Năm Mùi kể chuyện Dê Hoàng Anh Tài Trong thập can Giáp, Ất, Đinh, Mậu, Kỷ, Canh, Thân, Nhâm, Qúy và 12 chi tức : Tý, Sửu, Dần, Mẹo, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi. Năm vừa qua là năm Nhâm Ngọ. Vậy năm nay là năm Qúi Mùi. Tuổi mùi là tuổi con Dê. Chữ Hán gọi Dê là Dương. Ngoài loại dê nhà tức loại gia súc, ở miền rừng núi còn có một giống dê rừng mang tên là Sương Dương, sắc lông mầu vàng sậm, còn dê nhà thì lông trắng, đen, hoặc trắng có đốm đen. Tiếng kêu của dê là ''be be''. Dê đực có sừng rỗng. Dê cái có vú và cho sữa. Một loại sữa đặc biệt ngon và bổ hơn hết. Người ta còn dùng sữa dê để làm phó mát (fromage de chèvre). Da dê thuộc (tanner) để làm giầy dép, bóp xách tay... Xưa kia ở vùng biên giới Mông Cổ và Ấn Độ rất nổi tiếng về loại hàng vải tên cát-sơ-mia (cachemire). Loại hàng này rất qúy và đắt bởi phải dùng tay để chải lông dê, nên hàng rất mịn màng. Thịt dê cũng là thức ăn ngon và bổ qua các món ăn nổi tiếng như Càry Dê Ấn Độ, Lẫu Dê, rượu Huyết Dê và rượu Dê Hàm Nàm (Theo tự điển của Thanh Nghị gọi là Hàng Nàm). Trước đây, ở VN khi hạ thịt một con dê, người ta cột nó lại và đánh đập cho nó chảy mồ hôi, nghĩ rằng làm như vậy, thịt dê sẽ không còn mùi. Điều này nếu ở tại một nước văn minh như Pháp chẳng hạn, mà hành hạ thú vật kiểu đó, sẽ bị truy tố. Xin mách qúi vị và các bạn một phương thức thật giản dị, trước khi nấu nướng, chỉ cần chà xát và ướp thật nhiều gừng (gingembre) thì thịt sẽ không còn mùi gì cả. Trải qua bao nhiêu biến cố thăng trầm, người dân VN vẫn giữ được nét đặc thù cố hữu, luôn có óc trào lộng, nhất là khi nhắc đến danh từ dê. Tại sao như thế? Ra mắt chư độc giả trong Báo Xuân năm nay, chúng tôi tuần tự ghi lại những điều hiểu biết cùng một ít kinh nghiệm nhằm giải tỏa một vài thắc mắc của một thiểu số độc giả, nhất là đối với các bạn trẻ gốc VN, nhưng sinh ra và trưởng thành tại hải ngoại, có một khái niệm sơ đẳng về phong tục tập quán của quê hương VN. Trước hết là qua truyền khẩu dân ta thường tin vào câu ''Nam Nhâm Nữ Qúy''. Bởi thế cho nên nếu em bé gái nào chào đời trong năm Qúy Mùi này thì đa số đều có hậu vận vô cùng tốt đẹp. Sau đây xin ghi lại một vài hiểu biết về danh từ Dê : - Thời Pháp thuộc, dân VN được học thêm chương trình Pháp, học sinh ngồi cạnh bên nhau, khi thuận thảo thường trao đổi cho nhau xem bài vở, nhưng khi bất hòa thì tả oán, là chộ, cho nhau rằng ''thả cọp bắt dê'' ý nói cọp dê (copier). - Trò chơi bịt mắt bắt dê (Colin-maillard) chắc chắn học sinh nào cũng thông suốt. - Nhằm mỉa mai bọn gian thương bất chính, ta có câu : Treo đầu dê bán thịt chó. Chớ quen bán chó mua dê. Vui cùng hạc nội, ham chi gà lồng. - Ca dao cũng góp phần vào việc giáo dục người đời qua câu : Thế gian, ba sự khôn chưa Rượu nồng, dê béo, gái vừa đương tơ. Danh từ Dê còn là một ẩn ngữ có tính cách châm biếm. Thường người dân thành thị tự cho mình là văn minh nên tỏ ý chê bai khinh rẻ người dân nông thôn. Họ ngạo nghễ bảo : ''Nhà quê, thấy dê hô thuốc tễ'', hoặc như câu nói: Ông kia coi dáng nhu mì Cứt dê bỏ bị, mà đi suốt làng. Nhiều danh từ không đẹp để gán cho những anh chàng sàm sỡ, đại loại như : - Dê già: già không nên nết, già mà còn ham dâm dục
Ông già ông đội nón cồi Ông dê con gái, ông Trời đánh ông. - Dê cụ: Nổi tiếng nhất trong sách sử có Ông Trượng Dê Tiên Bửu chèo đò và điển hình nhất là Ông Chiêu Hổ. Một khi đã dê thì nhất định phải thành công : Ông ghè không được, ông ghè mãi, ghè mãi rồi ra cũng phải rè. - Dê đạo lộ: Loại dê này rất bướng, rất táo bạo, nơi nào cũng thả con dê ra được cả : Hồ Xuân Hương dã châm biếm : Ông Đồ tỉnh, ông Đồ say Sao ông ghẹo nguyệt giữa ban ngày. Lại có những chàng trai thiếu nhã nhặn, không đứng đắn khi trêu chọc phụ nữ, tán gái một cách khiếm nhã và sỗ sàng: Hỡi cô mặc áo yếm hồng Đi trong đám hội, có chồng hay chưa? Cô kia, má đỏ hồng hồng Cô chưa lấy chồng còn chờ đợi ai? hoặc : Ngó lên mây trắng, mây xanh Ưng ai cũng vậy, ưng anh cho rồi! Đã gọi rằng dê đạo lộ thì không trừ một nơi nào, tại phố phường, trên đồng, dưới ruộng, cũng có mòi dê cả : Chiều chiều ra chợ Đông Ba Ngó về hàng bột, trông ra hàng đường Nhìn mai, ngắm liễu, xem hường Cô nào đẹp nhất xin nhường cho tôi. Trông thấy một phụ nữ đang lao động, tay lấm chân bùn cũng buông lời hoa nguyệt : Cô kia cắt cỏ một mình Cho anh cắt với, chung tình làm đôi Cô còn cắt nữa hay thôi Cho tôi cắt với làm đôi vợ chồng. - Dê xồm: Những ông già có bộ râu cạnh hàm dưới, giống hệt như dâu dê, mà tính tình thì cũng ba trợn với phụ nữ, nên bị phỉ báng: Dê xồm ăn trái khổ qua Ăn nhằm đậu đũa, chết cha dê xồm! Các lão già dịch này, nếu nói về dê thì không kém Bùi Kiệm trong Lục VânTiên mà Đồ Chiểu đã tả: Con người Bùi Kiệm máu dê Ngồi trơ bộ mặt, như dề thịt trâu. Bên cạnh những sự việc trêu chọc gái có tính cách qua đường, cũng có nhiều người thật dạ chung tình, khi đã yêu thì nhất định tiến tới hôn nhân, cưới xin hẳn hoi, cho rỡ ràng hai họ: Cưới em tám vạn trâu bò Bảy vạn dê lợn, chín vò rượu tăm. Trường đời, không có gì là tuyệt đối cả. Nếu về phía nam mà có những chàng dê, thì chắc chắn phái nữ cũng không kém. Đôi khi còn hơn nữa là khác? Căn cứ vào câu ''Nam thất nữ cửu'', đàn ông chỉ có bảy thôi, còn đàn bà tới chín lận. Đại để như có một thiểu số bà, mặc dù cao niên, nhưng lại là ở tuổi hồi xuân (retour d'âge). Tuổi già mà tình không già, xuân tình còn rung động:
Bà già đã bảy mươi tư Ngồi bên cửa sổ, biên thư kén chồng. Riêng đối với phụ nữ, khi lửa tình đã bừng cháy, thì họ rất đường đột, tự nhiên không mắc cỡ, nghĩ sao nói vậy: Khéo khéo đi đâu lũ ngẩn ngơ Lại đây cho chị dạy làm thỏ Ong non ngứa nọc, châm hoa sữa Dê cỏn buông sừng, húc giậu thưa. Hơn thế nữa, nhiều bà đã có gia đình, có chồng mà còn thích chơi ngang : Sớm mơi xách rổ ra phía chợ đông Xem một quẻ bói, lộn chồng được không? Một vài cô gái, chịu không nổi cảnh chăn đơn gối chiếc, đường đột thố lộ can trường : Của chua ai thấy cũng thèm Em cho chị mượn chồng em vài ngày. - Dê ngầm: Có những người ''tình trong như đã, mặt ngoài còn e'', không dám thố lộ trước người mình thầm yêu trộm nhớ, xa vắng thì mong gặp gỡ, nhưng khi đối diện thì chẳng thốt được lên lời: Xa xăm nơi ấy anh mong đợi Gặp gỡ nhau rồi, biết nói chi? Những sự mơ ước, những chuyện yêu thương vẩn vơ này, đã được các cố thi sỹ Lưu Trọng Lư ta thán như sau: Ai bảo em là giai nhân Cho lòng anh đau khổ Ai bảo em ngồi bên song cửa Cho vương víu nợ thi nhân. Đau khổ vì yêu mà không thốt lên lời trước người đẹp như cố văn sỹ Khái Hưng đã phiên dịch bài thơ Pháp ''Sonnet d'arvers'' tựa đề ''Tình tuyệt vọng '': Dẫu ta đi trọn đường trần Tình riêng há dễ một lần hé môi. Nhắc đến chuyện tình thầm kín, các bạn hẳn còn nhớ bài thơ ''Hai sắc hoa ti-gôn'' của TTKH, có đoạn tả: Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời Ái ân nhạt nghẽo của chồng tôi Mà từng thu chết, từng thu chết Vẫn giấu trong tim một bóng người. Đến đây người viết xin được giới thiệu cùng bạn đọc một câu : Người mà vô lễ khác nào muông dê. Và câu hát ru em ở thôn quê Việt Nam : Em tôi buồn ngủ, buồn nghê, con tằm độ mắt, con dê độ mù. - Dê xa: Xe dê. Ngày xưa ở Trung Hoa vào thời nhà Tần, vua Vũ Đế cò rất nhiều cung phi mỹ nữ, nên không biết chọn ai để chăn gối. Vua có một chiếc xe nhỏ khảm ngọc do dê kéo. Đêm đến, khi vua say túy túy rồi, thì ngả mình trên xe dê, nếu dê kéo đến cung nào, thì đêm ấy vua sẽ ân ái cùng nàng cung phi đó. Qua đọc ''Cung Oán Ngâm Khúc'' của Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thiều, có nhiều cung phi, vì chịu không nổi cảnh phòng không gối chiếc, nên bày cách rắc lá dâu trước sân nhà để dụ dê đến. Nhưng theo tác giả việc gần gũi với vua là do thiên định chứ không phải là sự ngẫu nhiên nên có câu : Phải duyên hương lửa cùng nhau Xe dê lọ rắc lá dâu mới vào.
- Dê tế thần: Theo tục lệ Do Thái (Israel) cứ đến ngày lễ ''Chuộc tội'', thì họ bắt một con dê đực để thày cúng tế, đọc kinh và làm phép trút hết tội lỗi của loài người cho dê gánh chịu, rồi sau đó mới thả nó ra đồng, vì thế nên ta có danh từ ''Con vật tế thần" hay "Con dê tế thần" (bouc émissaire). Chuyện dê rất phong phú và đa dạng, trong khuôn khổ hạn hẹp của tờ báo, khó mà lược thuật một cách đầy đủ. Chẳng hạn như chuyện Tô Vũ chăn dê và Lý Bá Hề với 5 bộ da dê, thì sách vở đã đề cập đến nhiều. Dịp này, xin được giới thiệu cùng bạn trẻ, nên tìm đọc chuyện "Con dê cái của ông Seguin" tác giả của nhà văn Pháp Alphonse Daudet. Tác phẩm mang tên "La chèvre de M. Seguin" có tính cách luân lý và giáo dục. Hy vọng khi đọc xong các bạn sẽ được hài lòng. Giờ xin được phép trình bày hai vấn đề mà nhiều bạn chưa thông suốt, nên thường hay thắc mắc. 1. Tại sao gọi Dê là thầy là sư phụ? Thành thật mà nói, chuyện gọi Dê đực là Thầy hay là Sư phụ chỉ có tính cách nửa đùa, nửa thật, vừa bái phục mà cũng vừa ngạo nghễ, bởi nguyên do sau đây : Sáng sớm, khi người chủ nông trại vừa mở cửa cổng, thì chú dê đực xông ra trước án ngữ lối đi. Cô dê cái nào muốn bước qua, phải biết điều, phải đóng thuế rồi mới được ra đồng ăn cỏ, nghĩa là phải chịu đóng thuế để con dê đực thỏa mãn tình dục, tuần tự như vậy cho đến con dê cái cuối cùng. Đến khi chiều về, thì ''đại dương'' vẫn tái diễn cái trò ban sáng. Nghĩa là cô dê cái nào muốn được vào chuồng cũng phải để ''dê đực trả bài''. Ngần ấy hành động, chứng tỏ dê đực có sức khỏe phi thường. Chúng ta đã được nghe chế độ đa thê ở Phi Châu, một người có đến 5, hoặc 7 vợ, lai rai đó đây cũng có vài ông lén lút lập phòng nhì, nhưng nếu so về sinh lý, chả ăn nhằm gì với dê cả. Cũng vì vậy, mà dân ta thường hay tếu pha trò, gọi Dê là Thầy là Sư phụ! Nhà có tiệc mà đãi thịt dê, thì chủ nhà thường tươi cười, bảo thực khách, hôm nay mình ăn thịt Thầy, ăn thịt Sư phụ. Bởi thế cho nên, nhiều người tìm mua ''dái dê'' để mong ăn vào sẽ bổ thận. Nhưng món này rất qúi và hiếm, khó tìm mua trên thị trường vì nó ''ép phê'' hơn cả ''ngẩu pín'' và dương vật của con hải cẩu. Chuyện đời không ai song toàn cả. Dê chỉ chứng tỏ sức khỏe qua một phương diện thôi, nhưng về các mặt khác như lao động thì rất bê bối, nên thế gian có câu chê trách ''Buồn ngủ, buồn nghê, bắt bò làm ruộng, mua dê về cày. Đồn rằng dê đực khỏe thay, bắt ách lên cày, nó lại phá ngang''! 2. Nguyên nhân nào số 35 lại liên quan đến con Dê? Vào năm 1945, miền nam VN nổi lên phong trào chống Pháp, để giành độc lập và chủ quyền cho xứ sở. Tham gia trong hàng ngũ kháng chiến có lực lượng Bình Xuyên. Nhưng cho đến năm 1946, thì Pháp đã chiêu dụ được Bình Xuyên về hợp tác và gắn cho ông Lê Văn Tỵ quân hàm Thiếu Tướng. Tổng hành dinh của ông Bảy Viễn được đặt bên kia cầu chữ Y. Kinh phí nuôi quân rất tốn kém. Do đó, lực lượng này đã được sự đồng thuận của chính phủ Bảo Đại, cho phép trưng dụng khu Dân Sinh cầu Ông Lãnh Sàigòn, để mở ra một tổ chức kinh tài với danh nghĩa giải trí trường Kim Chung (La cloche d'or), tựu trung chỉ là một tổ chức cờ bạc gồm đủ các môn, như tài xỉu, ru-lết, ngầu hầm, xập xám, thính cẩu và sóc đĩa... Lợi tức thu vào quá lớn, do đó Bình Xuyên lại tổ chức thêm một xóm Bình Khang ở miệt Vườn Lài, Ngã Bảy, cộng thêm một khu cờ bạc tương tợ khu Kim Chung. Địa điểm này nằm giữa địa phận Sàigòn và Chợ Lớn bên đường Trần Hưng Đạo chỉ cách tửu lầu Đồng Khánh vài trăm mét. Cơ sở mang bảng hiệu Đại Thế Giới (Grand Monde). Nhờ có các cố vấn, và các mưu sỹ người Hoa bày vẽ, họ còn bày thêm một trò chơi xổ số đề 40 con, người Pháp gọi là ''Jeu de 40 bêtes'', tính từ số 1 là con cá, đến số 40 là Ông Địa. Thể thức đặt 1 đồng, khi trúng thì được 37 đồng. Vẫn theo 40 số đề này, thì về cá có đến một cặp cá, cá trắng và cá đen (số 1 và 30), mèo thì có mèo nhà và mèo rừng (số 14 và 18), rồng thì có rồng nằm và rồng bay (số 10 và và 26). Thứ tự đến phiên con dê, người ta chỉ cần nói úp mở ''be he'' hay 35 là người ta đủ hiểu và người bị châm biếm dù cho có am tường mình bị chế nhạo nhưng cũng đành chịu. Báo chí Việt ngữ thời ấy, vì muốn câu độc giả, nên cũng có mục bàn đề. Năm thì mười họa thì cũng trúng phong phóc, nhưng thường thì trật lất, báo hại người tin nghe, bị thua cháy túi, để rồi ngậm ngùi hát lên những lời ca não nùng ai oán, nhại theo bài ''Nương chiều'' rằng : Đề ơi, lúc chiều về đề xổ con nai. Nhưng mà mình đặt con Dê hỡi đề!
May thay, các khu giải trí có hại cho dân lành kém lành mạnh này đã được chính quyền Ngô Đình Diệm lúc bất giờ ra lệnh đóng cửa, khai tử vĩnh viễn thời vàng son của Bảy Viễn. Tuy nhiên huyền sử con Dê là 5 hay ngược lại là con Dê, vẫn còn tồn tại đến bây giờ và rất có thể đến muôn đời sau... Trong những giây phút vừa qua, khi đọc xong bài này, hẳn vấn đề sao có người hay ''tếu'' gọi con Dê là con Thày, và lại tôn xưng là Sư phụ? Cũng như lý do nào con Dê là 35 và ngược lại số 35 là con Dê. Chắc chắn thắc mắc của qúy bạn đã được giải tỏa thỏa đáng. Giờ đây chào đón Xuân sang, mừng ngày Tết đến. Tết Nguyên Đán Ất Mùi 2015, chúng ta cũng cũng nâng ly rượu mừng, nâng tách trà thơm, thành tâm cầu nguyện ơn cứu độ của Chúa Giêsu và Mẹ Maria xin ban phép lành để nhân loại thoát khỏi họa chiến tranh, những thiên tai và những tai nạn khủng khiếp. Cầu mong sao cho tất cả đều được sống trong hòa bình, tự do, hạnh phúc, để được hưởng những mùa Xuân đầy ý nghĩa thiêng liêng, trong một thế giới không hận thù, bắn giết lẫn nhau, mà chỉ có tình thương và người ''ái nhân như ái kỷ'' thương người khác như thương chính bản thân mình. Kinh xin ơn trên nhận lời của chúng con. Tạ ơn Chúa. Hoàng Anh Tài