LUYỆN TINH THẦN DON T GROW OLD... GROW UP
WISDOM IS BETTER THAN RUBIES Bản quyền bản dịch tiếng Việt của Nguyễn Hiến Lê Công ty Cổ phần Sách MCBooks. Theo hợp đồng Số 01/HĐSDQTG/2018 về sử dụng quyền tác giả đối với toàn bộ di sản văn hóa là các tác phẩm của nhà văn, dịch giả, nhà ngôn ngữ học, nhà giáo dục và văn hóa Nguyễn Hiến Lê. Không phần nào trong xuất bản phẩm này được phép sao chép hay phát hành dưới bất kỳ hình thức hoặc phương tiện nào mà không có sự cho phép trước bằng văn bản của Công ty Cổ phần Sách MCBooks THƯƠNG HIỆU BIZBOOKS SÁCH DÀNH CHO DOANH NHÂN Với mong muốn giúp bạn phát triển, doanh nghiệp của bạn thịnh vượng và trường tồn, BizBooks hi vọng được hợp tác cùng các tác giả trong và ngoài nước để chia sẻ những bài học thành công, những cuốn sách hay và chất lượng đến với độc giả Việt Nam. Các tác giả viết sách có nhu cầu xuất bản xin vui lòng liên hệ với chúng tôi qua: Email: contact@bizbooks.vn Điện thoại: (024).3792.1466 (Bấm số máy lẻ 112 - Phòng Kế hoạch) LUYỆN TINH THẦN Chúng tôi luôn mong muốn nhận được những ý kiến góp ý của Quý độc giả để cuốn sách ngày càng hoàn thiện hơn. Góp ý về nội dung sách: contact@bizbooks.vn Liên hệ về bản thảo và bản dịch: contact@bizbooks.vn Liên hệ hợp tác truyền thông trên sách: contact@bizbooks.vn Liên hệ tư vấn, đại diện và giao dịch bản quyền: contact@bizbooks.vn
DOROTHY CARNEGIE Dịch giả: Nguyễn Hiến Lê LUYỆN TINH THẦN DON T GROW OLD... GROW UP Tác giả, dịch giả truyền cảm hứng nhất được độc giả yêu thích Người dịch Đắc nhân tâm đầu tiên tại Việt Nam NHÀ XUẤT BẢN HỒNG ĐỨC
LỜI GIỚI THIỆU TÁC GIẢ, DỊCH GIẢ NGUYỄN HIẾN LÊ NGUYỄN HIẾN LÊ Ai yêu sách hẳn không còn lạ gì với cái tên học giả Nguyễn Hiến Lê - một nhà văn, nhà giáo, tác giả, dịch giả của hàng trăm đầu sách thuộc nhiều lĩnh vực như: Văn học, triết học, giáo dục, chính trị, kinh tế Trong đó nhiều cuốn đã trở thành Sách gối đầu giường như Đắc Nhân Tâm, Quẳng Gánh Lo Đi Và Vui Sống, Bảy Bước Đến Thành Công, Luyện Tinh Thần, Sử Ký Tư Mã Thiên, Bài Học Do Thái, Kinh Dịch Nguyễn Hiến Lê tự là Lộc Đình, sinh năm 1912, mất năm 1984, hưởng thọ 73 tuổi. Sẽ không ngoa khi gọi Nguyễn Hiến Lê là tượng đài văn hoá. Cả đời ông gần như dành trọn cho nghiệp viết. Trong hơn 30 năm cầm bút, ông đã xuất bản 120 bộ sách - con số gần gấp 1,5 lần tuổi đời của ông. Viết nhiều nhưng Nguyễn Hiến Lê lại vô cùng cẩn trọng và
nghiêm túc. Năm 1968, khi dịch Chiến Tranh Và Hoà Bình, do tình hình chiến sự căng thẳng, ông đã chép tay trên giấy than thành 3 bản, một đưa cho nhà xuất bản, một cất ở nhà và một gửi về quê phòng khi thất lạc. Cũng vì cẩn trọng nên ông luôn ý thức được việc phải xin phép trước khi dịch tác phẩm. Trong hồi ký, Nguyễn Hiến Lê đã kể tỉ mỉ việc ông viết thư cho tác giả Dale Carnegie để xin dịch cuốn Đắc Nhân Tâm và trở thành người đầu tiên đưa tác phẩm giá trị này về Việt Nam. Đây là một trong những cuốn sách nổi tiếng nhất mọi thời đại, luôn đứng đầu danh sách bán chạy nhất, được dịch sang hầu hết các thứ tiếng và có ảnh hưởng làm thay đổi cuộc đời hàng triệu người trên thế giới. Bắt đầu xuất bản ở Việt Nam từ năm 1951, Đắc Nhân Tâm nhanh chóng gây chú ý và trở thành hiện tượng trong ngành xuất bản khi liên tục được tái bản. Sức sống từ cuốn sách qua bản dịch của Nguyễn Hiến Lê đã ghi dấu ấn và có tầm ảnh hưởng lớn đến người đọc Việt bao thập kỷ qua. Bản thân cái tên Đắc Nhân Tâm là một sáng tạo đắt giá của Nguyễn Hiến Lê. Về sau các dịch giả khác đã dịch tác phẩm How to win friends and Influence People với những văn phong khác nhau nhưng vẫn đều sử dụng cái tên Đắc Nhân Tâm do Nguyễn Hiến Lê đặt bởi không có một cái tên nào khác có thể chuyển ngữ xuất sắc hơn. Bên cạnh đó, phiên bản Đắc Nhân Tâm của Nguyễn Hiến Lê còn có thêm chương Những bức thư màu nhiệm, Bảy lời
khuyên để tăng hạnh phúc trong gia đình, đặc biệt phần Vài câu hỏi được ông viết thêm vào cuối sách để độc giả có thể thực hành và tự tìm câu trả lời. Sau mỗi chương lại có phần tóm tắt để độc giả dễ hiểu, dễ thấm. Nguyễn Hiến Lê không phải là người duy nhất dịch How to win friends and Influence People nhưng bản dịch của ông được đánh giá là súc tích nhất, toàn diện nhất và sắc sảo nhất. Thế nên, trên các diễn đàn văn học, người đời vẫn truyền tai nhau: Muốn thành công và hạnh phúc, hãy đọc Đắc Nhân Tâm, mà phải là Đắc Nhân Tâm của Nguyễn Hiến Lê. Cái hay, cái khiến người đọc tâm đắc có lẽ ở chính cách sử dụng ngôn từ triết lý mà gần gũi của Nguyễn Hiến Lê. Để có được những giá trị ấy, không chỉ bởi Nguyễn Hiến Lê đã tiếp xúc với tác giả, truyền tải được đúng linh hồn của bản gốc mà ông còn thổi vào đó nhân sinh quan của chính mình - nhân sinh quan của một hiền tài, một nhà nho, một nhà giáo, một vị học giả đáng kính. Nguyễn Hiến Lê từng tự bạch: Ghi được một vẻ đẹp của thiên nhiên, của tâm hồn, tả được một nỗi khổ của con người khiến cho đời sau cảm động, bấy nhiêu cũng đủ mang danh nghệ sĩ rồi. Và với những gì ông để lại cho cuộc đời, Nguyễn Hiến Lê xứng đáng là một nghệ sĩ lớn trong lòng người đọc bao thế hệ ngày trước, ngày nay và cả ngày sau.
Như một sự tri ân sâu sắc đến ông, tôi tin rằng BIZBooks sẽ phục dựng tủ sách Nguyễn Hiến Lê. Với mong muốn những cuốn sách có thể tiếp tục đồng hành cùng người Việt bao thế hệ, không chỉ với tinh thần của các tác giả thế giới mà còn với cốt cách của một Nguyễn Hiến Lê Việt Nam. TS. Lê Thẩm Dương
TỰA CỦA DỊCH GIẢ Câu Thuận vợ thuận chồng, tát biển Đông cũng cạn áp dụng vào ông bà Carnegie thì rất hợp. Cả hai ông bà hồi nhỏ đều nghèo, đều thôi học sớm để mưu sinh, ông thì có thời bán mỡ và xà bông, bà thì làm thư ký đánh máy. Nhưng cả hai đều có tham vọng thành một danh nhân, nên đều tập viết tiểu thuyết. Sau ông sớm nhận rằng viết tiểu thuyết không phải là sở trường của mình, bèn xé hết bản thảo, mở một lớp dạy nói trước công chúng. Được ít năm, công việc có kết quả, ông cưới bà, và bà cũng bỏ luôn cái mộng làm George Sand của Hoa Kỳ mà phụ lực ông lập ra Viện Dale Carnegie. Từ xưa tới nay, khắp thế gian chưa có cơ quan nào chuyên dạy người lớn muốn tự học mà bành trướng mạnh mẽ và danh tiếng vang lừng như viện ấy. Viện lập ra đã 45 năm, đào tạo được 500.000 sinh viên, hiện nay mỗi năm trung bình có 60.000 người trong đủ các giới xin ghi tên vô học những môn: Nói trước công chúng, Luyện ký tính, Tập cách xử thế và phát DỊCH GIẢ: NGUYỄN HIẾN LÊ 9
LUYỆN TINH THẦN triển cá tính. Tám trăm hai mươi bảy tỉnh lớn và nhỏ ở Hoa Kỳ, (Canada) và hai mươi nước khác nữa, có chi nhánh của viện. Nhiều trường công và tư của Hoa Kỳ, nhất là các trường thương mại và kỹ nghệ đã nhờ Viện cộng tác, và trung tâm của Viện đặt ở (New York) dùng hai chục huấn luyện viên để đào tạo chín trăm giáo viên dạy trong những lớp buổi tối ở khắp nơi (1). Trong phạm vi dạy tư cho người lớn, chưa có sự thành công nào rực rỡ như vậy. Cũng như ông chồng, bà Dale Carnegie vừa dạy học vừa viết sách và cuốn đầu tay của bà, tức cuốn Giúp chồng thành công đã được dịch ra nhiều thứ tiếng. Năm 1955, chồng mất, bà thay chồng điều khiển viện, làm Hội Trưởng của Viện; vậy mà bà vẫn có thì giờ soạn thêm một cuốn sách nữa, cuốn Luyện tinh thần (Don t grow old Grow up!) mà tôi đã xin phép bà dịch ra đây để cống hiến Độc Giả. Bạn nào đã đọc cuốn Đắc nhân tâm của ông và cuốn Giúp chồng thành công của bà chắc đã nhận thấy rằng từ tư tưởng đến cách hành văn, cách trình (1) Tài liệu rút trong tạp chí Changing Times, The Kiplinge Magazine, số tháng hai năm 1957. 10 DOROTHY CARNEGIE
DON T GROW OLD... GROW UP bày, hai ông bà như dập một khuôn với nhau. Tuy nhiên, nếu xét kỹ, ta sẽ thấy giọng mỗi người có hơi khác. Giọng của ông dí dỏm hơn; giọng của bà có phần nghiêm trang hơn và đôi khi phảng phất một chút buồn. Trong cuốn Luyện tinh thần này bà ký tên là Dorothy Carnegie Dorothy là tên con gái của bà giọng đó hiện ra còn rõ ràng hơn trong cuốn Giúp chồng thành công. Về tư tưởng, bà còn muốn vượt mục đích của ông chồng là giúp người đời thành công và sống vui vẻ, mà tiến thêm một bước vào khu vực triết lý để chỉ cho ta cách luyện tinh thần già dặn. Tinh thần của kẻ biết coi đời là nghiêm trang nhưng vẫn khoáng đạt, hiểu sự phù du của nhân sinh và những nhược điểm của nhân loại. Luyện tinh thần cho già dặn là vấn đề căn bản của chúng ta. Xét cho cùng thì những nguyên nhân của những thất bại, đau khổ của ta đều do tinh thần ta non nớt, không hiểu luật của tạo hóa. Không tự lượng sức mình, không tính toán kỹ lưỡng rồi việc hỏng lại đổ lỗi cho hoàn cảnh, như vậy DỊCH GIẢ: NGUYỄN HIẾN LÊ 11
LUYỆN TINH THẦN có khác chi một em bé đứng chưa vững, leo lên ghế mà té rồi rủa cái ghế là làm cho mình té không? Tinh thần non nớt! Việc đã lỡ xảy ra, không còn cách gì vãn cứu được mà không chịu quên đi, cứ ủ rũ hoài đến hóa đau, cũng là thiếu một tinh thần già dặn. Nhìn đời mà chỉ thấy toàn những cái xấu xa, bỉ ổi; vợ chồng sống với nhau mà mỗi người cứ giữ ý riêng của mình; không giúp đỡ người khác mà lại bắt mọi người phải luôn luôn săn sóc đến mình; yêu con mà không cho chúng tự do phát triển, bắt chúng phải tùy thuộc mình hoài những thái độ đó và biết bao thái độ vô lý khác nữa, đã gây những tai họa, sầu thảm cho chúng ta, mà nguyên do chỉ tại tinh thần của ta còn non nớt. Luyện được một tinh thần già dặn đến một mức rất cao tức thì là đã tránh tư duy để diệt cái vô minh theo giáo lý đạo Phật, hoặc đã trí tri để tu thân theo giáo lý đạo Khổng. Danh từ tuy thay đổi nhưng ý nghĩa là một. 12 DOROTHY CARNEGIE
DON T GROW OLD... GROW UP Đọc đoạn dưới đây của Dorothy Carnegie, bạn có phảng phất thấy mùi Thiền không? Trời không cưng riêng ai ( ) Sớm muộn gì đời sống cũng dạy cho ta biết rằng loài người là anh em ruột thịt với nhau trong cái thế giới bình đẳng của đau khổ. Và khi bà khen rằng đời đầy những cái đẹp, rằng: Lúc nào ta cũng có thể ngắm cảnh bốn mùa thay đổi, lạ lùng như một phép màu bất tận, rằng Bất kỳ khó về phía nào, nếu ta đừng để cho lòng bi quan làm mờ mắt ta, ta sẽ thấy biết bao điều chứng tỏ lòng tốt, dễ thương, đại lượng lạ lùng của người khác thì tôi tưởng đâu như được nghe như giọng một nhà Nho khoáng đạt tin ở đạo nhân của trời đất cùng tính thiện của loài người vậy. Ta nên cảm ơn bà, một người phương Tây đã nhắc cho ta những tư tưởng thâm thúy cổ truyền đó của phương Đông chúng ta. Nguyễn Hiến Lê Saigon ngày 15-5-1957 DỊCH GIẢ: NGUYỄN HIẾN LÊ 13
LỜI NÓI ĐẦU Trên bàn viết của tôi, có một đoạn cắt trong báo, in mấy hàng chữ này: Các nhà khoa học ở trường Đại học Chicago đương tìm cách định tuổi của một người theo sự già dặn của tinh thần, chứ không theo niên kỷ. Các nhà đó sẽ thấy rằng rất ít người tinh thần già dặn mặc dù tuổi tác thì cao. Cho tới gần đây, khen ai, ta không dùng tiếng già dặn. Bảo một người đàn bà già dặn thì người đó sẽ khó chịu như bị chê là mập, là không lịch sự, là vô duyên. Đứng về phương diện kinh tế và xã hội, dân tộc Mỹ là dân tộc thích trẻ. Cái mộng trong thâm tâm mỗi phụ nữ là làm sao trẻ hoài như hồi hai mươi lăm tuổi. Tính từ trẻ trung đã thành tính từ hiệu nghiệm nhất của các cô bán hàng. Nghệ thuật quảng cáo một phần lớn đặt cơ sở trên thị dục chung của quần chúng là muốn có vẻ trẻ, cảm thấy mình trẻ và hành động như mình trẻ. Thị dục đó ở đàn ông không lộ liễu bằng đàn bà, nhưng đàn ông cũng thích giữ tuổi xuân của họ không kém gì đàn bà. Trong những cuộc chơi gôn, 14 DOROTHY CARNEGIE
DON T GROW OLD... GROW UP ta thấy toàn là những ông ngoại tứ tuần mà chạy toát mồ hôi để cho vóc người đẹp như hồi hai chục tuổi, và họ cũng cữ ăn cho đỡ mập như các bà vợ của họ vậy. Không phải chỉ hạng người phù phiếm mới bị hai tiếng trẻ trung ám ảnh. Thời này, về phương diện kinh tế, ai cũng cần phải trẻ trung: Trong thương mại và kỹ nghệ, phần đông những người sáu mươi lăm tuổi đều bị sa thải (1), và ngoài ba mươi lăm tuổi, khó mà xin được một việc có một số lương khá. Châu Mỹ là một thích trẻ trung. Ở những văn minh cổ hơn, thì đàn bà quá tuổi trung niên, còn được coi là đẹp, có duyên, và đàn ông quá lục tuần còn được kính trọng là từng trải. Có lẽ thái độ đó của người Mỹ cũng do là một tương đối trẻ trung. Nhưng mặc dù nguyên do ở đâu, thì kết quả cũng hiển nhiên: Người Mỹ ngây thơ không chịu có một tinh thần già dặn, cư xử như người đứng tuổi, thành thử không được hưởng cái lợi của tinh thần già dặn. Tuổi xuân, dù tươi đẹp thật, chỉ là cái thời dự bị cho thời cao niên. Chỉ là hồi diễn vai thứ trong vở kịch (1) Ở nước mình thì tuổi đó là năm mươi lăm. (Chú thích của dịch giả) DỊCH GIẢ: NGUYỄN HIẾN LÊ 15
LUYỆN TINH THẦN của đời người. Muốn sống trẻ hoài, tức là ngây thơ tìm cách trốn trách nhiệm, không dám nhìn thẳng vào đời sống như một người đứng tuổi. Muốn già dặn là muốn năng lực của mình phát triển đến cực độ để được dùng nó. Và khi tinh thần ta không phát triển nữa là ta bắt đầu già. Dù chúng ta sáu chục hay chín chục tuổi, mà còn học thêm, còn phát triển thêm các khả năng, còn giúp đời, còn làm được việc ích, còn hưởng vui ở đời, thì chúng ta vẫn còn là già dặn, chứ chưa già. Trái lại, dù tuổi tác chưa cao, mà ta đã không tu tiến nữa thì ta cũng là già rồi. Cuốn này sẽ dẫn dắt bạn trong vài khu vực quan trọng của đời sống, mà bạn cần có một tinh thần già dặn, như trong khu vực xử thế và xử gia. Nó cũng bàn về ít nhiều thái độ với đời mà tôi cho là cần, thiết thực nhất cho một tinh thần già dặn. Mục đích của tôi là nhấn mạnh vào những ích lợi của một tinh thần già dặn, và chỉ cách luyện tinh thần đó, khuyến khích bạn coi đời là một cuộc tiến lên, chứ không phải là một cuộc đời lùi dần tới suy tàn. Tôi tin rằng ai cũng phải phấn đấu để luyện một 16 DOROTHY CARNEGIE
DON T GROW OLD... GROW UP tinh thần già dặn và lòng phấn đấu đó phải vượt lên trên những mục đích khác của ta. Tôi đã tìm những chuyện thật đã xảy ra, để làm thí dụ. Nhân vật trong những chuyện đó phần đông là cựu sinh viên viện Dale Carnegie, trong hai môn: môn Nghệ thuật nói và xử thế, và môn Phụ nữ. Tôi xin cảm ơn những sinh viên đó đã cho phép tôi dùng những kinh nghiệm của họ trong cuốn này. Tôi mong rằng những ý phô diễn trong những trang ở sau sẽ thay thế triết lý trẻ trung trong quần chúng. Tôi muốn thấy cái thời mà những đức tính về tâm hồn và tinh thần sẽ quyến rũ người ta hơn là một nét mặt son trẻ hoặc những vai u thịt bắp; thời mà mọi người cho rằng được khen là tinh thần già dặn và sáng suốt, thích hơn là được khen là trẻ măng; thời mà ai cũng được làm những việc mình thích và đủ sức làm chứ không bị người khác hắt hủi là quá già rồi, phải cho về vườn thôi. Nếu thời vui sướng đó tới được thì chúng ta sẽ không sợ tuổi cao nữa. Vì tuổi càng cao thì tinh thần càng già dặn, mà ta sẽ già dặn, chứ không già. DOROTHY CARNEGIE DỊCH GIẢ: NGUYỄN HIẾN LÊ 17
18 DOROTHY CARNEGIE LUYỆN TINH THẦN
PHẦN MỘT BƯỚC ĐẦU LUYỆN TINH THẦN TRÁCH NHIỆM