i v6 tu sua chua va ghi lai lich chua Am Tien, trong d6 c6 "Chua xzta kh6ng nh6' ten, chl truyen Zt;li tam bia c6 c6 chil"thai Szt Nham". So di g9i Ia Thai Szt, hlin day Ia b(u.: thay cua cac thay chang. Chung t6i cung ban bt;lc viii nhau di dt;it ten chu.a la Am Tien, chac Ia phil hr;p hon cd". Nhu the ten g9i chua Am Tien m6i co tu thoi n Tu tuemg hoa du khach di vao 12m, bu6c len ba da, cao khoang 0,4m la den 16p trong, cua d ng hyp han, cao 3, dai gan lorn, g9i Ia d ng chinh hay "chut>i v6".. N6n d ng cung duqc lat da va ァセ rat phang nhu nen nha. Du khach choang ngqp tru6c m t d ng dyp, cao, r ng, trong nhu m t cai du セッィ@ m t cai bat da kh6ng 16 up nhfi da ru xuong v6i cac dang hinh ngo<;tn mt;tc: qua エセィー@ thu, qua bf, bap ngo, con h6, con su tu... セd@ ゥセエN@ vach d ng b phfa dong vat nhu mai nha. Chi c6 t<;to h6a m6i xe duqc nhfrng tam da ly den nhu the. Trong d ng c6 nhi6u nhfi da, nu6c nho thanh th6t quanh nam. DUn.g trong d ng du khach cam thay mat l<;tnh. Gftn cuoi d ng, tru6c day ngum ta xay cac b セエ@ tuqng tho NpィセエN@ Cach diiy han 100 nam ngum ta m6i dljilg them m t ngoi lftu, ben trong cling xay cac b tho cao thap セエ@ nhi6u tuqng son son thiep vang nhu cac ngoi chua khac. Tru6c Hiu c6 ba chfr Han 16n: "Am Tien D ng" (d ng Am Tien). Hai c t phfa ngoai lau viet cau doi: II Cdnh sue f nhien vu trl;l bi t thanh thien c6 d ng. Giam lcim t9i thztt;rng tit hi ph6 t!nh van sinh linh" T<;tm dich: "Cdnh dr;p nhien day do trai dat t9o ra thanh il ng da!au dai.

47 セセ M Giam cam ( ho' bao) J ch6 nay tho P ht;lt hung giam linh thieng cho muon ngum". Trong d ng c6 ca.c pho tuqng p uy nghiem, nhan tu do con ngm1i di!ilg hoa ーセィョ@ ゥセオ@ pィセエl@ pィセエl@ セョァ@ カセケN@ エイオケセョN@ ュセィー@ セエ@ カセケN@ セ@ N pィセエl@ ョィゥセオN@ セd@ ョセケオァn@ pィセエl@ ゥセュ@ cac h'inh hai nhii da ky cua h6a.chua rat linh thieng. Du khach phuang de'n chua diu Tien, mong hai duqc qua lanh, cho dai. Phia sau lau tho cu6i d ng con c6 m(lt cai hang sau tham xu6ng dat, t6i om cua hang chi thung, nguai xua g<,>i la "H<,>ng R6ng". C6 le, vl the' nui nay duqc g<,>i la nui "Hang R6ng". "H<,>ng R6ng" duqc coi la "16i xu6ng tim phil". Chua c6 ai dam di xu6ng hang sau bi nay! Vi tuong nha Dinh da dung d ng nay nhu m t Da. Nha vua cho nu6i h6, bao a trong d ng. c6 ke nao t i thl nh6t vao day cho manh thu an thit. De'n thai Nha Ly, Ngai Minh Kh6ng la cao tang, phap cao cuang, m(lt h6m vao tham trong d ng thay ben kinh thuyet phap, giup cho cac linh h6n oan duqc sieu thoat. Tu d6, nguai ta xay dl,ll1g them cac tho エセィp@Canh tri trong d ng da dyp, nay duqc tho nen du khach de'n vang canh D ng tra nen m t ch6n Am Tien, bai the' m6'i c6 ten la D ng Am Tien, hay chua Am Tien. tuang nh6' c6ng lao cua Thien su Minh Kh6ng, nguai ta da xay them mie'u tho N Minh Kh6ng a trong d ng. Du khach de'n d ng Am Tien se kh6ng phai tui:jng tuqng ve B6ng lai, Tien canh nua, rna n6 la canh than tien gici'a coi tn1n trong cu c s6ng dta chung ta. Chua Am Tien - noi tho tho Tien, cling la noi tu cua chan nhan, la noi lui t6i cth nhan khach, la m t du ljch cua du khach. LA DANG BAT p セt@CHi NGHIEN Ctru p セ t@ HQC > ' CHUA TI2AN Qll6C ll u6i thai LyNam De ( ) cung v6i thanh Nha nu6c V Xuan, m(lt ng6i chua l6n duqc di!ilg tren VU.ng dat bai, ben ba s6ng Nhj (thu c phuang Yen Hoa, Quang Due) mang ten Khai Qu6c (rna nu6'c). Theo truyen thuye't, chua da c6 tu tru6c, c6 ten la An Trl. Sach Tfiy H6 chi chep: chua An Trl c6 tu thai H6ng Bang, ba l Phi vq l Long Quan da de'n du tt,r a day. t chi Nam Phong, イセョァ L@ chua nay ban dau g<,>i la An Qu6c, c6 tu dai Tran. Nam 1615, bai s6ng bj la, dfin so dai chua v6 dao Kim N gu tren H6 Tay, noi day tnr6'c la cung Thuy Hoa dai Ly, Ham Nguyen doi Tran. Nam 1620, dan ba lang Yen p ィエ L セ L@ Yen Quang, True Yen t cai qua h6 gill' ca c6 ten C6 Ngt,r (gill' vfrng). Djp ay, c6 dap them m t con duang nho n6i C6 Ngu v6i dito ca vang. Nam Vinh T thu 10 (1628) trung tu, d6i ten la chua Tran Qu6c. v ten Tran Qu6c c6 khac nhau; Sach Ha thanh linh tich co' lip: cho bie't rtmg: v ten Ia chua Tran Qu6c c6 tu daily, noi day tnr6c la m t hanh cung, Ly Thuang Ki t tru6c khi tien danh chau KMm, chau Liem cua nha T6ng (1075) da den nghi chua va m(lng thay than nmn bao:."tu6ng quan di chuyen nay, c6 the to uy lt,rc gill' yen duqc nu6'c (Tran Qu6c chi uy) ta se hien linh git1p'' Sau khi エセィー@ T6ng c6ng, vua Ly cho d6i cung ay lam chua, g<,>i la chua Tran Qu6c. Hang nam ct1' de'n ngay ram thang gieng nha vua cung bach quan den chua 'lam Q セ N@ Nam 1843 Thi u Trj ra bac, c6 de'n tham chua va d6i ten chlta Tran Qu6c thanh Tnin b セ L@ Thi u Trj da bo ra 5 quan xanh, m6t d6ng vang lam bt1'c hoanh "Tran b tt,r" treo a chua nhung trong dan gian van khong

48 セ A C_Hi ャヲセe c HjGu pa t@ hyセm IMQ c ィセ G Dau Bdc Ninh Anh: PHUC t h セ h@ ーィセ [ ゥセョ@ エセゥv@ ョィゥセオL@ pィセエl@ t y c@ セイtョャ N@ Lエセゥ ゥセョ@ ョァオセGZ@ ai chtu gqi theo ten ily. Nam 1987, hoa thuqng Kim Cuong Tu cho che buc hoanh "Tran Quae tt,r" dua len chfnh con (Tran Bac tl,l'" dua xuong Tam quan chua. D<iu chua da roi khoi vi tri ban dau, ten chua da thay d6i nhi6u Hin nhung tir xa xua, chtta Tran Quae gan li6n v6i Sl,l' du va phat trien cua giao a Nam. Ngoi chua c6 da duqc trung tu vao cac nam 1624, 1628, 1639, 1818, 1934, n nhat la vao nam Duong Hoa thu 5 (1639). Van bia chua Tran Quae do nguyen Nguyen Xuan Chinh soc;tn viet rang: "Tnr6c het d1fng duemg, c6 c6ng gac, tiep theo dl,l'ilg luon ta hfm hanh lang. Dtnh ra tirng day chia ra tirng toa. Quy mo 16n, sue ll,l'c so v6i nguai tru6c, cong due gap tram Ian. Cach thuc vfing vang, cong phu day du, huy hoang tuqng sang ngai nai nremg chc;tm, CQt SO'n ro hoa h6ng, anh chieu khilp toa sen cl:ra biec". Dai Le Trung Hung, chua nhat la Trinh Giang va Tqnh Sam gifr d(>c quyen chua Tran Quae de choi mat va thuang sen. Nam 1786, Tay San ra bac, nha Trinh Chieu Thong cho n6i lua thieu dot rat d den dai cung cua nha chua. k ; lg chua Tran Quae c6 hang ngan.. c trong vu.ng keo den dt!ng chan gifr quanh chua d6ng thanh len an hq Tr1nh chiem chua cua dan lam hanh cung nay phiii tra cho dan. Tnr6c sue mc;tnh. cua dan chung, Le Chieu Thong danh phiii chun tay, khong dam ィセュ@ den chua, chi pha sc;tch nhfrng can phong danh cho quan va cung nfr rna thoi! (Dau tfch kinh thanh NXB Ha N(>i 1987). Sau CUQC binh hoa cuoi the ky 18, chua d6 nat, dan so tc;ti quyen gop cua, to tm;mg due chuang tir th<ing gieng, Quy d 1813 den thang gieng At H<;ri 1815 m6i xong. Trong nhi6u tuqng p con gifr duqc, c6 tuqng son son thiep vang Thfch Ca Mau Ni niet ban a tu the nam duqc trong tu kinh. Thuqng t9a Thich Thanh Nha cho hay: a v Nam ョセゥィ@ chi c6 hai pho tuqng sac nay: m(>t a chua Tran Quae, m(>t a chua Thap (Nam ョセd ィI N@ d a phfa tru6c chua con c6 c,ay b6 d6 ttr dat p a duqc T6ng thong An DQ Ptasat tay trao Chu ttch H6 Chi Minh ngay 24 tmng 3 nam 1959 chua Quan Su trong dip T6ng thong sang tham v Nam. V 6i nghi Q trang trqng, gi6i p tu Ha N(>i da nr6c cay b6 d6 v6 tr6ng a day. De gifr gin qua tang thieng lieng cua Bac, cuoi 1988, gan -300 tu da gop tien mua gc;tch xay b6n c6 duemg kinh 5m, cao 1,1m de bao cay, be ngoai trang trf hlnh canh sen va tr6 "Bat Chinh dao" (tam duo ng chfnh dang de di vao dc;to p ィセエ IN@ Lai c6 bia bang da hoa cuong (lm X 1,8m) khac chfr Yang ke v6 SU tich cay b6 de va dlfl1g nha bia ky 0 ngay ben cc;tnh. Hon 1400 nam da qu.a, chua Tran Quae da tr& thanh danh thang, m(>t vien ng9c xanh gilra long thanh ph6 c6. TRAN van MY

49 セ MA t セ CHi NGHIEN Ctru p セ t@ H:QC ) CHUA PHUdNG QJ.\N via BOa thuoug. \ eljn ィゥセョ@ binh Ngnyin Thanh Thlu a fi} t them Yen Lieu Thm;mg, xa Khanh c6 m<?t ngoi chua l6n nhat Yen Mo, cling la m<?t trong so it ngoi chua c6 gia tri nhat cua tinh Ninh B!nh. D6 la chua Phm;mg Ban. Dat thon Yen Lieu Thuqng mang dang h!nh con chim phm;mg, ngoi chua xily dt,rng tren lung "con phuqng", l<;ti ben con song Ban, nen c6 ten la Phuqng Ban - m<?t ten g<;>i mang dang hlnh cua dat va nu6c que huong. Tuong エイオケセョ N@ chua Phuqng Ban c6 tu thai Nha Dinh, trong khu V\tC chua c6 tho' Dinh d - m<?t tu6ng tai la m<?t trong tu tn,1 Than pha a cho biet chua c6 tru6"c, den khi Dinh d mat, nhiln diin xay them ngoi tho' Dinh d a gan chua. Toanb<? khu chua Phuqng Ban r<?ng khoang I 0 mfiu, c6 nhitu cily d<:ti th1,1, cay an qua, cay canh, cay hoa xanh tll'o'i bon mua bao b<;>c, om ap chua nhu m<?t chon tinh vien. Rat it cac ngoi chua con gifr nguyen duqc khu dat r<?ng den nhu the. Kien true cua chua cling gi6ng nhu cac セッァョ@ chua khac, theo nha chuoi v6. Nhung t DuO'ng cua chua l<:ti dai dang セ L@ c6 11 gian dl}"ng bang nhfrng c<?t da va g6 lim cao to. "Chuoi v6" cling dai den 5 gian, sau tham エィセュ N@ 0 diiy duqc bay tuqng p son son thiep vang l<?ng lfiy. Cling rat hiem cac ngoi chua c6 gian den nhu the. D6 la m<?t sj! M the, d<?c dao, mang tfnh chat hoanh tr{mg cua chua. Chua Phuqng Ban nay c6 Hoa thuqng trl} trl. da 71 tu6i, lai la m<?t cuu chien binh thai danh My - Hoa thuqng n Thanh Thin. Que cua Hoa Thuqng a xa Ninh An, Lu, tinh Ninh Blnh. Ttr luc m6"i c6 エN セゥ@ エ \[ ョセケオァn@ カセ N@ ュ \ZセMョァ@ ィ \[ ィ \ZセMョァ@ カセN@ セ@ 5 tu6i Hoa Thuqng da den nuong nho' dra セゥィp@Nam 1965, khi d6 da la m<?t str ong 38 tu6i CO uy tin, nhtrng ca dan tqc dang soi Sl,J.C khi the danh My, nghe theo tieng g<;>i cua non song, SU' ong Thanh Thin bo ao ca sa, tinh nguy n viet don vao b<? d<?i, xung phong vao Nam chien dau. Chien si Thanh Thin chien dau a Nam cho den ngay giai ph6ng Narn, thong nhat dat nu6"c, den nam 1978 m6i xuat ngli tra 13 nam la m<?t chien si trong quan d<?i giai ph6ng, Thanh Th1n da duqc H<?i d6ng c6 van Chinh phil each lam thai c<?ng hoa mitn Nam Vi t Nam thu6ng ba Huan chtrong chien sl giai ph6ng nhat, hc:mg nhi, ba va duqc ket nap vao Dang c<?ng sim Vi t Nam. Xuat ngli tro su ong Thanh Thin xep b<? ao linh trong TUO'ng lam ky ni m, l<;ti ao ca sa, tro chua Phuqng Ban tr1.,1 trl tiep. Thai gian sau, su ong Nguyen Thanh Thin duqc Huy chuo'ng Khahg chien ィ \ZセMョァ@ nhi, Huy chuo'ng VI Sl}" d<_ti ッセュ@ ket dan t<?c a trong Ban chap hanh H<?i giao tinh Ha N am Ninh va tinh Ninh Blnh. Gan day., su ong ョセケオァn@ Thanh Thin duo'c tan phong vao hang giao pham. Nam nay, Hoa thuqng Thanh Thin da yeu va dang ゥセオ@ tri b nh ョセョァ N@ Hoa Thuqng da song rat セー@ dai va cling rat セー@ dao. Chua Phuqng Ban gan v6"i ten tu6i Hoa Thu<;>ng, nguo'i Dang vien cuu chien binh Nguyen Thanh Thl.n, mai mai duqc nhan dan Ninh Blnh ngu6ng m<?. LA DANG b セ t@

50 IャGNャ M M pセt@chi セN セNM NGHIEN CU'U M PHAT セセ^LNM HOC. セUQ@ -. C!HliA NtNH HtEP -QI. hi1a Ninh nam each Trung tfun thu do chlm.g 20 km phia Bac, thu<;>c dia th6n Ninh hゥセー L@ xa Ninh hゥセー L@ Gia Lam thanh pho Ha N<;>i. Xua kia la thon Phu Ninh t6ng Ha Duong, phil Tir Son, tinh Biic Ninh. Theo ョセケオイエ@ thuyet, day la m<;>t trong 4 ngoi chua tho Tu pluip vao c6 nhat a ョセゥュ@ Bile nu6c ta. h b pィセエn@ セゥ@ tィセ エセッL@ セ@ ィオケセョ@ セ@ セー@ セー@ 01ua mang ten chfr "Phap Van c6 t!!" song nhan dan vim quen g<;>i: chua Ninh Hi?p (ten d!a danh) hay chua Nanh, chua 01 (ten nom). Ngoai ra chua con dtrqc g<;>i la chua Phu Ninh (theo ten dia danh cii). オセゥィn@nha nghien cuu l!ch su, van h6a... da day. cong nghien CUu ngu6n goc CUa ngoi chua, cac sach da str, chinh su cling da ghi chep kha ty my SH ra dffi, t6n va phit CUa no. Nhln chung cac y kien Mu cho rang: Olua Ninh c6 tir h6i dau Cong nguyen, nam trong Trung tam giao n6i tieng su Kinh duqc coi la dj.t Ten cua ngoi chua da day du y nghia va chuc nang cua n6: "Phap Van c6 tu" chua tho Phap Van (hay con g<;>i la chua Nanh)- m<;>t trong Tu dat Luy Uiu (Phap Van - Phap Vii- Phap L6i - Phap Dien) rung dtrqc m<;>i nguoi biet den. Bu6i so khai, chua con nho be. Song t6n den ngay nay, ngoi chua da qua Mn tjung hi, sua chci'a: Nam 1675 chua chinh duqc sua 16n do Vf! ch6ng Quan Cong Anh Hao nguoi lang Phu Ninh dung ra tu si'm. Nam 1727 chua duqc sua do cac H<;>i chu trong lang g6p hung cong, tu trong bia hau vftn con ghi. Nam 1757 Quan Cong Nguytn Th<;> Trang, nguoi xa PhU Ninh, lam den. chuc T6ng doc - Thanh Hoa da cung tien dung cung va nha giai vii. Vao the ky 18 ba Nguyen phi Nguytn Th! セョ - Cong chua Ng<;>c Handa cho nha thuy dlnh tu chua D6ng Mau day, den niim 1976 nhan dan Ninh Hiep m6i sua sang lai. Nam 1923 str Pham Thong Hoa da xtl.y dl:jl1g them c6ng Ngii mon. Ngoi chua c6 quy mo kien true the, r<;>ng rill, - T6ng bang dtroc bo Cl.IC theo "n<;>i cong - quoc" phong cimh de tham nghiem, m<;>t ngoi chi:ta c6 n6i tieng c6 lich str t6n t<;ti va phat t6i hang thien nien ky lai ket hqp duqc v6i cimh セ@ thanh nha cua lang que Nam. T6n tai trong lich su, chua Ninh vim luon duqc coi la chon thieng lieng, nai con nguoi cau mong S\1' ph6n thuc va may man! - Thai Bile thu<;>c cac Thai thu nh3. - Tam Quoc, Minh de, nha Duang sang do h<? nu6c ta, thay anh linh da den chua cung lt, cho nhan dan dan, trung tu, bon mua cung te, cho ve ban d6 song nui Va ghi VaO Slr sach. - Theo chinh su Dinh - Le, nien hieu lnai Blnh, khoang niim Dan co d(>ng dat, han. - Thai Duong Van Nga da cung nha su Khuong エセゥv@ セッ@ ョァィゥセュL@ セィ@ h vゥセエl@ p ィセj@ mセ N@ ゥセエ@ ョィゥセオ N@ mセ L@ n ァオケセョ N@ セオ@ ーィセエ L@ va bach quan den chua dl!l1g phap dan d u thay linh nam ay mua mang tuai tot, thien duqc huang thai bmh. - Olua N inh cling giong nhu nhfrng ngoi chua c6 cua nguoi ngoai tho Phap Van chua cling CO day du cac lap tuqng duq'c t<;to tac ty my, cong phu. Dang luu y la b<? Tam the mang phong each thuiftt tac cua the ky 16. Day 1a b(> tuqng kha c6, con lai rat ft a trong de ngoi chua c6 a Ha N<;>i thu<;>c nghe thuat dieu khiic thoi Le, - Ccic tuqng A di da. Bat b<;> la Han, Phap Van, Ngu vi Ton 6ng, Ng<;>c Hoang cling rat co gia trj. Tuy nhien duqc tao tac mu<;>n han so v6i b<? Tam the, tuqng thu<;>c the ky la chua con ba pho tm;mg da duqc cham khac kheo leo, net v6 cung song d mg, d6 la hlnh 3nh cua vq ch6ng Cong Th<;tch Anh Hao, nguoi da c6 c6ng 16n trong trung tu, ton ngoi chua. Olua con bia da, chuang d6ng, khanh d6ng c6 va quy qua de Le, D6 la nhfrng tu thanh van co gia tr! giup cho nha nghien cuu tim lich str, van h6a, ton giao, phong th6 thoi ky c6 xua ciing nhu m6 ta day du qua trlnh hung cong, tu ngoi chua. - Tv xa xua, hang nam cu den 17 thang gieng la ngay h6a, cac tin d6 tu den chua dang hoa, cling du mong S\1' tot lanh, thu thai. Nay vao ngay mung 6 thang 2 fun lich. - Chua Ninh cung v6i nhiing ngu6n su lieu va phong phu, thuc su la m(>t d i san van h6a guy gia cua dat nu6c. Ngoi chua Ia noi quan ill cong trinh cho cac nha den nghien cw kien true dan gian khong chi trong va ngoai nu6c. - Chua Ninh da di vao lich Slr nhu m t 11! hao cua van h6a dan t(>c. - NGUYEN THj THANH

51 ッ NM ャゥ {セ t セ p@ CHi NGHIEN cv_:u ph セ t@ _!IQC _ ), Te tlioo!! vii nhii thtj 100 OVAN M6, xua Ia Thien M6, Tu Liem, Ha N i trung tam H6 Guom 20 krn, tren duong qua c Giay, Nh6n. Thanh Hoang Dai M6 Ia A La. Nang De, Thuy Hai Long Vuong va ba 6ng chau dong hq n Quy: - Chacon ong chau m(jt trie'u Ml}t long vi nul!c vua yeu, chua mitng. (Ca dao) D6 Ia Nguyl:n Quy Due (cha), n Quy An (con) ( ) va n Quy Kfnh (chau) ( ). n Quy Due sinh nam 1684 mat ngay 14-5 Canh Ty (1720), m chon b Y La (nay la xa Duong N i - Hoai Due - Ha Tay). Ong d6 khoa thi 1672 nhung chi duqc Tham Hoa, khoa nay khong lay Trang Nguyen, 6ng cling Le Hi viet tiep b9 Dl;li v sii ky (UJ.c bien) va dli'ng ra tu siia Quoc Til' Giam. Nam 1717 trubng n Quy Due duqc giing bai tien lt!c khanh thanh_ Duqc vua, ong 21 tam bia cho khac a Van Mieu. Nam 1698 lam do ngl! su, d quan ll;li vua chua. C6 ngum dot lot gia d!nh nho ki n t1,1ng, ong mang tang giai trlnh vai dlnh nen ai cling ngqi khen. Nam ng 70 tu6i xin セカ@ htru (tri s1) duqc gia phong Thai ph6 qu6c Hio, Ta ly c6ng than, tham dt! chinh khi vua N オセゥイエ@ (\1 ba Ia n Thi Nguyen, fl! Trang Hu duqc phong Ia Thai phu nhan, hai ong ba song hoa エィオセョ L@ dan vung M6 van con t1,1ng giai thol;li. 0 tu6i cao, 6ng van vac cu6c di tham d6ng, dung ra tu sua chua Quynh U.m, lam chq Kha.nh Nguyen, xay du Khanh D6i qua song n ィオセ N@ Trang bung PhUng Khac Khoan mat 1613, con chau ngheo mang ban buc ョセケオイエ@ than do danh hol;l nguoi Trung Qu6c ve. Cu Due mua gi'ri ll;li nha tho dong h9 va gi':ri giup cho con chau Trl;lng Bung b Phung Xa - Thach That. Cu l::ti tac pham cho エセー BL@ エセー BL@ ャゥセョL@ Qセ Z@ セー L@ ョセケオァn@ セー@ ゥセョN@ セv@ doi: "Thi Chau "Hoa Trinh thi "Bai Tt,ra Su thong khao", sac 21 van bia tien sl Van Mieu. Nam 1690 (Canh Ng9) Chfnh Hoa 11 C!l duqc lam Chanh su cung Danh Nho sang Thanh thai tu6ug Luu Gu (Luu La Oa) Khang Hy 29. Vua nha Thanh khen cho 4 chu: "Hoa Quoc Van Chuang" va m t doi nay van con M a nha tho hq. Canh sou thuy b Trung Hoa vao tho' Cl,l day hlnh anh m6i - Gu(fng ngqc rung rinh nul!c m(jt hciu Giiia thanh ho' lqt Dl}ng Dinh sdu. Dong Tdy h{n each mdy m& nhgn Tren d tl!i tr&i lien, song ran Chau. (Ho D(mg Dinh tuai Ban dich cua Liem) U.u Hoang b Vu Xuang ra ky vi: - Hdng Du(fng xa, Han DU(fng gd'n sat Nhdt n(fi nay thanh nul!c non cao Song xuim am, song hoa ddo Lirng /(f vitng que: ng<;tt ngao huang dem. (Canh Vu Xuong- Quy Liem djch) Tnr6c ciinh ngoi but thi Sl da dm: - Song ga'm da chjn kh6ng troi Thi thao m{/c trai deft hoai, tho than. Bg_c ml}t sac, tr&ng trong tr&i nul!c N gqc h6n he man mac non may. (Dem B!;lch Sa - Gia d!ch). tham chua Ham Long Hoan Kiem) nai tho than Ng6 Long (thai Hung Vuong thu 18), C!l c6 van bia M ll;li:... Khu ddt Long Bien Hdm Long nen phuc Giang hinh Tha'n Long Khi thieng do thanh Chcit chlra anh linh... (Ban djch cua Tran LeVan)

52 セ M t NZN ZN CHi NGmEN CUu PQT HQC I ᄏ M セ@ エィオセエB@ カセエZ@ セッ@ ァョセョァc[ セッ@ セョァ@ セ@ セ エLセ@ ゥセッャ@ Khi v6 huu que nha, con nhi6u ang tho rna dong h9 van con giii gin: "De Th<:> Dlnh" nen quan ni m h9c phai di doi v6i hanh: - Que k ch nen con deo c6' th6i Khan ngoan chua chut h9p thiji trang von hay "hai chfi" gln "hai chfi" N hqc m<)t dang lam m<)t dang. "Hai chii" day y den vi c nam 1703, tri6u dlnh ban cho Uim kinh bai, c6 dong chii: "Thiiy chung toan nghia, dii qu6c d6ng huu". "Quy nhan ttr neu m<)t triet ly s6ng vui s6ng khoe chan hoa cung - On chua nay da vt!n toi Non xanh mtl!c tluing ngay troi Be' hoa ham rut;nt vui xudn s6m Tul!i nul!c tr6ng fan hu6i n&ng oi Sdn mijc Ia thu. cho gi6 quer Cli a suong then true de' trang soi Thf phi rhl su ngoai tai gac NluJn nghla d6i duijng gifi trqn doi. tb@vet Ia bai tho vui ciia ke sl mu6n giup vq canh clri rna khong giup duqc. Dqi vq canh cui xong vao lue Cln Thln (khoimg 9 gio t6i) m6i tam tlnh eung nhau: - Nr; nguifi /6i cui ke r6i nhan Quan cong lie'm chfi ai qua'n Huang nq gia on he' d«i due Nhe nao dam 16i Thien Lu.dn Dclm dam dqc siich nhij ai thach N gai ngai om u1m dqi co' nhdn Khan hilt ai hay ma hoi dur;c Nao "Can Thln" win ml!i "Thln Can". Khu di tich dong h9 Quy hi n nay van duqc bao t6n. L;tc Th9 Dlnh (xa Tay Mo) Ia dinh that xua cua Tham Hoa Qu6c Uio Quy Due d'!flg tren go dat ven ngoi nu6c trong xanh, ten chfr la Tung K.he. Mat mieu tho hlnh ehii "Qu6e" ket cau Ia 4 than dl.y dc;ti th1,1, nang b<) VI mai tc;to thanh cong canh di6u, mai nha lqp ng6i ta. N6n nha!at da xanh, ciia g6 buc ban. Nam 1715, chua Trinh Cuong ttrng day va but tfch. M ieu vubn (xa Mo) tho cu B6i Tung Quy An. Mieu Nha Cinh (xa Tay M6) tho Hoang Giap Quy Kfnh. Khu nha tho dong h9 Quy 6 Dai M6 c6 le Ia khu nha tho m<)t dong h9 vao 16n 6 Ha N<?i da duqc B<? Van h6a thong tin xep ngay Phfa tnt6c la ao sen ban nguy t. Hang cay muom c6 thl;l xanh urn tum. Phtill trung khu c6 nha tao 5 gian, nha hiiu mc;to (nha bia) keo dai. Ba thap bia da xanh hlnh エイセ Z c6 chii kfn 4 ュセエ N@ Moi thap bia Ia tfch セカ@ ttrng vi wong. Bia m<)t d'!flg nam Vinh Hl,IU 2 (1736), bia hai d'!flg Canh Hung 7 (1746), bia ba dt!j1g Minh M nh 8 (1827)... PMn cung c6 5 gian, 2 di Trong d6 con luu 38 sac tu Le t6i Kh<ii D!nh (1924). C6 hue chll.n dung Cl,l n Quy Due do h<:>a si ve tlr the ky 18. Tu Dubng Tam Dc;ti Vuong trung tu 16n vao cac nam 1746, 1827, 1920 va gan day Ngay gi6 d Vuong n Quy Due 14-5 am!!ch, dong h9 6 que va khap mtac v6 dlf c6 the t6i nguoi. Gio cl;l nhu m<)t i h<)i ciia m<)t xa, m<)t phuang. Nha Bac h<;>c Phan Huy Chu da danh gia v6 n Quy Due: "Lam tu6ng 10 nam, chfnh Sl,t khoan ィセオ L@ ca'm vi c ha, tha cho nguoi ngheo tr6n tranh vi thieu thue, b6t phu phen d!ch, giup nha nong duqc on nho". Dc;ti M6 cling Ia wng que cua nii sl Hoang Th! Minh Khanh, tac gia ciia nhiing tho: "Thang Gieng Hai" (1968), "Bang khuang" (1991), "Den bao gio" (1992)... Chi ea ngqi lang que van hoa cua mlnh: - Umg t6i vl!i tinh ngucxi than thu c Song hen nhau khi to/ lira tat den Cluing hq hang ding ru<)t thft anh em Cay m t go(: toa triim canh ram mat. (Umg toi) SUI van THACH

53 T ウャャセッ MZH t セ p@ CHi NGHIEN CUu ph セ t@ HQC _ ) Jp> lht <O> 1m g tt1vr cc tt<aum g ll <& ella dong bilo Khmer Rum no bao Khmer Nam B9 セオ@ c6 chung m<?t nguy n v<;>ng "SOng gt'ri cua, thac gtii llong xuong" ngh!a la luc con song tham gia vao vi c cung Q セ L@ lam phu6c, cong due vao chua, den khi chet hai cot cilng duqc gt'ri vao chua. Da so thl boa thieu, phcfu con duqc chon c5t. Doi v6i d6ng bao, chon cilt la vi c bat dk di t<;tm thoi nen khong c6 ngh!a dia ngh!a trang san danh. NguOi ta chon cilt nhfrng tre sa sinh, vl hoan canh thieu th6n trong セゥカ@ tong tang vful xem nhu chtra hoan tilt va cho co d!p tlm<\ffi ti n th) CUQC hoa thieu se duq'c t6 chuc ngay. Doi khi thi hai da an tang!au den 5, 6 nam rna vful duqc cai hozm hoa thieu. Nhfrng nguoi co d!a v! trong xa h i, nha giau co thi sau khi cmt, con chau h<;> hang than quyen moi cac su sai den nha lam ra.i mr&c "cli'u linh h6n" nguoi qua co, xong m6i li m thi tm vao quan tai ttr gia tl.r 2, 3 ngay han tuy theo khii nang phuong ti n cua gia dinh. Trong thai gian nay m8i dem c6 d.c v[ su tung kinh d.u sieu. Cac su den thuyet phap du phu6c cho vong han nguoi qua co, cho den ngay cuoi cling t(rc ngay than nhan quyet d!nh dua thi hai ra h6a thieu. Thuang nguoi ta dung cui M hoa thieu va v&i nguoi giau co tm nhfrng cay tram huong. Xong h<;> lu<;>m cot b6 vao m<?t blnh Mng hay sanh su mang nha lam du sieu, h6i huang qua phu&c cho nguoi qua co m(>t IAn nfra. So dong thl mang gt'ri vao chua, chung quanh ca.c di n chua, mieu thuang c6 nhieu tha.p xay being xi mang cao phfa dum dot. NguOi co dieu ki n thi xay thcip day, ngo Mu luu gifr hai cot than quyen mlnh trong m<?t thap rieng theo thu tl,! dong h<;>, gui vao thap cong c(>ng. Bat dau tu day, hang nam den ngay gio ky, gia dlnh t6 cmc cung com m<?t Ian 6 chua hqc tu gia v&i SJ! tham dl,! cua than Mng quyen thu c. Theo quan niem cua so dong gia dlnh thl ngay gio khong can phii cho dung ngay cbet ma co tm t6 chuc vao hie ti n. V 6i cac vi cao tang co nhieu d tti, khi qua doi, thi tm cac ngai duqc li m vao quan tai bi t, c6 cac bu6i le du sieu セエ@ ッセ@ セ@ セエ@ pィセエn@ ゥセオ@ ャセ N@ セ@ QセN@ L カセエL@ keo dai 3 ngay dem tnr6c khi hoa thieu. to long ton kfnh tuy t doi v&i cac vi, de ttr co th6 luu lai thi hai tu 1 den 3 nam m&i h6a thieu. NguOi ta ghi nh<\ffi rcing theo cua d6ng bao Khmer Nam B9 thi tang chinh tht'rc g6m: Vi c moi su sai lam M rill mr&c ct!u linh h6n sau khi qua doi, d6 thi vao quan tai trong mot thm gian, va t6 chuc boa thieu xong lay cot ve tho a nha boac tai chua. Ccic due cao tang, cac nha giau co thuong mua quan tai dat tien being danh m c, son son thep vang. Thi th6 duqc u&p v6i thuy ngan co gifr!au ngay. Quan tai duqc gifra nha, phfa tren phu tam vai trang dai 2,5m, thinh 4 vj su den tung kinh va rai nu&c. Neu lam chung vao bu6i sang, h<;> thinh cac su den nha lam dang trai hai bu6i sang va trua. Toi de su se t1.,1ng ni m va diu hon, sang ra cilng lam le dang trai hai bu6i nfra, sau c16 dua linh cilu di hoa thieu. Theo phong tl,lc, neu trong gia quyen c6 nguoi qua co th'i h<;> hang than t c phai m<?t nguoi ong la con emu cao dau d6 trang xuilt gia, tru6c ltia g<;>i Ia d6 cu tang va to long hieu thilo. Den nai hoa thieu, nguoi ta dat quan tai xuong dong cui da chat san, cac Su sai dli'ng chung quanh quan tai d<;>c kinh, trong khi d6 con chau, nguoi thfm thu(>c dung bao quanh hnh cfru khan nguy n, xong r6i cham ltra hoa thieu. Khi than xac da tan rui trong kh6i ltia, nguoi ta ttr&i nu6c len dam than hong tnr&c khi luqm cot bo vao 1<;>, blnh mang nha gan ban tho D6ng thai cac su se d<;>c kinh du cho vong h6n nguoi co sam tieu mien cj!c Rieng nguoi xuat gia th9 tang nay cting duqc hoan t1.,1c sau khi het Trong m6i toi cung エセィp@h9 cau cho ngt.rm chet va cau an cho con emu con song an cu nghiep. Moi khi nh& den nguoi da khuat thl nguoi ta khong quen mua sim thuc an moi su sai den nha thu trai va d<;>c kinh, thuyet phap. Thuong dinh ky m<?t nam vai ba Ian. Dong bao Khmer Nam Bo t6 chuc tang hoan toim theo nghi giao. LE HOULE

54 t セ CHi NGHIEN Ciru ph セ HQC ^IMQ Cay cf"{{c? ' - / qtaa pv\tac セオ@ セオ@ ュセL@ pィセエn@ i セオ@ セオ@ ィオセN@ ィオセL@ エイセQP@ セオ@ エイセコ izセゥz@ BhオセB@ セエ@ Tinh song khoang the ky XIV, ten that Ia Ba Tinh, phap Ia セオt@Tinh thien su, nguai lang Nghia Phu, xa VG, Cam Blnh, tinh Hai Duong, Trieu Triln Tong ( ), ong thi Thai hc;>c sl, khong ra lam quan rna nghien ct!u thuoc Nam, ong Ia danh y n6i tieng dau tien cua Nam. Truy n ding: Ba Tinh ngheo, sam m6 coi cha nen phiii den nuang nha dra 6 chua Giam, Ba Tinh duqc trong nom vuan hoa. Ba Tinh von cham chi, ua thfch tr6ng tr<;>t va yeu cay coi hoa canh, nen cham SOC cay canh va VL(On hoa cat chu dao. Vuan chua quanh nam c6 hoa no, mau n,rc co, huong tham ngao ng;:tt. Trong hoa do tay Ba Tinh vun tr6ng, thfch nhat hoa M t hom su trl ra tham vuan cay, thay Ba Tinh dang dm cui vun x6i Iuong hoa ong rat hai long. Til' nai sau cua long thien, b6ng len m t niem vui xao d ng, nha su nghi den tuong lai cua be, tuy nha ngheo nhung cat can cu, ngoan ngoan va thong tue khcic thuang. Nha su sung su6ng ngam:.hoa khai hat hcin gia dja. Nghia Ia: Hoa ruj kh6ng cdn chqn ddt nhil ngheo hay gidu. Ba Tinh nghe duqc, b6ng trong long cau cling rung len, hung kh6i doi Dllc thlf.ll! h6'i phuc qud chung Nghla Ia: Tro'ng cay due, vun tu6i cho n6 tin' duqt qud phuc. Nha su sung su6ng nhln Ba Tinh va lay ngay chfr cho Tinh, nen gc;>i la Tinh va cling chfnh Ia Tinh, m t danh y c6 cong lao xay dl.jilg nen y h<;>c dfm t c Nam. Ong chu truong dung thuoc Nam chua b nh nguai Nam. Tinh dung la nguo'i tr6ng "cay due qua phtic". THE HINH (sllu ta."m) Trich trong truyen vui Danh Nhdn- Thi Nhdn Luf!c thutjl trich ylu 0 NGUYEN VAN THQ Thang 5 m Dan p ャセ Kfn.h Due Thich Ca Mdu Ni Kinh Phap Hoa H i thu((n.g Phc).t, BoT at Phuc sao con オエ [ sinh ra セ[ エオ d@ nghe chanh phap ll!a lu Phap Hoa M t van hi{u n.ghia viet ra Kinh dang Phc).t To' chftng cho duyen lunh Con. xin chuc phuc chung san.h セ[ エオ d@ khai md tri, vuo thunh Phap Hoa. Ldn.g nghe tie'n.g khoan thai nhfp md Li;in.g long theo biet ro tung cau Phap Hoa kinh Ph(Lt nhif(m mdu Neu khong phuc lim dl cdu オエ [ cluing! Th.Oi. mc;lt phap d(it bang dii d i ( 1) Thay di t sinh tiep no! tren doi. Biet dau Phgt vdn cung thai H 6a than nhc).p di t cho doi tam gucmg Coi trdn the' con duong Kinh Phap Hoa: Mi;ic ao Nhu Lai Cit.a vao nha Phc).t hom mai Trd ve' Phc).t tanh ng6i dui hoa sen * Tft di u de' vi nguoi. cdu Thuc).n duyen lunh khoi giao Thanh Van Tien len duyen giac sieng ca'u ** MuOi. hai duyen h9p cdnh tran ウセ tron ィ Nョセh@Bo Tat khong san n.guy n Lfm (2) DCJo BoDe' dap- van gidi nghi Chung sinh Phc).t, Phap, Tang quy Giii gin gi6i hcjnh lo gi tit sinh * Kluf [Je. - tt;ip de'- dift de'- dao de',, ** V 6 minh sinh thi hanh sinh v6 minh di t th1 hanh dift

55 @ セM セ Lam nguoi du9'c hilu sinh Ia kh6 Du9'C Phap con n6i kh6 nao hon Phap hoa thuytr gidng tham da'n Ph(zt thua chi m9t saophan ba thua? (3) Vi ph uong ti n ngiin ngua tam d9c ( 4) Nha li' a kia capt& gidi nguy CU:u con ddu c6 xe gi De, huau, bo cilng lobe' thoat than. Niim huo'u dij-c ddn ddn ldng d9ng (5) Nuac sr,u:h trong soi bong Nhu Lai Tu tam sang tlfa sao mai Bdn thi vo tu6ng hoi ai nght ban (7) p セt@cHi NGHIEN ciru p セ t@ HQC Nuong chanh phap ai thuimg tri t1:1ng Chdng khac nao tr;o chung Nhu Lai C6 Due Di Li)c duong lai Tiep ddn tfn.h d9 khodng viii sat-na Ai khuyerz thinh Phap hoa an tong Vi nhu nguoi. hien cung Nhu Lai Tiep Kinh, kinh giii: mi t mai Vi nhu bdo thap Nhu Lai xay ne'n ThCii ngil truac vii:ng be'n tlnh thr:tc M9t Ph(zt thua: Di u llfc Phap Hoa v 6i kinh cung song do'ng hoa Nhu lai Th9 ky vao toa hoa sen > Ph(zt xuat hi n the' gian chi v(zy? Dem nhii:ng die'u biet thay dr;y cho Chung sinh ra khoi me mu V o minh tinh thu:c ducing tu W;!n toan Tu giac Ph(zt him hoan cdm nh(zn Thocit "C6 - Khong" lam ldn niet ban (6) Khong con chap n.gii dii toan Cho minh dgt du9'c niet ban thdnh thai Niet ban tudng den nai dau phdi M6i di t tru tham ai kh6 dau Thoat ly hu Vf?ng ngoai rao Chua chu:ng tu giac ngoi cao Ph(zt Da Ke VO t ( n6i ra dau dl Phap Hoa Kinh go( rl chan tu Thuang con ng9c bau trao cho Th&p them duo(: tu : map mo to tucing. Tr(zn mua l6n mucii phuang cdy co Khap chung loai sinh tr6 tot tuai v r nhu mua phap nai nai Cam lo' m9t vf cu:u doi yen vui Vi gidi thoat, tach roi, tfch di t Ch6 r6ng khong sieu vi t niet ban GiLip tdm thanh tfnh khinh an Thimh t!j-'u dt;j-o hr;znh Vf!n toan sdc huang Dftn xuat Kinh lr;zy Due B6n. suthich Ca Mau Ni Ph(zt Kinh Phcip Hoa huye'n di u v iin van con. con thieu Chua dr;zt y cao sau Chua diln nghla nhi m mdu Vi n.guy n lanh n6ng v9i con chan thanh sam htfi Cdu he! cho m9i nguoi M9i loai du9'c yen vui Du9 c thdm nhudn mua phap Tr6 hoa dang bdo thap Du9'c tu gicic lung linh Xin Ph(zt t6 chu:ng min.h Nam mo Phcip hoa H9i thu9 ng Ph(zt Eo' Tat Ghi chu (I) Thai ky m{lt pluip, V{ln vdr d6i thay, nluin tcim dien ddo (2) Sau hqnh Ba Ia nujt: Btl thf, Tri gi&i. nhan nhuc. tinh tien. thiin dinh (3) Ba thita: ha c6 xe (4) Tam d c: tham. sdn. si (nha lira) (5) Niim vlii1 dvc: niim tn(r;c gom kiej1 fn((('c phieit niio rrur;c. chung sinh tnwc. kie/1 tn(r;c. m nh rrur;c (6) Niet bcln c6 2: sach phie'n nao va cic nghi p mel ;hcin song chet dang con thi gqi Niet hem chua hoan roan (vo elf! Niet han) chua dqt ru gilic vo thlt(/ng chua rluit lti Nie't hlin. (7) Bdn rhl: rcinh vien rhanh cluin th<jr dung nghla v&i chcin nhtf (8) An rn,l vii song voi kinh m6'i lei kinh. lrcii lui セエQ kinh mci nlnr khong rung Tcii lieu tham khcio: - Kinh pluip hoa. Trf Quang dich Kinh di u phcip Lien hoa. Tu Hdi dich /994

56 T..,_P CHi NGHIEN CUu pa..;_t HC)C IM LEN CHUA Truy n ngan cua TlJ NGUYEN セゥ セ@ pィセエn@ セ@ セゥ@ セ@ セ@ セ@ ョセケオィc@ 'l!il il noi toi ma:t duac sau tuiin, cu tho 92 rj. tu6i, gia dinh t6. chuc du.cho Cl,l m(>t ngoi chua gan nha; n6i nom na g9i la "nr6'c Cl,l len chua" huang h6n Cl,l luon duqc nuang tt;ra noi cua Ba co em b6 toi, ngay d6 dang b nu6'c ngoai khong k!p tang Cl,l; nen hom nay ell' mu6n d6 tang vai chiec mil man, - thu khan bang m()t dai vai dai vttt cheo nhu cai b6 dai ciwp len dau, che gan kin mat - (trong khi m<?i nguai chi khft khan ngang) to long hieu v6'i Cl,l. M<?i nguai gop y, co toi khong chtu va bao v ly rat ghe, "ngay xua, con gai con phih Ian duang " tru6'c xe tang to long thuang x6t cha my, c6 khi con Ian ca xu6ng huy t, khien m9i nguai phai nfu keo l<:j.i. khi trai mua, bun dat lam lem - nguai nao cang lam cang duqc khen la hieu thiio. Anh ca t6i m(>t tri thuc tan khoa bao: "Ba co thfch thi cu chi6u, c6 t6n kern gl dau rna ngai". B6 toi n6i:."long hieu c6t b tam nguai, chap gl hlnh tu6ng the gian" khan nay khan khac". Thay the, su ong tfl,l trl chua lang v6'i tu each tu m.t nha xuat gia phai dll'ng ra dan hoa. Su ong hoan hi n6i: "Toi xin cau chuy n nay quy vt nghe, r6i xem nen dung hinh thuc nao, tuy y". rang: - "Ngay xua, khong nh6' tu dai nao, b ben Trung Hoa c6 nguai nha giau ten g9i L6 Cong, ong nay goa vq, c6 m()t nguai con gai. Vi. thuong con va canh di ghe con ch6ng, nen ong da b ri.uoi con cho den hie trubng thanh. Sau khi ga ch6ng cho con. M()t hom hai vq chong tre tham b6. Sau bua an trua, nhan tiet ngay xuan nang am, hai VQ' ch6ng dua ァセ オセゥィ@ ァョセゥュ ィセョィ@ ゥセエ@ セ@ セ@ セョァ@ ィセオN@ QセL@ ゥセャ nhau ra san bat chay. M6i khi bat duqc con chay nao tren dau ch6ng, co vq dua den "tep" m(>t tieng nghe rat ngon lanh. Thay the, ong b6 bao: "dau cha ngua cling bat chay h cha nhe! '' Doi vq ch6ng tre d6u cuai, n6i: "bat chay hay lam b6 a". Nhung den khi bat duqc con chay nao tren dau ong b6, thi co con gai khong dua len mi -ng can; rna tha n6 xu6ng n6n r6i lay m6ng tay miet m;;tnh. Ong L6 Cong chqt "thi ra, tinh cam CQ' ch6ng no sau han la tinh cha con (!) khien n6 ghe ghe, khong dam dua con chay tren dau cha Ong L6 Cong nghl: II m()t nguai con mang tfnh phan thi kh6 c6 long v! tha vl m9i nguai". Nen ong buon lam. N6i buon ngay cang don nen theo nam thang tu6i gia; khien ong am tham m()t ban di chuc; gia san cho nguai liio b()c trong nom; va hyn chi khi nao ong qua dai m6'i cong b6 tru6'c lw hang; roi ong di ngao du thien ha... Ong di nhi6u noi, chi v6'i mot hanh trang may b ao quan gian d!; nhung phong thai ung dung nhan Den m(>t vling xa kia, ong wadi wa rao "ai mua cha khong?"... C6 doi vq ch6ng tre dang de) tu6i ba muoi, lam ngm nong, c6 m()t be trai bay tu6i khau khinh; nghe tieng rao nguai vq bao chong: "Khong biet c6 ai di ban cha nhi?" Nguai chong n6i: "Toi v6'i mlnh d6u m6 coi cha em tu nho, khong duqc song du6'i mai am gia dlnh, hay 1a ta mua cha di; va nhu con them m()t nguoi ong nua". Nguai vq nghe ding thay duqc, nhung con phan van, n6i:

57 セセ M エゥセョN@ セゥカ@ セ@ ョセゥォ@ ァュセィョカセケL@ セ ィ@ セエL@ ィセョァ@ ィオケセョ@ - Nha ta de danh mai m6i auqc it d!nh cha khi nao du se mua can nha khang trang han. Nay mua cha thl khong biet den bao gia m6i duqc nha. Ngum chong dqng vien vq: - Mlnh nghi cling phai. Nhung mua nha th'i hk nao c6 du la mua duqc, chu mua cha dau phai hie nao cling c6.... Cuoi cung, hai vq ch6ng deu nhat tri mua cha truoc. Khi ong L6 Cong duqc mm vao nha, va an tqa tren b<) phlm g6, doi vq chong tre cung kinh mm nuoc. Luc nay hq m6i c6 d!p nhin ro ong gia hq L6. Ong tuy tam tu6i sau mucri, nhung nuoc da vftn hong hao, phong thai khang men, anh hien hoa nhung thoang chut huon u uan (!) Ngum chu nha n6i: - Thua c1,1, khong biet chau c6 nghe lam khong (?) vtra roi thay Cl;l rao "c6 ai mua cha khong?" xin Cl,l cho biet gia ci'mh va dieu mua ban the nao? Ong L6 Cong tlr ton chen tra roi - Dung Ht toi c6 rao nhu va toi dang muon ban chinh toi day; neu ai c6 can mua cha thl... toi ban Ong L6 Cong ngimg m()t thoang, y tu quan sat canh nha thanh cua gia dlnh doi vq chong tre. Roi nho nhy n6i tiep: "Mua toi thi khong nhung nuoi toi thi ton kern day(!)... va }(1 may het tien, het g'\lo th'i phai ban ct'ra ban nha rna nuoi toi..., chi c6 khi phih ban vq dq con ch6 khong duqc thmii thac. " Doi vq chong tre 1<) ve vui mimg. Nguai vq chan n6i: - Thua Cl:l, neu dieu chi CO th} phuc due cho nha con qua. Thang cu Nhi nghe lorn cau "ban mua" cua nguai Ian cilng reo toang len "the la nha ta c6 ong r6i!" Th day' duoi mai tranh ngheo cua cai gia dlnh nho nhoi d6 nhu c6 m()t Ian sinh khi m6i. Hang ngay, ngoai gia cham s6c vuan セL@ ャセュN@ Qセ [@ セュ@ ァゥセュN@ Bh Lァョセイ セ@ セョ@ ーィセ [ ウセ [ オセィャセゥL@ ーィセ tuqc, ong L6 Cong bao ban Nhi doi ba chu va long "nhan chi so tinh ban "... Thang be cilng sang hqc dau nho d6, nen hai ong chau than nhau Trong vuan nha, c6 hoa qua dau mua hay mieng ngon. doi vq chong tre deu mai L6 Cong dung tnroc. Hai ong chau nhuang nhau, nen du bua an thanh rna vftn vui. Nhung roi may nam han mat mua lien tiep; dmh nha sa sut. Nguai vq da phch di (J dq cho nha Va Nhi, dua con trai duy nhat cung b! dem gan nq Htm con nuoi. L6 Cong m6i on ton bao ngum chong: nay chi con c6 hai cha con ta, neu sau nay, con phai canh khong the vuqt qua n6i, thi hay den VU.ng Chiet Giang, Duang Lam, xa An Huy; hoi tham L6 Gia Trang thi se c6 co may thoat kh6". The roi, m<)t bu6i sang b'inh minh vua nong dan tinh giac thi khong thay L6 Cong dau. Nho den bfra an chieu hom tru6c, hai cha con da phch chia nhau bat chao loang, hl:lng cang con cao thuang cam; chqt nho den lai do khi truoc, ngum nong dan tim duang den VU.ng Chiet Giang... Khi dt!ng truoc m t khuon vien r()ng 16n, ngoai c6ng c6 ba chfr "L6 Giang" rna vftn khong dam vao, bbi cai ve be the cua trang tr'\li nay; ngum nong dan cu di di l<;ti l<;ti ngoai hang rao khien nguai quan gia nghi nga. Sau khi hi6u ro SI,T tlnh, nguai quan gia vao trlnh chu nhan; va duqc ong cho mm vao... Thl l<;t thay! chu nhan cua trang chfnh la "ong gia ban cha" ngay nao, dang ngoi thu thai ben b() trang ki... va doi la vq, con ngum nong dan tot b1:1ng da duqc ong L6 Cong chu()c ve v6i trang khac thuang ngay... V q chong nhau, cha con mimg mll'ng tui tlii; nguai nong dan nhu muon xuong de cam t<;t tam long Cong, nhung ong da ngan n6i: "chinh cac con da cho ta nhfrng thang ngay am ap tlnh tt'r". Tu d6, hq chung song h<;tnh phuc, hoa hon ca t'inh ru()t thit. Cho den ngay ong

58 cqhtセ pオ ucnewgnゥ hcpセ ^ セ M ィセョL@ ュセエ [@ カセケ [@ QセN@ セョィN@ ゥセオ@ ィセョL@ セョィ@ ィオケセョ@ セョィ@ ーセィー@ LBセカ@ L6 Cong qua dai. Ngum lao b c dem ta di chuc ra d9c tru6c h9 hang, trong d6 ong L& Cong khong cong long hieu cua nguai con gai ru t; va khi ong qua dai, nguai d6 khong dn phai emu tang!" Nguai con gai L6 Cong to long hoi khong dam trai lm di huan cua cha; danh lay m t dai khan trang, vat cheo nhu cai b6 dai chum len d1:iu, che gad kin khong muon nguai dai nhin minh nhu ngm1i con bat hieu, ng6i kh6c 16c thi:l.m thiet ngoai canh c6ng: Ngum duong thai khong ro nguyen nhan, chi thay h1nh tu6ng nguai con gai kh6c cha sau tham nhu nen bat chu6c lam theo, lau dan quen m t each vo y thuc. Ba co toi nhu chqt tinh, n6i v6i su ong : - B<;tch Thciy, h6a ra lau nay minh tl! boi nh9 len minh (!)-lam nhu khac nao tu nhan minh la nguai con bat hieu rna khong biet? Su ong hoan hi n6i: - Dung the, doi v6i quan lau dm, nhfrng gi Ia thu<in phong mi 11,1c thi nen theo, COn nhfrng g) la hu tl,lc cling phru biet thay d6i, the m6i la ngum tri. Sn ong cao lui. Trang khi cha cac Cl;l a t6 Duqc su len kh6a L6p tre va cac vi trung nien trong gia dinh chung toi quay quan ben ban nuoc noi nha tho T6. Chu Ba toi n6i: "C1,1 chet the la man nguy n r6i, cac con chau cling da san s6c chu dao tu tru6c luc tra con gl an thuoc hay th<iy gioi cling chi chua duqc chu khong duqc menh". Thay chung toi ban soi n6i, day c6 m t Cl;l nam cu si dang ng6i nghien ct1u Kinh sach, nghe n6i Cl,l a trong ban hoang cua nha chua, cling sang g6p chuy n. Cl;l bao: "The gian thuemg n6i" song gtri chet nhung dau (?) gifra sau nga luan h6i... VI con nguai da trai qua tu vo thuy kiep, rna ngay nay h<)i tl;l eel sau tfnh each trong m t than pham. Co luc ta tu duy nhn nhfrng thanh, nguqc ャセゥ L@ c6 khi hanh d ng nhu quy. Nen trong nha t khong hay n6i rna thuemg n6i nghi p". Ngtrng m t thoang, Cl;l tiep: - Toi xin cau chuy n m t ong trubng, gia c6 bon vq. Ngum vq dau tien chi duqc ong yeu thuong qua loa cho den khi ong U!y ba vq thu hai. Ba nay duqc ong cham chut hon ba eel, nhung r6i cling b! エセィョ cho den khi ong cu6i ba vq thu ba. Ba nay duqc ong chu ng hon, nhung r6i cling ch!u chung so nhu hai ba tru6c. Den ba thu tu, xem ra Him ve hon ngum nen duqc ong cung chi6u rat IDlfC. R6i m t hom, cai chet gan k6, ong cho gqi eel bon ba vq ャセゥ L@ ong hoi: "Neu m t mai toi chet, thi ai la ngum tl! nguy n chet theo toi?" Ba vq thu tu la nguai duqc ong yeu nhat, n6i: Neu ong chet, toi xin dua ong den cua". Ba vq thu ba la nguai ong c6 nhi6u b6, n6i: "Toi xin dua ong den d)ng". Ba vq thu hai la ngum c6 nhi6u tlnh ngliia sau ョセョァ L@ n6i: "Toi dua ong den huy t". chi co ba vq d. la nguai bi ong dai s6m nhat, thi tlnh nguy n: "Toi xin chet cung ong! " May nguai chung toi nhu tl! hoi: "vi sao nhung ngum vq duqc ong truong gia yeu thuong nhat chi dua ong den cua, den c6ng... (!)Con nguai b! ong ph1,1 セ L@ ft quan tam, tinh chet theo ong?" Nhu doan duqc y nglii cua chung toi, q1 Phan, nguai cu sl on t6n dap: "Ngum duqc ong yeu thuong nhat gia dl,l セ L@ d6 trang sue... Luc song, du a dau ta cling muon mang theo ben minh; nhung khi chet, n6 dau c6 theo ta. Nen n6i: "dua den cua". Nguai vq thu hai rna ong trubng gia b6, gia dl;l nhu nha CUa, d6 セ L@ Xe CQ V.V... Khi song dn thiet la the, rna luc chet dau c6 mang theo duqc gi! Nen n6i: "dua den c6ng". Con nguai n6i " dua ong den ィオケセエ B@ la gia d1,1 cho thu danh VQng rna luc sinh thai ong trl1cmg gia me va lay Hun kieu hanh, de den khi mai tang, may ra duqc nguai ta d9c cho doi lai dieu van Q chuc danh, cong tfch m t

59 セ CHi NGHIEN CUu p セ t@ セ M > セ@ ョァィゥセー N@ ィオケセョ@ セオ@ ーセゥィァョ@ ゥセオ@ ウセ ィL@ ウセ ィN@ h6i..., r6i khong biet may ai con nh6'? Duy chi c6 nguai "t1nh chet cung ong", d6 Ht cai ttr VO thuy kiep, n6 theo ong tnremg gia trong vong luan h6i sinh tu, khong them, khong bat, khong chia se cho ai duqc. "Ngung m(>t thming, Cl,l Phan n6i tiep bang m(>t trfun lang: van hao Du, tac gia ttrng viet: "Dii mang la'y nghi p vao than Ciing dung trach ldn tro i gdn troi xa. Thi n ciin d tqi long ta ChiiTdm kia m6i bang ba chii tai".... Trong thay qua dm nay, biet duqc nhfrng kiep tru6'c. Mu6n biet qua kiep sau, hay xem nhan doi nay dang gieo. Nen nhfrng ai hieu di;i.o Va s6ng duqc v6'i di;i.o thu<jng }am chu van s6ng chet cua doi m'inh nhu Ton gia Xa Lqi ttrng n6i: "Ta khong ham cau cu(>c s6ng, ciing khong cai chet - hie nao n6 den thl den-rna cu h6n nhien d6i mat v6'i n6 mqt each vui ve nhu ngum lam cong k'i llnh luo'ng. "Ngll'ng m(>t thoang, Cl,l Phan rai tiep: "Trang nha ciing n6i "Con ngum la chu nhan d6ng thai ciing la ke thtra u,r cua Tat ca m<;>i phuc hay bat hi;lnh xay ra trong dai m'inh do ca". Toi hoi: "Thua Cl,l, c6 each nao lam het duqc khong ':l? C1,1 Phan dap: - Chi c6 the do tu Tam du5ng Tfnh rna chuyen tu bat thanh thi n. Vi d1,1 m6i ngay ta nghi' duqc mqt thi n hay la.m m(>t thi n; thi mqt nam 365 ngay nhan v6'i ca. do'i... Thi cai kho chung tu thi n cua chung ta ciing da ham chua duqc luqng gi6ng t6t dang kf khac nao m(>t lu nu6'c d1,1c, ngay duqc thay bang m(>t it nu6'c th1lau dan lu nu6'c ay cling tra thanh trong Nguai xua n6i: "Dong nu6'c luon luu chay thi khong th6i, cai then cua thuang xu yen diiy thi khong mqt". Con n6i "vi sao khong tieu het du n6 khong c6 hlnh tu6'ng Cl,l the. Cling vi nhu cac loai chim b6 cau, cong, tri', ga, v!t... N6 an cii ウセョN@ ゥセョ@ セオ@ オセゥィ@ セオ@ pィセョ [@ ィセョァ@ セN@ セオ@ セョ@ ーセィエ@ セ _B@ エセュN@ soi VO 6c cung nhu the; d6u tieu het. v rna cai bu6ng trung non nat CUa no Clr phat trien binh thuang, dau c6 tieu. cling nhu the. Nen ngw1i ly nhan qua thuong n6i: "de ngay mai cua m'inh la thanh qua chu khong phai la qua". Chqt nghe tieng t1.,1ng kinh Bat Nha am vang til' tren Chinh vqng tm, lai kinh duqc dqc tl,lng bang tieng Vi t; ai nay nghe ro, long cam thay vui vui. Nhung de duqc nghla kinh th'i tht!c t1nh chua hieu. Khien toi nh6' den luc sinh thai ba n<?i toi ciing rat cham dqc kinh: sam tl,lng Bat Nha, chi6u d<;>c Phap Hoa... Nhung bang phi en am tu chfr Han hay tieng nen y nghia cao sau cua Kinh chac cling con nhi6u che. Trang sach thuang n6i: "d<;>c Kinh rna khong hieu nghla, khac nao con h<;>c tieng nguai". Vi d1,1 khi c6 khach, thay nguai n6i" "chao chu. con cling n6i theo; nhung neu hoi n6 "chu la gi?" Chac n6 khong hieu "chula em b6". em trai toi, m(>t giao vien chuyen toan thac mac, hoi Cl,l Phan: - Thua c1,1, chau thay cau "sac" tuc Ut "khong", "khong tuc la sac" nham y nghi'a the nao?ngung m(>t lat, ta chl'rng: "Vi d1.,1 ta lay m(>t con s6 nho nhat trong hang s6 phan la s6 m(>t, thi du chia ra den tri u tri u Ian, c6 khong la s6 khong; con neu ta lay m(>t s6 khong, du dem nhan v6i ca tri u Ian, n6 chi la s6 khong. Sac va Khong phai khac chu C1,1 Phan nhap mqt ng1,1m tra, r6i on t6n n6i: - Di6u khien chu nghi van Ht phiii, vi c6 nghi m6'i ch!u tim hieu, nha n6i "nghi nhi6u ng<?..." Ngtrng mqt hit, Cl,l Phan n6i tiep: chfr Sac hay c6 luc g<;>i la Hfru (tuc c6 ), chfr Khong hay c6 Iuc g<;>i la V 6 (tuc khong); - cai c6 bang chat tren hinh tu6ng rna mat thuong thay chi Ia gia khong c6 d!nh; do duyen hqp nen tam thai do, het duyen tan ra li;li bang khong. Con cai Khong, mat thuang ta khong thay, th1 no

60 ( t CHi NGWEN CUu ph セ t@ HC)C IM ゥセオ@ セ@ セ@ ィセョァ@ _mセエ@ ィセョァ@ ti6m nhfrng kha nang "c6" ki. Vi d1,1: thoi xua, khi dn dung den lua, ngum ta thuo'ng Iffy m<>t tffm kinh ngoai anh phia du6i tam kfnh di_it m(>t rna bui nhui hay m(>t it bong, m(>t hie sau se c6 lira chay. Qua lay lua tren, co Htn Due da hoi m(>t tu cua ngai: "Nay A Nan, neu tfnh lua nay do hoa hqp bm nguo'i dm kinh lay lua nai anh sang trm, thi thir hoi lua nay tu trong kfnh ra, tu bui nhui ra, hay tu mi_it tro'i ra? A Nan! Neu lua tu tro'i ra, dot duqc bui nhui, thl nhling rtrng cay rna anh sang trm chieu qua, le ra d6u b! dot chay ca. Neu lira tir trong kfnh ra, co dot chay bui nhui, sao cai kinh khong chay? (Ngay cai tay nguo'i cam kinh con thay nong th1 lam sao kinh chay duqc?) Con neu do bui nhui ra thl can gl anh sang mi_it troi v6i kfnh tiep xuc nhau r6i m6i colua? "Nguai xet ki, kfnh do tay cam, trm thl (j tren khong, con bui nhui thl tir dat sinh ra; lira tlr phuang nao rna den ch6 nay tro'i va kfnh each xa nhau, chang hoa ch&ng hqp, le tfnh lua trong khong gian tg co?" C1,1 Phan ngirng m(>t lat, r6i noi: "Va khi t&t thl lua di dau (?) No tan bien vao nai khong co d!nh. Khi nao du "duyen" n6l<;ti xuat tuc thai; vi no luon ti6m trong - a cac nhu g6, dl. (rna nguo'i xua ttrng dui cay, ch<;>i kiem lua), nhu trong tm long, c6 xang, dau, c6n.. hay trong khf nhu hoi dot v.v... Thanh ra cau van trong Kinh Phap Hoa noi: "Moi truo'ng song cua chung ta nhu trong m(>t ngoi nha ltra", khong chi Ia ngh1a bong rna coca nghia tlmc. Qua vi dl,l tren ta co the thay khe hqp tu "ly duyen khm" den "Ly duyen sinh" - vi c6 cai nay nen co cai kia r6i "Ly duyen hap" va le Sk Khong, cung YO thuang. セ chii' Khong a day con mang y nghia la ' khong phai". VI can cu tren tuong "khong co ョセ ィB@ rna n6i nhu カセケ N@ Ngirng m(>t thoang, Cl,l Phan tam sg: "D<;>c Kinh p nen hieu bang tam han trf". Xin neu m(>t vf エ [ アオケセョL@ ィオケセョL@ ゥセョ@ セN@ tオセl@ [ ョセケオァョ エオセ N@ ャオセョZ@ セオ@ セ@ ァゥセョN@ nua: -"Ngay xua, cac c1,1 nha nho noi nguai phu nu la "khue mon bat xuat", khong qua khoi phong the; luc ay m<;>i nguai d6u thay nhu the la phai. Nhung ngay nay nam nu binh nguo'i phl,l nfi' CO quy6n ra Ung cir den ca cap t6ng thong, lanh di;to ca quoc gia, hay lam "Su gia Hoa Binh" cua Lien Quoc. phai ngay xua cai phai nay da khac cling bm "tfnh khong co d!nh". Thay Cl;l Phan hoan hi vui toi cling muon hoi: - Thua Cl,l, tri va tri Bat Nha khac nhau the nao? Cl;l Phan thoang m(>t nl;l cum hi6n va tir ton noi: - Co nhii'ng di6u ta thuo'ng nghe quen tai, rna giai thi khong Theo thien y toi thi tri Bat Nha la thu tri rna m6i ngum chung ta d6u co, r6i thgc hanh ket hqp v6i cac mon Tam V o H<;>c nhu Van Tu Tu, Van la dl;lng kinh dien, Tu la tu duy, la tu kien co. Muon Van TuTu duqc tinh tan van phai h<;>c Gi6i D!nh Gi6i la W giac thgc cac di6u ran giu gi6i nen than tam duqc thanh t!nh va luon a tri;tng thai thi6n D!nh, do do tri duqc sang suot. Due noi: "Co bon thu anh sang: anh sang mi_it trai, anh sang mi_it trang, anh sang cua va anh sang cua trf ket Trong bon thu anh sang, chi c6 anh sang cua trf la toi thuqng". Ngirng m(>t thoang, c1,1 Phan dua m&t nhin m<;>i ngum, y tu xem sv tiep thu cua m6i ngum, r6i nhy nhang noi tiep: - Toi xin dan cu m(>t vi dl;l: "Ngay cau rna dau cua Bat Nha Tam Kinh da n6i: "Khi B6 Tat Quan Tt;r T<;ii - tuc Due Quan The Am B6 tat - Ngai soi thay nam (1) khong, lien qua het thay kh6 ach". Qua cau Kinh nay' ta thay toat len tinh than VO nga de. Ngucri khong chap nga thuo'ng san long v! tha. Nen du c6 si 10 xuc den minh, ngum do cling khong dang n6i Va tt;r soi xet minh xem co duqc" nhu bong h6ng

61 `jセ M\ct セ CHi NGHIEN Ctru p セ t@ H()c_) セ@ ーセィォ@ エィゥセョL@ ョセィョ@ エィゥセョN@ dセョァl@ ョセゥd@ エオセN@ ィセョァ@ ゥセエ@ エゥセョL@ ィセョァ@ セ ャオセョL@ ョゥセュL@ kia, du ai co g<?i no bang m(>t ten nao khac thl n6 van cu tho'm''. Co m(>t Ian hoi C<lc tir: "Hoi cac Ty Kheo, tren the gian nay c6 thu huong tho'm nao bay nguqc chieu gio?. Cac Ty Kheo con dang mai suy ngh1 th1 Phat da noi: - Huang tho'm cua nguai due h<;tnh toa bon phuong. Xin ci'.r m(>t vi dl,l nfi'a vf_ tinh vo nga cling nhu nguai di lam tu rna khong thffy tu6ng mlnh lam cho den nguai tu va d. phuang trung gian; ffy mai Ia lam ru Cho nen noi rang: chi-nhan thuang khong thffy c6 minh, than-nhan khong nho den cong mlnh, thanh nhan khong con ngh1 den ca ten mlnh. "Vl the, trong Bat Nha Tam Kinh co ghi: "Chu trong ba dai cling nuong (theo) Bat Nha Ba La Da (rna) duqc d<;to qua Yo Thuqng, Chfnh Chinh Giac". Ngl.rng m(>t thoang, bang m(>t gi<;mg tram am, Cl,l Phan n6i: - Khi rna tam Juqng an d!nh, than thai thong nuot, cac mon Tam Yo h9c, Tu De, Bat Chfnh Dl;lo... deu dung thong, thl trf Bat Nha bay. Vl Bat Nha von la chu Phi;ln: Prajna co nghia la trf - Tri cua trf sieu la khong chffp Co, chffp Khong, tam khong phan thffp. cao, chu khach, quy kh6 vui, duqc mfft... nen khong dao d(>ng khong kyt ben nay, vu6ng ben kia. Nhu nhu tt,r ti;li, nhu dl.u cua Tran Nhan Tong, ong Vua su, sau khi tu bo ngai vang len mii Yen Ti'r tu da due ket kinh bang nhfrng truoc tac kinh nhu trong bai Cu Tran L<;tc D<;to Phu tuc Ia bill phu "0 Coi Tran Vui Di;lo"; da viet: "Doi canh vo tam m<;tc vffn thitn". Tuy doi duyen xuc canh nhung V<?ng tuong Mng sach, tam khong khai ngay d6 Ul thi6n. Cling chlnh la tr<;tng thai "vo tam" cua thtt9'ilg trf "biet tat ca rna khong (co) chap" nen den nai vien man. Chl'r khong phai thtr "vo tam" trong tron cua nguai chua biet pィセエl@ ウセ ィオセL@ ゥセオ@ ィセョ@ ィセョァ@ ィセオN@ gl. Den luc nay thl tri Bat Nha duqc ton len hang Tri - thu trf thong suot, trong tho'm tho nhu hoa rna tu ngan xua von ton qui la tam, tri". Chqt Cl;l Phan ngl.rng ICri, hu6ng tam nhln phfa co em ut toi co la sinh vien khoa ngfr van. Cl,l Phan noi: "Co chau gai co gl dn hoi. Yang co em toi noi; thua Cl;l, chau muon hoi: C6 khi nao ngum tu hanh, du xufft gia hay gia chi can gioi noi rna thlfc tu thuc chling duqc khong ':l? - Yang, co em toi noi, thua Cl,J, chau muon hoi: co khi nao nguai tu hanh, du xuat gia hay t<;ti gia chi can gioi noi rna thlfc tu thuc chling duqc khong? Cl;l Ph an on t6n noi: - nay cmc la khong the duqc! Bai ngum hieu ly thuyet rna khong tht,rc hanh voi nep song d<;to h<;tnh th] khac nao "nguai co rna khong co chan". Thl khong tm nao di toi chan ly toi Trong nha Thien g<?i tuqng nay la "noi thi6n tq thanh, canh nhu nga". N guqc ll;li, tu rna khong ngl.rng trau gi6i kien thuc due hanh thl ciing khong 6n. Cho nen Phuc neu duqc d6ng thai tu thl "Ly st,r vien dung (tron day)", ''Tri hanh hqp nhfft". C6 nghia la doi vm ly d<;to da thong suot thi lam se khong lam. Nguqc li;li, Iy thl khong den nai rna l<;ti co chffp, th'i con lau moi di;lt dao! Ngl.rng m(>t thoang, Cl,J Phan b(>c b<;tch vm nl,j cuai va anh nheo vui: "Toi noi nhu khong biet co duqc khong (?) Vl trf la vo cling..." Mffy nguai chung toi vui ve nhln nhau nhu tham bao: "Len chua rna duqc nhfrng minh stt hay nhfrng v! tri thuc hay n6i Phap thl thtjc la hfru duyen. (I) Ncim ua'n: nam tlur chrra nh6m tronm tluin nguifi g6m:.wk. tlw. rudng. hcinh. rhr'rc.

62 セ t Cui NGHIEN CiJ'U ph セ t@ HQC ^IM Ba Trinh Th! Dan tu6i Bfnh Dan o 72 Hoang Hoa Tham, Ha N >i, di Q chua tu (27 thang 9 Bfnh Ty) den nay chua v6. Luc di tinh than khong 6n dtnh, that thu<':mg lu i nh6" quen. Gia dlnh v[n lien tl,ic tlm kiem khap noi rna chua g:[lp. imi ba o dau cho biet dja chi d6 con chau den don ba カセ N@ Ai biet tin tll"c gl v6 ba Dan, xin bao cho ong Hoang Van Ban o 72 Hoang Hoa Tham, HaNoi. Dien thoai hoac Sai...,. Gon: Ong Vuong Quoc H;ung o 74/586 Pham Van Chieu, t6 81, phu<':mg 12, Go Yap. Di n tho<;ti: Gia dinh xin va hoi v6 m<;>i phf t6n. HAQUANGTI,I セ D@ セ \AFSj@ tjl.u:do c-g:n, luru tlu&v nct; セyuA エセ F[Y a hq.o luuru ci1ai-u 9Z& lwm il<u CVa& c1uuv aru x& 3 U/ cw t6:(, nd{; 3()/ t& &,u wb O fuu d& ヲゥ f uru eomv F クカ Fセカイ N@. $ w C«' fu!b cu'jti, o/lci&t40tuj<uytkp (:/J(i; lw& fuu S 93& ej'yi/.>uirrv Mu 3 uf{.t; ciu J1'L5(; C(!ffi1/ t& + fuu 93 tjuim, tau Ct.((j.U CJ3i_; njw& n/u,; セOms セM エゥL セF エオャエセ HOANG VAN BAN *** c-gtrl/ xdlru A&. (:/J(f,{.; fkui; taanjv 9k ej'yi/ t& $ujj.t; ciu nuu r1du 3ciYrv af ta& *** セ tujiy c;-;;,om:f t& Mi- セpcOiyGjN カI '--JC!P. ョ j キ [ セ D@ オ ッ L Urrv c J titrut U}j_; b ndt CJ1Jw; Uv ap w cjuta, r1l1 9Zu:o. s.aiuj' ' fhfl;,/h t& v 7 セ ャュキャセ c-gtrl/ IWYI/ c J i& tifa'v ecuru u 9;& t& Aoluut 93cv c.uj'iu エ j 3 sinlv A v& 9;uiU

63 M t セ Cui NGHIEN Ctru p セ t@ HQC ) Ml)C Ll)C 1. p Q h<;>c. Phep tu Lang Nghiem d<,ti d!nh Lu t h<;>c KIM CliONG TIJ 3 2. Nhihlg tu tuemg cha st,r hi n p giaa. HOANG THO 5 3. p giaa va tfrm h6n ngm1i Vi t. VO MINH TUYEN 9 4. Doi di6u suy nghl ve p giaa True La.m trang thoi. ky thi6n su Huy6n Quang lanh d<,to. THJCH THANH エ ^ セ t@ Vai suy nghl v6 p giao da.n gian Vi t Nam Tu tubng Tam giao d6ng nguyen trang tac phfun tr<,tng nguyen Trinh Tu H6 Chu T!ch va h<;tnh tu bi cua D<,ta p ィセエ N@ LE Hilu TUAN D<,ti hqi ltin thu 9 ABCP t<;ti ULANPATOR MONGOLIA (Mong C6) thanh cong tot d<?p THJCH GIA QUANG Baa ca.o cua Trung ta.m ABCP Vi t Nam t<;ti d<,ti hqi IX h<?i p tir cha.u A vl hoa blnh (APCB) 22 lo.(th<y)tro Tram BlJJ VAN LQI Den Ng<;>c Soo va st,r hqi tt;t tmin linh. PGS. CHU QUANG TRU Cira bt;tt mat mqt den muoi. 13. Nhan Cha.u Khanh va Pha.t dao. PHAP VUONG n) NGUYEN TH! DliONG Nha Me h<;>c Anhxtanh ton sung d<,ta p ィセエ N@ 15. Cu sl Duy Ma. NGO THE THINH LINH CHI 16. Cao tang Luu Hi p mqt nha ly van h<;>c ki t クオセエ N@ vo PHONG t セ o@ Quanh bia chua Tu Vii. TONG TRUNG TiN - d セ ng@ van HO Ph6 Da s<yn d! truy n (Trfch) Vai suy nghl v6 nhfrn qua. TRiNH t>inh KHOI Hoa tang nguai chet t<;ti BaLi. LE Hilu LE Chuy n v6 cao tang D<,to Dien. vi セ t@ ANH Cong chua Tuc Trinh v6i vi c Hmg va dt;l'ilg chua. NGUYEN TQA (Th<Y) Tu tuang Phar ba. su1 MINH KHIET 46 Long ta da.ng coi p ィセエ N@ 24. Chua Am Tien. 25. Chua t Qu6c. TRAN ANH thu セ n@ L.D.B TRAN VAN MY 26. Chua Phu<;mg Ban va Hoa thu<;mg ct,ru chien blnh n Thanh Thin. LA DANG b セ t@ Chua Ninh Hi p. NGUYEN TH! THANH s n Quy d オ M tu6ng va nha tho' 16n. VAN h セ u@ (Th<Y) n BUI VAN THACH Phong tt;tc エ ョァ A cua d6ng baa KhO'me Nam Bq. LE Hilu Cong due qua phuc. THE HINH (Tho) d ca kinh Phap haa. NGUYEN VAN THO Len chua. Truy$n ngan cua TO NGUYEN (Th<Y) Sam hoi. HAN QUANG Tl!

64 Gi:' 6000d TAP. CHi NGHIEN CUu PHAT. HOC. Ch!u trach xuat ban : TBng bien Hoa th liqng f< 1M GLJON rtj Ph6 t6ng bien : Hoa thliqng THiGH PHO Ph6 t6ng bien kiem trlidng ban bien エセー Z@ Giao sv HA VAN TAN Ban bien エセー Z@ TRAN KHANH Dlf, thu'c;mg tqa THiGH VIEN THANH, THiCH GIA QUANG GIANG NGQC THANH Toa soan va tri su': Chua Quan ser-73 Quan ser I Giay phep xuat so r52/bcgp/xb. In XI in Thuy IQi Ha Noi.DT: 82688